Krystyna Zowczak

Krystyna Zowczak - Jastrzębska
Jak pisać, aby nie popełniać błędów, jak pisać, aby chcieli nas
czytać, czyli praktyczne wskazówki dla piszących (a czasem także
wypowiadających się) w organizacji pozarządowej.
Projekt „Stołeczne Centrum Współpracy Obywatelskiej 2010-2012” jest realizowany, dzięki
dofinansowaniu ze środków m.st. Warszawy.
Centrum zarządzane jest przez Stowarzyszenie BORIS.
www.centrumwspolpracy.org.pl
WARSZAWA 2011
1
„Osiągnięciem i chlubą jednych jest to, że piszą dobrze. Zasługą innych – że nie piszą wcale.”
Jean de La Bruyere, pisarz i eseista francuski
Mówimy i piszemy coraz gorzej… Telewizja, radio, internet, a nawet - tradycyjna ostoja
literackiej polszczyzny - prasa drukowana, roją się od błędów najróżniejszego rodzaju, żargonu,
dziwolągów językowych. Czytelnicy, słuchacze, telewidzowie są atakowani tak złym językiem,
że nic dziwnego, iż sami popełniają błędy. Kiedy wyjaśniam, że jakieś słowo, fraza są używane
błędnie, słyszę „ ale przecież tak mówią politycy, dziennikarze, autorytety….” No właśnie, tak
mówią!
W czasie szkoleń dla III sektora, które od lat prowadzę, często jestem pytana o to, jak pisać
urzędowe pisma, jakich sformułowań używać, a czego się wystrzegać? Z myślą o tych
pytaniach i potrzebach stworzyłam warsztaty pisarskie dla pracowników organizacji
pozarządowych. W poniższym artykule pragnę przedstawić część programu takiego warsztatu,
ale jednocześnie chcę od razu zaznaczyć, że bez ciągłych prób pisarskich (i życzliwego
korygowania błędów dokonywanego przez fachowców) nie można nauczyć się poprawnie
„pisać”.
Krystyna Zowczak - Jastrzębska
2
1. Lista najczęściej popełnianych błędów językowych. Czego unikać? Dlaczego nie
powinniśmy pisać stylem pseudourzędowym?
Zacznijmy żartobliwie – od listy moich osobistych wrogów językowych… Po lewej stronie
umieściłam poprawne zwroty i sformułowania, po prawej, powszechnie używane potworki, które
zaśmiecają nasz umysł i język. I tak:
Dobrze
nie wiem, nie orientuję się, nie znam się na
tym
to wszystko, to wszystko na ten temat
dzisiaj, teraz, w tej chwili
rozumiem (1 osoba l.poj. od czasownika
rozumieć)
filmować
obejrzeć
Źle
nie jestem w temacie
tyle w temacie
na dzień dzisiejszy, na chwilę obecną
ja rozumie/rozumię
kamerować
oglądnąć
Równie często możemy spotkać niepoprawne konstrukcje gramatyczne i błędy logiczne. Warto
zapamiętać jak brzmi poprawna forma:
Poprawnie
dlatego, że
z racji tego, że
liczba osób, samochodów,
ale ilość wody
większa część lub ponad połowa
po linii najmniejszego oporu
Niepoprawnie
dlatego, bo
dlatego, ponieważ
z racji, że
ilość osób, samochodów
większa połowa
po najmniejszej linii oporu
trzeciego maja lub trzeci maja (i odpowiednio:
pierwszego września, pierwszy września)
trzeci maj, pierwszy wrzesień
głośniejszy lub bardziej głośny
bardziej głośniejszy
tę panią, tę sobotę
tą panią, tą sobotę
proszę pani (w zwrocie grzecznościowym)
proszę panią
3
Pisząc, staramy się wystrzegać także nadużywania wielkich liter , a więc piszemy „dyrektor,
kierownik, regulamin … (a nie „Kierownik, Dyrektor, Regulamin”), również przymiotników nie
piszemy wielką literą, a więc „wielkanocny, ustawowy, warmińsko-mazurski”.
Osobnym problemem, z którym często spotykam się podczas czytania lub redagowania tekstów
trzeciosektorowych jest posługiwanie się stylem „urzędowym”. Język urzędowy (a właściwie
pseudourzędowy!) wydaje się piszącym bardziej formalny, sugeruje, że tekst jest pisany przez
eksperta. Nawet osoby nie mające specjalnych problemów z pisaniem zwyczajnych tekstów,
wpadają w drażniącą manierę, kiedy piszą oficjalnie (dobrym przykładem są tu wnioski o granty
lub sprawozdania).
