B - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017
B
[1. litera
oznaczająca
spółgłoskę
b;
2. spółgłoska dwuwargowa, dźwięczna,
twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji
porządkowej: drugi; 4. obniżony o pół
tonu dźwięk h] – az ábécé második betűje; a
görögben a béta; kémiában a bór vegyje (B);
(zene) b (hang)
b. (były) – volt, v.; egykori
b (bit) – b (bit)
b. minister – volt miniszter ex miniszter; (zene)
(bas) basszus
b. (bardzo) – nagyon
B. = Beatus [Błogosławiony] – (lat.) B. = Beatus;
(egyházi) boldog, boldoggá avatott; áldott,
megáldott
b
400
“Nem az a boldog, akit a tömeg annak nevez,
akihez özönlik a pénz; hanem az, aki minden javát
a lelkében hordozza, szálegyenesen kimagaslik,
eltapossa a bizonytalanságot, senkivel sem
cserélne sorsot, embernek egyedül emberi oldalát
értékeli. A természetet fogadja el tanítójául, az ő
törvényei szerint formálódik, és úgy él, ahogy a
természet előírta: biztos ítéletű, rendületlen,
rettenthetetlen; megmozdíthatja valamilyen erő,
de fel nem kavarhatja. Ha a sors hatalmas erővel
a lehető legártalamasabb dárdáját röpíti felé,
eltalálja ugyan, de nem sebzi meg.” [Seneca]
B2A
(Business-to-Administration)
[kontakty
między firmami a urzędami administracji
rządowej
i
samorządowej
z
wykorzystaniem
rozwiązań
teleinformatycznych, które w sposób
automatyczny wspomagają transakcje
między stronami poprzez Internet.] –
Business to administration, B2A üzlet
(vállalatok és a közigazgatás közötti online
kapcsolat) [Az angol nyelv tágabban
értelmezi az üzleti tevékenységet, ennek
tudható
be,
hogy a
hatóságokkal,
államigazgatási szervekkel, felügyeletekkel
folytatott adminisztratív ügyintézést is az
üzletek körébe sorolják. A B2A a B to A,
azaz a business to administration helyett áll
és kevésbé használatos, mint a B2B vagy a
B2C, de használata egyre jobban terjed.]
B2B (ang. Business to Business) [1. przeznaczony
dla relacji pomiędzy dwoma podmiotami
gospodarczymi; 2. to nazwa relacji
występujących
pomiędzy
firmami,
określana często mianem "klasycznego" ebiznesu.] B2B (ang. Business to Business)
[1. przeznaczony dla relacji pomiędzy
dwoma podmiotami gospodarczymi; 2. to
nazwa relacji występujących pomiędzy
firmami, określana często mianem
"klasycznego" e-biznesu.] – business to
business (B2B) - (vállalatok és vállalkozások
közötti online kapcsolat) [business to
business (B2B) - 'B2B' kommunikáció
[üzletfelek
közti
(elektronikus)
kommunikáció;
jellentétben
a
'B2C'
(Bussiness to Consumer) eladó és fogyasztó
(vevő) közti kommunikációval; a különbség
a műszaki nyelvezetben és a használt
kifejezésekben van; egy egyszerűbb,
internet-korszak előtti formája volt az "EDI"
(Electronis Data Interchange)]
B2C (Business-to-Consumer) [1. przeznaczony
dla
relacji
pomiędzy
podmiotem
gospodarczym a klientem indywidualnym;
2. to relacje przedstawiające transakcje
między firmami a konsumentami] – B2C
Business to Consumer (vállalkozások és
fogyasztók közötti online kapcsolat)
B2E (business-to-employee) [przeznaczony dla
relacji
pomiędzy
podmiotem
gospodarczym a jego pracownikami] –
B2E Business to Employer (vállalat és
alkalmazott közti online kapcsolat)
B2R Back to Reality - B2R Back to Reality (vissza
a valóságba)
Ba – (Ba) bárium vegyjele
ba! – bah!, naná!, hogy is ne!, az ám!, sőt!, hát!,
eh!, nini!, lám!
ba
partykuła
potwierdzająca
wcześniej
wyrażoną
myśl
i
zapowiadająca
dodatkowy sąd, np. Mówił o tym z wielką
kulturą, ba, z dużą delikatnością.] – sőt
ba! ba! – ho, ho!, ejnye!, ejnye!; (bach) bumm!
ba!, łatwo to mówić! – az ám, könnyű azt
mondani!
ba!, i na co to się zdało! – e! mire volt ez jó!
ba!, teraz rozumiem! – na, most már értem!
Baal (pan, mistrz, posiadacz) (hebr. ‫ לעב‬Ba`al,
akad. Bēlu) [1. semickie bóstwo; nazwę tę
dodawano do nazw różnych miejscowości
(np. Baalchasor, Baalatbeer).Były również
takie miejscowości, które nazywały się
Baal. Nazwa jest związana z imieniem
osób, ale również z pogańskim bóstwem.
Baal był bożkiem Fenicjan i Kanaanitów,
gdzie obok tego bożka czczono również
żeńskie bóstwo pod nazwą asztarta.
Izraelici często czcili baala, składając mu
ofiarę nawet ze swoich dzieci. Często
wierni Izraelici niszczyli ołtarze baala
razem z kapłanami. Znani z tego byli:
Gedeon, Eliasz, Jehu, Jehojada, Jozjasz.;
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
401
2. nazwa nadawana w Syrii i Palestynie:
1) początkowo
ogólnie
bóstwom
zapewniającym urodzaj i płodność; 2) z
czasem zaś - w niektórych miastach - bogu
nieba i wojny. Przeciw kultowi Baala (lub
Baalów) ostro występują prorocy ST.] –
Baál (Ba'al, Bael, héber: ‫( )לעב‬úr, tulajdonos,
férj; uralkodó, parancsoló, a hatalmas) [a
nyugati sémi népek isteneinek közkeletű
megnevezése, jelentése: úr, uralkodó.
Föníciai eredetű istenség: Jam, a tenger és
Mot, az Alvilág urának társa. A kánaánita
területeken (a mai Libanon, Izrael és Szíria)
városonként, régiónként eltérő megnevezését
használták. Eredetileg az Ég és a Föld ura,
természeti istenség. Egyes kutatók szerint a
Baál megnevezés pusztán Heród főisten
előneveként szolgált, amelynek használata
azért terjedt el, mert az istenség valódi nevét
csak papok ismerték és mondhatták ki. Egyes
próféták (pl. Illés) szenvedélyesen támadták
Baál tiszteletét.]
1. Ez a név az ÓSZ-ben a legkülönbözőbb
jelentésekben fordul elő: "úr" vagy
"tulajdonos" (2Móz 21,28.34; Bír 19,22);
"férj" (2Móz 21,3; 2Sám 11,26).
2. Általában azonban a név a föníciaiak és
kananeusok egyik természet-istenségét
jelenti, aki a termés és a nyájak
növekedéséről,
valamint
a
család
termékenységéről gondoskodott. Minden
helységnek megvolt a maga Baálja. A
Baálokat magaslatokon imádták, eközben
előfordultak
szexuális
szertartások,
önsanyargatás, sőt emberáldozat is.
Palesztinában is állítottak fel Baáloltárokat; Izráelben Jézabel, Júdában
Atália voltak azok, akik erőteljesen
szorgalmazták a Baál-kultuszt (1Kir 16,3132;
2Krón
22,3).
Illés
próféta
szenvedélyesen küzdött e kultusz ellen, és
a Kármel hegyén sikerült Izráelt
meggyőznie arról, hogy Izráel Istene
hatalmasabb és dicsőségesebb, mint Baál
(1Kir 17). Lásd még: BÉL.
3. Rúben utóda (1Krón 5,5).
4. Férfi Benjámin törzséből (1Krón 8,30).
5. A Baál név gyakran előfordul emberi
tulajdonnévvel összetett szóban, pl.
"Báhál-Hanán" (1Krón 1,49).
Baal-Berit u Sychemitów (Sdz 8, 33; 9, 4) –
BAÁL-BERIT (a szövetség ura; a szövetség
istene) [Istenség, amelyet Gedeon halála után
Sikemben imádtak (Bír 8,33; 9,4).]
Baal-Cefon (miasto biblijne) – BAÁL-CEFÓN
(észak Baálja, az elrejtettség ura; a haragos).
-
Wersja 01 01 2017
- Helység a Vörös-tenger közelében (2Móz
14,2.9; 4Móz 33,7)
Baale-Jehuda a. Baala Judzka (miasto w Biblii)
– BAHALA (BAÁLE-JEHUDA) (Júda
polgárai). [Város Júda északi határán, azonos
"Kirját-Baál"-lal és "Kirját-Jeárim"-mal
(2Sám 6,2; 1Krón 13,6).]
Baal-Gad (u stóp góry Hermon) – Baál-Gád (Gád
Baál, szerencse-Baál, a szerencse vagy sors
ura). [Helység Hermon közelében (Józs
11,17; 12,7; 13,5)]
Baal-hanan (Heb.: ‫ ָןנָח ַּלעַּב‬/ ‫ ַּןנָח ַּלעַּב‬,) –
BAÁLHANÁN (Baál kegyelmes; kegyelmes
úr). [Gideritbeli férfi, Dávid olaj- és
fügefáinak felügyelője (1Krón 27,28)]
Baal-Hanan (król) – Báhál-Hanán (Baál
kegyelmes). [Edom királya (1Móz 36,38;
1Krón 1,49).]
Baal-hasor (w Biblii) – Baál-hásór (a gazdaság
ura, a falu ura). - [Helység Efraimban (2Sám
13,23)]
Baal-Hermon (Judg. 3:3; 1 Chr. 5:23) BAÁLHERMÓN (a szerencse Baálja). [Helység
Manassé területének északnyugati határán, a
Hermon tövében (Bír 3,3).]
Baal-Meon (w Biblii) – BAÁL-MEON (a lakás
ura). [Helység Moáb határán (4Móz 32,38);
Izráel "Bét-Meon"-nak és "Beón"-nak
nevezte (Jer 48,23; 4Móz 32,3)] [BÉTBAÁL-MEON (a meoni Baál háza; ház,
amelyben Baál lakik).]
Baal-Peor (pan otworu) [w Peor Balaam miał
przekląć Izraelitów. Tam Izraelici kłaniali
się bogom Moabitów i uprawiali nierząd z
ich kobietami] – (biblia) Báál-Peor (Peór
Baálja, a nyílás, a szakadék ura). [1. Moábita
istenség, amelynek kultusza a Peór (1)
hegyén volt (4Móz 25,1-9; Zsolt 106,28). 2.
Helység a Jordán közelében (Hós 9,10).
Lásd még: PEÓR (2)]
Baal-Perazim (wyłom) [tak nazwał Dawid
miejsce położone w Judei w pobliżu doliny
Refaim, gdzie zadał klęskę Filistynów] –
Baál-Perazim (Az áttörés mestere. Olyan az
áttörés, mint egy gátszakadás.) (a
legyőzetés, áttörés helye). [Helység Refáim
völgye közelében; itt győzte le egykor Dávid
a filiszteusokat (2Sám 5,18-20; 1Krón
14,11).]
Elérkezék azért Dávid Baál Perazimba,
és megveré ott Őket Dávid és monda:
Szétszórta az Úr ellenségeimet Előttem,
mint a víz szokott eloszlani.
Azért nevezé azt a Helyet Baál Perazimnak.
(II.Sám.5:19-20)
Baal-Tamar (Sdz 20, 33) – Baál-Támár (a pálma
vagy pálmaliget ura). - [Helység Benjámin
402
birtokán, Gibea (3) és Bétel (1) közelében
(Bír 20,33).]
Baala Judzka (2 Sm 6,2; 1 Kron. 13,6) [Baala
przy
Kiriat-Jearim
a.
Baala
w
Karyjatyjarym] – BAHALA (BAÁLEJEHUDA) (Júda polgárai). [Város Júda
északi határán, azonos "Kirját-Baál"-lal és
"Kirját-Jeárim"-mal (2Sám 6,2; 1Krón
13,6).]
Baalat [według biblijnej Księgi Jozuego 19,44-45
oraz 2 Księgi Kronik 8,5-6 - miasto
graniczne należące do pokolenia Dana,
rozbudowane przez króla Salomona.
Lokalizuje się z Belain w Wadi Dijr
Balutża, , blisko warowni Gezer okolice
Tall Dżazar, Abu Szusza, Tel Gezer
między Jerozolimą a Tel Awiwem w
Izraelu. 3. według biblijnej Księgi Jozuego
19,44-45 oraz 2 Księgi Kronik 8,5-6 –
miasto graniczne należące do pokolenia
Dana,
rozbudowane
przez
króla
Salomona. Lokalizuje się z Belain w Wadi
Dijr Balutża, blisko warowni Gezer
okolice Tall Dżazar, Abu Szusza, Tel
Gezer między Jerozolimą a Tel Awiwem w
Izraelu.] – Baalát (kezesség; úrnő; Baálhoz
tartozó) [Város Dán birtokán (Józs 19,44)]
BAALAT-BEÉR (miasto biblijne; Joz 19, 8) –
BAALAT-BEÉR (akinek kútja van,
asszonyok kútja; a kezesség kútja). - Város
Júda déli részén; Simeon törzsének jutott
(Józs 19,8. Az 1Sám 30,27-ben: "Rámót" (3)
délen
Baalbek ("miasto Baala") [arabskie Ba'labakk,
starożytne Heliopolis, miasto w środkowowschodnim Libanie, nad rzeką Nahr alLitanī, w dolinie Bekaa, u podnóża gór
Antyliban, na wysokości 1200 m n.p.m.
Ok. 20 tysięcy mieszkańców] – Baalbek
(Baál
városa).
[Helység
Szíriában,
Damaszkusztól 60 km-nyire északra, az
Antilibanon lábánál, romjairól híres. A
hellénista korban Heliopolisnak (a napisten
városa) nevezték.]
Baalhamon [Winnicę miał Salomon] –
Baálhámon (a gazdagság ura; a (nép) tömeg
ura; a hőség ura). [Helység, ahol
Salamonnak szőlője volt (Énekek 8,11).]
Baalchanan (Baal-Chanan a. Balanan) (1Moj.
36,38; 1Kron 1,49). [król] – BÁHÁLHANÁN (Baál kegyelmes). [Edom királya
(1Móz 36,38; 1Krón 1,49). Lásd még:
BAÁL (5).]
Baalis (pan chorągwi) [1. Znane osoby noszące
imię 'Baalis: Baalis - biblijny król
Ammonitów; 2. król Ammonitów, który
Izmaelowi polecił zabić Godoliasza
(Gedaliasza); 3. imię biblijne oznaczające
-
Wersja 01 01 2017
"Pan chorągwi". Znane osoby noszące
imię 'Baalis: Baalis - biblijny król
Ammonitów.] – (biblia) Baálisz (az
örvendezés fia; örömmel). [Ammonita király
(Jer 40,14)]
Baalsalisa [„Wtem mąż przyszedł z Baalsalisa, a
przyniósł mężowi Bożemu chleby…”] –
BAÁL-SÁLISA (a háromság ura, a harmad
ura). - [Helység Efraimban, Gilgál közelében
(2Kir 4,42-44)]
Baana (nazwisko w Biblii) [1. Baana, syn
Achiluda (1 Król. 4:12); 2. Sadok, syn
Baany (Nehem. 3,4); 3. Rekab i Baana,
synowie Rimmona (2 Sam. 4:5); 4. Cheleb,
syn Baany z Netofy (2 Sam. 23:29); 5.
(Ezdr. 2:2); 6. Baana, syn Chuszaja (1 Król.
4:16)] – Bahana (szenvedés fia, fájdalom
fia). [1. Ahilud (2) fia, Salamon tiszttartója
Jezréelben (1Kir 4,12); 2. Jeruzsálem kőfalát
javító Sádok (4) atyja (Neh 3,4); 3. Rimmon
(4) fia Benjámin törzséből, aki fivérével,
Rékábbal (1) együtt meggyilkolta Isbósetet,
Saul fiát (2Sám 4,5-12); 4. Hélebnek, Dávid
hősének atyja (2Sám 23,29; 1Krón 11,30); 5.
Bahana (szenvedés fia, fájdalom fia), A
babiloni fogságból Zorobábellel hazatérő
főember (Ezsd 2,2); 6. Bahana (szenvedés
fia, fájdalom fia), Húsai (2) fia, Salamon
tiszttartója Áserben (1Kir 4,16).]
Baaza, Basza (śmiały) [syn Achiasza z pokolenia
Issachara, król Izraela (953 - 930 przed
Chrystusem). Zabił Nadaba, aby usunąć
ślady i wpływ Jeroboama, ale sam nie
postępował lepiej.] – Baasa [‫ אָׁשֲ ַּע‬Baasá
(bátorság, merészség; a rossz, a gonosz) [Izráelnek, az északi országnak királya i. e.
909. – i. e. 886.; kiirtotta Jeroboám
nemzetségét; hadat viselt Asa (1), Júda
királya ellen (1Kir 15,16-21). Bálványimádó
volt. Halála után Zimri (2) megsemmisítette
egész családját (1Kir 16,10-12).]
baba1 [1. pot. rubasznie albo z niechęcią o
kobiecie; 2. pot. żona, narzeczona,
kochanka; 3. pot. handlarka, przekupka;
4. pot. chłopiec, mężczyzna zniewieściały;
5. ciasto mające kształt ściętego stożka;
6. część kafara, która uderza wbijany pal;
7. Baba, babka. Żaden wyraz w języku
polskim
nie
ma
tylu
znaczeń
różnorodnych, ile baba i babka. Babą
zowie się każda kobieta zamężna,
zwłaszcza niemłoda; babą lub babką –
matka matki lub ojca; babą lub babką,
babiarką – kobieta babiąca, akuszerka. –
Babą nazywają mężczyznę tchórzliwego,
zniewieściałego lub plotkarza, krupną
babą – skąpego dla domowników.] –
vénasszony, öregasszony, öreganyó, banya;
403
némber, nő, satrafa, sárkány, vén nő;
koldúsasszony, szegényasszony; veszekedős,
házsártos asszony; kofa, piaci árus; falusi-,
parasztasszony; (becéző) feleség, asszony;
baba (pl. babám); (átvittért.) nyimnyám,
vénasszony, anyámasszony katonája; kerek
kalács, (biz.) nőci, nőcske, spiné; (ciasto)
„kuglóf”; cölöpverő kos
2
baba
[1. figura kamienna o znaczeniu
kultowym; 2. Babami zwą niekształtne
posągi kamienne z czasów pogańskich,
rzadziej wyobrażające mężczyzn, częściej
niewiasty, w postawie stojącej, z rękami
trzymającemi na żołądku jakiś przedmiot,
podobny do klepsydry, czas mierzącej.
Bałwany
te
znaleziono
w
wielu
miejscowościach, począwszy od Ukrainy
aż do morza Azowskiego.] – kultikus figura
v. báb
3
baba [1. np. Barak Baba (ur. w 1257/1258 r. we
wsi w pobliżu miasta Tokat w dzisiejszej
Turcji, zm. w 1307/1308 r. w pobliżu miasta
Lahidżan w dzisiejszym Iranie); 2. tytuł
przewodnika duchowego w Indiach] – tör.
baba; atya, rangidős, dervis rendfőnök;
dervisvezető tiszteletbeli címe, megszólítása;
nemzetségfő (török); (Indiában) lelki vezető
Baba lub Bau (sum.) [w mitologii sumeryjskiej
bogini czczona w mieście Lagasz, gdzie
uważano ją za córkę boga Anu i małżonkę
boga Ningirsu (lub też Zababy). Z bogiem
Ningirsu miała ona mieć dwóch synów –
bóstwa Ig-alima i Szul-szagana. Do
naszych czasów zachowały się liczne
dokumenty dotyczące ofiar składanych w
E-tarsirsir – jej świątyniach w Lagasz i
Girsu. Na babilońskich stelach kudurru
boginię tę symbolizuje przedmiot, który
interpretowany jest jako wialnia.] ― Baba
[sumer anyaistennő, „a bőség úrnője”. Anyja
Gatumdu, nagyapja An, a sumer pantheon
főistene, az istenek atyja. Férje Ningírszu,
lagasi termékenység- és hadisten. Hét
leányuk ismert a sumer himnuszokból.
Eredetileg Urból származhatott, ahol a
legkorábbi ismert temploma állt. Lagasban
Gula és Nininszína (Ninszun) istennőkkel is
azonosították.
Kisben Zababa egyik
felesége.]
baba dragon – erélyes, parancsoló, uralkodó
hajlamú nő, debella, házisárkány
baba jaga; baba-jaga [1. Baba Jaga, Baba-Jaga:
czarownica;
2. niesympatyczna
lub
brzydka kobieta] – boszorkány, vasorrú
bába, boszorka
baba proszalna – öreg koldúsasszony
-
Wersja 01 01 2017
baba swoje, czart swoje – közm. [az öregasszony
is magáét, az ördög is a magáét]; mindegyik
a maga nótáját fújja
baba z wozu koniom lżej – közm. [könnyebb a
lovaknak, ha leszáll a szekérről az
asszonyság (az a vénaszony); (a baj)];
mindegyik a maga nótáját fújja
babbit, babit [stop do wylewania panewek
łożyskowych] – babbit, babbitfém (30
súlyrész ón, 4 súlyrész antimon és 1 súlyrész
réz ötvözete); csapágyfém
babcia (babunia) [1. matka ojca lub matki; 2.
staruszka] – nagyanya, nagymama, anyó,
nagyanyó
babcia wygląda bardzo młodo – nagymama
nagyon fiatalosan néz ki
babcin, babciny – nagymamáé, nagymamához
tartozó
babeczka [1. ciastko mające kształt odwróconego
ściętego stożka; 2. młoda, atrakcyjna
kobiet]
–
kics.
vénasszonyka,
öregasszonyka, öreganyóka, banyácska stb.
Babel (pomieszczenie, nieład, chaos) [hebrajska
nazwa miasta Babilon; 1. miasto i wieża
pod tą nazwą. Początek królestwa
Nimroda. Przez wznoszenie wieży Babel
ówczesny lud chciał wykazać swoją
umiejętność (coś w rodzaju wyczynu
techniki i nauki) i pychę, nawet
wynoszenie się ponad Boga. Dlatego Bóg
pomieszał im języki. Po czym powstało
wiele narodów z odmiennymi językami,
które nie rozumiały się między sobą i nie
jednoczyły jako jedna wielka (grzeszna)
ludzkość
przeciwko
Bogu.
Łatwo
dopatrzeć się w tym podobieństwa między
Babelem a nominalnym kościołem, w
którym raczej chodzi o organizację, wolę
ludzi, ale nie o posłuszeństwo Duchowi
Świętemu. 2. wieża Babel - w biblijnej
Księdze Rodzaju: konstrukcja budowana
w Babilonie w celu sięgnięcia nieba] –
(héber) Bábel, Babilon [1. Babilónia
fővárosa. Akkád nevének jelentését (babili =
isten kapuja) a Boblia népi etimológiája a
héber balal = összezavar igévelhozza
kapcsolatba. Uralkodó szerepét i.e. 539-ig
megtartja. Kürosz ekkor elfoglalja a várost és
Babilóniát perzsa tartománnyá teszi. 2. Bábel
görög neve. Egyaránt jelenti a birodalmat és
annak fővárosát. Először az 1Móz 10,10
említi. Kr. e. a 18. században Hammurabi
uralkodott benne; hatalmának tetőpontjára II.
Nabukodonozor alatt jutott el (Kr. e. 605562); Kr. e. 539-ben Kores (Círus) perzsa
király hódította meg; gyakran szerepel a
prófétáknál (Ézs 13,1.19; 14,22; 21; 46-47;
Jer
50-51).
Híres
volt
Semiramis
404
függőkertjei, valamint templomai és királyi
palotája miatt is; a régi Babilon romjai
mindmáig megmaradtak. Az ÚSZ-ben ez a
város az istentelenség, a bálványimádás és az
Isten elleni lázadás foglalata (1Pt 5,13; Jel
14,8).] (wieża Babel: bábeli nyelvzavar)
babi, -ia, -ie [odnoszący się do baby] – asszonyos,
asszonyhoz
tartozó;
női,
asszonyi,
fehérnéphez tartozó; vénasszony-; ökörnyál
babić [wyraz spotykany tylko raz w Biblii.
Oznacza pomaganie przy porodach. Król
egipski kazał hebrajskim kobietom
(akuszerkom) zabijać noworodków płci
męskiej, aby w ten sposób zapobiec
silnemu rozmnażaniu się Izraelitów w
Egipcie.] – (bibl.) segédkezés a szülés
levezetésénél; bábáskodás
Wj 1,16 A rzekł: Gdy będziecie babić
niewiastom Hebrejskim, a ujrzycie że rodzą,
byłliby syn, zabijcież go, a jeźli córka, niech
żywa zostanie. – (2Móz 1,16) figyeljétek a szülés
lefolyását: ha fiú lesz, öljétek meg, ha leány,
hagyjátok életben!
babie lato1 [czas ciepły i pogodny w połowie
jesieni, tak nazwany od pajęczyny,
unoszącej się w powietrzu i osnuwającej
drzewa, ścierniska, płoty, a nawet
zwierzęta i ludzi, wytwarzanej przez
mnóstwo pajączków, pod jesień wylęgłych,
z rodzajów, noszących w polskiej
entomologii nazwy: Boczeń, Czelustek,
Krzeczek,
Namiastek.
Pajączki
te
wydzielają mnóstwo pajęczyny, nie
splatając jej w siatkę i nie przyczepiając
nigdzie. Pajęczyna ta, w podaniach ludu
polskiego, jest przędzą z wrzeciona Matki
Boskiej, rzuconą na ziemię, aby
przypomnieć gospodyniom czas roboty
koło przędziwa i potrzebę okrycia
biednych sierot na zimę.] – vénasszonyok
nyara, nyárvége, nyárutó [babie lato u nas
też jest ładne – a vénasszonyok nyara nálunk
is szép]
babie lato2 – ökörnyál
babiarz [pot. kobieciarz] – szoknyavadász,
nőbarát, anyámasszony katonája
babieć [lekcew. niewieścieć] – megöregedni,
megvénülni;
vénasszonyossá
válni,
megtotyakosodni
Babilon1 (pomieszczenie) (gr. Βαβυλών = Babylon
akad. Bab-ilim – tłum; z akadyjskiego
Babilani – brama bogów) [1. starożytne
miasto położone w Mezopotamii, nad
Eufratem, dawna stolica Babilonii.
Obecnie stanowisko archeologiczne Atlal
Babil w Iraku. Występuje w Apokalipsie
Świętego Jana jako symbol wszelkiego zła.
2. nad Eufratem z pałacem i wiszącymi
-
Wersja 01 01 2017
sadami, o których wspomina starożytny
grecki historyk Herodot. Stolica Chaldei i
Babilonii. Otoczone było silnym murem, w
którym było 250 wież i 100 mosiężnych
bram. Sama nazwa powstała od nazwy
słynnej wieży Babel. Historia tego miasta
sięga czasów Nimroda (ok. 2600 lat przed
narodzeniem Chrystusa). Często cierpiało
od napadów Asyryjczyków, przez których
zostało zniszczone w roku 689 przed
Chrystusem. Przez wiele wieków było
centrum sztuki, szczególnie budownictwa;
bogactwa, ale i zgorszenia. Wyroby i
dzieła artystyczne babilończyków były
cenione w innych krajach. Achan, przeciw
woli Boga schował podczas bitwy płaszcz
babiloński. O okresie od roku 1450 do 625
przed Chrystusem historia podaje mało
informacji o mieście Babilon. Od 625 do
538 roku przed Chrystusem Babilon jest
stolicą niezależnej monarchii Babilonii.
Miasto i monarchię zniszczyli dwaj
królowie medoperscy: Cyrus i Dariusz,
spełniając tym samym proroctwo Izajasza
z roku 712 przed Chrystusem. Jeremiasz
również pisał o spustoszeniu Babilonu.
Miasto to zdobyte zostało także przez
Aleksandra Macedońskiego, gdzie też w
roku 323 przed Chrystusem umarł.
Miasto to nigdy nie doczekało się swojej
odbudowy. Przez wiele wieków z jego ruin
okoliczni mieszkańcy budowali sobie
domy. Obecnie na części owego słynnego
niegdyś na całym świecie miasta znajduje
się małe miasteczko Hillah.] – Babilon v.
Babilón [ami a magyarban a görög Babülón
alakból származik – egy ókori mezopotámiai
nagyváros volt az Eufrátesz partján, amely
fontos szerepet
játszott
a korszak
történetében. Akkád neve Báb-ili/Báb-iláni
(„az istenek kapuja”), héber neve Babel (‫)בבל‬
volt, ebből származik a bibliai Bábel alak. A
kassúk uralma idején Karduniasnak hívták
és később az asszír királyok is gyakran ezen
a néven hivatkoztak rá Bábili mellett.
Babilon neve presumer eredetű, eredetileg az
ismeretlen jelentésű Babilla volt. Ezt az
akkád népetimológia később az értelmes,
hasonló hangzású „Istenek kapuja” névre
cserélte fel. Romjai a mai Irakban, el-Hilla
városa közelében fekszenek.]
Babilon (księgi objawienia) [1. Występuje w
Apokalipsie Świętego Jana jako symbol
wszelkiego zła. 2. należy tu powtórzyć, że
nazwa Babilon oznacza chaos i zamęt.
Właściwie w księdze objawienia mowa jest
o dwóch Babilonach. Jeden z nich to
Babilon wielki zwany także kościelnym.
Obok tych nazw ma on także kilka
405
innych: matka wszeteczeństw, macierz
nierządnic i obrzydliwości na ziemi,
wielka nierządnica, wielka wszetecznica.
Chodzi tu o fałszywy kościół złożony z
pseudochrześcijan, na którego czele stoi
(czy stać będzie) osoba uważająca siebie
za zastępcę Boga na ziemi, która mieszała
się
w
politykę
i
prześladowała
prawdziwych chrześcijan. Babilon ten
zjednoczy się z Babilonem politycznym
opisanym również w objawieniu św. Jana,
gdzie nazwany jest bestią. Będzie to jedna
osoba, stojąca na czele odrestaurowanego,
nowego państwa rzymskiego. Bestia
opisana w Obj. 13;11-15 jest fałszywym
prorokiem. Babilon wielki będzie wg Obj.
17;15-18 zniszczony przez bestię opisaną
w Obj. 13;1-8 (prawdziwego antychrysta)
stojącą na czele Babilonu politycznego.] –
Babilon (Jelenések Könyve; a káosz világát
jelenti)
Babilonia (pomieszanie, pogmatfanie, konfuzja)
[państwo istniało już podobno za czasów
budowy wieży Babel, około roku 2245
przed Chrystusem. Przez wiele wieków
było częścią Chaldei albo i Asyrii. Od
roku 625 do 538 przed Chrystusem
istniało
jako
suwerenne
państwo
(królestwo).
W
roku
586
przed
Chrystusem
król
babiloński
Nebukadnezar II zabrał do niewoli resztę
mieszkańców Judy.] – Babilónia [Babilónia
volt a neve az ókor végén DélMezopotámiának – a mai Irak középső és
déli részének –, aminek az Óbabiloni
Birodalom korától a hellénizmus idejéig
Babilon volt a legjelentősebb városa,
szellemi központja. Területe a Perzsa-öböltől
az Eufrátesz és a Tigris alsó folyása mentén
Máriig illetve Asszíriáig terjedt.]
babiloński, -a, -ie – babilóniai
babilońska niewola – babiloni fogság
Babimojszczyzna
[region
historyczny
i
etnograficzny na pograniczu województw
wielkopolskiego
i
lubuskiego]
–
Babimojszczyzna (történeti és néprajzi régió
a nagylengyelországi és a lubusi vajdaság
határán)
babimór [gatunek widłaka rosnącego w lasach
sosnowych] – moha
babina [1. współczująco lub z politowaniem o
starej kobiecie; 2. żartobliwie o starej
wiejskiej kobiecie; babcinka, babula,
babulka, babuleńka, babulina, babinka] –
szegény asszony
babiniec [1. przedsionek kościelny, w którym
baby żebrzące siadują, zwany inaczej
kruchtą (od crypta); 2. żart. zbiorowisko
-
Wersja 01 01 2017
kobiet] – vénasszonyok padja v. padkája a
templom előtt v. a templom előtti
csarnokban; hely, ház stb. ahol sok az
asszony v. fehérnép
babinka – kics. szegény asszonyka
Babińska rzeczpospolita [O dwie mile od
Lublina, na trakcie krakowskim, leżała
obszerna wieś Babin (w w. XVI i XVII
dziedzictwo Pszonków), od której wzięła
nazwę rzeczpospolita Babińska, założona
żartobliwie przez towarzystwo wesoło
dowcipkującej
szlachty.]
–
Babini
Köztársaság
[humorisztikus egyesület,
melyet Pzsaka lengyel nemes alapított a
lublini palatinátusban volt Babin nevü
birtokán. Az egyletbe csak olyanokat vettek
fel, akik valamely hóbortos dolgot követtek
el. Felvételük alkalmával visszás rangot és
címet kaptak, p. a tönkrementet kinevezték
millionáriusnak, a pörlekedő természetűt
békebirónak stb. A társaság nem volt minden
befolyás nélkül a lengyel társas életre s egész
1677-ig fennállott.]
babizm [ruch społeczno-religijny w Persji w XIX
w.] – babizmus; mohamedán vallási szekta,
amelyet Pwerzsiában a XIX. sz.-ban
alapítottak, újabban Európában is terjed
babizna [w dawnem prawie polskiem, spadek i
dziedzictwo po babce czyli babie, t. j.
matce ojca lub matki] – (dziedzictwo,
spuścizna) nagyanyai örökség, hagyaték
babka, babcia [1. matka ojca lub matki;
2. słodkie ciasto lub ciastko w formie
ściętego stożka; 3. mokry piasek
uformowany za pomocą foremek; 4. pot.
młoda, atrakcyjna kobieta; 5. roślina o
owalnych
liściach
ułożonych
w
przyziemną rozetę; 6. ryba żyjąca w
wodach zlewiska czarnomorskiego i
kaspijskiego] – nagyanya, nagymama,
nagyi; öreganyó, öreg-, vénasszony, anyó,
anyóka; koldúsasszony, kolduló nő; (ciasto)
kuglóf, kalács, sütemény; (növény) útifű,
útilapu; nőci, csaj, lány (jakie ta babka ma
szpatne nogi! - milyen csúnya lába van
ennek a nőcinek v. nőnek)
babka chodzacą po prośbie – (kéregetésre járó
öregasszony) kéregető, koldúsasszony
Babka jajowata (Plantago ovata) – Egyiptomi
útifű, (Plantago ovata Forssk)
Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.)
[gatunek byliny należący do rodziny
babkowatych
(Plantaginaceae
Juss.).
Występuje w stanie dzikim na całym
obszarze klimatu umiarkowanego: w
Europie i Azji aż do Himalajów. Gatunek
bardzo zmienny, przystosowuje się do
różnych warunków, został rozwleczony na
406
wszystkie
kontynenty.
W
Polsce
pospolity.] – lándzsás útifű v. keskeny levelű
útifű (Plantago lanceolata) [az árvacsalánvirágúak (Lamiales) rendjébe, az útifűfélék
(Plantaginaceae) családjába, a Plantago
nemzetségbe tartozó lágy szárú növényfaj.
Rétek, legelők, útszegélyek, taposott
gyomtársulások
világszerte
elterjedt
jellegzetes
évelő,
tőrózsás
növénye.
Pollendiagramokban a mezőgazdaság jelzője
lehet. Népies nevei: kígyófű, kígyónyelvűfű,
lúdnyelvűfű, hálófű, gyíkfű, útilapu.]
babka piaskowa (roślina) (Plantago arenaria = P.
Indica = Psyllium arenaria)
kígyóharaptafű (Plantago arenaria =
Plantago indica,
Plantago psyllium,
Plantago ramosa, Psyllium arenarium)
babka piaskowa [babka z ciasta ucieranego z
dodatkiem mąki ziemniaczanej] – lengyel
sütemény
Babka pierzasta (Plantago coronopus L.)
[gatunek rośliny z rodziny babkowatych
(Plantaginaceae).] – Csókalábú útifű ~
Tengerparti útifű (Plantago coronopus L.)
-
Wersja 01 01 2017
icon. pl. Hung. 1:51, t. 51. 1801. W Polsce
nie rośnie dziko, jest czasami (rzadko)
uprawiany.]
–
Balhafű,
Bolhamag,
Bolhamagútifű, Nyálkás útifű, Spanyol útifű
(Plantago psyllium L.)
babka ponczowa, babka ponczowa pełna
owoców – (gyümölcsökkel teli) puncsos
kalács
babka śmietankowa – (tejszínes kalács) babos
kalács
babka wielkanocna – kuglóf; húsvéti kalács
babka z piasku – homokpogácsa
babka z rumem – rumos kalács
Babka zwyczajna, babka większa (Plantago
maior L.) [gatunek rośliny należący do
rodziny babkowatych. Rodzimy obszar
występowania obejmował Europę i Azję,
ale
jako
gatunek
zawleczony
rozprzestrzenił się także na innych
kontynentach, szczególnie pospolicie w
Ameryce Północnej. W Polsce gatunek
pospolity na całym terenie.] – Nagy útifű v.
széles levelű útifű (Plantago major) [az
árvacsalán-virágúak (Lamiales) rendjébe, az
útifűfélék (Plantaginaceae) családjába, a
Plantago nemzetségbe tartozó lágy szárú,
évelő növényfaj. Európában, Észak- és
Közép-Ázsiában őshonos, de gyepeken,
útszélen világszerte elterjedt. Népiesen nagy
útilapu névvel is illetik.]
Babka płesznik - Balhafű, Bolhamag
Babka płesznik, babka śródziemnomorska
(Plantago psyllium L.) [gatunek rocznej
rośliny
z
rodziny
babkowatych
(Plantaginaceae Juss.). Pochodzi z rejonu
Morza Śródziemnego, rośnie w Etiopii, na
Zakaukaziu, zawleczona do Ameryki
Południowej
i
południowej
części
Australii.
Według
nowszych
ujęć
taksonomicznych jest to synonim gatunku
Plantago arenaria Waldst. & Kit. [Descr.
Babka zwyczajna – Nagy útifű
407
babok [1. potwór; 2. postać z polskich legend
(m.in. śląskich), istota nadprzyrodzona,
zjawa, straszydło związane z ciemnością;
bebok, bobok] – [Słowniczek języka
śląskiego] szörny, szörnyeteg; szörnyszülött
babrać [1. licho malować; 2. pot. brudzić; 3. pot.
robić coś źle, niedbale; 3. pot. grzebać w
czymś] – babrálni, pepecselni, piszkálni
vmivel; piszkálni vmit; mázolni, pingálni,
pacsmagolni; fröcskölni, turkálni vmiben
babrać w czym/czym – piszmogni vmiben/vmivel
babrać się [1. pot. brudzić się; 2. pot. grzebać się
w czymś brudnym, mokrym; 3. pot.
wykonywać długo jakieś czynności] –
szöszmötölni, cihelődni
babranie – pepecselés, babrálás; mázolás
babranina [pot. żmudna lub brudna praca] –
babramunka, pepecselőmunka, mázolmány
babrzynos
[liliowiec
lub
lilia
koloru
pomarańczowego, smolinos, nadesłała] –
narancs színű liliom
babski, -a, -ie – vénasszonyos, öregasszonyos;
asszonyi, asszonyos (po babsku: asszonyi
módon)
babskie
gadanie
–
asszonyi
beszéd,
szószátyárkodás
babskie plotki – pletykák
babsko (baba), babon [pot. pogardliwie lub z
niechęcią o kobiecie] – vénasszony, vén
satrafa; némber
babsztyl, babus, babiszon, duża babka –
vénasszony, vén satrafa; nagy darab nő
babula, babulinka, babunia, babusia, babuś –
nagymama, anyóka; nagyanyó
babuleńka – kics. (baba)
babunia – nagymama, nagyanyó
babuwizm [program komunizmu utopijnego
głoszony w drugiej połowie XVIII w.] –
(fr.) babouvizmus, babuvizmus; [F. Babeuf
francia utópista kommunista (1760-1791) és
követőinek tanai]
baby [[wym. bejbi] niemowlę lub małe dziecko] –
(ang.) baby, bébi; kis gyermek, csecsemő
Baby lama (wełna) – Baby lama [nagyon fiatal
lámák finom szőrzete, amely nem annyira
finom, mint az alpaka. A lámaszőr és az
alpaka a kasmírhoz és a mohairhez
hasonlóan a nemes szőrökhöz tartozik.]
-
Wersja 01 01 2017
Baby doll (ubiór) [1. krótka kobieca koszula
nocna, na ogół o kroju w kształcie litery A,
często
przezroczysta
i
ozdobiona
koronkami. Może być też używana jako
peniuar.Nazwa ubrania jest wiązana z
filmem Laleczka Elii Kazana. 2. Stylizacja
na
laleczkę.
Zaczęło
się
od
dwuczęściowego kompletu nocnej bielizny
– luźna góra z bufiastymi rękawami i
pumpkami, którym prowokowała w filmie
„Baby Doll”, w 1956 roku Caroll Baker, z
domu Karolina Piekarski, która siedem
lat wcześniej zdobyła tytuł Miss Florydy i
Owoców. Nocna bielizna z „Baby Doll”,
została twórczo przerobiona w 1957 roku
przez Jacquesa Griffe na stroje dzienne,
dając
początek
słodko-dziewczęcym
sukieneczkom
z podniesioną talią,
trapezowym
dołem,
bufkami
i
kołnierzykiem bebe. Od tej chwili „spód”
coraz częściej stawał się inspiracją dla
„wierzchu” ubrania.] – babydoll (bébidoll)
[kis ingből és rövid nadrágból álló női
hálóöltözék1.
A-vonalú
felsőrész,
mellmagasságtól bő, szellős eséssel, gyakran
puffos ujjal. Aktuálisan rövid ruhaként is
viselik, gyakran leggings-el kombinálva. Az
ötvenes években hálóingként fejlődött ki,
nevét a Baby Doll című filmről kapta. 2.
Olyan blúzok, topok és ruhák, amelyeket a
mell alatti szabásvonalba helyezett bővítők
vagy pántok fognak össze, onnan
szabásvonaluk lefelé bővül.]
A Goodnight Moon babydoll az Enamore tervezőinek
fantáziájában született meg, akik ebben a lila
hálóruhában remekül párosították a luxust a környezet
tudatossággal. A kézzel készült fehérnemű alapanyaga
természetes selyem és szatén.
408
Baby doll
baca [starszy pasterz owiec w polskich
Karpatach] – számadó juhász, főpásztor
(Tátrában), bacsó
bach! [odgłos uderzenia lub upadku] – bumm!,
puff!
bachanalia, bachanalie [1. w starożytnym
Rzymie: orgiastyczne obrzędy ku czci
Bachusa; 2. pijatyki, orgie] – (gör.-lat.)
bacchanália; tivornya, dorbézolás, dáridó
[Bacchus görög isten tiszteletére tartott,
kicsapongásokkal
egybekötött
vallásos
szertartás, ünnepség]
bachantka [1. mit. gr. każda z towarzyszek
Bachusa; 2. w starożytnym Rzymie:
uczestniczka bachanaliów] – (gör.-lat.)
bacchánsnő
(önkívületben
tomboló);
[Bacchust kísérő nők, illetve ennek az
istennek ünnepét őrjöngő, önkívületben
lejtett táncokkal ünneplő asszonyok)
Bachelor of Arts (BA, B.A., a. A.B.), (z. łac.
artium baccalaureus) – BA, Bachelor of Arts
(főiskolai szintű alap és kiegészitő képzés)
bachiczny, -a, -e [1. związany z kultem Bachusa;
2. pijacki, rozwiązły] – bacchusi, bakkhoszi,
bacchikus; dorbézoló; részeges
bachiczna uczta – bacchanália; bacchus lakoma,
dorbézolás
bachmat [1. koń używany dawniej przez jazdę
tatarską i polską; 2. (dawno) Sama
końcówka at wskazuje, że to wyraz
turecki. Po turecku at znaczy koń, po
persku zaś pechn (wymawiane przez
Turków bachn) znaczy szeroki. To też
bachmatami nazywali Turcy konie
tatarskie, grubopłaskie, na niskich silnych
nogach. Wyraz ten, po upowszechnieniu
się w Polsce, oznaczał również człowieka
krępego, barczystego, opasłego. Bachmaty
tatarskie słynęły z wytrzymałości na głód,
pragnienie i trudy.] – tatár ló, tarhán
-
Wersja 01 01 2017
bachmistrz
[urzędnik
górniczy,
inaczej
górmistrz, magister montium, przełożony
nad
robotnikami,
pracującymi
w
kopalniach. Bachmistrz zależny był od
żupnika i przez tegoż płatny.] – (dawno)
bányahivatalnok, bányamester; bányaőr,
bányafelügyelő
bachnąć [1. pot. rzucić, cisnąć; 2. pot. uderzyć] –
a földre puffanni v. elesni
bachnąć się [pot. położyć się ciężko, bezwładnie]
– elterülni, elvágódni, elájulni
bachor [pot. z niechęcią o dziecku] – gyerkőc,
srác, kölyök, rossz gyerek
bachorek – kis srác
bachraty, -a, -e [1. reg. śl. gruby; 2. reg. śl.
wybrzuszony] – [Słowniczek języka
śląskiego] vastag; (otyły) kövér; – vastag;
(otyły) kövér
Bachurim (Bahurym) (wioska młodzieńców) –
osada (2 Sam. 16:5) – BAHURIM (fiatalok
falva). [Helység a Jeruzsálemből Jerikóba
vezető út mentén (2Sám 16,5; 19,16).]
Bachus [mit. gr.-rzym. bóg wina i radosnej
ekstazy] – Bacchus, Bakkhosz (a bor és a
vidámság istene az ókori görög és római
mitológiában)
bachus – Bacchus tisztelője; iszákos, részeges
(ember)
bachusowy, -a, -e [przypominający Bachusa lub
obchody ku jego czci] – bacchusi, bakkhosz
baciar, batiar [reg. ulicznik, łobuz, spryciarz,
ziółko; baciarz] – betyár [a földesúri
önkény, kényszerű katonáskodás és a
jobbágyterhek teljesítése elől bujdosó
szegénylegény. Többnyire egyéni lázadók
voltak; megélhetésüket gyakran rablásból,
útonállásból biztosították. Általában az
urakat fosztották ki, sokszor élvezték a
szegény nép támogatását. A betyárvilág a 19.
sz. első felére esett. Legendás betyárok:
Angyal Bandi (1760?–1806), Rózsa Sándor
(1813–1878), Savanyu Jóska (1845–1907),
Sobri Jóska (1809–1837), Vidróczki Márton
(1837–1873)]; huncut, fickó; csibész,
utcakölyök, kamasz
bacik – kis ostor, kis korbács
back office (back-office) [Najwięcej zleceń z
zakresu obsługi back-office realizowanych
jest dla firm z sektorów: bankowego,
ubezpieczeniowego, telekomunikacyjnego
oraz energetycznego.] – (ang.) back office
(back-office); háttérirodai szolgáltatások
Backdoor (pol. tylne drzwi, furtka) [luka w
zabezpieczeniach systemu utworzona
umyślnie
w
celu
późniejszego
wykorzystania. Backdoor w systemie może
być np. pozostawiony przez crackera,
409
który włamał się przez inną lukę w
oprogramowaniu (której przydatność jest
ograniczona czasowo do momentu jej
usunięcia) bądź poprzez podrzucenie
użytkownikowi
konia
trojańskiego.
Backdoor, może być również umyślnie
utworzony,
przez
twórcę
danego
programu. Jednym ze znanych błędów,
podejrzewanych o bycie backdoorem jest
"Microsoft Windows Graphics Rendering
Engine WMF Format Unspecified Code
Execution Vulnerability".] – Backdoor
(Hátsó ajtó) [Olyan támadó program, amely
összeköttetést biztosít a támadó és a
megtámadott
számítógép
között,
a
megtámadott tudomása és engedélye nélkül
adatokat tölthet le, ill. átveheti a
megtámadott gép vezérlését.]
backup {rzecz.} [1. archiwizacja {f.}; 2. kopia
zapasowa {f.}; 3. wykonywanie kopii
zapasowej {n.} [komp.] [zł.]]; 4.
składowanie [Tworzenie zapasowych kopii
danych na wypadek awarii, zwykle na
innych
nośnikach.
Zazwyczaj
do
składowania
stosuje
się
taśmy
magnetyczne, dyski optyczne lub obecnie
bardzo rzadko dyskietki. 5. proces
wykonywania kopii zapasowej pliku lub
plików] – (ang.) backup; másolat, tartalék
[Fontos adatoknak, programoknak biztonsági
okoból készített másolata. A többnyire külön
tárolóban őrzött adatok az eredeti
meghibásodása, vagy elvesztése estén
használhatók.]
bacować [być bacą, pełnić funkcję bacy] –
pásztorkodni, juhászkodni
bacowski, -a, -ie – juhász-, pásztorbacówka [1. szałas używany przez górali w
okresie wypasu owiec; 2. schronisko na
szlaku turystycznym w górach] –
pásztorlak, hegyi pásztor kunyhója v. hajléka
bacnąć – odasózni, odavágni
baczek – bakk
baczenie [daw. uwaga, czujność] – figyelem,
vigyázat, résenlét, szemmel tartás, törődés
vkivel
baczenie na kogo/na co – ügyelés vkire/vmire;
vkinek/vminek szemmel tartása; (dawno)
mérlegelés, fogalom, megismrés, öntudat,
ész, ésszerűség
baczki – oldalszakáll
baczmag [1. zwykle w licz: mn. baczmagi, po
turecku baszmag, buty tureckie t. j. ich
kształtem szyte; 2. męskie obuwie z
zadartymi noskami, noszone do polskiego
stroju narodowego; baczmeg; 3. męskie
obuwie z zadartymi noskami, noszone do
-
Wersja 01 01 2017
polskiego stroju narodowego; baczmeg 4.
turecki, chętnie w Polsce używany
pantofel męski lub damski. W połowie
XVII wieku otrzymał wysokie korki.
Także za Stanisława Augusta elegantki
wkładały jedwabne pończochy i baczmagi
nawysokich kolorowych korkach, szyte
złotymi nićmi, wykładane białą irchą lub
atłasem.] – (dawno) török cipő; török fazonú
férficipő
bacznie – figyelmesen, figyelemmel, hosszan
baczność [komenda wzywająca do przyjęcia
postawy wyprostowanej, z rękami
przylegającymi do boków] – vigyázat,
figyelem, óvatosság, éberség, vigyázat;
(wojsko) vigyázz! [stać na baczność:
vigyázzban áll]
baczność! prezentuj broń – vigyázz! puskával
tisztelegj!
baczny, -a, -e [uważny, czujny] – éber, óvatos
(czujny), figyelmes, elővigyázatos, figyelő,
megfigyelő, résen álló, meggondolt, óvatos
baczyć [daw. uważać, pilnować] – figyelni,
figyelembe venni, résen lenni; emlékezni
baczyć na czyje zasługi – emlékezni vki érdemeire
baczyć na kogo/na co – ügyelni vkire/vmire
baczyć żeby się nie pomylić – résen lenni
(figyelni), hogy ne tévedjen
bać się (boję się, boi się, boją się) + B.
[1. odczuwać lęk; 2. niepokoić się o kogoś,
obawiać się czegoś; 3. o roślinach,
przedmiotach: być nieodpornym na coś;
4. nie odważać się czegoś zrobić] –
(kogo/czego)
félni,
rettegni,
tartani
(vkitől/vmitől); o + T. félteni vmit (boi się
batów: fél a botbüntetéstől)
bać się czego dla kogo – vmitől félteni vkit
bać się czegoś – félni v. rettegni vmitől
bać się (czego) jak ognia – fél (vmitől), mint a
tűztől
bać się jak ognia – fél tőle, mint a tűztől
bać się (boi się) kogo/czego – félni, rettegni; félni
vkitől/vmitől ; ijedezni (vkitől/vmitől);
megijedni
bać się (kogo/czego) jak ognia – úgy fél
(vkitől/vmitől), mint a tűztől
bać się kogo/czego – félni, rettegni (vkitől/vmitől)
bać się kogo jak ognia – fél vkitől, mint a tűztől
bać się (o kogo/co) – félteni vkit/vmit; rettegni
vkiért/vmiért
bać się o przyszłość – félteni a jövőt
bać się o życie – félteni az életét
bać się odmowy – félni az elutasítástól
bać się otworzyć usta – fél a száját kinyitni
bać się piorunów – félni a villámtól
410
bać się śmierci – félni a haláltól
bać się tego jak ognia – félni ettől, mint a tűztől
bać się własnego cienia – fél a saját érnyékától
boi się jak diabeł święconej wody – fél, mint
ördög a szenteltvíztől; úgy fél tőle, mint
ördög a szenteltvíztől
boi się jak pies jeża – [fél, mint kutya a süntől] fél
tőle, mint a tűztől
boję się ci to powiedzieć – félek ezt neked
megmondani; nem merem ezt megmondani
neked
boję się łachotków – félek a csiklandozástól
boję się świdrowania zęba – félek a fúrástól
boję się wyrywania zęba – félek a foghúzástól
bój się Boga! – nem félsz az istentől? (féld az
Istent!)
badacz (bad.) [osoba prowadząca badania
naukowe]; badaczka – kutató (kut.), búvár,
tudós, vizsgáló (ffi/nő)
badacz języków – nyelvész; nyelvkutató
badacz okolic podbiegunowych – sarkkutató
badacz pisma świętego – szentíráskutató v.
magyarázó
badacz przyrody – természetbúvár
badacz rynku – piackutató
badacz starożytności – régiségbúvár
badaczka - kutatónő, női búvár, tudósnő
badać (badam, -asz, -ają) (coś) [1. poznawać coś
za
pomocą
analizy
naukowej;
2. obserwując coś, starać się to sprawdzić,
poznać;
3. poddawać
kogoś,
coś
oględzinom lekarskim; 4. przesłuchiwać
kogoś, prowadząc śledztwo] – vizsgálni,
búvárkodni, tanulmányozni,
nyomozni,
vizsgálni, keresni, megvizsgálni, kutatni
(tudományosan);
(sąd)
kihallgatni,
kifaggatni; kikutatni, kivizsgálni
badać chorego – beteget vizsgálni
badać coś – kutatni vmit; felmérni vmit
badać czyjeś myśli – vkinek a gondolatait kutatni v.
keresni
badać grunt (pod nogami) – kipuhatolni a
helyzetet
badać gruntownie – alaposan vizsgálni
badać
kogo/co
–
vizsgálni,
kikérdezni,
meghallgatni vkit/vmit
badać oskarżonego – a vádlottat kihallgatni
badać puls – megmérni a pulzust [badać (komu)
puls: megtapogatja (vkinek) a pulzusát]
badać świadków – a tanúkat kihallgatni
badać się [1. poznawać siebie wzajemnie; 2. być
badanym przez lekarza] – megismerik
egymást; kivizsgáltatja magát
badający, -a, -e – vizsgáló
-
Wersja 01 01 2017
badania – vizsgálatok, kutatások
badania antropologiczne – embertani kutatások
badania bakteriologiczne – bakteriologiai
vizsgálatok v. kutatások
badania daktyloskopijne – daktiloszkópiai
kutatások
badania folklorystyczna – folklorista kutatások
badania futurologiczne – futurológiai kutatások
badania
hematologiczne
–
hematológiai
vizsgálatok
badania językowe – nyelvészeti kutatások
badania kliniczne – klinikai vizsgálat
badania
koniunkturalne
–
konjunkturális
kutatások
badania kosmosu – világűrkutatás
badania kulturowe – kultúrtanulmányok
badania literackie – irodalomkutatás
badania naukowe – tudományos kutatások
badania podstawowe – alapkutatások
badania
prognostyczne
–
prognosztikai
vizsgálatok
badania przemysłowe – ipari kutatások
badania socjologiczne – szociológiai tanulmányok
v. kutatások
badanie (bad.) [1. prace zmierzające do
poznania czegoś za pomocą analizy
naukowej; 2. kontrola stanu zdrowia
pacjenta; też: wynik takiej kontroli] –
kutatás (kut.), vizsgálat, kivizsgálás,
kihallgatás, vallatás; megismerés; felkutatás;
vizsgálódás
badanie Augusta Krogha – Krogh-vizsgálat; króg
(orvosi) az alapanyagcsere vizsgálata az e
célra szerkesztett gépezettel (A. Krogh dán
fiziológus nevéről)
Schack August Steenberg Krogh (ur. 15
listopada 1874, zm. 13 września 1949),
fizjolog duński, laureat Nagrody Nobla z
medycyny 1920. – Od 1916 był profesorem
fizjologii zwierzęcej na uniwersytecie
kopenhaskim. Przy tej uczelni założył w 1910
pierwsze laboratorium badawcze fizjologii
zwierząt.
W
badaniach
naukowych
współpracował z żoną, Marią Krogh (18741943). – Najważniejsze prace Krogha
dotyczyły fizjologii oddychania i krążenia.
Badał krążenie krwi w drobnych naczyniach
oraz zaopatrzenie tkanek w krew, odkrył
zależność produkcji energii od ilości
pochłanianego przez organizm tlenu. Za
odkrycie regulacyjnego mechanizmu naczyń
włosowatych otrzymał w 1920 Nagrodę
Nobla. - Wprowadził do fizjologii nowe
metody badań (mikrometria) oraz przyrządy
(spirometr).
badanie biegłych – szakértő kihallgatása v.
meghallgatása
411
badanie budżetów rodzinnych – családi
költségvetés vizsgálata
badanie chemiczne – vegyvizsgálat
badanie ciśnienia krwi – vérnyomásvizsgálat,
vérnyomásmérés
badanie cytologiczne – citológiai vizsgálat
badanie czasu pracy – munkaidő vizsgálata
badanie dla przemysłu – ipari v. alkalmazott
kutatás
badanie ekonomiczne – közgazdasági vizsgálatok
badanie histologiczne – szövettani vizsgálat
badanie inteligencji – intelligancia vizsgálat
badanie koncentracji – kocentráció vizsgálat
badanie kontrolne – kontroll vizsgálat;
felülvizsgálat
badanie kosmosu – űrkutatás [a földi légkörön túli
környezetnek
a
világűrbe
juttatott
eszközökkel történő kutatásával foglalkozó
tudomány]
badanie krzyżowe – keresztkérdések
badanie krwi – vérvizsgálat
badanie laboratoryjne – laborvizsgálat
badanie lekarskie – orvosi vizsgálat
badanie marketingowe – marketingvizsgálat,
piackutatás
badanie morfologiczne krwi (ang. complete blood
count, w skrócie CBC) [podstawowe,
diagnostyczne badanie krwi, polegające na
ilościowej
i
jakościowej
ocenie
występujących
w
niej
elementów
morfotycznych.] – vérkép vizsgálati értékek
elemzése és értelmezése [teljes vérkép, CBC]
badanie na białko – fehérjevizsgálat
badanie naukowe – tudományos kutatás
badanie naukowo-techniczne – tudományosműszaki kutatás
badanie ogólne – általános vizsgálat v. kivizsgálás
badanie okresowe – időszaki vizsgálat
badanie opinii publicznej – közvéleménykutatás
badanie oskarżonego – a vádlott kihallgatása
badanie podaży – kínálatkutatás
badanie popytu – keresletkutatás
badanie przydatności – alkalmassági vizsgálat
badanie przyrody – természetkutatás v.
természetvizsgálat, természetmegismerés
badanie psychotechniczne – képességvizsgálat
badanie reprezentacyjne – reprezentatív kutatás
badanie rynku [to zespół czynności polegających
na gromadzeniu informacji o zjawiskach i
procesach na rynku, ich przyczynach,
stanie
aktualnym
i
tendencjach
rozwojowych. Celem badań rynku jest
zdobycie informacji o kształtowaniu się
mechanizmów rynkowych takich, jak
-
Wersja 01 01 2017
popyt, podaż, ceny, zachowania i
preferencje
konsumentów,
działania
konkurencji, funkcjonowanie systemu
dystrybucji, sprzedaży itp. Badania rynku
są częścią badań marketingowych.
Prowadzenie badań rynku zarówno
polepsza
pozycje
konkurencyjną
przedsiębiorstwa jak i jest zalecane przez
normy ISO 9000.] – piackutatás [egy olyan
közgazdaságtani vizsgálat, amely általános
áttekintést ad egy konkrét termék vagy
termékcsoport értékesítési lehetőségeiről, a
piacának változásáról.]
badanie sali – teremvizsgálat (a hangenergia
eloszlásának, terjedési és visszaverődési
viszonyainak tanulmányozása a vizsgálandó
térben)
badanie sądowe – bírósági kihallgatás
badanie zbytu – értékesítési kutatás
badanie zdolności – képességvizsgálat
badanie zrozumiałości – beszédérthetőségvizsgálat [hangközvetitö berendezések vagy
a hangközvetitési környezet szubjektív
hangtani vizsgálata. Egy adott nyelvre
jellemző
hangzókat
tartalmazó
szótagcsoportokból,
ún.
logatomokból
összeállított hangfelvételt játszanak le, és a
százalékos szótagérthetöséget vizsgálják.]
badanie oskarżonego – a vádlott kihallgatása
badany [ten, kto jest poddawany lub został
poddany badaniom]; badana – vizsgált
(ffi/nő)
badawczo – kutatólag, mélyreható módon,
mélyrehatóan
badawczy, -a, -e [1. mający na celu badanie;
2. przenikliwy, ciekawy] – kutató, vizsgáló,
vminek a mélyére hatoló, nyomozó [praca
naukowo-badawcza:
tudományos
kutatómunka]
badawczym okiem – kutató szemmel
badawczy wzrok – vizsgáló tekintet
badenduch [ręcznik kąpielowy] – [Słowniczek
języka śląskiego] fürdőlepedő; töröülköző
badge (odznaka), badges – (ang.) badges;
Badges/kitűző; rávarrt címerek vagy
emblémák, amelyek sokszor egyesületi
szimbólumokhoz hasonlítanak; dekoráció a
ruhadarabokon, gyakran feltűnő, nyomott
vagy hímzett címkék
412
Badian właściwy, anyż gwiazdkowy, anyż
gwiaździsty (Illicium verum Hook. f.)
[gatunek rośliny zaliczany albo do
monotypowej rodziny badianowatych
(Illiciaceae) (system Reveala z 1999), albo
do obejmującej trzy rodzaje rodziny
cytryńcowatych (system APG II z 2003).
Pochodzi z południowo-wschodniej Azji.
Tam też jest uprawiany.] – csillagánizs v.
másképpen csillagos ánizs (kínai ánizs és
ánizscsillag is említésre kerülhet, latinul
Illicium
verum
a
hivatalos
neve)
[rendszertanilag a zárvatermő törzsbe, a
csillagánizsfélék (Illiciaceae) családjába
tartozó fűszer és gyógynövény]
badine [wysoka i giętka laska trzcinowa
zakończona
gałką
metalową
lub
porcelanową. Laski noszone były podczas
spacerów zarówno przez mężczyzn, jak i
przez kobiety. Moda na nie pojawiła się
we Francji w XVIII wieku. Po wybuchu
rewolucji francuskiej mężczyźni zaczęli
używać lasek grubszych, w których można
było ukryć szpadę lub sztylet.] – (daw)
sétapálca
badki, badyje [kąpielówki, zob. → batki] –
[Słowniczek języka śląskiego] fürdőnadrág,
úszónadrág
badminton [gra zbliżona do tenisa, polegająca
na przebijaniu lekkimi rakietkami przez
siatkę lotki] – tollaslabda, tolltenisz
badmintonowy, -a, -e – tollaslabda-, tollteniszbadmintonista
[zawodnik
grający
w
badmintona],
badmintonistka
–
tollaslabdázó (ffi/nő)
badyhala, badehala [łaźnia, basen] – [Słowniczek
języka śląskiego] – (fr.) bassin, víztároló
medence, vízgyűjtő medence, fürdőmedence,
uszoda; fürdő
badyl [1. pot. uschła łodyga rośliny; też: roślina o
długiej łodydze; 2. posp. ręka lub noga; 3.
łow. noga łosia, jelenia, sarny, kozicy lub
daniela; 4. łow. wyrostek stanowiący
rozgałęzienie poroża łosia lub daniela] –
(növényi) szár; virágszár; kóró, láb; (átv.)
kéz vagy láb
badylarstwo – konyhakertészet
-
Wersja 01 01 2017
badylarz [1. lekceważąco o ogrodniku; 2. łow.
byk łosia lub daniela] – külteleki kertész,
konyhakertész; zöldségárus, zöldségtermelő
badywana, badewana [wanna] – [Słowniczek
języka śląskiego] – kád, fürdőkád
bagaria – (török) bagaria; vízálló bőr [1. sötetpiszkos, vörös, néha fekete színü bőr,
melynek jellemző, nyirfakátránytól eredő
szaga van; 2. Olyan sötétszínű vagy vörös
marha-, borjú-, kecske-, ló-, és főleg
tehénbőr, amelyet különleges eljárással
lúgokkal, pácokkal és festőanyagokkal
kezeltek, majd nyárfaolajjal megpuhítottak.
A művészi könyvkötésben – különösen a
középkorban – nagy szerepe volt. A könyvek
kötésén kívül lábbelit, lófelszerelést, bőr-és
díszműárukat készítettek belőle.]
bagatela [I. 1. rzecz bez znaczenia; 2. pałacyk,
zwykle w ogrodzie, modny w XVIII–XIX
w.; 3. krótki utwór, zwykle fortepianowy,
o pogodnym nastroju; II. partykuła
wtrącana dla podkreślenia wagi, wartości
tego, o czym mowa, np. Badania trwały,
bagatela, prawie pięć lat.] – (fr.) bagatell,
csekélység, kicsiség, apróság, semmiség,
tréfadolog, apró-cseprő dolog, potomság,
jelentéktelen dolog; haszontalanság; (zene)
bagatell
bagatela! – csekélység!
bagatelizować [nie doceniać czegoś] – (fr.-ném.)
bagatelizálni; semmibe venni, bagatelizálni,
elbagatelizálni (nem venni elég komolyan az
ügyet), lekicsinyelni
bagatelizować rozporządzenia – semmibe venni a
rendelkezéseket
bagatelizować zdrowie – semmibe venni az
egészséget
bagatelizowanie – semmibe vevés, bagatelizálás,
elbagatelizálás
bagatelka – kis csekélység, apróság, kis semmiség
bagatelny, -a, -e [nieważny, błahy] – bagatell;
csekély, -apró-, nem fontos
bagaż [1. rzeczy w paczkach, walizkach itp.,
które podróżujący ma ze sobą; 2.
nagromadzenie, zasób czegoś] – (fr.)
bagázs,
poggyász,
csomag,
málha;
felkészültség; söpredék, csőcselék, gyülevész
népség; a hadsereg málhacsapata
bagaż osobisty
a.
bagaż osobowy
–
személypoggyász
bagaż podręczny – kézipoggyász
bagaż podróżny – útipoggyász
bagaż ręczny – kézipoggyász, útipoggyász,
kézitáska
bagaż umysłowy – tudományos felkészültség
413
bagażnik [miejsce w pojazdach mechanicznych
do przewożenia bagażu] – csomagtartó;
poggyásztér, csomagtér (gépkocsin)
bagażnik dachowy – tetőcsomagtartó
bagażowe [opłata za przewóz bagażu] –
poggyász-szállítási díj; fuvardíj
bagażownia – csomagmegőrző, poggyászmegőrző
bagażowy [1. pracownik kolei, który za opłatą
przenosi rzeczy podróżnych; 2. pracownik
bagażowni;
3. pracownik
kolejowy
obsługujący wagon bagażowy] – hordár
(vasútnál, hajónál, repülőtéren), málházó
(wezwał bagażowego: hordárt hívott);
poggyászbagażówka [pot. taksówka bagażowa]
–
tehertaxi, tehervagon
Baggy pant, Baggy pants (spodnie) – Baggy
pants, Baggy nadrág [1. Nagyon bő,
lépésbőségnél
mély
nadrág
nagy
farzsebekkel. A csípőn hordják. Tipikus
gördeszkás, görkoris nadrág. 2. Bő nadrág
nagy, rátett zsebekkel (lásd még cargo
nadrág). 3. Bő nadrág (gyakran farmer vagy
kord) hatalmas zsebekkel.]
bagienko – kis mocsár, lápocska, kis ingovány
bagienny, -a, -e – mocsári, iszapi
bagienna gorączka – mocsárláz, malária
bagier [zob. pogłębiarka] – (holland) bagger; nagy
teljesítményű kotrógép; úszó kotró (a földet
vödrökkel v. csöveken keresztül hozza föl a
vizek fenekéről v. a kiásandó mélyedésből)
bagieta [ozdobna listwa drewniana, z której robi
się ramy i gzymsy] – keskeny léc (falon);
keskeny képkeret
bagietka [1. podłużna bułka z mąki pszennej; 2.
długa, cienka bułka; 3. szklany pręcik
używany w laboratoriach] – lécecske,
keretecske; üveg laboratóriumi eszköz;
francia kenyér
bagna kipią – buzog a mocsár
bagnecik – szuronyka
bagnet [1. krótkie ostrze nasadzane na lufę
karabinu, służące do walki wręcz; 2.
niegdyś piechota, uzbrojona w muszkiety i
-
Wersja 01 01 2017
piki, dzieliła się na muszkieterów do
zaczepnego i pikinierów do odpornego
działania] – (wosjko) bajonet; szurony,
rohamkés;
(nép)
panganét;
puskára
feltűzhető tőr [Bayonne francia város
nevéből, ahol már 1663-ban gyártották]
bagnet na broń! – szuronyt szegezz!
bagnety na broń! – szuronyt fel!
bagnisko! - [a bagno durvább alakja] – söpredék!
bagnisko [inne określenie bagna] – láp, mocsár
bagnisty, -a, -e [przypominający bagno] –
mocsaras, lápos, ingoványos
bagnista okolica – mocsaras táj
bagnistość [(geografia) grząskość, podmokłość]
– mocsaras jelleg
bagno
[1. obszar
trwale
podmokły;
2. demoralizacja, zepsucie; 3. pot. błoto;
4. krzew rosnący na glebach wilgotnych] –
mocsár, láp, ingovány; posvány; (átv.)
söpredék, a társadalom salakja; (növ.) vad
rozmaring, molyűző, molyirtó
Bagno, Bagno zwyczajne (Ledum palustre)
[zwane
też
bagnem
pospolitym,
bagniakiem,
dzikim
rozmarynem,
rozmarynem leśnym – gatunek rośliny z
rodziny wrzosowatych] – Mocsári molyűző
(Ledum palustre) [a hangafélék családjához
tartozó örökzöld cserje]
bagno kępowate – zsombékos láp v. mocsár
bagno moralne – (átv.) erkölcsi fertő
bagnolette [popularne za panowania Ludwika
XV (XVIII wiek) damskie nakrycie głowy.
Miał formę niewielkiego kapturka
wiązanego pod szyją, charakterystyczna
jego cechą było marszczone denko.
Niektóre odmiany posiadały również
rodzaj pelerynki osłaniającej ramiona.] –
(daw) hímzett vagy aranycsipkés főkötő
(XVIII. sz.)
bagrownica [zob. pogłębiarka] – kotrógép;
kotróhajó
bagrowniczy, -a, -e – kotrógépBahaizm, Bahá'í [religia monoteistyczna,
założona w Persji w XIX wieku przez
Bahá'u'lláha, podkreślająca duchową
jedność całej ludzkości. Szacuje się, że
obecnie na świecie jest około pięciu do
414
sześciu milionów bahaitów w ponad 200
krajach i terytoriach. Jako ruch religijny,
bahaizm wyłonił się z babizmu.] - bahá'i [1.
a 19. sz.-ban alapított vallás, szakadár
muzulmán csoport; felfogásuk szerint
valamennyi nagy vallási vezető a
megismerhetetlen istenség képviselője és
valamennyi vallási irat szent; a papságot nem
ismerik; minden hívőnek a vallások
egységesítéséért kell munkálkodnia, mintegy
4,5 millió bahá'it tartanak számon a világon.
2. A bahá’í vallás (bahá’í, baháizmus) a
Bahá’u’lláh (1819–1850) (arabul: „Isten
fényessége”) néven ismert Mírzá Hoszein Alí
Núrí által a 19. század közepén, Perzsiában
alapított egyistenhívő vallás, központja
Haifa. A baháizmus alapvető tanítása az,
hogy az egyházak és az emberek egyenlőek,
ezért a vallás nyitva áll mindenki előtt, aki
hajlandó követni Bahá’u’lláh tanításait.
Bahasia – BAHÁSIA (Jahve munkája). [Asáfnak
(1), az énekesnek őse (1Krón 6,40).]
Bahurim (w Biblii) – Bahurim (fiatalok falva)
[Helység a Jeruzsálemből Jerikóba vezető út
mentén (2Sám 16,5; 19,16).]
Baia Mare (nazwa oznacza po polsku "Wielką
Kopalnię",
węg.
Nagybánya,
niem
Frauenbach) [stolica i największe miasto
okręgu Marmarosz w Transylwanii,
Rumunia] – Nagybánya (románul Baia
Mare, németül Frauenbach, vagy Neustadt,
latinul
Rivulus
Dominarum)
[város
Romániában Máramaros megyében]
baj [postać baśniowa opowiadająca bajki] –
mese
baj, baju, będziesz w raju - [beszélj, beszélj
pálinka!] mese, mese mátka (aranyos
madárka)
baja [1. miękka tkanina bawełniana; 2. gruba
miąższysta tkanina wełniana, zwykle
ciemnej barwy, używana na bundy, gunie,
czamary i opończe w porze chłodnej,
sprowadzana była w wieku XVII z Anglii
do Polski, a w XVIII stała się już wyrobem
krajowym. 3. materiał surowy, gruby,
wełniany lub bawełniany, z długim
włosem jakby czesanym. Znana w Polsce
od końca XVII wieku, a używana głównie
na czamary, później na bieliznę.
Sprowadzana niegdyś z pasterskiej Anglii,
a za Stanisława Augusta wyrabiana już w
kraju. Ponieważ do praktycznego celu,
więc z czarnego lub innego ciemnego
koloru. Dziś bają nazywamy rodzaj
grubej flaneli. 4. tkanina bawełniana
posiadająca podwójny wątek, z obydwu
stron drapana i strzyżona przez co bardzo
miękka i ciepła, nieco grubsza od flaneli.
-
Wersja 01 01 2017
Może być tkana we wzory lub
jednokolorowa. Stosowana do produkcji
podomek i kaftaników dziecięcych] – daróc
[a festetlen cigára vagy cákolygyapjúból
készült
szövet,
mellyel
nálunk
a
földművesek ruházkodtak. E szövetfaj
vonalai durvák, kötése a legegyszerűbb
vászon- vagy sávolykötés, csinozása pedig
hatályos kallózásban és préselésben áll.
Előbb házilag készült, majd leginkább a
kisipar állította elő, mégpedig főleg
Besztercebányán,
Privigyén
s
Nagydisznódon. Darócnak nevezik továbbá a
festett cigára v. durva posztógyapjúból
készült szövetet is, ha fonalainak finomsága
közepes, de kötése és csinozása az előbb
említettel azonos. Ezen szövetek felülete is
nemezült s ezért vízhatlanok. Gyakran stíriai
darócnak is nevezik. Kitűnő minőségű
darócot
gyártottak
Brassóban,
Nagyszebenben, Segesvárt s Pinkafőn. A
leghíresebb daróc, a brassói Kenyeres Janó
féle daróc volt.]
bajacz – vkit félrevezető, becsapó
bajać [1. opowiadać baśnie; 2. opowiadać
niestworzone rzeczy] – mesélni, regélni;
fecsegni, csacsogni, locsogni, valótlant
mondani; elbeszélni; hazudni, hazudozni
(zmyślać)
bajadera [1. hinduska tancerka pełniąca służbę
przy świątyni; 2. dawna tkanina indyjska
w poprzeczne, kolorowe pasy] – (potrug.)
bajadér; indiai táncosnő
bajaderka [ciastko z okruchów różnych ciast] –
sütemény (neve)
bajan [harmonia ręczna z klawiaturami
guzikowymi dla obu rąk] – harmonika
(fajta)
bajanie – mesemondás, pletykálás; hosszú,
unalmas beszéd
bajarz [ten, kto opowiada baśnie, gawędziarz],
bajarka [kobieta opowiadająca baśnie,
gawędziarka] – fecsegő, mesélő, elbeszélő,
szószátyár (ffi/nő); mesekönyv
bajazzo (wł.) – (ol.) pagliajo, bajazzo; pojáca,
bohóc [az olasz pagliajo pagliacció-ból
elrontva. Másféle romlott kiejtések: Pajozzo,
pojáca. Az eredeti Pagitajo v. Pagliaccio a
nápolyi népbohózat egy maszkja]
bajbardzo – bárki, akárki, senki, semmirevaló
415
bajca, bejca [Bajca stosowana jest do barwienia
drewna.] – pác (festék), diófapác
bajda [1. pot. opowiadanie zmyślone, niemające
sensu; 2. lekcew. bajka, baśń] – mese
bajdura (bajarz, bajdurzenie) – mesélő; fecsegés,
csevegés, mesélés
bajdurzenie – fecsegés, csevegés, mesélés
bajdurzyć [opowiadać zmyślone rzeczy, mówić
bez sensu] – fecsegni (hihetetlen dolgokat
mesélni)
bajdurzyć co – elfecsegni vmit
bajdurzyć o czym – fecsegni vmiről
bajduś – kedves mesemondó, csevegő, elbeszélő
[Klituś bajduś módl się za nami: Klituśbejduś könyörögj érettünk]; mese, mese,
mátka
baje [wagary] – [Słowniczek języka śląskiego]
csavargás
bajeczka – mese; kis mese, mesécske; rövid mese
bajecznie – meseszerűen,, hallatlanul, rendkívüli
módon
bajecznie bogaty – csodálatosan gazdag
bajecznie tanio – csodálatosan olcsó
bajeczność – mesés, meseszerűség, csodálatos vmi
bajeczny, -a, -e [1. niezwykły, wspaniały; 2. zob.
bajkowy w zn. 1.] – mesés, mese-, mesebeli;
csodás, nagyszerű, hihetetlen, meseszerű,
rendkívüli, kitűnő, remek
bajeczna historia – mesés történet
bajeczna okazja – rendkívüli alkalom
bajeczne czasy – mesés idők
bajeczne sumy – mesés összegek
bajerant [pot. człowiek, który zmyśla, żeby
komuś zaimponować] – pali, imponáló ffi
Bajerok
[Bawarczyk] – [Słowniczek języka
śląskiego] bajor, bajor férfi
bajerować – bepalizni
bajgel [Jocker (karta)] – [Słowniczek języka
śląskiego] (ká) Jolly Joker
bajka [1. opowiadanie o treści fantastycznej;
2. pot. wiadomość, opowiadanie zmyślone;
3. krótki utwór, przeważnie wierszowany,
o
charakterze
satyrycznym
i
dydaktycznym] – gyermekmese; mese,
oktalanság, hamis v. kiagyalt dolog;
meseműsor [książka z bajkami: meséskönyv,
mesekönyv]; mesefilm; mesebeszéd
bajka ludowa – népmese
bajka na dobranoc – esti mese
bajka o żelaznym wilku – mese a zöld disznóról
[Mese a zöld disznóról, Mese habbal,
Mesebeszéd, pipafüst ― a Magyar szólások
és közmondások című gyűjtemény számos
variációt ismer annak kifejezésére, hogy
-
Wersja 01 01 2017
valami hamis, nem igaz, szemernyi köze
sincs a valósághoz.]; rémmesék
"Bajka o Żelaznym Wilku" - "Bajka o Żelaznym
Wilku" (lengyel film, 1911)
"Bajka o Żelaznym Wilku" (1911), parokrotnie
wznawiana po wojnie, należy do bardziej znanych
utworów Wacława Sieroszewskiego (1858-1945) dla
młodych czytelników, chociaż dziś właściwie cała jego
spuścizna odeszła w zapomnienie.
Zabłąkany w lesie Król podczas polowania wpada w
zasadzkę przygotowaną przez wilki. Ich przywódca,
zwany Żelaznym Wilkiem, pokonuje go w walce i
bierze do niewoli. Godzi się jednak na pewien układ więzień wróci do swego kraju wolno pod warunkiem,
że odda wilkom na własność coś, co znajdzie w pałacu,
czego jeszcze nie zna. Okazuje się, że ofiarą
niefortunnego zakładu jest Królewna, która właśnie
przyszła na świat. Przerażony własną lekkomyślnością
Król wycofuje się z danej wilkom obietnicy i
wypowiada im wojnę. Zmagania pomiędzy wilczym
wojskiem a drużyną królewską trwają wiele lat. Racje
najeźdców i ofiar wojny są równie przekonujące. Kres
krwawym sporom kładzie dopiero miłość Żelaznego
Wilka i pięknej Królewny. [PAT]
Ekipa







Autor: Wacław Sieroszewski
Adaptacja: Krzysztof Kopka
Reżyseria: Wiesław Hejno
Zdjęcia: Piotr Gorzkowicz
Scenografia: Marta Hubka
Muzyka: Zbigniew Piotrowski
Charakteryzacja: Eleonora Wlekły

