Ja też mam swoją opowieść

_______________________________________________________________________
„Życie nie jest takie, jakie jest, ale takie, jakie się jawi”
Jerome Bruner
Temat: „Ja też mam swoją opowieść” - lekcja wychowawcza poświęcona
budowaniu pozytywnych „opowieści na życie” na podstawie filmu „Arka”
Grzegorza Jonkajtysa.
Opracowanie: Karolina Giedrys-Majkut
Konsultacje: Martyna Górska, Jolanta Pisarkiewicz
Etap edukacyjny: liceum
Czas: 2 godziny lekcyjne oraz praca domowa (2 prace domowe)
Cele:
Edukowanie uczniów w zakresie samopoznania i samoświadomości, zdolność
introspekcji (refleksji na temat tego co i dlaczego odczuwamy) - interpretowania
bodźców i informacji, przekształcania je w spójną wizję życia i własnej osoby
Wspieranie uczniów w budowaniu własnej auto-narracji oraz pozytywnych
„opowieści na życie”, twórczego i elastycznego spojrzenia na swój los.
Zachęcanie
uczniów
do
identyfikacji
sztywnych
schematów
myślowych,
niekonstruktywnych przesądów i ocen, jakie posiadają na własny temat.
Uwrażliwienie uczniów na różnorodność i subiektywność rozumienia świata
Metody pracy:
praca indywidualna,
praca na forum z całą klasą – dyskusja, praca w parach
Środki dydaktyczne:
film „Arka” Grzegorza Jonkajtysa, 8’ (Filmoteka Szkolna, pakiet nr 6)
karty pracy ucznia i nauczyciela
lusterko i aparat fotograficzny z możliwością natychmiastowego podglądu (najlepiej
w telefonie komórkowym) - jedne na parę
Przebieg pierwszej lekcji:
1. Nauczyciel wraz z uczniami oglądają film „Arka” -7 minut
2. Dyskusja dotycząca filmu.
Pytania do filmu dotyczące bohatera „Arki”: Co się wydarzyło w filmie?
Co spotkało głównego bohatera? Jak bohater filmu postrzega siebie w tej
przygodzie? Jak jego sytuacja wygląda w rzeczywistości? Dlaczego bohater filmu
„Arka” tak bardzo myli się w ocenie własnej sytuacji? - 10 minut
3. Pierwsze zajęcia mają uświadomić uczniom, że każdy z nas tworzy swoją własną
opowieść o świecie i sobie samym, i doświadcza życia poprzez tezy tej opowieści,
np. „W życiu liczy się walka”, „Mam w życiu pecha”, „Mam problem z kończeniem pracy
nad ważnymi projektami”. Te tezy potrafią przesłonić nam inne możliwe interpretacje
sytuacji, w jakich się znajdujemy (urodzony pechowiec najczęściej pomija w refleksji
nad sobą wszystkie te zdarzenia, kiedy miał/a szczęście). Proponujemy ćwiczenie
i dyskusję, których celem jest podważenie przekonania o obiektywności postrzegania
i naszych założeń o świecie, tak by uwrażliwić uczniów na to, że wszystko, co im się
przydarza jest przez nich interpretowane w charakterystyczny dla nich sposób.
Tendencje i przyzwyczajenia interpretacyjne każdego człowieka mogą decydować
o tym, jakie bodźce zauważy, jakie nada im znaczenie, jakie działania podejmie pod ich
wpływem. Przykład: osoba bardzo krytyczna wobec siebie będzie dostrzegała krytykę
w neutralnych uwagach ze strony innych, osłabiając własną wiarę w siebie i możliwości
działania (rola samooceny, samospełniające się proroctwo). To z kolei może narażać
ją na rzeczywiste popełnianie błędów i naganę. W trakcie kolejnych zajęć będziemy
pokazywać, jak dalece ta indywidualna opowieść i nastawienie do rzeczywistości z nią
związane może wzmacniać lub osłabiać nasz życiowy potencjał, innymi słowy - jak
wielka jest siła naszych myśli o sobie. To, co myślimy o sobie sami modeluje nasze
zachowania i sposób, w jaki jesteśmy odbierani przez innych. Pracę nad tematem
zakończy próba identyfikacji faktycznych opowieści uczniów i ich poprawy w stronę
bardziej konstruktywnych założeń.