Dlaczego nie powinniśmy pisać (oczywiście także mówić) w takim stylu? No choćby dlatego, że
jest to niepoprawne, często śmieszne, choć w założeniu piszącego ma dodać powagi. Mistrzami
tego stylu są polscy politycy. Co wyróżnia styl pseudourzędowy? Kiedy ktoś piętrzy konstrukcje i
zamiast powiedzieć lub napisać wprost, mówi:
Dobrze
wiem
Źle (lub nadużywane)
posiadam wiedzę, mam wiedzę
w tej chwili nie wiem, jeszcze nie wiem
na chwilę obecną nie posiadam takiej wiedzy
pociąg się spóźnił
------ (mów, nie zapowiadaj, że zaraz coś
powiesz, słuchacze zapewne sami się
zorientują☺
najlepiej bez określania osoby, przecież to
oczywiste
lepiej: w
(braki w zaopatrzeniu)
lepiej: działamy…
pociąg doznał opóźnienia
ja powiem tak…
moja osoba
w zakresie (wyrażenie nadużywane)
(braki w zakresie zaopatrzenia)
działamy na płaszczyźnie (nadużywane)
opierając się na czymś, na podstawie w oparciu o coś
czegoś
na podstawie, na zasadzie
na bazie czegoś
4
Należy także wystrzegać się używania pleonazmów (pot. nazywanych “masłem maślanym”).
Poniżej przykłady tych najbardziej popularnych:
• potencjalne możliwości
• akwen wodny
• w miesiącu czerwcu
• okres czasu
• najbardziej optymalny
• cofać się do tyłu
• kontynuować dalej
• fakt autentyczny
Na koniec tego krótkiego przeglądu najczęściej spotykanych niepoprawności, nieporadności lub
przeciwnie, zadowolenia z siebie (patrz: politycy) zostawiłam sprawę błędów ortograficznych.
Robicie błędy! I to często! Wiem, wiem – dysortograficy, dyslektycy, dysgraficy – tak, wiem o
tym, że nie potraficie zapamiętać i zastosować zasad ortografii. Ba, jesteście przekonani, że są
całkowicie niepotrzebne, ale… wierzcie mi, fatalnie wygląda mail lub sprawozdanie pełne
błędów ortograficznych. To dla czytającego sygnał, że autor jest niekompetentny i leniwy.
Dlatego korzystajcie ze słowników ortograficznych, proście innych o sprawdzenie tego, co
napisaliście. Bo wprawdzie już futuryści wywrócili polską ortografię do góry nogami w
manifeście “Nuż w bżuhu”, ale wszystkim pozostałym, mniej artystycznie usposobionym,
pozostaje przestrzegać tradycyjnych zasad rodzimej pisowni.
5
2. To jak pisać? Ogólne zasady pisania tekstów informacyjnych
Teksty informacyjne powinny spełniać 3 warunki:
czytelny przekaz informacyjny (a w nim jedno/dwa zagadnienia; tylko
sprawdzone fakty i dane – unikajmy nadmiaru interpretacji; prosty, ale
nie prostacki język oraz eliminacja wszystkich błędów – staranna
korekta!);
przyciąganie uwagi odbiorcy
(dzięki umieszczeniu w tekście jakiejś
ciekawostki, wspomnieniu o znanych osobach uczestniczących w
opisywanym przez Ciebie wydarzeniu lub
anagażujących się w
projekt/kampanię; warto także używać obrazowych porównań, czasami
można posłużyć się żartem lub zaskakującą puentą (ale – uwaga - nie w
każdym tekście jest to możliwe!);
elegancka, przejrzysta forma graficzna (obowiązuje stały wzór graficzny
dla wszystkich pism firmowanych przez Twoją organizację;
najważniejsze informacje powinny zostać wyróżnione (bold);
zróżnicowana (ale bez przesady) czcionka, zawsze pamiętaj o
umieszczaniu danych do kontaktu oraz o stopce organizacyjnej).