Obsada aktorska: Andrzej Wilk (Król),
Elżbieta Czaplińska (Królowa), Aldona
Struzik (Królewna), Wojciech Czarnota
(Królewicz), Mirosław Baka (Żelazny Wilk),
Miłogost Reczek (Bączuś), Jerzy Grałek
(Tatura), Tomasz Lulek (Dytko), Wiesław
Cichy (Czarnolas), Paweł Okoński
(Ogrodnik), Irmina Annusewicz (Służebna),
Edyta Skarżyńska (Służebna), Rafał Kowal
(Zbrojny), Maciej Kowalewski (Zbrojny),
Bogdan Kuczkowski (Zbrojny)
Bajkał [(ros. Озеро Байкал) 53°30'N 108°12'E –
jezioro tektoniczne w Azji, zwane
"Błękitnym
okiem
Syberii"
lub
"Syberyjskim morzem", położone na
terytorium Rosji (Syberia) w Republice
Buriacji w Obwodzie irkuckim. Jest ono
najstarszym i najgłębszym jeziorem na
świecie, a ponadto - pod względem
powierzchni - drugim jeziorem w Azji i
siódmym na świecie.] – Bajkál-tó (oroszul
Озеро Байкал / Ozero Bajkal, burjátul:
Baykal-Nur, azaz gazdag tó) [a Jenyiszej
folyó vízgyűjtő területén, Dél-Szibériában,
Oroszországban található.]
bajki – mesék
416
bajki arabskie – arab mesék
bajki opowiadać – mesélni
bajkopis – meseköltő, meseszerző
bajkopisarstwo [1. twórczość obejmująca bajki;
2. pisanie bajek] – a meseírás művészete;
meseirodalom
bajkopisarstwo węgierskie – a magyar
meseirodalom
bajkopisarz [osoba pisząca bajki] – meseköltő,
meseíró
bajkowo – mesésen, meseszerűen
bajkowość – mesés v. meseszerű volta vminek
bajkowy, -a, -e [1. dotyczący bajki; 2. zob.
bajeczny w zn. 1.] – mesés, meseszerű;
mesebeli
bajonet [bagnet] – [Słowniczek języka śląskiego]
(wosjko) bajonet; szurony, rohamkés
bajoński, -a, -ie [przymiotnik od: Bajonna
(miasto we Francji); układ bajoński,
konwencja bajońska - umowa między
Francją a Księstwem Warszawskim,
księstwo przejęło wierzytelności Prus (43
mln za 21 mln franków), sumy te okazały
się nieściągalne; bajońskie sumy - wielkie,
nieściągalne kwoty] – hallatlanul nagy,
mesés
bajońskie sumy [Na oznaczenie kapitałów lub
sukcesyj, niemożliwych do odzyskania,
ustalił się w Polsce, za Księstwa
Warszawskiego i Kongresówki, wyraz:
sumy bajońskie.] – rendkívüli nagy összeg;
mesés összeg
bajorek [1. nitki lub druciki złote albo srebrne,
kręcone zwykle w sznureczki, do haftów,
frendzli i różnych szmuklerskich ozdób
używane; 2. cienki, metalowy drucik
złocony lub srebrzony, używany do haftów
i ozdób szmuklerskich, tj. na frędzle,
chwosty, guziki. 3. w języku staropolskim
bajorkami zwano ozdoby skręcone ze
złotych lub srebrnych drucików w kształt
sznureczków. Używano ich do haftowania,
produkcji frędzli i innych wyrobów
pasmanteryjnych. W Polsce bardzo
popularne, używane w XVIII wieku i
później w strojach ludowych.] – (dawno)
arany v. ezüst cérna v. szál
-
Wersja 01 01 2017
bajorko [małe bajoro] – kis iszap, kis mocsár,
lápocska
bajoro [pot. zarośnięty staw, błotnista kałuża
itp.] – iszap, mocsár, láp
bajowy, -a, -e [zrobiony z bai (np. bajowa
koszulka)] – darócbajpas, by-pass, bypass [wym. Bajpas, bajpa:s]
[1. ang. 'objazd miasta; szosa omijająca
miasto; jw.'; by 'obok'; pass 'przejście';
med. pomost naczyniowy, wszczepione
operacyjnie naczynie poboczne omijające
niedrożną tętnicę; 2. fragment naczynia
krwionośnego lub rurka z tworzywa
sztucznego wszczepione pacjentowi w celu
skierowania przez nie przepływu krwi z
pominięciem
niedrożnego
fragmentu
tętnicy; też: operacja chirurgiczna
polegająca na takim wszczepieniu] – (ang.)
1. bypass; elkerülő út [azt jelenti, hogy a
bejövő jelet érintetlenül vezetjük át az
erősítőn (vagy más készüléken)]; 2. (orv.)
bypass műtét [Az ún. bypass műtét során a
sebész egy egészséges ér segítségével hidalja
át az elzáródott koszorúér-szakaszt, hogy a
szívizom ismét kellő mennyiségű vérhez
jusson. Az új ér - a "graft" - általában a beteg
mellkasából vagy a lábából származik.]
bajram, bairam [święto muzułmańskie] – (tör.)
bajrám, bejrám; a mohamedánok évente
kétszer megtartott főünnepe
Bajron; George Gordon Noel Byron, lord Byron
(ur. 22 stycznia 1788 w Londynie, zm. 19
kwietnia 1824 w Missolongi, Grecja)
[poeta angielski, znany zwłaszcza dzięki
swoim powieściom poetyckim (Giaur,
Korsarz) i dramatom romantycznym
(Manfred)] – Byron George Gordon Noël,
Lord (1788-1824) angol költő (1816-tól
haláláig külföldön élt; részt vett az olasz
karbonari mozgalomban; a törökellenes
görög szabadságharcban halt meg)
bajronicznie – byroni módon
bajroniczny, -a, -e; bajronowski, -a, -ie;
bajroński, -a, -ie [romantyczny] – byroni;
hitetlenkedő, mindenben kételkedő, mélabús
bajronizm [prąd społeczno-kulturowy powstały
w romantyzmie, także pojęcie opisujące
pewną postawę wewnętrzną, model
zachowania. Pojęcie to odnosi się głównie
do literatury i związane jest ze
stworzonym przez G. G. Byrona modelem
bohatera romantycznego.] – byronizmus
bajsnąć, bajsnouć, bajsnońć [ugryźć] –
[Słowniczek języka śląskiego] megharapni,
megmarni; (np. osa) megcsípni
bajszpil
[przykład] – [Słowniczek języka
śląskiego] példa
417
bajt (prawdopodobnie od ang. byte - kęs)
[najmniejsza
adresowalna
jednostka
informacji
pamięci
komputerowej,
składająca się z bitów. W praktyce
przyjmuje się, że jeden bajt to 8 bitów,
choć to nie wynika z powyższej definicji.
Aby
uniknąć
niejednoznaczności,
jednostka składająca się z ośmiu bitów
zwana jest również oktetem. Bywa też że
"bajt" definiuje się jako 8 bitów,
najmniejszą
adresowalną
jednostkę
pamięci nazywając znakiem.] – byte (vagy
kevéssé elfogadottan bájt) [1. több
(legtöbbször 8) bit-ből álló digitális egység,
mely a számítógép számára egy vagy két
értelmes karaktert fejez ki; általánosan
használt
tárolókapacitás-mértékegység
elsősorban a számítógépek terén, de
adattípus-elnevezés is. Jele B (nagy B betű);
2. az adategység angol elnevezése. Egy byte:
8 bit; 3. Angol szó, az információ nagyobb
egységét, belőle 8 bitet jelöl. Például 8
eldöntendõ kérdésre adott válasz összesen 8
bit, azaz 1 byte információt hordoz, de
általában ennyi információ kell egy
karakter/betû meghatározásához is (tehát
nagyjából mondhatjuk, hogy egy betû egy
byte adat). Egy gépelt oldalon átlagosan 2
kilobyte-nyi szöveg jelenik meg. Sok
számítógépen byte-nak nevezik a legkisebb
információegységet is. Magyarul elterjedt
írásmód még a bájt is. 1 kilobyte szokásos
rövidebb írása 1 KB, 1 kilobit esetén pedig 1
Kb (1 megabyte = 1 MB, 1 gigabyte = 1
GB).
Az
Internettel
kapcsolatos
szövegkörnyezetben a 8 bites byte
kifejezésére az oktet szót használják, mert
léteznek olyan számítógépek, amelyek
alapegysége -- legkisebb megcímezhetõ
információegysége -- nem 8 bit, hanem
például 12. 2. A byte egy egységként kezelt
bitek sorozata. A PC-ket 8 bites byte-ok
kezelésére tervezték. A 128 karakteres
ASCII kódtáblát 8 bites byte-ok ábrázolják
(hét plusz egy paritásbit). A byte alapeleme a
számítógépes programozásban használt
hexadecimális és oktális jelölésnek is. A PCs file-ok méretét byte-ban adják meg. 4.
Nyolc bitből álló csoport, amely egy
karaktert vagy egy számot jelképez. Négy
byte alkot egy szót. A bináris rendszerben
egy kilobyte 1024 byte, egy megabyte pedig
1048576 byte.]
bajtel, bajtlik [reg. śl. dziecko; osoba w wieku
dziecięcym,
ale
nie
niemowlęcym;
chłopak] – [Słowniczek języka śląskiego]
fiú, gyerek
bajtlować [gadać głupstwa] – fecsegni, dumálni,
hazudozni, félrevezetni (beszédben)
-
Wersja 01 01 2017
bajty
na cal (określenie ilości danych
przechowywanych na danym nośniku) –
(kat.: informatyka) Bpi, byte per inch,
byte/hüvelyk
bajzel [1. wulgarnie: dom publiczny; burdel;
2. przenośnie: a) bałagan, nieporządek; b)
zamieszanie]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego]
nyilvánosház,
bordélyház;
rendetlenség, felfordulás, kuplerály
bajzyga [wyrzynarka (piła do drewna)] –
[Słowniczek języka śląskiego] fafűrész
bak
[1.
zbiornik
na
ciecze;
2. żegl. górny pokład dziobowej części
statku
albo
pokład
nadbudówki
dziobowej; 3. pot. bakarat (gra karciana)
4. (zwykle w lm) baczek, specyficzny
zarost na twarzy mężczyzny] – (dawno)
bakarat, baccarat; tartály (benzin- v.
víztartály);
baccarat:
tiltott
hazárd
kártyajáték, francia kártyákkal
baka [1. stojący znak nawigacyjny; stawa
2. pływająca beczka umocowana do
kotwicy, służąca za drogowskaz] – péce,
torony, jelzőpózna (kikötőben)
bakalarka (bakałarz) – tanítónő; vaskalaposság
bakalarski, -a, -ie [od bakałarza] – (lat.)
baccalaureusi; iskolás, vaskalapos
bakalarstwo [1. daw. zawód nauczycielski; 2.
żartobliwie o zawodzie nauczycielskim] –
(lat.) baccalaureatus („babérkoszorús”):
érettségi vizsga, érettségi (ma csak
Franciaországban
és
még
néhány
államban); a legalsó tudományos fokozat
(ma csak Angliában és az USA-ban; a
középkorban az egész Nyugat-Európában);
az ilyen fokozattal rendelkező személy];
pedantéria, vaskalaposság
bakalie [z łac. bacca – jagoda, lub z arabskiego
bakkał – handlarz korzenny; suszone
owoce] – csemege, déli gyümölcs, szárított
déli gyümölcs, cukrozott gyümölcs
bakałarz (bakalarka) [łac. baccalaureus (z łac.
bacca laurea, gałązka wawrzynowa); 1.
osoba, której przyznano bakalaureat; 2.
dawniej: nauczyciel; 3. (hist.) w starych
dokumentach
naszych
baccalarius,
oznaczał w wiekach średnich: 1) giermka
(po czesku i staropolska panosza), t. j.
młodego szlachcica, który służąc przy
rycerzu, sam dążył do godności rycerskiej
i 2) w duchowieństwie – kanonika
niższego. 3) W wieku XIII i XIV
uniwersytety zaczęły stosować tę nazwę do
słuchaczów, którzy przestudjowawszy
pewnych
przepisanych
autorów
i
odbywszy egzamina i dysputy, uznani
zostali przez profesorów za zdolnych do
418
niektórych niższych wykładów pod
kierunkiem magistrów, lubo sami jeszcze
na trudniejsze wykłady uczęszczali. Gdy
się uniwersytety rozwinęły, stopień
bakałarza udzielano na wszystkich 4-ch
wydziałach, ale najważniejszym bywał na
wydziale filozoficznym, gdyż kto go nie
posiadał, nie mógł się ubiegać o wyższe
stopnie
naukowe.]
–
baccalaureus
(borostyánkoszorús); középkori egyetemi
fokozat; a XIII.sz.-tól kezdve akadémiai
fokozat, amely viselőjét egyetemi előadások
tartására jogosította; iskolamester, tanító,
dászkál (román tanító)
bakałarzyć – bakalaureatus éveit tölti, tanítóskodni
bakan [żeglugowy znak nawigacyjny pływający,
baken] – péce, vízjel, útjelző
bakarat [1. gatunek cennego szkła z francuskiej
huty w Baccarat; 2. przedmiot wykonany
z takiego szkła; 3. hazardowa gra w karty]
– bakk, (ká) hazárd kártyajáték
Bakbakar (1 Kron. 9:15) – BAKBAKKÁR
(kiterjedt hajnalpír; a hegység lerombolása;
elpusztított domb). [Lévita a fogság után
(1Krón 9,15).]
Bakbuk (nazwisko w Biblii; Ezdr. 2:51) – Bakbuk
(kiöntő, kiürítés, pusztítás; üres; palack). [A
babiloni fogságból hazatért templomszolgák
őse (Ezsd 2,51; Neh 7,53)]
Bakbukiasz (Nehem. 11:17) - BAKBUKIA (az Úr
kiöntötte; pusztítás Jah által). [Énekes lévita
családfő a fogság után (Neh 11,17; 12,25)]
bakcyl (bakteria, zarazek) [śrdw.łac. bacillus
'laseczka' z łac. baculum 'laska'.przest.
drobnoustrój, bakteria, zarazek.] – (lat.)
bacilus, bacillus; baktérium; pálcika alakú
baktérium
bakcylowy, -a, -e – bacilusbakelit [1. tworzywo sztuczne używane m.in.
jako izolator w elektrotechnice; 2.
tworzywo z żywic] – bakelit; műanyag
(fenolból és formalinból ammóniával való
vegyítés útján előállított mesterséges gyanta;
feltalálója L. H. Backeland flamand vegyész
volt)
bakelitowa popielniczka – bakelit hamutartó
bakelitowy, -a, -e – bakelit-, bakelitszerű
baki [1. pot. bakarat (gra karciana) 2. (zwykle w
lm) baczek, specyficzny zarost na twarzy
mężczyzny] – (ném.) pakombart, bakompart;
barkó, oldalszakáll, pofaszakáll (bokobrody)
bakier – (na bakier) fordítva, görbén, sután, rosszul
bakłażan (Solanum melongena)
[1. roślina
jednoroczna
warzywna
z
rodziny
psiankowatych, dorastająca do 1 m
wysokości; oberżyna, psianka podłużna,
gruszka miłosna, jajko krzewiaste; 2.
-
Wersja 01 01 2017
owoc bakłażanu – rośliny; 3. bakłażany
pochodzą z Indii, gdzie rosną w stanie
dzikim]
–
baklazsán,
padlizsán;
törökparadicsom
bakszysz [napiwek, łapówka, głównie na Bliskim
Wschodzie i w północnej Afryce;
bakczysz] – (perzsa) baksis [jutalom,
ajándék, adomány]; borravaló; ajándék,
megvesztegetés, befolyásolás, korrupció a
török megszállás idején Magyarországon a
16–17. században
bakteria
[organizm
jednokomórkowy
niewidoczny gołym okiem, mający
ogromne znaczenie w przyrodzie oraz
wywołujący szereg chorób] – (gör.
bakterion = botocska, pálcácska) baktérium
(bacterium);
hasadógomba;
egysejtű,
klorofill nélküli élőlény
Bakteria (ang. bacteria) [program typu wirusa
komputerowego, pochłaniający zasoby
systemu
komputerowego
wskutek
ustawicznego powielania samego siebie.
Mnożąc się w tempie wykładniczym,
szybko doprowadza do przeładowania
systemu.] — baktérium [számítógépes vírus]
bakteria chorobotwórcza – kórokozó baktérium
Bakterie (łac. Bacteriae, od gr. bakterion –
"pałeczka") [grupa mikroorganizmów,
stanowiących osobne królestwo. Są to
jednokomórkowce lub zespoły komórek o
budowie
prokariotycznej.
Badaniem
bakterii zajmuje się bakteriologia, gałąź
mikrobiologii.] – baktériumok (Bacteria)
[egysejtű, többnyire pár mikrométeres
mikroorganizmusok.
Változatos
megjelenésűek: sejtjeik gömb, pálcika,
csavart
stb.
alakúak
lehetnek.
A
mikrobiológia egyik ága, a bakteriológia
foglalkozik a baktériumok tudományos
vizsgálatával]
Formy morfologiczne