4. Ćwiczenie nr 1 poświęcone jest widzeniu, czyli najbardziej bezpośredniemu kontaktowi
z informacją i bodźcem. Jego zadaniem jest pokazanie uczniom, że już na tym etapie
nasz umysł dokonuje selekcji i interpretacji dochodzącej informacji. Jednym
z pryzmatów, przez jakie przepuszczane są informacje, są nasze wspomnienia
i przyzwyczajenia. To one powodują, że w naszym umyśle tworzą się schematyczne
obrazy przedmiotów, miejsc i ludzi, i widzimy je zgodnie z tymi obrazami. I tak,
na przykład, każdy z nas przechowuje w swojej pamięci obraz swojej twarzy i twarzy
bliskiej nam osoby. Ćwiczenie pokazuje nam, jak tworzą się takie obrazy w przypadku przyjaciela poprzez codzienne nakładanie się na siebie jego lub jej
widoku. W przypadku nas samych, poprzez obcowanie z własnym lustrzanym
odbiciem. Skutkiem tego, przyjaciela pamiętamy zgodnie z jego/jej "normalnym"
widokiem, siebie zgodnie z widokiem lustrzanym. Ćwiczenie ma na celu zamianę tej
perspektywy - uczniowie dobrani w pary (zgodnie ze swoimi preferencjami, najlepiej,
żeby pracowali z kimś kogo znają i lubią) robią sobie nawzajem zdjęcia, a potem je
wspólnie oglądają. Następnie wspólnie oglądają swoje lustrzane odbicia. Kolejnym
krokiem jest dyskusja na forum klasy: Czy widok ich samych na zdjęciu dziwi? Czy tak
siebie pamiętają? Czy wydają się sobie podobni na zdjęciach? Czy widok twarzy
przyjaciela w lustrze ich zaskoczył? Dlaczego? - 15 minut.
5. Nie przerywając dyskusji nad zdjęciami i widokiem twarzy przyjaciela w lustrze
nawiązujemy do filmu:
Pytania do filmu dotyczące uczniów: Jak byście połączyli to doświadczenie
z doświadczeniem bohatera filmu „Arka”? Czy znacie innych bohaterów literackich
lub filmowych, którzy żyją zamknięci w swoim świecie (np. Don Kichot, wszyscy
bohaterowie filmu „Matrix”, dr House, Dexter )? Co was łączy z tymi bohaterami,
co dzieli? Od czego zależy to jak postrzegamy świat i ludzi? Czy znacie ludzi
zamkniętych w swojej opowieści, którzy interpretują świat w zaskakujący dla was
sposób? A czy wam zdarzyło się przeżyć jakąś sytuację, którą ktoś z boku
zinterpretował zupełnie inaczej? Czy zgadzacie się z tezą, że życie nie jest jakie
jest tylko takie, jakim się jawi? - 13 minut
Praca domowa:
Nauczyciel informuje uczniów, że na kolejnych zajęciach będą przyglądać się temu,
w jaki sposób samych siebie postrzegają. Poleca im, żeby przygotowali się do tworzenia
własnych historii, odpowiadając na pytania zawarte na karcie ucznia nr 1. Proszę
poinstruować uczniów, że na zajęcia mogą przynieść ważne dla siebie przedmioty.
Przebieg drugiej lekcji:
Celem zajęć jest przygotowanie uczniów do spisania własnej „opowieści na życie”.
Materią, z jakiej „ulepiona” będzie ta opowieść będą wspomnienia uczniów, różne
informacje na ich temat zabrane na podstawie podanych pytań (aktywizowane są
informacje pozytywne, budujące poczucie własnej wartości), ich plany i marzenia na
przyszłość. Tworzenie „opowieści na życie” będzie się odbywać w ramach pracy domowej,
na zajęciach przeprowadzane są ćwiczenia. Ich celem jest pokazanie uczniom siły
interpretacji, jak też możliwości wpływu na negatywne założenia na swój temat (ćwiczenie
nr 2) lub aktywizacja wspomnień, zachęcająca do bardziej pozytywnego podejścia do
własnych przeżyć.