3. Czy wszyscy wiemy, jak pisać maile?
Co za pytanie? Oczywiście, przecież codziennie wysyłamy dziesiątki maili. I nikt nie będzie tracił
czasu na zastanawianie się, czy mail jest poprawnie napisany, czy nie! A może jednak warto się
zastanowić, przecież to nasza wizytówka, najkrótsza prezentacja. Ileż to razy otrzymywałam
maile z błędami, maile, w których nieznajomy nadawca przechodził ze mną na Ty, maile,
adresowane nie tylko do mnie, z których mogłam dowiedzieć się, jakie są adresy poczty
mailowej różnych znanych osób itd.
Tak nie wolno pisać! A jak powinno się pisać?
6
Pisz krótko, chyba, że referujesz ważny problem, skomplikowaną sprawę (wtedy zawsze
sprawdź, czy zostałaś dobrze zrozumiana). W tytule wpisz najistotniejszą kwestię, której będzie
dotyczył mail. Treść wiadomości podziel na akapity, ułatwisz w ten sposób czytanie. Jeśli nie
jesteś z adresatem Twojego maila na „Ty”, zacznij i skończ ceremonialnie, np.:
„Szanowna Pani Doktor, Witam Panie Janie,
„z poważaniem, z wyrazami szacunku …”
Przed wysłaniem wiadomości mailowej sprawdź literówki, ortografię, poprawność gramatyczną
oraz interpunkcję. Podpisz się imieniem i nazwiskiem.
Zawsze odpowiadaj (do 2-3 dni) na otrzymane maile. Pamiętaj także, aby podziękować za
przesłane informacje, czy wiadomości. Wystrzegaj się używania trybu rozkazującego, tonu
nakazowo-pospieszającego – to jest po prostu niegrzeczne!
„do piątku oczekuję na przysłanie mi informacji, czekam na maila… (lepiej: będę
wdzięczna za przesłanie informacji do piątku)”.
Odbiorca tak sformułowanych wiadomości poczuje się jak Twój podwładny.
Pamiętaj o poważnym adresie mailowym (w oficjalnej korespondencji wystrzegaj się adresów w
rodzaju czulywojtek@pl lub lalunia@com). Pamiętaj także, aby właściwie korzystać z funkcji
DW/CC (do wiadomości). Jeśli piszesz do paru adresatów i nie chcesz, aby poznali adresy
mailowe innych, nie zapomnij o włączeniu funkcji UDW/BCC (ukryte do wiadomości).
4. „Stanowisko w sprawie”… jak pisać?
„Stanowisko w sprawie” to najczęściej dłuższy tekst przedstawiający (opisujący) sprawę,
problem, zagadnienie, a następnie pokazujący ocenę tej sytuacji przez osobę/y piszącą/e.
Dodatkowo w stanowisku mogą pojawić się propozycje rozwiązań lub środków zaradczych,
które należy przedsięwziąć, aby zmienić wcześniej opisany stan rzeczy. „Stanowisko w sprawie”
pisane jest najczęściej przez zespoły autorów (organizacje i stowarzyszenia, niezależne ośrodki
badawczo-analityczne).
Styl takiego opracowania powinien być poważny, argumenty poparte wynikami badań i analiz.
„Stanowisko w sprawie” nie zawsze ma jednego adresata, czasami mogą nim być instytucje
państwowe (sejm, senat, rząd, ministerstwa) lub opinia publiczna. Dobrze jest mieć wśród
autorów jakieś autorytety zajmujące się badaniem opisywanego problemu.
7
5. Informacja prasowa
Informacja prasowa (tzw. press release) jest podstawowym narzędziem komunikacji z
dziennikarzami. Zapamiętaj - dziennikarze też ludzie i czasami się lenią! Jeśli przygotujesz
atrakcyjną informację prasową, dziennikarz opublikuje ją bez zmian!
Niezbędne elementy poprawnie napisanej informacji prasowej to:
1) tytuł – przyciągający uwagę, atrakcyjny (może być w postaci pytania);
2) lead (lid) – to streszczenie informacji prasowej, zawiera odpowiedź na pytania: kto, co,
kiedy, gdzie, dlaczego, z jakim skutkiem? Lead zaznaczamy drukiem pogrubionym
(boldem);
3) rozwinięcie streszczenia, bardziej szczegółowy opis tego, co mamy do
zakomunikowania;
4) data (można też umieścić ją na początku informacji);
5) dane osoby, która udzieli więcej informacji.