ziarniaki, Coccus
dwoinki, Diplococcus
paciorkowce, Streptococcus
gronkowce, Staphylococcus
pakietowce, Sarcina
pałeczki, Bacterium
laseczki, Bacillus
maczugowce, Corynebacterium
przecinkowce, Vibrio
śrubowce, Spirillum
krętki, Spirochaeta
promieniowce, Actinomyces
prątki, Mycobacterium
Baktériumok (Bacteria); baktériumtörzsek:
 Gram-pozitív/nincs külső membrán
Actinobacteria (sugárgombák) (magas G+C)
Firmicutes (alacsony G+C)
Tenericutes (nincs sejtfal)
 Gram-negatív/van külső membrán
Aquificae
Bacteroidetes/Chlorobi
Chlamydiae/Verrucomicrobia
Deinococcus-Thermus
Fusobacteria
Gemmatimonadetes
Nitrospirae
Proteobacteria (proteobaktériumok)
Spirochaete (spirochaeták)
Synergistetes
 ismeretlen/be nem sorolt
419
Acidobacteria (acidobaktériumok)
Chloroflexi (benne: Thermomicrobia)
Chrysiogenetes
Cyanobacteria (cianobaktériumok)
Deferribacteres
Dictyoglomi
Fibrobacteres
Planctomycetes
Thermodesulfobacteria
Thermotogae
bakterie chorobotwórcze – kórokozó baktériumok
bakteria laseczkowata – pálcika alakú baktérium
bakterie durowe – tífuszbaktériumok
bakterie gnilne [bakterie wywołujące procesy
gnicia] – rothasztó baktériumok
bakterie fermentacyjne – erjesztő gomba, erjesztő
bakteriobójczy, -a, -e [zabijający bakterie] –
baktériumölő (baktericid), baktériumpusztító
bakterio- – (gör.) baktériumbakteriofag [wirus mający zdolność niszczenia
bakterii; fag] – (gör.) bakteriofág
(baktériumokkal élő legalacsonyabb rendű
állatfajták gyűjtőneve); baktériumot pusztító
vírus
bakteriolog [osoba zajmująca się bakteriologią]
– (gör.) bakteriológus, baktériumkutató
bakteriologia [nauka o bakteriach] – (gör.)
bakteriológia,
baktérium-kutatás;
a
baktériumokkal és ezeknek az ember
életében játszott szerepével foglalkozó
tudományág
bakteriologicznie – bakteriológiailag
bakteriologiczny, -a, -e [odnoszący się do
bakteriologii] – baktérium-; bakteriológiai
Baku (azer. Bakı, ros. Баку) [stolica i największe
miasto Azerbejdżanu. Nazwa miasta
pochodzi
od
perskiego
Badkube
oznaczającego "uderzenie wiatru" w
związku z częstymi i silnymi wiatrami
północno-zachodnimi nawiedzającymi ten
obszar.] - Baki (azeri nyelven Bakı, illetve
korábban Baku) [Azerbajdzsán fővárosa és
egyben legnagyobb városa]
Bakwark Walenty (Bakvark Bálint) [1. słynny,
legendowy lutnista Zygmunta Augusta; 2.
Valentinus Greff Bakfark (ur. jako Bálint
-
Wersja 01 01 2017
Bakfark, czasami znany jako Bachfarrt,
Backvart, Bekwark; ur. między sierpniem
1506 a sierpniem 1507 (być może też
1527?)
w
Kronsztadt,
obecnie
Braszów/Siedmiogród; zm. 22 sierpnia
1576 w Wenecji) – węgierski kompozytor i
wirtuoz-lutnista.] - Bakfark Bálint (Bacfort
v. Graevius Bálint v. Valentin Greff Bakfark,
de előfordul még a Bachfarrt, Backvart,
Bekwark, Bakfart névváltozat is) – (Brassó,
1506. vagy 1507. augusztus 15.? más forrás
szerint 1526 – Padova, 1576. augusztus 22.,
más forrás szerint: augusztus 15. vagy 13.)
[erdélyi szász zeneszerző és lantművész, a
reneszánsz hangszeres muzsika jeles
képviselője. Élete vége felé a kettős GreffBakfark nevet használta.]
bal [I wielka, huczna zabawa taneczna; II
obrobiony pień grubego drzewa; III daw.
duża paczka towaru] – 1. bál, táncmulatság
[iść na bal: bálba menni]; 2. hasáb, (col
átmérűjű) gerenda
bal kanawałowy – farsangi bál
bal kostiumowy – jelmezbál, álarcosbál
bal maskowy – álarcosbál; jelmezbál
bal na cele charytatywne – jótékonysági bál
bal na początku czwartej klasy, uroczystość dla
przyszłych maturzystów, podobna do
studniówki – szalagavató, szalagtűző
ünnepség
bal operowy – operabál
bal składkowy – batyubál
bal studentów pierwszego roku – gólyabál
bal sylwestrowy – szilveszteri bál
bal uliczny – utcabál
bal z okazji winobrania – szüreti bál
bal zakończony kończasto – hegyesen v.
hegyekben végződő gerenda
Bala [patrz BAALA (właścicielka) - miasto i
góra. (Joz. 19:3)] – BÁLA (tulajdonosnő;
kezesség; a szeretett; kiszáradt, eltűnt; öreg).
[Város Palesztina délnyugati részében,
Simeon birtokán (Józs 19,3). Az 1Krón 4,29ben: "Bilha" (2).]
Bala, Bilha (skromność) [1. Służebnica
Rachelim, z którą Jakub miał synów Dana
i Naftalego. 2. Miasto w Symeon] – Bilha
(Ráhel
szolgálója)
[Bilhának,
Ráhel
szolgálójának a fia volt Dán és Naftáli]
Balaam (hebr. Bileam - zniszczenie) [prorok
madianicki zamieszkały w mieście Peor,
którego Balak najął do przeklęcia Izraela,
czego mu jednak Bóg zabronił. Dla zysku
chciał posłuchać Balaka, jednak na drodze
przemówił do niego anioł przez oślicę,
którą w gniewie zbił. Później błogosławił
420
Jakuba i prorokował mu. Człowiek ten
znał prawdziwego Boga i słyszał Jego głos,
a mimo to namawiał do służenia
bałwanom i mieszania się Izraelitów z
Midianitami. Zaginął razem z innymi
Midianitami na rozkaz Boga. Balaam jest
typem człowieka, który zna Boga, ale
służy szatanowi, lubi i szerzy zło. Typ
takiego
człowieka
znajdujemy
w
dzisiejszym (demonicznym) spirytyzmie.]
– Bálám (Bileám) (a nép elnyelője,
megrontója; a nép ura; zarándok). [1. Mózes
negyedik könyvében. Moáb pogány királya
Bálák meg akarja átkoztatni Bálámmal - a
pogányokhoz tartozó prófétával - Isten
választott népét. A prófétát, aki nem akart
engedelmeskedni az úr szavának szamara
oktatja ki. (4Móz 22-23-24); Bálám szamara:
valamely
cselekvést,
tevékenységet
makacsul ellenző személy (lásd: 4Móz 22) 2.
- Beór (2) fia, az Eufrátesz melletti Pétorból
(5Móz 23,4), jövendőmondó, akit Bálák,
Moáb királya pénzzel rávett arra, hogy
Izráelt megátkozza. Isten azonban arra
kényszerítette, hogy ehelyett háromszor is
megáldja Izráelt (4Móz 22-24). Bálám azt is
megkísérelte, hogy Izráelt elszakítsa Istentől
(4Móz 31,16), azután Isten népe megölte őt.
Az ÚSZ-ben azoknak a képmutató
tanítóknak veszedelmes befolyását példázza,
akik Isten népét félre akarják vezetni (Júd
11; 2Pt 2,15-16).]
Balak (trwonić, usuwać, opróżniać) [syn Sippora
(Sefora), król Moabu. Chciał przeszkodzić
Izraelitom w dostaniu się do Ziemi
Obiecanej. Najął Bileama do przeklęcia
Izraela. Zwodził Izraelitów namawianiem
do uprawiania nierządu z Moabitkami.
Jest
typem
człowieka
świeckiego,
bałwochwalczego,
przeszkadzającego
prawdziwym chrześcijanom w życiu
duchowym.] – Bálák (pusztító, üres,
jelentéktelen; kiürítő; Ő (Isten) rombolta le).
(4Móz 22-24; Bír 11,25). [Biblia: Móáb
királysága a Kármel hegy lábánál, és Jerikó
mellett feküdt, akkoriban egy Bálák nevű
királya volt. Ez a király, amikor látta, hogy
Izrael népe – akit segített Isten abban az
időben, mert az egyedüli nép volt, amely az
igaz Isten előtt hajolt meg – országot ország
után hódít meg, és népet nép után győz le,
látván, hogy már országának határához ért,
nagy félelem és aggodalom töltötte el. Ezért
Bálák király összegyűjtötte Midjánból
udvarának vezető emberei, és ezt mondta: Ez
a tömeg úgy lelegel körülöttünk mindent,
ahogyan a marha lelegeli a zöld mezőt
(Szám 22, 4).]
-
Wersja 01 01 2017
balandran lub palandran [popularne w XVI i
XVII wieku okrycie wierzchnie używane
przez lekarzy, prawników i duchownych.
Szerokie, skrojone z koła, zawsze w
kolorze czarnym. Na przedzie doszyte
były dwie zapinane poły, w których
wycinano otwory na ręce. Ubiór
pochodzenia hiszpańskiego, przyjął się
również w Polsce.] – (daw) XVI-XVII.
századi, általában fekete köpeny
Gottfried Wilhelm Leibniz (Lipcse, 1646. július 1. –
Hannover, 1716. november 14.)
balanitis (gr. βάλανος) [zapalenie penis; zapalenie
żołędzi] – (med.) balanitis (gr. βάλανος);
makk-gyulladás [A makkon és a fitymán
megjelenő gyulladásos tünetek együttesét
nevezik balanitisnek. A makkon és a fityma
bel-, esetleg küllemezén a bőr vörös,
helyenként hámfosztott, az egész terület ég,
fáj, viszket. A sokszor ismétlődő gyulladás
következtében
hegesedés,
majd
fitymaszűkület – phimosis – alakul ki, amely
a folyamatos tovább rontja.]
balas [mała ozdobna kolumienka, element
balustrady; tralka; balaska] – (fr.)
balluszter, baluszter [Korlátláb, mellvéd.
Liturgikus
tárgyakon
is
alkalmazott
díszítőelem.];
(balusztrád)
tartóoszlopocskáinak
neve;
korlátbáb,
mellvédbáb; kidudorodó oszlop; rendszerint
az erkélykorlát
balasa [słupek balustrady rzeźbiony lub toczony;
balas] – (fr.) balluszter, baluszter; korlátbáb,
mellvédbáb
balasek – kis mellvédbáb
balans [1. przechylanie się w różne strony w celu
utrzymania równowagi; 2. skłanianie się
na przemian ku różnym możliwościom lub
sprawom z zachowaniem równowagi
między nimi; 3. drąg używany przez
linoskoczków
w
celu
utrzymania
równowagi;
4. zob.
Równoważnia;
5. element regulatora chodu zegarka] –
(fr.) balansz, mérleg, egyensúly; a
kötéltáncos egyensúlyozó rúdja; himba,
himbakar; lengőkar, billenőkar; órabillegő
(balansjer),
mérlegkar;
harangnyelv;
(dawno) egyensúly
421
balans kompensacyjny – (műszaki) kompenzált
billegő
balansować [1. omijać przeszkody, przechylając
ciało w różne strony 2. chwiać się,
przechylać się w różne strony w celu
utrzymania równowagi] – (fr.-ném.)
balanszírozni, egyensúlyozni, egyensúlyt
tartani, keresni az egyensúlyt, egyensúlyban
tartani; inogni, ingadozni, billegni
balansowanie – egyensúlyozás
balast [1. specjalne obciążenie, stosowane
głównie na statkach, łodziach podwodnych
i balonach, służące do regulacji
równowagi i głębokości zanurzenia lub
wysokości lotu; 2. niepotrzebne, szkodliwe
obciążenie czymś; coś zbytecznego] –
(kelta) ballaszt, nehezék, fenéksúly, stabilitás
céljából elhelyezett teher; felesleges teher,
kolonc, holtsúly, teher; átv. felesleges,
terhes, idejétmúlt dolog; tehertétel; (vasút)
kavicságyazat
balata [1. drzewo z rodziny sączyńcowatych;
zwięźla; 2. substancja otrzymywana z
soku tego drzewa] – balata (kaucsuk)
Balaton, Jezioro Błotne [największe jezioro
Węgier i zarazem Europy Środkowej,
położone
w
północno-zachodnich
Węgrzech, na Nizinie Panońskiej, u
południowych podnóży Lasu Bakońskiego.
około 80 km od Budapesztu] – Balaton
[(latinul Lacus Pelso, németül Plattensee)
becenevén a „magyar tenger” Közép-Európa
legnagyobb tava. Típusa a Fertő tóhoz
hasonlóan sztyeppei tó, ezek Eurázsia
legnyugatabbra fekvő ilyen jellegű tavai.
79 km hosszú, szélessége 1,3-14 km között
ingadozik, átlagosan 7,8 km, felülete
594 km².]
[nad
Balaton:
Balatonra,
Balatonhoz; nad Balatonem: Balatonon,
Balatonnál]
Balbina (żeński odpowiednik imienia Balbin) –
Balbina (latin eredetű női keresztnév;
jelentése: dadogó.)
Balbina Rzymska (zm. w II wieku w Rzymie)
[męczennica
chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego.
Była
córką
rzymskiego trybuna wojskowego św.
Kwiryna, męczennika prawdopodobnie w
czasach panowania Hadriana (117-138).
Została ochrzczona, jak wcześniej jej
ojciec, przez papieża św. Aleksandra (105115). — Balbina miała odnaleźć okowy św.
Piotra i podarować je Teodorze, siostrze
św. Hermesa. Poniosła śmierć męczeńską
za wiarę wraz z ojcem i została
pochowana obok niego w katakumbach
św. Pretekstata przy Via Appia. Później
jej relikwie zostały przeniesione do
-
Wersja 01 01 2017
rzymskiej bazyliki pod wezwaniem świętej
na wzgórzu Awentyńskim. Również
cmentarz nosił jej imię. Jej wspomnienie
liturgiczne obchodzone jest 31 marca.] –
Balbina, Szt: [szűz, vértanú 130 k. Rómában.
Vsz. 6. sz. passiója szerint Quirinus ezr.
leánya volt. Súlyos betegségéből Sándor p.
gyógyította meg. A szép és gazdag
Balbinanak sok kérője volt, de ő szüzességi
fogadalmat tett. Apjával együtt lett vt. - 595:
említik bazilikáját, s egy róla elnevezett
temetőt a Via Appia és a Via Ardeatina
között. A történészek szerint Balbina a
bazilika v. a temető alapítója, s később vtként tisztelték. A golyva ellen védő szt. Ikgr. A 14. sz: attrib. nélkül, a 17. sz:
menyegzői fáklyával ábrázolták. Ü: a RMban márc. 31.]
Balbisia – a Balbina beceneve
Balcerek [sławny śpiewak polski z w. XVI, o
którym jednak nic pewniejszego nie
wiemy, oprócz luźnych wzmianek] –
Balcerek (XVI. sz.-i híres lengyel énekes)
Balconet (biustonosz) – Balconet melltartó [Fél- és
háromnegyed kosaras melltartó, gyakran
csipkedíszítéssel, vállpánt nélkül, vagy
keskeny, levehető pánttal. Ez a melltartótípus
optikailag megemeli a mellet.]
Biustonosz MELODY Balconet 6051 Nude Panache
baldach [1. typ kwiatostanu groniastego; 2. daw.
baldachim] – ernyővirágzat; baldachin;
díszes mennyezet
baldachim, balach, baldachin [1. wł. baldacchino
'jw.' od Baldacco 'Bagdad'; niebo,
podniebienie, konfesja, ozdobna osłona
rozpięta a. wsparta na drążkach
(słupkach, filarach), przenośna (w
ceremonialnych pochodach, procesjach) a.
stała (nad łożem, ołtarzem itd.); archit.
dekoracyjna oprawa a. osłona posągów,
nagrobków itd. 2. osłona z tkaniny
422
umocowana nad tronem, łożem lub
rozpięta na drążkach, noszona nad
władcami,
dostojnikami
lub
nad
przedmiotami
kultu;
3. dekoracyjny
element w kształcie daszka, umieszczony
np. nad amboną; 4. baldachin pochodzi od
wyrazu baldach, będącego nazwą tkaniny
złoto-jedwabnej, tak nazwanej od miasta
Bagdadu na Wschodzie, w którem były
najsławniejsze w dawnych wiekach jej
fabryki; Bagdad bowiem nazywany był w
średnich wiekach Baldak, po włosku
Baldacco. Tkanina służyła na Wschodzie
dla zasłon i na lektyki; Francuzi nazwali
ją baldaquin i baldequin, a Włosi
baldachino. Gdy zaczęto używać jej w
kościołach na osłony, utworzyła się nazwa
łacińska tychże baldachimum, a po polsku
z włoskiego baldachin i z łaciny
baldachim,
w
znaczeniu
osłony
przenośnej, noszonej na 4-ch lub 6-ciu
drzewcach w czasie procesyi po nad
celebrującym kapłanem. 5. ozdobna
tkanina rozpięta na czterech drążkach lub
daszek nad godnymi czci miejscami
(ołtarz), osobami (tron biskupi), a przede
wszystkim niesiony podczas procesji nad
kapłanem
niosącym
Najświętszy
Sakrament. 6. Ozdobny daszek niesiony
nad
monstrancją
z
Najświętszym
Sakramentem
podczas
procesji
eucharystycznych. Jego pochodzenie jest
związane z etykietą dworską; niegdyś nad
niektórymi władcami noszono baldachim,
by ochronić go przed uciążliwym słońcem
lub deszczem. Była to oznaka czci i
ważności osoby, nad którą niesiony był
przez sługi baldachim. Symbolika ta
zachowała się do dzisiaj w naszej liturgii;
niesiony
przez
służbę
liturgiczną
baldachim symbolizuje naszą cześć
oddawaną Chrystusowi obecnemu w
Eucharystii.] – (arab, fr. baldaquin)
baldachin; 1. díszes mennyezet, sátortető
kelméből (ágy v. trón, szószék felett); 2.
oszlopokra erősített v. rudakon hordozható
díszmennyezet [Bagdad olasz nevéből,
Baldacco]; 3. építészeti elem, az ókeresztény
oltár fölött a baldachin már kőből épített;
Bagdad városában készített igen nemes
szövetfajta;
4.
(egyh.)
baldachin
[Oszlopokon álló vagy falból kinyúló selyem
vagy bársony dísztető oltár, trón vagy
főrangúak ágya felett, hordozható sátortető körmenetben a szentséget vivő pap felett.]
baldach,
baldaszek
[Ozdobny
motyw
architektury gotyckiej, mieszczony nad
głowami posągów świętych w rodzaju
sklepionka, ujętego dołem w arkadzie,
-
Wersja 01 01 2017
przechodzącego górą w piramidkę z
kwiatonem. Czepia się ściany kościelnej,
od której naprzód występuję. Wzory luźne
mają kościoły krakowskie, a w drzewie
wykonane znajdujemy w tryptykach z
metalu w relikwiarzach.] – baldachin
(építészeti elem)
baldachimowy, -a, -e – baldachinbaldachogron, baldaszek [rodzaj kwiatostanu] –
ernyővirágzat
baldaszek [skupienie kwiatów osadzonych na
jednej szypułce] – kis baldachin
baldaszkowaty, -a, -e – rnyős, ernyősvirágú
bale karnawałowe – farsangi bálok
balejaż, balayage [wym. balejaż] [farbowanie
włosów polegające na nałożeniu farb w
różnych odcieniach na cieniutkie pasemka
włosów; też: efekt takiego farbowania] –
melírozás
balek [1. okrągły kawałek drzewa, stempel na
kopalni 2. określenie na belę materiału,
papieru, itp.] – [Słowniczek języka
śląskiego] bála; kerek v. gömbölyű fadarab,
bányadúc
balerina [1. tancerka, solistka zespołu
baletowego, 2. rodzaj obuwia damskiego o
kształcie czółenek na płaskim obcasie; 3.
rodzaj spódnicy marszczonej w górnej
części bioder i wszytej w pasek,
przypominającej nieco swym krojem
spódnice baletnic. Może mieć różne
długości, od mini aż do spódnic
sięgających ziemi. Szyta zwykle z lekkich,
często przezroczystych materiałów, np.
tiulu w ten sposób, iż wiele warstw
nałożonych na siebie nadaje jej pożądaną
objętość i sztywność.] – (ol.) balerina;
balett-táncosnő; balettcipő; szoknya fazon
baleron [rodzaj wędliny] – tarja; sonka hólyagban
baleryna [baleryna, tę balerynę, tą baleryną;
tym balerynom a. balerina] – (ol.) balerina;
balett-táncosnő
[1. widowisko teatralne, w którym
głównym środkiem wyrazu jest taniec;
też: utwór muzyczny stanowiący kanwę
takiego widowiska; 2. scena tańców
zbiorowych w operze, operetce itp.; 3.
zespół tancerek i tancerzy; 4. instytucja
organizująca
przedstawienia
choreograficzne; 5. pot. rozwiązła zabawa
połączona z piciem alkoholu] – (ol.-fr.) 1.
balett, táncjáték, szinpadi tánc [tánccal és
némajátékkal ábrázolt és zenével kísért
cselekmény színpadon előadva; őse az
áldozati tánc]; 2. tánckar, hivatásos
táncosokból álló társulat
balet klasyczny – klasszikus balett
baletka [(najczęściej w liczbie mnogiej - baletki)
but przeznaczony do tańca w balecie albo
przypominający taki but, ale noszony na
co dzień], baletki – balettcipő
baletmistrz [kierownik zespołu baletowego;
osoba zajmująca się reżyserowaniem i
choreografią
przedstawień]
–
balettművész, balettmester
baletnica,
baletniczka
[zdrobnienie
od:
baletnica] – (baleryna) balett-táncosnő
(jestem baletnicą)
baletnik [tancerz w balecie] – balett-táncos
(jestem baletnikiem)
baletowy, -a, -e [związany z baletem, dotyczący
baletu] – balettbalia [duże, drewniane naczynie do prania
bielizny] – teknő, mosóteknő, dézsa
balik
dziecinny
–
gyermekbál,
kis
gyermekmulatság
balista [starożytna machina wojenna, rodzaj
katapulty] – (lat.) balliszta; hajítógép
balistyczny, -a, -e – (gör.) ballisztikai, ballisztikus;
a ballisztikával kapcsolatos, rá vonatkozó
balistyk [specjalista w zakresie balistyki] –
ballisztikus; ballisztikával foglalkozó tudós
balistyka [nauka o ruchu pocisków, będąca
podstawą przy projektowaniu broni,
amunicji i pocisków] – (gör. ballein:
hajítani) ballisztika; az elhajított v. kilőtt
testek röppályájának tana
baliw (ang. Bailiff, z łacińskiego baiulus - goniec,
wychowawca,
nauczyciel)
[w
średniowiecznej Anglii i Francji urzędnik,
zajmujący się utrzymaniem porządku w
toku postępowania sądowego oraz
egzekucją
wyroków
sądowych.
Współcześnie termin używany w krajach
anglosaskich dla określenia pomocnika
szeryfa
lub
urzędnika
sądowego
zajmującego się utrzymaniem porządku
na sali sądowej.] – (lat.) baiulus; királyi
tiszt; küldönc; a serif segédje
balet
423
-
Wersja 01 01 2017
balkon [płyta na zewnątrz budynku połączona z
pomieszczeniem wewnętrznym otoczona
balustradą] – (fr.) balkon, erkély;
erkélypáholy; galéria, karzat; kakasülés
balkonik
[1. mały
balkon
budynku;
2. urządzenie na kółkach pomagające
przemieszczać
się
osobie
niepełnosprawnej]
–
kis
erkély,
páholyocska; (med) járókeret
balkonowy, -a, -e [przymiotnik od: balkon] –
erkély-, erkélyes
ballada [1. gatunek synkretyczny, łączący w
sobie cechy różnych rodzajów literackich:
epiki, liryki i dramatu, 2. utwór
muzyczny] – (fr., ang. balland) ballada;
(irodalom) drámai elbeszélés; drámai
feszültségű, szaggatott menetű, rövidebb,
rendszerint tragikus tárgyú elbeszélő
költemény; költeményfaj, amelyben lírai
hangulat, dalszerűség és drámai lüktetés
egyesülnek (ThomasPercy (1765); Arany
János); (zene) ennek főleg énekhangra írt
megzenésítése
ballada ludowa – népballada
balladowy, -a, -e [związany z balladą] – balladai,
balladaBALLANTINE [1. francuska nazwa używana w
żurnalach z XVIII wieku dla określenia
torebki
zawieszonej
na
srebrnych
sznurach u paska sukni. Moda na nie
przyjęła się zbyt dobrze: duże ciężkie
torby zdobione haftem przypominały
kształtem torby oficerskie i nie bardzo
pasowały do zwiewnych, neoklasycznych
kreacji kobiecych. 2. Ballantine´s whisky]
– 1. (daw) francia eredetű női táska; 2.
whisky márka
Ballerinas (rodzaj obuwia) – Ballerinas,
balerinacipő: Lapos, nagy kivágású női cipő,
bokaszalaggal vagy anélkül
balonowa spódnica – Ballon szoknya [1. A
csípőnél ballonszerűen, bőven simuló, az
aljaszél felé szűkülő szoknya. 2. Két
anyagrétegből álló szoknya, amelyeket az
aljaszélen összevarrnak, ami puffos hatást
eredményez.]
424
Welurowa, balonowa spódnica z pięknym nadrukiem. U
góry grafitowy ściągacz. W pasie możliwość regulacji.
balneografia – (gör.) balneográfia; a gyógyfürdők
leírásával és az ásványvizek jellemzésével
foglalkozó tudomány
balneolog – balneológus
balneologia [nauka, dział medycyny obejmujący
leczenie kąpielami w wodzie mineralnej i
borowinie]
–
(gör.)
balneológia;
gyógyfürdők
gyógyhatásával
és
alkalmazásával foglalkozó orvostudományág
balneoterapia [leczenie za pomocą kąpieli
mineralnych, gazowych, borowinowych i
mineralnych wód pitnych] – balneoterápia;
fürdőterápia
balneoterapeutyczny, -a, -e [przymiotnik od:
balneoterapia]
–
balneoterápiás;
fürdőterápiás
balneum (łac.) - kąpiel – (lat.) balneum; római
fürdő neve [A római fürdők neve; a régi
Rómában az emberek eleinte minden 8 nap
egyszer
fürödtek,
még
pedig
a
mosókonyhában (lavatrina). Az ifjak a
Tiberis vizét keresték föl. Görög mintára
tervezett fürdők csak a II. pun háború óta
épülnek, számuk egyre nő, Augustus
idejében Agrippa maga 170 újat építtetett, a
város leírása Konstantinos idejéből pedig
952 fürdőt jegyez föl.]
balon [1. statek powietrzny poruszjący się razem
z wiatrem, lżejszy od powietrza
wypełniony ogrzanym powietrzem lub
helem; 2.zabawka dla dzieci wykonana z
tworzywa
sztucznego
napełniana
najczęściej powietrzem lub helem] – (fr.)
ballon,
gömb,
léggömb,
léghajó,
hőlégballon; nagy palack, tartály (gömb
alakú, rendszerint kosárba szerelt fém- v.
üvegtartály), ballon; ballon (ruhaanyag;
selymfényű vászon), a belőle készült öltöny
v.
esőkabát;
gumiabroncs
(autón)
[ballonpneumatik]
-
Wersja 01 01 2017
balon esencji octowej – ecetkivonat-tartály
balon na uwięzi – kötött léggömb; hőlégbalon
balon obserwacyjny – megfigyelő léggömb
balon sonda – szondázó léggömb
balon sterowy – kormányozható léghajó
balon trzasnął – a léggömb kipukkadt v.
szétpukkadt
balon woda sodowej – szódásballon
balon wolny – szabad léggömb
balon zaporowy – záróléggömb
balonet [zbiornik napełniany powietrzem
atmosferycznym] – ballonet; tömlő légtere
baloniarstwo [sport balonowy] – hőlégballonozás
balonik [1. mały balon (pojazd lub gumowa
zabawka); 2. zdrobnienie od: balon
(zwykle jako gumowa zabawka); 3. pot.
alkomat, zwłaszcza ten używany przez
policję] – kis ballon, gömböcske, léggömb,
kis tartály; szonda, alkoholszonda
balonowy, -a, -e [przymiotnik od: balon] –
léggömbbalotaż [ fr. ballottage 'miotanie' polit. 'ściślejsze
wybory' od balloter 'miotać; chwiać się;
przeprowadzać ściślejsze wybory' od balle
'piłka (do gry)' z wł. palla 'jp.'; 1. tajne
głosowanie; 2. głosowanie (zwykle tajne) w
sprawie
przyjęcia
kandydata
do
organizacji a. klubu lub (dawn.) przyjęcia
wniosku za pomocą kartek a. gałek
białych ('za') i czarnych ('przeciw')] – (fr.)
ballotage; titkos szavazás (fehér és piros)
golyóval
balotować [1. pakować towar w postaci balotów;
2. głosować za pomocą balotażu] –
golyóval szavazni, kigolyózni (vkit)
balować [bawić się na balu] – bált rendezni;
bálozni; (átv.) mulatni, korhelykedni
balowanie – bálozás
balowy, -a, -e [przymiotnik od: bal (zabawa
taneczna)] – báli, bálbalowy strój – báli öltözet
balsam [1. gr. bálsamon 'żywica drzew
balsamowych' — żywiczny środek
leczniczy kojący, stosowany również w
perfumerii i technice; przen. przyjemna
woń; osłoda, ukojenie, pociecha; 2.
Balsam (hebr. seri) - krzak którego
gałązki wydzielają żywicę nadającą się do
wyrabiania maści lekarskiej. Rósł w
Galaad, gdzie skupowany był przez
kupców egipskich. Jakub posłał synowi
swemu nieco balsamu do Egiptu. Prorok
Jeremiasz narzekał na odstępczy lud
judzki, który nie chciał być leczony
balsamem (tzn. dobrocią Boga).] – (sémi)
balzsam [erősen illatozó gyantaféle, amelyet
425
sebek gyógyítására használtak (Jer 51,8)],
kenőcs [egyes forró égövi fák illatos olajat
tartalmazó
gyantás
nedve];
gyógyír,
orvosság; gyanták oldatai illó olajokban;
vigasz, enyhülés (jej słowa były dla mnie
prawdziwym balsamem: szavai
igazi
gyógyírként hatottak rám)
balsam do ciała – testápoló krém, balzsam
balsam do goleniu – borotválkozás utáni balzsam
balsam do włosów – hajbalzsam
balsam kanadyjsky – kanadabalzsam
balsam na cierpienia – ír, gyógyír, balzsam a
fájdalomra
balsam peruwiański – perui balzsam
balsamiczny, -a, -e [1. pachnacy żywicą; 2.
uspokajający, kojący] – balzsamos,
balzsamdús, illatos, aromatikus
balsamina [roślina zielna lub półkrzew z rodziny
niecierpkowatych; niecierpek ogrodowy] –
gavallérBalsamita major (złocień balsamiczny [wrotycz
szerokolistny, bełżyna balsamiczna]);
Balsamita vulgaris; Chrysanthemum
balsamita;
Chrysanthemum
majus;
Tanacetum balsamita – Balzsamos
aranyvirág (Chrysanthemum balsamita)
balsamka [dawniej zwana banieczką; małe
naczyńko, puszka, jabłuszko ze złota,
srebra lub kryształu na balsamy i
rozmaite
wonie,
przez
białogłowy
zawieszane na szyi lub noszone za gorsem,
było w dawnych czasach koniecznym
sprzętem w gotowalni zamożniejszych
niewiast.] – (dawno) kis edényke, szelence,
aranyalma
balsamować
[zabezpieczać
zwłoki
przed
rozkładem
za
pomocą
środków
konserwujących] – balzsamozni
balsamować zwłoki, balsamować ciało
–
holttestet balzsamozni
balsamowanie [zabieg konserwujący, mający na
celu
zabezpieczenie
zwłok
przed
niszczącym działaniem bakterii gnilnych
(gnicie)
i
endogennych
procesów
enzymatycznych
(autoliza).
Sztuka
balsamowania zwłok rozwinęła się w
starożytnym Egipcie, stosowana tam z
pobudek religijnych (mumifikacja).] –
balzsamozás, bebalzsamozás [A szokás
Egyiptomból ered. Jákóbot és Józsefet
bebalzsamozták, hogy holttesteik ne
porladjanak el oly gyorsan (1Móz 50,2.26)]
Balsamowiec, Mira, Mirra somalijska –
Szomáliai balzsamfa (Balsamea Myrrha)
Balsamowiec mirra (Commiphora habessinica
(Berg) Engler) gatunek rośliny z rodziny
-
Wersja 01 01 2017
osoczynowatych. Pochodzi z Półwyspu
Arabskiego (Oman, Jemen) i północnowschodniej Afryki (Dżibuti, Etiopia,
Somalia, Kenia) – (növ.) Commiphora
habessinica
balsamowy, -a, -e [związany z balsamem] –
balzsamBaltazar [1. imię męskie pochodzenia semickiego
(akadyjskiego).
Pochodzi
od
słów
oznaczających "niech Bel zachowa jego
życie" albo "niech Bel chroni króla". Bel
w mitologii babilońsko-asyryjskiej było
przydomkiem bogów. Imię Baltazar
przypisywane jest jednemu z trzech
mędrców (króli, magów) z Nowego
Testamentu. W Polsce imię to jest znane
co najmniej od XIII wieku, a w XV i XVI
wieku osiągnęło pewną popularność, o
czym świadczy spora liczba zapisów.
Używano m.in. zdrobnienia Balcer. 2.
Balsazar, Baltazar (chroń króla) - ostatni
król babilońskiej monarchii (ok. 550 r.
przed Chrystusem), który w czasie
zbezczeszczenia
świętych
naczyń,
zabranych z Jerozolimy, był ostrzegany
przez Boga pismem ręki na ścianie. Nie
pokutował mimo ostrzeżeń Daniela. W
czasie jego uczty miasto zostało zdobyte i
sam wraz ze swoimi generałami został
zabity, a królestwo jego oddano Medowi
Dariuszowi.] – Baltazár [férfi keresztnév,
német, babilóniai, asszír eredetű. Jelentése:
Baal isten óvja életét]; Baltazár [Dániel
babilóniai neve Nabukodonozor udvarában
(Dán 1,7)]; Boldizsár [(asszír-babilóniainémet-magyar) Jelentése: Baal Isten óvja
életét.]
balustrada [1. obramowanie schodów, balkonów,
tarasów itp. złożone z szeregu słupków
426
połączonych poręczą; 2. ażurowe lub
pełne
zabezpieczenie
(ogrodzenie)
schodów, tarasów, balkonów, dachów,
wiaduktów, mostów itp., montowane
zazwyczaj na krawędzi zabezpieczanego
elementu i pełniące jednocześnie funkcję
ozdobną. Balustrada może być również
ażurową
przegrodą
pomiędzy
pomieszczeniami (np. w kościołach
oddziela prezbiterium od nawy).] – (fr.)
ballusztrád
[(mellvéd)
eredetileg
könyökmagasságig emelkedő, többnyire
áttört kő-, vas- vagy fakorlát, ami a leeséstől
óv (bútorok díszítésére is használják).
Teraszokon, erkélyeken, lépcsőknél és a
főpárkányok fölött az attika díszítésére
alkalmazzák. Magassága többnyire 85–125
cm. Az építészetben alkalmazott kő
balusztrád három részből áll: a talplemezből,
a fedőlemezből és az ezek között álló
baluszterekből vagy bármily más, rendesen
áttört művű ornamentikából.]; bábos korlát
(erkélyek,
lépcsőházak,
teraszok
szegélyezésére), karfa, könyöklő
balustradka – kis ballusztrád
balwiernia – (dawno) fodrásszalon
balwierski [przymiotnik od: balwierz] – fodrász
(fryzjer)
balwierz [1. reg. fryzjer; 2. zob. cyrulik; 3.
(dawno) balwierz, inaczej bałwierz,
barbierz, barwierz, to samo znaczyło
dawniej co: cyrulik, chirurg, felczer.
Nazwa przeszła z franc. i niemieck.
barbier, z włoskiego barbiere – do
polskiego i tureckiego w czasach, gdy
cyrulicy i chirurgowie wędrowali za
chlebem
z
Zachodu
Europy
ku
Wschodowi] – (dawno) felcser, (dawno)
borbély és felcser (egy személyben)
BALZO [rodzaj nakrycia głowy popularnego w
XV – wiecznej Italii. Był to rodzaj dużego
wałka,
bogato
zdobionego,
który
nierzadko miał przypominać fryzurę.
Balzo pokrywano jedwabnymi pasami w
jasnym kolorze i otaczano warkoczami
plecionymi również z jedwabnych pasów.]
– (daw) a XV-XVI. században elterjedt,
itáliai, turbán szerű, bőrboől vagy
fémlemezből készült, selyemmel, vagy más
díszes anyaggal bevont (karika) fejfedő
-
Wersja 01 01 2017
bałagan [nieporządek, chaos] – rendetlenség,
zűrzavar, felfordulás, fejveszettség; káosz;
összevisszaság; szervezetlenség
bałaganiarstwo [skłonność do zostawiania po
sobie nieporządku, bałaganu; brak
porządku] – rendetlenség, rendzavarás
bałaganiarz [osoba robiąca bałagan; też: osoba
chaotyczna w pracy] – zavartkeltő,
konfúzus [zavaros, zagyva; szórakozott,
szétszórt figyelmű], hebehurgya ember,
rendetlen ffi
bałaganić [1. robić gdzieś bałagan; 2. marnować
czas
przeznaczony
na
pracę]
–
elpocsélkolni, elfecsérelni; összezavarni,
öszekuszálni, rendetlenséget csinálni
bałaguła [1. reg. woźnica; też: wóz takiego
woźnicy; 2. reg. zawadiaka, hulaka; 3. reg.
nudziarz, zrzęda] – (dawno) postakocsi;
fuvaros, kocsis; veszekedő, kötekedő,
verekedő, izgága, kicsapongó (személy)
bałałajka (bałabajka, z ros. - балалайка)
[rodzaj instrumentu muzycznego; należy
do rodziny gitar (strunowy, szarpany),
ludowy instrument rosyjski i ukraiński.
Posiada trójkątny korpus rezonansowy i
trzy struny. Współcześnie bywają,
zwłaszcza na Ukrainie - cztero- i
sześciostrunowe bałałajki.] – (orosz)
balalajka; két v. háromhúros, orosz népi
pengetős hangszer
bałam się, czy zdążę na pociąg – féltem, vajon
elérem-e a vonatot
bałamucić [1. wprowadzać kogoś w błąd;
2. marnować czas; 3. starać się pozyskać
czyjeś względy] – ködösíteni, hazudozni,
félrevezetni, megzavarni, zavart előidézni,
megszédíteni;
kényeztetni,
rontani;
megrontani, rossz útra téríteni, elcsavarni a
fejét; lopni, pocsékolni (időt)
bałamucić czas – időt lopni, időt pocsékolni
bałamucić kogo – kényeztetni, elrontani vkit
bałamucić dzieci – elkényezteti a gyereket
bałamucić pannę, chłopca – elcsavarja a lány a
fiú fejét
bałamuctwo [rzecz wprowadzająca w błąd],
bałamutność
–
kavarodás,
zavar,
zavarodottság; csábítás, rontás
bałamut [1. daw. uwodziciel, flirciarz; 2. daw.
człowiek niepoważny; 3. przestarz.
flirciarz,
kobieciarz,
uwodziciel]
–
nőcsábász, szoknyavadász; flörtölő
bałamutka [przestarz. kobieta zalotna; kokietka]
– férfi csábító; kacér nő, csapodár nő, kokett
bałamutna dziewczyna – kacér, kikapós lány
bałamutnie – zavarosan, ledéren; csavargó módon,
rendetlenül, zavarosan
427
bałamutnik [ktoś, kto bałamuci; podrywacz,
flirciarz] – flörtölő; udvarló, nőcsábító férfi;
szoknyavadász, nőbolond, nagy nőbarát,
nőcsábász
bałamutny, -a, -e [1. wprowadzający w błąd;
2. daw. zalotny, uwodzicielski] – homályos,
zavaros, érthetetlen, kétértelmű, eltérő;
kacérkodó, kikapós
bałamutny na opowiedź – kitérő válasz
Bałkany [1. część Europy PołudniowoWschodniej obejmująca kraje Półwyspu
Bałkańskiego, obecnie są to: Albania,
Grecja, Bułgaria, Rumunia, europejska
część Turcji, Jugosławia, Słowenia,
Chorwacja, Bośnia i Hercegowina,
Macedonia. Region napięć politycznych,
konfliktów etnicznych i religijnych. 2.
region
Europy,
obejmujący
w
przybliżeniu
obszar
Półwyspu
Bałkańskiego. Jednak nazwa ta mniej
odnosi się do geografii, a bardziej do
wspólnoty historyczno-kulturowej. Przy
takim podejściu o przynależności danego
kraju do Bałkanów decydują cechy
kulturowe (np. język należący do ligi
bałkańskiej, pewne elementy kultury
ludowej), społeczne (np. wieloetniczność,
współwystępowanie
katolicyzmu,
prawosławia i islamu) oraz historyczne
(np. dawna przynależność do cesarstwa
bizantyjskiego, zasiedlenie przez Słowian
w VI wieku naszej ery, a przede
wszystkim doświadczenie panowania
tureckiego).] – Balkán [Délkelet-Európa
Európa egyik földrajzi régiója. A területet
gyakran Balkán-félsziget néven is említik,
hiszen három oldalról tenger veszi körül:
keleten a Fekete-tenger, délen és nyugaton a
Földközi-tenger (Márvány-tenger, Égeitenger, Adriai-tenger) mossa partjait. A
régiót történelmi-kulturális vonatkozásban
egyszerűen a Balkán névvel szokás jelölni. A
Balkán, Balkán-félsziget elnevezések a
Bulgáriától Szerbiáig húzódó Balkánhegységről származnak.]
bałkanistyka [dziedzina wiedzy obejmująca
badanie kultury i historii państw
Półwyspu Bałkańskiego, nawiązująca do
istniejących w krajach Europy Zachodniej
- Balkan Studies. W Polsce studia
bałkanistyczne pojawiły się w latach 90.
XX w. W Toruniu i Warszawie
funkcjonują jako studia filologiczne, w
Krakowie jako
licencjackie studia
kulturoznawcze (pod nazwą: Dzieje i
kultura Bałkanów). Odrębne specjalności
bałkanistyczne istnieją także w Poznaniu i
Szczecinie
w
ramach
studiów
-
Wersja 01 01 2017
historycznych. W Instytucie Historii UAM
istnieje osobna struktura – Zakład
Bałkanistyki,
nadzorująca
funkcjonowanie specjalności. Wkrótce ma
zostać
uruchomiona
specjalność
bałkanistyczna
na
gnieźnieńskim
Collegium Europaeum Gnesnense, w
ramach
studiów
z
komunikacji
europejskiej. Będzie prowadzona w całości
w języku angielskim. Stało się to możliwe
dzięki współpracy uczelni gnieźnieńskiej z
ośrodkami bałkanistycznymi w Płowdiw,
Skopju i w Gjirokastrze. Jedynym w
Polsce czasopismem bałkanistycznym są
wydawane przez Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu – Balcanica
Posnaniensia. Acta et studia.] –
balkanisztika, balkanológia; a Balkán
félsziget műveltségével, főleg történelmével,
irodalmával stb. foglalkozó tudományág
bałkański – balkáni, balkán
Bałkański Półwysep [półwysep w południowej
części
Europy,
między
Morzami:
Adriatyckim,
Jońskim
Egejskim
i
Czarnym. Oddzielony od Azji cieśninami
Bosfor i Dardanele oraz morzem
Marmara. Powierzchnia ok. 500 tys. km2,
długość 950 km, szerokość do 1260 km.
Ponad 50 mln mieszkańców. Skład
etniczny: Grecy, Albańczycy, Bułgarzy,
Serbowie,
Słoweńcy,
Chorwaci,
Czarnogórcy, Bośniacy, Macedończycy,
Turcy,
Węgrzy,
Ormianie,
Żydzi,
Romowie. Średnia gęstość zaludnienia 100
osób/km2. Za północną granicę półwyspu
przyjmuje się rzekę Sawę i dolny bieg
Dunaju.] – Balkán-félsziget [Az Európából
dél felé kinyuló 3 félsziget közül a keleti. A
Földközi-tengerbe nyúlik. Északi határául a
Szávát, Dunát, a délkeleti Kárpátokat és az
orosz steppék vidékét tekintik. Kelet, dél és
nyugat felől a tenger vize mossa.]
bałplac [działka budowlana] – [Słowniczek języka
śląskiego] építési telek
bałta, bełta (z tureck.) siekiera – balta, fejsze,
szekerce, bárd
bałtycki, -a, -ie [1. przymiotnik od: Bałtyk; 2.
dotyczący Bałtów, charakterystyczny dla
Bałtów] – balti-, balti-tengeri [Morze
Bałtyckie: Balti-tenger]
Bałtyk [Morze Bałtyckie; morze w Europie] –
Keleti-tenger, Balti-tenger, Baltikum (a
keleti- v. Balti-tenger partján elterülő,
Litvánia, Lettország és Észtország földrajzi
jellegű összefoglaló elnevezése)
bałtystyka, bałtologia lub filologia bałtycka [1.
nauka o językach bałtyckich; 2. gałąź
wiedzy humanistycznej, której głównym
428
przedmiotem badań są języki, literatura,
kultura oraz dzieje narodów bałtyjskich.
Ze względu na podział tych narodów,
można wydzielić jej poddyscypliny:
lituanistykę, letonistykę oraz prutenistykę.
W Polsce głównymi ośrodkami badań
bałtystycznych są: Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytet
Warszawski] – (nyelv.) baltisztika [A
szűkebb értelemben vett baltisztika az
indoeurópai nyelveken belül külön családot
alkotó,
egymással
rokonságban
álló
nyelvekkel: a keletbalti lettel és litvánnal, a
kihalt nyugatbalti (ó)porosszal és néhány
kisebb, ugyancsak kihalt nyelvvel vagy
inkább nyelvjárással, míg a tágabb
értelemben vett baltisztika ezeknek a
nyelveknek-népeknek
a
kultúrájával
foglalkozik.]
bałwan [1. figura ze śniegu; 2. obraźl. o
człowieku ograniczonym; 3. spieniona fala
morska; 4. posąg bożka pogańskiego;
5. łow. wypchany cietrzew lub jego
podobizna, używane do przywabiania
cietrzewi na strzał; 6. bryła, wielki kawał,
słup, – mówi się zatem: bałwan soli,
bałwan ołowiu, cyny, miedzi lub innego
kruszcu, bałwan lodu, bałwan dymu,
bałwan morski czyli wał wody, bałwan w
znaczeniu
pogańskiego
bożyszcza.
Bałwany soli kamiennej czworoboczne,
podługowate, ciosano w żupach wielickich
i bocheńskich, podług pewnej miary i
wagi.
6.
Bałwan,
Bożek.
*
Bałwochwalstwo.] – nagy tömb, szikla,
tömeg; tuskó, fatuskó; tengeri hullám
[bałwany miotają okrętem: hullámok
dobálják a hajót]; bálvány, istenek szobra v.
képe; (átv.) tökfej, fafej, paraszt, fajankó,
mafla, tökfilkó, tuskó [jest głupi, prawdziwy
bałwan: buta, mint a tök (igazi bálvány)]
bałwan a. drewno rzeźbione a. drewniany
bałwan [Biblia Warszawska: Zbierzcie się i
przyjdźcie, przystąpcie razem, wy, ocaleni z
narodów! Nierozumni są ci, którzy noszą
swojego bałwana z drewna i modlą się do
boga, który nie może wybawić; Biblia
Tysiąclecia: Zbierzcie się i wyjdźcie,
przystąpcie wszyscy, wy ocaleni z narodów!
Nie mają rozeznania ci, co obnoszą swe
drewno rzeźbione i modły zanoszą do boga
nie mogącego ich zbawić; Biblia Gdańska:
Zgromadźcie się, a przyjdźcie; przybliżcie
się wespół, wy, którzyście pozostali między
poganami. Nic nie wiedzą, którzy się z
drewnianemi bałwanami swemi noszą; bo się
modlą bogu, który nie może wybawić. (Izaj.
45.20) — Biblia Warszawska: Lecz tak z
nimi postąpicie; ołtarze ich zburzycie,
-
Wersja 01 01 2017
pomniki ich potłuczecie, święte ich drzewa
wytniecie i ich podobizny rzeźbione w ogniu
spalicie; Biblia Tysiąclecia: Ale tak im
macie uczynić: ołtarze ich zburzycie, ich
stele połamiecie, aszery wytniecie, a posągi
spalicie ogniem; Biblia Gdańska: Ale
owszem to im uczyńcie: Ołtarze ich
poobalacie, a słupy ich pokruszycie, i gaje
ich poświęcone wyrąbicie, a ryte ich
bałwany ogniem popalicie: (5 Moj. 7:5)] –
állóképek [Fából, fémből vagy kőből faragott
szobrok; többnyire bálványképek (Ézs 44,917; 45,20; 5Móz 7,5). Nabukodonozor király
titokzatos álmot látott egy óriási állóképről,
melynek jelentését Dániel (3) fejtette meg.
(Dán 2).; Ézs 45,20. Gyülekezzetek, jöjjetek
ide!
Lépjenek
elő
mindazok,
akik
megmenekültek a nemzetek közül! Semmit
sem tudnak azok, akik fából készült
bálványokat hordoznak, és olyan istenhez
imádkoznak, aki nem tud segíteni. - 5Móz
7,5: Hanem ezt tegyétek velük: oltáraikat
rontsátok le, szent oszlopaikat törjétek össze,
szent fáikat vágjátok ki, istenszobraikat
pedig égessétek el! 5Móz 12,2-3]
bałwan postawiony w bramie – bálvány a
kapuban
bałwan ze śniegu, bałwan śniegowy – hóember
[ulepić bałwanu: hóembert csinál]
bałwaniasty, -a, -e – tömbszerű, hatalmas, irdatlan;
tengeri hullámhoz hasonló; hülye, ütődött,
bamba
bałwanić – hullámot verni, hullámzóvá tenni
bałwanić się
–
hullámzani,
hullámozni;
hömpölyögni, hullámot verni v. képezni
bałwanieć – sóbálvánnyá válni, elbutulni,
meghülyülni
bałwanica [obelżywie o kobiecie, dziewczynie
nieinteligentnej] – (átv.) buta liba, buta nő
v. lány
bałwański, -a, -e [pogański, bałwochwalczy] –
bálvány-, pogánybałwaństwo – bálványság
bałwochwalca [1. człowiek oddający cześć boską
bożkom, bałwanom; poganin; 2. przen.
człowiek bezkrytycznie hołdujący jakimś
zasadom];
bałwochwalczyni
–
bálványimádó, bálványtisztelő (ffi/nő)
bałwochwalstwo [jest oddawaniem czci, należnej
Bogu, komuś lub czemuś innemu niż
Bogu. Są różne rodzaje bałwochwalstwa.
W starożytnym Rzymie oddawano cześć
boską cesarzom już za ich życia. Do
ostatniej wojny cesarz japoński uważany
był za boga. Ludzie czczą zwierzęta,
martwe rzeczy (fetyszyzm), góry, rzeki,
drzewa, kości, włosy, zęby ludzkie i
429
zwierzęce. Silny jest kult zmarłych,
obrazów, planet, gwiazd, bohaterów,
demonów, a ostatnio nawet jawny kult
szatana.
Bałwochwalstwo
bardzo
rozpowszechnione było wśród Izraelitów.
Przy pomocy Aarona ulali cielca ze złota.
Ostrzegano ich często przed znoszeniem
ofiar demonom (cudzołóstwo duchowe).
Izraelici ofiarowali synów i córki
demonom,
Molochowi.
W Nowym
Testamencie ostrzeżenie to z naciskiem
powtórzone w 1 liście Jana. W całej Biblii
oddawanie czci należnej tylko Bogu,
komuś
lub
czemuś
innemu
jest
zabronione. Każdy chrześcijanin powinien
o tym wiedzieć, że należy modlić się tylko
do Boga i to tylko za pośrednictwem
Jezusa Chrystusa. Nie wolno klękać przed
świętymi, ani żywymi, ani umarłymi, ani
modlić się do nich. Bałwochwalstwem są
wszelkiego rodzaju przesądy, zabobony,
wierzenie w gusła itp. Modliwy bez wiary
są bałwochwalstwem. Pismo Święte
bardzo
wyraźnie
ostrzega
przed
czynieniem różnego rodzaju rzeźb,
obrazów itp.] – bálványimádás [a Biblia
szóhasználatában minden olyan cselekmény,
amely az Ótestamentum, ill. Újtestamentum
istenének kijáró tisztelettel más istent v.
isteneket illet]
bałwochwalczy, -a, -e – bálványimádó, pogányul
élő, vakon hívő
bałwochwalstwo [1. cześć oddawana bożkom
pogańskim; 2. bezkrytyczne uwielbienie
kogoś lub czegoś] – bálványimádás,
bálványozás, pogányság
bamber [1. bogaty gospodarz, rolnik; 2. bogaty
gospodarz (w odróżnieniu od "chadziaja",
autochton; niekoniecznie z Bambergu)] –
[Słowniczek języka śląskiego] gazdag gazda,
földműves; kulák
bambetel [łóżko] – [Słowniczek języka śląskiego]
ágy
bambetle1 [1. pot. osobiste drobiazgi, pakunki;
rzeczy, manatki, manele, klamoty; 2. pot.
rupiecie, starzyzna] – ócskaság, kacat,
rongy, cókmók, limlom
bambetle2 [graty, rupiecie, starzyzna]
–
[Słowniczek języka śląskiego] kacat, lom
bambino [odmiana dyni melonowej; bania] –
(ol.) bambino; a Bambino egy mini,
„egyszemélyes” görögdinnye [édesebb és
könnyebben hordozható, mint nagyobb
rokonai – ideális kisebb családok számára.
Körülbelül akkora, mint egy sárgadinnye és
magnélküli. Európában, Észak-Amerikában
és Ausztráliában kapható.]; (vall.) kis
-
Wersja 01 01 2017
gyermek,
csecsemő;
a
művészetben
rendszerint a kisded Jézus
bambosze [1. ciepły, miękki pantofel domowy; 2.
rodzaj bardzo ciepłych, miękkich kapci.
Produkowane z wełny, filcu albo sukna,
osłaniają całą stopę, często aż do kostki.
Czasem wykonane ze skóry z otworem na
stopę obłożonym futerkiem i doszywaną
podeszwą. Zdecydowanie element ubioru
domowego.] – (dawno) puha v. kényelmes
papucs, házipapucs; mamusz
bamboszek – papucska
bambus [1. tropikalna roślina o zdrewniałych
łodygach, w środku pustych; 2. pogard.
człowiek należący do rasy czarnej lub
żółtej] – (maláji) bambusz, bambusznád; a
forró égöv alatt honos, vastagra és magasra
megnövő nádfajta [a pázsitfűfélékhez
tartozó, meleg éghajlati faszerű növény, 38
m magasságot is elér, Indiában őserdőket
alkot ]
bambus trzcinowaty (Bambusa arundinacea L.)
[gatunek wieloletniej rośliny z rodziny
traw] – bambusznád
bambusowy, -a, -e – bambuszbamontny [półprzytomny] – nem egészen
eszméleténél (levő); félig ájult
bamońcić (kogoś) [1. majaczyć; otumanić; 2.
mówić od rzeczy, błądzić, pokręcić coś,
pomylić] – rászedni, szédíteni, becsapni,
megcsalni;
megbutítani;
megszédíteni,
elszédíteni (vkit)
BAMTEC® [BAMTEC to skrót nazwy:
Technologia zbrojeniowa i maszyny
ciesielskie.
Technologia
zbrojeniowa
BAMTEC została wynaleziona w roku
1994.
Stanowi
ona
konsekwencję
światowego
rozpowszechnienia
się
płaskich stropów betonowanych na
miejscu na bazie elementów gotowych.] BAMTEC® [Szabadalmazott eljárás, mely a
végeselem
vizsgálatból
automatikusan
létrehozott előregyártott vasalások, amit
szőnyegszerűen feltekerve szállítanak az
építési helyszínre.]
430
BAMTEC®
ban1 [drobna moneta rumuńska] – bani (román
váltópénz)
ban [1. w średniowieczu: zarządca banatu;
później: węgierski namiestnik w krajach
słowiańskich w okresie ich przynależności
do Węgier; 2. w Jugosławii w latach 1929–
1941: zarządca prowincji; 3. to tytuł
spotykany w środkowej i południowowschodniej Europie między VII a XX
wiekiem. Pierwotnie używany wśród
rdzennej ludności Bośni od VII wieku, a
później też w Chorwacji, w Węgrzech, na
Wołoszczyźnie od XIV wieku do 1831
roku, w średniowiecznej Mołdawii, w
Serbii, i w Królestwie Jugosławii od 1929
do 1941 roku. Ziemia pod władzą bana
nosiła
nazwę
banat
lub
banowina.Pochodzenie tego słowa nie jest
całkowicie pewne, być może wywodzi się
od sarmackiego bajan, ale też ma duże
podobieństwo do słowa chan.] – bán [A
bánok a középkori Magyar Királyság
különleges területi hatalommal felruházott
tisztségviselői
voltak.
A
középkori
Horvátország és a Magyar Királyság déli
határterületei, az úgynevezett bánságok felett
a királyt helyettesítő széles jogkörrel
rendelkeztek. Szélesebbel mint a nádor,
akinek az ő területük felett nem is volt
hatásköre. Hadat is gyűjthettek veszély
esetén előzetes királyi engedély nélkül, amit
területüknek a központtól való távolsága
indokolt. Területükön az ispánok nekik
tartoztak
engedelmességgel,
nem
a
királynak. Nagy Károly közigazgatási
rendszerében az őrgróf feleltethető meg
nekik. A báni cím a középkori Magyar
Királyság felbomlásával megszűnt, kivéve a
horvát bán (horvátul hrvatski ban) tisztségét,
amely egészen 1918-ig létezett. A felsorolt
jogok a középkori Erdélyt irányító erdélyi
vajdára is ugyanúgy vonatkoztak, aki ezért
fogalmilag szintén a bánok közé sorolható.]
Ban [blokada dostępu do usługi narzucona
przez administratora lub posiadacza
serwisu. Najczęściej dotyczy kanałów
pogawędek IRC lub forów dyskusyjnych
WWW.] — feláras szolgáltatáshoz való
-
Wersja 01 01 2017
belépés akadálya; blokád a feláras
szolgáltatáshoz való belépéshez
bana [1. pociąg, 2. tramwaj (ziemia toszeckogliwicka; ziemia bytomsko-tarnogórska) 3.
zob. → banhof (ziemia toszecko-gliwicka;
ziemia bytomsko-tarnogórska) 3. kolej,
nasyp kolejowy] – [Słowniczek języka
śląskiego] vonat, villamos; pályaudvar
Banajas, Benajahu (kogo Jahwe zdziałał) [syn
Jojady (Jehojady). Dowódca gwardii
przybocznej Dawida. Na rozkaz Salomona
zabił Adoniasza, Joaba, Szymejego.
Mężów o tym imieniu jest w Starym
Testamencie aż 13.] – Benaja (Jojáda fia)
[Salamon parancsára megölre Adoniást (1Kir
1,38; 2,34)]
banalizacja [czynienie czegoś lub stawanie się
banalnym] – banalizáció [a textológia
(magyarul
szövegtudomány
vagy
kiadástudomány) műszava. Azt a jellegzetes
lélektani jelenséget nevezzük így, amikor a
szokványos,
megrögzült
alak
diadalmaskodik a különös, egyedi, költői
megoldáson.], banalizálás
banalizować – elbanalizálni; elcsépelni, elkoptatni,
ellaposítani; mindennapivá, banálissá tenni
banalizować się – elkopni; mindennapivá,
banálissá válni
banalnie – banálisan; mindennapian, elcsépelten,
laposan
banalnieć – mindennapivá, lapossá, elcsépeltté,
banálissá válni v. lenni
banalność – (fr.-lat.) banalitás; lapos, elcsépelt
dolog v. mondás, közhely, közönségesség,
laposság
banalny, -a, -e [1. pozbawiony oryginalności,
pospolity; 2. mało znaczący, nieistotny;
3. bardzo łatwy] – (fr.-lat.) banális,
elcsépelt, elkoptatott; köznapi, mindennapi,
közönséges, szokványos, lapos
banalna piosenka – együgyű dalocska
banaluki (głupoty) – zagyvaság
banał [1. powiedzenie niemające głębszej treści,
ogólnie znane; 2. brak oryginalności w
czymś] – közhely; banális, elcsépelt, lapos
frázis
banan, banany (Musa paradisiaca) [jest rośliną
zielną. Wywodzi się z tropikalnych
rejonów świata. Banany rosną na głównej
łodydze drzewa na pół spiralnych
gałęziach. Do kraju przywozi się owoce
zielone, przed dopuszczeniem do obrotu
handlowego
gazuje
się
owoce
w specjalnych komorach bananowych
zwanych dojrzewalniami. Banan zawiera
dużo węglowodanów, bogaty w witaminę
C. Aby uzupełnić potas w organizmie
zaleca się spożywać dużo bananów] –
(afrikai néger→portug.) banán (a Musa
Paradisiaca pálma gyümölcse és fája,
Közép-Amerika és Nyugat-India )
band [wym. bend] [zespół rozrywkowy lub
jazzowy z przewagą instrumentów dętych]
– (ang.) band; együttes
431
banda [1. grupa ludzi dokonujących wspólnie
napadów i rabunków; 2. pot. grupa ludzi
zżytych ze sobą; 3. pogard. grupa ludzi
zachowujących
się
hałaśliwie
lub
agresywnie;
4. ogrodzenie
toru
wyścigowego lub lodowiska; 5. listwa stołu
bilardowego] – I. (ol.) banda; horda,
bűnszövetkezet; csapat, csoport, falka;
pereputty; II. a biliárdasztal pereme
mandiner; a hajó széle; porondgát; korlát
lóversenypályán, palánk
banda Cyganów – cigánybanda, népi zenekar
banda nazistowska – náci banda
banda szpiegowska – kémbanda
banda złodziejów – rablóbanda
banda złodziejska – tolvajbanda
banda zdrajców – árulók bandája
bandana [1. mała, kolorowa chustka noszona
jako opaska na głowie; 2. mała kolorowa
chusta noszona jako ozdoba na głowie,
rzadziej na szyi, przegubie dłoni, przy
pasku; bandanka, bandamka] – főkötő;
fejkendő
bandana
bandaż [1. pas materiału do umocowania
opatrunku, unieruchomienia kończyny
itp.; 2. taśma, pierścień nakładane na
elementy konstrukcyjne w celu ich
wzmocnienia, izolowania itp.] – (fr.)
bandázs, kötés, sebkötés, védőkötés,
védőburkolat; kötszer (taśma), pólya,
mullpólya;
(sport)
csukló-,
hónalj-,
nyakkötés (vívásnál),
ökölvívásban a
vívókesztyűn belül az ujjakra csavart széles
hosszú vászonszalag; acél- v. gumiabroncs,
kerékabroncs
-
Wersja 01 01 2017
bandaż elastyczny – rugalmas kötés, kötözőpólya,
fásli
bandaż rupturowy – sérvkötő
bandażować
[1.
zabezpieczać
przed
uszkodzeniem, zniszczeniem; 2. owijać
bandażem] – kötözni, bekötözni, védőkötést
adni; pólyázni
bandażować coś – kötözni vmit
bandażować kogoś – kötözni vkit
bandażowanie – kötözés
bandażyk – kis kötés, kis pólya
bandeau [1. typ dekoltu podobnego do stanika
bez ramiączek. Nazwę tę nosi również typ
biustonosza szytego z prostokątnego
kawałka materiału, w formie przepaski na
piersi. Może być marszczony lub zdobiony
dla uwydatnienia biustu. Początkowo krój
ten popularny był przede wszystkim w
strojach
sportowych
i
kostiumach
kąpielowych;
2.
szeroka
opaska
przykrywająca biust i tworząca prosty
dekolt, bez ramiączek, czasem marszczona
w celu uwydatnienia biustu; także bluzka
lub sukienka z takim dekoltem.] –
dekoltázs típus; Bandeau formájú kivágás [1.
Melltartó
jellegű
felsőrész
egyenes
dekoltázzsal, olyannal, mintha azt egy
kelmecsíkból alakították volna ki. A
kelmecsík középen húzott is lehet, ez a
mellet még hangsúlyosabban kiemeli. 2.
Bandeau-forma:
Felsőrész
egyenes
dekoltázzsal, szalaggal kidolgozva. A szalag
lehet középen húzott, ezáltal jobban
hangsúlyozza a dekoltázst.]
Bandeau nadrágok: Bugyik és tangák széles,
egyenesen
rávarrt,
csípőre
simuló
csipkepánttal.
bandelier (pomnik narodowy - rezerwat
Bandelier
„Bandelier
National
Monument”) – (fr.) bandelier; a bal vállról a
jobb csípő felé átvetett széles szíj,
rendszerint a tölténytáska v. pisztoly lóg rajta
[(ejtsd: bándeljé), széles szíj, melyet a ball
432
vállról a jobb csípő felé átalvetve karabély,
töltényláda, kard, stb. hordására használtak
és használnak némely hadseregben még ma
is. A XVII. században és a XVIII. század
elején a gyalogos bandelierjén 12-20, egyegy töltésre való lőport tartalmazó szelence,
valamint
a
gyujtóserpenyőbe
való
puskaporral megtöltött lőporszarv és a
golyózacskó (patrontás) csüngött.]
Bandelier National Monument [to amerykański
pomnik narodowy, znajdujący się w stanie
Nowy Meksyk. Na jego obszarze znajdują
się
ruiny
kamiennych
osad
wybudowanych przez Indian.] – Bandelier
Nemzeti
Emlékhely
(35°46′44″N;
106°16′16″W)
bandera [1. flaga wskazująca na przynależność
państwową statku lub na jego funkcję;
2. statek lub flota jakiegoś państwa] –
zászló, lobogó (kizárólag az ország v. a
város címerével), hajózászló
bandera handłowa – kereskedelmi lobogó
banderia [1. konny oddział eskorty honorowej
biorący
udział
w
niektórych
uroczystościach;
2. dawna
węgierska
chorągiew jazdy] – (lat.) bandérium; (ol.
bandero, bandiera, zászló) (a nagy
hűbérurak saját, elsősorban lovasokból álló
hadserege), lovas díszcsapat; polgári v.
katonai
lovas
díszfelvonulás
(lovas
felvonuláson) [a király v. főúr által kiállított,
zászlaja alatt szolgáló és hadba vonuló
katonai
alakulat
a
középkori
Magyarországon.
A
bandériumok
felállítására Károly Róbert (1308–42)
kötelezte az egyházi és világi főurakat saját
költségükön. A 16. sz.-tól a főurak az
államnak befizetett összegekkel megváltották
a bandériumok fenntartását.]
Banderia Prutenorum, chorągwie Prusaków
(„Banner der Preußen“) [rękopis w
języku łacińskim pochodzący z 1448 roku,
autorstwa Jana Długosza, zawierający
ilustracje i opisy 56 chorągwi krzyżackich.
Banderia Prutenorum była pierwszym i
jedynym wykonanym w średniowieczu,
bez mała kompletnym zestawieniem
chorągwi całej armii a zarazem
pierwszym dziełem historycznym Jana
Długosza. Dzieło składa się z 48
pergaminowych arkuszy o wymiarach
18,6 x 29,3 cm, ilustrowanych przez
krakowskiego
malarza
Stanisława
Durinka.] – német v. porosz zászlók
banderola [I. 1. opaska papierowa naklejana na
opakowanie, świadcząca, że towar jest
nienaruszony albo że uiszczono cło lub
podatek akcyzowy; 2. opaska papierowa
-
Wersja 01 01 2017
na paczce banknotów, świadcząca, że
zostały one przeliczone; 3. opaska na
drukach, papierach itp. przesyłanych
pocztą; II. 1. ornament w formie wstęgi,
zwykle
z
odpowiednim
napisem,
występujący głównie w malarstwie
średniowiecznym; 2. daw. chorągiewka,
proporczyk] – címke, zárójegy (árun);
vámfizetési bárca
banderolować [zakładać na coś banderolę] –
címkézni, címkével v. zárójeggyel ellátni
banderolować papieroy – címkével ellátni a
cigarettát v. szivarkát
banderowiec [członek Organizacji Ukraińskich
Nacjonalistów, działającej w czasie II
wojny światowej] – banderiális lovasság
tagja
banderowski, -a, -ie – banderiális
bandola (hiszpański instrument muzyczny
podobny do lutni) – (sp.) bandola; a lanthoz
hasonló hangszer [(spany. Bandolon,
Bandora, Bandura). a lanthoz hasonló
hangszer, kevesebb vagy több acél- vagy
pendülő
bélhurral
ellátva.
Hasonló
hangszerek a Pandora vagy Pandura,
Pandurina, Mandora, Mandola v. Mandura,
Mandoer.
Azonos
hangszerek
a
mandolinnal.]
bandolier także bandolet (z fr. bandoulière pas
przez ramię) [1. krótka strzelba zaczepiana
na pasie, używana w kawalerii w XVII w.;
— 2. określenie zarówno w mowie
potocznej jak i języku literackim lekkiej
strzelby używanej w XVI i XVII w. przez
jazdę (mógł to być arkebuz, dragon średniej długości muszkiet lub muszkieton
- najkrótszej długości muszkiet używany
zwłaszcza przez rajtarię). Nazwa pochodzi
od bandolieru - skórzanego pasa na
którym była przewieszona przez ramię.
Bandolet strzelał kulami pistoletowymi.
Charakteryzował się wysoką celnością i
niewielkim odrzutem. — 3. szeroki pas
noszony przez ramię, używany do
zawieszania broni siecznej lub palnej; 3.
określenie zarówno w mowie potocznej
jak i języku literackim lekkiej strzelby
używanej w XVI i XVII w. przez jazdę
(mógł to być arkebuz, dragon - średniej
długości muszkiet lub muszkieton najkrótszej długości muszkiet używany
zwłaszcza przez rajtarię). Nazwa pochodzi
od bandolieru - skórzanego pasa na
którym była przewieszona przez ramię. 4.
pas rzemienny, noszony przez prawe
ramię, służący wojskowym do noszenia
pałasza. Nazwa przyjęta od Niemców,
którzy das Bandolet zapewne wzięli z
433
francuskiego bandrier. — 4. szeroki pas
skórzany lub parciany przewieszony przez
lewe ramię żołnierza, podtrzymujący broń
palną i ładownice. Pierwotnie (w XVI i na
początku XVII wieku) do bandoliera
podwieszano drewniane tuleje wypełnione
potrzebną do wystrzału porcją prochu i
ołowianą kulą, które - przy ruchu,
zwłaszcza konnego, strzelca - częstokroć
powodowały samozapłon i rany, nawet
śmiertelne.
Charakterystycznym
był
grzechot
uderzających
o
siebie
drewnianych
tulei
towarzyszący
przemarszowi oddziału muszkieterów. W
drugiej połowie XVII stulecia zaczęto
stosować
ładunki
papierowe
(tzw.
patrony), w których proch był oddzielony
od kuli, a ładowanie odbywało się przez
odgryzienie papierowego zamknięcia i
wsypanie prochu i kuli do lufy muszkietu,
przy czym papierowe opakowanie służyło
za przybitkę. W XVII/XVIII wieku
bandolier zastąpiony został znacznie
poręczniejszą, bo zawieszoną na pasie
ładownicą. W czasach dzisiejszych
bandolierami nazywa się (czasami) taśmy
nabojów
do
broni
maszynowej
przewieszane na skos przez pierś żołnierza
obsługującego najczęściej ręczny lub lekki
karabin maszynowy, a także podobne
pasy z granatami ręcznymi, czy to
wystrzeliwanymi z garłaczy (granatników
nasadkowych).] – bandolet (régi lőfegyver);
mordály; vállszíj
bandos [daw. sezonowy robotnik rolny
najmujący się do pracy poza miejscem
stałego zamieszkania; też: sezonowy
emigrant zarobkowy], bandoska –
(távolról jövő) arató, aratómunkás, summás
(ffi/nő); mezőgazdasági bérmunkás
bandura [1. bandura, bandurka, starodawny
instrument muzyczny w rodzaju lutni z
krótką szyją, niegdyś powszechnie w
Polsce i na Rusi używany. Nazwa pochodzi
jeszcze z języków starożytnych; po grecku
-
Wersja 01 01 2017
bowiem brzmi pandoura, po łacinie i
włosku pandura. 2. ukraiński ludowy
instrument szarpany] – kozák lant; (átv.)
ostoba, tökfilkó, tehetetlen
bandurzysta [grający na bandurze] – kozák
(lantot pengető) lantos
bandwith (przepustowość) [Optimal bandwith...
(po polsku: Optymalna przepustowość] –
bandwith; sávszélesség [az alkalmazott
vonal Hz-ben mért sávszéles- sége az
adatátvitel sebességének meghatározója;
Web-szögletek
nyitólapján
olykor
megkérdezik, milyen távközlővonal áll
rendelkezésünkre:
kis
vagy
nagy
sávszélességű (low/high bandwith); a kivánt
tartalmat a szever annak figyelembe
vételével küldi]
bandycki, -a, -ie [przymiotnik od "bandyta"] –
rabló-, bandita-, zsivány-, haramia- (po
bandycku: mint a bandita, bandita módon)
bandyci jeszcze nie zwycieżeni – a banditákat még
nem győzték le
bandyta [zbir, człowiek żyjący z bandytyzmu] –
(ol.) bandita, haramia, zsivány, rabló,
útonálló, gyilkos (bérgyilkos); rablógyilkos;
gonosztevő
bandytka [1. forma żeńska od: bandyta; 2.
rodzaj czapki] – rablónő; (gwara
warszawska) sapkafajta
bandytyzm
[dokonywanie
napadów
i
morderstw] – (ol.-lat.) banditizmus (rablás
és
gyilkolás,
bűncselekmények
foglalkozásszerű elkövetése),
útonállás,
rablás; zsiványság
bandzior [posp. bandyta] – bandita; bandatag
baner, banner, (z ang. sztandar, transparent)
[forma reklamy, komunikatu lub innego
przekazu.
Najczęściej
jest
to
wydrukowany na płachcie materiału
przekaz informacyjny lub reklamowy.] –
(ang.) banner – reklámszalag (szószerint =
zászló)
banhof [dworzec kolejowy] – [Słowniczek języka
śląskiego] pályaudvar
Bangladesz, Ludowa Republika Bangladeszu
[państwo w Azji Południowej, położone
nad Zatoką Bengalską i graniczące z
Indiami i Birmą. Jedno z najgęściej
zaludnionych i zarazem najbiedniejszych
państw świata.] – Banglades [egy DélÁzsiai ország, mely Indiával és Mianmarral
határos]
1
bania
[I. 1. pękaty, kulisty przedmiot,
najczęściej szklane naczynie; 2. pot. duża
bańka blaszana; też: zawartość takiej
bańki; 3. pot. dynia; 4. pot. głowa; 5. środ.
ocena niedostateczna; 6. kula czyli gała
434
miedziana, wewnątrz pusta, osadzona na
dachach wież i szczytach gmachów; II.
rosyjska łaźnia parowa] – korsó, tartály,
palack, hasas üveg; tök (dynia); (átv.) fej;
gömbölyű v. búraszerű edény v. gömb,
kondér, ballon; kupola, (dawno) bánya;
(dawno) orosz gőzfürdő
2
bania [dynia] – [Słowniczek języka śląskiego]
dinnye, tök; úritök, sütőtök
baniak
[1. pot.
pękaty
pojemnik
do
przechowywania płynów; też: zawartość
takiego pojemnika; 2. pot. pękaty garnek;
też: zawartość takiego garnka; 3. pot.
głowa] – nagy tartály, nagy folyadéktartály;
(átv.) fej
banialuka – ostobaság, butaság, fecsegés,
zagyvaság; halandzsa
banialuki [znaczy bredzić, bajać, mówić
niedorzeczności, pleść koszałki-opałki
brednie, niedorzeczności] – ostobaság,
butaság, fecsegés, zagyvaság; halandzsa
[pleść banialuki: hetet-havat összehordani]
baniasto – domborúan, kidudorodóan, búbosan
baniasty, -a, -e [kulisty, pękaty] – domború,
kidomborodó, kidudorodó, búraszerű
baniasty dach – búbostető
banicja (łac. bannitio, od bannire - skazać na
wygnanie) [1. dawna kara polegająca na
wygnaniu z kraju i pozbawieniu praw
obywatelskich; 2. wykluczenie kogoś z
jakiegoś
środowiska;
3.
ogłoszone
wygnanie z ojczyzny. Skazany na taką
karę to banita.] – száműzés, számkivetés
banieczka – kis kanna, kis dénye, edényecske
banieczka mydlana – szappanbuborék
baniok [zbiornik na wodę] – [Słowniczek języka
śląskiego] nagy tartály, nagy folyadéktartály;
vízgyűjtő medence, ciszterna
baniorz [kolejarz] – [Słowniczek języka śląskiego]
vasutas
banita [człowiek pozbawiony swych praw i
skazany na wygnanie, wyrzutek] –
száműzött,
számkivetett,
(országból)
kiüldözött
banjo [wym. bandżo], bandżo [instrument
muzyczny Murzynów amerykańskich,
rodzaj gitary] – (sp.-ang.) bendzsó (bania);
kerek testű, hosszú nyakú több húros pengető
hangszer; dobgitár
1
bank [1. instytucja zajmująca się operacjami
pieniężnymi; też: gmach, w którym mieści
się ta instytucja; 2. miejsce, w którym
gromadzi się różnego rodzaju informacje i
materiały; też: zgromadzone informacje i
materiały; 3. w grach hazardowych: ogół
stawek graczy; 4. med. miejsce, w którym
-
Wersja 01 01 2017
magazynuje się zakonserwowane tkanki,
narządy, krew itp.] – (ol. banco =
pánzváéltópad) bank, pénzintézet; [(hist.) Az
ókorban a bank egyszerű változatát ismerték.
Az izráeliták tulajdon népükből valónak nem
adhattak pénzt kamatra (2Móz 22,25); a
pogányokkal
szemben
azonban
ez
megengedett
volt
(5Móz
23,20)];
(informatika) bank [Szomszédos I/O pontok
csoportja,
melyeket
egyszerre,
egy
paranccsal lehet írni olvasni egyrendszerben;
(gra) hazárdjáték
bank2 [ławka] – [Słowniczek języka śląskiego] pad,
kispad; lóca, ülőhely
bank akcyjny – részvénybank
bank biletowy – jegybank
bank branżowy – ágazati bank
bank centralny – központi bank
bank cleringowy – klíringbank
bank danych [zob. baza danych] – adatbank
bank depozytowy – letéti bank
bank dewizowy – devizabank
bank dyskontowy – leszámítoló bank
bank eksportowo-importowy – export-import
bank
bank emisyjny, centralny [bank uprawniony do
emisji banknotów, regulowania obiegu
gotówkowego, przechowywania rezerw
walutowych
państwa
oraz
do
dokonywania
rozliczeń
międzynarodowych] – emissziós bank,
jegybank, kibocsátó bank
bank genów [nasiona roślin przechowywane w
warunkach umożliwiających ich użycie do
celów
hodowlanych
nawet
po
kilkudziesięciu latach] – génbank
bank handlowy – kereskedelmi bank
bank handlu zagranicznego – külkereskedelmi
bank
bank hipoteczny [bank udzielający pożyczek
zabezpieczonych
na
hipotece
nieruchomości] – jelzálogbank
bank informacji – információs bank
bank inwestycyjny – beruházási bank
bank komercyjny [bank zajmujący się
udzielaniem kredytów ze środków
otrzymanych w formie wkładów] –
kereskedelmi bank
bank komunalny – kommunális bank; községi
takarékpénztár
bank korespondent – levelező bank
bank kredytowy – hitelbank
bank międzynarodowy – nemzetközi bank
Bank Narodowy
– Nemzeti Bank [Bank
centralny RP; Narodowy Bank Polski]
435
bank narządów – szervbank
bank oszczędnościowy – takarékbank
bank państwa – állami bank
Bank pobożny lub montes pietatis [instytucja
udzielająca nieoprocentowanych pożyczek
zubożałym
wiernym.
Wypożyczone
pieniądze
należało
zagwarantować
zastawem
(tzw.
fantami).
Kapitał
kredytowy powstawał z dobrowolnych
ofiar, często fundacji zamożnych osób.
Banki
były
wspierany
uchwałami
synodalnymi i wsparciem możnych. Ich
propagatorami byli głównie jezuici. W
XVII w. banki istniały we wszystkich
dużych miastach Polski. Kres ich
działalności położyły rozbiory Polski i
konfiskata kościelnych majątków.] – (lat.,
egyh.)
montes
pietatis
[karitatív
intézményeiben (X. Leó óta véglegesen) a
szegényeknek nyújtott zálogkölcsönügyletek
esetében jóformán leplezetlenül kamatot
szedtenek]
Bank pobożny w Krakowie – Krakkói montes
pietatis (régi bankforma)
Bank Pocztowy Spółka Akcyjna; Bank Pocztowy
S.A. – Postabank Részvénytársaság (PB Rt.)
bank pożyczkowy – hitelbank
bank prywatny – magánbank
bank przemysłowy – ipari bank
bank rolny – mezőgazdasági bank
bank rozrachunków – klíringbank
bank spermy – spermabank
bank spółdzielczy – szövetkezeti bank
Bank Światowy (ang.: World Bank) [rozpoczął
działalność jako efekt postanowień
konferencji w Bretton Woods z lipca 1944
roku. Główną przesłanką dla jego
stworzenia była przede wszystkim chęć
odbudowy
zniszczonych
II
wojną
światową krajów Europy i Japonii.
Istotnym celem statutowym było również
wsparcie dla rozwijających się krajów
Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki.
Obecnie zrzesza on
186
krajów
członkowskich.
Siedzibą
Banku
Światowego jest Waszyngton.] – Világbank
(World Bank Group) [Washingtonban
székelő, öt nemzetközi intézményből álló
bankcsoport, amelyet 1945. december 27-én,
a Bretton Woods-i egyezmények aláírása
után alapítottak.]
bank żyrowy – zsiróbank
banka [tramwaj] – [Słowniczek języka śląskiego]
villamos
bankier [1. właściciel lub dyrektor banku; 2. w
grach hazardowych: osoba trzymająca
-
Wersja 01 01 2017
bank] – bankár; (átv.) gazdag ember;
bankadó
bankierski, -a, -ie – bankári
bankiet [wyraz wzięty z francuskiego,
oznaczający ucztę, uroczystą biesiadę; I
wystawne, oficjalne przyjęcie urządzane
zwykle na cześć jakiejś osoby; II 1. grobla
ziemna zabezpieczająca wykop przed
napływem
wód
powierzchniowych;
2. najniższa część muru fundamentowego
w gruncie nośnym, 3. niewysoki nasyp
ziemi zabezpieczający tor kolejowy przed
napływem wody; 4. jeździecka przeszkoda
ziemna na hipodromie] – (fr.) bankett;
fogadás, ünnepi társas lakoma, díszebéd
[wydać bankiet na cześć jubilata: bankettet
rendez az ünnepelt tiszteletére]; társas
vacsora, társas ebéd
bankieta [I. wystawne, oficjalne przyjęcie
urządzane zwykle na cześć jakiejś osoby;
II.
1. grobla ziemna zabezpieczająca
wykop
przed
napływem
wód
powierzchniowych; 2. najniższa część
muru
fundamentowego
w
gruncie
nośnym;
3. niewysoki
nasyp
ziemi
zabezpieczający tor kolejowy przed
napływem wody; 4. jeździecka przeszkoda
ziemna na hipodromie] – (fr.) banquette;
padka, padocska
bankietowicz, bankietowiczka bankietować [pot. brać udział w bankiecie,
chodzić na przyjęcia] – lakomázni,
bankettezni
bankiwa [ptak leśny żyjący w Indiach, Birmie i
na Malajach] – bankivatyúk (Gallus gallus)
banknot [pieniądz papierowy] – bankjegy,
papírpénz, bankó (banco)
banknot dwuzłotowy – kétzlotys bakjegy
banknot nie zmieniony – fel nem váltott bankjegy
banknot stuzłotowy – százzłotys bankjegy
banknot wymienialny – konvertibilis bankjegy
banknotowy, -a, -e – bankjegybankokracja – (ol.+gör.) banokrácia; bankuralom
(bankuralom; a finánctőke politikai és
gazdasági hatalma)
bankomat
[elektroniczne
urządzenie
do
wypłacania pieniędzy na podstawie karty
magnetycznej]
–
bankjegyautomata,
bankautomata
bankowiec [pracownik banku] – bankár,
banktisztviselő, bankhivatalnok; bankadó
bankowość
[ogół
spraw
związanych
z
działalnością banków; też: nauka o
operacjach finansowych wchodzących w
zakres działalności banków] – bankismeret,
banküzemtan
436
bankowy, -a, -e – bankbankructwo [1. sądownie ogłoszona upadłość
firmy
lub
czyjaś
niewypłacalność;
2. utrata znaczenia, ideowy lub moralny
upadek, klęska planów życiowych] – (ol.
banco rotto →ném.) bankrott; bankcsőd,
csőd, csődbejutás; tönk, tönkremenés; bukás,
fizetőképtelenség; anyagi összeomlás
bankructwo polityczne – politikai csőd v.
összeomlás
bankrut, bankrutka – csődbejutott, tönkrement
ember (asszony), fizetésképtelen
bankrutować [1. stawać się bankrutem; 2. tracić
znaczenie, wartość] – csődbe jutni;
tönkremenni, megbukni, fizetésképtelenné
válni
bankrutowanie – fizetésképtelenné válás
banner (też: flag); sztandar {m.}; [reklama
jakiejś firmy umieszczana na stronie
internetowej; też: reklama umieszczana
np. na budynkach] – (ang.) banner –
reklámszalag (szószerint = zászló) [az
Internet Web-oldalai esetében a 'banner' álló
vagy mozgó reklámszalagot jelent; figyelmes
böngészők hamar észreveszik a reklám által
finanszírozott (kiabáló) és a reklámnélküli,
nyugodt Web-oldalak között a különbséget;
tény, hogy az olyan Web-oldalon, amelyen
reklám is található, ott az oldal tartalma és a
reklám egymással versenyeznek az olvasó
figyelméért…; a mozgó, vagy akár hangos
reklámot azok szerzői azért szeretik, mert
esetükben nagyobb az esély, hogy a versenyt
a reklám mondanivalója nyeri meg...]
bannicja (nieodwołalna) [kara wygnania z
ojczyzny,
uważana
w
Polsce
za
największą. Każdy, kto się dopuścił czynu,
pociągającego utratę czci, był bezecnym
(bez czci) t. j. infamisem i mógł być
osądzonym na wygnanie z kraju.] –
(dawno) száműzetés, kiűzés, számkivetés
bannit lub bannita [skazany na bannicję] –
(dawno) száműzött, számkivetett
bannitio [zob. banicja; wygnanie] – bannitio;
száműzetés,
kiűzés,
számkivetés;
a
száműzetés helye
bantu [grupa języków, którymi posługują się
ludy murzyńskie środkowej, wschodniej i
południowej Afryki] – bantu (az afrikai
négerek egy csoportja szudántól délre)
bantuski, -a, -e – bantubańka [1. blaszane naczynie używane do
przechowywania płynów; też: zawartość
takiego naczynia; 2. pęcherzyk powietrza
w cieczy, w zastygłych odlewach itp.;
3. małe,
kuliste
naczynko
szklane
przystawiane do ciała w celu wywołania
-
Wersja 01 01 2017
miejscowego przekrwienia; 4. szklany,
kulisty przedmiot; 5. pot. milion złotych
(przed denominacją); 6. pot. głowa;
7. reg.; zob. bombka w zn. 1.; 8. środ.
ocena niedostateczna] – korsó, kanna,
edény, bödön; üveg, pohár; buborék, holyag;
köpöly (być na bańce: be van állítva,
részeg); (átv.) fej
bańka blaszana – bádogedény v. fazék
bańka do mleka – tejeskanna
bańka dwunastnicy [łac. bulbus duodeni; opuszka
dwunastnicy; Ampulla duodeni] – (lat.)
bulbus
duodeni;
a
nyombélnek
a
gyomorkapuval határos része
bańka lekarska – köpöly
bańka mydlana – szappanbuborék
bańka na mleko – tejeskanna
bańka na wodzie – buborék, bugyborék (vizen)
bańka szklana – üveggömb
bańki gazowe – gázbuborék
bańki mydlane, bańki z mydła [szybko pękające
pęcherze powietrza wydmuchiwane przez
słomkę z wody, w której jest rozpuszczone
mydło] – szappanbuborék
Bańska Bystrzyca (słow. Banská Bystrica, węg.
Besztercebánya, niem. Neusohl, łac.
Neosolium) [miasto w środkowej Słowacji,
w tradycyjnym regionie Horehronie.
Ośrodek
administracyjny
kraju
bańskobystrzyckiego i powiatu Banská
Bystrica.] – Besztercebánya (szlovákul
Banská Bystrica, csehül Banská Bystřice,
németül Neusohl, latinul Neosolium) [város
Szlovákiában, 1920-ig Magyarország része,
vármegyeszékhely.
A
Besztercebányai
kerület és járás székhelye.]
Bańska Szczawnica (słow. Banská Štiavnica, węg.
Selmecbánya, niem. Schemniz) [miasto w
kraju bańskobystrzyckim, w powiecie
Bańska Szczawnica w Słowacji] –
Selmecbánya (szlovákul Banská Štiavnica,
németül
Schemnitz)
[város
a
mai
Szlovákiában a Besztercebányai kerület
Selmecbányai járásában. Járási székhely. Az
egykori
Magyar
Királyság
egyik
legjelentősebb bányavárosa. Gyakran csak
Selmecként emlegetik.]
baobab [ogromne, długowieczne drzewo rosnące
w sawannach podzwrotnikowej Afryki] –
Majomkenyérfa, baobab (Adansonia digitata
L.)
baon [zob. batalion w zn. 1.] – (wojsko) zászlóalj,
(zlj.)
baon czołgów – harckocsiosztály
baon karabinów maszynowych – géppuskás
zászlóalj
baon lotniczy – repülőzászlóalj, osztály
baon łączności – híradó zászlóalj
baon przeciwpancerny – tankelhárító zászlóalj,
páncélelhárítóosztály
437
Baptisia tinctoria L. – Borsófürt, (Baptisia
tinctoria L.)
baptisma, baptismus (gr.) – (gör.) baptisma,
baptismus; keresztség
baptysci – baptisták; keresztelők v. keresztelendők
A baptisták a kétezer éves kereszténység
törzsén a reformációval egy időben létrejött
bibliai alapelveket követő evangéliumi
ébredési,
megújulási
mozgalom,
az
anabaptisták mai utódai. Magyarországra
több mint 475 évvel ezelőtt érkeztek
Svájcból menekülve az első anabaptista
hitelveket valló misszionáriusok, akik közül
sokan hitük miatt mártírokká lettek. A
baptisták a bibliai hitvalló
felnőtt
keresztséghez ragaszkodnak, és azt, Jézus
példáját követve, vízbe való teljes
alámerítéssel gyakorolják. Innen kapták az
újszövetségi görög nyelvből eredő nevüket
is: baptista = bemerítve keresztelő.
Legnagyobb létszámban az amerikai
kontinensen élnek. A nagyvilágon élő
baptisták száma – családtagjaikkal együtt –
megközelíti a százmilliót. Hazánkban 150
éve működik a baptista misszió. Jelenleg
kettőszázezerre tehető a Kárpát-medence
területén élő magyar és más nemzetiségű
hitvalló baptisták és hozzátartozóik létszáma.
baptysta [1. późn.łac. baptista 'chrzciciel' (z gr.
baptistēs 'jp.'); członek jednej z sekt
odłamu
wyznania
protestanckiego,
powstałej w Anglii na pocz. XVII w. (pod
wpływem menonitów), uznającej chrzest
tylko dorosłych; 2. członek protestanckiej
grupy wyznaniowej, powstałej w XVII
w.]; baptystka – (gör.) baptista (ffi/nő); csak
a felnőtt korban kapott kerezténységet
elismerő keresztény felekezet tagja;
-
Wersja 01 01 2017
baptysterium [późn.łac. baptisterium 'basen
kąpielowy;
baptysterium'
(z
gr.
baptistérion 'jp.') od gr. baptídzein
'zanurzać; chrzcić' od báptein 'zanurzać';
1. budynek przeznaczony do chrztu;
2. zob. chrzcielnica; 3. archit. chrzcielnica;
część kościoła, kaplica, często osobny
budynek, przeznaczony do obrzędu
chrztu;
3.
samodzielna
budowla
przeznaczona
w
epoce
wczesnochrześcijańskiej do sprawowania
sakramentu chrztu. Pojawia się nie
wcześniej niż w IV w. W centrum
baptysterium, mającego zazwyczaj kształt
koła lub ośmioboku, znajdował się basen z
trzema
stopniami.
Poza
tym
w
baptysterium znajdo wał się mały ołtarz
poświęcony Janowi Chrzcicielowi, przy
którym nowo ochrzczeni przyjmowali
Eucharystię.] – (gör.-lat.) baptistérium v.
baptisztérium; keresztelőkápolna, keresztelő
medencével v. kúttal (önálló, független
épület volt az ókeresztény és románkori
templomok
mellett,
leggyakrabban
köralaprajzzal)
baptystyczny,
-a,
-e
[Biblijny
Kościół
Baptystyczny] – baptista, keresztelő [az
olyan felekezetek neve, amelyek a
gyermekkeresztséget elvetik és ezért a
hozzájuk bettérő felnőtteket újra keresztelik.
Ezért újrakeresztelőknek (anabaptista) is
nevezik őket]
baptyzm – baptizmus a 17. sz.-ban kialakult pr.
egyház, melynek különösen az USA-ban van
nagy tömegbázisa
Baptyzm – nurt chrześcijaństwa należący do
protestantyzmu, akcentujący indywidualizm w
relacji do Boga i nadrzędną rolę Pisma Świętego.
Zbawienie nie jest według baptystów osiągalne na
podstawie uczynków, lecz jedynie łaską Boga
przez osobistą wiarę w zbawcze dzieło odkupienia
z grzechu poprzez ofiarę Jezusa Chrystusa.
Baptyści udzielają chrztu wyłącznie tym, którzy
świadomie wyrażają żal za grzechy i wyznają
wiarę w Chrystusa. Akcentują autonomię
poszczególnych zborów, są też zwolennikami
rozdziału kościoła i państwa. Większość
baptystów
reprezentuje
ewangelikalne
chrześcijaństwo, choć istnieją także nieliczne
wyznania
baptystyczne
przynależące
do
liberalnego nurtu protestantyzmu. Baptyści różnią
się często między sobą w pewnych kwestiach np.:
predestynacja bądź wolna wola, pewność bądź
możliwość utracenia zbawienia, stosunek do teorii
ewolucji. W Polsce przedstawicielami baptyzmu
jest Kościół Chrześcijan Baptystów w RP,
Biblijny Kościół Baptystyczny oraz kilka
niezależnych,
niezrzeszonych
wspólnot
baptystycznych.
438
bar [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały
metal] – (gör.) bárium [barys = nehéz];
vegyi elem, ezüstfehér v. fém; alkáliföldfém
bar [1. lokal, w którym można zjeść proste
dania; 2. bufet w takim lokalu] – (ang.)
bár, városi kocsma, söntés, italbolt,
ivócsarnok,
kimérés,
étkezőhelyiség;
éjszakai táncos mulatóhely; falatozó
bar [1. dawna jednostka ciśnienia; 2. jednostka
miary ciśnienia w układzie jednostek CGS
określoną jako 106 dyn/cm2 = 106 b.
Nazwa bar pochodzi od greckiego βάρύς,
oznaczającego ciężar.] – (gör.) bar; a
légnyomás mértékegysége (kb. egy légköri
nyomás) [A bar (jele bar) és a millibar (jele
mbar, illetve mb) a nyomás mértékegységei.
Nem tartoznak az SI mértékegységek közé,
ennek ellenére ma az 1 bar a nyomás
általánosan használt standard értéke. 1 bar
100 kilopascal nyomásnak felel meg, és
megközelítőleg egyenlő a Földön a
tengerszinten
mérhető
atmoszferikus
nyomással.]
bar – (perzsa) bar; perzsa súlymérték, egy öszvér
súlya, kb. 118-146 kg
bar – bár; (kereskedelem) készpénz; az áru
készpénzben történő fizetése
bar automat – automata büffé
bar kawowy – kávébár, kávémérés, kávézó,
kávéház, eszpresszó
Bar micwa (hebr. ‫ מצוה בר‬syn przykazania)
[uroczystość żydowska, obchodzona od
XIV w. Podczas takiej uroczystości
chłopiec żydowski staje się pełnoletni
wobec prawa. Pierwszego dnia po 13
urodzinach chłopców uznaje się za
dorosłych (tj. zdolnych do przestrzegania
przykazań Prawa Mojżeszowego). Od tego
czasu są odpowiedzialni przed Bogiem za
swe czyny. Mogą brać pełny udział w
uroczystościach religijnych, odbywających
się w synagodze. Podczas uroczystości bar
micwy chłopcy wzywani są po raz
pierwszy do odczytania fragmentu Tory
oraz wygłoszenia do niej komentarza.
Chłopcu zakłada się wtedy tefilin, czyli
"filakteria" - małe, skórzane pudełeczka,
które zawierają napisane na pergaminie
wersety tory. Jedno z takich dwóch
pudełeczek znajduje się na czole, a drugie
przymocowane jest do lewego ramienia.
Oznacza to, że chłopiec oddaje się na
służbę Bogu wolą, czynem i rozumem.
Wtedy otrzymuje również od rabina torę i
modlitewnik. W XX w. podobne
ceremonie zostały wprowadzone także dla
dziewcząt (bat micwy). W szabat lub
tydzień po uroczystościach urządza się
-
Wersja 01 01 2017
przyjęcie kiduszowe.] – (héb.) bar/batmicva (a törvény fia) [1. vallási tekintetben
felnőtté avatás, liturgikusan férfiaknál
jelentős; szó szerint: a törvény, a kötelesség
fia, leánya; 2. A zsidó fiatalember életének
13. éve után elérkezik a felnötté avatás
pillanatához. Ezzel kezdödik el önálló élettja,
mely
sok
tekintetben
változás
és
kötelezettség is. E naptól beleszámit a
minjánba (10 férfi), mely nélkül zsidó ima és
istentisztelet nem müködik. 3. Igy nevezik a
zsidóknál a 13. életévét betöltött fiut, kit ez
idötől fogva nagykorúnak tekintenek a
vallásos életben. A bar micva kor elérését
részben a zsinagógában, részben a családi
körben lefolyó ünnepélyességgel szokták
megülni.]
- A 13. év meghatározása a héber betük
számértékéböl származtatható, tehát nem
bibliai eredetü. A Talmud korából származik. A
VII.szd.-tól ismeretes, hogy az apa hálát adott
az Örökkévalónak a felmentésért, miszerint
továbbá nem felelös gyermeke cselekedeteiért.
- A 13. évét betöltött ifju tehát másnap imaszijat
ölt, és együtt imádkozuk reggel férfitársaival,
amely közösségben immáron teljes jogu tag.
- Az ezt követö olyan napon, melyen a tórát
olvassák, öt hivják fel máftirnak, aki a háftárát
(prófétai rész, zárszó..) olvassa.
- Ezen az alkalommal veszi fel elöször a táliszt
(imalepel szemlélörojtokkal..), melyet haláláig
kell ujra és ujra felvenni…
bar mleczny – tejbár, tejcsárda, tejvendéglő, tejivó
bar nocny – éjjeli bár
bar sałatkowy – salátabár
bar samoobsługowy – önkiszolgáló étterem (bár)
bar szybkiej obsługi – gyorsétterem, gyorsbüfé
bar z dansingem; bar z dancingiem – bár;
éjszakai bár
bar z gorącymi daniami – bisztró
Barabasz (syn Abby - ojca) [1. imię męskie
pochodzenia biblijnego. W Nowym
Testamencie - współwięzień Jezusa, tak
jak on kandydat do amnestii z okazji
święta Paschy. Barabasz został uwolniony,
a Chrystus skazany na ukrzyżowanie. 2.
występuje
w
trzech
ewangeliach:
Mateusza, Marka i Jana. Jest nazywany
więźniem, zabójcą, zbójcą. Na zapytanie
Piłata , kogo zwolnić od kary śmierci,
Żydzi zażądali zwolnienia zabójcy, a nie
niewinnego Jezusa.] – Barabás [arámi
eredetű férfinév, jelentése: Abbasz fia, az
atya fia.). Fogoly, akit Pilátus a Jézussal
szemben lefolytatott eljárás során, az akkor
szokásos páska-amnesztia kapcsán szabadon
engedett (Mt 27,16; Mk 15,15; Jn 18)]
439
barak [prowizoryczny budynek] – (fr.) barakk;
rendszerint fából készült, földszintes v.
egyemeletes ideiglenes lakóház
barak z desek – deszkabódé, deszkabarak
barakan (tkanina) [o dużej masie wełniana
tkanina, o gładkiej i błyszczącej
powierzchni, tkana atłasowym splotem i
produkowana z sierści wielbłądziej.
Wykorzystywana na damskie i męskie
płaszcze.] – baracan, berkan [Teveszőrből
készült nehéz, sima, fényes felületű,
atlaszkötésű szövet. Női és férfikabátokat
készítenek belőle.]
barakowy, -a, -e – barakkBarak (syna Abinoama) – Bárák [Abinoám fia,
nevének jelentése „villám” , „villámló kard”.
Deborah bírónő biztatására fegyvert fog
Sisera ellen, és a Tábor hegyénél győzelmet
arat Jábin kanaáni királynak seregei felett
(Bír 4,6-5,31; Zsid 11,32)] és felszabadította
az országot]
baran [1. samiec owcy; 2. wyprawiona skóra
tego zwierzęcia; też: futro z tych skór;
3. obraźl. człowiek nieinteligentny] –
(samiec owcy) birka, bárány, (kastrowany
baran) ürű, kos; (átv.) bárgyú, buta, ostoba
[o ty baranie: ó, te ostoba!, te bárgyú, te
birka!]; verőkos, cölöpverő
Baran (baranek) [jeden ze znaków zodiaku; też:
osoba urodzona pod tym znakiem] – Kos
(csillagkép)
baran do rozbijania murów – faltörő kos
Baranek (jagnię) [jest symbolem łagodności i
pokornego serca, jest figurą Pana Jezusa.
Baranki, brane na ofiary w ST, musiały
być bez skazy. Orężem Jezusa Chrystusa
w stoczeniu największej bitwy w dziejach
ludzkości była niewinność. Ale czytamy
także o gniewie Baranka, o krwi Baranka,
o zwycięstwie Baranka.] – Bárány, Isten
báránya (Jézus Krisztus) [Táplálékul (5Móz
32,14; Ám 6,4) és áldozati állatként (1Móz
4,4; 22,7) szolgált, kivált páska ünnepén
(2Móz 12,3-5); az áldozati bárányok
jelképesen Krisztusra, Isten Bárányára
mutatnak (Jn 1,29; Jel 5,6.8)]
baranek – bárány, bárányka, barika; báránybunda,
bárányprém; bárányfelhő
Baranek Boży [w religii chrześcijańskiej:
Chrystus] – Isten báránya, Jézus krisztus
baranek wielkanocny – húsvéti bárány
barani, -ia, -ie [1. odnoszący się do barana –
samca owcy; 2. zrobiony z mięsa lub futra
barana; 3. pot. świadczący o czyjejś
tępocie] – bárány-, ürű-, juhbarania głowa – tökfej, ökör, szamár
-
Wersja 01 01 2017
baranica [1. wyprawiona skóra barana używana
do okrywania nóg, np. w podróży saniami;
2. długi kożuch barani; 3. czapka z
baraniego futra] – báránybőr, báránybőrből
készült ruha
baranie oczy – bárányszem; bámész szem, bamba
tekintet
baranieć [pot. będąc zaskoczonym, nie wiedzieć,
jak się zachować lub co zrobić] – butulni,
elbutulni; hülyülni, elhülyülni; bárgyúvá
lenni; elképpedni
baranina [mięso baranie; też: potrawa z tego
mięsa] – birkahús, ürühús, bárányhús,
juhhús
baranki – (chmury) bárányfelhő
baranki egipskie – tetű, tetvek
baranki na niebie – bárányfelhők
barankowy, -a, -e [zrobiony z futra jagnięcia] –
bárány-, bárányprémből készült; kegyes,
ártatlan, félénk
baraszkować [bawić się, dokazując] – viccelni,
tréfálni, bolondozni
baraszkować po całym dniach – naphosszat lopja
idejét
baratea (tkanina ubraniowa) [wełniana tkanina
o
subtelnej,
skośnej
strukturze,
produkowana
z delikatnej
przędzy
czesankowej, tkana w kilku specjalnych
splotach pochodnych splotu atłasowego,
Wykorzystywana na męskie i damskie
garnitury a także spodnie jako oddzielny
części garderoby. Nazwa tkaniny pochodzi
od angielskiego słowa "barathea" –
użytego splotu.] – barathea (1) [Finom átlós
csíkozottságú gyapjúszövet. Finom fonalból,
levezetett atlaszkötésben készül. Öltönyök,
kosztümök, nadrágok készítésére használják.
Az elnevezés az angol "barathea" szóból
ered, ami használt gyapjúszövetet jelent.]
barathea (2) [nazwa ta była używana dla tkanin
ubraniowych z jedwaniu naturalnego lub
włókien chemicznych, tkana specjalnym
splotem beatrea i różnymi splotami
stosowanymi dla welny.] – barathea (2) [Ez
a kifejezés a gyapjú típusú szövetektől eltérő,
valódi selyemből vagy mesterséges szálakból
készült,
speciális
kötésmóddal
szőtt
ruhaanyagra is használatos.]
440
barateria [w prawie morskim: działanie
kapitana lub członka załogi na szkodę
statku] – (ol.) barattéria, hajóteher
szándékos megrongálása; csalás
baraż [dodatkowa walka między zawodnikami
mającymi
równą
liczbę
punktów,
decydująca o kolejności miejsc] – vívásban
holtverseny utáni újravívás az elsőségért
Barba crescit, caput nescit [Broda rośnie,
rozumu nie przybywa (broda nikogo
mędrcem nie czyni)] – (lat.) Barba crescit,
caput nescit; a jó pap is holtig tanul; a szakáll
senkit nem tesz okossá
Barba decet virum [Broda przystoi mężowi.] –
(lat.) Barba decet virum; Bajusz és szakál
férfi embert illet.
Barba non facit philosophum [1. Broda
mędrcem nie czyni (Plutarch); 2. broda
(nikogo) nie czyni filozofem (mędrcem)] –
(lat.) Barba non facit philosophum
[…filoszofum]; a szakáll senkit nem tesz
bölccsé; ‘Nem a szakáll tesz bölccsé’, vagyis
az érett kor önmagában nem hozza meg a
bölcsességet. [Latin szentencia]
Barbados [państwo na Małych Antylach,
zajmujące wyspę o tej samej nazwie.] –
Barbados [egy kis szigetállam KisAntillákon, a szigetcsoport legkeletibb tagja.
Az ország neve a portugál „szakállas férfi”
kifejezésre vezethető vissza, és azzal is
kapcsolatba hozzák, hogy az itt honos
fügefák levelei szakállra emlékeztetnek. A
Nagy-Britanniától 1966-ban függetlenedett.]
barbakan [średniowieczna okrągła budowla ze
strzelnicami, wysunięta poza linię murów
obronnych] – barbakán [a várkapu védelmét
fokozó elővéd-mű, amely lehet a kapuszoros
egy szakasza, v. attól független, négyzetes,
tégla v. kör alaprajzzal]; körbástya (Buda,
Siklós); elővár
Barbara [imię żeńskie pochodzenia greckiego
rozpowszechnione dzięki łacinie. Wywodzi
się
od
przymiotnika
barbaros
oznaczającego "barbarzyńcę", a ściślej od
jego łacińskiego odpowiednika w rodzaju
żeńskim
barbara
co
oznacza
"barbarzynkę",
czyli
po
prostu:
cudzoziemkę. Święta Barbara była
męczennicą i żyła na przełomie III i IV
wieku
. Jest również kilka innych
Świętych z późniejszych czasów o tym
-
Wersja 01 01 2017
imieniu Święta Barbara.] – Barbara [női
név a görög Barbara név másodszori
átvétele, az első ugyanis a Borbála. Rokon
nevek: Borbála, Boriska, Boróka. Jelentése:
idegen, külföldi nő.], Borbála
Barbara z Nikomedii, Święta Barbara, cs.
Wielikomuczenica Warwara [żyjąca w III
wieku dziewica, męczennica, jedna z
Czternastu Świętych Wspomożycieli,
święta
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego] – Szent Borbála (3.
század,? - 306. körül, Nikomédia) a
bányászok, kohászok, tüzérek, tűzszerészek,
ágyú- és harangöntők védőszentje és vértanú
a keresztény kultúrában, a tizennégy
segítőszent egyike. Nemzetközileg a Szent
Barbara névalak ismert (Magyarországon
ezt
nem
használják),
az
ortodox
kereszténységben Barbara nagyvértanú. —
Sem az autentikus kora keresztény írások,
sem a (tévesen) Szent Jeromosnak
tulajdonított Mártírológia eredeti változata
nem említik. A 7. századtól azonban
tisztelete elterjedt és ma is erős. A hivatalos
katolikus naptárból a legendája történeti
alapját övező kérdőjelek miatt 1969-ben
kikerült,
addigra
azonban
kulturális
beágyazottsága annyira megerősödött, hogy
kultusza nem szűnik és ezt a katolikus
egyház sem ellenzi. — Mivel legendája a
villámlással
kötődik
össze,
kultusza
különösen az olyan szakmákkal forrott össze,
amelyek a robbanással, tűzzel valamilyen
kapcsolatban állnak. A róla szóló 15. századi
francia munkák közül az egyikben neki
tulajdonított 13 csoda egy része arra a hitre
épült, hogy tisztelői nem halnak meg gyónás
és a betegek kenete felvétele nélkül. A
művészek gyakran ábrázolták úgy, hogy
kezében cibóriumot, felette ostyát tart. A
keresztény kultúrkörben, Magyarországon is,
gazdag néphagyománykincs kapcsolódik
össze nevével.]
barbarka [zob. barbórka] – Borbála-nap (XII. 4.)
barbaro (wł.) [dziko, w sposób nieokiełznany;
określenie wykonawcze; Allegro barbaro tytuł popularnej miniatury B. Bartoka.] –
(ol.) barbaro; vadul
barbaryzm [wyraz, wyrażenie lub konstrukcja
składniowa przeniesione z innego języka]
– (gör.→lat.) barbarizmus; durvaság,
kegyetlenség,
műveletlenség,
(nyelvt)
barbarizmus, idegenszerűség, az idegenszerű
kifejezések és mondatszerkezetek használata
(barbarzyństwo)
barbarzyńca
(gr.
bárbaros)
[1. człowiek
niecywilizowany,
prymitywny;
2. w
starożytności:
osoba
spoza
kręgu
441
cywilizacji
grecko-rzymskiej
3.
u
starożytnych
Greków
pierwotnie
neutralne określenie cudzoziemca czy
człowieka posługującego się innymi
językami niż grecki, później nabrało
negatywnego
znaczenia,
oznaczając
przedstawiciela niższej/ innej od greckiej i
rzymskiej kultury. Rzymianie określali
tak przedstawicieli wszystkich ludów,
które nie należały do grecko-rzymskiej
cywilizacji, które miały cechować się
dzikością i brakiem kultury] – (gör.→lat.)
barbár, idegen nyelvű népek neve a
görögöknél; durva, faragatlan, kegyetlen,
műveletlen ember; durva, nyers, műveletlen;
embertelen, vad
Barbarzyńcy (z grec. barbaros, co w czasach
nowotestamentowych oznaczało człowieka
nieokrzesanego, nie znającego greki i
łaciny)
[nazwa
ta
używana
w
tłumaczeniach zachodnich dla oznaczenia
narodów innych niż Żydzi i Grecy. Zwani
także 'grubym ludem'.] – barbárok
barbarzyński, -a, -ie – barbár, idegen, vad, durva,
nyers, műveletlen; kegyetlen, embertelen
barbarzyński zwyczaj – vad, barbár szokás
barbarzyństwo [1. brak cywilizacji i kultury;
2. w starożytności: ludy nienależące do
cywilizacji grecko-rzymskiej] – (gör.)
barbarizmus, barbárság, vadság, durvaság,
műveletlenség; kegyetlenség, embertelenség;
(gramatyka) idegenszerűség
barbes [rodzaj ozdoby czepca popularny w
Europie w drugiej połowie XVII wieku.
Były to wstęgi uszyte z koronki,
zaokrąglone na końcach, przymocowane z
tyłu do nakrycia głowy, zwisające na
ramiona. Charakterystyczne szczególnie
dla małego marszczonego czepeczka o
nazwie bagnolet.] – (daw) női díszes főkötő
-
Wersja 01 01 2017
elementem stroju popularnym w całej
Europie w XIII wieku.] – Barbette; (daw)
francia vászon fejkendő; Kötésszerű, középkori
fejrevaló, melyhez fehér vászon melltakaró
tartozott, később az apácák viselete
barbituran
[związek
organiczny
mający
właściwości nasenne i przeciwdrgawkowe]
– barbiturát; a barbitúrsav származékai
barbiturat – a barbitúrsav
barbórka [1. Barbórka: święto górnicze 4
grudnia; 2. zabawa z okazji tego święta] –
Borbála-nap (XII. 4.)
barchan1 [1. gruba tkanina bawełniana, po lewej
stronie włochata; 2. Barchan, inaczej
barkan, barakan, z arabskiego berkan,
włoskiego baracane i niem. Berchent,
tkanina ścisła, w 3 lub 4 nitki wiązana,
bawełniana lub z małą domieszką lnu, z
prawej strony gładka, z lewej kosmata. 3.
tkanina bawełniana lub lniano-bawełniana
o splocie skośnym z jednej strony
drapana.
Tkana
kolorowo
albo
drukowana, bardziej ścisła niż flanela.
Bardzo ciepła choć niezbyt elegancka,
stosuje się ją na piżamy, podomki a
dawniej również na bieliznę. 4. gruba
tkanina
bawełniana
lub
lnianobawełniana, z jednej strony gładka z
drugiej strzyżona. Znany w Polsce już za
Zygmunta III, używany był na podszycie
płaszczów, na spódnice zimowe, na
cieplejszą odzież u ludzi uboższych.
Ponieważ bielizna barchanowa była tania,
przez obfitość włosków łatwo się brudziła i
służyła głównie do ochrony przed zimnem,
nie zaś dla ozdoby, była więc elementem
stroju ukrywanym i wstydliwym - w
przeciwieństwie do jedwabiu.] – (arab)
barchent [arab: barrakan -, perzsa: baranka;
ném. Barchent v. Parchend]; egyik oldalán
sima, a másikon bolyhos, sűrűn szőtt
pamutszövet (főleg fehérneműt készítenek
belőle)
barbette [francuska nazwa dla chusty
płóciennej, którą kobiety okrywały
policzki i szyję. Czasami dla zakrycia
głowy używano drugiej, podobnej chusty,
lub wkładano czepek. Barbette była
442
barchan2 [1. wydma w kształcie półksiężyca z
ramionami zwróconymi w kierunku
wiatru; 2. Barchan, wydma sierpowata rodzaj
ruchomej
wydmy
o
półksiężycowatym kształcie i ramionach
wysuniętych zgodnie z kierunkiem wiatru
(w stronę zawietrzną), charakterystyczny
dla pustyń piaszczystych, pozbawionych
roślinności (Sahara, Kalahari). Wąskie
ramiona przemieszczają się szybciej niż
część centralna wydmy. Barchany często
łączą się ze sobą, tworząc długie
piaszczyste wały, które noszą nazwę wydm
wałowych. Ciągną się one nieraz setki
kilometrów. Powstają w klimacie suchym,
stok dowietrzny jest łagodny i zbity, stok
odwietrzny stromy i luźny.] – barkán
[szabadon mozgó futóhomok területeken
kialakuló, félhold alakú forma, amelynek
szárai
a
szélirányba
mutatnak.
Kialakulásához keményebb síkfelszín és
mérsékelt homokutánpótlás szükséges. Két
típusát írták le: a pajzs ill. a félhold vagy
sarló alakú barkánt.]; homokzátony
barchan [o średniej masie tkanina bawełniana,
miękka w dotyku, tkana lub diagonalnym
splotem; prawa strona jest gładka, lewa
strona jest czesana. Przędza w osnowie
jest w pełni skręcana podczas gdy wątek
jest bardziej szorstki i luźno skręcony.
Produkowany w bardzo żywych kolorach
- tkanych albo nadrukowanych wzorach.
Wykorzystywany na damskie zimowe
sukienki, sportowe koszule, bluzki,
szlafroki i odzieżdomową. Nazwa została
wymyślona w średniowieczu i pochodzi od
łacińskiego
słowa
"barracanus"
pierwotnie szorstki materiał z sierści
wielbłądziej
który
później
był
produkowany z bawełny.] – barhent
[Közepes súlyú, puha tapintású, vászonvagy sávolykötésű pamutszövet. Színoldala
sima, fonákoldala bolyhozott. Láncfonala
erősen sodrott, vetülékfonala durvább és
lazább sodratú. Élénk színekre színezik vagy
nyomott mintával díszítik. Készítenek belőle
női téli ruhákat, sportingeket, blúzokat,
köntösöket és háziruhákat. Elnevezése a
középkorból származik, "barracanus" latinul
egy durva, teveszőr szövetet jelentett, ezt
csak később váltotta fel a pamut.]
-
Wersja 01 01 2017
barchanowy, -a, -e – barchentbarchaty [z wydatnym brzuchem] – [Słowniczek
języka śląskiego] kihasasodó
barches [lokalna, węgierska nazwa chałki
sprzedawanej trzy razy w tygodniu, w tym
również w piątek w Budapeszcie] –
barchesz; a zsidók ünnepi fonott kalácsa
barciowy, -a, -e – vadméz
barczatka [motyl nocny, szkodnik lasów i
ogrodów] – fenyőpók, fenyőszövőlepke
Barczatka sosnówka (Dendrolimus pini) [motyl z
rodziny barczatkowatych] - Fenyőpohók
(Dendrolimus pini)
Barczatka pierścieniówka znana także jako
pierścienica nadrzewka (Malacosoma
neustria syn. Malacosoma neustrium)
[owad z rzędu motyli. Skrzydła o
rozpiętości 28-38 mm, u samic żółte, u
samców od jasnożółtych do czerwonobrunatnych] – Gyűrűslepke (Malacosoma
neustrium)
Barczatkowate
(Lasiocampidae)
[rodzina
owadów z rzędu motyli. Obejmuje ponad
1000
gatunków
nocnych
motyli,
występujących w lasach i sadach
wszystkich kontynentów. W Polsce
występuje około 19 gatunków.] –
Szövőlepke-félék
(Lasiocampidae);
pohófélék, szövőlepkék
W Polsce występują dwie podrodziny, w
których wyróżnia się dwanaście rodzajów i
następujące gatunki:
 Podrodzina: Poecilocampinae
o Rodzaj: Poecilocampa
 barczatka osinówka (Poecilocampa
populi ) - nyárfaszövő (Poecilocampa
populi)
o Rodzaj: Trichiura
 barczatka głogowica lub barczatka
głogówka (Trichiura crataegi) Trichiura crataegi (Linnaeus, 1758)
 Podrodzina: Lasiocampinae
o Rodzaj: Eriogaster
 barczatka puchowica (Eriogaster
lanestris) - tavaszi gyapjasszövő
(Eriogaster lanestris) [Barna
gyapjasszövő]
 barczatka rymikola (Eriogaster
rimicola) – Eriogaster rimicola (Denis
& Schiffermüller, 1775)
 barczatka kataks (Eriogaster catax) sárga gyapjasszövő (Eriogaster catax)
o Rodzaj: Malacosoma
 barczatka pierścieniówka
(Malacosoma neustria) – gyűrűspille,
gyűrűslepke (Malacosoma neustria)
 barczatka wilczomleczówka lub
barczatka castrensis (Malacosoma
castrense lub Malacosoma castrensis )
o
o
443
o
o
o
o
o
o
- Malacosoma castrensis (Linnaeus,
1758)
 barczatka frankońska (Malacosoma
franconica)
Rodzaj: Lasiocampa
 barczatka koniczynówka (Lasiocampa
trifolii) - lóhere-szövőlepke
(Lasiocampa trifolii)
 barczatka dębówka (Lasiocampa
quercus) - Lasiocampa quercus
(Tölgyfa-pohók)
Rodzaj: Macrothylacia
 barczatka malinówka (Macrothylacia
rubi) - málnaszövő lepke
(Macrothylacia rubi)
Rodzaj: Dendrolimus
 barczatka sosnówka (Dendrolimus
pini) - Fenyőpohók (Dendrolimus pini)
Rodzaj: Euthrix
 barczatka napójka (Euthrix potatoria)
- Szomjas pohók (Euthrix potatoria)
Rodzaj: Cosmotriche
 barczatka miesięcznica (Cosmotriche
lobulina) – Cosmotriche lobulina
Rodzaj: Phyllodesma
 barczatka borówczanka (Phyllodesma
ilicifolia) – Phyllodesma ilicifolia
(Linnaeus, 1758)
 barczatka osiczanka (Phyllodesma
tremulifolia) – nyárfapohók
(Phyllodesma tremulifolia)
Rodzaj: Gastropacha
 barczatka dębolistna (Gastropacha
quercifolia) – Tölgyfa levélpohók
(Gastropacha quercifolia); tölgylevél
pohók
 barczatka chochołówka (Gastropacha
populifolia) – nyárfalevélpohók
(Gastropacha populifolia)
Rodzaj: Odonestis
 barczatka śliwówka (Odonestis pruni)
– Szilvafa pohók (Odonestis pruni)
barczysty, -a, -e [szeroki w ramionach] – vállas,
szélles vállú; kisportolt; deltás
barć [1. dziupla z gniazdem pszczół; też: kłoda z
wydrążonym otworem dla roju; 2.
Pszczoły w stanie dzikim obierają sobie
siedliska
w
dziuplach,
czyli
wypróchniałościach
starych
drzew.
Człowiek, aby ułatwić sobie podbieranie
miodu, począł w całych drzewach
wydrążać
sztuczne
dziuple,
czyli
wydziaływać je, dziać, a stąd drzewo takie
w języku polskim nazwano dzienią lub
drzewem dzianem, bartnem, barcią.] –
faodu (korhadt fában)
barć leśna – erdei faodu; vadméhek lépje
bard [1. poeta, piewca, wieszcz; 2. celtycki poeta
i pieśniarz dworski, często wędrowny] –
(kelta) bárd, regös, költő, igric, dalnok,
-
Wersja 01 01 2017
trubadúr; költő és énekes a régi keltáknál;
(dawno) nemzeti költő; ihletett költő
Bardejów, Bardiów, Bardyjów (także: Bardiejów,
Bardyjów, Bardejów; słow. Bardejov, niem.
Bartfeld, węg. Bártfa, czes. Bardijov lub
Bardějov, cyg. Bartwa) [miasto powiatowe
w północno-wschodniej Słowacji, w kraju
preszowskim, w historycznym regionie
Szarysz] – Bártfa (szlovákul Bardejov,
németül Bartfeld, lengyelül Bardiów, latinul
Bartpha) [város Szlovákiában. Az Eperjesi
kerület (szlovákul Prešovský kraj) Bártfai
járásának székhelye.]
bardela [z włoskiego bardella, siodło słomiane,
grubem płótnem obszyte, bez drzewa,
żelaza i strzemion, z jednym popręgiem na
wierzchu, służące do ujeżdżania młodych
źrebców] – (dawno) szalmanyereg vastag
vászonszegéssel
Bardo, bar-do (skt. antarabhawa) [1. w
tybetańskiej koncepcji reinkarnacji: stan,
w którym przebywa dusza zmarłego do
momentu wyzwolenia lub wejścia w nowe
ciało; 2. w dosłownym tłumaczeniu stan
pośredni. Pojęcie buddyjskie z języka
tybetańskiego
określające
każdy
przejściowy stan egzystencji: życie,
medytację, sen, śmierć. ] – bardo: a halál
utáni akciók [bardo szó elsődleges jelentése
inkább a „köztes állapot”, tudniillik egy
„keresztútszerű” bizonytalan állapotra utal,
amit nem lehet egyértelműen meghatározni.
E magyarázatot maguk a Bar-do Thos-sgrol
fordítói többnyire magukévá teszik. A
szövegekben foglalt tanítás határozottan
kimondja, hogy akik – szellemi utat bejárván
– képesek a halál beálltakor fellépő ájulást
elkerülni vagy legyőzni, azok számára a
halál utáni állapotok és a halál pillanata nem
determinált. Ezek az emberek választhatnak.
Alakíthatják és irányíthatják sorsukat. Ha
erejük
nem
elegendő
a
Végső
Megszabadulás közvetlen eléréséhez, még
mindig feltárul számukra a kondicionált
világbeli új megnyilvánulás kiválasztásának
módja, illetve hogy a legkedvezőtlenebb
körülményeket hogyan kerüljék el. — A
szövegek három bardót vagy indeterminált
síkot különítenek el, amelyek egyúttal
három, egymással hierarchikus viszonyban
álló „válaszútnak” vagy sorsfordulónak is
megfelelnek: ezek a chikai-bardo, a chönyidbardo és a sidpa-bardo. Mindhárom szint
„kapuk” sorozata. Aki képtelen megmaradni
az első bardoban, annak a másodikban újabb
lehetőségek nyílhatnak meg; ha a második
bardoban sem állja ki a próbákat, fennállnak
még bizonyos lehetőségek – a már sokkal
feltételesebb megnyilvánulást képező –
444
harmadik bardoban. De a harmadik bardoban
is megtörténhet a bukás. Mégpedig akkor, ha
a samsârai maradványok olyan erőteljesek,
hogy az Én-princípium kezdeményezéseit
hatálytalanítani tudják. Ez esetben a
folyamat végeredménye ugyanaz, mint a
pasu esetében. Itt sem lehet ugyanis szó
valódi folytonosságról, mivel a halál nem
vezetett el az „eleven lény” felébredéséhez.
Az elbukottban csak a samsârai aggregálóerő
lelhető fel, ami az „életéhség” és a
vágyakozás folytán fellépő késztetések és
hatások fent említett mechanizmusa szerint
működik. Ez az erő az, ami végül az
individuális élet fantazmáját életre hívja.]
bardon [dawny strunowy instrument muzyczny
podobny do lutni i liry] – (dawno) lant
bardotka
[biustonosz
z
usztywnieniami,
niezakrywający górnej części biustu] –
félkosaras melltartó
bardotka
bardziej – inkább, jobban [coraz bardziej: egyre
inkább, egyre jobban; tym bardziej: annál
inkább]
bardziej boli od języka, niż od miecza – [jobban
fáj a nyelvtől, mint a kardtól; mélyebb sebet
ejt a szó, mint a kard] ha nyelvvel tűzöd rá,
karddal se fosztod le
bardziej interesujący – érdeklődőbb
bardziej ostry – élesebb
bardziej
uniwersalny
–
egyetemesebb,
általánosabb
bardziej uniżenie – alázatosabban
bardziej uniżony – alázatosabb
bardzo [w wysokim stopniu, mocno, dużo] –
nagyon, igen, szerfölött, fölöttébb v.
felettébb; erősen
bardzo cenić – nagyra értékelni; sokra tartani
bardzo, bardzo dziękuję! – nagyon, nagyon
köszönöm!
bardzo bolą mnie zęby – nagyon fáj a fogam
bardzo boli – nagyon fáj
bardzo boli mnie ta sprawa – nagyon bánt a dolog
bardzo brzydki – nagyon csúnya, ronda
(bardzo) bym się cieszył, jeśli pan by to zrobił –
örülnék, ha megtenné
bardzo chętnie (+++) – nagyon szívesen; örömmel
bardzo chętnie pomogę panu (pani) – nagyon
szívesen segítek önnek
-
Wersja 01 01 2017
bardzo ci dziękuję za mily list – nagyon
köszönöm kedves leveledet
bardzo ciemny – koromsötét
bardzo cieszyć się a. ucieszyć się listem a. z listu
– nagyon örül v. megörül a levélnek
bardzo cieszę – nagyon örülök
bardzo często – nagyon gyakran; igen gyakran;
nagyon sokszor, nagyon gyakran; léptennyomon
bardzo często kupuję tu jabłka – nagyon gyakran
veszek itt almát
bardzo dawno? – régesgég?, nagyon régóta?
bardzo dobrze – nagyon jól; nagyon jól van
bardzo dobrze gra ten aktor filmowy (ta aktorka
filmowa) – nagyon jól játszik ez a
filmszínész(nő)
bardzo dobrze pan mówi po polsku – nagyon jól
beszél lengyelül
bardzo dobry [zob. ocena bardzo dobra; stopień
bardzo dobry: wysoka ocena szkolna, do
niedawna najwyższa, dziś niższa jedynie
od celującej] – nagyon jó
bardzo dokładnie wymieszać – simára keverni
bardzo dużo – nagyon sok
bardzo dużo studentów uczy się polskiego –
nagyon sok egyetemista tanulja a lengyelt v.
tanul lengyelül
bardzo dziękuję – nagyon köszönöm (köszönöm
szépen)
bardzo interesuje mnie polska sztuka ludowa –
nagyon érdekel a lengyel népművészet
bardzo interesuje się mną – nagyon érdekel
engem
bardzo interesuję się nim (nią) – nagyon
érdeklődik utána
bardzo interesuje się nimi (nami) – nagyon
érdeklődik utánuk (utánunk)
bardzo kocha dzieci – nagyon szereti a gyerekeit
bardzo kocha męża – nagyon szereti a férjét
bardzo lubię czytać – nagyon szeretek olvasni
bardzo lubię filmy Wajdy – nagyon szeretem
Wajda filmjeit
bardzo lubię mleko – nagyon szeretem a tejet
bardzo lubię muzykę (muzykę symfoniczną,
kameralną, opery, muzykę taneczną,
jazzową, ludową) – nagyon szeretem a zenét
(a szimfonikus- kamarazenét, az operát, a
tánc-, dzsessz-, népzenét
bardzo lubię muzykę symfoniczną – nagyon
szeretem a szimfónikus zenét
bardzo lubię podróżować – nagyon szeretek
utazni
bardzo lubię tańczyć – nagyon szeretek táncolni
445
bardzo lubię wycieczki – nagyon szeretek
kirándulni
bardzo mało umiem po polsku – nagyon keveset
tudok lengyelül
bardzo mały – igen v. nagyon kis, kicsike
bardzo mi miło – nagyon örülök, örvendek,
nagyon örvendek
bardzo mi miło pana poznać – nagyon örülök,
hogy
megismerhetem;
örülök,
hogy
találkoztunk
bardzo mi miło panią poznać – nagyon örülök
hölgyem, hogy megismerhetem; ; örülök,
hogy találkoztunk
bardzo mi na tym zależy – ez nekem v. számomra
nagyon fontos
bardzo mi przyjemnie – örvendek; nagyon örülök
bardzo mi przykro – nagyon (őszintén,
rettenetesen v. végtelenül) sajnálom
bardzo mi przykro, ale muszę już iść – nagyon
sajnálom, de mennem kell
bardzo mi przykro zawiadomić pana – panią
(ciebie, was)... – sajnálattal tudatom önnel
(veled, önökkel)...
bardzo mi przykro, ale muszę już odejść –
sajnálom, de már mennem kell
bardzo mi przykro, lecz muszę odmówić –
nagyon sajnálom, de vissza kell utasítanom
bardzo mi przykro, lecz muszę się już pożegnać
– nagyon sajnálom, de már búcsúznom kell
bardzo mi się pani podoba – maga nagyon tetszik
nekem
bardzo mi się podoba – nagyon tetszik; nagyon
tetszik nekem
bardzo mi się podobał – nagyon tetszett
bardzo
mnie
interesuje
malarstwo
(rzeźbiarstwo) – nagyon érdekel a festészet
(szobrászat)
bardzo możliwe – könnyen is meglehet, nagyon is
meglehet; igen lehetséges
bardzo możliwe, że… – nagyon valószínű,
hogy…, nagyon is lehetséges, hogy…
bardzo na gładką masę wymieszać – simára
keverni
bardzo obcisły gorset – nagyon szoros fűző
bardzo obfita kolacja – nagyon bőséges vacsora
bardzo państwo dziękuję! – nagyon köszönöm
önöknek!
bardzo prawdopodobny – nagyon valószínű
bardzo proszę – kérem szépen, nagyon kérem,
legyen szíves, tessék
bardzo przeprasza, że się spóźni – elnézést kér a
késéséért
bardzo przeszkadza mi dym – nagyon zavar a füst
bardzo rano – nagyon korán
-
Wersja 01 01 2017
bardzo rzadko – nagyon ritkán, elvétve; nagy
ritkán
bardzo się cieszę – nagyon örülök; örvendek
bardzo się tym martwię – nagyon aggódom emiatt
bardzo się ucieszyłem (ucieszyłam) Twoim listem
– nagyon megörültem levelednek
bardzo słodki – mézédes; édes, mint a méz
bardzo słusznie – nagyon helyes; nagyon helyesen
bardzo stary mężczyzna – aggastyán, öregember
bardzo suche pikantne kiełbasy węgierskiej –
csabai v. gyulai kolbász
bardzo suche salami – téliszalámi
bardzo śmierdzący – orrfacsaró
bardzo w czas – nagyon korán v. reggel
bardzo ważna osobistość [bardzo ważna i
wpływowa osoba] – fontos személyiség
(VIP)
bardzo zmokłem/zmokłam – nagyon megáztam
bardzo znany – nagyhírű; nagyon ismert
bardzo źle – nagyon rosszul
bardzo żaluję – nagyon sajnálom
bardzo żałuję, ale nie rozumiem – nagyon
sajnálom, de nem értem
barek [1. mały bar – zakład gastronomiczny lub
bufet; 2. wydzielone miejsce w jakimś
meblu do przechowywania trunków;
3. stolik na kółkach do trunków] –
bárocska, büfé, guruló asztalka, zsúrasztal;
bárszekrény, italszekrény
barel (baryłka) – (ang.) barrel; hordó; űrmérték
Angliában és Észak-Amerikában; 4,541 liter
Barebone
[handlowa
nazwa
komputera
osobistego o niestandardowej obudowie i
zminimalizowanych
rozmiarach
przeznaczonego w zasadzie głównie do
obsługi multimediów (jako domowe lub
"salonowe" centrum multimedialne). Inną
nazwą proponowaną głównie przez firmę
Shuttle to XPC. Poza estetyczną obudową,
nawiązującą stylistycznie do wież audio i
kształcie zbliżonym na ogół do sześcianu
(stąd
popularna
nazwa
"kostka",
"cube").]
–
Barebone
[Félkész
multifunkcionális PC számítógép alaplappal
és tápegységgel. A felhasználó igényei
szerint bővíti processzorral, memóriával,
háttértárral és egyéb eszközzel, interfésszel.]
baratea (tkanina ubraniowa) - wełniana tkanina o
subtelnej, skośnej strukturze, produkowana
z delikatnej przędzy czesankowej, tkana w
kilku specjalnych splotach pochodnych
splotu atłasowego, Wykorzystywana na
męskie i damskie garnitury a także spodnie
jako oddzielny części garderoby. Nazwa
tkaniny pochodzi od angielskiego słowa
"barathea" – użytego splotu.
446
baretka [kawałek wstążki o przepisowych
barwach i wymiarach
zastępujący
właściwy order lub odznakę] – a kitüntetést
jelképező pántlika
bargiel – kék fakúszó (kowalik)
bariera [1. płotek, poręcz itp., które wydzielają
jakieś miejsce, uniemożliwiają przejście
itp.; 2. naturalna przeszkoda, która
utrudnia
lub
uniemożliwia
przemieszczanie się; 3. rzecz, która
utrudnia powstanie jakiegoś zjawiska lub
sytuacji] – (fr.) barriére; korlát, terelőkorlát;
gát, sorompó (po drugiej stronie bariery: a
soprompón túl; a sorompó túlsó felén)
bariera celna [system ceł ustanowiony przez
dane państwo] – vámsorompó
bariera dźwięku, bariera dźwiękowa [granica
prędkości statków powietrznych równa
prędkości dźwięku] – hanghatár
bariera handłowa – kereskedelmi sorompó
bariera immunologiczna [reakcja obronna
organizmu polegająca na rozpoznaniu i
odrzuceniu przez ustrój obcych tkanek
przeszczepu] – immunológiai korlát
bariera językowa [trudności w porozumiewaniu
się związane z nieznajomością obcego
języka] – nyelvi korlát v. akadály
bariera taryfowa – tarifasorompó [tarifa =
díjszabás]
bariera walutowa – valutasorompó
bariera ochronna – védőkorlát
barierka – kis sorompó, kis korlát, korlátocska
barierowy, -a, -e – sorompó-, korlátbariery architektoniczne [fizyczne bariery
ograniczające
dostęp
osób
niepełnosprawnych
do
możliwości
dostępnych
dla
osób
sprawnych.
Przykładami barier architektonicznych
mogą być schody prowadzące do windy w
budynkach uniwersyteckich ograniczające
dostęp do wykształcenia, krawężnik
uniemożliwiający przejście przez ulicę, lub
okrągłe klamki do drzwi uniemożliwiające
wejście do urzędu.] – építészet korlátati
bariery wzrostu gospodarczego [ograniczenia
wyznaczające górne tempo wzrostu
dochodu narodowego] – a gazdasági
fejlődés korlátai
bariolage (fr., dosł.: pstrokacizna) [efekt
techniczno-wykonawczy w grze na
instrumentach smyczkowych, polegający
na wykonywaniu figury o charakterze
tremolanda na dwóch sąsiednich strunach,
z których jedna jest pusta.] – (fr.)
bariolage;
különös
hanghatás
vonóshangszeren, valamely tremoló egyik
-
Wersja 01 01 2017
hangjának üres húron való játszásával érhető
el.
bark [1. górna część grzbietu poniżej karku;
2. zespół kości łączących kończynę górną
(u zwierząt – przednią) z tułowiem] – váll
[spoczywa na jego barkach: az ő vállán
nyugszik]; felkarcsont
bark [żaglowiec o trzech lub więcej masztach, z
ożaglowaniem rejowym na przednich
masztach i gaflowym – na ostatnim
maszcie] – bark; vitorlás hajó, különleges
vitorlaelhelyezéssel
barka (arka) [statek przeznaczony do przewozu
towarów na śródlądowych drogach
wodnych, zalewach i w portach] – bárka;
árbóctalan kis evezőscsónak, főleg a Középtenger partján használatos
Barka [ulubiona piosenka religijna papieża Jana
Pawła II] – Barka (egyházi ének)
piosenka religijna, do której słowa napisał w 1974
salezjanin, ks. Stanisław Szmidt. Został
zainspirowany południowoamerykańską pieśnią z
hiszpańskim tekstem zatytułowaną Pescador De
Hombres, której autorem jest Cesáreo Gabarain.
On też napisał muzykę do tej piosenki. Tekst do
piosenki został po raz pierwszy wydrukowany w
salezjańskim śpiewniku "Radośnie przed Panem".
"Barka" była ulubioną piosenką polskiego
papieża Jana Pawła II. On sam śpiewał ją w
Gnieźnie podczas swojej pierwszej pielgrzymki
do Polski w 1979 roku. Autor piosenki, ksiądz
Szmidt spotkał się z papieżem podczas audiencji
generalnej w Rzymie w 1980.
Pan kiedyś stanął nad brzegiem,
Szukał ludzi gotowych pójść za Nim;
By łowić serca
Słów Bożych prawdą.
Ref.:
O Panie, to Ty na mnie spojrzałeś,
Twoje usta dziś wyrzekły me imię.
Swoją barkę pozostawiam na brzegu,
Razem z Tobą nowy zacznę dziś łów.
2.
Jestem ubogim człowiekiem,
Moim skarbem są ręce gotowe
Do pracy z Tobą
I czyste serce.
3.
Ty, potrzebujesz mych dłoni,
Mego serca młodego zapałem
Mych kropli potu
I samotności.
4.
Dziś wypłyniemy już razem
Łowić serca na morzach dusz ludzkich
Twej prawdy siecią
I słowem życia.
447
Na krakowskich Błoniach, 18 sierpnia 2002, po
modlitwie na "Anioł Pański", gdy ludzie śpiewali
"Barkę", Jan Pawe II powiedział:
"Chcę powiedzieć na zakończenie, że właśnie ta
oazowa pieśń wyprowadziła mnie z Ojczyzny
przed dwudziestu trzema laty. Miałem ją w
uszach, kiedy słyszałem wyrok konklawe. Z nią,
z oazową pieśnią nie rozstawałem się przez
wszystkie te lata. Była jakimś ukrytym
tchnieniem Ojczyzny. Była też przewodniczką
na różnych drogach Kościoła. I ona
przyprowadzała mnie wielokrotnie tu, na te
Błonia pod Kopiec Kościuszki..."
Od tego czasu "Barka" była wielokrotnie
śpiewana na spotkaniach papieża z Polakami.
barka rybacka – halászbárka
barkarola
[liryczna
pieśń
gondolierów
weneckich; też: przypominający ją utwór
muzyczny] – (ol.) barcarola, barkarola;
sajkadal,
(zene)
barkaróla
(üteme
hatnyolcados v. háromnegyedes), zenei
hangulatkép; (velencei) gondola
barkarz – csónakos, révész
barkas [1. duża łódź okrętowa; 2. łódź rybacka
używana do połowów za pomocą włoku
lub dużego niewodu; 3. mały statek
portowy używany do prac gospodarczych]
– (fr.) barcasse; nagy csónak, dereglye,
négyevezős sajka; a hadi és kereskedelmi
hajók legnagyobb csónakja
barki – váll, vállak
barkochba – (arameus) barkochba; egy társasági
kitalálós játék neve
barkowy, -a, -e – 1. váll-, vállas; 2. bárkabarłożyć, barłożyć się [posp. wylegiwać się] –
szemetelni, megalmozni; időt lopni
barłóg [1. posp. nędzne, nieporządne posłanie;
2. dzienne legowisko niedźwiedzia lub
dzika] – alom (podściółka), vacok
(legowisko); szegényes v. nyomorult
fekvőhely; priccs; szegénység, nyomorúság;
sár, trágya, alja vminek; alomszalma, alj,
aljazás; (nappal) medvebarlang
barman [pracownik obsługujący bufet w barze
lub restauracji] – bármixer, csapos ffi
barmanka [kobieta obsługująca bufet w barze
lub restauracji] – bármixernő, csaposnő
barmański, -a, -e – bármixer, csapos
barn raising (budowanie stodoły) [źródła pojęcia
sięgają wiejskich wspólnot w Stanach
Zjednoczonych w XVIII i XIX wieku.
Stodoła była wtedy największą i
najdroższą budowlą, jaką osiedlająca się
rodzina musiała wybudować. W jej
budowie uczestniczyli więc wszyscy
członkowie wspólnoty, którzy razem
stawiali nową stodołę w jeden, dwa dni.
Tradycja wspólnego budowania stodół
-
Wersja 01 01 2017
przetrwała do dzisiaj wśród Mennonitów i
Amiszów. Mike Godwin w książce Cyber
Rights zastosował to pojęcie w odniesieniu
do nagłych zrywów produktywności w
internecie, takich jak stworzenie systemu
operacyjnego Linux.] – (ang.) barn raising;
„csűrépítés” [A Meatball Wiki, és őket
követve más internetes közösségek is, az
Amerikában közösségi munkában, egymást
kisegítve végzett csűrépítést (barn raising)
tették meg a közösen végzett önkéntes
munka (mint például a Wikipédia esetében a
szócikkek írása) metaforájának. Az ilyen
munkában elért kiemelkedő teljesítményért
dicséretképpen
egymásnak
adott
kitüntetéseket barnstarnak nevezik, és
általában valamilyen ötágú csillagon alapuló
ábrázolással társítják.]
Barnaba [imię męskie pochodzenia semickiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego "syn
proroka" (por. Bartłomiej).] – Barnabás,
Barna [arámi – héber eredetű férfinév.
(Bibliai jelentése: a vigasztalás fia, a
(prófétai) ígéret fia; az építő intés fia) (A
bar- képző az arámiban fiút jelent, ám az
utótag jelentését egyesek vitatják). Az utótag
lehetséges eredetei között több változat is él,
vagy a Jeruzsálem melletti Nob helységre
utal, vagyis "Nobi fiú", vagy egy Nabu nevű
apára utal, vagyis "Nabu fia", de egy Nebo
nevű Istenségre is utalhat, vagyis "Nebo fia".
Utóbbi igen gyakori a szíriai régióban Rokon
nevek: Barna, Borbás. (Ne tévesszük össze
az eltérő eredetű Barabás férfinévvel!)]
Barnabasz (syn pociechy) [lewita z Cypru. Jego
właściwe imię było Joses (wg innych
manuskryptów - Józef). On był jednym z
tych, co sprzedali swoje majętności i
złożyli pieniądze u nóg Apostołów.
Barnabasz pracował później z ap. Pawłem
w Aniochii przez rok, po czym obaj
przynieśli pomoc materialną ubogim
wierzącym w Jerozolimie. Później udał się
z Markiem do rodzinnego miejsca na
Cyprze.] – Barnabás (vigasztalás fia) [Pál
apostolt ő vezeti be az apostolok közé (Csel
9,27)] - Ciprusi származású lévita, eredeti
neve: "József" (12) (ApCsel 4,36); Pál régi
barátja és munkatársa (ApCsel 9,27); együtt
munkálkodott Pállal Antiókhiában (ApCsel
11,22-26) és elkísérte Pált annak első
missziói útjára (ApCsel 13-14); Pállal együtt
eljött Jeruzsálembe az apostolok gyűlésére
(ApCsel 15). Különvált Páltól, amikor ez
nem volt hajlandó János Márkot második
missziói útjára munkatársként magával vinni
(ApCsel 15,36-41). Pál nagy megbecsüléssel
szól róla leveleiben (1Kor 9,6; Gal 2,1-9.13;
Kol 4,10).
448
Barnes & Noble [sieć dużych samoobsługowych
księgarni, odpowiednik polskiego EMPiKu.] – Barnes & Noble [nyomdai
vállalkozásként 1873-ban alapították, első
könyvesboltját 1917-ben nyitotta meg New
Yorkban. Az amerikai könyvkiadó 2009
őszén jelentette be az e-könyv olvasóját,
amelyen Android operációs rendszer fut. Az
Egyesült Államokban az elektronikus
könyvpiacot jelenleg 70-80 százalékos
részesedésével az Amazon uralja, az Apple
azonban már az iBook Store elindítása után
néhány hónappal jelezte, hogy legalább 20
százalékos piaci részesedést akar szerezni.]
barnstar [gwiazda stodoły] – (ang.) barnstar
(vagy barn star, jelentése angolul
„csűrcsillag”) [egy dekoratív festett tárgy
vagy kép, amelyet csűrök díszítésére
használtak. Alakjuk általában ötágú csillag,
de vannak „szekérkerék” stílusú kerek
darabok is, leggyakrabban a német-amerikai
farmerközösségek használják őket az
Amerikai
Egyesült
Államokban.
A
barnstaroknak nincs strukturális szerepe az
épületekben, így főként esztétikai okokból
helyezték ki a csűrökre, és a bejárat fölé
aggatott patkóhoz hasonlóan szerencsét
hozónak tartották.]
barobus
[samochód
przystosowany
do
wydawania dań barowych, napojów itp.] –
mozgó büfé
barograf [barometr zapisujący zmiany ciśnienia
atmosferycznego] – (gör.) barográf; öníró
légnyomásmérő
barok [1. kierunek występujący w kulturze
europejskiej
w
XVII–XVIII
w.;
2. przeładowanie szczegółami, ozdobami;
3. (z por. barocco – "perła o
nieregularnym kształcie", lub z fr.
baroque – "bogactwo ozdób") – główny
kierunek w kulturze środkowo i
zachodnioeuropejskiej, którego trwanie
datuje się na zakres czasowy od końca
XVI wieku do XVIII wieku. Barok
obejmował
wszystkie
przejawy
działalności literackiej i artystycznej, a
także filozofię i architekturę. U jego
podstaw
leżał
sprzeciw
wobec
renesansowego
klasycyzmu,
głęboka
religijność, mistycyzm i egzystencjalny
niepokój.] – (portugál) (barocco) barokk; a
reneszánsz stílusát követő művészeti irányzat
és stílus 1600-1750 között [a reneszánsz után
következő stílustörténeti korszak és korstílus,
amely kb. 1600-tól kb. 1750-ig tartott, és
melyre bonyolult minták, gazdag díszítés,
monumentalitás jellemző. Közvetlenül a
manierizmusból fejlődött ki. A barokk késői
-
Wersja 01 01 2017
ága a copf, ill. rokokó stílus. A barokkot
követő korstílus a klasszicizmus. A barokk
szó az olasz barocco szóból ered, ami
nyakatekert okoskodást jelent. Ez a barokkra
jellemző
túldíszítettségre
és
formai
bravúrosságra utal.]; (zene) 1600-1750-ig
uralkodó zenei stílus
barokowość – vminek barokk volta v. jellege;
mesterkéltség, cikornyásság
barokowo – mesterkélten, cikornyásan
barokowy, -a, -e – (portugál) barokk, cikornyás;
erre a stílusra jellemző, ilyen stílusú, izlésű;
szokatlan, különös
barokowy zespół pojezuicki w Grudziądzu
[kościół św. Franciszka Ksawerego i
dawne kolegium jezuickie, obecnie ratusz
- siedziba Urzędu Miejskiego. Zbudowane
w XVII-XVIII w., znajdują się w centrum
miasta, na północny zachód od Rynku, w
sąsiedztwie kościoła farnego.] – Grudziądzi barokk volt jezsuita épületegyüttes
baro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
ciśnieniem] – (gör.) baro-; légnyomás-,
légsúlybarometr [1. przyrząd do mierzenia ciśnienia
atmosferycznego; 2. to, co stanowi
podstawę oceny jakiegoś zjawiska,
wskazuje na jego nasilenie, poziom] –
(gör.)
barométer;
légsúlymérő,
légnyomásmérő (Felül zárt, higannyal töltött
edénybemerül. A higanyoszlop magassága a
zárt csőbena légnyomással süllyed v.
emelkedik.)
barometr idzie na dół – süllyed v. esik a barométer
barometr opada – süllyed v. esik a barométer
barometr rynkowy – piaci barométer
barometr spada – süllyed a barométer; a
barométer esik
barometr wskazuje na deszcz – a barométer esőre
áll; a barométer esőt mutat
barometr wskazuje na pogodę – jó időre áll a
barométer
barometr się podnosi – a barométer emelkedik
barometryczny, -a, -e [1. będący częścią
składową barometru; 2. mierzony za
pomocą barometru] – barometrikus
baron (bar.) [1. honorowy tytuł szlachecki; też:
osoba nosząca ten tytuł; nie był nigdy
tytułem,
przyswojonym
dawnemu
językowi
polskiemu,
ale
zato
w
dokumentach łacińskich z doby Piastów i
Jagiellonów,
zwłaszcza
w
liczbie
zbiorowej, często używanym. Gdy bowiem
chciano oznaczyć możną szlachtę, która
miała poddanych i prawo sądownictwa
449
nad nimi, zapożyczano z zachodniej
Europy łacińską nazwę barones. U
Niemców baron, freiherr, edelherr, baro,
liber baro, był to szlachcic bądź lenny,
bądź allodjalny względem cesarza i
państwa, a który miał własne sądy i
używał w koronie swego herbu 7 pałek.
Gdy namnożyła się wielka liczba baronów,
znaczniejsi, dla wyróżnienia, przybierali
tytuły grafów czyli hrabiów, a natomiast
cesarze nadawali tytuły baronów państwa
dochodzącej do znaczenia szlachcie
niemieckiej.
2. potentat
finansowy,
handlowy
lub
przemysłowy;
3. w
średniowieczu: bezpośredni wasal króla] –
(kelta) báró (br., Br.) [A szó a frank baro
szóból
származik,
amely
eredetileg
„teherhordó,
fegyverhordó
harcost”
jelenthetett. (Az ógermán bera, beran,
„hordani” igéből. Más elméletek szerint a
szó az ógermán bar, azaz „szabad” vagy a
latin vir, vagyis „férfi” szóból is
származhatott.) A középkori Nyugat-,
Közép- és Dél-Európában a királytól
közvetlenül függő feudális nagybirtokosok
megjelölése volt. Az újkorban az uralkodó
által adományozott öröklődő főnemesi
címmé vált. Magyarországon az Árpádok
alatt a legfőbb méltóságú hivatalnokai (veri
barones): a nádor, országbíró, erdélyi vajda
stb. Később nagy uradalmakkal bíró főúr, a
magyar főnemesség legalacsonyabb rangú
tagja. Örökölhető címmé a Habsburgok alatt
vált.]
baron cygański – cigánybáró
baronet [1. najniższy dziedziczny angielski tytuł
szlachecki; też: osoba nosząca ten tytuł; 2.
najwyższy stopień wśród niższej szlachty
angielskiej. Sporadycznie nadawany już w
XIV w., ale w obecnej, dziedzicznej formie
został ustanowiony przez Jakuba I w 1611
r. jako zachęta dla kolonizacji Ulsteru.] –
(ang.) baronet; angol nemes (Sir), a
legalacsonyabb öröklődő nemesi cím
birtokosa (mindig az elsőszülött fiú örökli)
[baronet brit köznemesi cím vagy inkább
egyfajta rend (order) volt. Magyarra
albáróként fordítható le. I. Jakab (16031625) angol király hozta létre 1611-ben, a
nemesi címek tömeges adományozásával
egyetemben a földbirtokos elit aspirációinak
kielégítésére és az ulsteri protestáns
betelepítés ösztönzésére.]
baronia [posiadłości barona] – báróság
baronostwo [1. tytuł, godność barona; 2. baron z
żoną] – báróság [a megye szintje alatti
korábbi (középkori eredetű) közigazgatási
-
Wersja 01 01 2017
egység bizonyos államokban]; báróék; báró
és felesége
baronowa [żona barona] – (fr.) baronesse, bárónő,
báróné
baronówna [córka barona] – (fr.-ném.) baronesse;
baronesz, a báró felesége v. lánya
baronowski, -a, -ie – bárói
baroreceptory,
presoreceptory
[receptory
odpowiadające za stałą wielkość ciśnienia
krwi] – baroreceptor; nyomásingert érzékelő
idegkészülék, receptor
baroskop [przyrząd do mierzenia ciśnienia] –
(gör.) baroszkóp; légnyomásmutató
barotropizm [ukierunkowany ruch roślin
spowodowany działaniem przyciągania
ziemskiego; geotropizm; grawitropizm] –
(gör.) barotropizmus; az élő anyagnak
mechanikai
ingerekre
létrejövő
tömegváltozása; mechanikai ingereknek,
elsősorban a föld vonzóerejének hatása az
élőlények (főképp növények) mozgására ill.
növekedésére
barowy, -a, -e [1. przymiotnik od: bar; taki,
którego część stanowi bar, taki, który
znajduje się w barze (np. stolik, stołek
barowy) lub charakterystyczny, typowy
dla baru; 2. o pogodzie: deszczowy,
mglisty] – 1. bárium-, báriumos; bar(mulató)
barrette [popularna w XV wieku czapka męska.
Robiona z wełny, a później spilśniana
posiadała
główkę
w
kształcie
charakterystycznego długiego worka,
który noszono przerzucony do tyłu, lub do
przodu. Znana również w Polsce,
popularna u nas w drugiej połowie XV
wieku.] – (daw) barrett; férfi sapka
barszcz [1. zupa na zakwasie; też: porcja tej
zupy;
od
najdawniejszych
czasów
ulubiona w Polsce polewka kwaskowata,
gotowana zwykle z kwasu burakowego
(zakwaszona ćwikła), lub chlebowego,
uważana przez dawnych botaników
polskich za lekarstwo. 2. roślina o dużych
liściach,
rosnąca
w
klimacie
450
umiarkowanym] – 1. céklaleves; barscs,
borscs – orosz káposztaleves, céklával és
hússal; (újfajta)
kocsonyát tartalmaz
aludtejjel és céklalevessel; 2. medvetalpfű
(Heracleum sphondylium)
barszcz [gwara warszawska: wino owocowe] –
(zsarg.) gyümölcsbor
barszcz biały [zob. żurek] – żurek
barszcz buraczkowy – céklaleves, borscs v. barscs
barszcz czerwony [zupa z buraków ćwikłowych]
– vöröscékla levéből készült leves;
céklaleves
barszcz małorosyjki – kisorosz v. ukrán barszcz
Barszcz Mantegazziego, b. kaukaski, b.
mantegazyjski
(Heracleum
mantegazzianum) gatunek rośliny z rodziny
selerowatych (Apiaceae). Pochodzi z
regionu Kaukazu. Rozprzestrzeniony
został początkowo jako roślina ozdobna w
Europie zachodniej i w Ameryce
Północnej, gdzie rozprzestrzenił się jako
gatunek inwazyjny. W Polsce po raz
pierwszy notowany w drugiej połowie XX
w. Ma status kenofita we florze Polski. Na
obszarach chronionych powinien być
mechanicznie lub chemicznie niszczony.] –
kaukázusi
medvetalp
(Heracleum
mantegazzianum) [az ernyősök családjába
tartozik. A Kaukázus vidékén, illetve KözépÁzsiában őshonos. Európába a 19. században
telepítették
be
dísznövényként.
Figyelemreméltó szaporodóképességének és
igénytelenségének köszönhetően gyorsan
kiszabadult a kertekből, és mára szinte az
egész kontinensen elterjedt. Hazánkat többékevésbé elkerülte, bár a Tisza egyes
szakaszain, illetve Keszthely környékén már
tömegesen előfordul. Általában 2-5 méter
magasra nő meg, ritkán a 7 métert is elérheti.
A liláspiros foltokkal tarkított, vaskos szár és
a levélnyél üreges. A szár átmérője 3–10 cm.
A
levelek
páratlanul
szárnyaltak
(összetettek). A levéllemez osztott (mély
bemetszések vannak rajta). A levelek 1-2
méter szélesek. A medvetalpak évelő
növények. Késő tavasztól nyár végéig
virágzik, a sok kicsi, fehér virág csomókban
helyezkedik el a 80 cm átmérőjű ernyős
virágzaton. A termése 1 cm hosszú, ovális
alakú, lapos. A magvak ősszel érnek meg,
egy növény több százezer termést hozhat.
Erősen invazív faj, az összes többi növényt
kiszorítja az adott területről.]
-
Wersja 01 01 2017
barszcz ukraiński; barszcz po ukraińsku
[czerwony barszcz gotowany z różnymi
drobno krojonymi jarzynami] – vöröscékla
léből készült ukrán céklaleves (zöldséggel,
burgonyával); céklaleves káposztával
barszcz z czosnkiem – fokhagymás céklaleves
barszcz z uszkami – barscz barátfülével
barszcz zabielany – tejfölös céklaleves
barszcz zabielany śmietaną – tejfellel feleresztett
vöröscékla leves
barszcz zaklepany – behabart céklaleves
barszczyk – céklaleveske
barszczyna – (or.) barscsina; a jobbágyi robot
Oroszországban; a jobbágyság eltörlése után
a földesúr számára ingyen végzett munka
barta [barda, topór, oksza, rodzaj siekiery
szerokiej, podwójnej, niby brodatej,
wyraz pokrewny z niem. Bart – broda] –
balta, bárd, fejsze, szekerce, csákány
Bartek, Bartuś [zdrobnienie od imion męskich:
Bartłomiej, Bartosz] – Berci, a Bertalan
beceneve;
Bartek – (átv.) suttyó, fajankó, tahó
barter [wymiana jednego towaru na drugi] –
barter, árukompenzáció
Bartłomiej [imię męskie pochodzenia greckoaramejskiego. Pochodzi od słów: Bar, co
oznacza z aramejskiego syn i ‫( יַ מְ לַ ת‬Talmai)
- co jest imieniem męskim oznaczającym
oracz lub (w zależności od interpretacji
słowa jako wyrazu aramejskiego lub
greckiego) "Ptolemeusz" ("Tolemaios =
Tolmaj" czyli wojownik). Bartłomiej
oznacza zatem syn Tolmaja czyli syn
oracza lub syn wojownika. Jedno ze
zdrobnień tego imienia - Bartosz funkcjonuje obecnie jako osobne imię.] –
Bertalan [1. férfinév az arámi – görög
Bartholomaiosz
férfinév
latinos
Bartholomeus
formájú
rövidüléséből
származik. Jelentése: Ptolemaiosz fia. Rokon
nevek: Bartal, Bartó, Bartos. 2. Bertalan
(Talmai fia). - Jézus 12 apostola közül az
egyik (Mt 10,3), talán azonos "Nátánael"-lel
(Jn 1,46).]
451
Bartłomiej Apostoł, Bartłomiej Natanael, Święty
Bartłomiej, scs. Apostoł Warfołomiej (ur. w
I wieku n.e. w Kanie Galilejskiej, zm. ok. 70
w Albanopolis w Armenii) [jeden z
dwunast apostołów dwojga imion, zwany,
w Ewangeliach Mateusza, Marka i
Łukasza,
Bartłomiejem
(greckoaramejskie
bar-Tholomaios
"syn
Tolomaja-Ptolemeusza"
lub
"syn
oracza"), a przez Jana – Natanaelem
(hebr. "Bóg dał"). Wbrew apokryfom i
stanowisku Augustyna z Hippony i
Grzegorza
Wielkiego,
Kościół
rzymskokatolicki przyjął, że to ta sama
osoba; męczennik i święty Kościoła
katolickiego oraz prawosławnego. Święty
ten wymieniany jest w Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes)
Kanonu rzymskiego.] – Bertalan apostol
[Jézus tanítványainak, a tizenkét apostolnak
egyike. . Õt János apostol evangéliumában
Nátánelnek nevezi. (jelentése: Isten adta) és
így a teljes neve Nátánel. Neve arámiul ezt
jelenti: Talmai fia (Bar-Talmaj). Az
Újszövetség alig mond valamit róla. Az
apostolt
a
keresztény
hagyomány
ördögűzőként tartja számon. Apokrif iratok
és az Arany Legenda tudósítása szerint
Bertalan
előbb
Itáliában,
majd
Örményországban hirdette az evangéliumot.
Az utóbbi helyen lett Krisztus vértanúja,
mégpedig úgy, hogy megnyúzták, majd
lefejezték 60 körül. Bertalan apostol ereklyéi
a VI. században kerültek Lipari szigetére.
938-ban III. Ottó német-római császár
Beneventóból Rómába vitette az ereklyéket,
ahol a Tiberis szigetén templomot épített az
apostol tiszteletére. E szigeten a pogány
Rómában a
gyógyítás
istenségének,
Asclepiusnak volt a szentélye. A keresztény
Rómában pedig Bertalan lett a gyógyítások
égi pártfogója.]
bartne prawo [Gdy pszczelnictwo, a raczej
bartnictwo, tak się rozwinęło w Polsce
piastowskiej, że ta poczęła zasilać miodem
i woskiem zachodnie kraje Europy, – gdy
w XIII wieku widzimy już całe osady
bartników i bartodziejów, – wytwarzać się
więc musiały jednocześnie i zwyczaje, ich
zawodu dotyczące, które, jako prawa
zwyczajowe, weszły do statutu Kazimierza
W. r. 1347.] – (hist.) méhészeti jog
bartnictwo (pszczelnictwo) [1. hodowla pszczół w
pasiekach lub barciach oraz zyski
przynoszone przed prowadzenie takiej
hodowli; pasiecznictwo; 2. Badania
naukowe przyznały Słowianom odwieczną
znajomość rolnictwa i bartnictwa, a żaden
kraj europejski nie dorównał w hodowli
-
Wersja 01 01 2017
pszczół okolicom nadwiślańskim] –
méhészet, méhészkedés, méhész foglalkozás
bartniczy, -a, -e – méhész-, méhészetibartnik [1. pszczelarz hodujący pszczoły w
barciach; 2. człowiek zajmujący się
hodowlą pszczół leśnych czyli t. zw.
„borówek”, umiejący wchodzić na drzewa
bartne za pomocą „leziwa”. Bartnik,
bartniczek, gatunek rudego, małego
niedźwiedzia, który na drzewa włazi i do
miodu w barciach się dobiera.] – méhész,
méhtenyésztő
bartodziej [bartodziej był wyrabiaczem barci w
rosnących drzewach leśnych] – (dawno)
odukészítő
Bartłomiej [imię męskie pochodzenia greckoaramejskiego. Pochodzi od słów: Bar, co
oznacza z aramejskiego syn i ‫( יַ מְ לַ ת‬Talmai)
- co jest imieniem męskim oznaczającym
oracz lub (w zależności od interpretacji
słowa jako wyrazu aramejskiego lub
greckiego) "Ptolemeusz" ("Tolemaios =
Tolmaj" czyli wojownik). Bartłomiej
oznacza zatem syn Tolmaja czyli syn
oracza lub syn wojownika. Jedno ze
zdrobnień tego imienia - Bartosz funkcjonuje obecnie jako osobne imię.] –
Bertalan (férfinév az arámi – görög
Bartholomaiosz
férfinév
latinos
Bartholomeus
formájú
rövidüléséből
származik. Jelentése: Ptolemaiosz fia.)
Bartłomiej (syn Talmaja) [Św. Bartłomiej
Natanael (I wiek n.e., zm. ok. 70) - jeden z
12 Apostołów, dwojga imion, zwany w
Ewangeliach Mateusza, Marka i Łukasza
– Bartłomiejem (grecko-aramejskie barTholomaios
"syn
Tolomaja
–
Ptolemeusza" lub "syn oracza"), a przez
Jana – Natanaelem (hebr. "Bóg dał").
Kościół rzymskokatolicki uznał dopiero w
XII wieku, że to ta sama osoba. ― 2. jeden
z dwunastu apostołów. Prawdopodobnie w
Ew. Jana 1;45-51 jest mowa o
Bartłomieju. Jezus powiedział o nim, że
nie ma w nim fałszu.] – Bertalan apostol
[Jézus tanítványainak, a tizenkét apostolnak
egyike. Neve arámul ezt jelenti: Talmai fia
(Bar-Talmaj). Az Újszövetség alig mond
valamit róla. Az apostolt a hagyomány
ördögűzőként tartja számon.]
Bartosz [staropolska skrócona forma imienia
Bartłomiej (jedna z wielu wówczas
istniejących, inne to np. Bartek, Bartusz
czy Bartysz). W Polsce używane w
średniowieczu (pierwszy zapis w 1216 r.).
Imię popularne w tej formie stało się
ponownie w ostatnich dziesięcioleciach XX
w.] – Bertalan
452
Bartoszkowie, bartolomici – bertalanosok (lat.
Institutum Clericorum saecularium in
commune viventium) [világi papok társulata.
- 1640: Tittmoningban (Bajorország)
alapította Bertalan Holzhauser (róla a nevük)
a lpászt-ok támogatására, a papi utánpótlás
biztosítására, öreg és beteg papok ellátására.
Mintájuknak a kk.
kanonokrendeket
tekintették. Egy házban, közös napirend
szerint klauzurában éltek, fogadalmat nem
tettek, csak az intézmény iránti hűségre
esküdtek
fel.
Magánvagyonukról
elszámolási kötelezettség mellett - szabadon
rendelkeztek. Egyház jövedelmüket közös
vagyonnak
tekintették,
ezért
kommunistáknak is nevezték őket. A mpp.
joghatósága alatt álltak. 1684: nyertek pápai
jóváhagyást. A 17-18. sz: Németországban,
Ausztriában, Magyarországon és Európa
több országában meghonosodtak.]
Baruch (błogosławiony) [1. Syn Zabbaja,
pomagał przy odbudowie Jerozolimy. 2.
Jeden z kapłanów, którzy złożyli swoje
imiona na umowie. Neh. 11;5 3. Syn
Neriasza, sekretarz proroka Jeremiasza, z
którym później został zabrany do Egiptu.
Księga jego proroctw zaliczana jest do
Apokryfów w Biblii Jakuba Wujka, gdzie
umieszczona została jako szósty rozdział
księgi proroka Jeremiasza.] – Baruch,
Báruk (héb.: „áldott” v. „legyen áldott”;
áldott, áldott legyen az Isten) [1. Néria fia,
Jeremiás (1) hűséges barátja, írnoka és
életrajzírója (Jer 32,12; 36,4kk; 43,3.6.;
45,2). 2. Zakkai (2) fia, Jeruzsálem falainak
építője (Neh 3,20). 3. Pap, aki Nehémiással
(3) együtt megpecsételte a szövetséget (Neh
10,6). 4. Férfi Júda törzséből a fogság után
(Neh 11,5).]
barwa [1. Barwa, kolor, farba, maść. Ze
staroniemieckiego wyraża varwe i farawa
utworzyli Czesi wyraz barva, który
przejęli od nich Polacy daleko pierwej niż
wyraz farba i zastąpili nim wyraz maść,
stosując barwę do koloru tkanin i szat, a
maść do koloru szerści zwierząt. 2. znak,
kolor symbolizujący dane państwo,
stowarzyszenie, klub itp.; 3. odcień,
piętno, cecha nadające charakter komuś
lub
czemuś;
4.
charakterystyczne
brzmienie dźwięku, głosu ludzkiego;
5. zob.
farba;
6. daw.
mundur,
umundurowanie; 7. daw. ubiór dla służby]
– szín, festék, színezet, árnyalat; jelleg,
külseje, megjelenése, színe vminek; állati vér
barwa (wyrobu papierowego) [cecha wrażenia
wzrokowego.
Barwa
może
być
chromatyczna i achromatyczna. Barwy
achromatyczne (biała, czarna, szara) nie
-
Wersja 01 01 2017
mają koloru (odcienia). Z tego powodu
nie mówimy ogólnie o kolorach wyrobów
papierowych. Ze względu na występujące
różnice w nazwach barw u różnych
producentów wyrobów papierowych Cezex
opracował własny wzornik barw z
najczęściej stosowanymi w Polsce ich
nazwami. Te nazwy są użyte w niniejszej
prezentacji.] – (papírgyártás) szín; színezet,
árnyalat [A papíripar a WTA Taube-féle
fehérségi mérőszámot használja]
barwa dźwięku [subiektywna cecha dźwięku,
która pozwala odróżnić brzmienia
różnych
instrumentów
lub
głosu.
Uzależniona jest od ilości, rodzaju i
natężenia tonów składowych. Barwa
zmienia się m.in. wraz z wysokością
dźwięku. Różnica w barwie dwóch
dźwięków o tej samej wysokości opiera
się] – hangszín; hangszínkép, hangspektrum
[1. az összetett hang részhangjellemzőinek
összessége a frekvencia függvényében. Attól
függően, hogy a vizsgált frekvenciasávban a
hangszínkép milyen részhangokból áll,
megkülönböztetünk: 1. vonalas (diszkrét
részhangok) hangszínképet, 2. folyamatos
(folytonosan eloszló) hangszínképet, 3.
vegyes (folyamatos és diszkrét részhangok)
hangszínképet. Aszerint, hogy a hang
színképét megtartja-e v. változik, állandó, ill.
változó hangról beszélünk; 2. a hangnak
egyik jellemző tulajdonsága, amelynek
alapján az azonos alapfrekvenciájú és
erőségű
hangok
egymástól
megkülönböztethetőek. Fizikai mértéke: a
hangszínkép.]; hangelszíneződés (koloráció)
barwa głosu – (emberi) hangszín
barwa heraldyczna [zob. tynktura w zn. 2.] –
heraldikai szín
barwa lokalna [zob. kolor lokalny] – helyi v.
lokális szín
barwa nacyscona – tartalmas v. telt szín
barwa narodowa – nemzeti szín
barwa naturalna wyrobu papierowego [barwa
wyrobu papierowego uzyskana przy
zastosowaniu surowców nie podlegających
ani odbielaniu, ani barwieniu, bez
dodatku substancji barwnych i wybielaczy
optycznych.] – papírgyártás természetes
színe (ném. Naturfarbe)
barwa ochronna [1. zob. kolor ochronny;
2. ubarwienie upodabniające zwierzę do
otoczenia] – védőszín; védőfesték; a
terephez alkalmazkodó
szín, (wojsk)
fedőszín, (élővilág) mimikri
barwa ostrzegawcza – figyelmeztető szín
453
barwa pastelowa [barwa delikatna, stonowana,
mało intensywna] – pasztell szín
barwa samogłoski [cechy fonetyczne samogłoski
odróżniające ją od innych w danym
języku] – magánhangzó színe
barwa słomkowa – szalmaszín
barwiarski, -a, -ie; barwierski, -a, -ie – festői,
festő-, kékfestő, festőipari
barwiarstwo; barwierstwo [zawód barwiarza] –
festés, kékfestés
barwiarz
[W
większości
korporacji
akademickich
pełnoprawny
członek
korporacji. Ma prawo noszenia jej barw i
herbu.] – kelmefestő
barwica [róż, szminka (dawniej)] – (arc- v. száj)
festés
barwica, barwiczka [tak nazywano rumienidło,
czerwienidło, ruż, wogóle farbę, którą
kobiety, zwłaszcza dawne mieszczki, lice
piększyły i rumieńca sobie przydawały] –
(arc- v. száj) festés; kozmetikai festék,
festőanyag, pigment
barwiczka [dawniej: szminka] – kozmetikai
festék, festőanyag, pigment
barwić [1. nasycać farbą; 2. nadawać czemuś
jakiś charakter; 3. zob. farbować w zn. 3.;
4. sprawiać, że coś przybiera jakąś barwę]
– festeni, színezni; szépíteni, díszíteni;
(vadászat) erősen vérezni, ömlik belőle a vér
barwić tkaniny – (szövött) anyagot festeni
barwić się [nabierać koloru] – elszíneződni; színt
kap
barwienie – színezés, színfestés, festés
barwienie
polichromatyczne,
barwienie
wielokolorowe
[modna
technologia
drukowania tekstyliów, w której kolory są
osiągnięte za pomocą dwu-rolkowej
maszyny napawającej z systemem jets and
reservoirs for coloured solutions.] polikromatikus
színezés
[Modern
textilnyomási technika, amelynél a kelmét
fúvókasorok alatt vezetik át, amelyekből
különböző színű színezékeket fecskendeznek
a kelmére. A fúvókák mozgatásával és a
színezékkiáramlás
programozásával
különböző mintázatok állíthatók elő.]
barwienie w masie [zabarwienie wyrobu
papierowego nie tylko na powierzchni ale
również w całej jego grubości] –
masszaszínezés; színezés masszában
barwinek [1. Barwinek (Vinca L.) – rodzaj roślin
z rodziny toinowatych. Występuje w
Eurazji i krajach podzwrotnikowych. 2.
roślina zawsze zielona, o pełzających
łodygach i jasnoniebieskich kwiatach] –
örökzöld, télizöld; meténg
-
Wersja 01 01 2017
Barwinek mniejszy (Vinca minor) [Barwinek to
roślina
krzewiasta,
zimozielona
wytwarzająca dużo pokładających się po
ziemi pędów, które z czasem się
ukorzeniają, tworząc kobierzec z dużymi,
pięciopłatkowymi,
liliowoniebieskimi
kwiatami wyrastającymi na długich
szypułkach, liście owalne, początkowo
delikatne, jasnozielone, z czasem stają się
ciemnozielone, błyszczące, skórzaste, na
powierzchni blaszek wyraźnie widoczne
unerwienie, wys. 15 do 20 cm, istnieje
wiele odmian barwinka różniących się
barwą kwiatów (np. odmiana La Grave o
kwiatach lawendowych, czy Bowles White
o kwiatach białych), czy też barwą liści
(np. odmiany o liściach biało obrzeżonych,
żółto pstrych, czy też wyhodowana w
Polsce odmiana Sebastian o liściach
jasnozielonych z żółtozieloną plamą po
środku blaszki)] – Kis meténg (Vinca
minor)
Barwinek mniejszy (Vinca minor)
Barwinek pospolity (Vinca minor L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny toinowatych
(Apocynaceae). Jedyny gatunek barwinka
występujący w Polsce w stanie dzikim
(dość
rzadko).
W
rozproszonych
stanowiskach występuje niemal na całym
niżu. W górach spotykany jest rzadziej.
Jest również uprawiany jako roślina
ozdobna.] – kis meténg (Vinca minor) [a
meténgfélék
(Apocynaceae)
családjába
tartozó növényfaj. Más megnevezései:
örökzöld meténg, télizöld meténg, kis
télizöld.]
Barwinek różowy (Catharanthus roseus) [gatunek
rośliny należący do rodziny toinowatych
(Apocynaceae), endemicznie występujący
na
Madagaskarze]
–
Rózsameténg
(Catharanthus roseus) [meleg kedvelő,
nálunk egyévesként termesztett növény.
Gyökere fehér színű, mélyre hatoló, enyhén
elágazó, szára hengeres 40-60 cm magas.
Levelei
átellenes
állásúak,
oválisan
kihegyezettek, ép szélűek, fénylő olajzöld
színűek. ]
Barwinek różowy (Catharanthus roseus)
454
barwiony, -a, -e [sprawiać, że coś przybiera
jakąś barwę] – színes, festett
barwiona tkanina – festett szövet (áru)
barwisty, -a, -e – színes (élénk színekkel) festett,
színezett
barwliwy, -a, -e [łatwo barwiący się; zdolny do
barwienia] – színt eresztő, színező, festő
barwnie – színesen, színdúsan; élénken,
plasztikusan
barwnie opisywać – plasztikusan leírni, élénken
ecsetelni
barwnik [1. substancja mająca właściwość
trwałego barwienia różnego rodzaju
materiałów;
2.
jest
substancją
przepuszczającą światło i zabarwiającą
sobą ośrodek, w którym jest rozpuszczona
lub stopiona. Może również reagować z
tym ośrodkiem. W odróżnieniu od
pigmentów, wśród barwników występuje
również wiele substancji organicznych.] –
festékanyag, festőanyag, színezék, színező
anyag, pigment
bawnik azurowy – azúr festék; kék festék, amelyet
metilén kékítőből nyernek
barwniki alkaliczne – alkalikus festékek
barwniki azowe – azófestékek
barwnik indygowy – indigófesték
barwniki kadziowe [pochodne indyga stosowane
do barwienia włókien roślinnych] –
csávafesték
barwniki naturalne – természetes színezőanyagok
barwniki zaprawowe – csávaszínezék
barwność – színesség, színgazdagság, tarkaság,
élénkség
barwny, -a, - e [kolorowy; 1. a) mający jakiś
kolor (z wyjątkiem czarnego lub białego);
b) mający parę kolorów (z wyjątkiem
czarnego i białego); różnokolorowy;
różnobarwny;
2.
przenośnie:
urozmaicony,
ciekawy,
efektowny;
4. kolorowy,
różnobarwny;
5. interesujący,
żywy,
różnorodny;
6. mający jakąś barwę (ale nie białą i nie
czarną)] – színes, tarka; élénk
-
Wersja 01 01 2017
barwna ślepota, ślepota na barwy – színtévesztés
(színvakság)
barwne pióro – színes, tarka toll
barwny język – színes nyelv
barwny kilim – színes szőnyeg
barwny styl – színes stílus
barwoczuły, -a, -e [1. reagujący na różne barwy;
2. reagujący na różne odcienie, barwy;
panchromatyczny] – színérzékeny
barwy [Kolorem umiłowanym przez Słowian
wogóle, a zwłaszcza przez Polaków, był
szkarłat czyli czerwień. Z tego-to powodu
orzeł biały był od wieków przedstawiany
w polu czerwonem, a stąd i kolory
czerwony z białym uważane za narodowe.]
– (nemzeti) színek
barwy dopełniające – kiegészítő v. komplementer
színek [Barwy dopełniające: pary barw,
które połączone ze sobą w równych
proporcjach dają (w zależności od metody
łączenia) - czerń, biel lub szarość. Barwy
dopełniające to pary barw dopełniające się
do achromatyczności. Najczęściej są
przedstawiane
jako
barwy
leżące
naprzeciwko siebie w kole barw:
Komplementer
színek
[Kiegészítő
színpároknak
(komplementer
színek)
nevezzük azokat a színpárokat, amelyek a
hatosztatú vagy tizenkét osztatú színkörben
egymással szemben helyezkednek el. Additív
színkeverésben szürkét eredményeznek
(kivéve a vörös és zöld keverékét, ami barnát
eredményez).]
barwy kontrastowe – kontraszt színek
barwy narodowe, państwowe [połączenie
kolorów w ściśle określonym porządku,
będące symbolem danego państwa,
występujące na flagach i innych znakach
państwowych] – állami v. nemzeti színek
barwy naturalne [barwy takie jak w naturze] –
természetes színek
barwy ochronne – rejtőszínek
Barwy ochronne [polski film fabularny z roku
1976 w reżyserii Krzysztofa Zanussiego] –
Védőszínek (Krzysztof Zanussi filmje)
barwy polskie [biel i czerwień; też: sztandar
biało-czerwony] – lengyel színek: fehér és
piros
bary [silnie rozwinięte barki, ramiona] – váll
(barki) [brać się za bary: birokra kelni, ölre
menni]
barycentrum [fiz. środek ciężkości] – (gör.)
baricemtrum; súlypont
barycentryczny, -a, -e – súlyponti
barycz [targowisko, bazar, miejsce zamiany
towarów. Mamy nazwyrzek, miejsc, ludzi,
455
herbu: Barycz, Baryka, Baryczka] –
(dawno) vásártér, piactér, bazár
baryczny, -a, -e [1. związany z ciśnieniem
atmosferycznym; 2. związany z ciśnieniem
atmosferycznym] – bárikus [niż baryczny,
atmosferyczny: légnyomáscsökkenés;
HYPERLINK
"http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=3281417"
wyż
baryczny,
atmosferyczny :
légnyomásemelkedés]
barykada [1. zapora budowana w poprzek ulicy
podczas walk ulicznych; 2. przeszkoda z
jakichś
przedmiotów
utrudniająca
przejście] – (fr.) barricade, barikád,
barrikád; utcai torlasz [stawiać barykada,
wznosić barykada: barikádot emel]; akadály
barykadować
[1. budować
barykady;
2. tarasować drogę] – barrikádot emelni,
elbarikádozni; eltorlaszolni, elzárni
barykadować przejście – eltorlaszolni az átjárást
barykadować się [odgradzać się za pomocą
barykady] – eltorlaszolja magát
barykadowanie – torlaszolás, barrikádok emelése
v. állítása
barykadowy, a, -e – barrikádbaryła [1. pot. duża, pękata beczka; też:
zawartość takiej beczki; 2. pot. bardzo
gruba osoba; 3. dawna jednostka objętości
cieczy; 4. baryła, bareła, z włosk. barille,
barella, miara dawna polska do płynów] –
(fr.) baril; hordó (33-45 literes hordócska);
kövér
baryłka [jednostka objętości cieczy i ciał
sypkich, poza krajami anglosaskimi
używana głównie w handlu ropą naftową]
– hordó; hordócska, kis hordó
 1 baryłka ropy naftowej (skrót: 1 bbl) = 42
galony amerykańskie = 158,96832 l (~159 l) –
standardowa jednostka objętości w przemyśle
naftowym.