1. Ćwiczenie nr 2 - „Jaś i Małgosia”, które jest kontynuacją pracy z poprzednich zajęć nad
subiektywnością postrzegania i naszych przekonań o świecie. Dodatkowo ćwiczenie
ma zwrócić uwagę uczniów na siłę optymizmu, który kieruje nasze postrzeganie
w stronę nadziei i rozwiązania problemów. Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy,
każdej z nich powierzając zadanie przygotowania dialogu pomiędzy Jasiem a Małgosią
zamkniętymi w klatce u Baby Jagi. Dialog ma odzwierciedlać odmienne podejście
dzieci do całej przygody, zgodnie z wytycznymi przedstawionymi na karcie pracy.
Następnie przedstawiciel każdej grupy odczytuje dialog, a reszta klasy ma
identyfikować nastawienie bohaterów. Po odczytaniu i identyfikacji, krótka dyskusja,
w której uczniowie próbują odpowiedzieć na pytanie: Która para z przedstawionych ma
największe szanse na wydostanie się z klatki i pokonanie Baby Jagi. – 25 minut
2. Ćwiczenie nr 3 - Uczniowie omawiają w parach swoje wspomnienia zebrane w trakcie
pracy domowej (praca w komfortowej atmosferze ma swoje znaczenie przy tym
ćwiczeniu, dlatego najlepiej, żeby uczniowie dobrali się zgodnie ze swoimi
preferencjami). Jeśli przynieśli jakieś przedmioty, to opowiadają sobie w parach historie
tych pamiątek. Partner z pary może uzupełniać opowieści wspominającego, jeśli
pamięta coś dodatkowego z sytuacji, w której obydwoje uczestniczyli. Może
proponować
bardziej
pozytywną
interpretację
zdarzeń,
np.
wskazywać,
co pozytywnego kryje się w cechach określonych jako wady. - 20 minut.
Praca domowa:
Uczniowie tworzą swoją „opowieść na życie” w formie ciągłej. Opowieść ma odpowiedzieć
na pytania: „Kim jestem? Co jest dla mnie ważne? Jakie mam plany? Jak wyobrażam
sobie moją przyszłość i jak chcę osiągnąć te zamierzenia?”. Opowieść może być
fabularyzowana, uczniowie mogą wykorzystywać różne metafory do opisania siebie
(„Jestem jak silny młody dąb”, etc.), mogą ilustrować ją zdjęciami, rysunkami. Zlecając
pracę domową należy ustalić z uczniami sposób postępowania z pracami. Można
zaproponować ciekawy sposób przechowania opowieści – zalakowaną dużą kopertę,
specjalnie przygotowane pudełko z napisem „Wehikuł czasu” - i ustalić datę, kiedy
opowieści trafią z powrotem w ręce ich właścicieli. Ważne jest, by zapewnić uczniów
o dyskrecji i o tym, że ich opowieści nie trafią w niepowołane ręce.
KARTA PRACY UCZNIA
1. Za co siebie lubisz? Czy jest w tobie coś takiego, czego nie lubisz?
2. Zalety, które dostrzegają w Tobie ludzie, którzy Cię dobrze znają.
3. Zalety, o których nikt nie wie.
4. Co tak naprawdę lubisz robić? Czego robić nie znosisz
5. Wymień przynajmniej trzy kluczowe wydarzenia twojego życia.
6. Kto wywarł najbardziej pozytywny wpływ na Ciebie i Twoje życie?
7. Najszczęśliwsze chwile w Twoim życiu.
8. Twoje największe osiągnięcie.
9. Trudności, które pokonałeś.
10. Najważniejsze cele, które chcesz osiągnąć.
KARTA PRACY NAUCZYCIELA
Do przeczytania:
JAŚ I MAŁGOSIA
Jaś z Małgosią siedzą zamknięci w klatce w chatce Baby Jagi. Baba Jaga przynosi im
codziennie smakołyki, bo planuje podtuczyć je i upiec na obiad. Jaś z Małgosią omawiają
swoją sytuację, perspektywy ratunku i sposoby wyjścia z opresji. Za każdym razem
oceniają swoje położenie z innego punktu widzenia. Przygotujcie dialog składający się
z 10 kwestii, uwzględniając nastawienie dzieci, jakie wasz dialog ma odzwierciedlać.
Zacznijcie od:
- Małgosia: ”I co teraz?"