Przy pisaniu informacji prasowej obowiązuje zasada „odwróconej piramidy” – wiadomości
umieszczone na początku są najważniejsze. W 2-3 zdaniach leadu zawarta jest właściwie cała
informacja, reszta to szczegóły i tło. Graficznie można to przedstawić w następujący sposób:
8
Informacja prasowa jest dobra, jeśli:
jest aktualna, zawiera najnowsze wiadomości, a nie „odgrzewane kotlety”;
nie zawiera treści reklamowych lub promocyjnych, musi być pisana w 3 os. l.poj.;
jest ciekawa, napisana żywym, barwnym językiem, dobrze jest stosować obrazowe
porównania, nie używać zdań wielokrotnie złożonych, nie pisać drętwo, warto zwrócić
też uwagę na zrozumiałość i dostępność informacji prasowej (specjalistyczne
sformułowania zostawmy na specjalistyczne spotkania);
jest zwięzła (najlepszy press release to taki, który nie przekracza formatu A4);
zawiera fakty, konkrety i liczby (np. ciekawe wyniki badań), media lubią twarde dane;
zawiera jakąś ciekawostkę (np. na konferencji prasowej będzie jakiś VIP, informacje
tego typu można umieścić w leadzie);
ma przejrzystą, elegancką formę graficzną, obowiązuje zasada dobrego „pierwszego
wrażenia”, najlepiej przygotować stałą formatkę informacji prasowej.
Informacja prasowa jest niedobra, jeśli:
nie zawiera żadnego newsa;
zawiera błędy ortograficzne, językowe, interpunkcyjne;
zawiera błędy merytoryczne;
nie zawiera danych kontaktowych;
została wysłana do dziennikarza, który nie zajmuje się dana tematyką;
została wysłana po zamknięciu wydania (gazety, czasopisma, programu).
9
6. Jak przygotować profesjonalną prezentację w PowerPoincie?
Zanim przystąpisz do pisania prezentacji, musisz zadać sobie następujące pytania:
jaki cel chcesz osiągnąć?
komu będziesz to prezentował?
jak zamierzasz pozycjonować swoją organizację pozarządową?
Najpierw przygotuj konspekt prezentacji według następujących wskazówek:
wskazówki merytoryczne:
•
•
•
•
•
•
•
operuj konkretami, faktami, liczbami (zawsze przedstawianymi w wersji
graficznej),
bądź zwięzła (min. słów/max. efektów), przekaz informacyjny powinien być
czytelny,
w materiałach powinny znaleźć się: opis działalności ngo, efekty wcześniejszych
akcji, szczegółowe propozycje dla ew. sponsora/partnera oraz sposób rozliczania
finansów ngo,
użyj stylu formalnego, ale staraj się nie nudzić,
zób korektę, daj komuś do sprawdzenia,
pamiętaj o danych kontaktowych,
zadbaj o spójność z identyfikacją wizualną Twojej organizacji.
wskazówki techniczne:
•
każda plansza powinna mieć tytuł,
na planszy umieszczaj nie więcej niż 6 - 8 linijek tekstu, nie może to być ciągły akapit,
ale raczej zbiór haseł,
posługuj się równoważnikami zdań lub zdaniami pojedynczymi (wystrzegaj się zdań
złożonych),
litery powinny mieć wielkość co najmniej 20pt,
rysunki powinny być czytelne, bez szczegółów,
tekst pisz dobrze czytelną czcionką, bez udziwnień,
wyrównuj do lewej strony albo wyjustuj,
unikaj pisania samymi dużymi literami (wersalikami) - taki tekst jest trudniejszy do
przeczytania,
10
staraj się przyciągnąć uwagę odbiorcy – używaj wykresów, zdjęć, diagramów,
elementów ułatwiających zrozumienie (ale nie przesadź!),
ważniejszy jest lewy górny róg planszy i jej górna część od pozostałego obszaru,
ważne informacje umieszczaj na początku albo odpowiednio wyróżniaj,
nie przesadzaj z kolorami (najwyżej 3-4 na jednej planszy) i bądź konsekwentna/y w ich
stosowaniu,
ponumeruj strony i dodaj stopkę na dole.
Podczas przygotowywania prezentacji (w PP) często stosuje się regułę Guya Kawasaki,
znanego mówcy i bloggera.
10/20/30 tzn.:
przygotuj tylko 10 slajdów,
mów o nich najwyżej 20 minut,,
użyj czcionki nie mniejszej niż 30 pkt.