1 baryłka brytyjska (skrót: 1 Imp.bl.) = 36
galonów brytyjskich = 163,6416 l (~164 l) –
używana w Wielkiej Brytanii w handlu piwem.
baryłkowaty, -a, -e [1. podobny do małej beczki;
2. pot. gruby, otyły] – hordószerű, hordó
alakú
barysfera [1. dawna nazwa płaszcza Ziemi, jądra
Ziemi lub obu tych sfer łącznie; 2.
centralna część kuli ziemskiej złożona
głównie z niklu (Ni) i żelaza (Fe), jądro
Ziemi; nife] – (gör.) bariszféra; a föld sűrű,
nehéz anyagokból álló belső magva
baryt [minerał, siarczan baru; szpat ciężki] –
(gör.) barit, súlypát, báriumszulfát (BaSO4)
baryton (wł. baritono, z gr. barytonos = o niskim
głosie) [1. rodzaj głosu; 2. osoba
-
Wersja 01 01 2017
obdarzona średnim głosem męskim; 3.
głos męski o średniej skali pomiędzy
tenorem a basem, w przybliżeniu A-a1; w
znaczeniu potocznym - śpiewak o głosie
barytonowym. 4. trzeci po najwyższym
głos w czterogłosowym chórze męskim,
zwany również basem I (pierwszym). 3.
skrótowa nazwa odmiany niektórych
instrumentów, budowanych w różnych
wielkościach, o skali zbliżonej do głosu
barytonowego.] – (gör.-ol.) bariton, bariton
hang; középfekvésű férfihang; (személy)
baritonista; az ilyen hangú énekesek
csoportja az énekkarban; XVII-XVIII. sz.beli vonós hangszer
barytonista – bariton
barytonowy, -a, -e [związany z barytonem] –
baritonbarytonowy głos – baritonhang
barzi, barzyj [gw. gór. bardziej] – [Słowniczek
języka śląskiego] inkább, jobban
barzoł [bagno] – [Słowniczek języka śląskiego] –
mocsár, láp, ingovány
bas (wł. basso, z łac. śred. bassus = niski, głęboki)
[1. wł. basso 'dół; dno; spód; bas' ze śrdw.
łac. bassus 'bas' od 'tłusty; krótki; muz.
najniższy głos męski; lewa strona
klawiatury
fortepianowej
i
in.
instrumentów
klawiszowych;
pedał
(klawiatura
nożna)
w
organach;
instrumenty dęte o głębokim stroju
(klarnet, puzon, tuba); pop. kontrabas,
basetla, helikon; podstawowy, najniższy
głos akordu w harmonii (b. cyfrowany,
generalny; bas ciągły wł. basso continuo,
ostinato).
2. najniższy
głos
męski;
3. śpiewak o takim głosie; 4. najniższy głos
w czterogłosowym chórze męskim lub
mieszanym; 5. najniższy rejestr w
instrumentach muzycznych o rozległej
skali; 6. instrument muzyczny o najniższej
skali; 7. posp. litr wódki; 8. Jest
to najniższy
głos
męski
o skali
w przybliżeniu E-f1. W potocznym języku
oznacza również śpiewaka o basowej skali
głosu.
9. W czterogłosowym
chórze
męskim lub mieszanym jest to najniższy
głos, w chórze męskim nazywany jest
również drugim basem (bas pierwszy
to baryton). 10. Bas, basy - są to również
najniższe
dźwięki
w instrumentach
muzycznych, a także nazwa partii dla
lewej ręki w instrumentach klawiszowych
oraz nazwa
pojedynczych
dźwięków
i akordów granych lewą ręką na
akordeonie.] – (ol.) (rodzaj głosu) basszus,
mély hang, a legmélyebb fekvésű férfihang;
sötét színezetű, mély fekvésű férfihang
456
[śpiewać basem: basszust énekelni, basszus
hangon énekelni]; basszista, basszus hangú
énekes; az ilyen hangú énekesek csoportja az
énekkarban; a legmélyebb szólam a
zenekarban; (átv.) a egy liter vodka
bas
[obfity brzuch] – [Słowniczek języka
śląskiego] nagy has
bas generalny (cyfrowany) – számozott basszus
bas-relief [wym. ba reljef] [zob. relief płaski] –
lapos v. nem kidomborodó relief
bas, śpiewak o głosie basowym – basszista
basałyk [1. żart. o dziecku, zwykle psotnym;
2. dawny tatarski bicz bojowy zakończony
kolczastą, metalową kulką; 3. Basałyk, po
turecku dosłownie oznacza coś gniotącego,
mianowicie maczugę, drąg nieostrugany,
kieścień, – stąd w przenośni oznacza w
mowie polskiej człowieka bałwanowatego,
niezgrabjasza, drągala próżniaka.] –
melák, fajankó, semmirevaló; dagi, dundi,
pufók, kövér gyerek
basarunek; (dawno) basarynek [1. przestarzale:
chłosta,
baty,
cięgi;
2.
dawniej:
wynagrodzenie
za
krzywdę;
odszkodowanie; 3. W starem prawie
niemieckiem wyraz Besserung, znaczący
dosłownie
polepszenie,
był
nazwą
odszkodowania, kary sądowej.] – verés,
fájdalom; (dawno, prawo) botütés, botozás
[sprawić (komu) basarunek – elverni vkit]
basbaryton, Bas-baryton [to śpiewak obdarzony
głosem łączącym w sobie cechy basu i
barytonu]
–
(ol.)
(rodzaj
głosu)
basszbariton, mély bariton, basszusbariton;
baritonista, akinek basszus árnyalatú hangja
van
Base64 [rodzaj kodowania transportowego,
zmodyfikowana pod kątem zwiększenia
przenośności wersja kodowania uuencode.
Kodowanie to zostało zdefiniowane w
dokumencie RFC 4648] - BASE64 [1. a
MIME szabványban használt kódolás 8 bites
(bináris)
file-ok
7
bites
(ASCII)
állományokká való konvertálására, melyek
már gond nélkül átvihetők a hálózaton; a
kódolt állomány csak 64-féle ASCII
karaktert tartalmaz, így visszaalakítás nélkül
a szövegfile-ok is olvashatatlanok. 2. bináris
állományok
kódolására
használják
levelezéskor (a pine levelező is ezt
használja); 3. base64 - 'base64' kódolás; a
MIME rendszernél használatos kódolás 8bites források 7-bitesre történő átfejtésére; a
művelethez az ASCII készletből 65 karakter
kombinációját
használja,
amelyeknek
hibamentes átvitelét a 7-bites renszer
garantálja]
-
Wersja 01 01 2017
baseball [wym. bejsbo:l], bejsbol [wym. bejzbol]
[1. amerykańska gra rozgrywana między
dwiema drużynami piłką odbijaną
drewnianym bijakiem; 2. narodowa gra
sportowa USA (pochodzenia ang.),
podobna do palanta, rozgrywana między
dwiema drużynami po 9 zawodników, do
której używa się piłki, bijaków i rękawic.]
– (ang.) baseball; népszerű amerikai
labdajáték (az ellenpárt által dobott kis
bőrlabdát buzogány segítségével minél
távolabbra kell ütni, és repülési ideje alatt
bizonyos kört befutni, az
eredmény a
befutott körök számától függ)
baseball z długimi rękawami – hosszú ujjú
baseball póló
baseballista, [czytaj: bejzbolista albo bejsbolista]
[zawodnik
uprawiający
baseball;
bejsbolista], bejsbolista – baseball játékos
baseballowy, , bejsbolowy -a, -e – baseball-,
basen [1. sztuczny zbiornik na wodę, zwykle do
celów rekreacyjnych; też: teren, na
którym znajduje się taki zbiornik;
2. sztuczny zbiornik, zwykle na wodę, do
celów
przemysłowych,
przeciwpożarowych; 3. zlewisko; 4. geol.
zagłębienie w skorupie ziemskiej; 5. część
obszaru wodnego portu, będąca miejscem
postoju lub naprawy statków; 6. naczynie
do załatwiania potrzeb fizjologicznych,
używane przez chorych] – (fr.) bassin,
víztároló medence, vízmedence; vízgyűjtő
medence, fürdőmedence, úszómedence;
uszoda; víztartály; (med) ágytál; (rzeka)
vízgyűjtő medence
basen dla dzieci – gyermekmedence
basen Dunaju – a Duna vízgyűjtő medencéje;
Duna-medence
basen koagulacyjny – koagulációs kád v. medence
basen morza Śródziemnego – a Földközi-tenger
medencéje
basen oceaniczny (głębia) [1. zagłębienie dna
oceanicznego występujące na głębokości
3000–6000 m; 2. forma ukształtowania
dna oceanicznego, ogromne obniżenia w
skorupie, rozpościerające się poniżej
szelfu
i
stoków
kontynentalnych.
Rozpościerają się one na głębokości od
4000 do 6000m i zajmują 50%
powierzchni Ziemi (ok.70% powierzchni
dna oceanicznego).] – óceáni medence
457
basen pływacki – úszómedence; fürdőmedence
basen portowy – kikötői medence; dokk
basen rozgrzewkowy – melegített medence
basen sedymentacyjny [zagłębienie w skorupie
ziemskiej, w którym gromadzą się osady]
– szedimentációs v. üledékes medence
basethorn [nm. Bassetthorn; wł. bassetto zdrobn.
od basso 'muz. bas'; nm. Horn 'róg'; rożek
basetowy,
instrument
muz.
dęty
stroikowy, rodzaj klarnetu altowego z
wygiętą czarą głosową (w Polsce dawn.
zwany krzywonosem)] – basszetkürt
basetlista – nagybőgős
basetla [1. ludowy instrument strunowy o
niskich
dźwiękach,
w
kształcie
wiolonczeli; 2. daw. wiolonczela] –
nagybőgő, kisbőgő; gordonka
BASIC (Beginners All Purpose Symbolic
Instruction Code) [1. język programowania
wysokiego poziomu, opracowany w 1964
przez Johna George'a Kemeny'ego i
Thomasa E. Kurtza w Dartmouth College
w oparciu o Fortran i Algol-60. Jego
pierwsza wersja znana była później pod
nazwą Dartmouth BASIC, pierwszy
program w BASIC-u został uruchomiony
1 maja 1964 na komputerze General
Electric GE-225 typu mainframe. 2. Basic,
BASIC [wym. bejz-ik] «uproszczony język
programowania stosowany m.in. w
komputerach domowych] – BASIC,
kezdők általános célú programozási nyelve
(Beginner's All-purpose Symbolic Instruction
Code) (kezdők általános célú szimbolikus
utasitáskódja) [általános célú programozási
nyelvet 1964-ben készítette Kemény János és
Thomas Kurtz a Dartmouth College-ben,
oktatási céllal. A nyelv alapjait a Fortran
programozási nyelv alapján tervezték meg. A
nyelv interpretált nyelv, azaz a programot
futás közben fordítja a gép saját nyelvére. A
Visual Basic 2002-ben jelentős átalakításon
esett át: megjelent a Visual Basic .NET, ami
teljesen objektumorientálttá tette a nyelvet, a
.NET keretrendszerhez igazodva. Több
speciális célú Basic-változat létezik, például
mikrovezérlők
programozására
vagy
játékfejlesztésre.]; (mod) A divatban az
alapdarabokra vonatkozó kifejezés, melyek
felcserélhetőek és jól kombinálhatóak
Basic English [wym. bejz-ik inglisz] (z ang.
podstawowa angielszczyzna, także skrót
inicjałów angielskich wyrazów: British =
'brytyjski', American = 'amerykański',
scientific = 'naukowy', international =
'międzynarodowy'
i
commercial
=
'handlowy') [1. język angielski uproszczony
do 850 podstawowych wyrazów, z
-
Wersja 01 01 2017
nieskomplikowaną budową gramatyczną;
2. język angielski uproszczony do 850
podstawowych
wyrazów
o
nieskomplikowanej
budowie
gramatycznej. Został stworzony w 1930 r.
przez C.K. Ogdena.] – (ang.) Basic
English; egyszerű angol (Basic English)
nevű mesterséges nyelvet Charles Kay
Ogden alkotta meg és publikálta a Basic
English: A General Introduction with Rules
and Grammar c. könyvében 1930-ban.
Ogden azt mondta, hogy hét év kell az angol
nyelv megtanulásához, hét hónap az
eszperantóhoz és hét hét az egyszerű
angolhoz.
basior [wilk samiec] – farkas kan; hímfarkas
basiora [samica wilka] – nőstényfarkas
Basia, Baśka – Boriska, Borika, Bori
basista [muzyk grający na kontrabasie lub
gitarze basowej]; basistka – nagybőgős
(ffi/nő)
baskak [dosłownie po tatarsku znaczy:
wyciskacz,
ugniatacz.
U
Tatarów
baskakowie byli to poborcy podatków i
urzędnicy, czuwający nad wypełnianiem
rozkazów chana, mieli więc znaczenie
starostów i namiestników chańskich.] –
(dawno) facsaró, nyomó, préselő
basketball
[wym.
basketbol],
basket
[koszykówka] –
(ang.) baskett-ball,
basketball; kosárlabda (koszykówka)
baskijka [1. nakrycie głowy bez daszka; beret
baskijski; 2. płaskie, okrągłe nakrycie
głowy bez daszka] – baszk sapka
baskijka [członkini narodu mieszkającego po
obu stronach Pirenejów nad Zatoką
Biskajską] – baszk nő
baskijka, beret [miękkie, małe, okrągłe nakrycie
głowy, popularny w regionie Pirenejów,
szczególnie wśród baskijskich ludzi (od
których
wzieło
nazwę).
Został
wprowadzony do mody w późnym wieku
XX
przez
francuskie
salony.]
–
baszk/svájci sapka [Puha, kerek fejfedő,
népszerű a Pireneusokban, különösen a
baszkok körében (innen is kapta a nevét). A
20. században jött divatba a francia
divatszalonok révén.]
458
baskijski, -a, -ie [przymiotnik od: Baskonia] –
baszk
baskina [1. ozdobna, szeroka spódnica kobiet
hiszpańskich;
2.
zob.
baskinka;
3. wydekoltowany stanik bez rękawów
noszony we Francji w pierwszej połowie
XVI w.; 4. ozdobna, szeroka spódnica
hiszpańska; 5. strój damski o stroju
sztywnego stanika o dużym dekolcie bez
rękawów, z wykładaną dolną częścią
sięgającą bioder. Popularna we Francji w
XVI wieku. 6. szeroka, długa spódnica
kobiet hiszpańskich i baskijskich 7. w
nazewnictwie fachowym, dolna cześć (od
pasa do linii bioder) żakietu lub bluzki. 8.
w XVI wieku sztywny staniczek
sznurowany, wzmocniony fiszbinami, bez
rękawów, wydekoltowany, podobny w
kształcie do lejka. W XIX wieku, mniej
więcej od roku 1850 nazywano tak
gorsecik wierzchni czy też kurtkę damską
z połami wykrojonymi z jednej sztuki i
rękawami "w pagodę".], baskinka [1.
rozkloszowana albo rozcinana część
stanika lub bluzki damskiej, doszyta w
talii, sięgająca bioder; 2. część długiej
bluzki
od
pasa
do
bioder;
3.
rozkloszowana albo rozcinana; 4. część
bluzki lub żakietu, doszyta w talii,
sięgająca bioder; 5. falbanka w talii; 6.
baskinia; 7. Przypominam tym, którzy
zapomnieli, że baskinka to rozkloszowana,
doszyta w talii część bluzki damskiej,
sięgająca bioder. Jedni ją doceniają, inni
mają na to rozwiązanie alergię. Jest to
jednak świetna propozycja dla tych z nas,
którym
natura
poskąpiła
figury
klepsydry. W tym sezonie występuje
zarówno w wersji delikatnej - subtelnej
falbanki podkreślającej biodra, jak i
przerysowanej. My możemy spokojnie
zatrzymać się gdzieś pośrodku. 8. Dół
żakietu lub żakietowej bluzki w formie
doszytego szerokiego „pasa” od linii talii
do bioder. Bywa rozkloszowana, krojona
po skosie, złożona z trapezowych klinów.
Zawsze akcentuje talię i dodaje krągłości
biodrom. Częsty wyróżnik bardzo
kobiecych żakietów „odcinających się” od
powinowactwa z męską marynarką.] – női
ruhafazon; blúz derékon aluli toldaléka v.
toldott része
-
Wersja 01 01 2017
Baskinka
Suknia "balowa" z gorsetem typu baskinka
basok [człowiek otyły, z dużym brzuchem]
(pogard.) (ziemia lubliniecka ) – [Słowniczek
języka śląskiego] túlsúlyos, pocakok ember;
kövér ember
basować [1. pot. śpiewać basem, grać na basie;
2. pot. wtórować, akompaniować; 3. daw.
przytakiwać,
schlebiać
komuś]
–
basszusban énekelni
basować komu – egy nótát fújni vkivel, kontrázni
vkinek
basowy, -a, -e [związany z basem, dotyczący
basu] – basszusbasowy głos – basszushang
Basra (arab. Al-Basrah, także Busra, Busrah) [to
jest drugim co do wielkości miastem
Iraku, ludność około 2.600.000 (szacunek
z 2003).] – Baszra v. el-Baszra (arabul
atazotlávsárítá itaguyn ;‫ال ب صرة‬al-Başrah,
magyarul időnként Bászra) [város Irak
délkeleti peremén, Baszra kormányzóság
székhelye, az ország harmadik legnépesebb
városa (1 827 125 fő, 2008, becslés)]
459
bas-relief [[wym. ba reljef] zob. relief płaski] –
(fr.) bas-relief; féldombormű; vmilyen
kőépítménybe mélyesztett dombormű
basso continuo [wym. basso kontinuo] [w
barokowych utworach instrumentalnych
lub instrumentalno-wokalnych: najniższy
basowy głos] – basso continuo [a szó szoros
értelmében – folytonos basszusvonalat jelent,
s valóban egy megszakítatlan mélyszólamot
képvisel a barokk lejegyzésmódjában.
Viszont a hangzó zenében sokkal többet
jelent, és megszabja az egész korabeli
hangzást. Tudniillik a continuo szólam felett
arab számok vannak helyenként feltüntetve,
melyeknek
szerepük
a
basszushoz
viszonyított akkordállás meghatározásában
nyilvánul meg. A korabeli csembalisták
ebből a "kódolt" zenei lejegyzésmódból
folyékonyan játszani tudtak]
basta [wykrzyknik wyrażający stanowczy nakaz
zakończenia czegoś] – (ol.) elég!, kész,
vége!, punktum!, nincs tovább!
bastard
[1. dziecko
nieślubne,
zwłaszcza
potomek
królewski
ze
związku
pozamałżeńskiego;
2. mieszaniec
zwierzęcy, zwłaszcza pochodzący ze
skrzyżowania dwóch gatunków; 3.
Bastard, basztard i bastrzę – w dawnej
polszczyźnie to samo co bękart, dziecię
nieprawego
pochodzenia.
Ze
średniowiecznego wyrazu łacińskiego
bastardus przyjęły tę nazwę prawie
wszystkie
narody
w
Europie,
prawdopodobnie zaś do średniowiecznej
łaciny dostał się bastardus z języka
celtyckiego.] – (fr.-ném.) basztard; (dawno)
törvénytelen gyermek,
fattyú; korcs,
elfajzott, két különböző kereszteződésből
származó állat v. növény, keverék
bastarda [1. krój pisma drukarskiego stosowany
do końca XVI w.; też: czcionka tego
kroju; 2. działo używane w XVII w.] –
szöveg vágás; XVII. sz-i ágyu
basteja
[budowla fortyfikacyjna,
będąca
murowanym lub ziemnym umocnieniem
w formie niskiej, przysadzistej baszty
obronnej. Zbudowana na planie półkola,
wieloboku lub podkowy, wysunięta przed
mur
obronny,
była
stanowiskiem
ogniowym artylerii, blokującym dostęp do
kurtyny. Basteja była formą pośrednią
pomiędzy basztą a bastionem.] – (fr.)
bastille; (ol.) La Bastiglia; erődépítmény;
bástya
bastion [1. element fortyfikacji stałej wznoszony
w XV–XIX w.; 2. miejsce, w którym jakieś
idee lub tradycje najmocniej się
zakorzeniły; 3. (także beluarda lub bulwar)
-
Wersja 01 01 2017
– w dawnych fortyfikacjach o narysie
bastionowym,
podstawowy
element
umocnień wznoszony na załamaniach
obwałowania twierdzy (na wysuniętych
narożnikach). Wywodzi się z wcześniej
stosowanych bastei.] – (fr.) bastion;
(wojsko) bástya, vársánc, körbástya, őrtorony
[(fr.) bastille; Párizs egyik önálló
erődítménye a Szt. Antal kapu védelmére
1369-1382-ben épült, börtön volt; 1789.
július 14.-én rombolták le. Magyarországon
a bástya szó először 1510-ben fordul elő
„bastha” alakban.]
bastion pokoju – a béke bástyája
bastować [kończyć, przestawać, stopować] –
(dawno) abbahagyni, megszüntetni, pontot
tenni vmire, véget vetni vminek
basza [1. pasza; tytuł dostojnika w imperium
osmańskim; osoba nosząca ten tytuł; 2. w
mowie polskiej oznacza to samo, co pasza,
ale w języku tureckim dwa te wyrazy
mają wcale różne znaczenia. Basza od
wyrazu basz – głowa, znaczy to samo, co
naczelnik lub pan, i dodaje się nawet do
najniższych, tytułów wojskowych w
znaczeniu: Jmci Pan. Pasza zaś jest
tytułem gubernatora prowincyi, złożonym
z wyrazów perskich: pa – stopa, podstawa
i szach – król, niby podstawa króla, wielki
wezyr, filar królewski. Baszowie w
dawnem wojsku tureckiem bywali 3-ch
stopni, odznaczających się rodzajem
noszonych przed nimi buńczuków. Liwabasza odpowiadał generałowi brygady i
miał buńczuk czyli tuh pojedyńczy, był
więc baszą „jednotulnym”, feryk-basza
(generał dywizyi) był „dwutulnym”, a
muszyr
(generał
infanteryi)
był
„trzytulnym” czyli jucz-tuhułu.] – (tör.)
basa, pasa; a magas rangú katonai és polgári
hivatalnok címe
Baszan (lekka, żyzna ziemia) [1. płaskowyż
położony na wschód od Jordanu. Dawniej
ziemia króla Oga, pobitego przez oddziały
zbrojne Mojżesza. Zamieszkała później
przez połowę pokolenia Manassesa.
Kraina ta zwana również Basa i Bazan
posiadała żyzne ziemie i łąki, na których
rosły dęby baszańskie, mówiące o
wzniosłości i sile. Pasły się tam byki
(krowy)
baszańskie,
do
których
porównywano
wrogów
cierpiącego
Mesjasza. 2. słynący z doskonałych
pastwisk płaskowyż w północnej części
Zajordania, dzisiejszy Hauran. Stanowił
królestwo Oga, zanim otrzymała go
połowa pokolenia Manassesa] – Básán
(szelíd; kő nélküli, termékeny vidék; lágy,
460
homokos talaj) [1. Vidék Genezáret-tavától
keletre, Gileád (1) és Hermon közt,
rendkívül termékeny, pompás nyájairól
ismert (5Móz 32,14; Ez 39,18); Manassé
törzsének jutott osztályrészül (Józs 13,2930). Nagy Heródes (1), majd annak fia,
Fülöp (2) birodalmához tartozott. 2.
termékeny fennsík a Jordán keleti
partvidékén, a Jarmuk középső és felső
folyásától északra (MTörv 3,10; Józs 13,912; 20,8; 2Kir 10,33). - Ismertek voltak
legelői (Mik 7,14; Jer 50,19; Náh 1,4),
barmai (MTörv 32,14, Zsolt 22,13: az erő és
a szenvedély, Ám 4,1: az önelégült jólét
jelképei; Ez 39,18) és erdői (Iz 2,13; Ez 27,6;
Zak 11,2). Sűrűn lakott ter. lehetett (MTörv
3,4). Az ország kettészakadása után az É-i
részhez tartozott. Egy időre meghódították az
arámok (2Kir 8,28; 10,33), II. Jerobeám
foglalta vissza (14,25). III.Tiglet Pilleszer az
asszír birod-hoz csatolta (15,19). Kr.2.sz: a
nabateusoké, majd Nagy Heródes, Fülöp, II.
Agrippa birtoka.]
baszłyk (z tur. basz głowa) [1. kaptur z długimi
końcami do wiązania wokół szyi lub pasa,
noszony dawniej w Rosji; 2. kawałek
materii spadający z głowy na ramiona;
strój kobiet na bliskim Wschodzie. Potem
zwój tkaniny wełnianej, tworzącej kaptur
na głowę, stanowiący niegdyś niezbędną
część ubioru żołnierza rosyjskiego na
Kaukazie. Wreszcie we Francji w latach
sześćdziesiątych XIX wieku kaptur
podróżny dla mężczyzn, który przeszedł
do stroju kobiecego. Był to rodzaj
mantylki z kapuzą, ozdobionej chwastami.
Wkładano ją na wizytę, do teatru i
odrzucano lekko na ramiona. 3. nakrycie
głowy w formie kaptura filcowego lub
sukiennego popularny przede wszystkim
w Rosji w XVIII i XIX wieku.
Charakterystyczne były dla tego nakrycia
głowy wydłużone końce , którymi
obwijano szyję lub zawiązywano w pasie.
Na krótko w połowie XIX wieku przyjął
się we francuskiej modzie kobiecej, jako
rodzaj ozdobnego kaptura połączonego z
szalem.
Czubek
zakończony
był
chwastem. 4. rodzaj nakrycia głowy,
kaptur
z
długimi
końcami
do
zawiązywania pod brodą lub owijania
wokół szyi albo pasa. Szyty był z grubego
sukna lub filcu. W połowie XVIII wieku
wprowadzono go w armii rosyjskiej.
Przyjął się również, na krótko, we Francji
w połowie XIX wieku jako element
kobiecego stroju. Było to połączenie szala
z kapturem zwieńczonym ozdobnym
chwastem (rodzaj pompona). W Polsce i
-
Wersja 01 01 2017
Rosji baszłyk nosili głównie wojskowi i
dzieci. Te ostatnie widywano w baszłykach
jeszcze
w
dwudziestoleciu
międzywojennym. Długie końce kapturów
skrzyżowane z przodu jak szalik wiązano
z tyłu w pasie. W czasie srogich zim
dobrze chronił przed mroźnym wiatrem.]
– kámzsa, csuklya
Rosyjski oficer w baszłyku 1862
baszmaki
[rodzaj
obuwia
pochodzenia
tureckiego
noszonego
w
Europie
Środkowej od XVI do XVIII wieku.
Obuwie ozdobne szyte z safianu, brokatu
lub aksamitu, wykładane podszewką z
tafty. Posiadały bardzo wysokie obcasy
obciągnięte materiałem. Szwy butów
ozdabiano koronkami lub galonikami.] –
(daw) török eredetű cipő fajta
baszta [1. okrągła lub czworokątna budowla
stanowiąca element starożytnych i
średniowiecznych fortyfikacji stałych; 2.
wieża warowna w dawnych zamkach i
murach miejskich, po czesku i po
górnołużycku zowie się tak samo baszta,
po włosku bastia, w starej niemczyźnie
Bastie, a w późniejszej Bastei, po
białorusku bakszta i baszta, po litewsku
bokszte.] – bástya (bastion), védőfal
baszta obronna – védőbástya
baszta narożna – sarokbástya
461
Baszta Rybacka (węg. Halászbástya) [jeden z
najbardziej
znanych
zabytków
budapeszteńskich. Znajduje się w I.
dzielnicy
w
okolicach
zamku
budańskiego.
Zbudowana
w
stylu
neoromańskim w latach 1895-1902
według planów Frigyesa Schuleka w
miejsce dawnych murów zamkowych.
Swą nazwę zawdzięcza średniowiecznemu
cechowi rybaków, który bronił tej części
murów. Z wież i tarasów Baszty
Rybackiej rozciąga się widok na Dunaj,
Wyspę Małgorzaty, stronę peszteńską
oraz Górę Gellerta.] – Halászbástya
(Budapesten) [Budapest egyik legismertebb
műemléke, amely a budai várban, Budapest
I. kerületében található.]
basztan [ogród w stepie z uprawą kawonów lub
melonów. Po turecku bostandży –
ogrodnik, po rumuńsku bostan – arbuz, po
persku bostan, bustan – ogród warzywny.
Z
wyrazów
powyższych
Ukraińcy
stworzyli dla ogrodu stepowego na
nowinie nazwę basztan, upodobniając ją
do brzmienia, wziętego z polszczyzny
wyrazu „baszta”.] – dinnyés kert;
zöldségeskert
baśniarz – mesemondó, regélő
baśniowy, -a, -e [przymiotnik od: baśń] – mese-,
mesebeli; érdekes, titokzatos, mesés
baśnie i klechdy ludowe – népmesék és népregék
Baśnie z tysiąca i jednej nocy (znane również jako
Tysiąc i jedna noc lub Księga tysiąca i jednej
nocy, oryg. Kitāb alf layla wa layla) [zbiór
około 300 baśni, podań, legend, anegdot i
opowieści zamkniętych w kompozycyjną
ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i
jego żonie Szeherezadzie, z głównym
wątkiem narracyjnym Szeherezady.] – Az
Ezeregyéjszaka meséi (arab: ‫ل ي لة أل ف ك تاب‬
‫[ ول ي لة‬Kitáb alf lajla va lajla] ’Ezer éjszaka
és egy éjszaka könyve’, perzsa: ‫ی ک و هزار‬
‫ شب‬, török: Bin Bir Gece Masalları,
urdu:‫ ک تب ول ی رات ين ہ زار اور ای ک‬, héber:
-
Wersja 01 01 2017
‫[ )ולילה לילה שלף‬a legismertebb arab
mesegyűjtemény,
amelynek
különféle
változatait évszázadok folyamán különböző
szerzők, fordítók és tudósok állították össze.
A mesék eredete a kora középkori Arábiába
és Perzsiába nyúlik vissza.]
baśń [1. jeden z najważniejszych gatunków epiki
ludowej, o tematyce związanej z
wierzeniami
magicznymi,
siłami
i
zjawiskami
nadprzyrodzonymi;
2.
opowiadanie o treści fantastycznej] – mese
(bajka), rege
baśń ludowa – népmese
bat [1. rzemień lub skręcony sznur służący do
chłostania; bicz; 2. łódź morska lub
rzeczna; bot ] – ostor, korbács, kancsuka;
verés, botbüntetés, fegyelmezés; ladik,
révészcsónak
Bat [hebrajska miara płynów, równa około 45
litrom (jedna dziesiąta kor - zob.)] – bat
(héber űrmérték 45 l)
batalia [1. wieloetapowe starcie zbrojne wrogich
wojsk; 2. gwałtowny spór wokół ważnej
sprawy; 3. intensywne i długotrwałe
działanie podjęte w ważnej sprawie] –
csata, harc, hadművelet
batalion, (dawno) bataljon [1. (nazwa skrócona
baon) – jednostka nazwa jednostki
taktycznej w wojsku pieszem, stanowiącej
część szyku bojowego. Sam wyraz jest
pochodnym i zdrobniałym od bataille,
bataglia.
2.
organizacyjna
wojska,
mniejsza od pułku - ok. 700 żołnierzy.] –
(fr.) bataillon; zászlóalj; tömeg, csoport
Batalion (bojownik batalion, bojownik zmienny,
biegus bojownik, bojownik odmienny)
(Philomachus pugnax) [średni ptak
wędrowny z rodziny bekasowatych,
zamieszkujący
północno-wschodnią
Europę i Syberię po Morze Ochockie i
Cieśninę
Beringa.]
–
pajzsoscankó
(Philomachus
pugnax)
[a
madarak
osztályának a lilealakúak (Charadriiformes)
rendjébe, ezen belül a szalonkafélék
(Scolopacidae)
családjába
tartozó
Philomachus nem egyetlen faja.]
Pajzsoscankó (Philomachus pugnax)
462
Bataliony Chłopskie [(BCh) — oddziały zbrojne
polskiego ruchu ludowego w latach 19401945.] – Paraszti Zászlóaljak
batalista [malarz tworzący obrazy o tematyce
wojennej czy wojskowej] – csataképfestő
batalistyczny, -a, -e – csatakép-, csataképszerű
batalistyka [1. twórczość poświęcona tematyce
wojennej; 2. twórczość, głównie malarska,
o tematyce wojennej] – csataábrázolás
batat [1. bylina uprawiana w strefie
międzyzwrotnikowej ze względu na
mączyste bulwy; też: bulwa tej rośliny; 2.
Wilec ziemniaczany (Ipomoea batatas (L.
Poir.) - gatunek byliny należący do
rodziny powojowatych, znany pod
nazwami batata, patata lub słodkiego
ziemniaka.] – batáta (édesburgonya,
Ipomoea batatas [L.] Poir). a szulákfélék
(Convolvulaceae) családjához tartozó, kúszó
szárú, évelő trópusi növény.
bateria [1. źródło prądu elektrycznego używane
np. w latarkach; 2. zespół takich źródeł
połączonych w jeden układ w celu
zwiększenia mocy; 3. zespół identycznych
lub podobnych aparatów albo urządzeń
połączonych ze sobą ze względów
technologicznych
w
jeden
układ;
4. artyleryjski pododdział ogniowy i
taktyczny;
5. zbiór
jednakowych
przedmiotów] – (fr.) batterie, battéria;
(artyleria) üteg, ágyuüteg; (villamoság)
telep, elem, akkumulátor; (zene) a zenekar
ütőhangszereinek csoportja; sok, számos,
sereg, légió; keverő csaptelep
bateria akumulatorowa – akkumulátor
bateria akumulatorów – akkumulátortelep
bateria anodowa – anódtelep; sorbakapcsolt
szárazelemekből álló egyenáramú áramforrás
bateria butelek – számos v. rengeteg üveg
bateria chromowana – krómozott keverő
csaptelep
bateria dla niosek – tojóketrec
bateria elektryczna – villanyelem, villamostelep
bateria przeciwlotnicza – légvédelmi üteg
bateria
słoneczna
[zespół
elementów
półprzewodnikowych do bezpośredniej
przemiany
energii
promieniowania
słonecznego w energię elektryczną] –
napelem, napakkumulátor
bateryjka [1. mała bateria – źródło energii;
2. daw.
latarka
elektryczna]
–
zseblámpaelem; kis akkumulátor
batiar (zob. baciar) – (tör.) betyár (baciar);
lembergi utcagyerek, fiatal, dologtalan
suhanc
-
Wersja 01 01 2017
batik [1. technika barwienia tkanin; też: tkanina
zdobiona tą techniką; 2. ręczna technika
barwienia, polegająca na kolejnym
nakładaniu wosku i kąpieli tkaniny w
barwniku, który farbuje jedynie miejsca
niezamaskowane warstwą wosku. Proces
woskowania i farbowania można, dla
uzyskania specjalnych efektów, powtarzać
wielokrotnie. Technika pochodzi z Jawy,
znana była w Afryce i Azji od około VIII
wieku.
W
Europie
batik
został
rozpowszechniony
przez
importy
holenderskie i wytwarzany od końca
XVIII wieku. Szczególnie popularny w
pierwszej połowie XX wieku.] – (maláji)
batik [1. batikfestés (ázsiai eredetű
kelmefestő
eljárás
színes
minták
készítésére); az így készült kelme; 2. A
viaszos batikolással kialakított desszint
utánzó nyomott minta. Az eredeti viaszos
batikoknál a kelmét a mintának megfelelően
viasszal fedik le, a színezéskor a viaszban
törések keletkeznek, így a mintás felületek
kissé elmosódottnak hatnak, és karakteres
szín-erezetek jönnek létre.]
batik [ręczna metoda dla drukowania albo
farbowania materiałów za pomocą
wosków albo oprawy; miejsca w materiale
(obrazy), które mają pozostać nie
zabarwione są przykryte. Po barwieniu
wosk albo oprawa jest usunięta; odkryty
obszar ukazuje wzór. Ta stara metoda
pochodzi z wyspy Jawa] – batikolás [Kézi
színmintázási technika. A kelme felületére a
mintázatnak megfelelően viaszréteget vagy
más megfelelő anyagot visznek fel. Az ezt
követő színezés során ezek a helyek nem
festődnek meg. A viasz ill. a fedőréteg
eltávolítása után a fedetlen részek színesek
lesznek, a fedett részek pedig eredeti
színűket mutatják. Ez az ősi módszer Jáva
szigetéről származik.]
batikarski, -a, -ie; batikowy, -a, -e – batik-,
batikszerű
batikować – batikolni
batikowanie
–
batikolás (Jávából eredő
kelmeszínezési
eljárás,
melynél
a
színezetlenül hagyandó részeket festés előtt
folyékony viasszal vonják be. A beviaszkolt
részek
eredeti,
természetes
színüket
megtartják)
batikowany, -a, -e – batikolt [Batikolással készített
minta. Az anyagot be kell vonni viasszal,
ezáltal festés közben töredezés keletkezik a
viaszban. Így a minták elmosódottak
lesznek.]
463
Suknia batikowa
batikowy, -a, -e [przymiotnik od batik; np.
technika batikowa, chustki batikowe] –
batik
batki, badki [majtki, kąpielówki (badyje),
spodenki] – [Słowniczek języka śląskiego]
bugyi, rövid nadrág, fürdőnadrág
batog [mocny bat] – korbács, ostor
batogować (batożyć) – korbácsolni, ostorozni
batogowanie – korbácsolás, ostorozás
batometr [przyrząd do pomiaru głębokości
zanurzenia i do pobierania próbek wody z
różnych głębokości zbiornika wodnego] –
batométer; vízmélységmérő
baton [wąska, podłużna tabliczka czekolady] –
tábla, csokoládétábla
batolit [wielka masa skalna powstała wskutek
zastygnięcia magmy w skorupie ziemskiej]
– batolit (mélytömzs) (gör. bathosz =
mélység, lithosz = kő) [5 km és 20 km
közötti mélységben kikristályosodott, lefelé
szélesedő, mélységi magmás kőzettest.
Kiterjedése 100 km2-nél nagyobb]
batonik – szelet, kis tábla
batonik czekoladowy – csokoládé szelet
Batory [Stefan I Batory (węg. Báthory István, ur.
27 września 1533 w Szilágysomlyó, zm. 12
grudnia 1586 w Grodnie) – książę
siedmiogrodzki od 1571, król Polski i
wielki książę litewski od 1576, po ślubie (w
tym samym roku) z Anną Jagiellonką,
córką Zygmunta I Starego. Przez wielu
historyków uważany jest za jednego z
najwybitniejszych
polskich
królów
elekcyjnych.] – Báthori, Báthory; [1571.
május 25-én a gyulafehérvári országgyűlés
Báthory Istvánt választja fejedelemmé
(1571-1586).
Báthory
István
1533.
szeptember 27-én Somlyó várában született.
Apja Báthory István erdélyi fejedelem, anyja
Telegdy Kata volt. Báthory István (15331586), erdélyi fejedelem, Jagelló Annával
kötött házassága révén 1575-1586 között lett
-
Wersja 01 01 2017
lengyel király. 1575. december 14-én
Báthory Istvánt – a Habsburgok jelöltjével, I.
Miksa császár és magyar király ellenében lengyel királlyá választották, és miután
1576-ban nőül vette a Jagelló-ház utolsó
leánytagját, a közel 50 éves Annát, a lengyel
infáns nőt, Lengyelország legfontosabb
személyiségét, 1576. május 1-jén Krakkóban
lengyel királlyá koronázták. Báthory István
(1576-1586) erdélyi fejedelmet a török
szultán is támogatta a lengyel trón
megszerzésében, melyet sikerrel védett meg
a Habsburgokkal szemben. A moszkvai
állammal folytatott háború eredményeképpen
elfoglalta
Inflantyt
(Kelet-Lettországot
Rigával együtt és Észtország déli részét).
Haláláig céljának tekintette Magyarország
felszabadítását a török alól, céljai elérése
érdekében az orosz trónra is pályázott.
Uralkodása alatt szerveződött át a lengyel
hadsereg magyar mintára (huszárság,
gyalogság, hajdúk, erősítette a tüzérséget). A
központi hatalom megerősítésében a lengyel
köznemesi sorból származó Zamoyski
kancellár segítette. Báthory a litván
fővárosban, Vilnában egyetemet alapított.]
batożek – kis ostor, ostorka
batożyć [daw. bić batogiem] – korbácsolni,
ostorozni, ütlegelni
batożyć się [1. daw. batożyć samego siebie;
2. daw. batożyć jeden drugiego] –
korbácsolja, ostorozja magát; korbácsolják,
ostorozzák, verik egymást
Battle-dress, Battle Dress (BD) [1. specyficzna
nazwa munduru wojskowego przyjętego
przez Armię Brytyjską w roku 1930 i
noszonego aż do 1960. Podczas II Wojny
światowej
kilka
innych
krajów
wprowadziło różne warianty Battle
Dressu w swoich armiach, w tym
Australia, Kanada, Indie, Nowa Zelandia,
RPA, Stany Zjednoczone Ameryki
(jednolity E.T.O.), a po II wojnie
światowej, takie kraje jak: Belgia,
Norwegia, Holandia i Grecja. 2. Bluza
żołnierzy angielskich i amerykańskich z
czasu drugiej wojny światowej, co rusz
przypominana
razem
ze
stylem
militarnym. Charakterystyczne elementy:
długość do talii – zaakcentowanej paskiem
o szerokości mankietów; nakładane
kieszenie z klapkami; naramienniki;
wykładany kołnierzyk z małymi klapkami.
Współczesne wersje battle-dressów do
obejrzenia w filmie Top Gun. ] – (ang.)
Battle-dress; ingzubbony
464
Batuel (dom Boga) [syn Nachora, Syryjczyk,
brat Abrahama. Jego córką była Rebeka żona Izaaka.] – Batuel, Rebekka atyja
(Ter.24,15.24.47)
batut [zob. trampolina w zn. 3.] – ugródeszka,
trambulin
batuta (z wł. battuta = uderzenie, takt; zob. a
battuta) [1. pałeczka używana przez
dyrygenta; 2. pałeczka dyrygencka; pod
batutą - pod kierownictwem danego
dyrygenta] – vezénylet, karmesteri pálca
(pod batutą: vkinek a vezénylete)
batuta [pałeczka używana przez dyrygenta do
kierowania grą orkiestry, chóru] – (ol.)
battuta; (tőrvívás) erős ütés, (kardvívás)
cselütés;
(lovaglás)
repülésszerű
nekiiramodás; (zene) ütem kezdete, leütés
Batwat – Batwat; A középkori lovagok által viselt, kis,
párnázott sapka, melyet a fémsisak alá húztak
batygrafia [dział hydrometrii obejmujący
pomiary głębokości akwenów i tworzenie
map na podstawie tych pomiarów] –
batográfia
(hidrometria,
vízmérés
részterülete)
batygraficzny, -a, -e [krzywa batygraficzna wykres stosunków głębokościowych wód
(jezior, mórz)] – batográfiai
batymetr (zob. batometr) –
batométer;
vízmélységmérő
batysfera
[kulista
kabina
obserwacyjna
opuszczana ze statku na stalowej linie] –
(gör. bathysphaere) batoszféra, batiszféra;
mélytengeri övezet
-
Wersja 01 01 2017
batyskaf
[statek
głębinowy
do
badań
podwodnych
na
bardzo
dużych
głębokościach] – (gör.-fr.) batiszkáf;
kutatógömb a mélytengerek élővilágának
vizsgálatára [szerkesztették William Beebe
és Barton]
batyst (fr. batiste; od imienia wynalazcy Baptiste
Chambray) [1. cienka, przezroczysta
tkanina lniana lub bawełniana o splocie
płóciennym; 2. „tkanka z delikatnej,
cokolwiek niebieskawej i szorstkiej trochę
przędzy. /.../ Z surowego, niebielonego,
modne były czas jakiś damskie suknie,
kapelusiki; z bielonego zaś gorse, mankietki,
chusteczki, czepki”. (Ł. Gołębiowski, Ubiory
w Polszcze, Warszawa 1830, s. 119).
Najdelikatniejsza tkanina, lniana lub
bawełniana o splocie płóciennym, miękka,
gładka, surowa lub bielona, jednobarwna
lub drukowana. 3. białe płótno z
odcieniem niebieskawym, bardzo gęste i
cienkie, z najdelikatniejszej bawełny lub
lnu. Nazwa batystu pochodzi od Jana
Baptysty Chambrai, który w XIII wieku
zaczął wyrabiać tę tkaninę. 4. tkanina
bawełniana
o
splocie
płóciennym
wynaleziona w XIII wieku przez Jana
Baptystę Chambrai – od jego imienia
pochodzi zresztą nazwa materiału.
Produkowana z najcieńszej przędzy
bawełnianej. Powierzchnia batystu jest
gładka i delikatna, zdatna do barwienia i
drukowania. Tkanina przeznaczona do
produkcji sukienek i bluzek. 5. tkanina o
splocie płóciennym, cienka miękka,
merceryzowana. Wyrabiana w kolorze
białym lub w pastelowych odcieniach
różnych kolorów, nieraz drukowana lub o
efektach tkackich. Zastosowanie: bielizna
dziecięca i damska, sukienki, bluzki,
fartuszki.] – (fr.) batiszt [1. finom, igen sűrü
fehér vászon, mely szálainak lágysága
szilárdsága s egyformasága által tünik ki.
Állítólag Baptiste Chambray flandriai
vászongyáros után nyerte nevét. 2. Szorosan
Szőtt, sima szövésű anyag lenvászonból
vagy pamutból, egyik oldalán fényes.
Ugyanúgy használjuk, mossuk és vasaljuk,
mint a pamutvászont. Széles körben
használjuk Párnahuzatok elkészítésére, de
készíthetünk belőle függönyt, párnát és
huzatot is. 3. Szellős, szinte átlátszó szövet a
legfinomabb pamutfonalakból. Keverékekből
is készítik. 4. Finom fonalból készült sűrű
len vagy pamutvászon ropogós kikészítéssel.
Legfinomabb az indiai batiszt, amelyet ott a
szélén aranyszállal szőve készítenek. Sima
szövésű, gyakran mintázott. 5. Eredendően
lenből, később pamutból is szövött,
vászonkötésű, igen vékony, de a muszlinnál
kevésbé áttetsző kelme. Jellemzően fehér, de
halvány pasztelszínekben is készítik.];
finom, könnyű pamut- v. lenvászon; gyolcs
465
antik batiszt hímzett rátétes párnahuzat
batyst (1) (fr. batiste) [bardzo gruba, miękka,
lekka bawełniana tkanina o gładkiej
powierzchni, o płóciennym splocie i
produkowana
z cienkiej
przędzy.
Wykorzystywana na podszewki i jako
podstawowy materiał do haftowania.] Cambric [Könnyű, puha, sima felületű,
nagyon sűrű beállítású, finom fonalakból
szőtt vászonkötésű pamutszövet; igen
tömören szőtt batiszt. Fehérneműk, svájci
hímzések, vattapaplanok huzatanyagának
alapanyaga.]
batyst (2) [lekka bawełniana tkanina, która jest
przezroczysta i przyjemna w dotyku.
Zrobiona z cienkiej, gęstej przędzy i tkana
splotem płóciennym. Może być barwiona
albo drukowana. Jest wykorzystywana w
produkcji damskiej i dziecięcej bielizny,
haftów i chustek. Początkowo termin ten
był wykorzystywany dla materiałów z lnu,
pochodzi
od
imienia
pierwszego
producenta
materiałów
tego typu,
Francuza Jean Batiste.] – batiszt [Könnyű,
finom, áttetsző, nagyon finom fogású
pamutszövet.
Finom
fonalból,
sűrű
-
Wersja 01 01 2017
beállítással, vászonkötésben készül, egyszínű
vagy nyomott kivitelben. Felhasználása: női
és gyermek alsóruházat, blúzok, zsebkendők,
hímzési alapkelme. Eredetileg csak lenből
készült szövetet neveztek így, maga az
elnevezés a szövet első gyártójára, a francia
Jean Batiste-ra utal.]
batyst bawełniany [cienka, lekka, błyszczące,
gładka bawełniana tkanina, o splocie
płóciennym z umiarkowanie skręconej
cienkiej przędzy. Tkanina jest podobna do
batystu. Wykorzystywana na bieliznę i
damskie letnie sukienki. Ta nazwa była
także używana do lekkiej wełnianej
tkaniny, która została zastąpiona lnem a
potem bawełną.] – pamutbatiszt [Könnyű,
finom, fényes, sima pamutszövet. Nem túl
erősen sodrott fonalból, vászonkötésben
készül. Hasonlít a valódi batisztra.
Alsóruházat, nyári ruhák készülnek belőle.
"Batiszt"
néven
szövetet
eredetileg
gyapjúból, később lenből készítettek, végül
átment az elnevezés pamutszövetre is.]
batyst façonné [lekka bawełniana tkanina,
z małymi wzorami tworzonymi podczas
tkania
(lub
drukowania),
czasami
z obrębionymi brzegami przy (otwartej
teksturze tkaniny). Wykorzystywana na
damskie
sukienki
i
bluzki.]
–
faconné/façonné batiszt [Könnyű, finom,
apró mintás pamutszövet beleszőtt, nyomott,
esteleg azsúr-mintával. Felhasználása: női
ruhák és blúzok anyagaként.]
batyst francuski (gaza), linon [gładka, lekka
bawełniana
tkanina
o
błyszczącej
powierzchni; o płóciennym splocie
z cienkiej przędzy bawełnianej w wątku i
osnowie. Stosowana na bieliznę.] – linon
[Könnyű, sima, vászonkötésű, pamut típusú
szövet, mind a lánc, mind a vetülék finom
pamutfonalakból készül. Alsóruházati cikkek
készítésére használják.]
batyst jedwabny [gładka, lekka bawełniana
tkanina
o
płóciennym
splocie.
Merceryzowana
bawełniana
przędza
powoduje połysk, który przypomina
jedwabną tkaninę. Wykorzystywana na
bieliznę
i
damskie
sukienki.]
–
selyembatiszt [Könnyű, vékony, sima,
vászonkötésű pamutszövet, mercerezett
pamutból készül, ez adja selyemszerű fényét.
Alsóruházat és női ruhák alapanyaga.]
batyst mako [delikatna, przeźroczysta, cienka
bawełniana tkanina, o gęstym wątku w
splocie płóciennym; produkowana z długo
włóknistej
bawełny
z przędzy
czesankowej. Nazwa pochodzi od wysokiej
jakości bawełny z Egiptu. Stosowana w
produkcji bielizny, bluzek i damskich
sukienek.] - mako-batiszt [Finom, könnyű,
áttetsző, sűrű szövésű, vászonkötésbenszőtt
pamut típusú szövet, amit hosszú szálú
mako-pamutból font fésült fonalból állítanak
elő. Alsóruházat, blúzok és női ruhák
készítésére használják.]
466
batystowy, -a, -e – batiszt-, batisztszerű
Baublis, ob. Dąb [1. (botanika) najstarszy dąb na
Żmudzi; 2. (religie) nazwa starych
"świętych" dębów na Żmudzi] – (dawno)
(szent) tölgyek Żmudź-ban
baud {rzecz.}; bod {m.} [komp.] [Bod (ang. Baud)
– w telekomunikacji i elektronice miara
określająca prędkość transmisji sygnału
(ilość zmian medium transmisyjnego na
sekundę) w zmodulowanym sygnale.
Nazwa pochodzi od nazwiska Émile
Baudot - twórcy telegraficznego kodu
Baudot. Przykład: 250 bodów oznacza, że
w ciągu sekundy sygnał może zmienić się
250 razy. Jeżeli każda zmiana sygnału
niesie z sobą informację o 4 bitach,
oznacza to, że w ciągu każdej sekundy
przesyłanych jest 1000 bitów.] – (ang.)
baud (ejtsd: bód) [1. a hálózatok átviteli
sebességének mértékegysége: a jelszint
modulálásának száma másodpercenként;
amennyiben egy jelváltás egy bitet jelent,
akkor megegyezik a másodpercenként átvitt
bitek számával (vagyis a bps értékkel); 2. A
modemek azon mûködési folyamatának
gyorsaságát jellemzõ mértékegység, amely
során a modem a számítógép digitális jeleit a
telefonvonal számára értelmes analóg
jelekké alakítja, modulálja. Mivel léteznek
olyan
modemek,
amelyek
minden
modulációval egynél több bitet tudnak
küldeni, ezért a baud számszerûleg sem
feltétlenül
azonos
az
adatátvitel
sebességével, amelynek a mértékegysége a
bps. 1 baud a modulációsebesség akkor, ha a
kommunikációs csatornán másodpercenként
1 jelváltás történik. Egy jel állhat egy bitbõl,
de lehetséges olyan kódrendszer is, ahol egy
jel több bitbõl áll. Ennek következtében a
baud a másodpercenként átvitt hasznos jelek,
míg a bps a másodpercenként átvitt összes jel
számát adja meg. A kereskedelemben
kapható
modemeket
az
adatátviteli
-
Wersja 01 01 2017
sebességükkel jellemzik. 10 baud a
moduláció
sebessége
akkor,
ha
másodpercenként 10 jelváltás történik. A
bináris, azaz két jelbõl álló jelrendszer
(például a 0 és az 1 számjegy) esetében a
baudot szokták a bit/s mértékegységgel
együtt is használni, mivel itt a kettõ
számszerûleg megegyezik. Az elõzõ példánál
maradva, a 0, 1 jelek esetén a 10 baud 10
bit/s-nek felel meg (számszerûleg). 3. a
telekommunikációban és az elektronika
területén a „jelarány” mértéke, amely
megmutatja, hogy egy adott átviteli media
esetén hány modulált jelet továbbítottak 1
másodperc alatt. A névadó a francia Émile
Baudot, a távírótechnikában használt
Baudot-kód kidolgozója volt. Például: 250
baud azt jelenti, hogy 250 jelet továbbítottak
1 másodperc alatt. Ha minden jel 4 bit
információt hordozott, akkor egy másodperc
alatt 1000 bitet vittek át. Ezt röviden 1000
bit/s-mal jelölhetjük. 4. Az adatátvitel
sebességének (órajelének) a mértékegysége.
1 baud = 1 bit/sec. Például egy 9600 baud-os
készülék 9600 bps sebességgel tud
kommunikálni; 5. a hálózatok átviteli
sebességének mérőszáma, kb. megegyezik a
másodpercenként átvitt bitek számával (7
vagy 8 bit jelent egy karaktert)]
baudrier [pochodząca z języka francuskiego
nazwa używanych w średniowieczu
(przede wszystkim w drugiej połowie XIV
i w XV wieku) skórzanych rzemieni lub
płóciennych
pasków
służących
do
zawieszania miecza u pasa rycerskiego.] –
(daw) lovagi övön a kard felfüggesztő
bőrszíj v. vászon öv
Bauhaus [uczelnia artystyczna powstała w
Weimarze z połączenia Akademii Sztuk
Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych
w 1919 r., później działająca w Dessau
(dziś Dessau-Roßlau) i Berlinie. Działała
do 1934 r. Została utworzona przez
Waltera Gropiusa. Określenie Bauhaus
używane jest również potocznie lub
nieściśle jako nazwa stworzonego przez
467
nią kierunku architektonicznego, jednego
z odłamów niemieckiego modernizmu.] –
(ném.) Bauhaus [Állami intézmény volt,
amelyet 1919-ben Weimarban Walter
Gropius alapított és 1925-ben áttelepült
Dessauba. Vezetője 1928-tól Hannes Meyer,
1932-től Mies van der Rohe. A Bauhaus
1932 után Berlinbe költözik, 1933-ban
bezárják.]
bauksyt (zob. boksyt) – bauxit (az alumínium fő
érce; első lelőhelye a franciaországi Les
Baux helység nevéből); vörös színű, agyagos
alumíniumtartalmú ásvány
baukunszt [architektura] – [Słowniczek języka
śląskiego] architektúra, építészet
baumajster [architekt] – [Słowniczek języka
śląskiego] építész
baumwola, bawołna [1. niem. Baumwollpflanze
a. Baumwolle; 2. zob. bawełna] –
[Słowniczek języka śląskiego] gyapot
Bautta (maska) – Bautta; a klasszikus velencei
álarcos jelmez, melyet férfiak és nők egyaránt
viseltek az 1400-as években
Bawar, Bawarczyk [mieszkaniec Bawarii] –
bajor, bajor férfi
Bawaria (niem. Freistaat Bayern) [Wolne Państwo
Bawaria – to najdalej położony na
południe kraj związkowy w Niemczech o
największej powierzchni .] – Bajorország
[német
nevén
Bayern,
Németország
legnagyobb területű tartománya. 1919 óta
hivatalos elnevezése Bajor Szabadállam
(Freistaat Bayern), ami a korábbi királyság
helyett választott köztársasági államformát
jelzi.]
Bawarka [mieszkanka Bawarii] – bajor nő
bawarka [herbata z mlekiem, podawana na
ciepło, czasami też z dodatkiem rumu,
brandy lub żółtek zmieszanych z cukrem
pudrem.] – (forró gyenge tea v. víz cukrozott
tejjel)
-
Wersja 01 01 2017
bawarski, -a, -ie [przymiotnik od: Bawaria] –
bajor
bawełna,
bawełnica
(Gossypium)
[niem.
Baumwollpflanze a. Baumwolle —
1. roślina
z
nasionami
okrytymi
włoskowatym puchem, który stanowi
jeden
z
głównych
surowców
włókienniczych; też: włókno okrywające
nasiona tej rośliny; 2. nici, przędza z tego
włókna; też: tkanina z tej przędzy; 3.
włókno naturalne, nasienne, otrzymywane
z roślin o nazwie rodzajowej bawełnica;
tkaniny wyrabiane z tego włókna. W
Polsce produkowana od początku XIX w.
4. nazwa rośliny, z której miękkich
włókien otaczających nasiona produkuje
się tkaninę o tej samej nazwie. Niezwykle
popularna w przemyśle tekstylnym,
bawełna jest materią stosunkowo miękką,
wytrzymałą i zdatną do farbowania i
druku.
Znana
od
starożytności,
podejrzewa się , że sposób jej
pozyskiwania znany był już starożytnym
Egipcjanom. 5. włókno pochodzi z
nasienia różnych odmian bawełnianej
rośliny. Roślina uprawiana od 4000p.n.e w
Indiach, skąd przywędrowała do Egiptu,
Babilonu, Chin i Azji Mniejszej. Włókno
bawełniane jest jednokomórkowe, ma
postać wyrównanej wstążki w spiralnym
skręcie, i pogrubione strony. Powierzchnia
włókna jest pokryta cienką i mocną skórą.
Jest
prześwitująca
wgłębiona,
wypełniona powietrze - i resztki
protoplazmy przebiegają wzdłuż włókna.
Długość włókna jest 10-60 μm, jego
grubość 12-40 μm.] – 1.
gyapot;
gyapotcserje;
Gyapot
(Gossypium
herbaceum, karpas, gyapjú) [1. több
Gossypium-faj magvának héjából kinőtt szőr,
a
pamutáruk
nyersanyaga];
pamut,
gyapotszál [A gyapotnövény magjaiból
kinövő szál (ún. magszál). A gyapotot i. e.
4000 óta termesztik Indiában, de elterjedt
Egyiptomban, Babilonban, Kínában és KisÁzsiában is. A gyapotszál egyetlen sejtből
áll, alakjára nézve megcsavarodott, szélei
felé megvastagodó szalag. Felületét finom,
erős réteg, az ún. kutikula borítja.
Belsejében, a szál teljes hosszában levegővel
kitöltött
bélüreg
húzódik,
amelyben
protoplazma maradványok találhatók. A
szálak hossza 10-60 μm, átmérőjük 12-40
mikrométer. 2. A Bibliában csak egy biztos
utalás van rá, hogy a zsidók ismerték a
gyapotot, a termesztéséről szóló leírásoknak
semmi nyoma sincs (Eszt 1,6). A gyapot a
mályvával közeli rokonságban van; van
indiai, afrikai és amerikai faja. Magja olajat
468
tartalmaz, és a mag repítő szőre, az igen
tiszta cellulóz, textil-nyersanyag.]; 2. (nici)
pamut [1. Az emberiség évezredek óta
ismeri. A gyapot termelése kb. a világ 80
országában történik, jelenleg az Amerikai
Egyesült Államok a világ legnagyobb
gyapottermelője, a trópusi és szubtrópusi
övben termesztik. A lejgobb minőségű
pamutok a Sea-Island az Egyesült
Államokból, a Pima Peruból és a Mako
Egyiptromból. A pamutot a gyapot nevű
növény (mályvaféle) tokterméséből kipattant
magszálakból szövik. Általában 30 szem
mag az átlagos termés és minden maghoz
2000-7000
gyapotszál
tartozik.
A
gyapotszálakból nyert pamut szálakat fonási
eljárásokkal alakítják fonallá. A pamut
fajlagos szakítóereje jó, a nedves szálak
szakítószilárdsága nagyobb, mint a száraz
szálaké. A pamut 20% nedvességet vehet fel
anélkül, hogy nedvesnek hatna. A
rugalmassága igen csekély, ezért erősen
gyűrődik. A pamutszálak tapintása kellemes.
Bőrbarát, és az izzadságot beszívja, ami
utána
kiöblíthető
belőle.
Hátrányos
tulajdonsága, hogy gyűrődik. A pamut
termékek könnyen kezelhetők, főzésálló,
kézzel és géppel is moshatók. Lassan
száradó, vasalás szükséges. A speciális
kikészítésű textiliáknál a kezelési utasítás be
kell tartani. Speciális vegyszerekkel a pamut
víztaszítóvá válik. Mivel jól színezhetők,
rendkívül gazdag minta és színválasztékban
kaphatók. 2. Nagyon sokoldalú természetes
szálú anyag. Szőtt, kötött, kevert szálas
anyagokban
egyaránt
megtalálható.
Használjuk bármilyen bútortextilnek, a
nehezítésnek
megfelelően.
3.
Egy
mályvaszerű,
szubtropikus
cserjeféle
magjának a szálai. A pamut termékek
filcmentesek,
strapabíróak,
bőrbarátok,
ellenállnak a hőnek. Magukba szívják a
nedvességet, nagy a szakítószilárdságuk, és
jól
tisztíthatók.
4.
A
szubtrópusi
pamutnövényből nyert természetes szálú
anyag, melyből különböző anyagokat
állítanak elő. A kezeletlen pamut légáteresztő
és nem téphető.]
-
Wersja 01 01 2017
Gyapot
Pamut
bawełna do cerowania – stoppolópamut
bawełna kolodionowa [nitroceluloza zawierająca
10–12% azotu] – kolloidális gyapot
Bawełna
kosmata,
bawełna
zwyczajna
(Gossypium hirsutum) [gatunek krzewów z
rodziny ślazowatych. Pochodzi z Ameryki
Środkowej, gdzie był uprawiany.] –
Hegyvidéki gyapot (Gossypium hirsutum,
Malvaceae)
bawełna mako [popularna nazwa dla wysokiej
jakości Egipskiej bawełny o długości 30
mm - 34 mm. Stosowana w produkcji
bardzo
wysokiej
jakości
tkanin
bawełnianych.] – mako pamut [Kiváló
minőségű, 30-34 mm szálhosszúságú, felsőegyiptomi pamutfajták gyűjtőneve. Igen jó
minőségű
pamutfonalak
készítésére
használják.]
bawełna strzelnicza [materiał wybuchowy do
wyrobu prochu bezdymnego] – lőgyapot,
robbanószer
bawełniany, -a, -e – pamut-; gyapot
bawełnica [1. bawełna – roślina; 2. choroba
zawodowa
pracowników
przemysłu
bawełnianego; 3. gatunek mszycy; 4.
obecnie nazwy tej używa się wymiennie z
określeniem bawełna w odniesieniu do
nazwy rośliny, z której wytwarza się tę
tkaninę; w języku staropolskim XVII
wieku bawełnicami nazywano wszelkie
bawełniane tkaniny, bądź też odzież z
takich tkanin wykonaną np. chusty] –
pamutszövet, pamutszoknya; fenyőtetű
469
bawełnica korówka (Eriosoma lanigerum) [zob.
korówka wełnista:
mszyca będąca
szkodnikiem jabłoni; znana też pod nazwą
korówki wełnistej i mszycy krwistej] Vértetű
(Eriosoma
lanigerum)
[Gyümölcsösben leggyakrabban az almafát
támadja meg, de előfordul körtén és birsen
is.]
bawełnopodobny, -a, -e [mający właściwości
bawełny] – pamutszerű (anyag, fonal)
bawet, bawecik (fr. bavette - śliniak)
bawet, bawecik (fr. bavette - śliniak) [1. rodzaj
naszywanej lub nakładanej ozdoby
stanika sukni kobiecej. Miał on formę
trójkąta
zwężającego się do dołu,
sięgającego zazwyczaj nieco poniżej
bioder, szyty z tkaniny był bogato
ozdabiany
haftami,
naszywanymi
taśmami, koronkami lub kokardkami
echelle.
Charakterystyczny
przede
wszystkim dla sukni à la francaise. 2. w
języku francuskim dosłownie "dziecinny
śliniaczek". Ale w modzie oznaczał
chusteczkę na piersi, noszoną w Polsce za
Augusta III i za Stanisława Augusta. W
XIX wieku był to rodzaj staniczka; 3.
część wierzchniej sukni damskiej w XVIII
wieku, głównie używana w sukni à la
-
Wersja 01 01 2017
francaise. Trójkątny płat tkaniny, rodzaj
chusteczki zdobiony haftami, taśmami,
pikowaniami, bądź charakterystycznymi
kokardami echelle. Przypinany z przodu i
zasłaniający gorset, ostro zakończony na
dole. W XIX i XX wieku był to stanik
sukni lub bluzki, luźny, opadający z
przodu, ujety w szeroki pasek. W XX
wieku nazywano tak górną, przednią część
spodni lub spódnicy, stosowanej głównie w
odzieży dziecięcej
i
roboczej.
4.
Przykrywająca gors, utrzymująca szelki
przednia
część
fartucha,
sukienki
fartuchowej, spodni ogrodniczek. Zwykle
w formie prostokąta, trapezu (w odzieży
dziecięcej często w kształcie serca,
owoców, kwiatków) jest wszyty na linii
talii, ale bywa również krojony razem z
dolną
częścią
ubrania.
Formę
rozbudowanych bawetów przybierają
latem
letnie
bluzki
damskie
ze
skrzyżowanymi szelkami na plecach
nazywane „śliniaczkami”.] – (daw) női
ruhadísz
bawialnia (pokój bawialny) [daw. pokój do
przyjmowania gości] – fogadóterem,
társalgó, játékterem, szalon
bawialny, -a, -e – szalón-, szalónszerű
bawiący w Budapeszcie – Budapesten tartózkodó
bawić [1. zajmować kogoś, dostarczając mu
rozrywki; 2. wprawiać w zadowolenie;
3. przebywać
gdzieś
czasowo;
4.
przebywać,
bywać,
być.
Dzisiejsze
znaczenie
wtórne.]
–
(przebywać)
tartózkodik, időzik; mulattatni, szórakoztatni
[bawi mnie to: ez mulattat engem]; maradni,
lenni v. tartózkodni v. idejét tölteni vhol
bawi mnie wasze towarzystwo – jól érzem magam
a társaságotokban; társaságtok szórakoztat
engem
bawić dzieci – gyermekekkel játszani v. játszani
bawić (gdzieś) przez tydzień – egy hétig időzni
(valahol)
bawić gości rozmową – beszédjével szórakoztatni
a vendégeket; szóval tartani a vendégeket
bawić kogo czym – szórakoztatni vkit vmivel
bawić kogoś – szórakoztatni vkit
bawić na wczasach – (üdülőhelyen) üdülni
bawić na wsi – falun tartózkodni
bawić się [1. uprzyjemniać sobie czymś czas;
2. być rozbawionym z powodu komizmu
jakiejś sytuacji; 3. zajmować się czymś
zbytecznym] –
játszani,
szórakozni,
pajkoskodni; mókázni; mulatni [bawiliśmy
się doskonale: nagyszerűen mulattunk;
niech bawi póki młody: szórakozzék, amíg
470
fiatal]; piszmogni, időt veszteni v. pocsékolni
vmire; foglalkozni vmivel
bawić się cudzym kosztem – más kárán v. rovására
nevetni, mulatni; más számlájára költekezni
bawić się czymś – játszani (vmivel)
bawić się głupstwami – lényegtelen, ostoba
dolgokkal foglalkozni
bawić się kim/czym – játszani, mulatni v.
szórakozni vkivel/vmivel
bawić się klockami – építőkockákkal játszani
bawić się lalką – babázni
bawić się nad robotą – piszmogni a munkával
bawić się obręczą – krikázni
bawić się (w gry) – játszani
bawić się flisem – tutajozással v. faúsztatással
foglalkozni
bawić się piłką – labdázni
bawić się w berka – fogócskázik
bawić się w chowanego – bújócskázni (grać w
chowanego)
bawić się w ciuciubabkę – szembekötősdit játszani
bawić się w czarnego luda – „benn a bárány, kinn
a farkas”-t játszani
bawić się w fanty – zálogosdit játszani
bawić się w kogo/w co – színlelni v. megjátszani
vmilyen szerepet
bawić się w konie – lovacskázni
bawić się w pana – urat játszani; adja az urat
bawić się w piaskownicy – homokozni
bawić się z kim – játszani vkivel
bawić się z kim jak kot z myszą – játszik, mint
macska az egérrel
bawidamek [mężczyzna lubiący kobiety i
nadskakujący im] – szalonfiú, piperkőc,
szoknyavadász
bawidełko [zabawka] – játékszer, csecsebecse
bawienie
–
tartózkodás,
ottlét,
időzés;
szórakoztatás, mulattatás, játszás
bawienie się – szórakozás, mulatás, játszás
bawili się tak, że hej! – úgy mulattak, hogy az csak
na!
bawolet [1. ubiór kobiecy na głowę z czasów
saskich; 2. rodzaj ozdoby kapelusza bądź
czepka kobiecego, miał formę wstążki,
woalki albo falbanki, przymocowanej w
dolnej, tylnej części nakrycia głowy.
Okrywał on włosy, a w niektórych
wypadkach także szyję i kark. Popularny
w Polsce, przede wszystkim w czasach
saskich. 3. przybranie głowy pochodzenia
ludowego z Francji. Była to wstążka,
woalka, kawałek materii, przymocowany z
tyłu kapelusza damskiego lub kapturka,
okrywający włosy albo i kark. Również
-
Wersja 01 01 2017
cały stroik na głowę, zwłaszcza dla ludu.
Za Ludwika XIII był jeszcze oznaką
dziewcząt służących. W Polsce spotykamy
tą nazwę za Stanisława Augusta.] –
(dawno) női főkötő a szász időkből
bawoli, -a, -ie – bivalybawolica – bivaly (tehén)
bawołek – bivalyborjú
bawół [1. duże zwierzę podobne do bydła
domowego; 2. pot. człowiek niemrawy,
ociężały] – bivaly [a háziasított vízibivaly,
azaz házibivaly köznapi neve]
 bawoły – ssaki parzystokopytne z rodziny
krętorogich:
- Bawół afrykański, bawół kafryjski lub
bawół przylądkowy (Syncerus caffer) duży ssak roślinożerny należący do rodziny
krętorogich (Bovidae), jedyny przedstawiciel
rodzaju Syncerus Hodgson, 1847. ―
kafferbivaly vagy fokföldi bivaly (Syncerus
caffer) a tülkösszarvúak családjába tartozó
párosujjú patás
- Bawół domowy (Bubalus bubalis) - ssak
krętorogi zaliczany do bydła, udomowiona
forma
bawołu
indyjskiego
(arni).―
vízibivaly (Bubalus bubalis vagy Bubalus
bubalus, régebben Bos bubalus) a
szarvasmarha rokonfajainak egyike. Három
genetikailag eltérő alfaja ismert, a vadbivaly
(Bubalus bubalis arnee), a Bubalus bubalis
bubalis és a Bubalus bubalis carabanesis. A
két utóbbit régebben egyazon alfajnak
tekintették
házibivaly
(Bos
bubalus
domesticus) néven. A vízibivaly alfajait
olykor két vagy három külön fajnak tartják
Bubalus arnee és Bubalus domesticus, illetve
Bubalus arnee, Bubalus bubalus és Bubalus
carabanesis néven. A vízibivaly a Bubalus
nem (ázsiai bivaly) legismertebb képviselője.
- Bawół indyjski (bawół wodny; arni)
(Bubalus arnee) - duży ssak z rodziny
krętorogich.
Jest
zwierzęciem
zaadaptowanym do klimatu tropikalnego.
Wykazuje dużą odporność na choroby
tropikalne. Nie ma wysokich wymagań
żywieniowych - zjada roślinność bagienną
― vízibivaly (Bubalus arnee)
471
- Bawół leśny, bawół krótkorogi (Syncerus
caffer nanus) - ssak z rodziny krętorogich
(Bovidae),
podgatunek
bawołu
afrykańskiego.
Występuje
w
lasach
tropikalnych w Afryce. ― vörös bivaly vagy
más néven őserdei bivaly (Syncerus caffer
nanus) a tülkösszarvúak családjába tartozó
párosujj patás, a kafferbivaly esőerdei alfaja.
- Bawół mindorski, tamaraw (Bubalus
mindorensis) - ssak kopytny z rodziny
krętorogich. Jest endemicznym gatunkiem
zamieszkującym jedynie wyspę Mindoro na
Filipinach. Przypuszcza się jednak, że
zwierzę zamieszkiwać może większą wyspę
Luzon. ― mindorói bivaly vagy tamarao
(Bubalus mindorensis) a szarvasmarha
rokonfajainak egyike.
Bayader (od nazwy hinduskich tancerek)
[podłużny woreczek jedwabny lub z
perłowej siatki, barwny, w poprzeczne
pasy, zakończony baryłeczką, noszony na
szyi w XVIII w.] – bajadér; indiai táncosnő;
női táska típus
bays [z angielskiego baise albo baize;
produkowana od XVI wieku w Anglii
tkanina wełniana. Posiadała splot prosty i
przypominała nieco dzisiejszą flanelę.
Produkowano ją w Colchester, bardzo
prężnym ośrodku jeśli chodzi o ówczesny
wyrób tkanin, a także we Flandrii. Bays
traci na popularności jako tkanina
odzieżowa około wieku XVIII, kiedy
rozpoczęto import tkanin drukowanych ze
wschodu, natomiast aż do dziś od XV
wieku jest używany do pokrycia stołów
bilardowych.] – vatag szövet; posztó;
gyapjúszövet
baza [1. ogół czynników istotnych dla istnienia i
rozwoju czegoś; 2. podstawa kolumny,
filara lub pilastra; 3. w marksizmie:
całokształt
stosunków
produkcji
tworzących
ekonomiczną
strukturę
społeczeństwa
w
danym
okresie
historycznym; 4. powierzchnia, linia lub
punkt przedmiotu, względem których
wyznacza się położenie powierzchni
danego przedmiotu podczas obróbki,
montażu, pomiaru itp.; 5. ośrodek
dyspozycyjny,
administracyjny,
zaopatrzeniowy itp. obsługujący pewne
instytucje i umożliwiający realizację
jakichś zadań] – (gör.) bázis, alap, alapzat;
oszlop, talp, talpazat; (matematika) alap,
alaplap, alapvonal, alapszám (logaritmusé,
hatványé); (kémia) savakkal sót alkotó
vegyület; vizes oldata lúg; (átv.) kiindulási
pont, alapelv; támpont; (kereskedelem) telep,
telephely, ellátó telep, állomás; raktár
(magazyn); (wojsko) támaszpont, bázis;
-
Wersja 01 01 2017
(közgazdaság) a társadalom gazdasági
szerkezete, alapja
baza agitacyjna – agitációs központ v. iroda
baza aprowizacyjna – élelmezési raktár
baza artykulacyjna; baza artykulacyjna języka
– artikulációs bázis; a nyelv artikulációs
bázisa [Az artikulációs bázis biztosítja, hogy
a gyermek képes legyen anyanyelve
beszédhangjait, hangkapcsolatait, szavait
hibátlanul kiejteni.]
baza cen – árbázis
baza danych [1. zbiór informacji na jakiś temat
przechowywanych i przetwarzanych przez
komputer; 2. kolekcja danych zapisanych
zgodnie z określonymi regułami. W
węższym znaczeniu obejmuje dane
cyfrowe gromadzone zgodnie z przyjętymi
dla danego programu komputerowego
specjalizowanego do gromadzenia i
przetwarzania tych danych. Program taki
(często pakiet programów) nazywany jest
"Systemem zarządzania bazą danych" (ang.
DataBase Management System, DBMS).
Programy do obsługi bazy danych operują
głównie na danych tekstowych i
liczbowych, lecz większość współczesnych
systemów umożliwia przechowywanie
danych cyfrowych różnego typu: dane o
nieokreślonej
strukturze,
grafika,
muzyka, obiekty itp.] – (ang.) DB,
database; adatbázis [1. azonos minőségű
(jellemzőjű), többnyire strukturált adatok
összessége,
amelyet
egy
tárolására,
lekérdezésére és szerkesztésére alkalmas
szoftvereszköz kezel; 2. Az adatbázis
adatoknak logikailag jól felépített, struktúrált
halmaza, amelyből valamilyen módon -általában az adatbáziskezelő rendszerek
segítségével -- információt szeretnénk
kinyerni. Az adatbázisok szerkezetének
kialakítása a legkényesebb feladat, mivel az
információtárolás és -visszakeresés (valamint
az összes művelet) mikéntjét, illetve
hatékonyságát döntően ez határozza meg; 3.
Egyedek, tulajdonságok és kapcsolatok
szervezett együttese.]; adatbank
baza ekonomiczna – gazdasági bázis v. bázis
baza energii – (gör.) energiabázis; olyan terület,
amelyről jelentéken energia nyerhető; azon
berendezések
összessége,
amelyek
segítségével enrgia nyerhető, előállítható
baza i nadbudowa – alap és felépítmény
baza (kolumny) – oszloplábazat
baza kontenerowa – konténerbázis
baza lotnicza – légi v. repülő támaszpont
baza lądowa – szárazföldi támaszpont
baza magazynowa – raktárbázis
472
baza marynarki wojennej – haditengerészeti
támaszpont
baza materiałowa – anyagbázis
baza materiałno-techniczna – anyagi-műszaki
bázis
baza morska – (hadi) tengerészeti támaszpont
baza operacyjna – hadműveleti alap
baza paliwowa – fűtőanyag-bázis
baza produkcyjna – termelési bázis
baza produkcyjno-techniczna – termeléstechnikai bázis
baza przemysłu, baza przemysłowa – ipari bázis
baza rozładunkowa – kirakodóállomás
baza surowcowa – nyersanyagbázis, nyersanyagraktár
baza traktorowa – (dawno) traktorállomás
baza wiedzy (ang. Knowledgebase) [stanowi
swoisty rejestr problemów zgłaszanych
przez klientów firmy (użytkowników jej
produktów) bądź pracowników oraz zapis
procedur
ich
rozwiązywania
lub
ewentualnie zniwelowania szkodliwych
jego skutków.] – tudásbázis (angolul
Knowledge Base, rövidítése KB, kb) [a
tudásmenedzsment egy speciális adatbázis
fajtája, mely a tudás számítógépen történő
gyűjtéstét, rendszerezését, és visszakeresését
támogatja. A problémánk megoldásában az
összegyűjtött adatok és az azokhoz
kapcsolódó tapasztalatok segítenek.]
Baza wirusów (ang. database of viruses) [element
programu antywirusowego zawierający
tzw. sygnatury wirusów komputerów, na
podstawie których można stwierdzić
zainfekowanie
pliku
danych
lub
programu.] — (ang. database of viruses)
vírusok adatbázisa
baza wojskowa – katonai támaszpont
baza wypadkowa – támaszpont
baza zaopatrzeniowa – beszerzési központ
baza zaopatrywania – (wosko) ellátóbázis,
ellátótelep
bazalt [magmowa skała wylewna używana jako
materiał drogowy] – bazalt [harmadkori,
vulkanikus eredetű, fekete színű, oszlopos v.
kúpalakú összetett kőzet]
bazaltołom [(górnictwo odkrywkowe) potocznie:
kamieniołom bazaltu] – bazaltbánya
bazaltowy – bazalt-, bazaltból való
bazar [1. plac lub pomieszczenie ze straganami,
budkami, gdzie sprzedaje się towary;
2. wydzielona dzielnica handlowa w
miastach Bliskiego Wschodu; 3. daw.
kiermasz; 4. w języku perskim, tureckim i
wogóle na Wschodzie (bazar, pazar)
-
Wersja 01 01 2017
oznacza rynek, plac targowy, targowisko,
targowicę, jak również dzień targowy] –
bazár, kirakodóvásár, piac, áruház, árusbódé;
átjáróház, amelynek udvarán üzletek vannak;
vásár, búcsú
bazarowy, -a, -e – piaci, áruházi, bazárszerű
bazgracz, bazgrała [1. pot. osoba, która bazgrze;
2. pot. osoba, która nieudolnie maluje lub
pisze utwory literackie] – firkáló,
ákombákomozó
bazgrać [pisać niestarannie, niewyraźnie;
nieudolnie rysować, malować] – firkálni,
irkafirkálni; mázolni, olvashatatlanul írni
bazgrać jak kura pazurem – firkálni, kaparni
bazgranina [1. pot. niestaranne, nieczytelne
pismo lub nieudolny rysunek; 2. pot. słaby
literacko utwór; też: nieudolnie wykonany
obraz]
–
macskakaparás,
irkafirka;
mázolmány, ákombákom, olvashatatlan írás
bazgroty [nazwa używana dla określenia
najwcześniejszego stadium wytworów
rysunkowych dziecka, charakteryzującego
się
pozostawieniem
na
papierze
chaotycznych śladów, którym dziecko nie
nadaje żadnego znaczenia. Bazgroty
pojawiają się ok. 2 rż. i są przede
wszystkim ćwiczeniem mięśni rąk,
koordynacji
wzrokoworuchowej.]–
irkafirka, macskakaparás
bazia [1. kwiatostan w kształcie wiotkiego kłosa;
2. gałązka wierzby z tym kwiatostanem];
baźka – bárányka, bari; barka
bazie [1. kwiatostan w kształcie wiotkiego kłosa;
2. gałązka wierzby z tym kwiatostanem] –
barka
bazileus [głowa państwa – król, jego
kompetencje były skromne w porównaniu
z monarchami w tzw. despotiach
wschodnich.
Pełnił
raczej
funkcję
reprezentacyjną] – (gör.) Bazileusz [a
király neve a régi görögöknél. A királyság
eltörlése után az archonok (l. o.) egyike
viselte e nevet tovább. B.-nek nevezték a
görög szimpozionokban azt is, ki választás
vagy sors révén a lakoma elnökévé lett.
Bazileja a. m. királyné, és királyság.]
bazooka [wym. bazuka] [działo przeciwpancerne
strzelające pociskami rakietowymi] –
(ang.) bazooka, bazuka; (wojsk) páncéltörő
fegyver
bazować [1. opierać się na czymś, mieć coś za
podstawę; 2. mieć gdzieś bazę] – építeni
vmire; alapozni
bazylia [1. aromatyczna roślina; 2. przyprawa z
suszonych liści tej rośliny] – bazsalikom
Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.), bazylek
[1. zwyczajowo zwana też bazylią wonną,
473
bazylkiem
ogrodowym,
bazylijką
zwyczajną, balsamem, bazyliszką polską gatunek uprawnej rośliny jednorocznej z
rodziny jasnotowatych. Pochodzi z
tropikalnej strefy Azji, z terenów Iranu i
Indii.2. zwyczajowo zwana też bazylią
wonną, bazylkiem ogrodowym, bazylijką
zwyczajną, balsamem, bazyliszką polską –
gatunek rośliny jednorocznej z rodziny
jasnotowatych. Pochodzi prawdopodobnie
z tropikalnej strefy Afryki, ale obecnie nie
rośnie dziko, występuje tylko w uprawie.
Nazwa wywodzi się od greckiego βασιλεύς
(basileus), czyli król, gdyż wierzono, że
tylko król może zerwać tę roślinę. W
antycznym Rzymie nazwa tego zioła
Basilescus odwoływała się do bazyliszka.
Bazylia była wówczas traktowana jako
talizman przeciwko tej bestii. Libijczycy
spożywali ją dla ochrony przed wężami i
skorpionami.] – bazsalikom (Ocimum
basilicum
L.)
[dísz-,
fűszer-,
és
gyógynövény.
Népies
elnevezései:
bazsalikusfű, buszujok, kerti bazsalikum,
királyfű, német bors. Eredetileg DélÁzsiából, Perzsiából, Afrikából került
Európába, és itt is kedvelt, egynyáriként
termesztett kerti, cserép- és fűszernövény
lett. Jellegzetes illatú és dús aromájú, színe
zöld, virága pedig fehér színű.]
Bazylea
(niem.
Basel,
franc.
Bâle,
wł./retorom./hiszp. Basilea, łac. Basilia, ang.
Basle lub Basel) [miasto szwajcarskie u
styku granic trzech państw: Szwajcarii,
Niemiec i Francji, nad rzeką Ren, u ujścia
rzek Birs i Wiese.] – Bázel (németül Basel,
franciául Bâle, olaszul Basilea) [Svájc
északnyugati részén, a svájci-német-francia
hármashatárnál, a Rajna két partján elterülő
város. Svájc harmadik legnagyobb városa és
egyben a Basel-Stadt kanton fővárosa.]
bazylianin [w Kościele wschodnim: członek
zakonu męskiego opartego na regule św.
Bazylego] – bazilia szerzetes
bazyliański, -a, -ie [związany z bazylianinem] –
bazilitaBazyli [imię męskie pochodzenia greckiego.
Pochodzi
ono
od
przymiotnika
-
Wersja 01 01 2017
utworzonego od rzeczownika basileus –
"król, wódz, cesarz". Oznacza więc
"królewski". Jego inną formę stanowi
Bazyliusz, a formę żeńską – Bazyla.] –
Bazil [görög→ latin eredetű férfinév,
jelentése: királyi. Rokon nevek: Bazsó,
Vászoly, Vazul.]
bazylika [1. wielonawowy kościół chrześcijański
zbudowany na planie prostokąta; 2. tytuł
nadawany przez papieża niektórym
kościołom; też: kościół mający ten tytuł;
3. w starożytnym Rzymie: hala sądowotargowa na forum lub duża sala w pałacu,
podzielona kolumnami na nawy; 4.
prostokątna budowla, zwykle podzielona
podłużnie za pomocą kolumn lub filarów
na trzy części (nawy), orientowana w
kierunku wschodnim. Ukształtowała się
już w architekturze starożytnego Rzymu,
a następnie rozpowszechniła się w epoce
wczesnochrześcijańskiej jako główny typ
budowli
kultowej.
Na
Wschodzie
przekształciła się w kościół krzyżowokopułowy] – (gör.) basilica, basilika,
bazilika [uralkodói csarnok]; (hist.) csarnok
az ókori Athénben, az Archon Basileus
székhelye; ókori, görög, római városok
ítélkező-és
vásárcsarnoka;
ókorban
csarnoképítmény [a vásárcsarnokok és a
törvényszékek hosszúkás négyszög alaprajzú
épületei az antik római és görög városokban.
A helyiséget a bejárattal ellenkező oldalán
félkürű apszis zárja le: az ókorban a bíró
helye]; (gör.–lat.) óegyházi templomépítési
forma; több hajós templom; kupolás, magas
helyen épített királyi kultuszhely; többhajós
templomépítmény;
székesegyház
(az
apszisban kap helyet az oltár)
Bazylika Grobu Świętego (inaczej Bazylika
Bożego Grobu lub Bazylika Pańskiego
Grobu) [znajduje się w Dzielnicy
Chrześcijańskiej na Starym Mieście
Jerozolimy, w miejscu, gdzie znaleziono
domniemany grób Jezusa Chrystusa.] –
Szent Sír Bazilika (Jeruzsálemben)
bazylika pod wezwaniem Świętego Stefana –
Szent István bazilika
474
Bazylika św. Jana na Lateranie [katedra
biskupa Rzymu, jedna z czterech bazylik
większych.
Bazylika
była
częścią
rezydencji kolejnych papieży od roku 313.
Po
przeniesieniu
siedziby
przez
Benedykta XI do Perugii, a następnie
(podczas pontyfikatu Klemensa V do
Awinionu) Lateran został spalony (1308) i
ograbiony. Dlatego papież Grzegorz XI
wracając z Awinionu przeniósł siedzibę
na Watykan.] - A lateráni bazilika vagy
Lateráni
Keresztelő
Szent
Jánosfőszékesegyház (olaszul Basilica di San
Giovanni in Laterano) [a római püspökség
katedrálisa, Róma püspöke – azaz a pápa –
címtemploma. Teljes hivatalos neve latinul
Archibasilica Sanctissimi Salvatoris et
Sancti Iohannes Baptista et Evangelista in
Laterano („a Legszentebb Megváltó és
Keresztelő Szent János és János Evangélista
Főszékesegyháza”).
"Arcibasilica
del
Santissimo Salvatore e Santi Giovanni
Battista et Evangelista in Laterano"), A
legrégibb, és – mint Róma katedrálisa, Róma
püspökének temploma, a pápai trón
(Cathedra Romana) székhelye – a
legmagasabb rangú Róma négy pápai
bazilikája közt, beleértve a jóval ismertebb
Szent Péter-bazilikát is. „Minden templom
anyja és feje”, az ökumenikus anyaegyház
(azaz a teljes lakott világ anyaegyháza) cím
birtokosa.]
bazylikowy, -a, -e – (gör.) bazilikaBazylisa [imię żeńskie pochodzące od greckiego
wyrazu pospolitego basilissa – "żona
basileusa, królowa, cesarzowa"] – Vasilisa;
Bazilissza
bazyliszek [1. legendarny stwór pilnujący
skarbów, mający zdolność zabijania
wzrokiem; 2. o człowieku podstępnym,
złośliwym;
3. nadrzewna
jaszczurka
zamieszkująca Amerykę Południową i
Środkową; 4. U wszystkich ludów w
przeszłości krążyły baśnie, o niektórych
zwierzętach,
zwykle
zmyślane
i
opowiadane przez wędrowców, lub
upowszechniane przez bałamutne książki.
Do takich bajecznych zwierząt należał w
Polsce
„bazyliszek”,
któremu
-
Wersja 01 01 2017
przypisywano, że samym wzrokiem zabija
ludzi i że gdyby sam siebie zobaczył, to
również padłby trupem. 5. Bazyliszek (gr.
basiliskos, łac. regulus), czasem nazywany
królem węży – mityczne stworzenie,
pojawiające się w legendach, podaniach i
bajkach wielu narodowości (także w
Polsce).] – basiliscus; (állat), a vastagnyelvü
gyíkok alrendjében az Iquanidae családba
tartozó gyíknem; ; egyes afrikai gyíkfajok
neve (átv.) rosszindulatú v. rossznyelvű
(ember), kígyó, vipera; Baziliszkusz [Ézs
11,8-ban fordul elő nyilván valamely
félelmetes hüllőt jelent. olyan mesebeli lény,
amely a kakas, a sárkány és a gyík keveréke.
Kinézetre a kígyóhoz hasonlít, fehér
diadémjellegű folttal a fején, amelyet
gyakran koronának ábrázolnak. Sokszor
ábrázolják hatalmas sárkánygyíkként is.
Nevének jelentése „kis király” görögül. A
valóságban létező baziliszkusz egy nagyobb
méretű gyík, ám mérete ritkán éri el az egy
métert.]
Bazyliszek, scs. Muczenik Wasilisk (zm. 22 maja
ok. 308 w Komanie (Pont) [męczennik
chrześcijański,
święty
Kościoła
katolickiego i prawosławnego. Święty
Bazyliszek żył na przełomie III i IV wieku.
Był bratankiem św. męcz. Teodora
Tyrona.
W
czasie
prześladowania
chrześcijan, za imperatora Maksymiana
Galeriusza, wraz ze św. Eutropiuszem i
św. Kleonikiem przebywał w więzieniu w
Amasji.] – Szent Baziliszk vértanú [a
február 17-én ünnepelt szent Tivadar
unokaöccse volt. A vértanúk halála után
Baziliszk a börtönben maradt. A katonáktól
azt kérte, hogy engedjék haza elbúcsúzni
hozzátartozóitól.
Nehezen,
de
többedmagával
elengedték,
hogy
elbúcsúzzon. Búcsúzása közben bátorította
övéit a keresztény hitben való kitartásra.
Visszatértükben bár nyakában nehéz
vasbilincset hordott, lábain pedig belül
szögekkel kivert cipőt, érezve Isten erejét,
nem érezte a szenvedéseket. Egy faluban,
kísérői betértek egy házba étkezni, a vértanút
pedig a tűző napon egy kiszáradt fához
kötözték, és éhen szomján otthagyták.
Baziliszk, lelki szemeit Istenhez emelvén, a
jámbor emberek megerősítésére, Isten
földrengést támasztott, a vértanúról lehulltak
a bilincsek, a száraz fa kizöldült, hogy
árnyékot adjon a vértanúnak, lábai alatt
pedig forrás fakadt, hogy a szomjas vértanút
felüdítse. A helytartó, látva a vértanú hitbeli
állhatatosságát, fejvesztésre ítélte, ami meg
is történt a IV. század elején.]
475
bazyliszkowy, -a, -e – basiliscus-; kígyó-, vipera-,
gyilkos-, megigéző (kígyószerű)
baż! baż! – bari, bari (bárányokat terelő szó)
bażanci, -ia, -ie – fácánosbażanciarnia, bażantarnia [teren przeznaczony
do hodowli bażantów] – fácános,
fácánoskert
bażant [ptak łowny] – fácán; finomság,
különlegesség, csemege (ételben); (átv.)
csirkefogó, csibész; aranyifjú
Bażant (b. szlachetny, b. łowny, b. kolchijski, b.
zwyczajny, b. pospolity, b. obrożny, b.
właściwy, Phasianus colchicus, dawniej
również P. cochlinus) [gatunek średniej
wielkości, zasadniczo osiadłego (choć
samce mogą koczować) ptaka z rodziny
kurowatych (Phasianidae).] – fácán
(Phasianus
colchicus)
[a
madarak
osztályának
tyúkalakúak
(Galliformes)
rendjébe és a fácánfélék (Phasianidae)
családjába tartozó faj]
Bażant - fácán (Phasianus colchicus)
bażoły [szuwary] – [Słowniczek języka śląskiego]
nádas
bażyna czarna (Empetrum nigrum L.) [roślina