Do pocięcia i dystrybucji:
Jaś i Małgosia jako optymiści
Jaś i Małgosia jako pesymiści
Jaś i Małgosia jako hedoniści skupieni na chwilowych przyjemnościach
Jaś jako krytyk, Małgosia jako osoba mało pewna siebie, podatna na krytykę
Komentarz psychologa:
Są cztery drogi dochodzenia do wiedzy o sobie: introspekcja (refleksja nt. tego co
i dlaczego odczuwamy), obserwacja własnego zachowania, schematy JA (organizacja
wiedzy o sobie) i interakcja społeczna (co myślą o nas inni, a przede wszystkim „znaczący
inni”).
Jeżeli mówimy o tematyce narracji warto zacząć od schematów (stereotypów), bo
w psychologii narracja to główna metafora nowoczesnego pojmowania schematu. Zatem
jak schematy JA wpływają na odbiór rzeczywistości i zniekształcają nasze pojęcie JA?
Człowiek jest skąpcem poznawczym i dąży do tego, żeby jak najszybciej, najprościej
odbierać i kategoryzować informacje ze świata, bez zbędnego wysiłku. Dlatego w odbiorze
rzeczywistości, w 90% przypadków używamy schematów poznawczych (a schemat
narracyjny to właśnie specyficzny rodzaj schematu poznawczego, który ma zawsze formę
opowieści).
Naturalną formą procesów myślenia na własny temat oraz procesów podejmowania
decyzji jest konstruowanie autonarracji, czyli opowiadań na własny temat. Obok
rozgrywającej się historii w treść autonarracji wkomponowane są również rozumienie
siebie oraz swoich motywów i emocji. Tak tworzy się nasza tożsamość narracyjna, która
łączy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość w spójną całość. Narracje, którymi osoba
zwykła opisywać swoje życie i innych stają się podstawą interpretacji dziejących się
zdarzeń, wpływają na to jakie aspekty wydarzenia zostają zauważone. Opowieść zatem
kształtuje życie, które dalej toczy się zgodnie z nią. Zastosowanie autonarracji sprzyja
lepszemu funkcjonowaniu np. kandydaci na studia, którzy tworzyli wyobrażeniowe
scenariusze częściej odnosili sukces niż kandydaci, którzy nie stosowali schematów
autonarracyjnych na temat własnych przeżyć.
Ważne, że my sami nie tworzymy narracji, narracje są konstruowane w dialogu z innymi,
są to gotowe wzorce tworzone kulturowo, my je tylko wybieramy spośród tych które
istnieją. Jednostka sięga po nie, by zrozumieć swoje doświadczenie i nadać mu formę.
Ciekawe - mężczyźni w tworzeniu tożsamości narracyjnej i opowieściach na własny temat
koncentrują się na temacie osiągnięć, natomiast kobiety na relacjach z innymi ludźmi.
Mamy potrzebę nadawania sensu otaczającej nas rzeczywistości, nadawania znaczenia
nawet nic nie znaczącym zdarzeniom. Przykład badania (Michotte), który pokazywał
ludziom ruszające się figury geometryczne. Po zabraniu jednej z figur przez
eksperymentatora ludzie twierdzili np. że jedna figura uciekła, bo przestraszyła ją ta druga.
Zatem nieustannie tworzymy historie na temat siebie i otaczającej nas rzeczywistości.
BIBLIOGRAFIA:
1. Budziszewska M. „Opowiedz mi swoją historię” Polityka - nr 7 (2592) z dnia 2007-02-17;
Polityka. Pomocnik Psychologiczny. Wydanie 2; s. 7-10
http://archiwum.polityka.pl/art/opowiedz-mi-swoja-historie,362011.html
2. Trzebiński, J. (2001) Narracja jako sposób rozumienia świata, Gdańsk, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne
3. Demetrio, D. (2000) Autobiografia. Terapeutyczny wymiar pisania o sobie, Kraków,
Impuls
4. Demetrio, D: (1999) Zabawy na tle życia. Gra autobiograficzna w edukacji dorosłych,
Kraków, Impuls
5. Maruszewski, T. (1996) Psychologia poznawcza, Warszawa, Wyd. Polskiego
towarzystwa Semiotycznego
6. Janusz, B. Gdowska, K. i Barbaro, B. (2008). Narracja- teoria i praktyka. Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.