Tak przygotowaną prezentację wygłoś:
z pasją i zaangażowaniem – pokaż, że wierzysz w to, co mówisz,
nie czytaj slajdów, opowiadaj o nich własnymi słowami,
krótko,
cały czas utrzymuj kontakt wzrokowy z rozmówcami,
jeśli stoisz podczas pokazywania prezentacji, ruszaj się, podchodź do ludzi, jeśli
siedzisz, wychyl się do nich.
7. Jak pisać sprawozdanie/protokół z zebrania?
Sprawozdanie/protokół jest dokładnym opisem zdarzenia, w którym uczestniczyliśmy (zebrania,
szkolenia, panelu dyskusyjnego, wyprawy etc.).
Powinno zawierać:
dokładne dane dotyczące tego wydarzenia (kiedy, gdzie, kto, co, jak?) – takie
jak: data, miejsce, czas trwania, osoby uczestniczące (organizacje, które
reprezentują oraz funkcje, które w nich pełnią),
opis przebiegu spotkania,
opis wypowiedzi poszczególnych osób zabierających głos (krótkie streszczenie
zajętych przez nich stanowisk lub wypowiedzianych poglądów),
przebieg i wynik wszystkich głosowań (jeśli były),
ustalenia poczynione podczas spotkania oraz ich treść,
oraz na końcu: kto i kiedy sporządził sprawozdanie.
11
Obowiązuje porządek chronologiczny. Styl, w jakim piszemy, rzeczowy, raczej suchy. Oficjalne
sprawozdania powinny być obiektywne, w mniej oficjalnych dopuszczalne jest, aby zawrzeć
swoje opinie, ale równocześnie pamiętać o przytoczeniu opinii odmiennych.
Określenie „sprawozdanie” bywa używane wymiennie z określeniem „protokół”. Protokół jest
bardziej formalny, opatrzony podpisami (pieczęciami), przytacza wypowiedzi dokładnie „słowo w
słowo”, cytuje.
W sprawozdaniu opisujemy te wypowiedzi własnymi słowami.
8. List otwarty
List otwarty piszemy, aby odpowiednie urzędy, instytucje i opinia publiczna zaznajomiły się z
naszym stanowiskiem w określonej sprawie. Istotą listu otwartego jest upublicznienie i
nagłośnienie jakiegoś problemu.
List otwarty musi mieć wyraźnie zaznaczonego nadawcę oraz adresata, a także informację,
komu jeszcze go udostępniamy. Poglądy wyrażone w liście należy krótko uzasadnić (dlaczego
uważam/y tak, a nie inaczej). Należy także krótko wspomnieć o ew. dalszych krokach w
poruszanej sprawie. W liście otwartym powinny znaleźć się odpowiedzi na następujące pytania:
kto, do kogo, w jakiej sprawie, dlaczego, co dalej?
Nasze stanowisko (zarówno wtedy, kiedy wyrażamy je jako osoba prywatna, jak i wtedy, kiedy
piszemy w imieniu organizacji) powinno być jasne i klarowne, nie pozostawiające żadnych
wątpliwości. Piszmy prosto, unikajmy długich zdań i trzeciosektorowej terminologii. Koniecznie
trzeba zrobić korektę oraz dać do przeczytania komuś postronnemu.
9. Petycja
Petycja jest rodzajem pisma, w którym grupa obywateli domaga się czegoś od instytucji lub
urzędu. Petycję piszemy wtedy, gdy chcemy zmienić prawo, wpłynąć na zmianę nastawienia lub
poglądu. Petycję można zacząć od zwrotu „My, niżej podpisani domagamy się…”
W petycji powinno się jasno zdefiniować rozwiązanie, które nas satysfakcjonuje.
Styl petycji powinien być stanowczy i zdecydowany, ale nie agresywny.
Do petycji powinniśmy dołączyć listę z podpisami popierających ją obywateli (imię,
nazwisko, adres, jeśli petycja ma zapoczątkować zmiany prawne – wtedy pesel,
czasami zawód wykonywany).
W petycji nie umieszczamy na początku informacji o nadawcy
12
10. Podanie
Podanie od petycji różni użyte słownictwo oraz styl. W podaniu prosimy o załatwienie naszej
sprawy. Pisząc podanie używamy następujących sformułowań: „uprzejmie proszę, będę
wdzięczny za przyspieszenie, rozpatrzenie mojej sprawy, z wyrazami szacunku, z
poważaniem…”.