podobna do wrzosu– gatunek rośliny z
rodziny bażynowatych] – Fekete mámorka
v. fekete varjúbogyóval (Empetrum nigrum
L.),
bąbel [1. pęcherzyk gazu w cieczy lub na jej
powierzchni; 2. wygórowanie naskórka
wypełnione płynem wysiękowym; 3. techn.
«wada wewnętrzna odlewu w postaci
próżni] – hólyag, vízhólyag [bąbel
wyskoczył na ręku – kihólyagosodott a keze
vmitől]
bąbelek
–
hólyagocska;
szénsavbuborék
(szódavízben)
bąblasty, -a, -e – hólyagos
bąblowiec [larwa tasiemca rozwijająca się pod
postacią pęcherza w narządach i
tkankach] – hólyagféreg, hólyagfark
Bąblowiec (Echinococcus) [rodzaj tasiemca czyli pasożyta wewnętrznego zwierząt] –
(lat.) ecchinococcus; a kutya beleiben
élősködő galandféregnek az emberben
tovább élősködő hólyagférge
-
Wersja 01 01 2017
bączek [1. zdr. od bąk w zn. 1, 2, 3, 4.; 2.
składowa część broni palnej. W karabinie
piechotnym trzema bączkami czyli
kółkami żelaznemi lub mosiężnemi była
połączona rura z łożem czyli częścią
drewnianą broni. Bączki nazywały się:
pierwszy, drugi i górny; na ostatnim
znajdował się celik do mierzenia.
3. niewielki ptak żyjący w zaroślach
nadwodnych; 4. mała łódź wiosłowa] – kis
bögöly, dongócska; (ptak) bölönbika;
(dawno, wojsk) a lőfegyver része; (łódź) kis
evezős csónak
Bączek (Ixobrychus minutus) [ptak z rodziny
czaplowatych] – törpegém, más néven
pocgém
(Ixobrychus
minutus)
[a
gólyaalakúak rendjébe, ezen belül a
gémfélék (Ardeidae) családjába tartozó
kisméretű gázlómadár]
bądź
[I.
spójnik
wyrażający
możliwą
wymienność części zdań lub zdań
równorzędnych;
II.
partykuła
występująca po zaimkach pytajnych,
nadająca im znaczenie nieokreśloności,
wyrażająca obojętność wyboru, np.
Możesz to zrobić kiedy bądź.] – 1. légy!,
legyen! 2. akár, vagy; bár, habár, noha
bądź … bądź … - akár… akár …, vagy-vagy
bądź cierpliwy! – légy türelmes!, légy türelemmel!
bądź co – bármi légyen is
bądź co bądź – akárhogy is van, mégis, noha,
bárhogy is vesszük (a dolgot); bármi jöjjön
is; bármi legyen is; ámbár, jóllehet
bądź dobrej myśli! – légy bizakodó! ne félj!
bądź jak bądź – legyen ahogy lehet, akárhogy
bądź jak u siebie – érezd magad otthon
bądź jeden, bądż drugi – akár az egyik, akár a
másik; vagy az egyik, vagy a másik
bądź łaskaw – légy szíves
bądź ostrożny (ostrożna)! – légy óvatos!
bądź pozdrowiony! – üdvöz légy!
Bądź pozdrowiona, łaski pełna Maryjo Üdvözlégy Mária, kegyelemmel teljes
476
bądź tak dobry – légy olyan jó; légy szíves
bądź tak dobry i zrób to! – légy olyan szíves, tedd
(ezt) meg!
bądź tak łaskaw – légy oly kegyes, légy szíves,
szíveskedj
bądź też – is, nemkülönben
bądź zdrów! – Isten veled!, légy egészséges!; élj
egészségben, az ég veled!
bądźże tu filozofem! – légy itt okos!
bąk [1. trzmiel lub inny owad wydający w locie
charakterystyczne buczenie; 2. zabawka
dziecięca, która wirując, buczy; 3. pieszcz.
małe dziecko; 4. owad, którego samice
odżywiają się krwią zwierząt; 5. ptak
wydający donośny, buczący głos; 6. techn.
ciało sztywne, zwykle o prostych,
geometrycznych kształtach, obracające się
szybko dokoła swej osi symetrii; 7. zob.
bączek w zn. 1.] – bögöly, dongó (minden
más repülés közben dongó rovar is); (ptak)
bölömbika [zbijać bąki: lebzselni, henyélni,
lopni a napot, lógni, tétlenkedni]; búgócsiga
[puszczać bąka: felhúzza v. megindítja a
búgócsigát]; szarvashiba [strzelić bąka: hibát
elkövetni; melléfogni, mellélőni, bakot lőni];
(átv.) kisgyerek
Bąk (Botaurus stellaris) [duży wędrowny ptak
wodny
z
rodziny
czaplowatych,
zamieszkujący północną część Eurazji
(podgatunek nominatywny) i Afrykę
południową (B. s. capiensis). Zimuje na
południu Eurazji i w Afryce.] – bölömbika
(Botaurus
stellaris)
[a
gólyaalakúak
(Ciconiiformes) rendjébe, ezen belül a
gémfélék (Ardeidae)) családjába tartozó
gázlómadár. Régi magyar népi nevei: dobos
gém, vízi bika, nádi bika, ökörbika, bikagém,
muszkagém.]
Bąk - – bölömbika (Botaurus stellaris)
Bąk bydlęcy (Tabanus bovinus) [gatunek owada z
rodziny
bąkowatych.
Jest
szeroko
rozpowszechniony, występuje pospolicie w
Europie, Azji, północnej Afryce. W Polsce
jest dość pospolity.] – marhabögöly
(Tabanus bovinus) [a kétszárnyúak rendjébe
(Diptera), a légyalkatúak vagy rövidcsápúak
-
Wersja 01 01 2017
alrendjébe (Brachycera) és a bögölyfélék
családjának Tabanus nemébe tartozó faj]
bąk uprzykrzony – csintalan v. vásott kölyök
bąkać pod nosem – bajusza alatt hümmög, morog
bąkanie – nyögés, morgás, hümmögés
bąki zbijać – lopja a napot; ődöngeni; ténferegni
bąknąć — bąkać [1. pot. powiedzieć lub
przeczytać coś niewyraźnie lub cicho;
2. pot. napomknąć o czymś; 3. o niektórych
ptakach: wydać głos podobny do głosu
bąka – ptaka lub owada] – nyögni,
morogni, hümmögni; hebegni, rebegni
BCD (ang. Binary-Coded Decimal czyli dziesiętny
zakodowany dwójkowo) [sposób zapisu
liczb
polegający
na
zakodowaniu
kolejnych
cyfr
dziesiętnych
liczby
dwójkowo przy użyciu czterech bitów
stosowany w elektronice i informatyce.
Taki zapis pozwala na łatwą konwersję
liczby do i z systemu dziesiętnego, jest
jednak nadmiarowy (wykorzystuje tylko
10 czterobitowych układów z 16
możliwych).] – BCD (ang. Binary-Coded
Decimal czyli dziesiętny zakodowany
dwójkowo) binárisan kódolt decimális [A
számítástechnikában és az elektronikus
rendszerekben a binárisan kódolt decimális –
Binary-Coded Decimal (BCD) a decimális
számok egy kódolási formája, amelyben
minden számjegyet egy-egy bitsorozat
ábrázol. Ezzel a módszerrel a számok
konverziója és megjelenítése lényegesen
egyszerűbbé válik. Ugyanakkor valamivel
több elektronikus áramkörre van szükség a
aritmetikai számításokhoz, és tárolóterületet
veszítünk a bináris ábrázoláshoz képest.
Ennek ellenére ez a kódolási eljárás fontos és
használatos még ma is. A BCD-nél egy
számjegynek általában 4 bit felel meg,
amelyek általában a 0–9 karaktereket is
jelentik. Más kombinációkat is használnak az
előjelek és egyebek jelzésére.]
BCG [Bacillus Calmette-Guérin] – BCG
[Bacillus Calmette-Guérin]
BCPL (Basic Combined Programming Language)
[to język programowania komputerów
zaprojektowany przez Martina Richardsa
na Uniwersytecie w Cambridge (1966)
jako
wynik
problemów
z
jego
poprzednikiem - językiem CPL - w latach
sześćdziesiątych. Pierwszy kompilator
BCPL Richards napisał w czasie pobytu w
MIT (wiosną 1967). Język został opisany
w artykule zaprezentownym na Spring
Joint Computer Conference (1969). Na
podstawie BCPL Dennis Ritchie później
zaprojektował język programowania C.] BCPL Binary Combined Programming
477
Language (bináris kombinált programozási
nyelv)
bdelion (‫ חלדב‬Bdellium) [z hebr. bedolach
oznacza wonną żywicę albo białą perłę] –
illatos gyanta v. fehér gyöngy
be [I. dźwięk wydawany przez owcę lub kozę II.
pot. «taki, który wzbudza niechęć –
określenie używane w rozmowach z
małymi dziećmi] – bégetés; (gyermek) csúf,
csúnya, kakás; bé [nie powie ani be ani me:
sem át, sem bét nem mond; meg sem
mukkan]
Be [symbol pierwiastka chemicznego beryl] –
berillium [a periódusos rendszer egy kémiai
eleme. Vegyjele Be]
bean, beanus [daw. «nowo przyjęty na uczelnię
student] – (dawno) diák (aki gúny tárgyát
képezi)
Beata [żeński odpowiednik imienia Beat,
pochodzi
od
łac.
słowa
beata
oznaczającego błogosławiona, szczęśliwa,
przynosząca szczęście. – (lat.) Beáta, Bea
(boldog); olyan szentéletű nő, akit halála
után az egyház a boldogok közé sorozott
[latin eredetű női név. Jelentése: boldog.
Szűz Mária Boldogságos melléknevének a
latin megfelelőjéből származik. Rokon név:
Beatrix.]
Beata virgo – (lat.) Beata virgo; Boldogságos Szűz
Beata z Sens (zm. 273; niektóre źródła podają 277)
[męczennica za czasów Aureliana (zm.
275), święta katolicka. Beata urodziła się
w Hiszpanii. Podczas prześladowań
chrześcijan opuściła kraj i udała się do
Sens w Galii (obecnie departament
Yonne), która nie była przyjazna
chrześcijanom.] – Beáta vértanúnő [a
hispániai
származású
szűz
vértanú
Benedicta (277) a mai franciaországi Sensban.]
Beate vivere est honeste vivere [Żyć szczęśliwie
to żyć uczciwie (Cycero)] – Beate vivere est
honeste vivere; Boldogan élni = becsületesen
élni. [A megszentelt élet becsületes élet.]
Beati pauperes spiritu [błogosławieni ubodzy w
duchu. (Jezus Chrystus)] – Beati pauperes
in spiritu [pauperesz…szpiritu] – ‘Boldogok
a lelki szegények’. [Szállóige a latin
Bibliából (Mt 5,3), a Jézus hegyi beszédében
elsorolt nyolc boldogság közül az első. Mind
Károli, mind Káldi tévesen fordította, s így is
maradt meg félreértett szólásként. Jézus nem
a szegényes lelket ajánlja, hanem a lélekben
való szegénységet, vagyis a belső
szabadságot az anyagiak kívánásától.]
Beatius est magis dare, quam accipere [Więcej
szczęścia jest w dawaniu niż w braniu.
-
Wersja 01 01 2017
(Dzieje Apostolskie.)] – Beatius est magis
dare quam accipere [beáciusz eszt mágisz…
kvam akcipere] – ‘Nagyobb boldogság adni,
mint kapni’. [Szállóige a latin Bibliából
(ApCsel 20,35); Pál szavai az efezusi
gyülekezethez. Ő mint Jézus szavait idézi, de
ezt a szólást az evangéliumok nem őrizték
meg.]
Beatka – Bea, Beácska
beatus ille qui procul negotiis [łac., szczęśliwy,
kto z dala od interesów (uprawia ziemię
ojców); z Horacego (Epody, 2, 1).] –
boldog, aki távol esik az ügyektől; boldog,
aki távol él a közügyektől (Horatius
verséből, melyben a falusi életet dicséri)
Beatus, qui prodest, quibus potest [Szczęśliwy,
kto pomaga, komu może] – Beatus, qui
prodest, quibus potest; boldog, aki segít, akin
lehet
Beatus, qui tenet [szczęśliwy kto rozumie; w
„Zemście” dosłownie: „Szczęśliwy, kto
trzyma (mieszek złota w ręku”).] – Beatus,
qui tenet szczęśliwy kto rozumie; boldog, aki
ért
Beatus vir qui timet Dominum [Szczęśliwy
człowiek prawdziwie; Psalm 112] – Beatus
vir qui timet Dominum [beátusz…kvi…] –
‘Boldog a férfi, ki féli az Urat’. Szállóige a
latin Bibliából (Zsolt 112.1)
beatyfikacja [w Kościele katolickim: uznanie
osoby zmarłej za błogosławioną] –
beatifikáció; boldoggá avatás
beatyfikacyjny, -a, -e – boldoggá avatás
beatyfikować [w Kościele katolickim: zaliczyć,
zaliczać w poczet błogosławionych] –
boldoggá avatni
beatyfikowanie – boldoggá avatás
Bebe [Forma kołnierzyka typu „nostalgia za
niemowlęctwem”. Płasko leżący u nasady
szyi, z zaokrąglonymi rogami jest
standardem w ubrankach dziecięcych i
dziewczęcych. Przy sukienkach i bluzkach
damskich pojawia się zawsze wówczas,
gdy infantylizm i wdzięk są wyżej cenione
niż dojrzałość i powaga. Stały detal
garderoby w stylu Baby Doll.] – (mod)
bébigallér
bebech (posp. bBrzuch, obfity brzuch) – has,
pocak; gyomor; has (terhes)
bebechy
[1. posp.
wnętrzności;
2. posp.
wewnętrzne części czegoś] – zsigerek,
belek; kacat, limlom, vacak
bebechy mi się przewracaja – felfordul a
gyomrom
bebeszyć [1. posp. Patroszyć; 2. pot. wyjmować
bezładnie zawartość jakiegoś wnętrza] –
478
kizsigerelni
(patroszyć);
megkínozni,
dögönyözni vkit
bechtać – bujtogatni, felbujtani, lázítani
bechtać przeciw komu – lázítani vki ellen
becik, bet [długa, wąska pierzynka zginana w
poprzek, którą okrywa się niemowlę] –
pólya, csecsemőágyacska
beblać [gadać głupoty] – [Słowniczek języka
śląskiego] fecsegni, csacsogni; butaságot
beszélni
bebok, babok (ziemia lubliniecka ) [nie istniejący
zły stwór, którym straszy się dzieci (zob.
→ zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] szörny, mumus
beczeć (beczy), bęknąć [1. głośno płakać; 2.
śpiewać, fałszując] – 1. bőgni, mekegni,
bégetni (beczy jak baran: béget mint
abárány; kappanhangon énekel); hamisan
énekelni; 2. ordítani, óbégatni, bőgni, sírni,
ríni
beczenie – mekegés; bőgés, bömbölés; sírás-rívás
beczka [1. duże naczynie w kształcie walca o
dwóch płaskich dnach, wykonane zwykle z
drewnianych
klepek
ściśniętych
obręczami;
też:
zawartość takiego
naczynia; 2. jako naczynie z klepek,
obręczy i den złożone, stała się już w
wiekach średnich, u wszystkich prawie
narodów w Europie, miarą, służącątak do
cieczy, czyli nalewną, jak do rzeczy
sypkich, czyli nasypną; 3. figura akrobacji
powietrznej; 4. geometryczna bryła
obrotowa powstająca przez obrót figury
płaskiej ograniczonej łukiem, dwoma
odcinkami
jednakowej
długości
prostopadłymi do osi obrotu i osią obrotu,
dookoła tej osi] – hordó, boroshordó;
bocska; (átv.) kövér ember, hordó, dajna
beczka
beczka aluminiowa – alumínium söröshordó
beczka bez dna – feneketlen hordó, részegeskedő,
könnyelmű (ember)
beczka cieknie – a hordó szivárog
beczka cumownicza, pława cumownicza [1.
pława mocno zakotwiczona za pomocą
martwej kotwicy; przeznaczona do
cumowania statków na dłuższy postój na
redach i w portach; 2. stalowy, pływający
cylinder do cumowania okrętów] – kikötői
bólya
-
Wersja 01 01 2017
beczka Danaid [według mitologii greckiej beczka
z przedziurawionym dnem, którą Danaidy
musiały napełniać po śmierci w Tartarze
za zabicie swoich mężów. Beczka Danaid
jest
określeniem
bezowocnego
i
niekończącego się trudu.] – Danaidák
hordója; véget nem érő, haszontalan munka
(egy ógörög hitrege szerint a Danaidáknak
az alvilágban egy feneketlen hordóba kellett
vizet hordniuk)
beczka Diogenesa – Diogenész hordója; a fennálló
társadalom,
az
egész
műveltség
megvetésének jelképe (Diogenész ókori
filozófus nevéről)
beczka do piwa; beczka na piwo – söröshordó
beczka śledziowa – heringes hordó
beczka śmiechu [urządzenie w wesołym
miasteczku] – vidámparki hordó
beczka turlała się po pochyłości – a hordó legurul
a lejtőn
beczkować [umieszczać coś w beczkach] –
hordózni, hordót tölteni, hordót szállítani
beczkowóz [1. pot. wóz z przytwierdzoną do
niego beczką do przewożenia substancji
ciekłych; też: samochód ciężarowy ze
zbiornikiem do przewozu wody; 2. pot.
samochód pożarniczy] – hordószekér,
hordókocsi; (átv.) tűzoltókocsi
beczkowy, -a, -e – hordóbeczułka – (kis beczka) hordócska, kis hordó
beczułkowaty, -a, -e – hordószerű, kis hordóhoz
hasonló, pókhasú, gömbölyű
beczyć – bőgni, sírni-ríni
bedel albo pedel [dawniej bedellus, betel, po
włosku bidello, po franc. bédeau, nazwa
woźnego
i
posługacza
wszelkich
magistratur publicznych, w ostatnich
czasach służąca już tylko woźnym
uniwersytetów i szkół wyższych; ze
starogermańskiego bital, pital (od bieten –
pozywać). Polacy przyjęli ją z języka
niemieckiego i czeskiego.] – (lat) pedellus;
(dawno) iskolai hivatalsegéd, kapus
bedeker, baedeker [wym. bedeker] [przewodnik
dla turystów] – bedekker; útikönyv,
útikalaúz (egy lipcsei könyvkiadó, K.
Baedeker nevéből)
bednarczyk – kádátanonc, bognártanonc (inas); a
bognár fia
bednarka [1. pot. bednarstwo; 2. taśma stalowa
walcowana na gorąco; 3. inaczej
bednarzowa; 4. kobieta bednarz] –
bognárnő; donga, vaspánt, vaskarika;
kádármesterség, bognármesterség
479
Bednarka [wieś w Polsce położona w
województwie małopolskim, w powiecie
gorlickim, w gminie Lipinki. W latach
1975-1998 miejscowość administracyjnie
należała do województwa krośnieńskiego.]
– Bednarka (lengyel falu)
bednarnia a. beczkarnia [miejsce pracy
bednarza, gdzie wytwarza się lub
naprawia beczki
ewentualnie inne
naczynia z klepek] – kádárműhely v.
bognárműhely
bednarski, -a, -ie – kádár-, bognárbednarstwo [wyrabianie naczyń z klepek
drewnianych] – kádárság, bognárság
bednarz [rzemieślnik wyrabiający naczynia z
klepek lub z drewna] – kádár, pintér,
bognár
Beduin [członek koczowniczego plemienia
arabskiego] – (arab) beduin; vándorló arab
lovaspásztor v. bedevin (az arab bedári:
«puszták lakói» szóból) [A beduinok mind
nomád életüek, tehát sátrakban lakók. ―
beduini: beduinok; a puszták lakói, nomád
arabok Arábiában, Szíriában és ÉszakAfrikában]
Beduinka – beduin (nő)
beduin (koczownik arabski) – beduin (nomád)
beduiński, -a, -ie – beduinBeer (studnia) [według informacji biblijnej z
Księgi Liczb 21:13-16 - to miejsce
obozowania Izraelitów w czasie wędrówki
z Egiptu do Ziemi Obiecanej pod
dowództwem Mojżesza. Izraelici wykopali
tam studnię, z której wypłynęła woda.
Wydarzenie to opisano w poetyckiej pieśni
utrwalonej w Księdze Liczb 21:17, 18:
Tryskaj źródło, opiewajcie je! Studnia, którą
kopali książęta i naczelnicy ludu drążyli
berłem i swymi laskami. Prawdobodobnie
jest to również Beer-Elim (studnia wielkich
drzew) z Iz 15:8. Przypuszczalnie
znajdowało się w dolinie potoku Wadi
Thamad, na północ od Doliny Arnonu
i ok. 56 km na wschód od Morza
Martwego na terenie dzisiejszej Jordanii.]
– Ber (Szám 21.16: ...Innét Berbe mentek...
Ez az a kút, amelyről ezt mondta az Úr
Mózesnek: "Gyűjtsd egybe a népet, hogy
vizet adjak nekik!")
Beer-Szeba (źródło przysięgi) [tam Abraham i
Abimelech zawarli umowę wzmocnioną
przysięgą; w późniejszych czasach miejsce
zamieszkania Abrahama i Izaaka. Tam
także wykopali studnię. Po powrocie
Izraelitów z Egiptu całą tę okolicę
przydzielono pokoleniu Symeona.] –
Beerseba [1. ősi istenség tiszteletére szentelt,
-
Wersja 01 01 2017
eredetileg kánaáni kultuszhely (1Móz 21,33)
a Negeb sivatagban. Az Ótestamentum
Ábrahám, Izsák és Jákób történetéhez is
kapcsolja. Fontos zarándokhely számított
Izraelben (Ám 5,5; 8,14) 2. (hetek kútja;
eskü kútja, szerződés kútja, jog kútja). Helység Júda déli részén, ahol Ábrahám
szövetséget kötött Abimélekkel (1) és kutat
ásott (1Móz 21,31); ott jelent meg Isten
Jákóbnak (1Móz 46,1-2); oda menekült Illés
próféta (1Kir 19,3); Ámós (I) korholta
Beérseba lakóit (Ám 8,14); a város Simeon
törzsének jutott osztályrészül (Józs 19,2).]
Beer Szewa (hebr. ‫ ;שבע בשר‬arab. ‫ال س بع ب ئر‬, Bi′r
as-Sabi; oficjalna pisownia w ang. Be'er
Sheva; w większości polskich przekładów
Beer-Szeba) [miasto położone w Dystrykcie
Południowym w Izraelu. Jest to
największe miasto pustyni Negew, często
nazywane "stolicą Negewu".] – Beér-Seva
(mai izraeli átírásban Beer-Sheva, magyar
átírásban még Berseba, héberül ‫בשר‬
‫ שבע‬Be'er Sheva, arabul ِ‫[ )اْ ِل ْسبِع ب ِئر‬az izraeli
Negev-sivatag legnagyobb városa, melyet a
„Negev fővárosának” is neveznek. A város
az ország déli régiójának közigazgatási
központja, mely helyet ad többek között a
Ben-Gurion
Egyetemnek,
a
Soroka
kórháznak és az Izraeli Berseba Sinfonietta
zenekarnak. A város az ország 1948-as
létrejötte
óta
figyelemreméltóan
terjeszkedett. 20 évvel ezelőtt lakossága
csupán 110 800 fő volt, míg 2005-ben
lakosainak száma 185 500-re volt tehető,
ezzel Izrael hatodik legnagyobb városa. Mai
lakosságát főleg az arab országokból és a
volt Szovjetunióból bevándorolt zsidók
alkotják.]
Before this time tomorrow I shall have gained a
peerage, or Westminister Abbey. [Before
the battle of the Nile (August 1, 1797)] –
Before this time tomorrow I shall have
gained a peerage or Westminster Abbey
[bifór disz tájm tumaró ájselhev géjnde
píridzs or vesztminszter ebi] – ‘Holnap
ilyenkorra vagy lordságot nyerek, vagy a
Westminster Apátságot’. [Nelson tengernagy
állítólagos kijelentése a nilusi csata előtti
napon;
a
Westminster
apátságban
nyugszanak az angol nemzet jeles halottai.]
befsztyk [kawałek smażonej polędwicy wołowej]
– (ang.) beefsteak, bifsztek, [hirtelen sült
marhabélszín] bélszín (angol módra),
rostélyos; marhaszelet
befsztyk po angielsku [befsztyk z wierzchu
mocno przysmażony, wewnątrz krwisty] –
bélszín angol módra
480
befsztyk po tatarsku, befsztyk tatarski (tatar)
[surowe mięso wołowe, siekane albo
mielone, odpowiednio przyprawione] –
vagdalt hús tatár módra; tatárbifsztek
befsztykowy, -a, -a – vagdalt húsbegina [1. czepek damski, koronkowy na wzór
dziecinnych, związany tasiemką pod
brodą. Nazwa i sam stroik przyszły do nas
z Francji za Stanisława Augusta. 2.
kobiece nakrycie głowy popularne w
Polsce za czasów Zygmunta Augusta. Był
to rodzaj czepca szytego z koronki i
zawiązywanego pod brodą na tasiemki.
Moda na noszenie begin przybyła do
Polski z Francji, z języka francuskiego
wywodzi się także ich nazwa (fr.
beguine).] – begina-apáca fejkötő; az áll
alatt megköthető női főkötő
begina
begonia [roślina ozdobna, doniczkowa i
kwietnikowa; ukośnica] – begónia; a forró
égövről származó, díszes leveléért és
virágjáért kedvelt dísznövény (elterjesztője a
francia M. Begon nevéből)
Begonia bulwiasta, ukośnica bulwiasta (Begonia
×tuberhybrida) [gatunek rośliny z rodziny
begoniowatych. Powstała w wyniku
krzyżowania gatunków pochodzących z
krajów Ameryki Południowej. Wszystkie
uprawiane begonie z tej grupy są
kultywarami i mieszańcami wielu, dzisiaj
trudnych już do ustalenia gatunków. Do
krzyżowania rośliny wykorzystano m.in.:
B. boliviensis DC, B. parcei Hook., B.
davisii Veitch., B. froebelli DC., B.
octopetala L'Hérit.] – gumós begónia
(Begonia tuberhybrida)
Gumós begónia (Begonia tuberhybrida)
-
Wersja 01 01 2017
Begonia (imię) – Begónia latin→magyar eredetű
női név, jelentése: begónia (virág)
behapowiec [pot. pracownik odpowiedzialny za
bezpieczeństwo i higienę pracy w
instytucjach] – munkavédelmi felügyelő
behawior
[zachowanie
(w
znaczeniu
postępowania)] – (ang.) behavior; viselkedés
behawiorysta – (ang.) behaviorista
behawiorystyczny, -a, -e – (ang.) behaviorista
behawioryzm [wym. bihewioryzm, behawioryzm]
(ang. behavior lub behaviour - zachowanie)
[1. kierunek w psychologii XX w. głoszący,
że przedmiotem badań psychologicznych
może być tylko dostrzegalne zachowanie
się ludzi i zwierząt; 2. tendencja w
literaturze XX w. przedstawiająca
bohatera tylko w jego zewnętrznych
reakcjach i rezygnująca z analizy
psychologicznej;
3.
kierunek
psychologiczny, który rozwinął się w XX
wieku, przede wszystkim w USA.] – (ang.)
behaviorizmus <ang. ’viselkedés’>; [1. az
ember valamennyi megnyilvánulását élettani
folyamatokra visszavezető, a gondolkodás és
a társadalom szerepét tagadó, főleg az
amerikai lélektanban elterjedt elmélet 2. az
Egyesült Államokból kiindult pszichológiai
irányzat, mely a viselkedés objektív
tanulmányozását állítja a pszichológia
középpontjába és a tanulás vizsgálatát teszi a
kísérleti pszichológia vezértémájává; 3. A
pszichológia John B. Watson nevével
összefonódott
iskolája,
irányzata.
A
pszichológiát
mint
a
viselkedés
tanulmányozását határozza meg, és a
pszichológiai adatokat a megfigyelhetõ
tevékenységekre korlátozza. Klasszikus
formájában jóval dogmatikusabb volt, mint a
kortárs pszichológia behaviorista szempontú
megközelítései.]
Behemot (hebr. ‫ בהמות‬Bəhēmôth, Behemot,
B'hemot "bestie; zwierzęta"; arab, ‫ب ه يموث‬
albo ‫ ب هموت‬Bahīmūth) [1. hebr. behēmōth
(l.mn., wyrażająca ogrom) od behēmāh
'bestia; zwierzę'; por. Biblia (Hiob, 40, 1524),
gdzie oznacza 'zwierzę;
(?)
hipopotama';
coś
monstrualnie,
deprymująco olbrzymiego, potężnego. 2.
nieprzetłumaczone
imię
zwierzęcia
wspomnianego w Księdze Hioba, 40:15.
Przedstawiony jako postać podobna do
hipopotama, słonia albo dinozaura.
Najprawdopodobniej, ‫ בהמות‬bəhēmôth to
liczba mnoga słowa ‫ בהמה‬bəhēmāh,
znaczącego "zwierzę", "bestię" w jęz.
hebrajskim, co sugeruje, że stworzenie to
jest wielkości kilku zwierząt.] – (héber)
Behemót; bibliai szörnyeteg (valószínűleg a
481
víziló) [az Apokalipszis mitikus állatja (a
Jób-könyvben (Jób 40,10-19) úgy szerepel
mint víziló), aki a világ végén a Levitánnal
együtt pusztul el]
behemot (człowiek) – behemót; óriási, esetlen
ember
beige, beż [fr. beige 'jw.'; naturalny kolor nie
farbowanej wełny; kolor piaskowożółty,
kawy mlecznej – (fr.) beige; halvány
sárgásbarna,
testszínű,
homokszín,
szürkésvöröses sárga
Beit Szean (hebr. ‫ ;שאב בית‬arab. ‫[ )ب ي سان‬miasto
położone w Dystrykcie Północnym w
Izraelu. Z powodu swojego geograficznego
położenia na skrzyżowaniu szlaków
handlowych Doliny Jordanu i Doliny
Jezreel odegrało ważną rolę historyczną.
Na przestrzeni wielowiekowej historii było
nazywane: Scytopolis, Nysa i Beisan. We
współczesnych czasach również odgrywa
ważną rolę, będąc regionalnym centrum w
Dolinie Bet Szean.] – Bét-Seán (Helyesen:
Beit She'an.) [Nevét az ott letelepített szkíta
zsoldosokról kapta.]
bej, beg [1. tytuł wyższych urzędników w dawnej
Turcji, tytuł władców Tunezji w okresie
protektoratu tureckiego i francuskiego;
też: osoba nosząca ten tytuł; 2. tureckie
słowo
oznaczające
wodza,
m.in.
janczarów] – (török) bég, bej; régi török
méltóság [(törökül: bey; régiesen bég) úr: a
mohamedán országokban eltérő jelentéssel
bíró, gyakori cím. – 1. eredetileg a török
népek nemzetségfőinek, ill. fejedelmeinek
címe. – 2. a Török Birodalomban a pasák
fiainak, majd a szandzsákok élén álló katonai
és polgári hatalmat birtokló főtisztviselők
címe. 3. egy oszmán cím, mely a pasák
férfiivadékait és az ezredesi rangfokozatot
nyert katonai és polgári hivatalnokokat
illette; az előkelőbb európaiakat is
megtisztelték néha ezzel címmel. Mai
jelentése úr. Eredetileg fejedelmi méltóság
volt a bej cím, és a szeldzsuki időkben az
egyes törzsek urai nevezték így magukat. A
régi időkbeli bejek egy-egy területnek voltak
független urai, és az első szultánoknak soká
kellett a kisázsiai bejekkel harcolni, míg
uralmukat megszüntethették. Később már
nagyobb udvari méltóságokkal volt ez a cím
kapcsolatban. 4. A szandzsák élén álló
katonai-közigazgatási vezető.]
bejca [1. roztwór barwnika służący do barwienia
drewna;
2. zaprawa
farbiarska;
3. grzybobójczy
środek
chemiczny;
4. zaprawa z octu i korzeni do
marynowania mięs] – pác (festék);
diófapác, csáva
-
Wersja 01 01 2017
bejcować [1. nasycać powierzchnię drewna
bejcą;
2. oczyszczać
skórę
przed
garbowaniem; 3. poddawać nasiona przed
siewem
działaniu
preparatów
grzybobójczych; 4. marynować mięso; 5.
pokrywać
powierzchnię,
najczęściej
drewnianą, bejcą] – pácolni, páccal
bevonni; (kohászat) edzeni; csávázni
bejcowanie – pácolás
Bejlerbej, (beglerbeg, beglerbej) [tytuł szlachecki
w Imperium osmańskim odpowiadający
tytułowi wielkoksiążęcemu. W wolnym
tłumaczeniu słowo to oznacza "bej
bejów". Bejlerbej był także urzędnikiem gubernatorem prowincji dawnej Turcji,
następnym w godności po wezyrach. Był
przełożonym sandżakbejów, którzy z kolei
dowodził spahisami (timarioci).] –
beglerbég; bejler-bej (helyesebben bejler
beji; régiesen beglerbég, jelentése szerint: „a
bejek beje”) [1. egyes vezíri rangon álló
katonák magas hivatallal járó külön rangja
volt az Oszmán Birodalomban; 2. Török
katonai-közigazgatási főtiszsség, a vilájet
élén
álló
tartományi
kormányzó
megnevezése. A tisztséggel együtt járt a pasa
(magyarosan basa) rang. A magyarországi
hódoltsági területen a budai pasa számított
rangban az elsőnek.]
Bejrut (arab. ‫ب يروت‬, Bayrūt, ang. Beirut, gr.
Berytos) [stolica i największe miasto
Libanu, leżące w środkowej części kraju.
Liczy 1,5 mln mieszkańców (1990),
większość
pochodzenia
arabskiego.
Dawniej miasto było nazywane: Birutu,
Berytos. Znajduje się tu wiele zabytków i
dobytku historycznego kraju.] – Bejrút [a
Libanoni Köztársaság fővárosa és egyben
legnagyobb városa. Jelentős közlekedési
csomópont, saját kikötője és nemzetközi
repülőtere van. A 2006-os izraeli támadások
súlyos károkat okoztak a városban.]
bejsbol [zob. baseball] – baseball
bejsbolówka [rodzaj czapki płóciennej z okrągłą
główką i dosyć szerokim, sztywnym
daszkiem. Z tyłu posiada zwykle
plastikowy pasek służący do regulacji
obwodu głowy. Wywodzi się ze Stanów
Zjednoczonych i została zaprojektowana
w 1954 roku jako element ubioru
bejsbolisty. Obecnie popularna na całym
świecie,
używana
powszechnie
niekoniecznie podczas uprawiania sportu;
3. sportowe nakrycie głowy, wykonane z
miękkiego
materiału,
z
twardym
daszkiem. Daszek ma chronić oczy przed
słońcem. Z tyłu ma z reguły plastikowy
pasek. Początkowo noszona była tylko
przez
sportowców
uprawiających
baseball. W 1954 firma "New Era Cap
Company" przedstawiła amerykańskim
bejsbolistom dla ochrony przed słońcem
czapkę z daszkiem. Z przodu, nad
daszkiem umieszczano symbol klubu do
jakiego bejsbolista należał. W latach 70. i
80. bejsbolówka stała się bardzo
popularna, weszła do masowego użytku.
Zaczęły jej używać nawet niektóre
formacje policyjne, jak np. SWAT.] –
baseball sapka
482
bejt midrasz (‫[ )מדרש בית‬Dom nauki, miejsce
studiów religijnych. Różni się funkcją od
synagogi, jednak niektóre domy nauki są
także synagogami i na odwrót. Inaczej niż
w przypadku synagogi dozwolone jest w
nim na przykład spanie. W beit midrasz
osoby studiujące spędzają często długie
godziny, stąd zachodzi konieczność
odpoczynku. We wczesnych tekstach
rabinicznych wymienia się batej midrasz
jako miejsce interpretacji Tory oraz
rozwoju żydowskiego prawa religijnego,
wymieniane
obok
beit
din
czy
Sanhedrynu. Powstały po zburzeniu
drugiej Świątyni. Pierwszym znanym
domem nauki był założony przez rabina
Jochanana ben Zakaja beit midrasz w
Jawne.] – (ang.) Beth Midrash (héberül: ‫בית‬
‫ ;מדרש‬másként Beis Medrash, Beit
Midrash), zsidó vallási oktatási típusú épület
bek [1. głos owcy lub kozy; 2. pot. głośny płacz;
3. pot. brzydki, fałszywy śpiew] – 1.
bégetés, mekegés 2. (płacz) bőgés, sírás,
óbégatás, sírás-rívás; ordítás; átv. hamis ének
bek barana – báránybégetés
bek jelenia – szarvasbőgés
bek kozi – kecskemekegés
beka [1. pot. zgr. od beczka w zn. 1, 2.; 2. pot.
gruby człowiek] – hordócska; (átv.) kövér
ember
bekać się [o danielu, jeleniu itp.: przejawiać
popęd płciowy] – (szarvasoknál) párzani
bekas [ptak błotny wydający w locie beczący
dźwięk] – szalonka; erdei szalonka
(Scolopax rusticola)
bekasi, -a, -ie, bekasowy, -a, -e – erdei szalonkabekhend, backhand [wym. bekhend] [w tenisie,
ping-pongu, badmintonie, hokeju itp.:
-
Wersja 01 01 2017
uderzenie piłki, lotki lub krążka z boku
przeciwległego do ręki, w której zawodnik
trzyma rakietę, rakietkę lub kij] –
bekhend, backhand; visszkezes ütés, fonák
(teníszben)
Bekiesz [nazwa rodu węgierskiego i jego herbu,
przyniesionego do Polski. Kasper Bekiesz,
magnat węgierski, podskarbi księcia
siedmiogrodzkiego Jana Zygmunta, który
nietylko za życia oddał mu rządy
Siedmiogrodu,
ale,
umierając
bezpotomnie, zapisał mu nawet swoje
księstwo.] – (hist.) Békés (magyar család)
bekiesza [1. ubiór; męskie okrycie wierzchnie,
podszyte futrem; 2. Gdy za czasów
Batorego nastała w Polsce moda
węgierska, zaczęli panowie nosić futra
krojem węgierskim, w jakie przybierał się
król Stefan i mężny Kasper Bekiesz,
służący Polsce były magnat węgierski.
Była to czamara długa, za kolana, futrem
podbita, krojem kontusza zrobiona, tylko
z zaszywanemi rękawami, tak dostatnia,
żeby wnijść mogła na żupan i kontusz,
suto pętlicami do zapinania na piersiach
oszyta. Najpierwsze bekiesze (jak twierdzi
Łuk. Gołębiowski) pokazały się w żółtym
kolorze z siwymi barankami, ponieważ
król Stefan dworowi swemu od parady
liberję dawał żółtą. Nie było wkrótce
dworaka ani modnisia, któryby żółtej
bekieszy nie nosił.] – bekecs
beknąć
—
bekać
[1. pot.
wydać
charakterystyczny odgłos przy odbijaniu
się;
2. posp.
ponieść
za
coś
odpowiedzialność; też: zapłacić za coś
dużo pieniędzy] – felbőgni, sírni, elbődülni,
bégetni; panaszkodni, jajgatni, ráfizetni,
áldozatául esni vminek; böfögni
beknąć grubo za aparat fotograficzny – sokat
fizetni a fényképezőgépért
bekon [1. tucznik przeznaczony na bekony; 2.
półtusza
wieprzowa
pochodząca
z
młodych tuczników; też: wędzonka z tej
półtuszy] – (ang.) bacon [7-8 hónapos, 95105 kg-os hússertés]; szalonna (angol
hússzalonna)
bekonarnia – húsipari üzem
bekoniarstwo [produkcja bekonów] – húsipari
termék
bekonowy, -a, -e – szalonna-, szalonnás
bekony [wyrób wędliniarski] – angolszalonna,
császárhús
bekowisko [1. okres godowy danieli; 2. miejsce,
gdzie zbierają się daniele podczas okresu
godowego] – párzási időszak, bőgés
(szarvasnál)
483
beksa [potocznie o kobiecie (dziewczynce), ciągle
płaczącej bez istotnego powodu; także o
mężczyźnie (chłopcu) z silniejszym
zabarwieniem ekspresywnym] – síró-rívó,
bőgőmasina, sivalkodó, bőgő, pityergő,
könnyen síró gyermek
beksa-lala [pot. o często płaczącym dziecku] –
síró, nyafogó, siránkozó, sírdogáló, sírós
gyerek
bel
(B)
[fiz.
bezwymiarowa
jednostka
logarytmicznej miary stosunku energii a.
mocy stosowana w (elektro)akustyce,
elektro- i radiotechnice; pop. jednostka
natężenia dźwięku (w praktyce używany
decybel); nazwa ku czci fizyka szkockoamer., wynalazcy telefonu: Aleksander
Graham Bell (1847-1922)] – bel (dimenzió
nélküli mérőszám, amely két mennyiség
hányadosának tizedes alapú logarimusa; B)
bel ami [wym. belami] [ulubieniec kobiet lub
kochanek] – (fr.) bel ami; a nők kedvence,
szép férfi; selyemfiú
BEL – AMI Zakopane, 34-500 Zakopane, ul.
Goszczyńskiego 24; Tel.: 00 48 18/ 201 35 11
bel canto [wym. bel kanto] (piękny śpiew);
belcanto [wym. belkanto], [styl muzyki
wokalnej, a także technika wokalna w
operze włoskiej XVII–XIX w.] (ol.) bel
canto; (zene) szép ének (régi olasz éneklési
stílus); a tökéletes szépségű emberi hang
kiművelését elsőrendű fontosságúnak tartó
régi olasz énektechnika
bel esprit [wym. bel espri] [człowiek dowcipny,
wykształcony, często mający zbyt wysokie
mniemanie o sobie] – (lat.) bel esprit;
zellemes, tráfás, vicces, mókás, elmés,
ötletes ember; tanult, művelt, iskolázott,
képzett ember
bel-étage [wym. beletaż] [pierwsze piętro pałacu
lub
domu,
mające
charakter
reprezentacyjny] – bel-étage; a ház v. palota
első emelete
1
bela [I. 1. gruba belka; 2. zwój czegoś,
najczęściej materiału lub papieru 3. ilość
papieru równa 10 ryzom; 4. sprasowany i
opakowany prostopadłościan różnych
materiałów; 5. określona liczba arkuszy
papieru
jednakowego
formatu
i
gramatury; dawniej: miara ilości papieru;
6. jednostka
ciężaru
surowców
włókienniczych; II.
pot. duża, gruba
belka] – (ép) gerenda; (ker) bál, bála, köteg,
göngyöleg, nagy csomag, zsák; vászonba v.
papírosba göngyölt nagy csomag; egy ilyen
csomag, mint mértékegység [1 bál papír = 10
rizsma = 10 000 ív]; (súlyegység); fajankó
[pijany jak bela: tökrészeg, holtrészeg];
(átvitt ért.) tökrészeg
-
Wersja 01 01 2017
[beczkowóz (ziemia lubliniecka )] –
[Słowniczek języka śląskiego] hordószekér,
hordókocsi
bela papieru – papírbála
bela sprasowanej słomy – szalmabála
beleczka – gerendácska; (wojsko) rangjelzés, csík,
stráf
bel espirit [człowiek dowcipny i wykształcony,
jednak czasami mający zbyt wysokie
mniemanie o swoim polocie, dowcipie itp.]
– (fr.) bel-espirit; széplélek, finomkodó,
magas ízlésű ember
Bela I (węg. I. Béla, ur. ok. 1015, zm. 11 września
1063) [król Węgier 1061–1063 z dynastii
Arpadów] - I. Béla (* 1016; † 1063.
szeptember 11., Dömös) [Árpád-házi magyar
király 1060-1063 között.]
Bela II Ślepy (węgr. Vak Béla, serb. Бела II, ur.
1110, zm. 13 lutego 1141) [król Węgier od
1131 roku z dynastii Arpadów] – II. (Vak)
Béla (1108-1110 körül – 1141. február 13.)
[Árpád-házból származó magyar király.
1131. április 28-ától haláláig uralkodott.
Apja Álmos herceg, I. Géza, magyar király
fia, anyja Predszláva, II. Szvjatopolk kijevi
nagyfejedelem leánya.]
Bela III, węg. III. Béla (ur. 1148, zm. 23 kwietnia
1196) [król Węgier w latach 1172-1196 z
dynastii Arpadów] – III. Béla (1148-1149
körül született – 1196. április 24.) [Árpádházi magyar király, uralkodott 1172-től
haláláig]
Bela IV (węg. IV. Béla, ur. 1206 - zm. 3 maja
1270) [król Węgier w latach 1235-1270 z
dynastii Arpadów] – IV. Béla Árpád-házi
magyar király (1235. szeptember 25. – 1270.
május 3.) [II. András és Gertrudis gyermeke,
Árpád-házi Szent Erzsébet testvére. Az ő
nevéhez fűződik az ország tatárjárás utáni
újjáépítése, ezért „második honalapító”-nak
is nevezik.]
bele kaj [byle gdzie] – [Słowniczek języka
śląskiego] bárhol, akárhol
beletrysta, beletrystka – (fr.-ném.) belletrista; író,
szépíró
beletrystyczny, -a, -e – szépirodalmibeletrystyka [nm. Belletristik 'jw.' z fr. belleslettres 'gramatyka, wymowa i poezja';
belles l.mn. r.ż. od beau 'piękny', z łac.
bellus zob. belladonna; lettres 'literatura'
(w przeciwieństwie do nauki) z l.mn. od
lettre 'głoska; litera; list' z łac. littera, 1.
utwory literatury pięknej, zwł. powieści i
opowiadania; literatura rozrywkowa,
lekka; 2. (fr. belles-lettres - literatura
piękna), współcześnie pojęcie to odnosi się
do prozy fabularnej o charakterze
bela2
484
rozrywkowym,
np.:
powieści,
opowiadania, nowele itp.; 3. utwory
fabularne pisane prozą] – (fr.-ném.) [belles
lettres] belletrisztika; szépirodalom
beletrystyka naturalistyczna – naturalista
irodalom
belfer [lekcew. nauczyciel] – rossz tanító
belferski, -a, -ie – oktató, kioktató
belfrować [lekcew. pracować jako nauczyciel] –
oktatni, tanítóskodni
Belg, Belgijczyk [obywatel Belgii]; Belgijka
[obywatelka Belgii] – belga (ffi/nő)
belg [1. koń ciężkiej, zimnokrwistej rasy;
brabanson; 2. frank belgijski; belga] –
belga frank, (áll.) lófajta
belga (frank belgijski; belg) – belga frank
Belgia, Królestwo Belgii (Koninkrijk België,
Royaume de Belgique, Königreich Belgien)
[państwo federacyjne w zachodniej
Europie w południowych Niderlandach.
Belgia jest członkiem Unii Europejskiej
(UE), Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE),
ONZ oraz NATO.] – Belgium [hivatalos
nevén a Belga Királyság egy etnikailag és
nyelvileg megosztott nyugat-európai ország]
belgijka [inspekt o oknach dwuspadowych,
zwróconych na wschód i zachód] –
melegágy
belgijski, -a, -ie [związany z Belgią] – belga,
belgiumi
belgijska koronka [wzór nierównomierny
spowodowany zróżnicowaniem kształtów i
gęstości motywów. jest wykonana w
jednym kawałku, może być bardzo
szeroka.] – belga csipke [Belgiumban már a
reneszánsztól kezdődően a csipkekészítésnek
többféle fajtáját művelték. Ma kétféle
technika a legáltalánosabb: a varrott csipke
(ennek egyik legismertebb típusa a brüsszeli
vagy reneszánsz csipke) és a vert csipke
(melynek fő készítési helye Bruges).]
-
Wersja 01 01 2017
nevén a nyelvújítás kora óta Nándorfehérvár,
előtte a dunai bolgár jelentésű lándor szóból
Lándorfejérvár, szerbül 'fehérvár' jelentéssel
Београд, Beograd) [Szerbia fővárosa és
egyben legnagyobb városa.]
Belial (bez wartości) [1. przeciwnik Chrystusa,
szatan. Nazwa ta użyta w przekładach
angielskim, niemieckim i ukraińskim; 2.
(Beliar) - w ST synonim nieprawości,
szatan; w NT w brzmieniu Beliar przeciwnik Chrystusa, Antychryst; 3.
symbol nieprzydatności, zła, bezprawia (2
Kor 6,14-15): Nie wprzęgajcie się z
niewierzącymi w jedno jarzmo. Cóż
bowiem ma wspólnego sprawiedliwość z
niesprawiedliwością? Albo cóż ma
wspólnego światło z ciemnością? Albo
jakaż jest wspólnota Chrystusa z Beliarem
lub wierzącego z niewiernym?] – Beliál; 1.
Az ÓSZ-ben nem tulajdonnév, hanem valami
efféle jelentésű szó: "semmit érő",
"gonoszság",
"törvénytelenség"
(5Móz
13,13; Bír 19,22; 1Sám 25,25). A 2Kor 6,15ben a Sátánt jelenti. 2. (gör. Beliár): az
Ószövetségben az Istennel szembeforduló
szellemi lény, 'a gonosz' (P. Joüon), tehát
azonos a Sátánnal; a név héber eredetű,
jelentése: értéktelen, haszontalan, gonosz;
alvilági ártó, rontó lény; az ördög egyik neve
(alávaló); az Antikrisztus jelképe (2Kor 6,15)
belka [1. długi kawałek obrobionego pnia
drzewa; 2. prostokątna naszywka na
naramienniku lub na rękawie munduru,
będąca oznaką rangi wojskowej] –
gerenda; (wojsk) rangjelzés
belka główna [zob. tram w zn. 1.] – főgerenda,
kötőgerenda
belka łamie się pod ciężarem – a gerenda a teher
alatt töredezik v. repedezik
belka podporowa – tartógerenda
belka popreczna – keresztgerenda
belka tęczowa [pozioma belka spinająca łuk
tęczowy. Najczęściej drewniana. Na niej
umieszczano: na środku krucyfiks, po
bokach często dodawano figury Matki
Bożej i św. Jana Apostoła] – szivárványgerenda [a szentély és a hajó közötti
szivárványív között lévő keresztgerenda,
melyen a keresztrefeszített Jézus látható]
belga csipke
Belgrad
(Београд,
Beograd,
starożytne
Singidunum, dawn. Białogród) [stolica
Serbii. Miasto leży w północnej Serbii,
przy ujściu Sawy do Dunaju, na przecięciu
ważnych szlaków handlowych łączących
Bałkany z Europą.] – Belgrád (magyar
485
belka ustąpi – a gerenda meggörbül
belka z wrębem – csapos gerenda
belkanto – (ol.) belkanto; szép ének; művészi
éneklés
belki podkładowe – gyámgerendák, dúcolás,
támfák
belki stropowe – födémgerendák
belki sufitowe – mennyezetgerendák
belkować [układać belki pod wiązania stropowe]
– gerendával befedni v. átfedni, gerendázni
belkowanie [1. układ belek stanowiących
element nośny stropu, mostu; 2. górna
część muru w budowlach, spoczywająca
na podporach] – gerendafödöm; gerendázat
belkowany, -a, -e [o suficie, stropie: mający
widoczne belki] – gerendázott
belkowy, -a, -e – oszlopos, gerendás
Bell bottoms (dzwony; spodnie) – Bell bottom
nadrág: Térdben szűk, lefelé erősen bővülő,
harangszárú nadrág a hetvenes évek
stílusában (flared jeansnek is nevezik).
Embroidered Corduroy Bell Bottom Jeans size 8/9
[imię
pochodzenia
łacińskiego
(francuskiego). Wywodzi się od słowa
belle i oznacza "piękna, śliczna".
Stosunkowo od niedawna funkcjonuje
samodzielnie, wcześniej stanowiło jedynie
skrót imienia: Izabella.] – (ol.) Bella
(szép); Izabella rövidítése
bella gerant alii, tu, felix Austria, nube! [łac.,
niech inni prowadzą wojny, ty, szczęśliwa
Austrio, zawieraj związki małżeńskie;
Maciej Korwin, król Węgier (1440-90),
parafr. Owidiusza (Heroidy, 13, 84)] –
Bella gerant alii, tu, felix Austria, nube, /
Namque Mars aliis, dat tibi regna Venus
[…ausztria…namkve marsz aliisz…venusz]
– ‘Csak hadakozzék más, te, boldog
Ausztria, nősülj, / Trónokat ad másnak Mars,
Venus ad teneked’ (Tótfalusi István
fordítása); „Háborúzzanak mások, te csak
házasodj, boldog Ausztria” – ezt Mátyás III.
Frigyesről mondta, aki országát nem
Bella
-
Wersja 01 01 2017
vitézségével, hanem családi összeköttetések
teremtése révén gyarapította. [A hagyomány
szerint Mátyás királytól származó latin
disztichon, és a Habsburg-háznak arra a
gyakorlatára céloz, hogy előnyös dinasztikus
házasságok révén növelje birodalmát, míg
más államok ezt keserves és költséges
háborúk árán érik el – ezért boldog (vagy
szerencsés,
felix)
Ausztria.
Mátyás
szerzősége, bár külföldi források is céloznak
rá, adatszerűen nem bizonyítható. A
disztichonnak legtöbbnyire csak első sorát
idézik; ennek is első fele egyébként ókori
mintát követ, Ovidius Hősnők levelei
(XIII.84) című művében írja Laodameia a
trójai háborúba tartó férjének: Bella gerant
alii! Protesilaus amet! (‘Protesilaus, más
vívja hadát, te szeress!’ – Muraközy Gyula
fordítása); a Felix Austria kifejezés először
IV. Rudolf Habsburg herceg pecsétgyűrűjén
bukkant fel a XIV. század derekán.]
Bella
matribus
detestata
(łac.);
Wojny
znienawidzone przez matki. - Źródło:
Pieśni I, 1 – Bella matribus detestata; A
háborúkat gyülölik az anyák; A háborúk
gyűlöletesek az anyáknak. (Horatius)
belladona, belladonna [zob. pokrzyk w zn. 2.] –
(ol.) belladonna; (pokrzyk) maszlagos
nadragulya (szép úrnő)
belle époque [wym. bel epok] [1. określenie
przełomu XIX i XX w. w Europie
Zachodniej; 2. pomyślny, szczęśliwy okres
w czyimś życiu] – belle époque;
századforduló [e megnevezéssel csak a 1920. század fordulóját, az 1890-től maximum
1914-ig
terjedő
időszakot
illetik.
Rokonértelmű kifejezésként használatos a
francia fin de siécle (századvég), Belle
Époque (szép korszak) vagy a porosz-francia
háború végétől számítandó boldog békeidők
megnevezés is. Kulturális, kultúrtörténeti,
művészettörténeti és történeti megnevezés,
amit a középiskolai történelemoktatásban is
használnak.]
Bellis perennis [Stokrotka pospolita, s. łąkowa, s.
trwała (Bellis perennis) – gatunek rośliny
wieloletniej zielnej z rodziny astrowatych.]
– Bellis perennis [százszorszép vagy vad
százszorszép (Bellis perennis) a fészkesek
(Asteraceae) családjába, a csövesvirágúak
(Asteroideae)
alcsaládjába
tartozó
növényfaj.]
bellum omnium contra omnes [wojna wszystkich
przeciwko wszystkim. (Tomasz Hobbes)] –
Bellum omnium contra omnes; mindenki
harca (háborúja) mindenki ellen. (tkp.
létharc) [Thomas Hobbes (1588. április 5. –
1679. december 4.) szállóigéje; vagyis az
486
emberiség ősállapota, a létért való küzdelem
formája]
belotka [hazardowa gra w karty] – (hazárd
kártyajáték)
belować [zwijać, pakować, prasować coś w bele]
– bálázni
beluarda, beluwarda, bellowarda [z włos.
baluardo – nasyp, wał, bastjon, bulwar. 1.
W fortyfikacji pierwotnie obszerna baszta.
W XVI wieku w fortyfikacjach o narysie
bastionowym, niewielki, mało rozwinięty
bastion. 2.Wieża oblężnicza związana
mocno z belek, z boku posiada sterczący
taran w kształcie baraniego łba, do
niszczenia murów z wielką siła. Posiada
piętra, na których stają łucznicy,
oszczepnicy i rycerze. Całość ruchoma na
kołach, pozwalających przesuwać ją
wzdłuż murów.] – töltés, feltöltés,
földhányás; sánc; bástya; boulevard, bulvár;
sétány, körút; torony
belweder [1. pawilon ogrodowy, willa lub pałac,
usytuowane
na
wzniesieniu;
2.
nadbudówka nad najwyższą kondygnacją
pałacu, zwykle z tarasem] – (ol., fr.)
bellevue, belvedere [szép kilátás v. kilátó];
(magaslaton épült) palota, nyáripalota, villa;
díszes kilátó, szép kilátású épület [a házban
kialakított terasz, v. a parkban létesített
kilátópont, gyakran ilyen helyen épített kis
pavilon]
Belweder [pałac w Warszawie, w parku
Łazienkowskim] – Varsóban a kormány
palotája
Belzebub (w gr. tekście NT stale: Bee[l]zebul)
[według Biblii: 1. mitologiczne bóstwo
opiekuńcze miasta Akkron; 2. jeden z
głównych władców piekieł w demonologii
chrześcijańskiej; 3. imię bóstwa Ekronu,
przeniesione w NT na władcę złych
duchów] – (héber) Baálzebub, Belzebub
[kánaáni napisten]; ördög, sátán (a legyek
Baálja vagy ura, a férgek). [Ilyen néven
tisztelték Baált Ekronban a filiszteusok (2Kir
1,2.3.6). Mt 10,25-ben: "Belzebub".]
Belzebub (powinno być Belzebul) [1. rodzaj
wyzwiska: diabeł, szatan, czart; 2. oznacza
'księcia demonów', jest jednym z tytułów
szatana.
Żydzi
,
w
zamiarach
rozgniewania
Pana,
nazwali
go
belzebubem.] – Belzebub (Baál-Zebub)
[bibliai alak, a gonosz egyik megtestesítője.
Szerepe és története hasonló Luciferéhez. A
filiszteusok Ekron városának
istene.
Nevének jelentése: a legyek Baálja vagy ura.
Ilyen néven tisztelték Baált Ekronban a
filiszteusok.
(2Kir
1,2.3.6.)
Máté
evangéliumában fordul elő a név elsőként a
-
Wersja 01 01 2017
ma ismert formájában (Belzebub, Mt. 10,25),
a korábbi szövegben a Baál-Zebub alak
olvasható]; sátán
Belzebub (makijaż) - (áll.) sátánmajom (Pithecia
satanas Geoffr.) [az újvilági vagy széles
orrsövényes majmok (Platyrrhini) családjába
tartozó faj. Szine fekete, szakálla erősen
előre álló. Hossza 55 cm., farka valamivel
rövidebb. Hazája Peru, az Amazon és
Orinoco vidéke.]
Bełchatów [miasto i gmina w województwie
łódzkim,
siedziba
powiatu
bełchatowskiego] – Bełchatów (lengyel
város) [város Lengyelországban a Łódźi
vajdaságban, a Bełchatówi járás központja.
A Łódsi vajdaság ötödik legnagyobb városa.]
bełkot [1. pot. niezrozumiała, niewyraźna mowa;
też: nieartykułowane dźwięki; 2. pot.
pozbawiony sensu, niezrozumiały tekst lub
zawiła wypowiedź; 3. zob. bulgot w zn. 2.]
– (érthetetlen) makogás; hadaró beszéd,
motyogás; csobogás
bełkot fal – a hullámok loccsanása
bełkot niemowy – a némák artikulálatlan hangja
bełkotać
[1. pot.
mówić
niewyraźnie,
niezrozumiale;
też:
wydawać
nieartykułowane dźwięki; 2. pot. mówić
coś w sposób niezrozumiały; 3. zob.
bulgotać w zn. 3.] – makogni, hebegni,
dadogni, gagyogni; hömpölyögni, kotyogni
bełkotacze obcym językiem – töri az idegen
nyelvet; makogni vmit idegen nyelven
bełkotka [urządzenie służące do wprowadzania
gazu lub pary pod powierzchnię cieczy;
barboter] – motyogó, makogó nő; földgázverem
bełkotliwie – makogva, motyogva, hadarva
bełkotliwość – makogás, motyogás, hadarás
bełkotliwy, -a, -e [1. pot. podobny do bełkotu,
niewyraźny; 2. pot. niejasny, zawiły] –
makogó, motyogó, hadaró
belontać [mieszać (o płynach)] – [Słowniczek
języka śląskiego] keverni, összekeverni,
kavarni, zavarni, vegyíteni; kevergetni
belować [prasować (słomę, siano) w formę
walca] – (ziemia lubliniecka ) bálázni
belowanie [wzdęcie (ziemia lubliniecka )] –
[Słowniczek języka śląskiego] puffadás,
felfúvódás, felpuffadás
bełt [1. plusk, szum wody; 2. bełtana woda,
bełtany płyn; 3. pot. tanie wino; 4. pot.
niezrozumiała
wypowiedź;
5. nasada
strzały, w której tkwią pióra; 6. strzała,
pocisk do kuszy; 7. bełcik, strzała od łuku,
pocisk, nazwa spolszczona z niemieck.
bolzen – krótka strzała, grot, po angielsku
487
bolt, po włosku bolzone.] – a víz hangja;
felkevert folyadék v. víz; olcsó bor, lőre;
(dawno) nyíl, lövedék
bełt [cieśnina morska, przesmyk morski] –
tengerszoros
bełtać [mieszać] – kavarni, keverni, megkeverni;
fölrázni, összerázni, zavarni
bełtać zsiadłe mleko – felkavarja az aludtejet
bełtanie – keverés, felrázás, felkavarás
beluwa, belówa [beczkowóz do opróżniania
szamba, także zawartość szamba (zob. →
zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] szippantós kocsi
Bełzyna
szerokolistna
(Chrysanthemum
balsamita) – Balzsamos aranyvirág v.
Boldogasszony tenyere (Chrysanthemum
balsamita)
Bełzyna szerokolistna (Chrysanthemum balsamita)
bemol [znak w notacji muzycznej obniżający
dźwięk o pół tonu] – b-moll (fr.) bémol
(leszállító jel); bé (jele)
ben, bene (dobrze) – (ol) ben, bene; (zene) jól
Ben trovato [wł. „dzień dobry”] – (ol) Ben
trovato; Adjon Isten! (érkező köszönése)
Benajasz
[postać
biblijna
ze
Starego
Testamentu. Najlepiej znanym z kilku
ludzi o tym imieniu był kapitan
przybocznej gwardii króla Dawida,
lojalny wobec króla nawet wtedy, gdy
Adoniasz próbował przejąć tron. Benajasz
odegrał wiodącą rolę w uzyskaniu władzy
przez Salomona i został dowódcą jego
wojsk. Patrz 2 Sm 8,18 i 1 Krl 1-2] –
Benája (Isten megépítette; Jahve belátó,
bölcs). [1. Lévita, Jójada (1) pap fia (2Sám
8,18); Dávid testőrségének parancsnoka
(2Sám 23,23); igen vitéz (2Sám 23,20-21;
1Krón 11,22-24); biztosította Salamon
koronázását (1Kir 1,38kk.). 2. Dávid hőse,
Piratonból való férfi (2Sám 23,30). 3.
Családfő Simeon törzsében (1Krón 4,36-38).
4. Lévita hárfás (1Krón 15,18). 5. Kürtölő
pap a frigyláda Jeruzsálembe vitelekor
(1Krón 15,24). 6. Jaháziel (4) próféta
nagyapja (2Krón 20,14). 7. Templomi
felügyelő Ezékiás (1) idejében (2Krón
31,13). 8. Négy zsidó férfi neve, akik
elbocsátották idegen feleségüket (Ezsd
10,25.30.35.43).
9.
Pelatjáhu
atyja
("Benájáhu") (Ez 11,1).]
-
Wersja 01 01 2017
Benchmark,
testowanie
wzorcowe
[test
wydajności systemu komputerowego:
sprzętu
lub
oprogramowania]
–
Benchmark [Olyan teljesítménytesztelési
eljárás, ahol egy vagy több program
futtatásával relatív teljesítményinformációkat
kapunk az adott gép vagy egyes elemeinek
teljesítményéről, képességeiről.]
benchmarking [proces analityczny polegający
na czynieniu porównań z innymi podmiotami
(organizacjami,
jednostkami
terytorialnymi, itp.) i uczeniu się na
podstawie
tych
porównań.]
–
benchmarking [olyan elemzési és tervezési
eszköz, mely lehetővé teszi a vállalat
összehasonlítását
és
a
versenytársak
legjobbjaival, valamint más iparágakba
tartozó vállalkozásokkal.]
bene (dobrze) – (lat.) bene; jól van, helyes
Bene bonis, male malis [1. Dobrze dziać się
powinno dobrym, źle złym (Cycero); 2.
Bene bonis (sit), male malis (si di curent) dobrze dziać powinno się dobrym, źle
złym; byłoby dobrze dobrym, źle złym
(gdyby bogowie interesowali się losem
ludzi). (gdyby bogowie interesowali się
losem ludzi). (gdyby bogowie interesowali
się losem ludzi)] – (lat.) Bene bonis, male
malis; Jól kell cselekedni a jóval, rosszul a
rosszal.
Bene dignoscitur, bene curatur [dobra diagnoza
podstawą dobrego leczenia] – Bene
dignoscitur, bene curatur; helyes diagnózis,
jó gyógykezelést eredményez
Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi
exemplum sumit [Dobrze czyni ten, kto
uczy się na cudzych błędach.] – Bene facit,
qui ex aliorum erroribus sibi exemplum
sumit; okos ember mások hibájából tanul
bene meritus [dobrze zasłużony] – (lat.) bene
meritus; jól szolgált, jó szolgálatot tett
bene natus [dobrze urodzony] – (lat.) bene natus;
jól született
Bene olet, qui nihil olet [dobrze pachnie, kto
niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att. II,
1, 1)] – Bene olet, qui nihil olet; jó illatú,
akinek nincs szaga (Cicero)
bene placito [dowolnie; jak komu pasuje] – bene
placito; tetszés szerint; a zenei előadás
tetszés szerinti, vagyis a zenemű előadójára
bízott módja
Bene quiescas [Spoczywaj w pokoju. (Inskrypcja
nagrobna.)] – Bene quiescas; nyugodjék
békében (sírfelirat)
Benedictus [kantyk śpiewany w czasie jutrzni.
Nazwa pochodzi od pierwszych jego słów:
„Benedíctus Dóminus Deus Israel” (łac.
488
Błogosławiony Pan Bóg Izraela). Jest to
radosna pieśń dziękczynna, którą wg
Ewangelii św. Łukasza (1, 68-79)
wypowiedział Zachariasz po narodzinach
swojego syna, Jana Chrzciciela.] –
Benedictus (Áldott); Zakariás éneke a
Vulgata szövegének kezdőszava szerint (Lk
1,68 kk.) [görög nyelven fennmaradt
ókeresztény himnusz. Helyet kapott az
Újszövetségben, Lukács evangéliumában
(Kr. u. 68–79). Címe a szöveg
kezdőszavának
(Eulogétosz…)
latin
fordításából ered. Lukács evangéliumában
Zakariás – Keresztelő Szent János apja –
prófétai szavaként szerepel, valójában
azonban a zsidó messianizmus szellemét
képviselő, és a Magnificathoz hasonlóan a
zsoltárok kifejezését őrző hálaadó ének.]
benedictus qui venit in nomine Domini
[błogosławiony, który idzie w imię
Pańskie] – benedictus qui venit in nomine
Domini; Áldott, aki az Úr nevében jön!
[Benedictus, qui venit in nomine Domini.
Hosanna in excelsis! - Áldott, aki az Úr
nevében jön. Hozsanna a magasságokban!]
benedykcja [późn.łac. benedictio 'jw.' z
benedictus p.p. od benedicere 'błogosławić'
z łac. bene dicere 'chwalić, mówić dobrze';
bene
'dobrze';
rel.
rz.kat.,
błogosławieństwo] – (lat.) benedictio,
benedikció; áldás, megáldás, szentelés; Isten
kegyelmébe ajánlás
Benedykt [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa benedictus,
oznaczającego "tego, o którym się dobrze
mówi"; "tego, któremu się dobrze życzy".
Używane od czasów Benedykta z Nursji,
założyciela opactwa benedyktyńskiego na
Monte Cassino.] – Benedek, Bence
[férfinév a latin benedictus szóból származik,
amelynek jelentése: áldott. Ezért a pápa
választási gyakorlatában gyakran használt
szakrális név. Női párja: Benedikta.]
Benedykta – Benedikta
benedykta karda [konopie, łopian, błękitnie
kwitnąca szałwia i dziesiątki innych
ulubionych przez Adama Mickiewicza
roślin oraz kwiatów, opisywanych w Panu
Tadeuszu, można podziwiać szczególnie w
połowie maja w Ogródku Zosi w
Śmiełowie.] – kender; lapú, búzavirág stb.
benedyktyn [1. członek męskiego zakonu
katolickiego; 2. likier korzenno-ziołowy] –
1. benediktinus, bencés, bencés szerzetes,
Benedek-rendi szerzetes; Nursia-i Benedek
Reguláját, szabályzatát követő rk. szerzetes,
ill. szerzetesközösség; 2.
bencés likőr,
benediktiner
-
Wersja 01 01 2017
benedyktyni [Św. Benedykt z Nursji, w r. 529,
założył na górze Monte Cassino pierwszy
klasztor swojej reguły, która, świadcząc o
głębokiej znajomości natury ludzkiej,
łączyła surowość z łagodnością i zawierała
wzniosłe przepisy moralne. Apostołowaniu
tego zakonu zawdzięczała później Polska
w znacznej części swoje nawrócenie i
utwierdzenie w wierze chrześcjańskiej.] –
bencések
benedyktynka [1. członkini żeńskiego zakonu
katolickiego; 2. zob. benedyktyn w zn. 2.] –
bencés apáca
Benedyktynki, Mniszki Zakonu św. Benedykta
[żeńskie zgromadzenie zakonne.] –
lengyelországi bencés apácák
benedyktynki w Polsce [pierwszy swój klasztor
miały w Staniątkach, o 3 mile na wschód
Krakowa, fundowany r. 1240 przez
Klemensa na Ruszczy i Klimontowie,
herbu Gryf, kasztelana krakowskiego, dla
córki swojej Wisenny, jedynaczki, która
poślubiwszy czystość, zamąż pójść nie
chciała.] – lengyelországi bencés apácák
benedyktyński, -a, -ie [1. odnoszący się do
benedyktyna – zakonnika; 2. o pracy,
trudzie: mozolny, wytrwały, żmudny] –
bencés-, bencésrendi; aprólékos, fáradtságos
benedyktyńska praca – aprólékos v. fáradtságos v.
vesződséges munka; babramunka
benedyktyńska pracowitość – hangyaszorgalom
benefaktor [daw. dobroczyńca, fundator jakiejś
instytucji]
–
benefactor;
jótevő
(dobroczyńca)
Beneficia Christi – Beneficia Christi; Krisztus
megváltó művének ajándékai, gyümölcsei
beneficjent, beneficjant [1. osoba korzystająca z
beneficjum; 2. osoba czerpiąca korzyści z
czegoś] – akreditívtulajdonos, haszonélvező
beneficjum [łac. beneficium; 1. w starożytnym
Rzymie: akt cesarski nadający przywileje
lub
dobra
osobom
szczególnie
zasłużonym; 2. w średniowieczu: ziemia
lub urząd nadany wasalowi przez seniora
w zamian za wykonywanie określonych
obowiązków; 3. w Kościele katolickim:
urząd kościelny, z którym związane są
dochody; 4. korzyści płynące z czegoś; 4.
w
prawie
kanonicznem
oznacza
uposażenie lub dochód osoby duchownej,
a w przenośni – także godność duchowną
tej osoby; w języku zaś prawniczym
zwano tak nieraz i księgę, obejmującą spis
gruntów, nadanych osadnikom przez
książąt.] – (lat.) beneficium; (lat.
’javadalmazás, jótétemény’)
jótétemény,
adomány, juttatás; kedvezmény, kiváltság,
489
javadalmazás;
(egyházi)
javadalom,
haszonélvezet; (dawno) bevétel, haszon [1.
az uralkodó által hűbéri szolgálatért
adományozott földbirtok. A birtokbavétel
feltételeinek megszegése v. a felek egyike
halála esetén a beneficium visszavehetővé
vált. A főként kisnemeseknek, lovagoknak
adományozott ~ már a korai középkor végén
(10. sz.) örökölhető lett. – 2. az egyház
fenntartására
adományozott
birtok,
javadalom stb. – 3. az 1767. évi
úrbérrendezés során „kedvező adottságú”
(termékeny) földek elnevezése.]
Beneficium accipere libertatem est vendere.
[Przyjmować przysługę to przedawać
wolność. (Publilius Syrus)] - Beneficium
accipere libertatem est vendere; Jótéteményt
elfogadni annyi, mint eladni a szabadságot.
(Publilius Syrus)
Beneficium causae – Beneficium causae; a dolgok
vagy jogviszonyok bizonyos osztályának (p.
o. csőd esetében bizonyos követeléseknek)
biztosított jogkedvezmények
Beneficium ecclesiasticum non potest licite sine
institutione canonica obtineri. (stara
zasada kanoniczna) – (lat.) Beneficium
ecclesiasticum non potest licite sine
institutione canonica obtineri. (Reg. Iur.1) =
Bármely egyházi havadalmat csakis kánoni
beiktatás útján lehet elnyerni.
Beneficium iuris [dobrodziejstwo prawa] –
Beneficium juris; a törvény által biztosított
kivétel az általános szabályt felállító törvény
alól bizonyos személyek, dolgok vagy
jogviszonyok javára
Beneficium legis non debet esse captiosum;
dobrodziejstwo prawa nie powinno
szkodzić – Beneficium legis non debet esse
captiosum; a jog helyes alkalmazása nem
okoz kárt
Beneficium ordinis seu excussionis – Beneficium
ordinis seuexcussionis (németül: Einrede der
Vorausklage). [A kezest megillető az a jog,
melynél fogva követelheti, hogy a hitelező
követelését elébb a főadós ellen érvényesítse,
s ellene csak azután és annyiban forduljon,
amennyiben a főadós vagyonából kielégítést
nem nyert.]
Beneficium personae – Beneficium personae; a
személyek
bizonyos
osztályának
(a
kiskoruaknak) biztosított jogkedvezmények
benefis [koncert, przedstawienie teatralne
organizowane
w
celu
uczczenia
długoletniej pracy jakiegoś artysty,
zespołu; też: koncert, przedstawienie
teatralne, z którego dochód przeznaczony
jest dla jednego z artystów] – jutalomjáték
-
Wersja 01 01 2017
benefisant, benefisantka – jutalomjátékos
benefisowy, -a, -e – javadalmi
Benek, Benio – Bence, a Bendek beceneve
Benevolo Lectori Salutem (łac.) – Benevolo
Lectori Salutem […lektóri szalútem] –
‘Üdvözlet a jóakaratú olvasónak’. (légy
üdvözölve, nyájas olvasó) Latin kifejezés; az
ókorban és a középkorban gyakori
kezdőszavak egy írásműnek, főleg a
bevezetésének az elején. B.L.S. betűkkel
rövidíteni is szokták; olykor csak a rövidebb,
Lectori salutem formát találjuk.
Bengal [kraina historyczna w Azji Południowej,
we
wschodniej
części
Niziny
Hindustańskiej, nad Zatoką Bengalską.
Zachodnia część Bengalu leży w Indiach
(stan Bengal Zachodni), a wschodnią
stanowi Bangladesz.] – Bengália
Bengalczyk [członek ludności zamieszkującej
Bengal, krainę w Azji], Bengalka –
bengáliai (ffi/nő)
bengalina
bengalina [(1) o niskiej masie wełniana tkanina,
tkana płóciennym lub dwuprawym
splotem; posiada dużą gęstość osnowy,
ziarnistą powierzchnię, i produkowana
jest z cienkiej, wieloskrętnej przędzy.
Wykorzystywana na męskie garnitury
letnie i damskie sukienki i kostiumy.
Nazwa pochodzi od bengalskiej prowincji
w Indii, gdzie tkaniny jedwabne były
produkowane po raz pierwszy. (2) ciężka
jedwabna tkanina o płóciennym splocie, z
ukośnymi prążkami. Wykorzystyana na
damskie sukienki i podszewki do toreb;
często ozdabiana wykończeniem mora.] –
bengalin [(1) Könnyű, sűrű láncfonalbeállítással
készült,
vászonvagy
ripszkötésű, szemcsés felületű gyapjúszövet.
Finom, többszörösen cérnázott fonalakból
gyártják. Felhasználása: nyári férfiöltönyök
és női ruhák, kosztümök. Az elnevezés az
indiai Bengália tartományból származik, ahol
490
először
készítettek
ripsz
hatású
selyemszövetet. (2) Nehéz, vászonkötésű
selyemszövet, harántcsíkos bordázattal. Női
ruhák,
kézitáska-bélések
készítésére
használják,
gyakran
díszítik
moaré
kikészítésssel.]
bengalski, -a, -ie[przymiotnik od: Bengal] –
bengál, bengáli
bengalskie ognie – bengáli, görögtűz
Ben-Hadad (syn Hadada) [widocznie tytuł
królów syryjskich: 1. Nakłoniony przez
Asę, króla judzkiego, do wojny z Izraelem.
2. Również król syryjski. Prowadził wojnę
przeciwko Izraelowi i został pobity. 3. Syn
Hazaela (Chazaela). W jego ręce oddał
Bóg Izraela za popełnione grzechy. W
końcu doczekał się trzykrotnej klęski.] –
Benhadad (héb. 'Hadadnak [a szemita Adad
istennek] a fia'): arám királyok neve.
Ben-Hadad - imię trzech królów syryjskich,
prawdopodobnie oznaczające "syn Hadada"
(syryjskiego boga burzy).
1. Ben-Hadad I (około 900-860 r. przed Chr.)
pomógł Asie, królowi Judy, przeciwko
Izraelowi. - I. Benhadad (Kr. e. 875 k.-845/41):
Tabrimmon fia, Hezjon unokája Rezon benEljada dinasztiájából (1Kir 15,18; 11,23). Izrael
királyának, Básának a szövetségese Júda ellen,
és Júda királyának, Azának szövetségese Izrael
ellen (15,16-21; 2Krón 16,1-5). Egy betörés
alkalmával (Omri alatt) kierőszakolta, hogy az
arámok boltokat nyithassanak Szamariában
(1Kir 20,34).
2. Ben-Hadad II zwany także Hadadezer
("Hadad jest moją pomocą") (około 860-843
r. przed Chr.) był przeciwnikiem Achaba,
króla Izraela, w czasach proroka Elizeusza.
W odpowiedzi na modlitwy Elizeusza Bóg
kilka
razy
uwalniał
Izraelitów
od
Syryjczyków. Bóg ukazał Elizeuszowi, że
Ben-Hadad umrze z rąk swego sługi,
Chazaela. - II. Benhadad (az asszír
szövegekben Bir v. Adadidri): vsz. I. Benhadad
fia és utóda. Kr. e. 857 k. háborúzott Áchábbal,
Izr. kir-ával, ostromolta Szamariát, de
elvonulásra kényszerült; egy másik alkalommal
vereséget szenvedett Afeknél, s szabadulásáért
vissza kellett adnia az elhódított galileai
városokat és meg kellett engednie, hogy az izrk boltokat nyithassanak Damaszkuszban (20,134). Kr. e. 854: Karkarnál III. Szalmanasszár
csatát nyert vele szemben. Utóda, Hazael ölte
meg (8,15).
3. Ben-Hadad III syn Chazaela, po którym
odziedziczył tron (796-792 r. przed Chr.).
Wspomniany w 2 Krl 13,3. - III. Benhadad
(ur. Kr. e. kb. 797-773) Hazael fia (13,3.24).
Izr. kir-a, Joás 3 alkalommal is legyőzte (Kr. e.
790 k.), s így az összes várost visszaszerezte
~tól, amelyet apja, Hazael meghódított. Minden
bizonnyal ~ra vonatkozik a Jer 49,27 és Ám
1,4.
-
Wersja 01 01 2017
Patrz 1 Krl 20 i 2 Krl 6-8.
Benia – a Benedikta beceneve
Beniamin [1. imię męskie pochodzenia
hebrajskiego, oznaczające dosłownie "syn
południa" lub "syn prawicy". 2. Beniamin
(syn prawicy) - najmłodszy syn Jakuba i
jego żony Racheli, która zmarła przy jego
porodzie. Nadała mu imię Ben-Oni, co
znaczy 'syn mojej boleści', ale Jakub
zmienił je na Beniamin, 'syn prawej ręki',
co oznaczało szczęście. Jest typem
Chrystusa jako wywyższony i siedzący po
prawicy Ojca, pozostawiony przez
Rachelę (typ Izraela). Beniaminici potomkowie Beniamina nie usunęli
Jebuzejczyków w czasie osadzania się
Izraelitów w ziemi Kanaan, co przyczyniło
się do ich bałwochwalstwa. Później prawie
całe pokolenie zostało wybite. Po śmierci
Salomona Beniaminici w większej części
przyłączyli się do Judy. Potomkiem
Beniamina był także apostoł Paweł. Na
przydzielonej im ziemi znajdowały się
miasta: Jerozolima, Betel, Gabaon, Rama
i inne.] – (héber) Benjámin (Jákób legkisebb
fia); Benő [héber eredetű bibliai férfinévből
származik. Eredeti magyar formája Béniamin
volt. Jelentése: „a jobb (jobb kéz) fia”, „a dél
(déli törzs) fia” vagy „az öröm fia”.
Alakváltozata: Ben. Becenevéből önállósult
nevek: Béni, Benke. Női párja: Benjamina.
[1. Jákób legkisebb fia; haldokló anyja,
Ráhel "Benóni"-nak (lásd ott is) nevezte
(fájdalom gyermeke), Jákób azonban a
Benjámin nevet adta neki (1Móz 35,16-20).
― a Biblia törzsi geneológiája szerint Jákób
legfiatalabb fia a tizenkettő között (1Móz
35,18). Személye fontos szerepet kap József
elbeszélésben (1 Móz 42-45); 2. Előbbi
dédunokája (1Krón 7,10). 3. Zsidó férfi, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,32). 3.
Benóni (fájdalmam fia, kimerültségem,
nyomorúságom, aggodalmam fia.). - Ezt a
nevet kapta "Benjámin" Ráheltől, haldokló
anyjától (1Móz 35,18)]
beniaminek [1. ulubione dziecko; też: osoba
dorosła, którą się faworyzuje; 2. drużyna,
która w danym sezonie uzyskała awans do
wyższej klasy lub ligi; 3. najmłodsze
dziecko, ulubieniec, faworyt, pupil (Rdz
42,4): Dziesięciu braci Józefa udało się
zatem do Egiptu, aby tam kupić zboża.
Beniamina, brata Józefa, Jakub nie posłał
wraz z synami; pomyślał bowiem:
«Jeszcze go może spotkać jakaś zła
przygoda».] – benjámin; legfiatalabb
családtag, kedvenc; a legfiatalabb gyermek a
családban; vmilyen közösség, társaság
legfiatalabb tagja
491
Beniaminici [nie chcieli jednak słuchać swoich
braci Izraelitów; nie chcieli słuchać głosu
swych braci, Izraelitów] – benjámin törzse;
benjaminiták [1. a benjaminiták harcias
törzse ellen az Ótestamentum szerint egész
Izrael fegyvert fogott (Bir 19-21); 2. Jákób
legkisebb fia után elnevezett törzs; Jákób
megjövendölte szomorú hírnevét, és
ragadozó farkasnak nevezte (1Móz 49,27;
Bír 20,17). Júda és Efraim közti terület (Józs
18,11-28); szörnyű, szégyenletes tettéért
borzalmasan megbűnhődött (Bír 19-21); Saul
(1) király és Pál apostol ebből a törzsből
származott (1Sám 9,1-2; Fil 3,5)]
Benigna interpretatio [życzliwa interpretacja] –
Benigna interpretatio; jóindulatú értelmezés
Benignius leges interpretandae sunt, quo
voluntas earum conservetur [1. ustawy
winny być interpretowane dla zachowania
ich ducha; 2. ustawy są właściwiej
interpretowane, gdy zachowuje się ich
ducha]
–
(lat.)
Benignius
leges
interpretandae sunt, quo voluntas earum
conservetur; A törvényeket kiterjesztően kell
értelmeznünk,
hogy
megőrizzük
szellemiségüket.
benignus [ludzki, przyjazny, łaskawy] – (lat.)
benignus; jóindulatú
Benignus a. Benigny [imię męskie pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od słowa
"uprzejmy", "przyjazny".] – Benignus,
Benignusz [1. (név) latin eredetű férfinév,
jelentése: jó, kegyes, jóakaró; 2. (szentek)
Kettőt ismerünk e néven: 1. akit Burgundia
apostolának is neveznek, áldozár volt és szt.
Polykarp tanítványa. A kereszténységnek
buzgó
terjesztője
volt,
különösen
Franciaországban. Mark Aurél császár
uralkodása idejében (140-180) Dijonban, a
kereszténység terjesztése miatt elfogták s
vértanui halálra vitték. Tetemei fölött
emelkedett később Dijonban a hires szt. B.
apátsága. - 2. B., szt. Patrik-nak, Irland
apostolának volt tanítványa és ennek halála
után utódja az armaghi érseki széken.]
Benigny z Dijon, łac. Benignus, fr. Bénigne de
Dijon (zm. w III wieku w Dijon w
Burgundii)
[pierwszy
zwiastun
chrześcijaństwa w Dijon i patron miasta,
męczennik
oraz
święty
Kościoła
katolickiego, zwany apostołem Burgundii.
Niektóre informacje pochodzą z dzieł św.
Grzegorza z Tours: De gloria martyrum
oraz Historii Franków. Jest to fakt
zbudowania bazyliki (obecnie katedra
Cathédrale Saint-Bénigne de Dijon) i
opactwa nad grobem św. Benigna jego
imienia , oraz wspomnienie liturgiczne
-
Wersja 01 01 2017
obchodzone 1 listopada ujęte w
Martyrologium św. Hieronima.] – dijon-i
Benignusz (keresztény vértanú)
Benin (do 1975 pod nazwą Dahomej) [państwo w
Afryce nad Zatoką Gwinejską. Graniczy z
Burkina Faso, Nigrem, Nigerią i Togo,
członek Unii Afrykańskiej.] – Benin,
hivatalosan a Benini Köztársaság (1975-ig
Dahomey vagy Dahomania, franciául
République de Bénin) [független állam
Afrika nyugati részén. Nyugatról Togo,
keletről Nigéria, északról Burkina Faso és
Niger szomszédos vele, délen az Atlantióceán részét képező Benini-öböl alkot vele
határt. Fővárosa Porto Novo, de a
kormányzati székhely az ország legnagyobb
városában, Cotonouban található, amely
Benin kulturális központja is egyben.]
Benon [imię męskie, powstałe jako zdrobnienie
od imienia Bernard.] – Bennó [német
eredetű férfinév, több név (például
Benjámin) önállósult, becéző formája.]
Bennonici [Naprzód powstało w Warszawie
bractwo św. Bennona, zawiązane r. 1623
przez Niemców wyznania katolickiego,
rękodzielników i kupców, w celu opieki
nad
potrzebującymi
pomocy
spółziomkami. Bractwo to miało dom swój
na Nowem-Mieście, a w nim szkołę,
przytułek dla cudzoziemców i kaplicę,
obsługiwaną przez jezuitów.] – (dawno)
varsói Szent Benno testvérület
bentonit [osadowa skała ilasta] – bentonit,
derítőföld (szilikátféleség); [az Amerikai
Egyesült Államok Fort Benton települése
nevéről]
bentonitowy, -a, -e – bentonit-; bentonitos
bentos [organizmy zwierzęce i roślinne
zamieszkujące dno zbiorników wodnych]
– (gör.) benthos; a tenger fenekén élő állat és
növényvilág
bentosowy, bentoniczny, -a, -e – – (gör.) benthosbenzen [ciekły węglowodór aromatyczny, ważny
surowiec w przemyśle chemicznym i
farmaceutycznym] – (arab-lat.) benzol
(C6H6) (éretes aromájú, színtelen, gyúlékony
folyadék) [a kőszénkátránygyártás egyik
mellékterméke]
benzoes [zob. kwas benzoesowy] – benzoégumi,
benzoésav (fehér, selyemfényű kristályos
anyag, konzerválószer; benzolszármazék)
[(INN: benzoic acid), C7H6O2 (vagy
C6H5COOH) színtelen kristályos anyag, a
legegyszerűbb aromás karbonsav.]
benzoes syjamski (Styrax tonkinensis) – Sziámi
benzoéfa (Styrax tonkinensis)
492
benzoesowy, -a, -e – (arab-lat.) benzoésav-,
benzoézsírbenzoin (inaczej: styrax), czyli benzoes (żywica
benzoesowa, styrak, guma benjamina) [to
substancja pozyskiwana z kory drzew
rodzaju Styrax, pierwotnie rosnących w
rejonie
Indonezji.
W
przemyśle
perfumeryjnym używa sie żywic z dwóch
rodzajów drzew: Styrax tonkinensis Craib
(benzoes syjamski), oraz Styrax benzoin
Dryand (benzoes sumatrzański). Benzoes
służy głównie do przedłużania życia
bardziej
ulotnym
substancjom
zapachowym, i utrwalania kompozycji
perfumeryjnych.] – benzoin (benzoé;
balzsamos gyanta)
benzoina [organiczny związek chemiczny z
grupy aromatycznych ketoalkoholi o
wzorze: Ph-(CO)-CH(OH)-Ph. Stosowany
w
środkach
perfumeryjnych
i
zapachowych.] – benzoin [Színtelen,
kristályos vegyület, C6H5CHOHCOC6H5;
op. 137 oC. A benzaldehid kondenzációs
terméke.
Előállítható
benzaldehidből,
alkoholos oldatban, nátrium-cianid hatására.
Előfordul a természetben is, trópusi fák
gyantájaként. Szekunder alkohol és keton is
egyben, és mindkét vegyület jellemző
reakcióit mutatja.]
benzol [ciecz będąca ubocznym produktem
odgazowania węgla, zawierająca głównie
benzen, toluen i ksylen] – benzol; C6H6,
gyúlékony,
könnyű
folyadék
(kőszénkátrányból nyerik)
benzopiren [substancja znajdująca się w smole
węglowej i w gazach spalinowych] –
benzopirén [Öt kondenzált benzolgyűrűt
tartalmazó,
rákkeltő
hatású
aromás
szénhidrogén. A benzopirén előfordul kis
mennyiségben a kőszénkátrányban, és
keletkezik
kis
mennyiségben
a
motorüzemanyagok tökéletlen égésekor
(kipufogógázok), vagy más anyagok) pl.
papír, dohány) részleges elégése, pirolízise
során
(kátránylerakódás,
füstképződés,
korom). A rákkeltő hatás elsősorban a
benzo(a)pirénhez vagy 3,4- benzopirénhez
fűződik.]
benzyna [bezbarwna ciecz otrzymywana z ropy
naftowej, używana m.in. jako paliwo
silników spalinowych] – (arab-lat.) benzin
(az ásványolaj szakaszos lepárlásának egyik
terméke); motorhajtó anyag
-
Wersja 01 01 2017
benzyna 98-oktawowa – 98-as benzin
benzyna bezołowiowa – ólommentes benzin
benzyna ekstra – extra benzin
benzyna etylizowana (zob. etylina) – etilin
benzyna niskooktanowa [benzyna o niskiej
liczbie oktanowej] – kis oktánszámú benzin
benzyna normalna – normál benzin
benzyna ołowiowa – ólmozott benzin
Benzyna Super 95 – 95-ös szuper benzin
Benzyna Super Plus 98 – 98-as szuper plusz
benzin
benzyna syntetyczna – szintetikus benzin
benzyna wysokooktanowa [benzyna o wysokiej
liczbie oktanowej] – magas oktánszámú
benzin
benzynomierz [1. przyrząd do samoczynnego
pomiaru ilości przepływającej przez niego
benzyny; 2. wskaźnik poziomu benzyny w
zbiorniku] – benzinmérő
benzynowy, -a, -e – benzin-, benzines [stacja
benzynowa: benzinkút)
bera1 [odmiana gruszy; też: owoc tej gruszy] –
béri-körte
bera2 [anegdota, dowcip, bery – zmyślona
opowieść] – [Słowniczek języka śląskiego]
anekdota, adoma, rövid tréfás történet; tréfa,
vicc, szójáték, móka, élc
berać [opowiadać bajki lub wspomnienia (zob.
→ zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] mesélni; emlékeket feleleveníteni
berbeć [pot. małe dziecko] – kölyök, taknyos, srác
(gyerekre)
Berber [przedstawiciel plemienia Berberów] –
Észak-Afriákában és a Szaharában nomád
életmódot folytató hamita törzs tagja (világos
bőrű, mohamedán)
berberys [krzew leśny] – sóskafa; sóskaborbolya
Berberys pospolity, berberys zwyczajny (Berberis
vulgaris L.) [gatunek krzewu należccy do
rodziny berberysowatych (Berberidaceae
Juss.)] – Borbolya, itt Borbolya (növény),
Sóskaborbolya ~ Közönséges borbolya
(Berberis
vulgaris)
[egy bokor a
sóskaborbolyafélék
(Berberidaceae)
családban]
493
berberysowy, -a, -e – sóskafaBerbla [Barbara] – [Słowniczek języka śląskiego]
Barbara
Bercik – a Bernard beceneve
berdysz (z łac. barducium, włócznia, toporek) [1.
szeroki topór używany przez piechotę w
XVI i XVII w.; 2. inaczej szponton, szeroki
topór o mocno zakrzywionem ostrzu,
używany przez piechotę w XIV - XVII
wieku,
pospolita
broń
piechoty
moskiewskiej, rodzaj halabardy] –
csatabárd
berdysznik – csatabárdos
-
Wersja 01 01 2017
km na północny zachód od tej
miejscowości.] – Bered [helység (1Móz.
16:14 Ezért nevezik azt a kutat Lahajróikútnak (Lakhai Rói). Ott van most is Kádés
és Bered között.)]
Beregowo lub Bereh Saski (ukr. Берегове Berehowe, rus. Берегово - Berehowo, ros.
Берегово - Bieriegowo, węg. Beregszász,
niem. Bergsaß, cz. i słow. Berehovo) miasto rejonowe w obwodzie zakarpackim
Ukrainy (na Zakarpaciu). – Beregszász
(ukránul Берегове (Berehove), oroszul
Береговo (Beregovo), németül Bergsaß,
Lampertshaus)
[város
Ukrajnában,
Kárpátalján, a Beregszászi járás székhelye. A
trianoni békeszerződésig Bereg vármegye
Tiszaháti járásának központja, Munkáccsal
felváltva
rövidebb-hosszabb
ideig
a
vármegye székhelye volt.]
berek [1. zabawa dziecięca, podczas której jeden
z uczestników goni pozostałych; 2. osoba,
która ma za zadanie dogonienie jednego z
uczestników tej zabawy] – fogócska
Berek! – Te vagy a fogó!
Berenika [imię żeńskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od macedońskich słów phere
- przynosić i nike zwycięstwo. Imię było
popularne
w
egipskiej
dynastii
Ptolemeuszów. Pod wpływem ludowej
wymowy tego imienia powstało imię
Weronika.] – Bereniké [görög → (Veronika
latin görög női név) makedón eredetű női
név, jelentése: győzelmet, diadalt hozó.];
Vera, Veronika
Berenika – Bereniké (győzelemhozó), több egyiptomi
királyné neve
csatabárdos
berecik – beret sapkácska
Bered (grad) [według biblijnej Księgi Rodzaju
16:7 i 14 - miejscowość w południowym
Negewie. Przy Darb asz-Szur, w pobliżu
istniała Studnia Żyjącego (Beer-LachajRoj), przy której zatrzymała się Hagar.
Utożsamiana ze skrzyżowaniem drogi z
Al-Kusajma - w muhafazie Synaj
Północny - z szlakiem beduińskim, ok. 25

Berenika I (zm. ok. 275 p.n.e) - królowa
Egiptu [córka Lagosa, przyrodnia siostra,
wieloletnia kochanka, a następnie żona
Ptolemeusza I Sotera i królowa Egiptu.
Wcześniej była żoną Macedończyka Filipa i
urodziła mu syna - Magasa oraz córkę Antygonę. Została żoną Ptolemeusza w 290
p.n.e. Z ich związku urodził się Ptolemeusz
II Filadelfos, Arsinoe II i Filotera. Przeżyła
męża o 2 lata - zmarła w 279 p.n.e.] –
Bereniké [Lagos leánya, macedóniai Fülöp
felesége
s
Magos,
Kyréné
későbbi
uralkodójának anyja. Antipatros mint leányának
Eurydikének, Ptolemaios király arájának
kisérőjét Kr. e. 321. Egyiptomba küldte, hol
mostohatestvére, I. Ptolemaios belészeretett s
nőül vevén, az ezen házasságból származó fiát
Ptolemaios Philadelphost utódának nevezte ki.
Az anya kiváló szellemes asszony hirében
állott, a költők, nevezetesen Theokritos,
magasztalással szólnak róla.]

Berenika (ok. 269-221 p.n.e.) - królowa Syrii
[(ur. około 285–280 p.n.e. – zm. ok. 246 p.n.e.
w Antiochii Syryjskiej) – córka Ptolemeusza
II i jego pierwszej żony Arsinoe I, siostra
Ptolemeusza III Euergetesa. W 261 r. p.n.e.
poślubiła króla syryjskiego Antiocha II. Po
jego śmierci została zamordowana.] –
Bereniké [II. Ptolemaiosz leánya, II.
Antiokhosz Theosz szíriai király felesége.
Dániel (11,6) úgy említi, mint a „déli király
leányát”.]

Berenika II Euergetis - królowa Egiptu (ur.
267 lub 266 p.n.e – zm. 221 p.n.e) [córka
Magasa (308-253) – syna Bereniki I i króla
Cyreny, i Apame – córki Antiocha I, króla
syryjskiego i Stratoniki (córki Filii I)] –
Bereniké [Magos leánya, Kr. e. 250
összeesküdött anyja, Arsinoé uralma ellen, mert
vőlegényét, Démétriost, Démétrios Poliorketés
fiát elcsábította. Ennek meggyilkoltatása után
246. III. Ptolemaios Euergetéshez ment nőül.
220. fiának, IV Ptolemaios kegyencének,
Sosibiosnak felbujtogatására meggyilkolták.
Szép hajáról az északi égen egy csillagzatot
neveztek el (l. Bereniké fürtjei).]

Berenika IV (58 p.n.e.-55 p.n.e.) - władczyni
Egiptu [gr. - basilissa Berenike IV - królowa
Berenika IV - (ur. 78 p.n.e., zm. 55 p.n.e.)
władczyni Egiptu z dynastii Ptolemeuszów,
córka Ptolemeusza XII Auletesa i nieznanej
nam z imienia matki, żona Seleukosa i
Archelaosa. Siostra Kleopatry VI i
Kleopatry VII Wielkiej.] – Bereniké [XII.
Ptolemaiosz leánya; VI és VII (Nagy)
Kleopátra testvére]

Berenika (27 n.e.-75 n.e.) - księżniczka Judei
[Córka Heroda Agryppy I, króla Judei, i
jego żony - Kypros. Siostra Heroda Agryppy
II. Królowa Chalkis i Cylicji. Kochanka
cesarza rzymskiego Tytusa.] – Bereniké [I.
Héródes Agrippának, Judea királyának leánya,
a chalkiszi Héródés neje, ennek halála után
sokáig abban a hirben élt hogy fivérének, II.
Agrippának kedvese. A judeai hadjárat
alkalmával megszerette Titus s Rómába,
palotájába hozta. Nőül nem vehette, mert
szándéka a római nép ellenszenvével
találkozott.]
494
Berenike (ok. 27 - ok. 79) [księżniczka Judei.
Córka Heroda Agryppy I, króla Judei, i
jego żony - Kypros. Siostra Heroda
Agryppy II. Królowa Chalkis i Cylicji.
Kochanka cesarza rzymskiego Tytusa.] –
Bernice (Bereniké) (győzelmet hozó). [I.
Heródes (5) Agrippa király legidősebb
leánya (ApCsel 12,1), aki először a chalkisi
Heródeshez, majd a cilíciai Polemon
királyhoz ment feleségül; együttélése
fivérével, II. Agrippával botrányt okozott
(ApCsel 25,23; 26,30). Később Titus fővezér
szeretője lett.]
beret [1. okrągłe, płaskie nakrycie głowy; 2.
nakrycie głowy okrągłe i płaskie, nie
posiada daszka ani otoka. Zwykle szyte z
miękkiego materiału, aksamitu lub
-
Wersja 01 01 2017
dzianiny albo wytwarzany z filcu. Beretów
używano już w XV wieku i od tego czasu
cały czas utrzymują się w modzie. Często
stanowią
element
umundurowania
wojskowego, bywały również atrybutem
artystów i poetów (szczególnie w XIX
wieku). 3. miękkie, płaskie nakrycie
głowy, zwykle w kolistym kształcieu i
noszony - ustawiony pod kątem do jednej
strony; ma różne wielkości. Jest to modny
dodatech zarówno dla kobiet i mężczyzn.
Zrobiony na drutach z wełny, która jest
spilśniona. Cieszył się popularnością w XV
i XVI wieku, wówczas z aksamitu.
Podczas doby romantyzmu cieszył się
popularnością u malarzy. 4. początkowo
okrągły, płaski strój na głowę z kawałka
cienkiego sukna lub płótna pochodzenia
włoskiego. Przekształcony w miękką
czapkę bez ronda i daszka, był już w XV
wieku oznaką uczonych i artystów:
zapewne dlatego, że można było mu
nadawać najbardziej indywidualną formę.
Jako plaskie, poszerzające nakrycie głowy
stał się bardzo modny w renesansie.
Noszony był zresztą zawsze przez obie
płci. W Polsce zarówno król Zygmunt
August jak i dwie jego żony: cesarzówna
Elżbieta Austryjaczka oraz szlachcianka
Barbara Radziwiłłówna, do bardzo
paradnego stroju nosili czarne, aksamitne
berety. Później beret przeszedł do stroju
hiszpańskiego, obowiozującego dla ludzi
eleganckich z końcem XVI wieku.
Zależnie od zamożności osób noszących go
i ich fantazji upodobniał się czsem do
tureckiego zawoju i zdobiony był drogimi
piórami, perłami i diamentami. Obecnie
beret ma następujące formy: 1.)
marynarski - zwykle z obfitym pomponem
na czubku, z napisem na otoku, z
wstążeczkami z tyłu; 2.) wojskowy niewielki bez ozdób; 3.) przygięty ku
przodowi w rodzaj daszka - beret pisarzy i
artystów; 4.) bardzo obfity spadający ku
tyłowi; 5.) szeroki i płaski - beret
baskijski.] – 1. (fr.) baret, barett, sapka,
süveg, svájcisapka; svájci baszksapka; lapos,
kerek, ellenző nélküli sapka; [Puha, lapos,
jellemzően kerek fejfedő, rendszerint kissé
félrecsapva hordják. Női és férfi viselet.
Kötött gyapjúkelméből készül, amit a
kikészítés során nemezelnek. Nagyon divatos
volt a 15. és 16. században, akkor bársonyból
készült. A romantika korában népszerű volt a
festők körében.]; 2. így nevezik egyes
nyugati országokban a papok, bírák,
ügyvédek által viselt hivatalos föveget is; a
XV. sz. óta a papi süveg neve
495
beret baskijski [zob. baskijka] – baszk sapka
beretta [czepek kobiecy popularny we Włoszech
na
przełomie
siedemdziesiątego
i
osiemdziesiątego stulecia XV wieku. Był
on dosyć mały; nakładany na tył głowy
przykrywał upięte włosy, zawiązywany
pod brodą. Noszony przeważnie przez
młode dziewczęta.] – (daw) olasz női főkötő
Sebastiano Mainardi Női portré, 1480?
berga [duży kamień (berga wonglo) duży kawał
węgla] – [Słowniczek języka śląskiego] nagy
kő; nagy darab szén
bergamota [1. drzewo cytrusowe; 2. odmiana
gruszy; też: owoc tej gruszy] – bergamott
bergamotka (1. zob. bergamota w zn. 2.; 2.
pysznogłówka)
–
bergamott
(Citrus
aurantium ssp. bergamia) (körtefajta); (növ.)
ápolka
bergamotowy, -a, -e – bergamottBergenia (Bergenia cordifolia) [roślina z rodziny
skalnicowatych uprawiana w ogrodach
kwiatowych, liście skórzaste. Kwiat
różowy zebrany w zwarte kwiatostany.
Kwitnie w kwietniu i maju. Daje nektar i
pyłek.] – Szívlevelű bőrlevél (Bergenia
cordifolia)
Bergenia grubolistna (Bergenia crassifolia (L.)
Fritsch) [gatunek byliny należący do
rodziny skalnicowatych. Występuje w
stanie dzikim w górach Ałtaj i
południowo-wschodniej
Syberii,
nad
Bajkałem i na Sajanach. W Polsce jest
uprawiany.]
–
Bőrlevél,
(Bergenia
crassifolia L.)
-
Wersja 01 01 2017
bergman [górnik] – [Słowniczek języka śląskiego]
bányász
Bergschrund [w języku polskim - szczelina
brzeżna - to największa szczelina na
lodowcu, powstaje wzdłuż górnej granicy
pola firnowego, oddzielając znajdujące się
tam masy lodowo-śnieżne od otaczających
je zboczy skalnych. Krawędź lodowca jest
przymarznięta do podłoża, podczas gdy
reszta przemieszcza się w dół. W ten
sposób wzdłuż brzegu lodowca powstaje
pojedyncze, głębokie nawet na 100 m
rozdarcie.] – (ném.) bergschrund [a
cirkuszvölgyben a mozgó jég és a
sziklafalhoz hozzáfagyott
jég között
keletkező gleccserrepedés]
beri-beri [choroba wywołana brakiem w
pożywieniu witaminy B1] – (maláji-holl.)
beri-beri, beriberi; a B1 vitamin hiánya
következtében fellépő betegség a forró
égövön
berkut (zob. bielik w zn. 1.) – pusztai sas, réti sas
(Ukrajnában)
berlacz, berlacze [1. daw. wojłokowy lub
futrzany but nakładany w czasie mrozów
na zwykłe obuwie; 2. przestarzale o
butach zimowych; 3. przestarzale o
butach zimowych; 4. buciki zimowe,
podszyte
początkowo
futrem
niedźwiedzim, stąd ich nazwa przejęta z
niemieckiego. Łączyły w sobie dwie zalety:
lekkość i dobrą ochronę od zimna. 5.
rodzaj
ciepłych,
zimowych
butów.
Początkowo wytwarzano je z futra
niedźwiedziego (stąd też nazwa, od
niemieckiego
Bärenlatsche
łapeć
niedźwiedzi), potem także z wojłoku (filcu
gorszej jakości). Podeszwy berlaczy szyto
ze skóry. Były bardzo lekkie, często
noszono je na zwykłym obuwiu. Podobne
bardzo do walonek. 6. prestarz.
wojłokowe lub futrzane buty zimowe
nakładane na zwykłe obuwie w czasie
mrozów] – filc cipő (téli meleg cipő)
496
Berlin [stolica i największe miasto Niemiec, na
prawach kraju związkowego (landu).
Zajmuje
powierzchnię
890
km²,
zamieszkuje je blisko 3,5 mln osób.] –
Berlin [Németország fővárosa, egyben
városállamként
Németország
egyik
tartománya és a Berlin-Brandenburg régió
centruma. 3,4 millió lakosával Németország
legnépesebb és kiterjedésében is legnagyobb
városa.]
berlinka [1. niewielka, kryta barka rzeczna;
2. dawny podróżny, resorowany pojazd
konny; 3. dawna srebrna moneta pruska]
– berlini nő; (berlinka) kétárbócos
teherszállító hajó; slepp; uszályhajó, uszály;
(dawno) régi porosz ezüstpénz
Berlińczyk [mieszkaniec Berlina] – berlini (férfi)
berliński, -a, -ie – berlini
berło [1. insygnium władzy królewskiej w
kształcie kuliście zakończonej pałki; 2.
półpasożytnicza roślina; 3. drążek z
poprzeczką, na której sadza się sokoła w
kapturku; 3. krótka laska, będąca w ręku
panującego widomym znakiem jego
władzy. W symbolice ikonograficznej
berło występuje wówczas, gdy obraz lub
rzeźba przedstawia Trójcę Świętą: wtedy
Bóg Ojciec, oparty prawą ręką o glob
ziemski, w lewej berło zwykle trzyma.] –
(dawno) jogar, királyi pálca [az ítélkezés, az
igazságosság, a jogszolgáltatás jelképe, ősi
keleti eredetű hatalmi jelvény]; hatalom,
uralkodás; kormánypálca; lépvessző (wabić
ptaka na berło: madarat lépre csalni)
magyar királyi jogar különös, buzogány alakú formájával tűnik
ki a korabeli királyi jelképek közül
Bermudy [terytorium zależne Wielkiej Brytanii
na Oceanie Atlantyckim położone na
wyspach Bermudach. Składa się z około
100 nizinnych wysp koralowych. Na
całkowitej powierzchni wynoszącej 53,3
km² mieszkają 65 773 osoby z czego 2 000
żyje w stolicy terytorium Hamilton.
Temperatura waha się od 17 °C w
styczniu do 26 °C w lipcu, a roczna ilość
opadów wynosi 1500 mm. Na Bermudach
na niewielką skalę rozwinął się przemysł i
rolnictwo. Głównym źródłem dochodów
jest
turystyka.]
–
Bermuda
[egy
szigetcsoport az Atlanti-óceánban. Jogilag
Nagy-Britannia tengerentúli területe. 150
szigetből és mintegy 200 korallzátonyból áll.
A szigetek közül csupán 20 lakott, ezek
közül tízet hidak kötnek össze.]
-
Wersja 01 01 2017
bermudy [1. letnie spodenki sięgające prawie do
kolan; 2. krótkie spodenki z nogawkami o
długości co najmniej do pół uda lub trochę
dłuższe. Nogawki często zakończone są
mankietem. Zaprojektowane początkowo
jako element munduru Brytyjczyków
służących w tropikach. Uważane za
akceptowalny
strój
biznesowy
na
Bermudach; 3. Spodnie „obcięte” na
wysokości kolan to robocze ubranie
rybaków na Bermudach, przywiezione
stamtąd przez amerykańskich turystów.
Początkowo wakacyjne, dziś – w efekcie
„poluzowania” ubraniowych kanonów –
zmora miejskich ulic latem, także u nas i
zapewne jeden z powodów zaliczenia,
noszących je masowo, naszych rodaków
do najbrzydszych mężczyzn w Europie.] –
térnadrág, bermuda [Hosszú, maximum
térdig érő sort, derékban gyakran egy vagy
két bőséghajtással, felhajtással vagy anélkül,
részben vasalt éllel. A nevét az atlanti-óceáni
Bermuda-szigetekről kapta, ahol üzleti
öltözékként, blézerrel viselik.]
bermyca [1. wysoka czapa futrzana; 2. bermyca
[z niem. Bärmütze, czapka futrzana
(właściwie niedźwiedzia), noszona przez
grenadjerów w piechocie i kompanje
wyborcze strzelców konnych, przez
wszystkich oficerów niższych tej broni, w
artyleryi konnej, przez adjutantów
generałów
wojsk
Wielk.
Księstwa
Warszawskiego. Bermyca piechotna była
wyższa – w kształcie stożka, jazdy zaś –
niższa, szersza u góry, z dnem okrągłem
sukiennem. W w. XVIII, w regimencie
gwardyi pieszej koronnej używano czapek
futrzanych. Także w r. 1831 strzelcy
kaliscy zwani „świńskich bernic” oraz
strzelcy piesi sandomierscy. 3. rodzaj
męskiego nakrycia głowy w formie bardzo
wysokiej
czapki
wykonanej
z
niedźwiedziej skóry. Stąd też wzięła się jej
nazwa: w języku niemieckim Bärenmütze
oznacza niedźwiedzią czapkę. Używana
przede wszystkim jako element munduru
wojskowego w XVIII i XIX wieku.
497
Bermyce w
zależności
od
kraju
przyjmowały różne kształty i wysokości.
Czasem posiadały daszek i mogły być
zdobione emblematem lub piórem czy
kitą. Obecnie najbardziej znana pod
postacią reprezentacyjnej czapki gwardii
brytyjskiej. 4. z niemieckiego "czapka
niedźwiedzia" - to bardzo wysoki i szeroki
kołpak wojskowy z niedźwiedziego futra,
który podziwiamy dzisiaj jako część
munduru gwardii królowej angielskiej.
Bermyca, której wynalazek przypisuje się
Fryderykowi Wilhelmowi, ojcu Fryderyka
Wielkiego, służyła niegdyś grenadierom i
pułkom gwardyjskim: kształt i nazwę tego
groźnego, naprawdę reprezentacyjnego
okrycia roznieśli po świecie gwardziści
Napoleona. Noszona była także przez
wojsko polskie Księstwa Warszawskiego,
ubrane na wzór francuski.] – (wojsko)
(magas) prémsapka
bermyca
Bernadeta, Bernadetta [imię żeńskie, polski
odpowiednik
francuskiego
imienia
Bernadette, które jest zdrobnieniem
imienia Bernadet utworzonego od imienia
Bernard] – Bernadett
Bernard
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od słowa
oznaczajacego
"silny
niedźwiedź".
(staroniemieckie: bero, bern – niedźwiedź
i hart – silny). Wśród patronów – św.
Bernard z Clairvaux.] – Bernát, Bence
[germán eredetű férfinév. Elemeinek eredeti
jeletése: medve és erős. A Bernát női
névpárja a Bernadett.]
Bernarda
[imię
żeńskie
pochodzenia
germańskiego,
żeński
odpowiednik
imienia Bernard] – Bernarda [latin→német
eredetű női név, jelentése: erős, mint a
medve. Férfi párja: Bernát.]
bernardyn [1. członek odłamu franciszkanów w
Polsce; 2. duży, silny pies, używany w
górach do ratowania zaginionych osób] –
-
Wersja 01 01 2017
(zakonnik)
bernardinus;
obszerváns
ferencesek szerzetes; cisztercita [ciszterci
rendbeli szerzeteseket (akiket rendjük
megreformálója,
szent
Bernát
után
bernardinusoknak is neveznek];
(pies)
bernáthegyi kutya
Bernardyn długowłosy [jedna z ras psów,
należąca do sekcji psów molosowatych w
typie górskim. Według klasyfikacji FCI
nie podlega próbom pracy] – bernáthegyi
(németül Bernhardiner) [a munkakutyák
közé
tartozik,
az
alpesi
masztiff
leszármazottja. Állóképességének növelése
érdekében újfundlandi vért vittek bele. Az
amerikai kontinensen jobban elterjedt, mint
Európában. Mérete ellenére mindig sima és
könnyed a mozgása.]
Bernardyn
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego, pierwotnie powstałe jako
zdrobnienie imienia Bernard na gruncie
łacińsko-włoskim. Wśród świętych Bernardyn ze Sieny oraz Bernardyn
Realino, prezbiter.] – Bernardin; Bernát
Bernardyna – Bernardina
bernardyni [1. stanowią gałąź zakonu Braci
Mniejszych (ordo minorum), któremu św.
Franciszek seraficki dał początek. Gdy
sława św. Bernarda seneńskiego i jego
towarzyszów rozeszła się po Włoszech,
rychło też doszła i do Polski, gdzie
szczególniejszy podziw i zapał wzbudziła.
Cnoty swego mistrza przejął jego uczeń i
przyjaciel, św. Jan Kapistran, którego w
roku 1451, na prośby cesarza Fryderyka
III, wysłał do Niemiec papież Mikołaj V.
On to w r. 1452, zaprowadziwszy swój
zakon w Austryi i Czechach, przybył do
Szląska. Wówczas na życzenie kr.
Kazimierza Jagiellończyka i kardynała
Zbigniewa Oleśnickiego, wyprawiono do
Kapistrana listy i oddzielne poselstwo,
prosząc, aby nawiedził i słowem
apostolskiem wzbogacił kraj polski. 2. w
Polsce
nazwa
Braci
Mniejszych
Regularnej Obserwancji (dziś Braci
Mniejszych) pochodząca od nazwy
kościoła św. Bernardyna ze Sieny w
Krakowie przy ich pierwszym klasztorze,
używana również na Litwie i Węgrzech.] –
498
bernardinusok [az OFM obszerváns ágazatnak
egyik hagyományos lengyelországi elnevezése,
nevüket a krakkói Sienai Szent Bernardinnak
szentelt templomról kapták, ahol első
kolostoruk volt, az elnevezést használják
Litvániában és
Magyarországon
is.];
obszerváns ferencesek
bernardynka [1. członkini zakonu bernardynów;
2. likier ziołowy] – bencés nővér; bencés
apáca; cisztercita nővér
bernardynki – bencés nővérek
bernardyński, -a -ie – bencés-; cisztecitaBernatka – a Bernadett beceneve
bernie lub sbernia [rodzaj płaszcza popularnego
od XIII wieku aż do końca wieku XVII.
Swój początek miał w Hiszpanii jako
płaszcz męski, potem przeszedł również do
mody damskiej (XIV – XVI wiek).
Noszony także we Francji, Włoszech i
Anglii. Charakterystyczny był dla niego
asymetryczny kształt. Płaszcz ów noszono
udrapowany tylko na jednym ramieniu.] –
(daw) férfi kabát; köpeny, palást
Bernikla kanadyjska (Branta canadensis)
[gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny
kaczkowatych (Anatidae). Udomowiona w
XVIII wieku, często hodowana w
amerykańskich i brytyjskich parkach,
ogrodach,
ale
bez
znaczenia
gospodarczego] – kanadai lúd (Branta
canadensis) [a lúdalakúak rendjébe, ezen
belül a récefélék (Anatidae) családjába
tartozó, főleg Észak-Amerikában élő
madárfaj. A fekete ludakat tömörítő Branta
nem tagja. Tudományos neve az újlatin
kanadai szóból származik]
-
Wersja 01 01 2017
Berno (niem. Bern, fr. Berne, wł. Berna, rm.
Berna)
[1.
stolica
Szwajcarii
2. kanton w Szwajcarii; 3. stolica
Szwajcarii (formalnie tylko siedziba rządu
- nie. Bundesstadt) i stolica kantonu
Berno] – (svájci) Bern (franciául Berne,
olaszul Berna) [Svájc fővárosa, egyben Bern
kanton székhelye.]
beszong, beszung [nasyp kolejowy] – [Słowniczek
języka śląskiego] vasúti töltés
Berta [imię żeńskie pochodzenia germańskiego.
Powstało z przymiotnika berth - "sławny,
znakomity,
wspaniały",
albo
jako
zdrobnienie od imienia Alberta.] – Berta
női
név
germán
eredetű.
Két
eredetmagyarázata is ismert: 1. Perchta
istennő (a téli napforduló istennője) nevéből;
2. az ófelnémet nyelvű berht szóból
származó Berta név átvétele. Körülbelüli
jelentése: nemes, derült, fényes, gyors
felfogású, okos, ragyogó, tiszta, világos,
élénk.
Berta [1. lub berthe, sposób obszycia wycięcia
stanika sukni
kobiecej,
popularny
szczególnie w latach 1840 – 1845. Dekolt
sukni ozdabiano fałdowaną tkaniną,
koronką albo haftowanym batystem.
Stosowana
zwłaszcza
w
strojach
balowych, stanowiła rodzaj kołnierzyka. 2.
szeroka opaska z koronki lun jedwabiu,
podobna do kołnierzyka, biegnąca wokół
dużego
wycięcia
sukni
kobiecej,
szczególnie
w
strojach
balowych.
Koronkowa berta stanowiła odpowiednik
prawdziwego kołnierzyka, nie istniejącego
wobec odsloniętej szyi. Modna szczególnie
za secesji, była echem obfitego przybrania
z koronek noszonego za Ludwika XIV.] –
(daw) női ruhadíszítés, ruhakivágás szegése;
dekoltázs
beryl
[1. to minerał należący do grupy
krzemianów pierścieniowych. Nazwa
pochodzenia greckiego: berillos = morska
zieleń.
2.
kamień
szlachetny,
przezroczysty; znajdował się także w
napierśniku Aarona] – (gör.) berill;
tengerkék, sárga v. zöld színű (smaragd,
akvamarin), kristályos drágakő; ásvány egy
hexagonális
rendszerben
kristályosodó
berillium-alumínium cikloszilikát, Vegyi
képlete Be3Al2(SiO3)6.
499











akwamaryn – błękitny,
goshenit – bezbarwny,
heliodor – żółty,
morganit – różowy,
biksbit – czerwony,
szmaragd – zielony
beryl zwyczajny – biały, szary
beryl złoty – złocistożółty
bazzyt – niebieski
beryl gwiaździsty – wykazuje asteryzm
A berill a természetben előfordulhat átlátszatlan,
zavaros, jelentéktelen színű fajtákban (közönséges
berill), illetve átlátszó, tiszta, szép színű
kristályokban (nemes berill). A nemes berill
drágakő legismertebb színváltozatai a zöld
smaragd és az égkéktől a tengerkékig terjedő
színekben pompázó akvamarin.
sárga = aranyberill
világos zöldessárga = heliodór
rózsaszínű = morganit
színtelen = goshenit
sárgászöld = akvamarinkrizolit
vörös = bixbit






beryllium, Beryl (Be, łac. beryllium) [pierwiastek
chemiczny, metal należący do drugiej
grupy głównej układu okresowego.
Jedynym stabilnym izotopem jest 9Be.
Został odkryty przez Louisa Vauquelina w
1798 r.] – (gör.) berillium [vegyi elem,
vegyjele Be]; az alumíniumhoz hasonló,
ezüstfehér színű fém (az észak-amerikai
Berkeley egyetem nevéről)
berkel (Bk, łac. berkelium) [pierwiastek
chemiczny, aktynowiec. Nazwa pochodzi
od nazwy miasta Berkeley w Kalifornii,
będącego
siedzibą
Uniwersytetu
Kalifornijskiego
oraz
jednego
z
najważniejszych
ośrodków
badań
jądrowych na świecie. Odkryli go tamże w
1949 r. Glenn T. Seaborg, Albert Ghiorso
i Stanley G. Thompson bombardując
241
Am cząstkami α. Obecnie wytwarza się
249
Bk w wyniku kolejnych reakcji
wychwytu neutronu poczynając od
244
Cm.] – (gör.) berkelium [vegyi elem,
vegyjele Bk]; mesterségesen előállított
radioaktív vegyi elem
Besaleel (w cieniu Boga) [1. Syn Uriego, syna
Chura z pokolenia Judy, którego Bóg
napełnił Swoim Duchem, rozumem i
innymi zdolnościami do wykonywania
-
Wersja 01 01 2017
prac przy budowie przybytku. Pomagał
mu Oholiab syn Achisamecha. 2. Żyd za
czasów Ezdrasza, ożenił się z nieżydówką.] – 1. Besaleel a Hur fianak,
Urinak fia a Juda nemzetségéből; 2. zsidó az
Ezdrás ideje után, a nem zsidók közül
házasodott
besemerować [1. otrzymywać stal w konwertorze
Bessemera; 2. otrzymywać miedź z
kamienia hutniczego] – besszemerez
besemerowanie,
proces
konwertorowy
besemerowski [1. wynaleziona 1856 przez
H. Bessemera metoda wytapiania stali z
ciekłej surówki o bardzo małej zawartości
siarki i fosforu w konwertorach
(gruszkach)
besemerowskich,
z
zastosowaniem świeżenia za pomocą
strumienia powietrza wdmuchiwanego do
kąpieli poprzez dysze umieszczone w
dennicy; także proces uzyskiwania miedzi
z kamienia hutn. (miedziowego). 2.
podstawowy proces otrzymywania miedzi
z kamienia hutniczego (miedziowego).
Odbywa się w piecach konwertorowych,
do których wdmuchiwane jest powietrze.
Siarka zawarta w kamieniu miedziowym
utlenia się na tlenek siarki(IV) SO2,
następnie do żużla przechodzi siarczek
żelaza FeS i dmuchanie powietrza
przerywa się. Po usunięciu żużla
wdmuchiwanie powietrza jest wznawiane,
co prowadzi do utlenienia siarczku
miedzi(I) Cu2S do wolnego metalu w
postaci tzw. miedzi czarnej, zawierającej
1-3% domieszek. Metodę tę opracował
Henry Bessemer.] – besszemerezés,
Bessemer-eljárás alkalmazása
besemerski, -a, -ie – BessemerBeser lub Becer [według Biblii - miasto ucieczki,
jedno z trzech po wschodniej stronie
Jordanu, przeznaczone głównie dla
plemienia Rubena (Pwt 4:41-43; Joz 20:8;
21:36; 1Kn 6:63). Położone było "na
płaskowyżu", "na wschód od Jordanu", "na
pustyni". Beser utożsamia się ze
współczesnym Umm al-‛Amad, 19 km na
południe od Ammanu w Jordanii (przy
drodze nr 35 z At-Tunayb do Madaby).
Miasto (jako Bezer) wymienione było na
steli Meszy jako jedno z miast zdobytych
i wzmocnionych przez Mesze.] – Beczer
(Rúben törzsi területén) [(Jozs. 20.8) „Túl a
Jordánon pedig Jérikhótól napkelet felé
választák Beczert a pusztában, a sík földön
Rúben nemzetségéből; Rámothot Gileádban,
a Gád nemzetségéből, és Gólánt Básánban a
Manassé nemzetségéből.”]
500
Beskidy (cz., słow. Beskydy, ukr. Бескиди, ang.
Beskids, niem. Beskiden) [grupa pasm
górskich w Karpatach Zewnętrznych
rozciągająca się od rzeki Beczwy na
zachodzie (Czechy) po rzekę Czeremosz
(Ukraina) na wschodzie. Szerokość pasma
Beskidów wynosi ok. 50-70 km, a ich
długość ok. 600 km.] – Beszkidek; a
Nyugat-Kárpátok legmagasabb láncolata
beskidzki, -a, -ie [przymiotnik od: Beskid,
Beskidy] – beszkidi
bessa [1. długotrwały spadek cen towarów lub
kursu papierów wartościowych na
giełdzie; 2. przenośnie o złym okresie w
czyimś życiu] – (fr.) bessz; tőzsdei papírok
árfolyamcsökkenése, áresés, árcsökkenés
besserwisser [etym. niem. Besserwisser; 1. książk.
człowiek przekonany o swojej wiedzy, o
tym że zna się na czymś najlepiej; 2.
mądrala] – okos, okoskodó, tudálékos;
ravasz, ravasz róka; kevély ("mindent jobban
tudó")
Best ager; Generacja Plus (ang. Generation Gold,
Generation 50plus, Silver Ager, Golden
Ager, Third Ager, Mid-Ager, Master
Consumer, Mature Consumer, Senior
Citizens, "over 50s") – Best ager [A
marketingnyelvezetben az ötven évnél
idősebb vásárlókat nevezik így. A best agerkollekciók általában kényelmes, klasszikus
divatot hordoznak.]
bestia [1. dzikie, groźne zwierzę; 2. zły człowiek;
3. dzikie stworzenie albo inne zwierzę. 1.
Dzikie zwierzę. 2. Symboliczna nazwa dla
władcy Rzymu (politycznego Babilonu) państwa, które ma powstać w przyszłości,
którego głową będzie człowiek o wielkiej
sile. W lidze z nim będą Żydzi. 3. Druga
bestia występująca z ziemi opisana w Obj.
św. Jana to fałszywy prorok, który
otrzyma władzę od bestii pierwszej; będzie
nakazywał wielbienie bestii pierwszej, co
czyniono już w starożytnym Rzymie, gdzie
cesarzom oddawano cześć boską] – (lat.)
bestia, fenevad, vadállat; durva, kegyetlen,
erőszakos ember
bestia apokaliptyczna – apokaliptikus szörny
bestializm [bestialstwo, bestializm, zoofilia, to
zachowania seksualne skierowane na
zwierzęta] – bestialitás, bestializmus;
állatiasság, vadállatiasság, kegyetlenség,
embertelenség
bestialność – (lat.) bestialitás, állatiasság, vadság;
embertelenség, durvaság, kegyetlenség
bestialski, -a, -ie [wyjątkowo okrutny] – (lat.)
bestiális; vadállati, állatias, vadállatias,
-
Wersja 01 01 2017
embertelen, kegyetlen (po bestialsku:
vadállati módon, kegyetlenül, bestiálisan)
bestialstwo – bestialitás; állatiasság, kegyetlenség
Bestiariusz
(średniow.-łac.
bestiarium)
[średniowieczny
gatunek
literacki,
należący do tzw. literatury dydaktycznej,
pisany wierszem lub prozą. Egzemplarze
tekstu bestiaruszy były prawie zawsze
iluminowane. Pierwowzorem gatunku był
pochodzący z V w. łaciński przekład
greckiego dzieła z II w. Physiologus.
Zasadniczą częścią bestiariuszy był opis
zwierząt – realnych i baśniowych – do
których komentarz objaśniał podstawowe
dogmaty
wiary
i
zasady
etyki
chrześcijańskiej.] – (lat.) bestiárium; az
amfiteátrum állatbörtöne, az arénából nyíló
vasráccsal; középkori állatkönyv, amelyben
mesés állatok tulajdonságairól v. ismert
állatok allegorikus sajátságairól van szó
bestseller, bestseler [książka, która zdobyła
bardzo dużą popularność; też: taka płyta
lub film] – (ang.) bestseller; (egy-egy idény
legkapósabb
könyvújdonsága)
divatos
könyvújdonság
bestsellerowy, bestselerowy, -a, -e – (ang.)
bestsellerbestseller roku – az év könyvsikere
bestyjo, berdyjo [bestia] – [Słowniczek języka
śląskiego] bestia, fenevad, vadállat
bestwić się – kegyetlenkedni; kegyetlenül,
embertelenül, állati módon viselkedni v.
bánni vkivel
bestyjka [zdrobnienie od bestia] – kis bestia
(kedélyesen, tráfásan nőről)
beszamel [sos z masła, mąki, jaj i mleka] –
besamel [besamelmártás: tejszínes, fűszeres
mártás (XIV. Lajos francia király
udvarmestere, Béchamel márki nevéről)
beszamelowy, -a, -e – besamelbeszong [inaczej rant, rów] – [Słowniczek języka
śląskiego] szegély, szél; part
501
besztać [inaczej łajać kogoś] – szidni,
szidalmazni, korholni, dorgálni, lehordani
besztanina – szidás, korholás
bet [kołderka dla niemowląt; becik] – dunyha,
párna, ágynemű; holmi, kacat, „cucc”
BET-AWEN (dom nicości, tzn. dom bożków)
[miejscowość (Oz. 10:5)] – ÁVEN (szégyen,
gyalázat,
semmiség;
igazságtalanság;
büszkeség). [Bálványimádása miatt nevezte
Hóseás (1) próféta Bételt (1) Bét-Ávennek
(Hós 10,5-8).
Ám 1,5-ben vétkes
cselekedetről van szó; itt ugyanez a héber
szó az alapja. Azon a helyen is pogány
bálványimádás folyt. Hós. 10,4: Össze-vissza
beszéltek; hamisan esküdtek; szövetséget
kötöttek; de mint a bürök a mező barázdáin,
úgy sarjadzik ki az ítélet. Ám 1,5: És
összetöröm Damaskus zárját, és a bálvány
mezejéről elvesztem az ott lakót, és a királyi
pálcza tartóját a gyönyörűség házából, és
átvitetik a szíriai nép Cirenébe, úgymond az
Úr.]
BET-AZMAWET
(dom
Azmaweta)
–
miejscowość – BÉT-AZMÁVET (Azmávet
háza). [Falu Benjámin törzsi birtokán (Neh
7,28). Lásd még: AZMÁVET (5).]
beta [1. jedna z liter alfabetu greckiego;
2. środowiskowo o aucie marki BMW; 3.
nazwa drugiej litery greckiego alfabetu Β,
β] – görög B (a görög ábécé második betűje,
β)
beta-ciałko – béta-részecske; a radioaktív anyagok
bomlásakor az atommagból kilépő, majdnem
fénysebességgel haladó elektron v. pozitron
beta-karoten [pomarańczowy barwnik roślinny
występujący w warzywach] – béta-karotin
[1. az A-vitamin provitaminja, ami azt
jelenti, hogy a szervezet - szükségleteinek
megfelelően - maga állítja elő belőle az Avitamint a májban; 2. (E160a) a karotin
legelterjedtebb formája, mindkét végén βgyűrű (β-jonongyűrű) található. Vörös színű
kristályos anyag,]
beta (-version) (wersja beta) [kiedy program ma
już pierwszych użytkowników, zwanych
często beta-testerami, wyłapywane są
błędy związane z różnymi środowiskami i
warunkami pracy programu] – beta (version) 'beta' –változat [szoftvernyilvánosításnál használt kifejezés: azt
jelenti, hogy az illető szoftver még nem
végleges, de próbaüzemre már alkalmas; sok
esetben a szoftver fejlesztői a felhasználók
megjegyzéseit, kiegészítéseit várják; [néha
napvilágot lát egy u.n. 'alfa-változat' is,
amely a bétánál még kezdetlegesebb állapotú
szoftver; működéséért a szerzők semmiféle
garanciát nem vállalnak;] megjegyzés: a
-
Wersja 01 01 2017
Microsoft
és
Netscape
közötti
böngészőháborúban
egymást
érik
a
programok újabb és újabb beta-változatai,
többnyire tele hibák- kal; így a hónapokig
tartó javítgatásaik napirenden vannak]
Betamax (Beta, Betacord) [jeden z pierwszych
amatorskich formatów kaset wideo do
magnetowidów, powstały w 1975 r. w
którym zastosowano zapis ścieżek bez
odstępów (japońskie oznaczenie beta)
firmy Sony. System Beta (Betamax oznaczenie Sony, Betacord - oznaczenie
Sanyo) konkurował przez lata z gorszym
technologicznie VHS; ostatecznie wysoka
cena BETY i brak promocji ze strony
Sony zdecydowały o klęsce tego formatu.]
- Betamax [1. a japán Sony cég által
kifejlesztett és 1978-ban az európai piacon is
bevezetett,
házi
használatra
szánt
videorendszer. Elsőnek ebben a rendszerben
írták fel a ferdén sorakozó képcsíkokat
sűrűn, tehát sorköz nélkül egymás mellé. A
Betamax 1,87cm/s szalagsebességgel és
5,83m/s letapogatási sebességgel dolgozik.
Kazettája kisebb, mint a VHS rendszer
kazettája, műsorideje meghaladja a 3 órát.
Nemrég továbbfejlesztették; egyebek között
megjavították
a
képminőségét,
de
kompatibilis maradt a régebbi Betamax-szal.
A Betamax piaci részesedése elmarad a
VHS-é mögött; 2. a Sony cég által 1975-ben
kifejlesztett videokazetta-rendszer, 1990-ig
gyártották a Beta-rendszerű készülékeket és
a hozzávaló kazettákat. A VHS után ez volt a
második legjobban elterjedt rendszer.]
Betabara [miejsce, gdzie Jan Chrzciciel chrzcił
(w Betanii)] – Betánia [Falu a Jordán
mellett, ahol Keresztelő János működött (Jn
1,28). Órigenész a "Betánia" kifejezés
helyett a "Betabara" szót használja:
Órigenész a 3. század elején a "Jordánon túl"
nem talált már "Betánia" névvel települést,
de "Betabara" ("az átkelés helye", "gázlóháza") nevűt igen. Meg kell azonban
állapítanunk, hogy a "Betánia" az eredeti
olvasat.]
Betania (dom daktyli, także nędzy) [wieś na
wschodnim zboczu Góry Oliwnej, około 3
km od Jerozolimy w pobliżu drogi do
Jerycha. Tam był gościnny dom Łazarza,
Marii i Marty, w którym Pan był
przyjmowany. Z Betanii nastąpiło także
wniebowstąpienie Jezusa.] – Betánia
(szomorúság háza; datolyák vagy fügék
háza) [Falu az Olajfák hegyének keleti
lejtőjén a Jeruzsálemból Jerikóba vezető
úton, közel, mintegy félórányira volt
Jeruzsálemhez; az Olajfák hegyének túlsó
oldalán van, Jeruzsálemtől keletre (ApCsel
1,12). Az a hely, ahol Jézus gyakran
megpihent, ahol mindig jó szívvel fogadták.
Itt fogadta el Mária és Márta szolgálatát, itt
hívta elő a sírból a halott Lázárt. Innen indult
újra és újra Jeruzsálembe. (Jn 11,18); itt
búcsúzott el Jézus a tanítványaitól
mennybemenetele előtt (Lk 24,50-51)];
Betánia bibliai eredetű női név (igaz, a
Bibliában még helynévként szerepelt,
Jeruzsálem melletti kisváros)]
502
Betania, Al-’Ayzariyyah, miejscowość w
środkowej Palestynie (Judea), na południowy
wschód od Jerozolimy. Obecnie na terytorium
Autonomii Palestyńskiej (Zachodni Brzeg).
Wzmiankowana w Biblii jako Anania, zasiedlona
ponownie przez Żydów po ich powrocie z niewoli
babilońskiej (538 p.n.e.).
Położona na wschodnich zboczach Góry Oliwnej,
ok. 4 km od Jerozolimy. Rodzinne miasto
przyjaciół Jezusa Chrystusa, rodzeństwa: Marty,
Marii i Łazarza, którego Chrystus wskrzesił po 4
dniach od jego śmierci. W Betanii Chrystus gościł
w domu Szymona trędowatego w szabat przed
męką.
Współczesne Al-'Ayzariyyah, będące nazwą
arabską osiedla chrześcijańskiego - Lazarium,
powstałego w IV w. wokół grobu Łazarza.
Zabytki: kościół Grobu Łazarza (1952-1953, wg
projektu A. Barluzziego, z pozostałościami
pierwszego kościoła z IV w. i następnych z V
oraz XII w.), krypta Grobu Łazarza (stan obecny z
1613), fragmenty klasztoru Benedyktynek (1138),
twierdza królowej Melisendy (XII w.).
betatron
[akcelerator stanowiący
źródło
wysokoenergetycznych elektronów] –
(gör.) betatron; az atommag átalakításában
használatos elektrongyorsító berendezés
betatronowy, -a, -e – (gör.) betatronbetel [1. krzew pnący; 2. używka do żucia,
sporządzana m.in. z liści tego krzewu] –
(maláji→portugál) bétel; a bételdió termése
Betel (dom Boży) [1. tam Bóg ukazał się
Jakubowi we śnie. Po rozpadnięciu się
monarchii Dawida i Salomona Betel
przypadło Izraelowi i Jeroboam umieścił
tam jednego ze złotych cielców, aby
powstrzymać Izraelitów od udawania się
do świątyni Salomona w Jerozolimie. Betel
zostało zniszczone za panowania króla
Jozjasza. W tym mieście mieszkali
synowie proroków. 2. biblijne ważne
miasto izraelskie. W Biblii zaraz po
Jerozolimie
jest
najczęściej
wzmiankowane miastem. Utożsamia się je
z ruinami koło dzisiejszej wioski Bet El
(Betejn) położonej w Dystrykcie Judei i
Samarii, w zachodniej części Samarii w
Izraelu, pomiędzy terytoriami Autonomii
Palestyńskiej, ok. 17 km na północ od
-
Wersja 01 01 2017
Jerozolimy (ok. 3 km na północny wschód
od Ramallah). Według Biblii nazwa
pochodzi od patriarchy Jakuba. Nazwał
tak miejsce, w którym spał, a we śnie
ukazała mu się drabina do nieba.] – Béthel
(héb. 'Isten háza') [1. helység Jeruzsálemtől
19 km-re északra,
a Jeruzsálemet
Szichemmel (É-D-i) és a Jerikót a Földközi
tengerrel
(K-Ny-i)
összekötő
út
kereszteződésénél, 880 m magasságban. - A
Ter 28,19 szerint a kánaáni települést
eredetileg Luznak hívták. Mai nevén Bethin.
― Jeruzsálemtől 18 km-nyire levő helység;
neve eredetileg "Lúz" volt (1Móz 28,19).
Közelében ütötte fel sátrát Ábrám (1Móz
12,8; 13,3); itt jelent meg Isten Jákóbnak
álmában (1Móz 28,10-22), aki itt épített
oltárt, és a helyet "Él-Bétel"-nek nevezte
(1Móz 35,7). A helység Benjámin törzsének
jutott
osztályrészül
(Józs
18,21-22).
Jeroboám arany borjúszobrot állított fel itt
(1Kir 12,26-30). Ámós és Hóseás (1) ítéletet
hirdettek felette (Ám 3,14), azt "Bét-Aven"nek nevezve (a szégyenletes bálványozás
háza) (Hós 4,15). Az igazi istentiszteletet
Jósiás (1) állította helyre (2Kir 23,15-23). 2.
Város Júda déli részén (1Sám 30,27),
amelyet a Józs 19,4 "Betul"-nak nevez.]
betelowy, -a, -e – bételBetesda lub Bethesda (dom miłosierdzia, także
płynąca woda) [sadzawka w pobliżu
Jerozolimy, do której czasami wstępował
anioł i poruszał jej wodę, a osoba, która
po tym dostała się do niej pierwsza została
uzdrawiana] – (héber) Bethesda, Beteszda
(kegyelem, irgalmasság háza); tó a régi
Jeruzsálemben,
a
Juh-kapu
mellett,
gyógyforrás. A betegek a tóba való merülés
útján kerestek gyógyulást (Jn 5,1-16); (ma
kórházak gyakori neve)
Betfage [W Biblii Betfage to starożytna
miejscowość położona na zboczu Góry
Oliwnej niedaleko Betanii, gdzie Jezus
posłał uczniów aby przygotowali mu
osiołka na którym miał wjechać do
Jerozolimy. (Mt 21,1, Mk 11,1, Łk 19,29).
Współcześnie na wschodnich stokach
Góry Oliwnej znajduje się sanktuarium o
tej nazwie, wzniesione w 1883 roku przez
franciszkanów.] – Betfagé (arám 'fügeháza
v. fügét termő hely') [kis helység, tanya
Jeruzsálem közelében, az Olajfák hegyének
keleti lejtőjén (Mk 11,1; Mt 21,1; Lk 19,29).
Az
evang-ok
Jézus
jeruzsálemi
bevonulásának leírásakor említik, Betániával
együtt. Az 1949-53: folyt feltárások alapján
azonos a mai Rász-es Saijahhal.]
503
Betfegor, Bet-Peor [1. według informacji
biblijnej z Księgi Powtórzonego 3:29 miejsce obozowania Izraelitów w czasie
wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej. W
pobliżu tego miejsca Jahwe pogrzebał
zwłoki Mojżesza. Rejon ten dany był
pokoleniu
Rubena,
które
chciało
zamieszkać przed właściwą Ziemią
Obiecaną. 2. miasto na wschód od
Jordanu, jedno z ostatnich miejsc postoju
Izraelitów w drodze z Egiptu do Ziemi
Obiecanej. W pobliżu tego miejsca Pan
pogrzebał zwłoki Mojżesza. Było później
dane pokoleniu Rubena, które chciało
zamieszkać przed właściwą Ziemią
Obiecaną.] – Berth-Peór [bibliai helység
(5Móz 3,29)]
Betfage [Na wschodnich stokach Góry Oliwnej
franciszkanie opiekują się sanktuarium o
nazwie, która pojawia się w Ewangeliach
tylko w kontekście Niedzieli Palmowej:
Betfage (Mt 21,1; Mk 11,1; Łk 19,29).
Wszyscy
ewangeliści
umiejscawiają
Betfage na drodze z Jerycha do
Jerozolimy, na Górze Oliwnej, niedaleko
Betanii.] – Bétfagé [helység Jeruzsálem
közelében (Mk 11,1; Lk 19,29) Betánia
mellett, ugyancsak az Olajfák hegyének
keleti lejtőjén]
betka [grzyb (dotyczy niejadalnych z blaszkami u
spodu)] – [Słowniczek języka śląskiego]
gomba
Betlejem (heb. ‫ בית לחם‬Bêṯ Leḥem; dosłownie
"Dom Chleba"; nowohebrajskie Bejt
Lechem; arab. ‫ ب يت ل حم‬Bajt Lahm;
dosłownie "Dom Mięsa") [1. miasto w
Judei. Tam pogrzebana została Rachela.
Prawdopodobnie
miejsce
narodzin
Dawida. W Betlejemie urodził Jezus
Chrystus. Betlejem nazywane jest inaczej
Efrata. 2. miasto w środkowej części
Palestyny. 3. miasto w Gubernatorstwie
Betlejem w Autonomii Palestyńskiej.
Ważny ośrodek palestyńskiej władzy
administracyjnej i centrum palestyńskiej
kultury.
Miasto
jest
tradycyjnie
identyfikowane jako miejsce narodzin
Jezusa
Chrystusa.]
–
Bethlehem
(Kenyérháza) [1. település Ciszjordániában,
a Biblia szerint Jézus szülővárosa. Falu
Jeruzsálemtől 7 km-re délre. A Biblia szerint
Efrata (1 Krón 2,50-51) utódai lakták.)
Helység Jeruzsálemtől délnyugatra 8 kmnyire, melynek neve Jákób idejében "Efrata"
volt, Kánaán elfoglalása után pedig "Júda
Betleheme" (Bír 1,1), megkülönböztetésül
Zebulon Betlehemétől. Itt temették el Ráhelt
(1Móz 35,16-19); innen származott Ibsán
-
Wersja 01 01 2017
bíró (Bír 12,8-10), Elimélek (Ruth 1,1-2) és
Boáz (1) (Ruth 2,1.4). Itt kenték fel királlyá
Dávidot (1Sám 16,13), ezért a helység
később "Dávid városa" néven is ismeretes
(Lk 2,4.11). Jézus is itt jött a világra (Mt 2,1;
Lk 2,15-18). 2. Helység Zebulon területén
(Józs 19,15).]
betlyjka [szopka, stajenka na święta] –
[Słowniczek języka śląskiego] – kis csűr v.
szín; jászol; Betlehem, betlehemezés
beton [sztuczny kamień] – (fr.) beton (cement és
víz nagyszilárdságú keveréke, homokkal v.
kaviccsal)
beton monolityczny – monolit beton; vasbeton
szerkezeteknél a helyszínen zsaluzottan
készült betonszerkezet
beton nadpowietrzony – légbuborékos beton
beton torkretowy – lövelt beton v. torkretizált
beton
beton zawibrowany – vibrált beton
betoniarka [1. maszyna do przygotowywania
mieszanki
betonowej;
2. samochód
ciężarowy przystosowany do przewożenia
mieszanki
betonowej;
3.
maszyna
wyrabiająca beton] – betonkeverőgép;
mixerkocsi, betonkeverő tehergépkocsi
betoniarnia [wytwórnia wyrobów betonowych] –
betonozási műhely; betontelep
betoniarstwo – betonipar, betonozás, betonkészítés
betoniarz – betonozó munkás
Betonim [miasto biblijne po wschodniej stronie
Jordanu należące do plemienia Gada.
Utożsamia się je z dzisiejszym jordańskim
Chirbat Batna, położonym w górzystych
okolicach As-Salt, 5 km na południowy
zachód od tego miasta oraz 21 km na
zachód od Ammanu.] – BETÓNIM (zöld
mandula; öblösödés, magaslatok). [Város
Gád területén, a Jordántól keletre (Józs
13,26).]
betonować [zalewać betonem lub budować z
betonu] – betonozni
betonowóz [zob. betoniarka w zn. 2.] –
mixerkocsi, betonkeverő tehergépkocsi
betonowy, -a, -e [przymiotnik od: beton] – beton-
504
Bet-Peor (miasto biblijne) - Betfegor [miasto na
wschód od Jordanu, jedno z ostatnich
miejsc postoju Izraelitów w drodze z
Egiptu do Ziemi Obiecanej. W pobliżu
tego miejsca Pan pogrzebał zwłoki
Mojżesza. Było później dane pokoleniu
Rubena, które chciało zamieszkać przed
właściwą Ziemią Obiecaną.] – Berth-Peór
[bibliai helység (5Móz 3,29)]
Betsabee, Batszeba (hebr. ‫ ;בת שבע‬zm. po 970
p.n.e.) (córka przysięgi) [1. – zwana też
Betsabe, postać biblijna, jedna z żon
Dawida, króla starożytnego Izraela. Wg
przekazu biblijnego jej pierwszym mężem
był Uriasz Hetyta. Gdy zaszła w ciążę z
Dawidem, ten doprowadził do śmierci
Uriasza, a następnie poślubił wdowę po
nim. Z Dawidem miała czterech synów –
m.in. Salomona. 2. żona Uriasza Chetyty,
córka Eliama, która po śmierci męża
została żoną Dawida. Była matką
Salomona. Prosiła Dawida o odebranie
tronu
Adoniaszowi,
a
danie
go
Salomonowi. Później prosiła o łaskę dla
Adoniasza.] – Betszabé v. Bat-sua (az eskü
leánya; a bővölködés leánya) [héber eredetű
női név, jelentése: a buja, a dús, a telt. - A
hitteus Úriásnak (1), Dávid vitézének
felesége, akivel Dávid házasságtörést
követett el (2Sám 11). Miután Dávid Úriást
galád módon félretette az útból, feleségül
vette Betsábét, és az elsőszülött halála után
négy fia született tőle (2Sám 5,14; 1Krón
3,5), ezek közé tartozott Nátán (2) és
Salamon (Mt 1,6; Lk 3,31); Krisztus
ősanyja]
Betsaida (po hebr. dom ryb a. dom rybaka,
zapasów żywności, myślistwa) [były dwa
miasta o tej nazwie: 1. Pochodzili z niej
Filip, Andrzej i Piotr. Pan zgromił to
miasto, bo nie reagowało należycie na Jego
naukę i czyny. Miasto to leżało niedaleko
Jeziora Galilejskiego, gdzie podobno do
dziś można spotkać jego ruiny. 2. (po hebr.
dom rybaka) miasto położone na północ od
jeziora Genezaret (Galilejskiego) w Galilei
w Izraelu. Było zamieszkane już w okresie
późnego brązu (ok. 3000 p.n.e.).
Najprawdopodobniej
z
Betsaidy
pochodziła jedna z żon izraelskiego króla
Dawida, matka Absaloma - Maaka. Nowy
Testament lokalizuje tutaj miejsce
narodzin aż trzech apostołów: Andrzeja,
Piotra i Filipa. W tym mieście Chrystus
miał
uzdrowić
niewidomego
(por.
Ewangelia Marka Mk 8,22-26). Obok
Kafarnaum i Korozain, to właśnie
Betsaida zostaje przez Jezusa ostro
potępiona (por. Ewangelia Mateusza Mt
-
Wersja 01 01 2017
11,20-24). Miasto zostało zidentyfikowane
w 1989 przez archeologów z uniwersytetu
w Hajfie w Izraelu. Od tego czasu
prowadzone są prace w tzw. domu rybaka,
domu wytwórcy wina i w rejonie
wschodniej bramy miejskiej; 3. Drugie
miasto Betsaida Julia położone nad tym
samym jeziorem (na płn. wschód)
otrzymało tę nazwę dla uczczenia córki
rzymskiego cesarza Augusta. Tam
uzdrowiony został ślepiec. W jego pobliżu
nakarmionych zostało pięcioma chlebami i
dwoma rybami 5000 mężczyzn, nie licząc
kobiet i dzieci.] – Betszaida (halászat háza,
vadászat háza; halászháló helye) [1.
Halászfalu
a
Genezáret-tó
partján,
valószínűleg Kapernaumhoz egész közel (Jn
1,45; 12,21); András, Simon (Péter) és Fülöp
(4) szülőhelye; Jézus korholta ezt a helyet
(Mt 11,20-24; Lk 10,13-15). 2. Város a
Genezáret-tó keleti partján, Gaulanitiszben;
Fülöp negyedes fejedelem kiépíti és
székvárosává teszi. A Lukács-evagélium
szerint ott vendégelt meg Jézus 5000 embert
(Lk 9,10-17).]
Betsemes (miasta biblijne) - BÉT-SEMES (Nap
háza, Napisten háza). [1. Bálvány-város
Egyiptomban (Jer 43,13), egyiptomi neve
"On", görögül "Heliopolis". 2. Lévitaváros
Júda északnyugati részén, egészen közel a
filiszteusok határához (Józs 15,10; 21,16;
1Krón 6,59); oda vitték a tehenek a
frigyládát (1Sám 6), itt ejtette foglyul Joás
(5), Izráel királya Amásiát (1), Júda királyát
(2Kir 14,11-13; 2Krón 25,21-23). 3. Város
Issakár területén (Józs 19,22). 4. Város
Naftali területén (Józs 19,38; Bír 1,33).]
Betul [miasto w dziale Symeona] – Betul [Város
Simeon területének déli részén (Józs 19,4;
1Krón 4,30). Azonos "Keszil"-lel (Józs
15,30).]
Betulia (arab. Bajtullah 'dom bóstwa') [miasto
biblijne
w
Izraelu,
znane
ze
starotestamentalnej Księgi Judyty. To na
jego
murach
zawieszono
głowę
Holofernesa uwiedzionego a następnie
zabitego przez Judytę. Miejscowość do
dzisiaj nie została zidentyfikowana.] –
Betulia [A Bibliában Judit jómódú és
erényes zsidó özvegyasszony, Betulia
városában.
Mikor
Nabukodonozor
hadvezérének, Holofernesznek hadai a
várost ostromzár alá vették, s az éhség és
szomjúság már sokakat megölt, a szép Judit
szolgálójával kilopódzott a várból, s az
ellenség táborába ment. Holofernesszel
elhitette, hogy elárulja honfitársait, és az õ
gyõzelmére számít. A vezér megbízott
benne, szabad mozgást engedett neki. Öt nap
505
múltán sátrában megvendégelte az asszonyt,
mert szépsége megigézte, és vele akart hálni.
A sok bortól megrészegedve azonban
elaludt, s mivel mindenki mást kitiltott a
sátorból, Judit akadálytalanul levágta a fejét,
és szolgálójával együtt visszatért a várba. A
vezér nélkül maradt sereg másnap felhagyott
az ostrommal, Betulia megszabadult. Sem a
helyszín nem azonosítható, sem a szereplõk
nem valóságosak, vagy nem az adott korban
éltek.]
bety [bagaż, ekwipunek] – [Słowniczek języka
śląskiego] csomag, felszerelés
Beware the ides of March [(ang.) Strzeż się Idów
Marcowych. Źródło: Juliusz Cezar, Akt I,
2] – (ang.) Beware the ides of March [biver
di ájdzav márcs] – ‘Őrizkedjél Martius
idusától’ (Vörösmarty Mihály fordítása).
[Angol szállóige Shakespeare Julius Caesar
című tragédiájából (I.2); egy jós szavai
Caesarhoz a Lupercaliák ünnepén. Már
Plutarkhosz feljegyezte, hogy Caesart jóslat
óvta március 15-étől (ez volt az Idus) mint
baljós naptól, de ő nem törődött vele.]
bewatron [akcelerator służący do przyśpieszania
protonów] – bevatron; részecskegyorsító
berendezés, amely a protonokat billió
elektronvoltnyi energiával tölti fel
1
bez [1. krzew lub niskie drzewo o fioletowych
lub białych kwiatostanach; też: kiść
kwiatów tej rośliny; 2. krzew lub niskie
drzewko
o
drobnych
kwiatach
wydzielających mdły zapach i czarnych
lub czerwonych owocach] – orgonavirág,
orgona (bez włoski, turecki: olasz, török
orgonya)
Bez, dziki bez (Sambucus L. ) [rodzaj roślin
należący,wg systemu Reveala,do rodziny
bzowatych (w innych systemach do
przewiertniowatych
lub
piżmaczkowatych). Znanych jest około 20
gatunków występujących na półkuli
północnej,występujące
w
klimacie
umiarkowanym do podzwrotnikowego.
Gatunkiem typowym jest Sambucus nigra]
– bodza (Sambucus) [a pézsmaboglárfélék
(Adoxaceae)
családjába
tartozó
növénynemzetség. A nemzetséget általában a
Caprifoliaceae, vagy a Sambucaceae
családokba szokták besorolni, de az egyre
elfogadottabb APG osztályozás több családot
egyesített az Adoxaceae családban.]
Bez czarny (Sambucus nigra L.) [1. gatunek
krzewu z rodziny piżmaczkowatych
(Adoxaceae), dawniej także w bzowatych
(Sambucaceae) lub przewiertniowatych
(Caprifoliaceae). Inne zwyczajowe nazwy
polskie: bez lekarski, bez apteczny, bez
-
Wersja 01 01 2017
biały, bez pospolity, holunder, bzowina,
hyćka, hyczka. 2. zwany aptecznym lub
lekarskim ale też holunder, hyczka, kyćka,
bzowina. Jest to krzew dorastający do
kilku metrów wysokości w zaroślach, na
skrajach lasów, w rumowiskach ale także
w parkach i ogrodach. Kwiaty drobne,
kremowobiałe
o
specyficznym
intensywnym zapachu, osadzone na
długich
szypułkach,
zebrane
w
kwiatostany o wygładzie parasoli. Kora
jest szara, pokryta licznymi brodawkami,
a po przełamaniu gałęzi widoczny jest
wewnątrz gąbczasty, śnieżnobiały rdzeń.
Dla nas cała roślina jest szkodliwa chociaż
dwunogi wykorzystują bez czarny w
medycynie i przetwórstwie.] – fekete
bodza, v. festőbodza (Sambucus nigra) [a
bodza (Sambucus) nemzetség egyik, a
Kárpát-medencében is elterjedt faja]
bez (czyjej) wiedzy - (vkinek) a tudta nélkül
Bez hebd, dziki bez hebd (Sambucus ebulus L.)
[gatunek rośliny wieloletniej z rodziny
piżmaczkowatych (Adoxaceae), dawniej
także w bzowatych (Sambucaceae) lub
przewiertniowatych
(Caprifoliaceae).
Rośnie dziko w Europie, Azji Zachodniej,
w Turkmenistanie, na Kaukazie i w
Afryce Północnej. W Polsce jest dość
pospolity na południu. Archeofit i kenofit.]
– földi bodza v. gyalogbodza (Sambucus
ebulus) [a pézsmaboglárfélék (Adoxaceae)
családjának bodza (Sambucus) nemzetségébe
tartozó növényfaj. Rokonaitól, a fekete- és a
fürtös bodzától eltérően nem cserje, hanem
magaskórójú
lágyszárú
növény.
Erdőszéleken, útszéleken található meg,
őshonos
Európában
(Észak-Európa
kivételével), Kis-Ázsiában és ÉszakAfrikában.]
-
Wersja 01 01 2017
ceremonii – egyszerűen, közvetlenül,
ceremónia nélkül
bez charakteru – jellemtelen, gerinctelen (ember)
bez chęci – kedvtelenül, nem szívesen
bez chwili namysłu – pillanatnyi gondolkodás
nélkül
bez ciała – testetlen
bez ciebie – nélküled
Bez ciebie, mój drogi, byłbym zdechł – jak
świnia! (...) Jestem już u źródła szczęścia.
[Autor: Fryderyk Chopin Opis: Słowa
skierowane
do
ks.
Felińskiego,
udzielającego mu sakramentu] – Nélküled,
kedvesem, meghalhattam volna, mint egy
disznó! Már aszerencse forrásánál vagyok.
(Chopin)
bez ciebie nie wychodzę z domu – nélküled nem
megyek el hazulról
bez dachu nad głową – földönfutó; hajléktalan
bez dalszych słów – minden további szó nélkül
bez dalszych wyjaśnień – minden intézkedés
nélkül; további felvilágosítás nélkül
bez daty (b. d.) – év nélkül (é. n.)
bez defektu – hibátlan, hiba v. defekt nélkül v.
nélküli
bez dna – feneketlen
bez dodatnego sprzężenia zwrotnego –
visszacsatolásmentes
bez domieszki [zob. czysty] – vegyítetlen
bez drutu – drótnélküli
bez dziki – köszönet nélkül
bez głowy – (átv.) ész nélkül; fejetlenül
bez gorączki – láztalan, láztalanul
bez granic
–
hsz.
határtalanul,
(átv.)
kimondhatatlanul; mn. korlátlan
bez gustu – mn. ízléstelen, hsz. ízléstelenül
bez honoru – becstelen
bez humoru – kedélytelen; nyomott hangulatban
bez jadła i picia – étlen-szomjan
bez kolejki – soron kívül
bez
konsekwencji
–
következmény
v.
következmények nélkül
bez końca – vég nélkül; se vége, se hossza;
végtelen; végnélküli
bez końców – végezetül, legvégül
bez kosztów – költségmentes v. költségmentesen,
díjmentesen
bez kresu – határtalan, végtelen
bez kurzu – pormentes
bez liku [bardzo dużo] – számtalan, tömérdek,
rengeteg; se szeri se száma, nagyon sok,
megszámlálhatatlan; nyakló nélkül; annyi,
mint a szemét
bez
506
bez kompromisowy, -a, -e – kompromisszus v.
megalkuvás nélküli
Bez koralowy, dziki bez koralowy (Sambucus
racemosa L.) [gatunek rośliny z rodziny
piżmaczkowatych (Adoxaceae), dawniej
także w bzowatych (Sambucaceae) lub
przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Jest
szeroko rozprzestrzeniony w Azji, Europie
i Ameryce Północnej. Na południu Polski
jest rośliną pospolitą, w pozostałych
częściach kraju występuje rzadziej.] –
fürtös bodza (Sambucus racemosa) [a
pézsmaboglárfélék (Adoxaceae) családjába
tartozó cserje. Egész Európában elterjedt,
közeli rokonánál, a fekete bodzánál
filigránabb és (legalábbis hazánkban)
lényegesen ritkább növény, amelynek
hatóanyagai a fekete bodzáéval szinte
azonosak.]
bez2 + B. [przyimek komunikujący zwykle brak,
nieobecność czegoś lub kogoś, np. Las bez
grzybów. Sukienka bez rękawów. Odejść bez
pożegnania.] – nélkül; kívül, híján
bez akcentu – hansúlytalan
bez apetytu – étvágytalan
bez artykułowany, -a, -e – artikulátlan,
artikulálatlan; tagolatlan, értelmetlen (hang,
beszéd)
bez atutu – (ká) adu nélkül
bez błędu – hibátlan
bez braku – kivétel v. válogatás nélkül; egyformán,
hiánytalanul
bez braków – selejtmentes
bez butów chodzić – mezítláb járni; (átv.)
szegénységben élni
bez ceregieli – szertartásosság nélkül; minden v.
sok ceremónia v. teketória nélkül
507
bez liku, bez mała [prawie, nieomal] – kis híján,
majdnem
bez ładu i składu – szanaszét; se füle, se farka
bez majątku – vagyontalan
bez mała – majdnem, kis híján, majdnem hogy,
csaknem hogy, alig hogy, éppen [jest bez
mała trzecie godzina: kevés híján v.
majdnem három óra van; kis híja, hogy
három óra van]
bez marynarki – ingujjban
bez mej wiadomości – tudtom nélkül
bez miary – mértéktelenül
bez miejsca (wydania) (b.m.) – hely nélkül (h. n.)
bez miłosierdzia – könyörtelenül, irgalmatlanul
bez mnie [beze mnie] – nélkülem
bez mojej wiedzy – tudtomon kívül, tudtom nélkül
bez mrugnięcia okiem – szemrebbenés nélkül
bez nadziei – reménytelen
bez narzekań – zokszó nélkül; zúgolódás nélkül
bez
najpotrzebniejszych
rzeczy
–
a
legszükségesebb dolgok nélkül
bez
namysłu
–
gondolkodás
nélkül,
meggondolatlanul
bez nauki – műveletlen, tanulatlan
bez niczej pomocy – minden segítség nélkül
bez niego/bez niej – nélküle
bez obowiązku kupna – vételkötelezettség nélkül
bez ociągąnia się – habozás v. tétovázá nélkül,
azonnal, haladéktalanul
bez odpoczynku – pihenés v. megállás nélkül
bez odwłoki – haladéktalanul, késedelem nélkül
bez odzieży – ruha nélkül
bez oglądania się na kogo – bárkire való tekintet
nélkül
bez ograniczeń – korlátozás nélkül, szabadon
bez ogródek [bez zbędnych słów, wprost,
nazywając rzeczy po imieniu, szczerze] –
(azonnal, rögtön) köntörfalazás v. kertelés
nélkül; kereken; teketória nélkül
bez opieki – őrizetlen
bez opłaty – illetékmentes bez ogródek
bez oporów – gátlás nélkül
bez osłonek – leplezetlenül
bez osłonkę – kertelés nélkül; a dolgokat nevén
nevezve
bez osłony – leplezetlenül
bez osobowości prawnej – jogi személyiség
nélküli
bez palców – ujjatlan; ujjnélküli
bez pamięci – észnélkül
bez pardonu – irgalom nélkül; kíméletlenül
bez podstawy – alaptalanul
-
Wersja 01 01 2017
bez pokrycia – fedezet nélkül; nincs rá fedezet;
fedezetlen, fedezet nélküli
bez połysku – fénytelen, fakó; fényezetlen, tompa
(fényű)
bez porównania mn. – páratlan; hasonlíthatatlan,
összehasonlíthatatlan; összemérhetetlen; kiváló
bez porównania hsz. – összehasonlíthatatlanul
bez potrzeby – szükségtelenül
bez powodu – ok nélkül; oktalanul
bez pozwolenia – engedély nélkül
bez pracy nie ma kołaczy – [munka nélkül nincs
kalács] munka nélkül nincs jutalom; aki nem
dolgozik, ne is egyék
bez przerwy – megszakítás nélkül, szüntelen,
szüntelenül, szakadatlan, szakadatlanul; egy
huzamban; folyton; folyton-folyvást; nyakrafőre; egy szuszra; unos-untalan
bez przesady [nie wyolbrzymiając] – túlzás nélkül
bez przestanku – szünet nélkül, megszakítás
nélkül, szakadatlan, szakadatlanul, szüntelen,
szüntelenül, folyton, folyton-folyvást
bez przewy – unos-untalan, szüntelenül; szünet
nékül
bez przeszkód – zavartalan; zökkenőmentes
bez przyczyny – ok nélkül
bez przygotowania – készületlenül
bez przyłbicy – nyíltan őszintén
bez racji – ok nélkül
bez regresu – visszkereset nélkül
bez reszty – maradék nélkül; teljesen
bez reszty, do reszty – maradéktalanul, teljesen
bez rezultatu – eredménytelenül
bez rękawów – (ruha) ujjatlan
bez roboty – munka nélkül; facér; állástalan,
munka nélküli
bez rozgłosu – csendesen, hangtalanul, titokban
bez rozlewu krwi – vérontás nélkül
bez różnicy płci – nemre való tekintet nélkül
bez ruchu – mn. mozdulatlan; hsz. mozdulatlanul
bez sensu – hsz. értelmetlenül; mn. értelmetlen
bez serca – szívtelen; kőszívű
bez skazy – kristálytiszta; szeplőtelen
bez skutku – eredeménytelen, eredménytelenül
bez słowa – szó nélkül; szótlanul; egy mukkanás
nélkül
bez smaku – íztelen
bez soli – sótlan, sótalan
bez stałego zajęcia – állandó foglalkozás nélkül v.
nélküli
bez stylu – stílustalan, stílus nélküli
bez szacunku – tiszteletlen
bez szelestu – nesztelen
508
bez szkody – épen
bez szuflady [bez oszustwa] – csalás nélkül
bez śladu – hsz. nyomtalanul, nyom nélkül; mn.
nyomtalan
bez talentu
–
mn. tehetségtelen; hsz.
tehetségtelenség
bez targu – alkudozás nélkül
bez tchu – szüntelenül, pihenés nélkül
bez tego – anélkül, enélkül; (dologról) nélküle
bez tłuszczu, (będący) bez tłuszczu – zsírnélküli;
zsírtalan
bez treści – tartalmatlan; tartalom nélküli
bez troski – gondtalan, gondtalanul
bez trudności – zökkenőmentes
bez trudu – minden nehézség nélkül; fáradság
nélkül; könnyűszerrel, könnyedén
bez ubrania – ruhátlan, meztelen
bez
upamiętania
–
megfontolatlanul,
meggondolatlanul, meggondolás nélkül
bez uprzedzeń – előítéletmentes
bez ustanku – (bezustannie) megállás nélkül,
folyton, szüntelenül, szakadatlanul
bez ustanny – szakadatlan; folytonos
bez ustannie – szakadatlanul; szüntelenül;
folytonosan
bez uszczerbku dla honoru – hogy a becsületen
csorba ne essék; a becsület hátránya nélkül
bez uszkodzenia – épen
bez wady a. bez wad – hibátlan, kifogástalan
(bezbłędny)
bez wagi – súlytalan
bez wahania – habozás v. tétovázás nélkül
bez wątpienia – kétségkívül, kétségtelen,
kétségtelenül, (minden) kétséget kizáróan,
kétség kívül; biztosan, okvetlenül
bez wody – víz nélkül; mn. víztelen; vízmentes; víz
nélküli
bez wrażenia – hatástalan, hatás nélkül
bez wychowania – neveletlen; műveletlen
bez wydarzeń – eseménytelen
bez wyjątku – kivétel nélkül
bez wypoczynku – pihenés nélkül, fáradhatatlanul,
szüntelenül
bez wyrazu – kifejezéstelen
bez wytchnienia – megállás nélkül; szünet v.
pihenés v. megállás nélkül
bez wzajemności – viszonzatlanul
bez względu na co – tekintet nélkül vmire
bez względu na to – tekintet nélkül arra
bez zachodu – fáradság nélkül
bez zajęcia – foglalkozás nélküli
bez zakłóceń – zavartalanul
-
Wersja 01 01 2017
bez zapachu – szagtalan
bez zarzutu – kifogástalan; feddhetetlen
bez zastrzeżeń – fenntartás v. feltétel nélkül
bez Ziemi – földnélküli