Układ graficzny tekstu w podaniu/ liście otwartym:
Czasami do podania dodaje się listę załączników (jeśli podanie składamy wraz z innymi
dokumentami). Listę załączników umieszczamy w lewym dolnym rogu. Podpis można także
umieścić z prawej strony, pod tekstem właściwym.
13
11. TOP 10 dla każdego, kto chce lub musi pisać
Pisać każdy może… ale nie każdy powinien. Co zatem zrobić, jeśli czujesz, że nie zostałeś
obdarzony talentem pisarskim, a język polski był przedmiotem wyjątkowo przez Ciebie
znienawidzonym?
Zastanów się do kogo i o czym piszesz.
Wystrzegaj się zdań wielokrotnie złożonych.
Używaj prostych sformułowań.
Bądź ostrożny ze specjalistycznym słownictwem.
Pisz na tematy, które znasz.
Wystrzegaj się pseudourzędowego stylu!
Pisz ciekawie, czyli zastanów się, czy chciałbyś sam to czytać.
Sprawdzaj, sprawdzaj, sprawdzaj: ortografię i interpunkcję, poprawność językową, styl.
Jeśli nie jesteś pewien, czy napisany przez Ciebie tekst jest zrozumiały, poproś, aby
przeczytał go ktoś niezorientowany w danej tematyce.
I na koniec: oddaj tekst do sprawdzenia koleżance/koledze - może wyłapać błędy,
których Ty już nie widzisz.
Gdzie szukać pomocy?
Uwaga! Internet nie jest najlepszym miejscem do sprawdzania poprawności językowej. Jeśli
jednak sprawdzasz w internecie, to polecam wirtualny słownik języka polskiego –
www.sjp.pwn.pl . Staraj się jednak raczej korzystać ze słowników drukowanych wydawanych
przez PWN i Wiedzę Powszechną (słowniki są co pewien czas aktualizowane, zaopatrz się w
najnowsze wydania).
14
Szczególnie godne polecenia są:
1. Słownik poprawnej polszczyzny, PWN, najnowsze wydanie
2. Nowy słownik ortograficzny z zasadami pisowni i interpunkcji, PWN, najnowsze wyd.
3. Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, PWN,
4. Słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania, PWN,
5. Słownik wyrazów kłopotliwych, PWN,
6. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, W. Kopaliński,
Wiedza Powszechna,
oraz dla będących w rozpaczy:
7. Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy, które się lubią, M. Bańko, PWN 2007.
Artykuł niniejszy powstał na podstawie autorskich szkoleń, które od wielu lat prowadzę dla
pracowników i wolontariuszy warszawskich organizacji pozarządowych. W trakcie warsztatów i
szkoleń części teoretycznej towarzyszy rozbudowana część praktyczna (ćwiczenia z pisania
określonych rodzajów pism), której nie mogłam niestety tutaj umieścić. Mam wszakże nadzieję,
że te parę porad i wskazówek pomoże wszystkim zmagającym się z trudną materią pisarską.
Dobrego pisania!
Krystyna Zowczak-Jastrzębska
15
O autorce:
Krystyna Zowczak-Jastrzębska - absolwentka Wydziału Polonistyki Uniwersytetu
Warszawskiego, konsultantka public relations i trenerka organizacji pozarządowych. Posiada
długoletnie doświadczenie pracy w biznesie - w działach promocji, reklamy i public relations
w takich korporacjach jak: Polska Telefonia Cyfrowa, Agora - Gazeta Wyborcza, Edipresse
Polska, US WEST Polska. Stworzyła Dział Szkoleń w agencji Ciszewski PR. Specjalizuje się
w szkoleniach z komunikacji, wystąpień publicznych, współpracy z mediami, a także
w szkoleniach wizerunkowych. Dla III sektora stworzyła pięciodniową szkołę public relations „I
Ty zostaniesz piarowcem” oraz trzydniową Akademię Skutecznej Komunikacji I. Ostatnio
przygotowała Akademię Skutecznej Komunikacji II. Współpracuje z wieloma organizacjami
pozarządowymi (między innymi ze Stowarzyszeniem Boris, Radomskim Towarzystwem
Dobroczynności, Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Organizacji Streetworkerskich OSOS oraz
Fundacją Civis Polonus i Szkołą Liderów). Prowadzi konsultacje i szkolenia dla organizacji
zrzeszonych w Federacji Mazowia.
16