Jan I (ur. 24 grudnia 1167 w Oksfordzie, zm. 18
lub 19 października 1216 w Newark), zwany
"Janem bez Ziemi" (ang. John the Lackland, fr.
Jean sans Terre) [król Anglii od 6 kwietnia
1199, brat Ryszarda I. Jego przydomek
pochodzi stąd, że w odróżnieniu od swych
starszych braci nie otrzymał od ojca Henryka
II Plantageneta żadnych posiadłości ziemskich.
Dopiero w roku 1189, kiedy tron objął jego
brat Ryszard Lwie Serce, otrzymał od niego
hrabstwo Gloucester.] – Földnélküli János
(1166. december 24. – 1216. október 18./19.)
[1199. április 6-tól haláláig Anglia királya.
Mindössze egyéves volt, amikor 1167-ben apja,
II. Henrik felosztotta fiai közt az Anjou–
Plantagenêt birtokait, ám János – fiatal kora miatt
– nem kapott semmit.]
bez zmrużenia powiek – szemrebbenés nélkül
bez zmysłów – öntudatlanul, eszméletlenül
bez znaczenia – jelentéktelen
bez (wolny od) zniekształceń – torzítatlan,
torzításmentes
bez zwłoki – késedelem nélkül, haladéktalanul;
fennakadás nélkül
bez związku – mn. összefüggéstelen; zagyva; hsz.
összefüggés nélkül; összefüggéstelenül
bez żadnego ale – minden ellenvetés nélkül
bez żadnych trudności – minden nehézség nélkül
bez żartów – tréfán kívül, hagyjuk a tréfát
bez żenady – szégyenkezés v. restelkedés nélkül
bez życia – élettelen
bez3
[przez, w przyszłości (bez rok = w
przyszłym roku)] – [Słowniczek języka
śląskiego] jövő; jövőben
bez- [1. przedrostek wyrazów pochodnych
utworzonych od połączeń przyimka bez z
rzeczownikiem w dopełniaczu, np.
bezcelowy,
bezręki;
2. przedrostek
tworzący
przymiotniki
od
innych
przymiotników,
np.
bezpośredni,
bezsporny] – -talan, -tlan, -telen, -tlen, -atlan,
-etlen; mentes, nélküli
beza [ciastko z ubitej z cukrem piany z białek] –
habcsók
bezalkoholowy,
-a,
-e
[1. niezawierający
alkoholu; 2. taki, w którym nie sprzedaje
się alkoholu] – alkoholmentes
bezapelacyjnie – fellebbezés nélkül, kétségtelenül
bezapelacyjne zdanie – kategorikus kijelentés v.
vélemény
bezapelacyjny, -a, -e [niebudzący zastrzeżeń lub
niedopuszczający sprzeciwu] – jogerős,
ellentmondást
nem
tűrő,
509
megfellebbezhetetlen,
kategorikus;
vitathatatlan, elvitathatatlan, kétségtelen (to
bezapelacyjne: ez ellen nincs apelláta)
bezatomowy, -a, -e – atommentes
bezawaryjnie – balesetmentesen
bezawaryjny, -a, -e [przebiegający bez awarii] –
balesetmentes
bezawaryjna praca – balesetmentes munka
bezbarwnie – színtelenül
bezbarwność – színtelenség
bezbarwny, -a, -e [1. niemający barwy,
przezroczysty; 2. mający mało intensywne
barwy,
robiący wrażenie szarości;
3. pozbawiony cech charakterystycznych]
– színtelen; halvány, sápadt, szürke,
színtelen, jellem nélküli; akromatikus
(achromatyczny)
bezbarwna soczewka – akromatikus lencse
bezbarwne postacie w powieści – szürke alakok a
regényben
bezbiałkowy, -a, -e [niezawierający białka –
związku organicznego] – fehérjementes
bezbłędnie – hibátlanul, hiba nélkül
bezbłędność – hibátlanság, hibanélküliség
bezbłędny, -a, -e [1. niezawierający błędu;
2. postępujący bez zarzutu, wykonujący
coś w sposób budzący podziw] – hibátlan,
hiba nélküli
bezbolesny, -a, -e [1. niesprawiający bólu;
2. niesprawiający
przykrości]
–
fájdalommentes, fájdalom nélküli; (átv.)
sima, súrlódásmentes
bezbolesny poród – fájdalommentes szülés
bezboleśnie – fájdalom nélkül, fájdalommentesen
bezbożnictwo [daw. niewiara w istnienie Boga
lub bogów, występowanie przeciw religii]
– istentagadás
bezbożnie – istentelenül, isten nélkül
bezbożnik [człowiek nie wierzący w żadnego
Boga, bożka; ateista]; bezbożnica –
istentelen v. istentagadó, hitetlen, ateista
(ffi/nő)
bezbożność – istentagadás, ateizmus (ateizm)
bezbożny, -a, -e [niewierzący w Boga lub bogów,
występujący przeciw religii] – istentelen,
istentagadó, ateista
bezbramkow – gól nélkül
bezbramkowy, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem strzelonych bramek] – gólnélküli
bezbramkowy wynik gry – gólnélküli eredmény
(játszmáé)
bezbronnie – védtelenül
bezbronność – védtelenség; gyámolatlanság;
kiszolgáltatottság
-
Wersja 01 01 2017
bezbronność
dziecka
–
a
gyermek
gyámolatlansága
bezbronny, -a, -e [niemający możności bronienia
się lub nieumiejący stawić czoła
przeciwnościom]
–
fegyvertelen,
kiszolgáltatott,
védtelen;
gyámoltalan,
önvédelemre képtelen
bezbronne miasto – védtelen város; nyílt város
bezbrzeżny, -a, -e [1. ogromny; bezgraniczny;
2. o bardzo dużym nasileniu] – végtelen,
végnélküli;
végeláthatatlan;
határtalan,
parttalan
bezbrzeżny ocean – parttalan, végtelen tenger
bezbrzeżny smutek – végtelen, határtalan bánat
bezcelowo – cél nélkül, céltalan
bezcelowość – céltalanság, szükségtelenség,
hiábavalóság
bezcelowy, -a, -e [1. niemający określonego celu;
2. daremny, niepotrzebny] – céltalan,
hasztalan, szükségtelen
bezcelowa dyskusja – céltalan vita
bezcen: za bezcen – potom áron, olcsón, nagyon
olcsón
bezcenność – felbecsülhetetlen, megnevezhetetlen
érték
bezcenny, -a, -e [mający ogromną wartość] –
megfizethetetlen, felbecsülhetetlen értékű,
felbecsülhetetlen; igen értékes, nincs ára,
árnélküli; megbecsülhetetlen
bezceremonialnie – teketória v. formaság nélkül
bezceremonialność – fesztelenség; tartózkodás
nélküli, formaságok nélküli magatartás
bezceremonialny, -a, -e [nieprzestrzegający form
towarzyskich; też: zbyt poufały] –
fesztelen, közvetlen, nem teketóriázó
bezchmurny, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem chmur] – felhőtlen; tiszta, világos,
derűs
bezchmurne niebo – felhőtln, tiszta ég
bezcielesność – anyagtalanság, testetlenség
bezcielesny, -a, -e [nieistniejący w postaci
fizycznej] – testetlen
bezcłowy, -a, -e [wolny od cła] – vámmentes
bezcłowe towary – vámmentes áruk
bezczasowo – időtlenül
bezczasowość – időtlenség
bezczasowy, -a, -e [niezwiązany z określonym
czasem] – időtlen
bezczelnie – szemtelenül, arcátlanul, pimaszul
bezczelnie kłamie – arcátlanul v. szemtelenül
hazudik
bezczelnie się zachowywać – szemtelenkedni
bezczelność
–
arcátlanság,
szemtelenség,
pimaszság; pofátlanság
510
bezczelny, -a, -e [nieliczący się z niczym i nikim,
odznaczający się zbytnią pewnością siebie;
też: świadczący o takich cechach] –
arcátlan,
szemtelen,
pimasz,
nyegle,
tiszteletlen, csúfondáros; pofátlan
bezczelny drań! – alávaló gazember!
bezczelne kłamstwo – arcátlan v. pimasz hazugság;
szemenszedett hazugság
bezczeszczenie – lenézés, megvetés, lekicsinyelés,
semmibe vevés; tiszteletlenség
bezcześcić
[znieważać
coś,
profanować,
zwłaszcza obiekt kultu] – megbecsteleníteni
bezczucie – érzéstelenség
bezczułość – érzésnélküliség, érzéstelenség;
lelketlenség
bezczynnie – tétlenül, munkátlanul, foglalkozás
nélkül
bezczynność – semmittevés, tétlenség, tétlenkedés,
henyélés; inaktivitás, pangás, mulasztás
bezczynność przymusowa – kényszerű tétlenség
bezczynny,
-a,
-e
[1. nic
nierobiący;
2. niewypełniony pracą] – semmittevő,
tétlen, tétlenkedő, munkátlan, inaktív, lusta,
foglalkozás nélküli; dologtalan; henye
bezczynne życie – tétlen, lusta élet
bezdennie – mérhetetlenül mélyen, feneketlenül;
végtelenül, roppantul, határtalanul
bezdennie głupi – végtelenül buta
bezdenność – feneketlenség, mérhetetlen mélység
bezdenny, -a, -e [1. niezmiernie głęboki; 2. o
czymś przykrym lub ocenianym ujemnie:
ogromny, mający bardzo duże nasilenie] –
feneketlen,
mély,
mérhetetlen
mély;
végtelen, határtalan
bezdenny głupiec – határtalanul ostoba,
mérhetetlenül buta ember
bezdeń [coś, co się nie da zmierzyć, ogarnąć;
ogrom, bezmiar; bezdnia; bezdno],
bezdno [coś, co się nie da zmierzyć,
ogarnąć; ogrom, bezmiar; bezdeń;
bezdnia] – (költői) feneketlenség, szakadék;
tenger mélye; (átv.) óriási mennyiség
bezdeń dobroci – a jóság netovábbja
bezdeszczowy, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem deszczu] – esőnélküli, száraz,
asőhiányos, csapadékhiányos, aszályos
bezdewizowy, -a, -e [niewymagający wpłacania
lub wypłacania dewiz] – devizamentes
bezdna [1. coś, co się nie da zmierzyć, ogarnąć;
ogrom, bezmiar; bezdeń; bezdnia; 2. D lm
*bezden – bezdeń, otchłań. Por. biózdna z
reg. rozwojem przedrostka.] - tömérdek,
rengeteg, roppant, sok; roppant nagyság v.
nagysága
vminek;
rendkívül
nagy
sokadalom; hatalmas tömeg; mérhetetlenség,
-
Wersja 01 01 2017
határtalanság; felméretlen, határtalan terület;
feneketlenség, szakadék; tenger mélye
bezdomnie – hajléktalanul
bezdomność
–
hajléktalanság,
(tułaczy)
hontalanság; elhanyagolt, gazdátlan, kóbor
életforma
bezdomny, -a, -e [niemający gdzie mieszkać] –
hajléktalan, (tułaczy) hontalan, otthontalan,
földönfutó; elhanyagolt, gazdátlan, kóbor
bezdomny [osoba
niemająca
gdzie
mieszkać], bezdomna – hajléktalan (ffi/nő)
bezdomny pies – kóbor kutya, gazdátlan eb
bezdomny włóczęga – hajléktalan csavargó
bezdrganiowo – rázásmentesen
bezdrganiowy, -a, -e – rázásmentes
bezdroża [manowce; 1. błędne drogi; wertepy; 2.
niepewna sytuacja lub niosące ryzyko
działania w nieznanych dziedzinach] –
útvesztő; tévút
bezdroże [1. teren trudny do przebycia;
2. obszar jakiejś działalności mało znany,
stwarzający jakieś zagrożenie] – útvesztő,
utak hiánya, az utak járhatatlansága; járatlan
út; (átv.) az élet hamis útja, a becstelenség
útja
bezdrożny, -a, -e – úttalan, járhatatlan
bezdrożna puszcza – úttalan rengeteg; úttalan erdő
bezdrzewna okolica – fátlan, kopár vidék
bezdrzewny, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem drzew] – fátlan, kopár; famentes
bezdrzewne
wyroby
papierowe
[wyroby
papierowe
wytworzone
z
mas
celulozowych] – famentes papírgyártás
bezdusznie – lelketlenül, kőszívűen
bezduszność
–
szívtelenség,
lelketlenség;
léleknélküliség, lelkiség hiánya
bezduszny,
-a,
-e
[1. mający
nieczuły,
bezwzględny stosunek do otoczenia;
2. wyrażający taki stosunek] – lelketlen,
lélektelen,
lelkiismeretlen,
érzéketlen,
szívtelen, hitetlen, rossz, gonosz, kőszívű
bezduszny człowiek – lelketlen ember; kőszívű
ember
bezdymny, -a, -e [niewydzielający dymu] –
füsttelen, füstnélküli
bezdzietnie – gyermektelenül, utódok nélkül
bezdzietność – gyermektelenség, utódok hiánya
bezdzietny, -a, -e [niemający potomstwa] –
gyermektelen, utód nélküli
bezdzietne małżenstwo – gyermektelen házaspár
bezdźwięczny, -a, -e [1. przytłumiony, głuchy,
matowy;
2. prawie
lub
całkowicie
niesłyszalny; 3. realizowany bez drgania
wiązadeł głosowych] – hangtalan, tompa;
néma; zöngétlen (hang)
511
bezeceństwo [postępowanie, czyn budzące
odrazę] – becstelenség, aljasság, gazság
bezecnie – becstelenül, aljasan
bezechowość (pomioszczenia) – szárazság
(akusztikai)
bezechowy, -a, -e – visszhangmentes
bezecnik [hultaj, łobuz, urwipołeć, ziółko] –
becstelen, aljas (ember), gazember
bezecność – becstelenség, aljasság, gazság
bezecny, -a, -e [nikczemny, podły] – becstelen,
aljas, szégyenletes
bezforemność – formátlanság, formanélküliség
bezforemny, -a, -e – formátlan, formanélküli,
alaktalan
bezforemny Bóg – formátlan, formanélküli Isten
bezgłośny, -a, -e [niedający się usłyszeć] –
hangtalan, néma
bezgłośny płacz – néma sírás
bezgłowie – fejhiány, fejnélküliség; (dawno)
fejetlenség, fejvesztés; halál
bezgłowy, -a, -e [1. niemający głowy; 2.
niemający zakończenia w postaci główki
(np. bezgłowa śrubka)] – fejetlen,
fejnélküli; (átv.) észnélküli, feledékeny, buta,
ostoba
bezgorączkowy, -a, -e [przebiegający bez
gorączki] – láztalan, lázmentes
bezgotówkowo – készpénz nélkül
bezgotówkowy, -a, -e [odbywający się bez
wykorzystywania gotówki] – készpénz
nélküli
bezgranicznie – határtalanul, végtelenül
bezgraniczność – végtelenség, végtelen sokaság
bezgraniczny, -a, -e [1. rozległy, niezmierzony,
nieskończony; 2. mający duże nasilenie] –
határtalan,
végtelen;
igen
nagy;
végeláthatatlan
bezgrzeszność
–
ártatlanság,
bűntelenség,
bűnnélküliség
bezgrzeszny, -a, -e [wolny od grzechów] –
ártatlan, bűntelen, bűnnélküli
bezgrzeszna lata – az ártatlanság évei
bezguście – ízléstelen, művészi érték nélküli, giccs
bezgwiezdny, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem gwiazd] – csillagtalan
bezgwiezdne niebo – csillagtalan ég v. égbolt
bezhołowie [pot. brak porządku i organizacji] –
keveredés,
káosz,
rendetlenség;
szervezetlenség
bezideowa literatura – elvtelen irodalom
bezideowi ludzie – elvtelen emberek
bezideowość – elvtelenség
bezideowy, -a, -e [niemający żadnej ideologii,
niekierujący się ideami] – elvtelen
-
Wersja 01 01 2017
bezik [popularna dawniej gra w karty] – (dawno)
(kártyajáték) bésigue (franc., ejtsd: bezig) [a
mariage
és
piquet
szabályaiból
összekombinált kártyajáték. Két csomó
magyar kártyával játsszák, de nálunk nem
divatos.]
bezimiennie – névtelenül, ismeretlenül
bezimienność – névtelenség, ismeretlenség
bezimienny, -a-, -e [niemający nazwiska, nazwy;
też: taki, którego nazwiska, imienia nie
znamy] – névtelen, ismeretlen
bezinteresownie – önzetlenül, édek v. haszon
nélkül, ingyen
bezinteresowność – önzetlenség, érdeknélküliség;
díjtalanság, ingyenesség
bezinteresowny, -a, -e [altruistyczny, uczynny,
ofiarny,
wspaniałomyślny,
niewyrachowany, szlachetny] – önzetlen,
nagylelkű, bőkezű; ingyenes
bezinteresowna praca – ingyenmunka
bezinteresowna porada – ingyenes tanácsadás
bezinwestycyjny, -a, -e – beruházásmentes
bezkarnie – büntetés nélkül; büntetlenül [uszło mu
to bezkarnie: büntetlenül megúszta]
bezkarność – bűntetlenség, megtorlás nélküli
önkény
bezkarny, -a, -e [1. pozostający bez kary; 2. taki,
któremu przewinienia uchodzą bez kary]
–
büntetlen;
nyomtalanul
elmúló,
szerencsésen elmúló
bezkastowy, -a, -e [niepodzielony na kasty] –
kasztnélküli
bezkierunkowy, -a, -e [niemający określonego
kierunku, celu] – irány nélküli, határozott
irányt (elveket) nélkülöző, céltévesztett
bezklasowy, -a, -e [niedzielący się na klasy –
grupy społeczne; też: nienależący do
żadnej klasy] – osztálynélküli v. osztály
nélküli
bezklasowe społeczeństwo socjalistyczne –
(filozófia)
osztálynélküli
szocialista
társadalom
bezkolizyjny, -a, -e [1. nienarażony na kolizje;
2. umożliwiający ruch pojazdów bez
kolizji] – akadálymentes
bezkolizyjny ruch samochodowy – akadálymentes
autóforgalom
bezkompromisowy,
a-,
-e
[nieuznający
kompromisu] – megalkuvás nélküli;
megalkuvást nem tűrő
bezkonfliktowy,
-a,
-e
[niezawierający
konfliktów lub niewywołujący konfliktów]
– konfliktusmentes
bezkonduktorski, -a, -ie – kalauz nélküli
512
bezkonkurencyjnie – versenyen kívül, versenyen
kívül állóan; pályázaton kívül, egyedülállóan
bezkonkurencyjny, -a, -e [taki, któremu nikt lub
nic nie może dorównać] – versenyen kívüli,
versenyen kívül álló; pályázaton kívüli,
egyedülálló
bezkostny, -a, -e – csonttalan, csont nélküli
bezkres [ogromna, pusta przestrzeń, wydająca
się nie mieć granic] – végtelenség, végtelen,
végnélküliség, korlátlanság
bezkresność [zob. nieskończoność] – végtelenség
bezkresny, -a, -e – végeláthatatlan, határtalan;
korlátlan; végtelen, vég nélküli, (mozgás)
végnélküli
bezkreśnie – végtelenül, korlátlanul
bezkręgowce – gerinctelenek (állatok)
bezkręgowiec [zwierzę niemające kręgosłupa] –
gerinctelen (állat)
bezkręgowy, -a, -e – gerinctelen
bezkrólewie [1. okres od śmierci lub abdykacji
króla do koronacji jego następcy;
2. bezład wynikający z braku osoby
kierującej; 3. po łacinie Interregnum, czas
pomiędzy panowaniem jednego króla a
wstąpieniem
na
tron
następnego.
Zastępujący w tym czasie miejsce króla
prymas, arcybiskup gnieźnieński, zwał się
po polsku międzykról, po łacinie interrex.
W Polsce forma rządu od najdawniejszych
czasów była zupełnie odmienna od rządów
w innych państwach, więc też i
bezkrólewie miało u nas zupełnie inne
znaczenie, niż gdzieindziej.] – (lat.)
interregnum, királynélküliség; az uralkodó
halála és az új uralkodó trónra lépte közötti
átmeneti időszak [Intézmény, testület
életében is lehet interregnum, amikor vezető
hiányában, az új vezető kinevezéséig,
ideiglenes bizottság vagy megbízott személy
vezeti az ügyeket. A szó a latin nyelvből
származik, jelentése köztes uralom. Az
interregnum idején az átmenetileg kijelölt
vagy megválasztott vezetőt interrexnek is
nevezik.]
bezkrwawo – vérontás nélkül
bezkrwawy, -a, -e [odbywający się bez rozlewu
krwi] – vértelen, vérnélküli, vérontás nélküli
bezkrwistość [zob. anemia; blednica] –
vértelenség, vérszegénység, kevésvérűség
bezkrwisty, -a, -e [1. blady, anemiczny;
2. niemający wyrazistości, dramatyzmu] –
vértelen, vér nélkül való; vérszegény, kevés
vérű, anémikus; (átv.)
gyenge,
gyengélkedő, vérszegény, vértelen
bezkrytycyzm,
bezkrytyczność,
brak
krytycyzmu [brak zdolności do krytycznej
-
Wersja 01 01 2017
oceny zjawisk] – kritikátlanság, a kritika
hiánya
bezkrytycznie – kritikátlanul
bezkrytyczny, -a, -e – kritikátlan
bezkrytyczny stosunek do kogo/czego – kritikátlan
magatartás vkivel/vmivel szemben
bezkryzysowy, -a, -e – válságmentes
bezkryzysowy charakter naszej gospodarki
narodowej
–
nemzetgazdaságunk
válságmentes jellege
bezkształtnie – formátlan, idomtalan
bezkształtność – alaktalanság, formátlanság
bezkształtny, -a, -e [1. mający nieregularne,
niewyraźne kształty; 2. niesprecyzowany,
trudno uchwytny] – ormótlan, alaktalan,
idomtalan, formátlan, szörnyű
bezkurcyja [nicpoń, bestia (zwierzę, przynoszące
tylko szkody)] – [Słowniczek języka
śląskiego]
akasztófavirág,
csirkefogó,
lókötő, csibész, semmiházi fickó; bestia,
szörny
bezkwiatowy, -a, -e [niemający kwiatów] –
virágtalan
bezkwietna łąka – virágtalan rét
bezkwietny, -a, -e [charakteryzujący się brakiem
kwiatów] – virágtalan
bezksiężycowy, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem blasku księżyca] – holdnélküli,
holdfény nélküli, holdtalan
bezleśny, -a, -e [charakteryzujący się brakiem
lasów] – erdőtlen, erdő nélküli, fátlan
bezlistny, -a, -e [niemający liści] – levéltelen, a
levelektől megfosztott; lombtalan
bezlitosność – kíméletlenség; kegyetlenség
bezlitosny,
-a, -e [1. niemający litości;
2. świadczący o braku
litości]
–
könyörtelen,
kegyetlen,
kíméletlen,
irgalmatlan, kérlelhetetlen
bezlitosny morderca – kegyetlen gyilkos
bezlitośnie
–
irgalmatlanul,
kegyetlenül,
embertelenül, kérlelhetetlenül; kíméletlenül
bezlotek [ptak o krótkich nogach i skrzydłach
oraz
czarno-białym
upierzeniu,
nielatający, lecz świetnie pływający,
żyjący w wielkich koloniach, głównie na
Antarktydzie; pingwin] – pingvin
bezludnie – néptelenül
bezludność – néptelenség
bezludny, -a, -e [niezamieszkany przez ludzi] –
elhagyatott, néptelen, kihalt, lakatlan, üres,
magányos (vidék), kiírtott
bezludzie [okolica niezamieszkana lub słabo
zamieszkana] – ember nem lakta hely,
pusztaság
513
bezład [brak organizacji, ładu] – rendetlenség,
felfordulás,
zűrzavar,
fejetlenség;
szervezetlenség
bezładnie – rendetlenül, összevissza, rend nélkül
bezładny, -a, -e – összevissza, rendetlen,
rendszertelen
bezłuski, -a, -ie [niepokryty łuskami] – pikkely
nélküli
bezmała [ponoć] – [Słowniczek języka śląskiego]
lehet, talán, valószínűleg, úgylátszik,
csaknem; úgymond, állítólag, valószínűleg
bezmian [dawna prosta waga] – rugós kézi
mérleg
bezmiar
[1. ogromna,
nieograniczona
przestrzeń; 2. wielka, niezmierzona ilość
czegoś] – mérhetetlenség, határtalanság,
befejezetlenség;
felméretlen,
határtalan
terület; (átv.) szakadék, feneketlenség
bezmiar miłości – mérhetetlen szerelem
bezmiernie – határtalanul; mérhetetlenül
bezmierny, -a, -e – nem mért, be nem fejezett,
mérhetetlen, határtalan, végtelen, széles,
mértéktelen; nagy, hatalmas, beláthatatlan
bezmierny ocean – a beláthatatlan tenger, a
mérhetetlen ócen
bezmięsny, -a, -e [1. niezawierający mięsa; 2. o
dniu, tygodniu itp.: taki, w którym nie
sprzedaje się mięsa lub nie podaje się
potraw mięsnych] – hústalan, hústalanított,
hústól megfosztott
bezmocz [niewytwarzanie się moczu lub
niemożność wydalania go] – húgyrekedés,
vizelethiány, anuria (a vizeletelválasztás
szünetelése; vizeletrekedés)
bezmowność – beszédzavar, afázia [összefoglaló
elnevezése
mindazon
beszédzavarnak,
amelyek
organikus
agyi
sérülés
következtében jönnek létre. A szó görög
eredetű: aphasia.]
bezmózgi, -ia, -ie [1. niemający mózgu;
2. pozbawiony rozumu] – észnélküli;
esztelen, értelmetlen, buta
bezmyślnie – nem gondolkodva, esztelenül, ész
nélkül
bezmyślność – értelmetlenség, esztelenség;
meggondolatlanság,
gondolatnélküliség,
gondolathiány, szándéknélküliség
bezmyślny, -a, -e [1. niezastanawiający się nad
niczym; też: będący tego objawem;
2. dokonywany, powstający bez udziału
świadomości, woli] – értelmetlen, esztelen;
meggondolatlan,
megfontolatlan
(nie
obmyśłony); nem gondolkodó, akaratlan,
gépies
beznacki leżeć (na plecach) – hanyatt feküdni
beznadziejnie – reménytelenül, kilátástanul
-
Wersja 01 01 2017
beznadziejnie smutny – reménytelenül szomorú,
vígasztalan
beznadziejność – reménytelenség, kilátástalanság
beznadziejny, -a, -e [1. niedający nadziei na
pomyślny wynik; 2. pot. określenie kogoś,
czegoś ocenianego ujemnie] – reménytelen,
kilátástalan, kétségbeesett
beznadziejna miłość – reménytelen szerelem
beznadziejna sprawa – reménytelen ügy
beznadziejna sytuacja – reménytelen v. kiúttalan
helyzet
beznadziejny stan chorego – a beteg reménytelen
állapota
beznamiętnie – szenvtelenül, szenvedélymentesen;
nyugodtan, higgadtan
beznamiętność – nyugodtság, higgadtság
beznamiętny, -a, -e [spokojny, obojętny,
chłodny] – szenvedélymentes, szenvtelen,
szenvedély nélküli, nyugodt, higgadt;
pártatlan, epétlen
beznamiętny krytyk – pártatlan v. higgadt kritikus
beznogi, -ia, -ie [niemający nóg lub nogi] –
lábatlan, féllábú
beznosy, -a, -e [niemający nosa] – orr nélküli,
orrtalan
bezobjawowo – lappangva
bezobjawowy, -a, -e [1. niedający objawów; 2.
niedający objawów swojej obecności] –
(orvosi) tüneteiben nem jelentkező, tünet
nélküli, tünetmentes, lappangó
bezobłoczny, -a, -e – felhőtlen, tiszta
bezodblaskowy, -a, -e – nem fényvisszaverő
bezodbiciowy, -a, -e – visszaverődésmentes;
visszaverődés nélküli
bezodpływowy, -a, -e [niemający odpływu] –
lefolyástalan
bezogoniasty, -a, -e; bezogonowy, -a, -e
[niemający ogona] – faroknélküli, farkatlan
bezogonkowy, -a, -e – szár nélküli
bezogonowiec [samolot lub szybowiec, w którym
funkcję sterów wysokości spełniają
ruchome części skrzydeł] – faroknélküli
repülőgép
bezoki, -a, -ie [niemający oczu lub jednego oka]
– félszemű, szem nélküli, vak
bezokolicznik (łac. infinitivus) [forma czasownika
bez określenia osoby, liczby, rodzaju,
czasu i trybu; 2. forma czasownika, która
wyraża czynność lub stan w sposób
abstrakcyjny, zazwyczaj bez określania
czasu, rodzaju, liczby, osoby, trybu,
strony i aspektu. W niektórych językach
może jednak wyrażać niektóre z tych
kategorii,
np.
w
łacinie
istnieją
bezokoliczniki wyrażające czas i stronę, a
514
-
Wersja 01 01 2017
w grece klasycznej dodatkowo także
aspekt. Istnieją też języki (np. arabski,
nowogrecki lub bułgarski) pozbawione
form
bezokolicznika.
W
zdaniu
bezokolicznik
uzupełnia
treść
czasowników fazowych oraz konstrukcji
modalnych. W niektórych językach
istnieją też rozbudowane konstrukcje
bezokolicznikowe (zob. np. accusativus
cum
infinitivo,
nominativus
cum
infinitivo).] – főnévi igenév [(a latinban
legismertebb megfelelője az infinitivus) az
ige egyik személytelen alakja, amely kisebbnagyobb mértékben főnévként tud működni.
A nyelvek többségében (germán, szláv,
újlatin nyelvek stb.) egyúttal az ige szótári
alakja (illetve annak első tagja), vagyis az
ige azonosítására szolgál.]
A fentiek nyomán az -ás/-és végű alakot (pl.
éneklés) is felvetették ilyen értelemben,
amellyel az előbbi alak gyakran felcserélhető,
és a tipikusan főnévi toldalékokat is felveheti, a
hiányzó funkciókat is kifejezheti (pl.
énekléshez, énekléssel, éneklésnél), miközben
igei jelentését változatlanul őrzi. Hátránya,
hogy nem teljesen produktív, ill. időnként
lexikális kivételei akadnak: a táncolás, dolgozás
szavak helyett például a tánc, munka szavakat
használjuk, míg táncolni, dolgozni alakjaik
szabályosak.
A -ni végű főnévi igenévnek ritka (de például a
portugálban vagy a törökben is meglévő)
jellemzője, hogy ragozható: énekelnem,
énekelned, énekelnie stb. – ezek az alakok
személytelen ragozású segédigék mellett
használatosak (kell, szabad stb.).
Szenvedő alakja a -va/ve végű határozói
igenévvel képezhető: szeretni és szeretve lenni.
W języku polskim bezokolicznik wyraża aspekt
czasownika – np. robić (a. niedokonany) a
zrobić (a. dokonany). Bezokoliczniki w języku
polskim kończą się na -ć lub -c. Część z nich
można dodatkowo podzielić na grupy według
końcówek – bezokolicznik kończy się na
 -ić, -yć – gdy forma 3 os. liczby pojedynczej
czasu przeszłego kończy się na -ił, -ył
(np. tłumaczyć → tłumaczył),
 -eć – najczęściej gdy forma 3 os. liczby
mnogiej czasu przeszłego kończy się na -eli
(oraz formy typu drzeć → darł, drę),
 -ać – gdy forma 3 os. liczby mnogiej czasu
przeszłego kończy się na -ali (w tym formy
typu piali lub pieli → piać),
 -ść – gdy temat czasownika kończy się na s, t
lub d (np. nios-ę → nieść; gniot-ę →gnieść),
 -źć – gdy temat czasownika kończy się na z
(np. gryz-ę → gryźć),
 -c – gdy temat czasownika kończy się na k
lub g (np. wlok-ę → wlec).
Uwagi:
 we współczesnej polszczyźnie nie ma
bezokoliczników kończących się na -dz.
Pisownia taka (np. mogę, biegnę → *módz,
biedz) występowała do roku 1918, w którym
Polska Akademi Umiejętności wprowadziła
końcówkę -c;
 historycznie – do XV wieku – w jęz. polskim
występowała także końcówka -ci, np. mieci
(dziś: mieć),
 niektóre formy pełniące funkcję czasownika,
tak zwane czasowniki niewłaściwe, można
poznać po braku bezokolicznika, np.
powinien, powinna.
A magyarban hagyományosan a -ni végződésű
alakot nevezik így, noha nem toldalékolható
főnévként, és nem is tudja betölteni annak a
tipikus szerepeit. Példák: „énekelni jó dolog”
(mi jó dolog? – főnévi jelleg); „szeret énekelni”
(mit szeret? – tárgy); „énekelni ment”
(célhatározó); stb.
bezokolicznikowy, -a, -e – főnévi igenévi
bezorężny, -a, -e – fegyvertelen, védtelen
bezosobowo – személytelenül
bezosobowy, -a, -e [nieskierowany do określonej
osoby; też: pozbawiony cech określonej
osoby] – személytelen
bezosobowy fundusz płac – állományon kívüli
béralap
bezowocnie – gyümölcstelenül, meddőn; hiába,
eredménytelenül, sikertelenül, hasztalan,
feleslegesen, céltalanul, haszontalanul
bezowocność – gyümölcstelenség, meddőség;
terméketlenség;
nem
termő;
átv.
sikertelenség, hiábavalóság, céltalanság,
eredménytelenség, haszontalanság
bezowocny, -a, -e [nieprzynoszący pomyślnych
rezultatów] – (gyümölcstelen) terméketlen,
meddő; eredménytelen, sikertelen, hiábavaló,
felesleges, céltalan, haszontalan, hasztalan
bezowocne negocjacje – eredménytelen tárgyalás
bezowy, -a, -e – habcsókos
bezpański, -a, -ie [niemający właściciela] –
gazdátlan, uratlan
bezpański majątek – gazdátlan birtok
bezpański pies – gazdátlan kutya; kóbor kutya
bezpańskość – gazdátlanság
bezpaństwowiec – hontalan, állampolgárság
nélküli (ember)
bezpaństwowość – hontalanság, állampolgárság
nélküliség
bezpaństwowy, -a, -e [nienależący do żadnego
państwa,
niemający
przynależności
państwowej] – hontalan
bezpardonowo – kíméletlenül, irgalmatlanul,
könyörtelenül
bezpardonowy, -a, -e [pozbawiony skrupułów] –
kíméletlen, irgalmatlan, könyörtelen
515
bezpardonowa walka – kíméletlen harc
bezpartyjność – pártonkívüliség
bezpartyjny [osoba nienależąca do żadnej
partii]; bezpartyjna – pártonkívüli (ffi/nő);
pártatlan
bezpartyjny, -a, -e [nienależący do żadnej partii]
– pártonkívüli
bezpatentowy, -a, -e – szabadalom nélküli, nem
szabadalmaztatott v. szabadalmazott
bezpestkowy, -a, -e [o owocach: niezawierający
pestek] – mag nélküli, magtalan
bezpieczeństwa – biztonság
bezpieczeństwo [1. stan niezagrożenia; 2. pot.
organa władzy mającej pieczę nad
sprawami bezpieczeństwa publicznego] –
biztonság (bizt.), nyugalom, védelem
bezpieczeństwo (ang. security) [miara zaufania,
że system i jego zasoby (w tym dane)
pozostaną nienaruszone. Zapewnianie
bezpieczeństwa jest znacznie szerszym
zagadnieniem niż ochrona — oprócz
rozwiązań
programowych
obejmuje
również
problemy
zabezpieczeń
konwencjonalnych.] — (ang. security)
biztonság
bezpieczeństwo danych (ang. data security)
[zespół działań podejmowanych w celu
zabezpieczenia danych przechowywanych
w pamięci komputera, w szczególności w
bazach danych] — (ang. data security)
adatbiztonság [titkosítás, hitelesítés, digitális
aláírás]
bezpieczeństwo i higiena pracy [przepisy
regulujące warunki pracy w zakładach
pracy] – munka- és egészségvédelem
bezpieczeństwo ekonomiczne [pojęcie odnoszące
się do terminu bezpieczeństwo, zawężone
jednak do ekonomicznych podstaw
funkcjonowania państwa. Termin ten
wiąże
się
dziedziną
stosunków
międzynarodowych i w zależności od
poglądów badacza nadawana jest mu
określona definicja. Kryterium podziału w
tej materii jest rodzaj poglądu na
dominującą
w
przestrzeni
wizję
rzeczywistości międzynarodowej, jaki
reprezentuje dany badacz.] – ökonómiai
biztonság
bezpieczeństwo komputerowe (ang. computer
security) [całokształt środków i działań
podejmowanych
w
celu
ochrony
komputerów i danych w nich zawartych.
Może polegać m.in. na tworzeniu kopii
zapasowych i przechowywaniu ich w
bezpiecznym miejscu.] — (ang. computer
security) számítógép biztonság [Számítógép
biztonság az az állapot, amelyben az
-
Wersja 01 01 2017
informatikai rendszerek a bizalmass ág,
sértetlenség,
rendelkezésre
állás
elvesztésével
szemben
védettek.
A
számítógépes biztonság a hardver, szoftver
és firmware biztonságot foglalja magába]
bezpieczeństwo komunikacyjne w sieci – [Az
INFOSEC két nagy területet foglal magába:
a
kommunikációs
biztonságot
(Communication Security, COMSEC) és a
számítógépes
rendszerek
biztonságát
(Computer Security, COMPUSEC). ―
Kommunikációs biztonság az az állapot,
amelyben a (tele)kommunikációs eszközök a
bizalmasság,
hitelesség,
sértetlenség,
rendelkezésre állás elvesztésével szemben
védettek.
A
(tele)kommunikációs
rendszereken továbbított adatok védelme a
gyakorlatban a kriptográfiai eszközök
felhasználásával valósul meg. A rejtjelezõ
eszközök biztosítják, hogy az adatok
illetéktelen
kezekbe
kerülve
ne
kompromittálódjanak. Az elektromágneses
kisugárzással
szembeni
védelem
(TEMPEST) is a kommunikációs biztonság
területéhez tartozik, melynek során meg kell
tudnunk akadályozni, hogy akár aktív, akár
passzív eszközök alkalmazásával minõsített
adatok illetéktelen kezekbe kerüljenek.]
bezpieczeństwo pożarowe – tűzvédelem [tűzesetek
megelőzése, tűzoltási feladatok ellátása,
tűzvizsgálat, valamint ezek feltételeinek
biztosítása]
bezpieczeństwo
pracy
–
munkavédelem,
balesetelhárítás, unkabiztonság
bezpieczeństwo prowadzenia pojazdu – vezetési
biztonság
bezpieczeństwo publiczne [1. ogół warunków i
instytucji chroniących państwo i obywateli
przed zjawiskami groźnymi dla ładu
prawnego; 2. ochrona ustroju przed
zamachami na podstawowe instytucje
polityczne państwa] – közbiztonság
bezpieczeństwo
teleinformatyczne
[zbiór
zagadnień z dziedziny telekomunikacji i
informatyki związany z szacowaniem i
kontrolą
ryzyka
wynikającego
z
korzystania
z
komputerów,
sieci
komputerowych i przesyłania danych do
zdalnych lokalizacji, rozpatrywany z
perspektywy poufności, integralności i
dostępności. Budowanie bezpiecznych
systemów teleinformatycznych i aplikacji
jest celem starań projektantów sieciowych
i programistów, a także przedmiotem
studiów teoretycznych, zarówno w
dziedzinie
telekomunikacji
oraz
informatyki, jak i ekonomii. Zaowocowało
to
opracowaniem
metod
oceny
516
bezpieczeństwa i kontrolowania zagrożeń,
których przegląd znajduje się poniżej.
Mimo tych starań, ze względu na
złożoność i czasochłonność wielu spośród
proponowanych
procesów,
luki
zabezpieczeń stanowią jednak poważny i
wymierny problem dla użytkowników
sieci teleinformatycznych.] – informatikai
biztonság [az informatikai rendszer olyan –
az érintett számára kielégítő mértékű –
állapota, amelyben annak védelme az
informatikai rendszerben kezelt adatok
bizalmassága, sértetlensége és rendelkezésre
állása, valamint a rendszer elemeinek
sértetlensége és rendelkezésre állása
szempontjából zárt, teljes körű, folytonos és
a kockázatokkal arányos.]
bezpieczeństwo wolności szlacheckiej (Neminem
captivari) [Król Władysław Jagiełło dał
stanowi
rycerskiemu
przywilej
i
zobowiązanie w słowach: „Neminem
captivari permittemus nisi jurę victum”, co
znaczy po polsku: „Nikogo nie dozwolimy
uwięzić, dopóki prawnie osądzonym nie
zostanie”.
Przywilej
ten,
znany
powszechnie pod nazwą łacińską Neminem
captivari, nie stosował się jednak do
szlachty w czterech wypadkach, a
mianowicie: gdy szlachcic ujęty był na
gorącym uczynku kradzieży, zabójstwa,
podpalania i gwałtu.] – (hist.) nemesi
szabadság biztonsága v. védelme
bezpieczeństwo zbiorowe [1. system polityczny i
prawny mający na celu utrwalenie pokoju
międzynarodowego;
2.
głównym
założeniem
idei
bezpieczeństwa
zbiorowego
jest
utwierdzenie
w
przekonaniu,
że
najskuteczniejszym
sposobem odparcia agresji jest podjęcie
wspólnych działań przez kilka państw.
Teoria bezpieczeństwa zbiorowego opiera
się na stwierdzeniu, że powodem
konfliktów międzynarodowych i wojen są
niepewności oraz zagrożenia łączące się z
polityką siły. W świetle tej teorii, państwa,
które zobowiązują się do wzajemnej
obrony, mogą powstrzymać agresora oraz
ukarać go w przypadku naruszenia
porządku lub prawa międzynarodowego.]
– kollektív biztonság
bezpieczeństwo życia – életbiztonság
bezpiecznie – veszélytelenül, félelem nélkül,
biztosan, nyugodtan, biztonságosan
bezpieczniejszy,
-a,
-e
–
biztosabb,
biztonságosabb, veszélytelenebb
bezpiecznik
[1. urządzenie
zabezpieczające
przed skutkami nadmiernego obciążenia
instalacji elektrycznej; 2. urządzenie przy
-
Wersja 01 01 2017
wiązaniach nart powodujące odpięcie się
narty
przy
upadku;
3. urządzenie
zabezpieczające
mechanizm
przed
skutkami
nadmiernego
obciążenia
mechanicznego; 4. urządzenie w broni
palnej
zabezpieczające
przed
mimowolnym oddaniem strzału] –
(műszaki) biztosíték, biztosító
bezpiecznik przepala się – kiég a biztosíték
bezpiecznik się przepalił – a biztosíték kiolvadt
bezpieczny, -a, -e [1. taki, któremu nic nie grozi;
2. niczym niezagrażający, chroniący przed
niebezpieczeństwem] – biztos, biztonságos,
veszélytelen; biztosított, biztonsági
bezpieczna inwestycja – biztonságos befektetés v.
beruházás
bezpieczne inwestycje w niepewnych czasach –
biztonságos befektetések bizonytalan időkre
bezpieczny odległość – követési távolság
bezpieczny o + T. – biztos (vmi felől)
bezpieczne miejsce – biztos v. biztonságos hely
bezpieczny seks [Terminem bezpieczny seks
określa
się
uprawianie
seksu
z
niedopuszczeniem do przeniesienia chorób
wenerycznych lub zajścia w ciążę, przy
pomocy środków antykoncepcyjnych lub
tzw. bezpiecznych zachowań seksualnych.]
– (orv.) biztonságos szex [nevezzük az olyan
közösülést, amelyben a nemi betegségek
tovaterjedésének, valamint a nem kívánt
terhesség
bekövetkezésének
esélye
minimális. A két eset ellen különböző
védekezési módszerek ismertek.]
bezpieka
[(pot.) Służba Bezpieczeństwa
(wcześniej Urząd Bezpieczeństwa), służby
specjalne w PRL, zajmujące się oficjalnie
zapewnieniem porządku publicznego, a w
rzeczywistości
inwigilacją
i
prześladowaniem
środowisk
opozycyjnych,
tłumieniem
myśli
demokratycznej i ochroną panującego
ustroju, w którym nie mogło być miejsca
na swobodne wyrażanie poglądów, prawo
do strajku, wolne wybory.] – (tört.)
Biztonsági
Szolgálat;
Lengyel
Belügyminisztérium biztonsági szolgálata
bezplanowo – tervtelenül, tervszerűtlenül, terv
nélkül
bezplanowość – tervnélküliség, tervetlenség
bezplanowość zabudowy – tervnélküli építkezés
bezplanowy, -a, -e [nieoparty na planie] –
ötletszerű, tervszerűtlen, terv nélküli
bezpłatkowy, -a, -e – sziromtalan
bezpłatnie – ingyen, díjmentesen, díjtalanul
bezpłatność – díjtalanság, díjmentesség
517
bezpłatny, -a, -e [taki, za który nie pobiera się
opłaty] – ingyen, ingyenes, díjtalan,
díjmentes, haszon nélkül való, tiszteletbeli;
fizetéstelen, fizetetlen; illetékmentes
bezpłatna nauka – ingyenes oktatás
bezpłatna pomoc lekarska – ingyenes orvosi
ellátás
bezpłatne nauczanie – ingyenes oktatás
bezpłatny bilet – ingyenjegy, tiszteletjegy
bezpłatny
egzemplarz
–
tiszteletpéldány,
ingyenpéldány
bezpłatny numer telefoniczny – ingyen hívható v.
ingyenes telefonszám; „zöld szám” (a nap 24
órájában mindenhonnan, minden telefonról
hívható ingyenes telefonszám)
bezpłatny pracownik – fizetés nélküli dolgozó
bezpłatny urlop – fizetésnélküli szabadság
bezpłciowość – ivartalanság
bezpłciowiec
[1. pot.
osoba
niemająca
widocznych cech fizycznych określonej
płci;
2. lekcew.
osoba
niemająca
wyrazistych cech osobowościowych] –
ivartalan, nemnélküli; személytelen
bezpłciowy, -a, -e [1. niemający cech płciowych;
2. pot. nieokreślony, nijaki]– ivartalan,
nemnélküli
bezpłodnie – meddőn; eredménytelenül
bezpłodność [1. brak zdolności dojrzałego
osobnika do rozrodu; 2. bezowocność,
bezskuteczność]
–
terméketlenség,
meddőség;
eredménytelenség,
gyümölcstelenség
bezpłodny, -a, -e [1. niezdolny do rozrodu; 2. o
roślinie: niewydający owoców; 3. o ziemi,
glebie itp.: nieurodzajny, pustynny; 4.
niedający wyników] – terméketlen, meddő;
eredménytelen, gyümölcstelen; magtalan
bezpłodne wysiłki – eredménytelen erőfeszítések
bezpodmiotowy, -a, -e [jęz. niemający podmiotu]
– alany nélküli, alanytalan, személytelen
bezpodstawnie – alaptalanul, indokolatlanul,
jogosulatlanul
bezpodstawność – alaptalanság, indokolatlanság,
jogosulatlanság
bezpodstawny,
-a,
-e
[nieuzasadniony,
niesłuszny] – alaptalan, indokolatlan,
jogosulatlan, téves
bezpodstawna obiekcja – alaptalan kifogás
bezpodstawne podejrzenie – alaptalan gyanú
bezpodstawowy, -a, -e – alaptalan
bezposażny, -a, -e – hozomány nélküli
bezposażna panna – hozomány nélkül való
(szegény) lány
bezpostaciowość (amorfizm) – amorfizmus;
alaktalanság
-
Wersja 01 01 2017
bezpostaciowy, -a, -e – alaktalan, alak nélküli
bezpostaciowy stan, amorficzne ciało [jedna z
form
istnienia
ciał
stałych,
charakteryzujący się brakiem dalekiego
uporządkowania atomów, typowym dla
kryształów, natomiast atomy położone
blisko siebie są uporządkowane. Stan
bezpostaciowy jest typowy dla ciał
szklistych, polimerów, mas itp.] – alak
nélküli állapot; amorf test
bezpośredni, -ia, -ie [1. dotyczący kogoś lub
czegoś wprost; 2. znajdujący się bardzo
blisko,
niczym
nieprzedzielony;
3. naturalny, prosty, szczery] – közvetlen,
el nem határolt; egyenes, egyszerű, őszinte,
nem hivatalos (to człowiek bardzo
bezpośredni: ez nagyon egyszerű v.
közvetlen ember)
bezpośredni numer telefoniczny – közvetlen
telefonszám
bezpośredni
numer
telefoniczny
Policji
Republiki Czeskiej jest 158 – a Cseh
Köztársaság
Rendőrségének
közvetlen
telefonszáma 158
bezpośrednia
komunikacja
–
közvetlen
közlekedés, közvetlen útvonal
bezpośrednia kontrola – közvetlen ellenőrzés
bezpośrednia sprzedaż – közvetlen eladás
bezpośrednia łączność – közvetlen összeköttetés v.
csatlakozás
bezpośrednie
połączenie
(komunikacyjne)
[możliwość przejazdu z jednego miejsca
do drugiego jednym środkiem lokomocji]
– közvetlen kapcsolat v. összeköttetés
bezpośrednie sąsiedztwo – tőszomszédság
bezpośrednie zachowanie – közvetlen viselkedés
v. magatartás
bezpośrednie zagrożenie utraty życia lub
zdrowia – élet vagy testi épség elleni
közvetlen fenyegetés
bezpośredni wniosek – közvetlen következtetés,
közvetlen eredmény
bezpośrednio
–
közvetlenül,
egyenesen;
természetesen, egyszerűen
bezpośredniość – közvetlenség; természetesség
bezpotomnie – gyermektelenül
bezpotomny, -a, -e (bezdzietny) – gyermektelen
bezpowietrzny, -a, -e – légüres, levegőtlen;
(növény) anaerob
bezpowietrzny system malowania pasów – levegő
nélküli sávfestési eljárás
bezpowrotnie
–
visszatérhetetlenül;
visszahozhatatlanul,
helyrehozhatatlanul;
végleg; végérvényesen
518
bezpowrotność
–
visszatérhetetlenség,
visszahozhatatlanság, helyrehozhatatlanság,
visszavonhatatlanság, véglegesség
bezpowrotny, -a, -e [1. taki, który przeminął i nie
powróci; 2. niedający się zastąpić] – vissza
nem
térő,
visszavonhatatlan,
visszahozhatatlan,
helyrehozhatatlan;
megmásíthatatlan
bezpożytecznie
–
haszontalanul,
hasznavehetetlenül
bezpożyteczność
–
hasznavehetetlenség,
haszontalanság
bezpożyteczny, -a, -e – hasznavehetetlen,
haszontalan
bezprawie [1. stan, którego nie normują prawa;
2. czyn sprzeczny z prawem] – anarchia (w
mieście panuje bezprawie: a városban
anarchia van v. uralkodik); törvénytelenség,
törvényellenesség, önkény, önkényeskedés;
törvénysértés, jogtalanság, jogtalan eljárás,
jogsértés, jogellenesség; jogtalan eljárás
bezprawnie – törvénytelenül, törvénytelen módon,
törvényellenesen
bezprawność – törvénytelenség; törvénytelen v.
törvényellenes
állapot,
illegalitás;
jogtalanság
bezprawny, -a, -e [niezgodny z prawem,
zabroniony przez prawo] – jogtalan,
törvénytelen, törvényellenes, önkényes,
törvénybe ütköző
bezprawny postępek – törvénybe ütköző
cselekmény
bezprawny
użytkownik
mieszkania
–
lakásfoglaló; jogcím nélküli lakáshasználó
bezprecedensowa decyzja – példátlan ítélet, példa
nélküli döntés
bezprecedensowa decyzja – példátlan ítélet, példa
nélküli döntés
bezprecedensowość
–
példátlanság,
példa
nélküliség
bezprecedensowy, -a, -e [będący bez precedensu]
– példátlan, példa nélküli
bezpretensjonalnie – igénytelenül szerényen,
feltűnés nélküli módon, természetes módon
bezpretensjonalność – igénytelenség, szerénység
bezpretensjonalny, -a, -e [prosty, skromny,
naturalny; też: będący wyrazem takich
cech] – igénytelen, egyszerű, szerény,
természetes
bezpretensjonalny strój – szerény, egyszerű v.
igénytelen viselet
bezproblemowo – felületesen, felszínesen,;
könnyedén, felhőtlenül, problémamentesen
bezproblemowość – felületesség, felszínesség;
könnyedség,
felhőtlenség,
problémamentesség
-
Wersja 01 01 2017
bezproblemowy, -a, -e [1. nieporuszający
ważnych
problemów;
2. niemający
problemów do rozstrzygnięcia] – felületes,
felszínes, nem mélyrehatoló;, felhőtlen,
problémamentes
bezproblemowa młodzież – felhőtlen ifjúság
bezproblemowa młodzież – felhőtlen ifjúság
bezproblemowa sztuka – könnyed, felszínes darab
bezproblemowa sztuka – könnyed, felszínes darab
bezproblemowe życie – problémamentes v.
könnyed élet
bezprocentowo – kamat nélkül, haszon nélkül,
kamatmentesen
bezprocentowy, -a, -e (bez procentu) – kamat
nélküli, haszon nélküli, kamatmentes
bezprodukcyjnie
–
nem
produktívan,
improduktívan, eredménytelenül
bezproduktywna praca – eredménytelen munka
bezproduktywna praca – eredménytelen munka
bezproduktywne wysilki – hasztalan erőfeszítések
bezproduktywne wysilki – hasztalan erőfeszítések
bezproduktywny, -a, -e [niedający żadnych
rezultatów, nieprzynoszący korzyści] –
nem produktív, improduktív, eredménytelen
bezprogramowy, -a, -e [niemający określonego
programu] – program nélküli
Bezprym (ur. 986 lub 987, zm. 1032) [książę
Polski od 1031 do 1032. Najstarszy syn
Bolesława I Chrobrego, pochodził z jego
drugiego małżeństwa z nieznaną bliżej
Węgierką. Około 1001 roku wysłany do
wspólnoty mniszej założonej przez św.
Romualda pod Rawenną. W 1031 roku
przechwycił władzę po niemiecko-ruskim
ataku na Polskę. Według źródeł władca
odznaczający
się
niezwykłym
okrucieństwem. Zmarł zamordowany
wiosną
1032.
Za
jego
czasów
najprawdopodobniej objawiła się reakcja
pogańska. Z powodu braku dostatecznej
ilości źródeł większość ustaleń na temat
Bezpryma pozostaje w sferze hipotez.] –
Veszprém, v. Bezprym (986/987 – 1032
tavasza), [I. Boleszláv lengyel király
elsőszülött fia a magyar Judittól, második
feleségétől. Elterjedt nézet szerint Veszprém
anyja a magyar Géza magyar fejedelem
lánya (vagy Thietmar szerint egy ismeretlen
atyától származott) volt, akit Boleszláv a
Mieszkónak Gézával kötött szövetsége miatt
vett el. Hamarosan azonban Géza békés
politikája miatt, akivel nem tudott így
szövetségben harcolni, Boleszláv elkergette
magyar feleségét is elsőszülött kisfiával,
Veszprémmel együtt, akik Magyarországra
jöttek. Itt a Veszprém nevet csak ő viselte, és
519
Magyarországon csak két Veszprém helynév
fordult elő a korabeli források szerint. 1031ben trónra lépett, II. Konrád német-római
császár és I. Jaroszláv kijevi nagyfejedelem
támogatásával, elűzve öccsét, aki 1025 óta
uralkodott II. Mieszko néven. Mieszko, aki
Boleszláv és Emmilda fia volt, Bohémiába
menekült, Bezprym pedig a császárnak
küldte el a lengyel koronaékszereket.
Veszprém uralkodása azonban rövid életű
volt. 1032-ben meggyilkolták és újra II.
Mieszko lépett a trónra.]
bezprzedmiotowe rozmyślania – tárgyatlan
elmélkedés, céltalan elmélkedés, puszta
merengés
bezprzedmiotowe rozmyślania – tárgyatlan
elmélkedés, céltalan elmélkedés, puszta
merengés
bezprzedmiotowo – tárgyatlanul, határozott tárgy
nélkülien, cél nélkülien
bezprzedmiotowość – tárgyatlanság, határozott
tárgy nélküliség, cél nélküliség
bezprzedmiotowy, -a, -e [niemający podstawy,
przyczyny] – tárgyatlan, határozott tárgy
nélküli, cél nélküli; tárgytalan
bezprzestanny, -a, -e [Jako świat wszystek nie
tylko teraz, ale i na potym wyda powinne
świadectwo nieustawających od wzięcia na
głowę cnej tej korony prac, trudów,
odwag i bezprzestannego obmyślawania
około dobra państw sobie od Pana Boga
powierzonych J.K.M. AktaKrak III 79.] –
szüntelen, folytonos, szakadatlan
bezprzewodowa sieć lokalna (skr. WLAN, od ang.
Wireless Local Area Network) [sieć lokalna,
w której połączenia między urządzeniami
sieciowymi zrealizowano bez użycia
przewodów (np. tzw. skrętki, czy
światłowodów)] – WLAN (wireless LAN Wireless Local Area Network - Vezeték
Nélküli helyi hálózat) [1. rádióhullámot
használó vezeték nélküli helyi hálózat, ami
szórt spektrum vagy ortogonális frekvenciaosztásos
multiplexálás
technológia
segítségével lehetővé teszi a közeli
számítógépek
összekapcsolódását.
Számítógépek
vezetékes
hálózathoz
kapcsolására és önálló ad hoc hálózatok
létrehozására egyaránt alkalmas. 2. Vezeték
nélküli helyi számítógépes hálózat.]
bezprzewodowe sterowanie ultradźwiękowe –
ultrahangos távszabályozás
bezprzewodowe sterowanie ultradźwiękowe –
ultrahangos távszabályozás bezprzewodowy
[niewymagający
przewodów]
–
vezetéknélküli
bezprzewodowo – vezetéknélkülien
-
Wersja 01 01 2017
bezprzyczynowość – oknélküliség, indokolatlanság
bezprzyczynowy, -a, -e (niemający przyczyny) –
indokolatlan, meg nem indokolt, ok nélküli
bezprzydziałowy,
-a,
-e
–
(dawno)
élelmiszerjegyekben nem részesített
bezprzykładne bohaterstwo – példátlan hősiesség
bezprzykładne bohaterstwo – példátlan hősiesség
bezprzykładne kłamstwo – példátlan hazugság
bezprzykładne kłamstwo – példátlan hazugság
bezprzykładnie – páldátlanul, egyedüli a maga
nemében,
kivételesen,
rendkívülien,
megfontolandó módon
bezprzykładność – példátlanság, példa nélküliség,
rendkívüliség, kivételesség
bezprzykładny, -a, -e [niedający się z niczym
porównać] – példátlan, egyedülálló,
kivételes, példáját ritkító; példa nélküli
bezprzytomnie – eszméletlenül
bezprzytomność – eszméletlenség
bezprzytomny, -a, -e – eszméletlen
bezpylne cyklinowanie parkietów – pormentes
parkettcsiszolás
bezpylny, -a, -e [niewytwarzający pyłu,
niepowodujący powstawania pyłu] – porzó
nélküli; pormentes
bezpyłowo – porzó nélkülien; pormentesen
bezpyłowy, bezpylne cyklinowanie parkietów –
pormentes parkettcsiszolás
bezradnie – tanácstalanul, tehetetlenül
bezradność – tehetetlenség, tanácstalanság (na
twarzy
maluje
się
bezradność:
a
tanácstalanság kiült az arcán)
bezradny, -a, -e [1. niemogący sobie poradzić w
życiu
lub
w
trudnej
sytuacji;
2. świadczący o niemożności radzenia
sobie]
–
tanácstalan,
tehetetlen;
magatehetetlen
bezrękawnik [kamizelka bez rękawów] –
mellény; ujjatlan (női ruha, mellény, kabát)
bezręki, -a, -ie [niemający ręki lub rąk] – kéz
nélküli, félkezű
bezrobocie [zjawisko braku pracy zarobkowej] –
munkanélküliség; munkátlanság
bezrobocie
chroniczne
–
krónikus
munkanélküliség
bezrobocie cykliczne – ciklikus munkanélküliség
bezrobocie częściowe – részleges munkanélküliség
bezrobocie jawne – nyílt munkanélküliség
bezrobocie masowe – tömeges munkanélküliség
bezrobocie oficjalnie uznane – hivatalosan
elismert munkanélküliség
bezrobocie pełne – teljes munkanélküliség
bezrobocie
przejściowe
–
átmeneti
munkanélküliség
520
bezrobocie realne – valóságos munkanélküliség
bezrobocie ukryte – rejtett munkanélküliség
bezrobocie utajone – rejtett munkanélküliség
bezrobocie utrzymuje się na stałym poziomie –
munkanélküliség stagnál
bezrobocie zarejestrowane – nyilvántartott,
bejegyzett, regisztrált munkanélküliség
bezrobotny [osoba
niemająca
stałego
zatrudnienia], bezrobotna – munkanélküli,
állástalan (ffi/nő); munkakereső
bezrobotny, -a, -e – munkanélküli
bezrobotny,
-a,
-e
[niemający
stałego
zatrudnienia lub niemogący znaleźć
pracy] – munkanélküli, munkátlan
bezrogi, -a, -ie (niemający rogów) – szarv nélküli,
szarvatlan
bezrolny, -a, -e [nieposiadający własnego
gospodarstwa rolnego] – földnélküli v. föld
nélküli, zsellér sorban élő [chłop bezrolny:
földnélküli paraszt]
bezrolny [chłop
niemający
własnego
gospodarstwa rolnego] – földnélküli paraszt
bezropny, -a, -e – nem gennyező, nem gennyes
bezrozumnie – esztelenül, ostobán, bután
bezrozumność – esztelenség, ostobaság, butaság
bezrozumny, -a, -e [1. nieumiejący myśleć
rozumnie,
logicznie,
niepostępujący
rozsądnie;
2. świadczący
o
braku
rozumnego, logicznego myślenia] –
esztelen, ésszerűtlen, ész nélküli, észellenes,
értelmetlen
bezrozumne postęwowanie – esztelen eljárás
bezrtęciowy, -a, -e – higany nélküli
bezrtęciowy termometr – higanymentes v. higany
nélküli hőmérő
bezruch [brak ruchu, zmian] – nyugalom,
mozdulatlanság, veszteglés, szünetelés,
megállás; közömbösség; gépállás
bezruch katatoniczny – katatóniás mozdulatlanság
[catatonic immobility] [A testtartás hosszú
ideig fennmaradó rögzítettsége, amely
izommerevséggel
és
transszerû
tudatállapottal társul. A szkizofrénia egyes
eseteinek tünete.]
bezrybie [1. brak ryb; 2. okres zastoju w czymś;
3. zbiornik wodny pozbawiony ryb] –
halhiány; hal nélkül [na bezrybiu i rak ryba:
ahol nincs hal, a rák is hal] (ahol kalács
nincs, a kenyér is jó; ha nincs ló, a szamár is
jó)
bezrybny, -a, -e (niezawierający ryb») – hal
nélküli, halakban szegény
bezrząd [brak rządu] – anarchia
-
Wersja 01 01 2017
bezrządny, -a, -e (anarchiczny, wolnościowy) –
kormány
nélküli;
fejetlen,
tervtelen,
rendetlen, anarchikus
bezrzęsy, -a, -e (niemający rzęs) – szempilla
nélküli, pillátlan, láthatatlan szempillájú
bezsennie – álmatlanul
bezsennie przewracać się w łóżku – álmatlanul
hánykolódni az ágyban
bezsenność [zaburzenie snu charakteryzujące się
utrudnionym zasypianiem lub trwałym,
przedwczesnym
budzeniem
się]
–
álmatlanság; inszomnia [insomnia] [Az
alvás mennyiségével vagy minőségével való
elégedetlenség. A diagnózis szubjektív,
mivel sok inszomniára panaszkodó ember
normális alvást mutat a laboratóriumban,
míg mások, akik nem
panaszkodnak
álmatlanságra, észlelhető alvászavarokat
mutatnak.];
(bezsenność
męczy:
az
álmatlanság fáraszt)
bezsenny, -a, -e (spędzony bez snu) – álmatlan
bezsenny na noc – álmatlan éj
bezsens [1. brak sensu; 2. coś bezsensownego]–
értelmetlenség, ostobaság, ésszerűtlenség,
logikátlanság, butaság; esztelenség
bezsensowność – értelmetlenség, logikátlanság
bezsensowny,
-a,
-e [niemający sensu,
uzasadnienia] – értelmetlen, ésszerűtlen,
logikátlan, buta
bezsensowna rozmowa – értelmetlen beszélgetés
bezsensowne postępowanie – értelmetlen eljárás
bezsensowne znaczenie – értelmetlen jelentés
bezsilnie – erőtlenül, tehetetlenül
bezsilnikowiec (szybowiec) [to statek powietrzny
cięższy od powietrza (aerodyna) nie
posiadający własnego napędu, czyli
silnika. (Szybowiec z silnikiem to inaczej
motoszybowiec)]
–
vitorlázógép,
vitorlázórepülőgép
bezsilnikowy, -a, -e – motornélküli
bezsilność – tehetetlenség, erőtlenség
bezsilny, -a, -e [1. nieumiejący sobie z czymś
poradzić, niemogący czemuś podołać;
2. wyrażający niemożność poradzenia
sobie; 3. daw. niemający siły fizycznej] –
erőtlen,
gyenge,
tehetetlen,
bágyadt,
kimerült; védtelen; tanácstalan
bezskrzelny, -a, -e – kopoltyú nélküli, kopoltyútlan
bezskrzydły, -a, -e [niemający skrzydeł] –
szárnyatlan, szárny nélküli
bezskutecznie
–
eredménytelenül,
hiába;
sikertelenül, hasztalanul, haszontalanul
bezskuteczność – eredménytelenség, sikertelenség,
hiábavalóság, hatástalanság; terméketlenség
521
bezskuteczny, -a, -e [nieprzynoszący pożądanych
rezultatów] – haszontalan, eredménytelen,
sikertelen, hasztalan, hiábavaló, hatástalan
bezskuteczne negocjacje – eredménytelen
tárgyalás
bezsłoneczny, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem światła słonecznego] – nap
nélküli, naptalan; a nap által meg nem
világított, a nap által nem sütött
bezsłowny, -a, -e (niewyrażony słowami) –
szótlan, hallgatag, néma
bezsoczność
[brak
wydzielania
soku
żołądkowego] – gyomornedv kiválasztás
hiánya
bezspornie – vitathatatlanul, kétségtelenül, kétséget
kizáró módon
bezsporność – kétségtlelenség, nyilvánvalóság
bezsporność jakiej tezy – vmely tétel (tézis)
vitathatatlansága
bezsporność jakiej prawda – vmely igazság
vitathatatlan volta
bezsporny, -a, -e (niebudzący wątpliwości) –
vitathatatlan, elvitathatatlan, kétségtelen,
nyilvánvaló, szembetűnő, ellenkezést nem
tűrő; kétségbevonhatatlan
bezspójnikowy, -a, -e [połączony bez użycia
spójnika] – kötőszó nélküli
bezsprzecznie – kétségkívül, kétségtelenül,
vitathatatlanul; vitán felül, vitán felüli
módon, okvetlenül, biztosan
bezsprzeczność – kétségtelen valóság
bezsprzeczny, -a, -e (niebudzący wątpliwości) –
kétségtelen, vitathatatlan; nem vitás, föltétlen
bezstronnie
–
pártatlanul,
elfogulatlanul,
tárgyilagosan
bezstronność – elfogulatlanság, pártatlanság;
tárgyilagosság
bezstronny, -a, -e [kierujący się obiektywizmem]
– elfogulatlan, pártatlan, tárgyilagos
bezstronny sąd – pártatlan ítélet; pártatlan bíróság
bezstronny sędzia – elfogulatlan v. tárgyilagos bíró
bezstronny świadek – elfogulatlan tanú
bezstylowość – stílustalanság
bezstylowy, -a, -e [niemający stylu] – stílustalan,
stílus nélküli
bezszelestnie – nagyon csendesen, alig susogóan,
zörej nélkül, zúgás nélkül
bezszelestny, -a, -e [niepowodujący szelestu] –
nagyon csendes, alig susogó, zörej nélküli,
zúgás nélküli; nesztelen
bezsznurowy, -a, -e [niewymagający przewodów,
instalacji] – vezeték nélküli
bezsznurowe radio – vezeték nélküli rádió
bezsznurowy telefon – vezeték nélküli telefon
-
Wersja 01 01 2017
bezszumnie – morajlás nélkül, csendesen
bezszumność – zajmenteség, zajnélküliség,
zavarmentesség
bezszumny, -a, -e [niepowodujący szumu],
bezszumowy, -a, -e – csendes, zajmentes,
zavarmentes; zaj nélküli, zörejmentes
bezterminowo – határidő nélkül
bezterminowy, -a, -e [niemający określonego
terminu] – határidő nélküli
bezszmerowy, -a, -e (niepowodujący hałasu) –
zajtalan, zaj nélküli
bezszwowe pończoch [pończochy bez szwu] varrás nélküli harisnya [Olyan, körkötőgépen
előállított harisnya, amelyen nincs hosszanti
varrat. Ellentéte az ún. hátulvarrott harisnya.]
bezszynowy, -a, -e [1. niemający szyn,
poruszający się bez szyn; 2. odbywający
się bez wykorzystania szyn] – nem sínen
futó; sín nélküli
bezśnieżnie – hótalanul
bezśnieżny, -a, -e [charakteryzujący się brakiem
śniegu] – hótalan, hó nélküli
bezśnieżna zima – hónélküli tél
beztalencie [1. lekcew. człowiek niemający
talentu; 2. lekcew. brak talentu; 3. lekcew.
rzecz
wykonana
bez
talentu]
–
tehetségtelenség, hozzá nem értés (ukrywał
swoje beztalencie: titkolta hozzá nem
értését)
beztalencie z niego – tehetségtelen ember
bezterminowo – határidő nélkül
bezterminowy, -a, -e [niemający określonego
terminu] – határidő nélküli, meghatározott
idő nélküli, keltezés nélküli, életfogytig tartó
bezterminowe ciężkie roboty – életfogytig tartó
nehéz munka
beztlenowce – anaerobák, oxigén nélkül élő
baktériumok, anaerob baktériumok
beztlenowiec [organizm mogący żyć bez tlenu
atmosferycznego] – anaerob szervet
beztłuszczowy, -a, -e [1. niezawierający tłuszczu;
2. pozbawiony tłuszczu lub stosowany bez
dodatku tłuszczu] – zsírtalan, zsír néklüli,
zsírmentes
522
beztłuszczowa dieta – zsír nélküli diéta
bezto [przez to] – [Słowniczek języka śląskiego]
emiatt, ezáltal, ezért
beztreściwy, -a, -e [1. zob. beztreściowy;
2. niedostarczający
wartościowych
składników odżywczych] – tartalmatlan,
tartalom nélküli
beztroska [1. brak trosk, wesoły nastrój; 2. brak
dbałości o coś, nieprzejmowanie się
niczym]
–
gondtalanság,
tétlenség,
semmittevés (panuje zupełna beztroska:
teljes a gondtalanság)
beztroski,
-a,
-ie
[1. niemający
trosk;
2. świadczący o braku trosk; 3. nieskłonny
do martwienia się, nieprzejmujący się
niczym] – gondtalan, tétlen, szabad, vidám,
biztos
beztroska młodość – gondtalan ifjúság
beztroska rabunkowa gospodarka – gondatlab
rablógazdálkodás
beztroska zabawa – gondtalan mulatozás,
gondtalan mulatság
beztrosko – gondtalanul, tétlenül, szabadon,
vidáman, biztosan
beztuż [przez to, dlatego] – [Słowniczek języka
śląskiego] emiatt, ezáltal, ezért
bezuch [odwiedziny] – [Słowniczek języka
śląskiego] látogatás
bezustannie – szakadatlanul, szüntelenül, folyton;
állandóan, megszakítás nélkül, megállás
nélkül; folyamatosan; megállás nélkül
bezustanność – szakadatlanság, folyamatosság,
állandóság, szüntelenség
bezustanny, -a, -e [trwający bez przerwy] –
szakadatlan,
szüntelen,
folytonos,
folyamatos, folytatólagos; meg nem szakított
bezusterkowy, -a, -e [niemający usterek] –
hibátlan, selejtmentes
bezusterkowa praca – selejtmentes, hibátlan
munka
bezusterkowy wyrób – hibátlan termék
bezużytecznie – haszontalanul, hasznavehetetlenül,
szükségtelenül
bezużyteczność
–
haszontalanság,
hasznavehetetlenség, hiábavalóság
bezużyteczny, -a, -e (niemający usterek) –
használhatatlan, haszontalan, nem szükséges,
hasztalan, hiábavaló
bezwartościowy, -a, -e [1. niemający wartości;
2. będący złej jakości; 3. odznaczający się
ujemnymi
cechami
charakteru]
–
értéktelen, tartalmatlan, semmitérő
-
Wersja 01 01 2017
bezwartościowe utwory literackie – értéktelen
irodalmi alkotások
bezwarunkowa kapitulacja – feltétel nélküli
megadás v. fegyverletétel
bezwarunkowo – feltétlenül, okvetlenül, biztosan
bezwarunkowo trzeba to zrobić – ezt feltétlenül
meg kell csinálni
bezwarunkowość – feltétlen volta vminek,
bizonyosság
bezwarunkowy, -a, -e [nieograniczony żadnymi
warunkami] – feltétlen, okvetlen, biztos,
teljes, oszthatatlan
bezwarunkowe przyjęcie weksla – a váltó feltétel
nélküli elfogadása
bezwarunkowy zakaz – feltétlen betiltás
bezwąsy, -a, -e [niemający wąsów] – bajusztalan,
bajusz nélküli; tejfelesszájú
bezwąsy smarkacz – tejfelesszájú kölyök, taknyos
kölyök
bezwiednie – akaratlanul, tudatlanul, öntudatlanul,
ösztönösen
bezwiedność –
tudatlanság, öntudatlanság,
ösztönösség,
ismeretlenség;
ájulás,
eszméletlenség
bezwiedny, -a, -e [mimowolny] – tudatlan,
akaratlan, öntudatlan, ösztönös, gépies;
tudattalan
bezwiedna krzywda – akaratlan sértés, bántás,
rossz cselekedet
bezwietrzny, -a, -e [charakteryzujący się
brakiem wiatru] – szélvédett, szélmentes,
csendes, nyugodt
bezwietrzna pogoda – szélmentes idő
bezwietrzny ranek – szélmentes, csendes, nyugodt
reggel
bezwirowy, -a, -e – örvénymentes
bezwitaminowy, -a, -e [niezawierający witamin]
– vitamin nélküli
bezwizowy, -a, -e – vízum nélküli, vízummentes
bezwizowy ruch turystíczny – vízummentes
turistaforgalom
bezwład [1. niechęć lub niezdolność do czynu,
ruchu; 2. zob. porażenie], bezwładność –
erőtlenség,
tehetetlenség,
gyengesség,
aláltság, érzéketlenség; fejetlenség
bezwład nóg – a láb erőtlensége
bezwładnie – aléltan, érzéketlenül, gyengén,
tehetetlenül
bezwładnościowy, o reakcji bezwładnościowej
(układ akustyczny) – akusztikailag passzív,
nagy akusztikai tehetetlenségű
bezwładność [1. cecha ciała polegająca na
dążeniu do zachowania stanu, w którym
się to ciało znajduje; 2. niezdolność
523
poruszania się] – (lat.) inercia; tétlenség,
lustaság; tehetetlenség
bezwładny, -a, -e [1. niemający siły; 2. niemający
woli lub sił do działania; 3. niemający
władzy nad częściami własnego ciała; też:
niemogący się poruszać; 4. fiz. podlegający
bezwładności, wynikający z niej lub z nią
związany] – tehetetlen, magatehetetlen, alélt,
érzéketlen, elgyengült, renyhe; (testi) erejét
vesztett, tunya, lomha; fiz. tehetetlenségi-,
inerciabezwładne nógi – erőtlen láb
bezwładne ręce – erőtlen kéz
bezwłasnowolność
–
akaratnélküliség,
akaratképtelenség, alkalmatlanság vmire;
(jog) cselekvőképtelenség
bezwłasnowolność prawna – cselekvőképtelenség
bezwłasnowolny, -a, -e – akaratnélküli, (jog)
cselekvőképtelen
bezwłosy, -a, -e [niemający włosów] – hajnélküli,
szőrtelen, kopasz
bezwodnik (anhydryd) – anhidrid ("víz nélküli")
bezwodnik zasadowy [tlenek metalu, który
łącząc się z wodą, tworzy wodorotlenek] –
olyan vegyület, amelynek vizes oldata lúgos
(bázisanhidridek)
bezwodny, -a, -e [1. taki, w którym nie ma rzek,
jezior itp.; też: pozbawiony wody lub
ubogi w wodę; 2. o związku chemicznym:
niezawierający wody; 3. techn. działający
bez użycia wody] – víztelen, kevés vizű,
vízmentes
bezwodna pustynia – víztelen pusztaság
bezwola – akarat hiánya, akaratnélküliség; (orvosi)
(kóros) akarathiány, abúlia
Bezwola [wieś w Polsce położona w
województwie lubelskim, w powiecie
radzyńskim, w gminie Wohyń przy
głównej trasie kolejowej z Łukowa do
Lublina.] – Bezwola (lengyel falu)
bezwolny, -a, -e [1. pozbawiony woli, biernie
wykonujący
czyjeś
polecenia;
2. świadczący o braku woli] – szabadságot
nélkülöző, rabságban levő, nem szabad;
akarat nélküli, gyenge akaratú
bezwonność – szagtalanság, szagnélküliség, illat
hiánya
bezwonny, -a, -e [niemający zapachu] –
szagtalan, illat nélküli
bezwrażliwość – érzéktelenség
bezwrażliwy, -a, -e – érzéketlen
bezwstyd (brak wstydu) – szemérmetlenség
bezwstydna kobieta – szemérmetlen nő
bezwstydnica – szemérmetlen nő
-
Wersja 01 01 2017
bezwstydnie – szemérmetlenül, arcátlanul,
cinikusan
bezwstydnik – szemérmetlen, arcátlan
bezwstydność – szemérmetlenség, arcátlanság
bezwstydny, -a, -e [1. niemający wstydu,
pozbawiony skrupułów; 2. świadczący o
braku wstydu, skromności] – szégyentelen,
szemérmetlen, arcátlan, cinikus
bezwyjątkowo – kivétel nélkül, egyetemesen,
teljesen
bezwyjątkowość - egyetemesség, teljesség
bezwyjątkowy, -a, -e [niemający wyjątków –
odstępstw
lub
niedopuszczający
wyjątków] – kivétel nélküli, egyetemes,
teljes
bezwyjściowo – kilátástalanul, reménytelenül,
megoldatlanul, menthetetlenül
bezwyjściowość – kilátástalanság, reménytelenség,
megoldatlanság, menthetetlenség
bezwyjściowy, -a, -e [niedający się rozstrzygnąć]
– kilátástalan, reménytelen, megoldatlan,
menthetetlen
bezwyrębowy, -a, -e – irtás nélküli
bezwyrębowa
gospodarka
leśna
–
állománykímélő erdőgazdálkodás
bezwyznaniowiec – felekezetnélküli v. felekezet
nélküli, vallástalan, hitetlen (ember)
bezwyznaniowość – vallásnélküliség, hitetlenség,
felekezet nélküliség; vallástalanság
bezwyznaniowy, -a, -e [niewyznający żadnej
religii] – vallástalan; felekezet nélküli,
vallásnélküli, hitetlen
bezwzajemnie – kölcsönösség nélkül való,
viszonzatlan
bezwzajemność – viszonzatlanság
bezwzajemny, -a, -e – kölcsönösség nélküli,
viszonzatlan, nem viszonozott
bezwzględnie – feltétlenül, okvetlenül, biztosan;
mindenre tekintet nélkül; kíméletlenül;
szükségképpen
bezwzględność – feltétel nélküli volta vminek;
biztonság; kíméletlenség, könyörtelenség
bezwzględny, -a, -e [1. surowy, okrutny;
2. świadczący o surowości, okrucieństwie;
3. niedopuszczający wyjątków, odchyleń;
4. niczym nieuwarunkowany] – 1. feltétlen,
korlátlan, viszonylagos, abszolút; nem
befolyásolt, nem részlehajló, könyörtelen;
okvetlen,
2.
(surowy)
kíméletlen,
könyörtelen; abszolút
bezwzględna wartość danej liczby [dla liczby
dodatniej: ta sama liczba, dla liczby
ujemnej: liczba do niej przeciwna] – adott
szám abszolút értéke
bezwzględna prawda – színigazság
524
bezwzględna wysokość dźwięku; słuch absolutny
– abszolút hangmagasság
bezwzględny morderca – kegyetlen gyilkos
bezwzględny sędzia – könyörtelen bíró
bezwzględny pomiar przewodnictwa kostnego –
abszolút csontvezetéses vizsgálat
bezzałogowy, -a, -e [1. niemający załogi;
2. odbywający się bez udziału załogi]–
személyzet nélküli, legénység nélküli
bezzałogowe laboratorium – személyzet nélküli
laboratórium
bezzałogowy lot – legénység nélküli repülés
bezzałogowy statek kosmiczny – személyzet
nélküli űrállomás
bezzasadnie – megalapozatlanul, alaptalanul
bezzasadność – megalapozatlanság, alaptalanság
bezzasadny,
-a,
-e
[nieuzasadniony,
bezpodstawny] – megalapozatlan, alaptalan
bezzasadne nadzieje – alaptalan remények
bezzasadne żądania – megalapozatlan követelések
bezzaworowy, -a, -e – szelep nélküli
bezzębny, -a, -e [niemający zębów] – fogatalan,
foghíjas, fog nélküli; csorba
bezzębny starzec – fogatlan aggastyán, foghíjas
apó
bezzwłocznie – haladéktalanul, tüstént; halasztást
nem tűrően, halaszthatatlanul; azonnal,
rögtön
bezzwłoczność
–
haladéktalanság,
halaszthatatlanság
bezzwłoczny,
-a,
-e
[mający
nastąpić
natychmiast] – haladéktalan, halasztást nem
tűrő; azonnali, rögtöni
bezzwrotny, -a, -e [niepodlegający zwrotowi,
spłacie] – vissza nem térítendő; vissza nem
fordítható v. adható v. fizethető
bezzyskowność – haszonnélküliség
bezzyskowy, -a, -e – hasznot nem hozó, hasznot
nem hajtó
bezżennie – nőtlenül, legény módra, szabadon
bezżenność (zob. celibat) – coelibatus; papi
nőtlenség, cölibátus
bezżenny
[1. niemający
żony;
2. charakteryzujący się brakiem żony]–
nőtlen, legény, szabad
bezżeństwo – nőtlenség, nőtlen állapot, cölibátus
beż1, beżowy, -a, -e [taki jak kolor mlecznej
kawy] – drapp, homokszínű; beige színű
2
beż [1. kolor mlecznej kawy; 2. ubranie, tkanina
itp. mające ten kolor] – (fr.) beige; halvány
sárgásbarna,
testszínű,
homokszín,
szürkésvöröses sárga; drapp, világosbarna
bęben [1. perkusyjny instrument muzyczny;
2. pot. o małym dziecku; 3. pot. brzuch,
-
Wersja 01 01 2017
zwłaszcza duży; 4. część składowa różnych
maszyn
i
urządzeń
w
kształcie
obracającego się walca; 5. cylindryczna
część budowli stanowiąca podstawę
kopuły; 6. cylindryczny blok kamienny
będący częścią składową trzonu kolumny;
7. (tambur) kopuły - część budowli
stanowiąca podstawę kopuły, zazwyczaj
na planie koła, elipsy lub wieloboku] –
dob; felfújt has; (o małym dziecku) gyerek,
srác, poronty; (műszaki) dob, henger
[nawinąć linę na bęben: kötelet kötéldobra
feltekerni]; dobszita (malomban); hengeres
gépalkatrész,
amelynek
palástfelületét
használják fel valamely célre (fékdob,
kötéldob stb.); építészeti elem, a kupola alatt
elhelyezkedő, általában ablaknyílásokkal
áttört nyaktagozat; kupoladob vagy tambur;
(pralka) mosódob; (ép) dob (a kupola része)
bęben [perkusyjny instrument muzyczny] – dob
(ritmuskeltő ütőhangszer); henger v. üst
alakú, kifeszített bőrös ütőhangszer; üstdob
Bęben, bębenek. Mączyński w swoim słowniku
łacińsko-polskim z r. 1564 podaje: „tympanum –
bęben, tympanum – rydwanik, nakryty wózek,
kolne zwono, żoraw albo koło, kołowrot który
szłapiąc obracają, a tak na wierzch co ciężkiego
wciągają; tympanum – misa, czasza albo
staroświeckie jakieś naczynie; tympanista –
bębennica;
tympanistria
–
bębenniczka;
tympanizo – bębnię, biję w bęben; tympanitas –
spuchnienie żywota; tympanicus – co do bębna
należy”. Wynalazek bębna przypisują Cymbrom,
którzy podobno rozpinali skóry na wozach i
uderzali w nie podczas bitwy, aby podnieść swój
animusz wojenny. W każdym razie użycie bębna
przyszło do Europy z Azyi, od Saracenów,
prawdopodobnie podczas wojen krzyżowych, i
upowszechniło się zwłaszcza w wojsku pieszem,
które powszechnie do dziś go używa. Bębny,
używane w Polsce przez rycerstwo konne, miały
kształt kotłów i pod wyrazem „kocioł” zostaną
objaśnione. Bęben kształtu cylindrowego zwali
Polacy zwykle tarabanem, która to nazwa
pochodzić ma pierwotnie z wyrazu arabskiego
darabat – uderzenia, ciosy. Chorągwie
janczarskie hetmanów naszych ubierane były
zupełnie po turecku i miały muzykę, w której
znajdowały się wszystkie narzędzia, używane w
wojsku tureckiem. Bębenek (tamburino) ręczny,
inaczej bębenkiem maurytańskim albo tambour
de basque zwany, jest jednym z najdawniejszych
instrumentów
perkusyjnych,
znany
już
Egipcjanom,
Hebrajczykom
(toph),
Grekom (tympanon), Rzymianom (tympanum),
Arabom (deff), a od nich zapewne Hiszpanom
(adufe).
bęben hamulcowy – fékdob
bęben mały (werbel, bębenek, tamburo militare)
[instrument
perkusyjny
z
grupy
membranofonów, który wraz z wielkim
bębnem stanowi podstawową część
525
zestawu perkusyjnego] - pergődob (vagy
kisdob) [egy fémből vagy fából készült
henger alakú dob, melynek a tetejére és az
aljára ritkábban állati bőrből, napjainban
inkább
műanyagból
készült
dobbőrt
feszítenek]
bęben obręczowy [ogólna nazwa rodziny
membranofonów charakteryzujących się
średnicą naciągu nieproporcjonalną do
głębokości ramy, nadającej mu wielce
zróżnicowane brzmienie w zależności od
miejsca uderzenia; zwykle o pojedynczej
membranie,
która
może
być
przymocowana do korpusu obręczą ze
śrubami (np. brazylijskie Pandeiro),
przyklejona do ramy (większość bębnów
obręczowych ze środkowego wschodu i
płn. Afryki, znanymi tam ogólnie jako riq,
daf, dof lub tar), przymocowane do
obręczy za pomocą nitów (np. irlandzki
bodhran) lub też naciągnięte paskiem
skórzanym czy sznurem, jak w bębnach
obręczowych Indian Ameryki Płn.] –
sámándob
bęben trybowy – hajtódob; fogazott dob
bęben wielki inaczej taktownik [największy
bęben w całym zestawie perkusyjnym,
charakteryzujący się mocną konstrukcją i
niskim brzmieniem. Wraz z werblem daje
podstawę rytmu. Średnica instrumentu
mieści się w zakresie od 18" do 26".] –
nagydob
bębenek [1. mały bęben – instrument;
2. zabawka podobna do tego instrumentu;
3. błona bębenkowa; 4. część maszyny lub
mechanizmu
w
kształcie
walca;
5. niewielkie narzędzie do połowu ryb w
płytkich wodach] – kis dob, kézidob,
csörgődob, tamburin; dobhártya; (műszaki)
dugattyú; tölténydob
bębenek baskijski (zob. tamburyn) – tamburin
-
Wersja 01 01 2017
bębenek uszny – dobhártya (fülé)
bębenkowy, -a, -e – dobszerű, dobos, dob- [błona
bębenkowa: dobhártya]
bębnić [1. grać na bębnie; 2. uderzać w coś
wielokrotnie wytwarzając niskie dźwięki;
3. potocznie: rozpowiadać coś, powtarzać
wielokrotnie; 4. pot. wydawać głośne
dźwięki; 5. pot. rozgłaszać coś] – dobolni,
dobot verni v. pengetni; (átv.) zörögni,
ütögetni, verdesni vmit; széltében-hosszában
elbeszélni,
szétkürtölni
vmit;
zúgni,
zümmögni
bębnić komu w ucho, bębnić komu nad uchem –
unos-untalan ismétli vkinek a fülébe
bębnić palcami po szybie – dobolni az
ablaküvegen az ujjaival
bębnić palcami po stole – dobolni az asztallapon
az ujjaival
bębnienie – dobolás, dobverés; dobszó
bębny bongo – bongódobok
bęc [wykrzyknik imitujący dźwięk powstający,
gdy coś lub ktoś spada i uderza w coś] –
puff! püff! bumm!, zsupsz!
bęcnąć [1. pot. uderzyć się o coś; 2. pot.
przewrócić się] – lepottyanni, lepuffanni,
leesni, elvágódni, odaütődni
bęcnąć kogo pięścią w plecy – hátba verni vkit
bęcwał [pogard. «człowiek bezmyślny] – kövér,
nehézkes, lassú, ügyetlen, tohonya, ostoba
(ember)
będą – lesznek; fognak (vmit csinálni)
będą na mnie czekać – várni fognak (rám)
będąc – lévén
będąc przekonanym, że… – abban a hiszemben,
hogy…
będący, -a, -e – leendő; levő
będąca w ciąży a. w odmiennym stanie – terhes
będąca przy nadziei – várandós
będący między tym – közbenső
będący na (czyjej) łasce – rászorult
będący o naturze – természetű
będący po drugiej stronie – túlsó; a másik oldalon
lévő
będący pod władzą – (vkinek) a fennhatósága alatt
áll
będący w czyimś posiadaniu – vki birtokában van
będący w jednakowej odległości – egyforma
távolságban levő
będący w letargu – tetszhalott
będący w związku – öszefüggésben lévő;
összefüggő
będący wysokiej rangi – rangos
będę – leszek, fogok; ott leszek
będę chodzić pieszo – gyalog fogok járkálni
526
będę ci moją krzywdę pamiętał – ezt nem
felejtem el neked
będę czekał – várni fogok
Będę z Chrystusem i to wystarczy. [Autor:
Michael Faraday] – Krisztussal leszek. Ez
elég. (Michael Faraday angol fizikus és
kémikus)
będę mu rad – hálás leszek neki
będę
nocował/nowocała
w
schroniskach
turystycznych – turista menedékházakban
fogok megszállni
będę pisał – írni fogok
będę robić to zadanie jutro po południu, kiedy
przyjdę do domu ze szkoły – holnap
délután meg fogom csinálni ezt a feladatot,
amikor hazaérkezem az iskolából
będę się starał – átv. rajta leszek!
będę się uczył począwszy od jutra – tanulni fogok
holnaptól kezdve
będę studiować – tanulni fogok
będę
uważał
za
swój
obowiązek
–
kötelességemnek fogom tartani v. tekinteni
będę w domu o szóstej – hatkor otthon leszek
będę w kawiarni – itt leszek az expresszóban
będę wam wdzięczny za pomoc – hálás leszek
önnek a segítségéért
będzie – lesz, fog (segédige) [nic z tego nie będzie:
ebből semmi sem lesz]
będzie burza, nie darmo mnie lamało w kościach
– vihar lesz, nem hiába fájtak a csontjaim
będzie huczek – ebből valami zűr v. kalamajka lesz
będzie jeszcze na naszym pogrzebie – (átv.) ott
lesz ő még a mi temetésünkön; ő fog minket
eltemetni; mindnyájunkat túl fog élni
będzie kij w robocie – lesz a botnak dolga
będzie mi bardzo miło – nagyon fogok örülni
będzie mi po drodze – útba esik nekem
będzie miał ze mną do czynienia – dolga lesz
velem
będzie pan/pani uprzejmila? – legyen szíves!
będzie się miał z pyszna! – remekül fogja magát
érezni!
będzie się na wiosnę budować – tavasszal
építkezik
będzie słonecznie i sucho – napos és száraz idő
várható
będzie to miało bardzo smutne następstwa –
ennek nagyon szomorú következményei
lesznek
będzie tylko mycie i siszenie – csak mosás és
szárítás lesz
będziemy bardzo zadowoleni, jeśli... – nagyon
örvendenénk, ha...
-
Wersja 01 01 2017
będziemy młócić we dwoje – ketten csépelünk
majd
będziesz go luzował co godzinę – óránként le
fogod őt váltani
będziesz miał ze mną do czynienia – meggyűlik
velem a bajod
będziesz pracować – dolgozni fogsz
będźcie tak uprzejmi i wytłumaczcie mi to –
legyen szíves, magyarázza ezt meg nekem
bękarci – fattyú, kölyök
bękart [1. pogard. nieślubne dziecko; 2. pot. z
niechęcią o dziecku; 3. druk. końcowy
wiersz ustępu przeniesiony przy łamaniu
na początek następnej kolumny lub
następnego łamu, traktowany jako błąd w
łamaniu] – fattyú, zabigyerek; korcs
(wyrodek); fattyúsor [A tipográfiában a
tördelés súlyos hibája az úgynevezett
fattyúsor. Két előfordulási lehetősége van az
özvegy sor és a súlyosabb árvasor. Ha egy
oldal legutolsó sorában kezdődik egy
bekezdés, azt özvegy sornak nevezik. Ha egy
oldal egy bekezdés utolsó sorával kezdődik,
azt árvasornak nevezik.]
BFS
–
Breadth
First
Search
(zob.
przeszukiwanie
wszerz)
–
(inf.)
szélességben először keresés (breadth-first
search)
BGA (ang. Ball Grid Array) [obudowa z
wyprowadzeniami sferycznymi w siatce
rastrowej – typ obudowy układów
scalonych stosowanych w technologii
montażu powierzchniowego (SMT). W
obudowach tego typu wyprowadzenia w
postaci kulek ze stopu lutowniczego
znajdują się na całej (bądź znacznej
części) powierzchni spodniej strony
układu. Wyprowadzenia te lutuje się do
podłoża powierzchniowo zazwyczaj z
użyciem nagrzewnicy.] – BGA (Ball Grid
Array) [Processzor foglalat típusa.]
BGP
(ang. Border Gateway Protocol) [1.
zewnętrzny
protokół
trasowania
(routingu). BGP w wersji czwartej jest
podstawą
działania
współczesnego
internetu. Istnieje wiele rozszerzeń BGP
stosowanych przy implementacji MPLS
VPN, IPv6 czy Multicast VPN. 2.
(Zewnętrzny protokół bramkowy) Protokół
BGP jest nowoczesnym protokołem
trasowania między systemami] – Border
Gateway Protocol (BGP), BGP protokoll
[határátjáró protokoll v. peremátjáró
protokoll]
527
bhakta [w hinduizmie: wierny praktykujący
bhakti] – (hin.) bhakta; Krsna vagy Visnu
híve
bhp.(bezpieczeństwo i higiena pracy) - munka- és
egészségvédelem
bi- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający
znaczenie:
podwójny,
dwukrotny,
dwoisty] – (lat.) bi-; két-, kettős, kétszer,
kétszeres
biada [wykrzyknik wyrażający ubolewanie] –
jaj!,
sajnos!,
már
régen
rossz!,
szerencsétlenség!
biada ci! – jaj neked!
Biada przemocy, gdy w Boga godzi (Horacy) –
Jaj a túlerőnek, ha Istenre támad (Horatius)
biada zwyciężonym – jaj a legyőzötteknek!
biadać (biada) [głośno wypowiadać żale] –
jajgatni,
jajveszékelni,
siránkozni,
panaszkodni, nyomorogni [płacze, narzeka i
biada: sír, panaszkodik és jajgat]
biadać na kogo – panaszkodni vkire
biadać nad kim/czym – siránkozni vkin/vmin
biadanie – jajgatás, siránkozás; jajveszékelés
biadolenie – jajgatás, siránkozás, panaszkodás
biadolić [pot. biadać] – kínlódni, bírkózni,
küzdeni, nyomorogni; jajgatni, siránkozni
biaksialny, -a, -e – (lat.) biaxiális; kéttengelyű
bialuchny, -a, -e [zdrobnienie od: biały]
(bieluchny) – hófehér
bialusieńki, -a, -e [zdrobnienie od: bialuśki] –
hófehér, teljesen fehér
bialutki, -a, -ie [zdrobnienie od: biały] – fehér,
fehérke
Biała [1. dawny herb polski; polski herb
szlachecki. Jedna z zapisek sądowych
radomskich z r. 1418 podaje, że herb ten
wyobrażał półtora krzyża w podkowie i że
używali go Jakób z Głumic oraz Lutek i
Jan Przełuscy. Nazwa ta służyła także
herbowi Ciołek. 2. W polu błękitnym
podkowa srebrna barkiem w dół, w niej
półtora krzyża srebrnego.] – (hist.) régi
lengyel nemesi címer
Biała książka (White Book) – Fehér Könyv
(White Book) [A Philips, a Sony, a
Matsushita és a JVC által kiadott könyv
(1993) a Video CD szabványát tartalmazza.
Két fő változata létezik: az 1.1 és 2.0
-
Wersja 01 01 2017
változatok. A Fehér Könyv meghatározza az
állományok szerkezetét, és az átlapolt MPEG
video- és hangszektorok indexelését, továbbá
az MPEG paramétereket is.]
Biała Lista [w żargonie informatycznym, a
konkretnie ze związanym z internetem i
przeglądarkami internetowymi, jest to
zbiór stron lub adresów IP, które mają
większe uprawnienia od wszystkich i tym
bardziej niebezpiecznych stron. Adresy z
białej listy są określone jako "godne
zaufania". Z białych list korzystają
przeglądarki internetowe, skrzynki emailowe i antywirusy, część z nich
użytkownik może konfigurować sam a
część jest dodawana odgórnie. Dodanie do
listy jest często również powiązane z
rozpoznaniem odpowiedniego certyfikatu,
który daje pewność że strona jest
bezpieczna.] – (ang.) white list (fehér lista);
„Fehér Lista” [A fehér lista kifejezetten a
számítástechnikai
biztonságtechnológia
szakkifejezése, és a képi hátteréből könnyen
kitalálható, hogy a fekete lista ellentéte,
antonímája. Fehér listára kerülnek azok az
azonosítók,
e-mail
és
webcímek,
állományformátumok, amelyek a védelmi
rendszer vagy a felhasználó döntése szerint
nem gyanúsak, nem jelentenek veszélyt.
Ezért a védelmi rendszer a kivételezettek
listájára, a fehér listára helyezi ezeket az
adatokat. A fehér szín metaforikus
jelentésköre logikusan a fekete ellenkezője.
A fehér a ’legális’, a ’tiszta’, a
’felfedezendő’ jelentéskörébe illeszkedik, a
fehér listán kívül van fehér gazdaság, fehér
folt (a térképen).]
biała magia [1. działania mające na celu
uzyskanie dobroczynnego skutku, oparte
na wierze w siły nadprzyrodzone; 2. sztuki
magiczne;
3.
termin
występujący
najczęściej w baśniach, literaturze fantasy
i w grach RPG. W przeciwieństwie do
czarnej magii obejmuje działania na
korzyść innych, tudzież używane do
dobrych
celów
lub
przynajmniej
niewyrządzające
nikomu
szkody.
Użytkownicy białej magii zwani są
czarodziejami.] – fehér mágia [1. Isteni
erőkkel működő igézés. 2. Azokat a
varázslatokat, amelyek a szerencsétlenségek
és a viszontagságok elkerülését szolgálják, a
fehérmágia egyik, sõt egyetlen formájának
tartják. Ez a nézet azonban meglehetõsen
leegyszerûsített
szemlélet,
mivel
a
valóságban éppen olyan sok forma eszköz és
cél különböztethetõ meg a védelmezõ
varázslással kapcsolatban, mint amelyen
528
sokoldalú maga az energia-minõség, mely
ezeknek a praktikáknak a mozgatórugója.]
Białego Orła order – (dawno) Fehér Sas érdemjel
białaczka [choroba układu krwiotwórczego o
charakterze nowotworowym, polegająca
na
nadmiernym,
niekontrolowanym
tworzeniu się oraz nieprawidłowym
dojrzewaniu
krwinek
białych
(leukocytów); leukemia] – fehérvérűség,
leukémia
[a
rosszindulatú
rákos
megbetegedések azon formája, amely a
vérképző sejtekből indul ki]
białawy, -a, -e [zbliżony do białego, nie do końca
biały, prawie biały] – fehéres, fehérkés
białka (białogłowa) – (dawno) fehérnép, cseléd
białka mleka – tejfehérje (átlagosan 80% kazeint
és 20% tejsavót tartalmaz)
białka mają różny stopień przyswajalności – a
fehérjék különböző mértékben emészthetők
białko [1. przezroczysta część ptasiego jaja;
2. pot. biała część gałki ocznej; 3. związek
organiczny występujący we wszystkich
żywych organizmach; 3. potocznie: biała,
nieprzejrzysta część gałki ocznej; 4.
występujący we wszystkich żywych
organizmach wielocząsteczkowy związek
chemiczny zbudowany z co najmniej stu
aminokwasów połączonych wiązaniami
peptydowymi; proteina] – tojásfehérje;
(kémia) fehérje [1. A fehérjék aminosavak
lineáris polimereiből felépülő szerves
makromolekulák. A fehérjék aminosav
sorrendjét a gének nukleotid szekvenciája
kódolja
a
genetikai
kódszótárnak
megfelelően. 2. Aminosavak egymáshoz
kapcsolódásával
felépülő
jellegzetes,
bonyolult térbeli szerkezettel rendelkező
nagy molekula. A 20 különböző aminosav
szinte végtelen sok különböző szerkezetet
tesz lehetővé.], (orvosi) ínhártya
białko (jaja) – tojásfehérje
białko oka – a szem fehérje v. ínhártyája
białko tkankowe – szövetfehérje
białkomocz (łac. proteinuria) [1. obecność ciał
białkowych w moczu; 2. występowanie
białka
w
moczu]
–
albuminuri
(=proteinuria);
fehérjevizelés
[az
a
laboratóriumi tünet, amikor a vizelet
fehérjetartalma nagyobb a normálisnál,
embernél > 150 mg/nap]
białkowaty, -a, -e – fehérjeszerű, fehérjés
białkowy, -a, -e [przymiotnik od: białko] –
fehérjebiałkówka (twardówka) [1. gruba, mocna,
biaława błona łącznotkankowa otaczająca
gałkę oczną w jej tylnej części; 2.
-
Wersja 01 01 2017
zewnętrzna, nieprzejrzysta, biaława błona
gałki ocznej] – szemfehér, szemfehérje;
ínhártya
biało – fehéren
biało[1. pierwszy
człon
przymiotników
złożonych wskazujący na biały odcień
barwy określonej przez drugi człon
złożenia, np. białoszary, na białą barwę
jednej lub wielu części wielobarwnej
całości, np. biało-czerwony, na biały kolor
tego, co nazywa drugi, rzeczownikowy
człon
złożenia,
np.
Białogrzywy;
2. pierwszy człon rzeczowników złożonych
przedmiot wyróżniający się czymś białym,
np. białonóżka] – fehérBiałobóg [1. bóstwo słowiańskie, które
począwszy od XVI wieku próbowano
wyprowadzić na zasadzie analogii do
Czarnoboga.
XII-wieczny
kronikarz
niemiecki Helmold zapisał że u Słowian
"losem pomyślnym kieruje dobry Bóg,
wrogim zaś bóg zły", nazywając potem
złego boga Diabłem lub Czarnobogiem
(Diabol sive Zcerneboch, id est nigrum
deum). Na podstawie wzmianki o
"dobrym Bogu" późniejsza literatura
utworzyła postać Białoboga, promując
pogląd o rzekomym dualizmie religii
pogańskich Słowian. Brak jest jednak
jakichkolwiek źródeł potwierdzających
istnienie takiego bóstwa. Jako ślady
rzekomego kultu Białoboga wskazywano
nazwy miejscowe, np. miejscowość
Belbuck pod Greifswaldem i górę
Bieleboh na Górnych Łużycach, ta druga
nazwa jest jednak wtórna (została nadana
na początku XIX wieku) i nie ma związku
z domniemanym kultem religijnym. O wsi
Białoboki pod Trzebiatowem Roczniki
premonstrateńskie wspominają że jej
nazwa wywodzi się od "Belboga, bożka
Pomorzan", bardziej prawdopodobna jest
jednak rzeczywista etymologia tej nazwy
od buka lub boku. 2. Białobóg, D lp
Białoboga – jeden z bogów panteonu
słowiańskiego, uosobienie dobra, być może
odpowiednik Swaroga (p.) w końcowym
okresie
religii
słow.
Antagonista
Czarnoboga (p.).] – Belobog ("fehér isten")
[(Belbog, Bialbog, Byelobog, Bielobog,
Belun, Bylun szláv isten) A nyugat szláv
területeken Belobog ("fehér isten") néven
volt ismert, mivel a fény és a kegyelem
istene volt, és Hel látogatásai után mindig
"halott sápadt" volt a színe. A keleti szláv
területeken viszont Kolada ("kerék" vagy
inkább "kerék forgása") néven ismerték,
mivel a Téli napfordulón, Yule estjén, a Napkereke bevégzett egy teljes fordulót: tavasz
529
(születés), nyár (élet), ősz (halál) és tél
(újjászületés).]
białobrody – fehér- v. őszszakálú
biało-czarny, -a, -e [mający dwa kolory: biały i
czarny] – fehér-fekete
biało-czerwony, -a, -e [mający dwa kolory: biały
i czerwony] – fehér-piros
biało-czerwony [pot. sportowiec reprezentujący
Polskę] – (fehér-piros) lengyel sportoló
białodrzew – [fehérfa] ezüstfenyő
białodrzew [drzewo z rodziny wierzbowatych
(Populus alba), gatunek topoli; topola
biała], nadwiślański (Topola szara) –
Populus canescens, Szürkenyár (nyárfa)
[természetes keverékfaj a a fehérnyár és a
rezgő nyár között.]
białogłowa [daw. kobieta, zwłaszcza zamężna;
biała-głowa, białka, pospolita dawniej u
nas nazwa niewiasty, kobiety, od białego
głowy zawicia (podwiki), które było od
czasów
lechickich
powszechnym
zwyczajem narodowym. Wyraz kobieta,
lubo równie dawny, a może dawniejszy niż
białogłowa, był niegdyś obelżywym, bo
znaczył tyle co samica, nie-panna.] –
(dawno) fehérnép, fehércseléd, nő, asszony
białogon – fehér sas
białogrzywny, -a, -e – fehérüstökű
białogwardyjski, -a, -ie [1. dotyczący białej
gwardii – antybolszewickich formacji
wojskowych; 2. związany z Białą Gwardią
(białymi),
siłami
antybolszewickimi
działającymi w Rosji w latach 1917-22 w
czasie wojny domowej i później na
emigracji] – (történelmi) fehérgárdista
białogwardzista [w Rosji w okresie rewolucji
bolszewickiej:
żołnierz
wojsk
kontrrewolucyjnych]
–
fehérgárdista;
ellenforradalmi katonai alakulat tagja
białolicy, -a, -e – sápadt arcú, fehér arcú [bilbil
białolicy
(Pycnonotus
leucogenys)]
fehérarcú bülbül (Pycnonotus leucotis v.
Pycnonotus leucogenys) [bülbülféle madár]
białonogi, -a, -ie – fehér lábú
białonóżka [1. o zwierzęciu mającym białe nogi;
2. tak zowie się koń, mający jedną nogę
ponad kopytem białą] – fehér lábú ló
białopióry, -a, -e – fehér tollú
białopuchy, -a, -e – fehér pelyhes, finom szőrű
białoręki, -a, -ie – fehér kezű
Białorusin, Białorus (przestarzale) [obywatel
Białorusi;], Białorusinka – belorusz (ffi/nő)
białoruski, -a, -ie [przymiotnik od: Białoruś] –
fehérorosz, belorusz
białoruski [potocznie: język białoruski; lekcja
tego języka] – belorusz nyelv
-
Wersja 01 01 2017
białoruszczyzna [1. ogół cech białoruskich;
2. język białoruski] – mindaz, ami belorusz;
aminek belorusz jellege van; belorusz nyelv
és szokások; a beloruszok földje
Białoruś, Republika Białorusi (również często
niepoprawnie Republika Białoruś) (biał.
Беларусь, Рэспубліка Беларусь, Biełaruś,
Respublika Biełaruś ros. Белоруссия,
Беларусь, Республика Беларусь) [państwo
w Europie Wschodniej. Graniczy z Polską
(na zachodzie), Litwą, Łotwą (na północy),
Rosją (na wschodzie) i Ukrainą (na
południu). Nie posiada dostępu do morza.]
– Belorusszia, Fehéroroszország avagy
Belarusz Köztársaság (belarusz nyelven
Рэспубліка Беларусь, röviden Belarusz)
[egy tengertől elzárt ország KeletEurópában, melyet keletről Oroszország,
délről Ukrajna, nyugatról Lengyelország,
északról Litvánia és Lettország határol.
Fővárosa Minszk, jelentős városai Breszt,
Hrodna, Homel, Mahiljov és Vicebszk.
Területének az egyharmadát erdő borítja.]
białoryb inaczej biała ryba [określenie odnoszące
się do ryb słodkowodnych spokojnego
żeru (innych, niż drapieżne), w zasadzie
wyłącznie karpiowatych. Dotyczy raczej
gatunków pospolitszych, takich jak ukleja,
płoć, krąp czy drobny leszcz, a nie
szlachetniejszych karpiowatych o wysokiej
wartości konsumpcyjnej i handlowej, jak
karp czy lin.] – [fehérhal] (a pontyfélék
gyűjtőneve)
białoskórnictwo
[1. wyprawa
skór
rękawiczkowych;
2. daw.
dział
garbarstwa;
3.
dział
garbarstwa
zajmujący się wyprawianiem skór
miękkich na rękawiczki i na odzież] –
(fehér) tímárság, bőrgyár, bőrkereskedés
białoskórniczy, -a, -e – tímári, bőrgyári,
bőrkereskedelmi
białoskórnik
[garbarz
pracujący
w
białoskórnictwie,
zajmujący
się
wyprawianiem
skór
miękkich
na
rękawiczki i na odzież] – (fehér) tímár
białoskrzydły, -a, -e [mający białe skrzydła] –
fehér szárnyú
białostoczanin
[mieszkaniec
Białegostoku
to białostoczanin (nazwy
mieszkańców
miast piszemy małą literą!) – temat
słowotwórczy to białostocz-] – Białystok
lakója; białystoki
Białostocczanin [mieszkaniec Białostocczyzny
(regionu –) to Białostocczanin (nazwy
mieszkańców regionów piszemy wielką
literą!)
–
temat
słowotwórczy
to białostoccz-] – Białystok és környékének
lakója
530
Białostocczyzna / Białostoczyzna [o nazwa
regionu (Białystok i okolice), którą zgodnie
z zasadami języka polskiego tworzymy nie
wprost od nazwy miasta, ale od
przymiotnika pochodzącego od nazwy
miasta.
Zatem Białostocczyzna (a
nie:
Białostoczyzna), bo białostoc-ki.] – (földr.)
Białystok és környéke
białoszyi, -ia, -ie – fehér nyakú
białość – fehérség
białowąsy – fehér bajúszú
białowłosy, -a, -e – fehér hajú, ősz hajú
białozór – norvég sólyom
biały, -a, -e [1. mający bardzo jasną barwę, taką
jak mleko; 2. o włosach lub o człowieku:
siwy] – fehér; világos, fényes [w biały dzień:
fényes nappal; do białego dnia: kivilágos
kivirradatig]; tiszta, nem piszkos; világos,
látható; ellenforradalmi, fehér
biała akacja – fehér akác, fehér akácfa
biała broń – oldalfegyver, szúró-vágófegyver
biała chorągiew a. flaga [międzynarodowy znak
poddania się lub propozycji rokowań
pokojowych] – fehér zászló
biała czapla – kócsag, nemeskócsag
biała flota [statki pasażerskie przystosowane do
żeglugi przybrzeżnej i śródlądowej] –
partmenti v. folyóvízi hajózáshoz használt
vitorláshajók
biała gorączka [zob. delirium tremens] – (orvosi)
delírium tremens
biała gruszka – császárkörte (Sementinum)
[Származása ismeretlen. A pomológiai
munkák megegyeznek abban, hogy az egyik
legrégibb körtefajta. Már a rómaiak előtt is
ismerték Sementinum néven. A világ minden
táján ismert csemege gyümölcs. Érés ideje
szept., okt. Hazánkban házikerti fajta, de
telepítését - a számos jobb fajta miatt - már
nem javasolják. Fája lassú növésű, korán és
bőven termő, helyben és talajban nem
válogat. Birsen is termeszthető. Gyümölcsei
tompa-széles tojásdadok, élénksárga színűek,
napos oldaluk pirossal mosott. Húsa szép
fehér, olvadó, nem kövecses, bőlevű, édes,
kellemes zamattal. Izének jóságát bizonyítja,
hogy a kereskedelem minden jóízű körtét
Császárkörte-nek nevez.]
-
Wersja 01 01 2017
biała karta – fehér, tiszta v. iratlan lap
biała kawa [kawa z mlekiem lub ze śmietanką] –
tejeskávé, tejszínes kávé; kávé tejjel
biała księga [publikacja rządowa zawierająca
zbiór informacji na jakiś temat
polityczny] – fehér könyv
biała lila – fehér liliom
biała niedzieła – fehérvasárnap
biała noc – fehér éjszaka
biała płeć – a szép nem (nő); fehér bőr v. arcszín
biała rasa – fehér faj
biała wino – fehérbor
białe ciałka krwi (zob. leukocyt) – fehér vérsejtek
(leucocyta)
białe drzewo sandałowe (Santalum album) – Fehér
szantálfa (Santalum album) [ázsiai eredetű,
félparazita fa, amely 6–10 m magasra nő,
levelei bőrneműek és ép szélűek. Kisméretű
virágai
fürtökbe
tömörülnek.
A
szantálfafélék közül a mérsékelt égöviek
lágy szárúak. A gazdanövény gyökereihez
tapadt hausztóriumokkal szívják el a vizet.
Délkelet-Ázsiából, Indiából, Ausztráliából és
Afrikából származnak. Az Európában élő
növényt a Fülöp-szigetekről hozzák be.]
białe krwinki – fehér vérsejtek
białe małżeństwo [małżeństwo, w którym mąż i
żona nie współżyją ze sobą seksualnie] –
szeplőtelen házasság
białe mięso – fehér hús, melle húsa (szárnyasnál)
białe noce [noce w okresie letnim na obszarach
położonych między 57 równoleżnikiem a
biegunem, w czasie których nie zapadają
ciemności] – fehér éjszakák [A nyári
(júniusi) napforduló előtti és utáni néhány
hét alatt a napnyugták igen késői, a
napkelték pedig igen korai órákra esnek a
magasabb szélességi fokokon, így ez idő
alatt még éjszaka sem teljes a sötétség;
ezeket a világos éjjeleket nevezzük fehér
éjszakáknak.]
białe pieczywo [pieczywo z mąki pszennej] –
fehér pékáru
białe złoto [stop złota z niklem lub platyną] –
fehér arany
531
biały [1. człowiek należący do białej odmiany;
2. członek stronnictwa antyrewolucyjnego,
działającego
w
okresie
powstania
styczniowego; 3. przeciwnik rewolucji w
1917r. w Rosji; 4. biały pionek w
szachach, warcabach itp.] – fehér (pl.
ember, ellenforradalmár stb.)
biała trufla - Fehér szarvasgomba - Choiromyces
meandriformis Vitt.
biała wełna – fehér gyapjú
białe mięso [mięso cielęce lub z niektórych
gatunków drobiu] – borjú- v. baromfihús
biały barszcz – tejfeles céklaleves (barscs)
biały całun śniegu pokrywa ziemię – fehér
hótakaró lepi v. lepte be a földet
biały chleb – fehér kenyér, búzakenyér
biały cukier, ryż, biała sól itp. [cukier, ryż, sól
itp. oczyszczone] – megtisztított, kitisztított,
tiszta cukor, rizs, só stb.
Biały Dom [siedziba prezydenta Stanów
Zjednoczonych w Waszyngtonie] – Fehér
Ház (ang. The White Hause) (az amerikai
elnök rezidenciája)
biały dzień [1. ranek; 2. pełnia dnia] – reggel,
kora reggel; világos nappal
biały i czarne pola szahownicy – a sakktábla fehér
és fekete kockái v. mezői
biały człowiek [człowiek o białej skórze, w
odróżnieniu
np.
od
człowieka
czarnoskórego lub o skórze żółtej] – fehér
ember
biały jak kreda; biały jak ściana – fehér mint a fal
[kréta], krétafehér
biały jak śnieg – hófehér; fehér, mint a hó;
patyolatfehér
biały karzeł [1. gwiazda o małych rozmiarach i
wysokiej temperaturze powierzchniowej;
2. jest to niewielki (rzędu rozmiarów
Ziemi) obiekt astronomiczny wysyłający
białe światło. Powstaje po "śmierci" mało
lub średnio masywnej gwiazdy (poniżej
1,4 masy Słońca), której jądro nie
osiągnęło temperatury wystarczającej do
zapłonu węgla w reakcjach syntezy
termojądrowej.] – fehér törpe [állapot a
csillagfejlődés egyik, asztrofizikailag jól
behatárolható, végső stádiuma]
biały koń – fehér; fehér ló [Fehér a ló, ha már
fehéren is születik, és bőre pigmenttől
mentes
(keselyfehér).
Magyarországon
nagyon ritka. Előfordul piros szemű és
csóka]
-
Wersja 01 01 2017
biały koral – fehér kaláris
biały kruk [1. bardzo rzadki egzemplarz książki
lub publikacji; 2. człowiek o nietypowych
dla danego społeczeństwa poglądach,
sposobie życia, upodobaniach] – fehér
holló; (átv.) könyvritkaság, egyedi, ritka
példány vmiből
biały mazur – reggeli v. virradatkor táncolt
mazurka; fehér mazur (a bál utolsó
mazurkája)
 Biały mazur – polski film biograficzny z
1979 roku w reżyserii Wandy Jakubowskiej,
na motywach powieści Tadeusza Hołuja –
Róża i płonący las.
biały metał [stop zawierający około 88% cyny] –
alumínium (aluminium)
biały montaż [montaż urządzeń sanitarnych w
domu lub mieszkaniu] – WC csésze, bidé,
mosdókagyló
biały mróz – dér, zúzmara
biały murzyn – mellőzött, félreállított ember
biały niedźwiedź – jegesmedve (niedźwiedź
polarny)
Biały Orzeł [godło państwa polskiego] – Fehér
Sas (a Lengyel Köztársaság címerállata)
biały orzeł na czerwonym polu [to herb, a nie
godło] – fehér sas vörös mezőben
532
białe pieczywo [pieczywo z mąki pszennej] –
búzalisztből készült pékáru
biały ser, twaróg, ser twarogowy – túró; tehéntúró
biały sos [sos z jasnej zasmażki] – fehér mártás
biały szafir [zob. leukoszafir] – (ásv.) leukozafir;
víztiszta korund
biały taniec – hölgyválasz
biały terror (fr. Terreur blanche) [fala represji
dokonywanych przez rojalistów na
osobach podejrzewanych o sympatie
rewolucyjne lub bonapartystowskie po
ostatecznym upadku Napoleona I, głównie
na południu Francji.] – fehérterror
Biały Tron [przed tym odbędzie się sąd
ostateczny przy końcu Millenium] – Fehér
Trónus v. Fehér trónszék [A nagy fehér
trónus ítéletéről szóló leírást a Jelenések
20:11–15-ben találjuk. Ez a végső ítélet,
mielőtt az elveszettek a tüzes tóba vettetnek.
Tudjuk a Jelenések 20:7–15-ből, hogy erre
az ítéletre az ezeréves uralom után kerül sor,
miután Sátán, a fenevad és a hamis próféta a
tüzes tóba vettetik (Jelenések 20:7–10). A
kinyitott könyvek (Jelenések 20:12) az
emberek cselekedeteit tartalmazzák, akár jók,
akár gonoszok azok, mert Isten mindent tud,
amit valaha mondtak, tettek vagy akár csak
gondoltak, és mindegyiket eszerint fogja
jutalmazni vagy büntetni (Zsoltárok 28:4;
62:12; Róma 2:6; Jelenések 2:23; 18:6;
22:12).]
biały walc – a bál utolsó, (hajnali) keringője;
hölgyválasszal táncolt keringő
biały węgiel [1. potoczna, używana promocyjnie i
propagandowo, nazwa energii wód
płynących, które mogą być wykorzystane
do produkcji energii elektrycznej w
siłowniach wodnych. 2. woda wodospadu
wykorzystywana jako źródło energii w
elektrowni wodnej] – vizienergia (fehér
szén)
biały wiersz – blankvers
biały żar – fehér izzás
bias [wym. bajes] [1. nieuświadamiane przez
badacza społeczne i ideowe przekonania,
które mogą zniekształcić wyniki jego
pracy badawczej; 2. społeczne i ideowe
przekonania
nieuświadamiane
przez
badacza; 3. bias, Ms lp biesie – bies, zły
duch. Dziś temat wyrównany do
miejscownika: bies, biesie.] – „rossz lélek”;
a
kutató
munkáját
nehezítő
meghatározhatatlan fogalom
biatlon [wym. biatlon], biatlon [1. konkurencja
sportowa złożona z biegu narciarskiego i
strzelania z karabinu do tarcz; 2.
dyscyplina sportu zimowego składająca
-
Wersja 01 01 2017
się z biegu narciarskiego i strzelania;
biathlon; diathlon; diatlon; dwubój
zimowy] – (lat.-gör.) biatlon, kétpróba;
kéttusa (dwubój) [síkfutásból és céllövésből
összetett versenyszám]
biatlonista; biathlonista [mężczyzna, chłopak
uprawiający
biatlon
(biathlon)]
–
biatlonista, kétpróbázó
biba, bibka [pot. przyjęcie z alkoholem] – ivászat,
muri, lakzi; dínomdánom; eszem-iszom;
tivornya; tor
bibelot [1. drobny, dekoracyjny przedmiot; 2.
drobny przedmiot pełniący najczęściej
funkcję dekoracyjną] – (gör.) bibelot;
csecsebecse, apró dísztárgy, apróság; apró
műtárgyak; nipp, mütyürke
biblia [1. księga mająca dla kogoś duże
znaczenie; 2. pot. książka dużych
rozmiarów, gruba; 3. przen. książka
dająca komuś wzory do naśladowania; 4.
o każdej księdze mającej duże znaczenie
dla kogoś] – könyvek [Biblia név a görög
biblion szó többes száma. A biblion szó
jelentése: könyvtekercs. A Biblia jelentése:
Könyvek. A régi könyveket a biblus vagy
papyrus cserje szárából szeletelt hártyákra
írták és innen eredt a szokás, hogy magát a
könyvet
Biblos-nak
vagy
kicsinyítő
szóalakban Biblionnak nevezték.]
Biblia pauperum [(łac. Biblia ubogich) w
terminologii naukowej księgoznawstwa i
historii sztuki odnosi się do dwu różnych
typów ksiąg późnośredniowiecznych] –
Biblia pauperum; Szegények Bibliája (sok
képpel); Biblia picta (lat. "szegények
Bibliája", "festett Biblia") a 13. század
végétől elterjedt könyvtípus.
Biblia (grec. ta biblia, znaczy księgi; brzmienie to
zostało zatrzymane w jęz. łacińskim,
greckim i wielku innych) – zob. Pismo
Święte [1. zbiór ksiąg uważanych przez
żydów i chrześcijan za święte; 2. zbiór
ksiąg religijnych uważanych przez Żydów
(jedynie Stary Testament) i chrześcijan
(Stary i Nowy Testament) za święte i
natchnione przez Boga; Pismo Święte; 3.
zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po
hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawany
przez żydów i chrześcijan za natchnione
przez Boga; zob. też Biblia w Wikipedii] –
(gör.) Biblia (gör.: büblosz = könyv)
[könyvek]; Szent Írás (a neve a zsidóság és a
kereszténység szent könyvének. A kettőnek a
nagyobb része megegyezik, a keresztény
Biblia azonban hosszabb, mivel a Jézusról
szóló, később keletkezett szent iratokat is
tartalmazza. A Bibliát a hívő zsidók és
keresztények Isten szavának tekintik. A
Biblia másik elterjedt elnevezése a
Szentírás.) [1. Ó- és Újszövetség v.
testamentum; könyvgyűjtemény, amely a
zsidóság és kereszténység által szentnek
tartott
iratokat
tartalmazza.
2.
a
kereszténység szent–kanonikus iratainak
gyűjteménye: két része az Ószövetség
(Ótestamentum)
és
az
Újszövetség
(Újtestamentum); 3. a protestáns Szentírás
terjedelme kisebb, mint a római és ortodox,
mert nem tartalmazza az apokrifusokat]
533
Biblia - powstała z nakazu samego Boga. Inne
nazwy: Pismo Święte, Pismo, Słowo Boże.
Powszechnie używanymi nazwami są: Stary
Testament (ST) i Nowy Testament (NT) albo
też Stary i Nowy Zakon. ST zawiera treść
działań między Bogiem a człowiekiem przed
przyjściem w ciele Chrystusa, zaś NT opisuje te
działania po przyjściu na świat Jezusa
Chrystusa. Nazwy Nowy Testament w Biblii
nie ma. Używane są również nazwy Stare i
Nowe Przymierze. Biblia jest wielkim dziełem
literatury świata i najwięksi znawcy literatury
chętnie czytają tę Księgę, chociaż nie są
wierzącymi ludźmi. Pisana była przez wielu
(około 40) pisarzy w przeciągu przeszło półtora
tysiąca lat. Ma 66 ksiąg, z których każda jest
całością sama w sobie, a przy tym dobrze
pasującą księgą w porządku ksiąg, które razem
tworzą jedną wielką i logicznie powiązaną
całość. Innymi słowy Biblia jest jedną księgą i
zbiorem wielu ksiąg. ST pisany był w języku
hebrajskim, z czego niektóre części pisane były
w aramejskim, lecz później przetłumaczone na
hebrajski. Niektóre ustępy Starego Testamentu
pisane były w języku chaldejskim, który był w
powszechnym użyciu w czasach niewoli. Księgi
Nowego Testamentu pisane były w języku
aramejskim i greckim, a później podane jako
jedna całość w języku greckim. Około roku 150
przed Chrystusem pojawił się pierwszy
przekład Biblii - Septuaginta. Było to
tłumaczenie
wszystkich
ksiąg
ST
z
hebrajskiego na grecki, dokonane przez 72
wykształconych Żydów na polecenie króla
Ptolemeusza Filadelfiusza, który chciał księgę
tę mieć w słynnej bibliotece aleksandryjskiej w
Egipcie. Septuaginta bardzo często jest oznacza
rzymską liczbą LXX (70). W IV wieku
pojawiła się Wulgata, która była tłumaczeniem
na język łaciński. Ten rodzaj języka
łacińskiego był językiem gminu (vulgus)
dlatego nazwa Wulgata. Z Wulgaty dokonał
przekładu polski jezuita Wujek w XVI wieku.
Ten przekład zwany jest także 'Biblią Wujka'.
Polscy protestanci poszli za Lutrem i
przetłumaczyli ST z hebrajskiego a NT z
greckiego. Obecnie Biblia przetłumaczona jest
na 1473 języki i narzecza.
Wnikliwy czytelnik Biblii spostrzeże, że od
samego początku objawia ona nam działalność
Chrystusa w człowieku. 'Przeznaczył nas dla
siebie do synostwa przez Jezusa Chrystusa
według upodobania woli swojej.' Czytamy w
-
Wersja 01 01 2017
Efez. 1;5. Działalność tę widać we wszystkich
księgach Mojżesza, Sędziów i Proroków. W
każdej ofierze Starego Zakonu widać
typiczność Chrystusa. Biblia poucza, pociesza,
pokazuje drogę do życia wiecznego, zapoznaje
niejako z Bogiem i mówi każdemu
człowiekowi, żeby załatwił sprawę zbawienia
tutaj na ziemi, aby wziął wodę żywota darmo, a
każdemu chrześcijaninowi mówi, przypomina,
by Słowo o sposobie osiągnięcia życia
wiecznego przekazywał dalej.
*
Biblia
Warszawska,
Nowy
Przekład,
„Brytyjka”
–
współczesne protestanckie
tłumaczenie Pisma Świętego Starego i Nowego
Testamentu
z
języków
oryginalnych
(hebrajskiego, aramejskiego i greckiego) na język
polski, opracowane przez Komisję Przekładu
Pisma Świętego, z inicjatywy Brytyjskiego i
Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego w
Warszawie. Jest to najpopularniejszy w Polsce
protestancki przekład Pisma Świętego. —
Historia przekładu: Fragmenty przekładu
(Cztery Ewangelie) ukazały się po raz pierwszy w
1964 r. Dwa lata później wydany został cały
Nowy Testament. W roku 1970 ukazała się edycja
Nowego Testamentu i Psalmów. Prace nad
tłumaczeniem całego Pisma Świętego trwały 25
lat i zakończyły się wydaniem w czerwcu 1975 r.
całej Biblii Warszawskiej. — Kanon: Nowy
Przekład zawiera protestancki kanon Pisma
Świętego (39 ksiąg Starego Testamentu i 27 ksiąg
Nowego Testamentu), choć ukazały się wersje
zawierające na końcu Starego Testamentu
apokryfy w tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia,
opatrzone tytułem „Pismo Święte Starego i
Nowego Testamentu i Apokryfy”. — Język
przekładu:
Biblia
Warszawska
jest
współczesnym
przekładem,
stosującym
współczesną szatę językową z zachowaniem
pewnych tradycyjnych wyrażeń biblijnych (np.
„zakon”, zamiast „prawo”) wywodzących się z
Biblii Gdańskiej. Istnieją też nawiązania do
języka katolickiej Biblii Wujka, którą czytywali
też chętnie protestanci. Katolicki biblista Janusz
Frankowski twierdził, że przekład ten jest
zdecydowanie zbyt tradycyjny, zwracał też uwagę
na błędy w koncepcji typograficznej, które
według niego zaciemniały tekst, zwłaszcza w
poezji: Chwilami nie można zorientować się w
podziale na wersy, a to nieraz utrudnia
zrozumienie nawet treści tekstu.
*
Biblia Tysiąclecia (BT) – polski przekład Biblii z
języków oryginalnych zainicjowany przez
opactwo benedyktynów tynieckich z Krakowa,
wydany przez Pallottinum po raz pierwszy w roku
1965. Było to pierwsze tłumaczenie całej Biblii na
język polski w Kościele katolickim od ponad 350
lat, czyli od Biblii Jakuba Wujka. Zrywało z
tradycyjnym językiem biblijnym, ale po upływie
kilkudziesięciu lat samo stworzyło wzorzec
języka biblijnego. — Biblia Tysiąclecia miała
pięć głównych wydań. Pierwsze, krytykowane za
niekonsekwencje i błędy tłumaczeń zostało w
534
1971 zastąpione przez wydanie drugie, które
większość tych błędów korygowało. W latach
1980 i 1999 ukazywały się kolejne rewizje tekstu.
— Biblia Tysiąclecia przyjęta została jako
przekład liturgiczny w Kościele katolickim w
Polsce. Jej łączny nakład do 2003 wyniósł ponad
4 miliony egzemplarzy, pojawiały się też liczne
kopie nieautoryzowane.
*
Biblia Gdańska – przekład Biblii na język polski
z roku 1632 dokonany wspólnie przez braci
czeskich
i
kalwinistów.
Jedno
z
najpopularniejszych
polskich
tłumaczeń
protestanckich. — Starania zborów protestanckich
o nowe po Biblii Brzeskiej wydanie trwały ponad
ćwierć wieku. W 1600 r., na synodzie w
Ożarowie powierzono to dzieło Marcinowi
Janickiemu, pastorowi zboru reformowanego w
Secyminie (sandomierskie). Na synodzie w
Baranowie w 1604 r. polecono Danielowi
Mikołajewskiemu, seniorowi zborów kujawskich
i Janowi Turnowskiemu, seniorowi Jednoty
czeskiej w Wielkopolsce, aby tłumaczenie
Janickiego porównali z Biblią Brzeską, czeską
Kralicką (1579-1593), francuską, łacińską
Pagninusa i Wulgatą. Mimo starań Biblia
Janickiego nigdy nie została wydana. Nie
wiadomo także, co się stało z jego rękopisem.
Mikołajewski zajął się rewizją Biblii Brzeskiej z
polecenia różnych synodów. Owoc tego
współdziałania kalwinistów i braci czeskich,
stanowi drugie (po Biblii Brzeskiej) tłumaczenie
Biblii Kościołów ewangelickich. Ukazała się ona
drukiem 18 listopada 1632 r. w drukarni
Hünefelda w Gdańsku (stąd przyjęta później
nazwa). Została ona następnie zaakceptowana
przez polskich luteranów. — Biblia Gdańska
przeszła dwie ważne rewizje (nazwy od miejsc
wydań): Królewiecką w 1738 r. i Warszawską w
1881 r. (rewizja Nowego Testamentu). —
Poprawna językowo pozostawała przez ponad
trzysta lat Biblią polskich protestantów.
Strona tytułowa Biblii Gdańskiej
**
A biblia szó a [ógörög nyelv|ógörög]] biblion
többes száma, jelentése „könyvek”. (A
-
Wersja 01 01 2017
„könyvtekercs” jelentésű biblion szó pedig a
biblosz szóból származik, amely eredetileg
az egyiptomi papiruszt, az ókorban íráshoz
használt anyagot jelölte.) A Héber Bibliában
egyedül Dániel próféta nevezi „könyvek”nek a szent iratok gyűjteményét (Dániel
könyve 9:2). A keresztények a Kr.u. 2.
századtól fogva kezdték ezt a nevet az
Istentől
származónak
vallott
iratgyűjteményükre alkalmazni. Ez az
egyszerű név találóan fejezi ki, hogy e
műnek a rendkívülisége nem külső
formájában van, hiszen csak könyveket,
látszatra más emberi művekhez hasonló
írásokat tartalmaz. A Bibliát gyakran
egyszerűen „Írásnak”, „Írásoknak” nevezik
(Jézus és az apostolok is használják ezt az
elnevezést, mint Márk evangélista és Pál
apostol – Márk evangéliuma 12:24 és
Második levél Timóteusnak 3:16, stb.),
továbbá „Isten Igéjének”, „Szentírásnak”,
„Könyvek Könyvének” is hívják. Az „Isten
Igéje” elnevezés a Bibliából származik:
Isten
prófétákon
keresztül
közölt
kinyilatkoztatásának
megkülönböztető
jelölésére szolgál (lásd: Dániel könyve 9:2,
János evangéliuma 17:17, Péter első levele
1:23). Ezen kívül Ézsaiásnál (Ézsaiás könyve
34:16) az „Úr könyve” néven szerepel.
Eszerint tehát a Biblia Isten könyve az
emberek számára.
*
Az
Óés
Újszövetség
könyvei
gyűjteményének a neve. A szó a görög
"biblia" (könyvecskék) szóból származik.
Noha ez többesszámú szó, a latinban egyes
számban
használták.
Így
általános
helyesléssel a "könyvek"-ből "a Könyv"
lett. A többes számban álló "biblia" arra
utal, hogy a Biblia könyvek gyűjteménye.
Az pedig, hogy a szót később egyes számú
értelemben használták, nyomatékosan utal
arra, hogy ezekben a könyvekben csodálatos
egység uralkodik. Az "Ószövetség" és
"Újszövetség" megjelölést a 2. sz. végétől
használják,
hogy
megkülönböztessék
egymástól a zsidó és keresztyén eredetű
írásokat. Az Ószövetség legnagyobb részét
héber nyelven írták, csak néhány részletét
arám nyelven (Ezsd 4,8-6,18; 7,12-26; Jer
10,11; Dán 2,4-7,28).
Az Újszövetséget néhány arameus szó és
mondat kivételével görög nyelven írták, a
hellenisztikus világ köznyelvén. A Bibliában
66 könyv van. 39 az Ószövetségben és 27 az
Újszövetségben. Csak ezeket a könyveket
ihlette Isten Szent Szelleme. Az Ószövetség
róm. kat. kiadásában 45 könyv szerepel, s
ezen felül Eszter és Dániel könyve ki van
bővítve. Az Ószövetséghez így hozzátoldott
könyveket "apokrif"-eknek nevezzük (lásd
ott). Ezek részét képezték a görög nyelvű
Ószövetségnek, a Septuagintának. Noha a
Biblia keletkezési ideje ezer évnél is
hosszabb időszakot ölel át, feltűnően
sértetlen és hamisítatlan állapotban maradt
ránk ez a könyv. A Holt-tengernél csak
nemrégiben feltalált tekercsek, amelyek
keletkezési ideje a Kr. e. 2. és 3. század,
olyan szöveget tárnak elénk, amely
csodálatos módon egyezik a ma használt
héber szöveggel. Az Újszövetség hiteles
szövegének megállapítására mintegy 4700
görög kézirat áll rendelkezésünkre, melyek
keletkezési ideje Kr. u. 125-től egészen a
könyvnyomtatás feltalálásáig terjed. A
jelenleg használt fejezetfelosztás 1228-ból, a
versfelosztás 1551-ből való.
535
***
BIBLIA. - Az Ó- és Újszövetség könyvei
gyűjteményének a neve. A szó a görög "biblia"
(könyvecskék) szóból származik. Noha ez
többesszámú szó, a latinban egyes számban
használták. Így általános helyesléssel a
"könyvek"-ből "a Könyv" lett. A többes számban
álló "biblia" arra utal, hogy a Biblia könyvek
gyűjteménye. Az pedig, hogy a szót később egyes
számú értelemben használták, nyomatékosan utal
arra, hogy ezekben a könyvekben csodálatos
egység uralkodik. Az "Ószövetség" és
"Újszövetség" megjelölést a 2. sz. végétől
használják, hogy megkülönböztessék egymástól a
zsidó és keresztyén eredetű írásokat. Az ÓSZ
legnagyobb részét héber nyelven írták, csak
néhány részletét arám nyelven (Ezsd 4,8-6,18;
7,12-26; Jer 10,11; Dán 2,4-7,28). Az ÚSZ-et
néhány arameus szó és mondat kivételével görög
nyelven írták, a hellenisztikus világ köznyelvén.
A Bibliában 66 könyv van. 39 az ÓSZ-ben és 27
az ÚSZ-ben. Csak ezeket a könyveket ihlette Isten
Szent Szelleme. Az ÓSZ róm. kat. kiadásában 45
könyv szerepel, s ezen felül Eszter és Dániel
könyve ki van bővítve. Az ÓSZ-hez így
hozzátoldott könyveket "apokrif"-eknek nevezzük
(lásd ott). Ezek részét képezték a görög nyelvű
ÓSZ-nek, a Septuagintának. Noha a Biblia
keletkezési ideje ezer évnél is hosszabb időszakot
ölel át, feltűnően sértetlen és hamisítatlan
állapotban maradt ránk ez a könyv. A Holttengernél csak nemrégiben feltalált tekercsek,
amelyek keletkezési ideje a Kr. e. 2. és 3. század,
olyan szöveget tárnak elénk, amely csodálatos
módon egyezik a ma használt héber szöveggel. Az
ÚSZ hiteles szövegének megállapítására mintegy
4700 görög kézirat áll rendelkezésünkre, melyek
keletkezési ideje Kr. u. 125-től egészen a
könyvnyomtatás feltalálásáig terjed. A jelenleg
használt fejezetfelosztás 1228-ból, a versfelosztás
1551-ből való.
Szövegek, változatok, fordítások.
 Ószövetség. Az ÓSZ-i könyvek eredeti kéziratai
mind elvesztek. A reánk maradt legrégibb
kéziratok a Holt-tengeri tekercsek, amelyeket
1947-ben és a következő években találtak a Holttenger melléki barlangokban. Ezek Kr. e. 250-Kr.
u. 70 közti időben keletkeztek, és Eszter
kivételével az ÓSZ valamennyi könyvéből
tartalmaznak részleteket, némelyiket teljes
-
Wersja 01 01 2017
egészében.
(Lásd:
HOLT-TENGERI
TEKERCSEK-et is.) Az ÓSZ legrégibb
fordításai:
1. görög, a Septuaginta (Kr. e. 250-100), újra
kiadták a 2. században Aquila, Theodotion és
Symmachus, Origenes újrafordította 240-ben;
2. arameus (Kr. u. az 1-9. sz.);
3. szír (Kr. u. a 2.és 3, sz.);
4. latin (Kr. u. a 3-4. sz.);
5. kopt, etióp, gót, örmény, grúz, szlavon és arab
(Kr. u. 2-10. sz.).
 Újszövetség.
A fennmaradt mintegy 4700 görög kézirat vagy a
teljes ÚSZ-et tartalmazza, vagy egyes részeit.
Ezek közül 70 papíruszkézirat, 250 unciális írás
(nagybetűs kézirat), 2500 minuszkulusz (kisbetűs
kézirat) és 1800 lectionaria. A legrégibb kézirat a
János ev. egy töredéke Kr. u. 125-ből; az ÚSZ
legrégibb fordításai;
1. latin (2-4. sz.);
2. szír (2-6. sz.);
3. kopt, örmény, grúz, etióp, arab, perzsa és
szlavon (4-9. sz.).
Az ÚSZ szövegét a korai egyházatyák írásaikban
hitelesnek és teljesen megbízhatónak tartották,
kivált a görög, latin és szír szöveget. Ma már a
Biblia vagy annak egyes részei több mint 1300
nyelvre és nyelvjárásra vannak lefordítva. A
Biblia témája mind az Ó-, mind az ÚSZ-ben az
ember megváltása. Az ÓSZ elmondja az emberi
bűn eredetét, és azt, hogyan készítette elő Isten
ennek a súlyos kérdésnek a megoldását. Az ÚSZ
viszont arról tanúskodik, hogyan vitte véghez
Isten az Ő megváltói tervét. Lásd még:
ÓSZÖVETSÉG és ÚJSZÖVETSÉG.
BIBLIAFORDÍTÁSOK (magyar).
A legrégibb magyar nyelvű fordítások a 15.
században keletkeztek, és a Biblia egyes részeit
tartalmazzák (Bécsi, Müncheni, Apor, Jordánszky
kódex). A könyvnyomtatás feltalálása, majd a
reformáció Magyarországon is fellendítette a
bibliafordítás munkáját, Jelentősebb magyar
fordítások: Komjáti Benedek a páli leveleket
(1533), Pesti Mizsér Gábor az evangéliumokat
(1536) tette közzé. Az első teljes nyomtatott ÚSZfordítás Erdősi Sylvester János (1541), az első
teljes bibliafordítás Károli Gáspár (1590. Vizsolyi
Biblia) érdeme. Ennek 1908-ban revideált
változata a jelenleg általánosan használt fordítás.
Az eredeti görög szöveg alapján az ÚSZ új
fordítását készítették el: Czeglédy Sándor (1924),
Buday Gergely (1967). 1975-ben jelent meg az
eredeti héber és görög szöveg alapján újra
lefordított teljes protestáns Biblia (fordította. a
Magyarországi
Egyházak
Ökuménikus
Tanácsának ÓSZ-i és ÚSZ-i Bibliafordító
Szakbizottsága). 1978-ban jelent meg Csia Lajos
ÚSZ fordítása, amelyre a rendkívüli szöveghűség
jellemző. Katolikus részről az első teljes magyar
nyelvű Biblia Káldi György munkája (1626),
amelyet több ízben revideáltak. Görög eredetiből
Békés Gellért és Dalos Patrik fordították le újra az
ÚSZ-et; majd a Szent István Társulat eredeti
héber és görög szövegek alapján készült új
magyar nyelvű teljes Bibliát jelentetett meg
(1973).
536
Biblicum, Pontificium Institutum Biblicum,
Papieski Instytut Biblijny [wyższa
uczelnia kościelna typu uniwersyteckiego
z siedzibą w Rzymie, założona w 1909
przez papieża Piusa X.] – Biblicum; Bibliai
Intézet (Institutum Biblicum); Pontificium
Institutum Biblicum; Pápai Bibliai Intézet
[X. pius pápa által (Vinea electa kezdetű
apostoli levél, 1909. máj. 7.) alapított
posztgraduális felsőfokú bibliai tanulmányi
intézet]
biblicyzm [Biblicyzm polega na przyznaniu
wyłącznej i absolutnej rangi tekstom
biblijnym oraz na uznaniu ich za jedyną
bazę i podstawę nauczania, wokół której
koncentrować się powinny wszystkie
obszary działania Kościoła. Biblicyzm
chciałby uczynić lekturę Pisma świętego i
jego egzegezę jedynym miarodajnym
punktem odniesienia. Autorzy tekstu,
który cytujemy poniżej, zabierają głos w
kwestii biblicyzmu w liturgii, wychodząc
od usprawiedliwienia miejsca i charakteru
czytań z Pisma świętego w Mszale św.
Piusa V] – biblicizmus; teológiai irányzat,
amely egyoldalúan és kizárólagos módon a
Biblián tájékozódik
Biblie polskie; (dawno) Biblje polskie [1.
Przechowała się wiadomość o istnieniu już
w wieku XIII psałterza w przekładzie
polskim, należącego do św. Kunegundy
czyli Kingi, żony Bolesława Wstydliwego
(zm. r. 1292), sam jednak przekład nie
przechował się do naszych czasów.
Najdawniejszy
przekład
całkowitego
psałterza Dawidowego, który przetrwał do
naszej doby, pochodzi z wieku XIV i
znany jest pod nazwą Psałterza
florjańskiego (ob. Florjański ps.). 2.
najstarszymi polskimi tłumaczeniamii
Biblii były psałterze. Pierwszych pełnych
przekładów dokonano w XV wieku dla
żon króla Władysława II Jagiełły:
królowej Jadwigi (nie zachował się) i Zofii
(tzw. Biblia królowej Zofii lub Biblia
szaroszpatacka, od miasta Sárospatak na
Węgrzech, gdzie odnaleziono uszkodzony
rękopis; wyd. krytyczne 1965-1971). Nowy
Testament
w
wersji
luterańskiej
opracowanej przez J. Murzynowskiego
ukazał się 1551-1553, a w wersji
katolickiej w opracowaniu M. Bielskiego
w 1556. Pełne przekłady Pisma Świętego
-
Wersja 01 01 2017
to: tzw. Biblia Szarffenbergowska (1561)
dla katolików i tzw. Biblia brzeska albo
Biblia Radziwiłłowska dla kalwinów
(1563), Biblia nieświeska dla arian (15711572), a także ceniony przekład J. Wujka
(1593, całość zredagowana po jego śmierci
1599). W XX w. pojawiły się nowe
przekłady Pisma Świętego, np. Biblia
Tysiąclecia (1965) pod redakcją oo.
benedyktynów.] – lengyel bibliák; lengyel
bibliakiadások
biblijny, -a, -e – (gör.) biblikus, bibliai, bibliában
szereplő; ősi, nagyon régi; a Biblia
szellemétől áthatott beszéd v. írásmű
Biblijny Kościół Baptystyczny [działające na
podstawie wpisu do rejestru związków
wyznaniowych
Ministerstwa
Spraw
Wewnętrznych
i
Administracji
ugrupowanie chrześcijańskie nie będące
członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej,
ani też w żaden formalny sposób nie
powiązane z Kościołem Chrześcijan
Baptystów w RP. Powstał w wyniku
rozpadnięcia się Zjednoczonego Kościoła
Ewangelicznego.] – Biblia Baptista Egyház
biblio- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
książką] – (gör.) könyvbibliobus [autobus wyposażony w regały z
książkami i czasopismami, biblioteka
objazdowa; bibliowóz] – [könyvtárbusz]
mozgó könyvtár
bibliofil [miłośnik, znawca i zbieracz książe]k –
(gör.) bibliofil, könyvbarát, könyvgyűjtő; az
ezek számára készült (kiadvány)
bibliofilski, -a, -ie – (gör.) bibliofilbibliofilstwo (bibliofilia) – (gör.) bibliofilia,
könyvszeretet; a könyvgyűjtésnek az az
iránya, amely a könyvet elsősorban mint
művészi alkotást v. ritkaságot, önmagáért
szereti és kívánja
bibliograf [specjalista w dziedzinie bibliografii] –
(gör.) bibliográfus; bibliográfiák szerzője,
összeállítója; könyvész, könyvszakember
bibliografia
[1. uporządkowany
według
określonych kryteriów spis książek,
druków, czasopism, artykułów oraz
dokumentów;
2. dziedzina
wiedzy
zajmująca się opisywaniem dokumentów
bibliotecznych;
też:
działalność
praktyczna w tym zakresie; 3. nauka o
zapisie bibliograficznym – niezbędna dla
katalogowania pozycji książkowych] –
(gör.)
bibliográfia,
könyvészet,
a
könyvismeret tudománya; könyvszemle;
irodalom (egy kérdésre vonatkozó munkák,
cikkek);
könyvismertetési
rovat,
537
könyvszemle
(folyóiratoknak
újonnan
megjelent
könyveket
és
jelentősebb
tanulmányokat ismertető rovata)
bibliograficzny, -a, -e – (gör.) bibliográfiai,
könyvészeti
bibliokracja [bibliokracja w Genewie] – (gör.)
bibliokrácia; a Biblia korlátlan hatalma
Genfben, Kálvin korában
bibliolog [specjalista w zakresie bibliologii] –
(gör.) könyvész, bibliológiával foglalkozó
tudós
bibliologia [nauka o książce] – (gör.) bibliológia;
könyvészet, könyvtudomány
bibliologia historyczna [nauka o piśmie
opublikowanym (manuskrypcie i druku)]
– történeti bibliológia
biblioman
[namiętny
miłośnik
zbierania
książek], bibliomanka – (gör.) bibliomán,
bibliofil (ffi/nő); szenvedélyes könyvbarát,
könyvgyűjő
bibliomancja [wróżenie przez przypadkowe
otwarcie Biblii lub innej natchnionej
księgi] – (gör.) bibliomantia; találomra
felütött Bibliából való jóslás
bibliomania [zamiłowanie do zbierania książek]
– (gör.)
bibliománia; könyvkórság,
könyvéhség (amikor a könyvgyűjtés nemes
kedvetelése szenvedéllyé válik, s esetleg
bűnre is viszi a gyűjtőt)
bibliomantia [wróżenie z Biblii, bibliomancja] –
(gör.) bibliomantia; találomra felütött Bibliából
való jóslás
biblioteczka [zdrobnienie od: biblioteka] –
kiskönyvtár; könyvszekrény, könyvespolc
biblioteczka szkolna – iskolai kézi v. kis
kiskönyvtár
biblioteczka podręczna – kézikönyvtár
biblioteczny, -a, -e – kiskönyvtári, könyvtári
biblioteka (bibl.) [1. instytucja powołana do
gromadzenia
i
udostępniania
księgozbiorów;
2. uporządkowany
księgozbiór;
3. mebel
służący
do
przechowywania książek; 4. seria dzieł
wydawanych przez jakąś firmę] – (gör.)
bibliotéka,
könyvtár
(kvtár),
könyvgyűjtemény [nagyobb helyiség, belső
tér a könyvek, iratok megőrzésére]; könyvtár
(épület); könyvszekrény; könyvsorozat,
kiadványsorozat;
könyvtár
(mint
kiadványsorozat);
mozgókönyvtár,
vándorkönyvtár
 Biblioteka Sejmowa w Warszawie
 Biblioteka Śląska w Katowicach
biblioteka cyfrowa (także: internetowa, wirtualna,
elektroniczna)
[usługa
internetowa
umożliwiająca udostępnianie w sieci
-
Wersja 01 01 2017
publikacji
cyfrowych
takich
jak
czasopisma elektroniczne lub e-booki, a
także zdigitalizowanych tradycyjnych
publikacji papierowych, takich jak
czasopisma, książki, mapy, zdjęcia itp.] –
(ang.) digital library; elektronikus könyvtár
[1. ingyenesen letölthető elektronikus
könyvek, folyóiratok, képek, dokumentumok
tára; 2. számítógépes (digitális) formában
tárolt,
könyvtári
jellegű
dokumentumgyűjtemény,
illetve
egy
hagyományos könyvtár gyűjteményének
elektronikus dokumentumokból álló része]
- Węgierska Biblioteka Elektroniczna (MEK)
[posiada największy zbiór dokumentów
cyfrowych dotyczących Węgier. Oferuje
dostęp do różnego rodzaju piśmiennictwa,
począwszy od krótkich wierszy po
wielotomowe
leksykony.
Artykuł
przedstawia jej historię, pełnione usługi oraz
działalność związaną z Biblioteką Narodową
Széchényi.] – Magyar Elektronikus Könyvtár
(MEK) [egy 1994-ben indult, jelenleg már több
mint 8 ezer digitális könyvet tartalmazó
ingyenes internetes szolgáltatás.]
biblioteka DLL (konsolidowana dynamicznie
biblioteka wykonywanych funkcji, które
mogą być wywoływane przez programy);
synonimy: DLL — (kat.: informatyka) DLL
Dynamic
Link
Library
(dinamikus
kapcsolású programkönyvtár) [Program
futása közben behívható modul, mely
egységesített rutinokat tartalmaz.]
biblioteka
fachowa,
biblioteki
fachowe
[prowadzą
działalność
informacyjną
niezbędną do realizacji określonych zadań
zawodowych w tym produkcyjnych,
technicznych] – szakkönyvtár
biblioteka jest czynna – a könyvtár nyitva van
biblioteka jest skomputeryzowana – a könyveket
számítógépre
vitték;
a
könyvtári
munkafolyamatokat számítógéppel végzik
biblioteka miejscowa – városi könyvtár
biblioteka narodowa – nemzeti könyvtár
(vállalkozás)
-
Biblioteka Narodowa Biblioteka Publiczna
m.st. Warszawy - centralna biblioteka polska
podległa Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa
Narodowego.
biblioteka podominikańska – volt domonkosrendi
könyvtár
biblioteka podręczna – kézikönyvtár
biblioteka publiczna – nyilvános- v. közkönyvtár
biblioteka ruchoma – mozgókönyvtár
biblioteka uniwersytecka – egyetemi könyvtár
 Biblioteka
Jagiellońska
(BJ,
tzw.
Jagiellonka)
–
główna
biblioteka





538

Uniwersytetu Jagiellońskiego, która wraz z
Biblioteką Medyczną Collegium Medicum
oraz
bibliotekami
wydziałowymi
i
instytutowymi tworzy system bibliotecznoinformacyjny UJ.
Biblioteka
Katolickiego
Uniwersytetu
Lubelskiego
Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu
Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
Biblioteka
Główna
Uniwersytetu
Gdańskiego
Biblioteka Uniwersytetu im. M. CurieSkłodowskiej w Lublinie
Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego
Biblioteka Uniwersytetu Opolskiego
Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego



biblioteka wędrowna – mozgókönyvtár
biblioteka zakładowa – üzemi könyvtár
bibliotekarka
[pracownica
biblioteki,
specjalistka w zakresie bibliotekarstwa] –
könyvtárosnő
bibliotekarski, -a, -ie – könyvtárosi
bibliotekarstwo
[1.
zawód
bibliotekarza
2. wiedza z zakresu działalności biblioteki]
– könyvtáros szakma; könyvtárismeret,
könyvtártan
bibliotekarz
[pracownik
biblioteki
lub
specjalista w zakresie bibliotekarstwa] –
(gör.) bibliotékárius, könyvtáros
biblioteki; (dawno) bibljoteki [W wiekach
średnich naukami zajmowali się prawie
wyłącznie duchowni i klasztory, a
najwięcej benedyktyni i cystersi. Pierwsze
zatem bibljoteki w Polsce znajdowały się
w klasztorach i u biskupów.] – könyvtárak
Biblioteka Narodowa w Warszawie – Varsó
Nemzeti Könyvtár
Biblioteki w Europie – Európa könyvtárai
Biblioteki Azji, Australii i Nowej Zelandii –
Ázsia, Ausztrália és Új-Zéland könyvtárai
Biblioteki Meksyku, Ameryki Srodkowej
i Poludniowej – Mexikó, Észak- és DélAmerika könyvtárai
Biblioteki na świecie – Könyvtárak a világban
bibliotekoznawstwo [nauka teorii i historii
bibliotekarstwa] – könyvtártudomány,
könyvtártan
biblistyka [1. część teologii zajmująca się
badaniem Biblii; 2. nauka, w której skład
wchodzi m.in. archeologia biblijna i
filologia biblijna; 3. dział wiedzy na temat
Biblii,
dziedzina
wiedzy
religijnej
równoległa do teologii] – Bibliával
foglalkozó tudomány, bibliamagyarázat
-
Wersja 01 01 2017
biblizmy [wyrazy lub związki frazeologiczne
mające swoje korzenie w Biblii. Na
poniższej liście występują zarówno
wyrażenia, zwroty, jak i frazy. To samo
wyrażenie może pojawić się w Piśmie
Świętym w różnych księgach, dlatego
podana lokalizacja jest orientacyjna.] –
biblizmus; bibliai fogalmak és kifejezések
bibosz [daw. mężczyzna lubiący pić alkohol w
wesołym towarzystwie] – részeg, iszákos ffi
bibulasty, -a, -e [mający właściwości bibuły] –
itatóspapírszerű; selyempapír
bibuła [1. gruby, miękki papier chłonący ciecze;
2. zob. bibułka w zn. 1.; 3. pot. nielegalnie
wydawane ulotki, broszury, prasa itp.] –
itatóspapír, vékony selyempapír; (átv.) tiltott
nyomtatvány, (tréfás) részeges, iszákos
bibuła do atramentu – itatós
bibułka [1. bardzo cienki papier, używany m.in.
jako papier dekoracyjny lub papierosowy;
2. pot. zdr. od bibuła w zn. 1.] – finom,
vékony papír; cigarettapapír, selyempapír
bibułka do papierosów – cigarettapapír
biceps [dwugłowy mięsień ramienia; mięsień
dwugłowy ramienia] – (lat.) bicepsz
[kétfejű, kétarcú: Janus mellékneve];
Musculus Biceps brachii – biceps (a felső
kar kétfejű izma); felsőkarizom, a felkar
kétfejű hajlító izma
bicie [w grach: ruch, w którym zabiera się kartę,
pionka itp. przeciwnika] – (játékban) ütés;
átv. verés, dobbanás, ütés, leütés; ölés; vágás
bicie bydła – ölés, vágás (állat, marha)
bicie czołem – hajbókolás, porig alázkodás, földig
borulás
bicie monet – pénzverés
bicie po twarzy – arcul csapás; pofozás
bicie pulsu – érverés
bicie serca – a szív verése; szívverés, szívdobogás
(serce bije)
bicie w dzwony – harangozás, a harangok
félreverése
bicie się [bijatyka] – verekedés
bicinium [kontrapunktalna pieśń na dwa głosy
popularna w XVI wieku] – bicinium;
kétszólamú ének
bicykl [dawny typ roweru, o dwóch różniących
się wielkością kołach] – (fr.) bicikli,
kerékpár
[Stowarzyszenie
Turystyki
Rowerowej BICYKL w Kołobrzegu:
BICYKL
Kołobrzeg-i
Túrakerékpáros
Egyesület]
bicz
[rzemień
lub
skręcony
sznur
przytwierdzony do trzonka, służący do
chłostania] – ostor, korbács; büntetés, a
büntetés eszköze
bicz wodny [1. zabieg leczniczy polegający na
polewaniu ciała silnym strumieniem
wody; 2. naturalna metoda leczenia,
polegająca na polewaniu określonego
regionu ciała cienkim strumieniem wody
pod wysokim ciśnieniem, przy użyciu
specjalnego mechanizmu, pozwalającego
na regulowanie ciśnienia i temperatury
wody, a także na nagłe przerywanie i
wzmacnianie jej wytrysku. Bicze wodne
stosuje się do leczenia różnego rodzaju
stanów bólowych.] – vízostor
539
bicz boży – Isten büntetése
Bicz boży – Isten ostora (Attila)
bicz z piasku – fából vaskarika [kręcić (skręcać)
bicz z piasku – próbować dokonać rzeczy
niemożliwej: fából vaskarikát csinálni]
biczak [gatunek noża stołowego w wieku XVII] –
XVII. sz-i asztalláb típus
bicze kręcić z piasku – homokra építeni,
lehetetlenre vállalkozni, megkísérelni a
lehetetlent; túl kemény fába vágja a fejszéjét
biczować [1. bić biczem lub batem; 2. zadawać
ciosy biczem] – ostorozni, korbácsolni;
csattogni, fegyelmezni
biczować się [biczować samego siebie] – önmagát
ostorozza v. sanyargatja
biczowanie – ostorozás, sanyargatás
biczownicy [flagelanci, flagellanci, biczownicy,
kapnicy (łac. flagellantes, flagellarii); po
łac. flagellantes, flagellatores, flagellarii,
od wyrazu łac. flagellum – bicz,
dyscyplina, cep. Bicz, rózga, narzędzia
kary u Rzymian, stały się narzędziem
pokuty i umartwienia u chrześcjan.] –
flagellánsok
biczownik [członek średniowiecznego bractwa
religijnego, którego członkowie odbywali
wędrówki pokutnicze w procesjach,
biczując się publicznie] – flagelláns,
önostorozó, önsanyargató
biczyk – kis ostor; ostorocska
bić (bije) [1. zadawać razy; chłostać 2. uderzać 3.
dzwonić 4. napływać 5. strzelać, trafiać
strzałem 6. wylewać się, tryskać 7.
zwyciężać, pokonywać 8. lśnić 9. zabijać
10. tłoczyć, drukować 11. ubijać, miesić] –
verni, ütni, ütlegelni, verdesni; veregetni;
-
Wersja 01 01 2017
megverni, megütni, odaütni; megverdesni;
megölni, levágni; lőni, ostromolni; verni,
elverni; kiverni, kiütni, kijönni vmin, átütni,
elönteni; nyomni, nyomtatni, sokszorosítani,
verni, préselni; (wojsko) legyőzni; eltalálni,
betalálni; hordani, vinni, lőni (to strzelba bije
dobrze: ez a fegyver v. puska jól lő v. hord v.
visz); törni, zúzni; bugyogni, sugárzani
(fontanna bije: sugárzik, sugárban ömlik a
szökőkút; bije z niego dobroć: sugárzik
belőle a jóság); köpülni, verni, kidolgozni;
(bányászat)
fúrni,
vájni;
hengerelni;
megcsapni, csapkodni, szúrni (woń bije w
nos: megcsapja orrát az illat); keverni vmibe
vmit; kiverni vmiből vmit; (kártya) ütni;
ütőképes, ütőereje van; (bije w oczy) lerí
bić (bije)(serce) – dobogni (szív)
bić brawo; bić oklaski – tapsolni, helyeselni
(ütögetve a tenyerét)
bić brawo komuś – megtapsolni vkit
bić bydło – megölni v. levágni a jószágot (marhát)
bić co, czym/o co, w co – ütni, megütni vmivel vmit;
odaütni, odaverdesni vmihez vmit; ráütni
vmire
bić coś gwóździami – szögelni, szegelni vmit
bić czołem – hajbókolni; térdet v. fejet hajtani vki
előtt; hódolni v. meghódolni vkinek;
leborulni vki előtt; alázatoskodni
bić do celu – betalálni a célba, belőni a célba
bić do krwi – véresre verni
bić głową o ścianę; bić głową o mur – fejét a
falhoz verdesi v. falba veri; fejjel megy a
falnak
bić, ile wlezie – ütni-verni; veri, ahogy csak ráfér;
jól elrakni v. úgy elverni, hogy még (csak)
úgy porzik
bić jaz – gátat verni
bić kamienie na szosie – követ törni az úttesten
bić kartę – kártyát ütni (as bije waleta: az ász üti a
bubit)
bić kogo, co czym, za co – ütni v. verni vkit vmivel
vmiért
bić kogoś – verni vkit; ráütni vkire
bić kogoś po karku – nyakon ütni vkit
bić komu pokłony – hajlongani vki előtt
bić komu rózgę – megvesszőzni, megvirgácsolni
bić laską – bottal verni
bić masło – vajat köpülni
bić młotem v. młotkiem – kalapácsolni
bić monetę a. monety – pénzt verni
bić normę – túlszárnyalni a normát
bić pale w rzeke – cölöpöket verni a folyó medrébe
bić pianę – habot verni
bić pianę z białek – felverni a habot
540
bić po katowsku – kegyetlenül verni
bić po pysku – pofonvágni, nyakon vágni, (közb.)
képen törölni, felpofozni
bić po twarzy – arcul üt; pofon ütni
bić szyb – (réteget) fúrni v. vájni (bányászat)
bić świnię – disznót vágni
bić tamę – gátat tölteni
bić taranem w mur – faltörő kossal töri a falat
bić treflem – treffel ütni
bić tysiąc egzemplarzy – ezer példányban nyomni,
nyomtatni, kiadni v. előállítani vmit
bić twarzy – pofozni
bić w bęben – dobol
bić w dzwony – harangoz
bić w dzwony na trwogę – félreveri a harangot
bić w kotły – üstdobot verni v. ütni
bić w oczy – szembe tűnik v. szökik v. ötlik
bić w tarabany – dobot verni, dobolni [biją w
tarabany: verik a dobot, dobolnak]
bić wroga – az ellenséget legyőzni
bić z armat – ágyuval lőni, ágyuzni
bić z dział – ágyúzni, ágyuval lőni
bić, zatłuc na śmierć – halálra verni
bić (bije) się [1. bić samego siebie; 2. bić jeden
drugiego; 3. brać udział w walkach;
4. pojedynkować się] – csatázni, harcolni,
verekedni vkivel, küzdeni [Sobieski bił się
pod Wiedniem: Szobieszki Bécs alatt
harcolt]; megüti magát
bije się w piersi – átv. veri a mellét
bić się do upadłego – körömszakadtáig v.
elkeseredetten verekedni; végsőkig küzdeni
bić się na pistolety – pisztolybárbajt vívni
bić się na szpady – karddal küzdeni, verekedni
bić się o co – küzdeni, harcolni vmiért
bić się po twarzach – pofozkodni
bić się śnieżkami – hógolyózni
bić się w piersi – veri a mellét; ököllel mellet verni;
öklével mellét veri; bánja tettét
bić się z bagnetem w ręku – szuronnyal (a
kezében) harcolni
bić się z kimś – verekedni, küzdeni vkivel
bić się z myślami – töri a fejét, töprengeni
bidet [urządzenie podobne do muszli klozetowej,
służące do podmywania się] – (fr.) bidet,
bidé; ülőmosdó, az alsótest öblítésére való
ülőkád v. ülőfürdőül szolgáló tál
bidula – szegényke, sajnálatraméltó teremtés (nő)
biec (biegnie), biegnąć [1. przemieszczać się
szybko dzięki dynamicznej pracy nóg; 2.
śpieszyć, szybko udawać się gdzieś; 3.
posuwać się naprzód (np. czas biegnie
powoli); 4. prowadzić (np. droga biegnie
-
Wersja 01 01 2017
przez las)] – szaladni, rohanni, futni, sietni;
folyni, folydogálni, csörgedezni, rohanni;
húzódni, vonulni, vezetni (út); múlni,
elmúlni, tovatünni; keringeni, körbe v. vmi
körül forogni, ide-oda kapkodni v. ugrálni;
sürögni-forogni, járni, futni vki után, kergetni
vkit
biec co tchu – lélekszakadva futni v. rohanni
biec kłusem – ügetni
biec komu na ratunek – segítségére siet vkinek
biec na pomoc – segítségére sietni
biec naprzód – előrefutni
biec przed kim – futni vki előtt
biec w derdy – gyorsan, fürgén futni (derdać)
biec w zawody – versenyt futni
biec za kimś – futni v. szaladni vki után
bieda [1. brak wystarczających
środków
materialnych; 2. pot. trudna, przykra
sytuacja; 3. daw. ludzie niezamożni] –
nincstelenség; ínség, nélkülözés; (ubóstwo)
szegénység,
nyomor,
nyomorúság;
szegényedés; szükség (to ujdzie od biedy:
szükség esetén megjárja, mehet!), hiány
(kłopot) baj [od biedy: jobb híján,
szükségből; z biedą: nagy nehezen, üggyelbajjal; pół biedy: tűrhető]; szerencsétlenség,
bánat, gond, kár, kínlódás, baj (to jeszcze pół
biedy: az még csak félig baj), kényszer;
szegény emberek v. nép; a szerencsétlen, a
nyomorult, a koldús, a szegény (sama bieda
tam mieszka: csupa nyomorult szegény lakik
ott)
bieda go ciśnie – a szükség nyomasztóan
nehezedik rá
bieda go się trzyma – hozzászegődött a nyomor
bieda rozumu uczy – [a nyomor gondolkodni tanít
v. észre térít] mindent kigondol a
szegénység, nagy mester a nyomorúság
bieda z nedzą – nagy v. teljes nyomor
biedę klepać – nyomorogni, tengődni, tengeni;
szükséget szenvedni; tengeti az életét
biedactwo [ze współczuciem o osobie biednej lub
nieszczęśliwej] – szerencsétlen teremtés, a
szegény, a szerencsétlen, a szánalmas
(ember); szegényke; szerencsétlen alak
biedactwo! – szegény feje!
biedaczka – szegényke; szegény nő
biedaczyna, biedaczysko [z politowaniem o
osobie wzbudzającej współczucie] –
szegényke, szegény flótás; szerencsétlen
flótás
biedak, biedaczek [1. człowiek niemający
dostatecznych
środków
do
życia;
2. człowiek nieszczęśliwy, wzbudzający
współczucie;
rzadziej:
zwierzę
wzbudzające litość] – szegény, koldús;
541
szerencsétlen v. szánalomra méltó, nincstelen
(ember)
biedaczek! – szegény feje!
bieda-szyb, biedaszyb (niem. Notschacht)
[pospolite określenie na wykonany w
sposób nieprofesjonalny, nielegalny szyb
wydobywczy
węgla,
najczęściej
kamiennego. Ma on zazwyczaj formę
niezabezpieczonego tunelu wydrążonego w
ziemi do pokładu węgla.] – (dawno) lapos
szénfejtés, „szegényfejtés”
biedermeier [wym. bidermajer] [1. styl w
meblarstwie panujący w Niemczech i w
Austrii w latach 1815–1848; w szerszym
znaczeniu:
niemiecka
kultura
mieszczańska tego okresu; 2. przedmiot w
tym stylu] – (ném.) biedermeier; a XIX. sz.
első
évtizedeiben
lábra
kapott
lakásberendezési és iparművészeti stílus;
német-osztrák művészeti és irodalmi stílus a
XIX. sz. közepén
biedermeierowski, -a, -ie – (ném.) biedermeierbiedka, bieda [mały dwukołowy wózek
jednokonny, używany dawniej w Polsce] –
kordé, taliga
bidło [1. ruchoma część krosna służąca do
prowadzenia czółenka; 2. deska nabita
gwoździami (np. element sań, okucie butów
itd.). Znane w stpol., derywat od bić. 3.
potoczna, skrócona nazwa mechanizmu
bidłowego.
Bidło
dobija
każdy
wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny,
tworząc kolejne jej elementy. Bidło
spełnia też inne, dodatkowe funkcje.
Stanowi bieżnię dla czółenka i jest
elementem
napędzającym
inne
mechanizmy. 4. ruchoma część krosna
tkackiego, przybijająca nitkę wątkową do
krawędzi tworzonej tkaniny.] – borda; a
szövőszék mozgó része, a vetélő vezetésére
szolgál
Przekrój poprzeczny bidła
-
Wersja 01 01 2017
Opis rysunku
1. wał główny (wykorbiony) krosna
2. wykorbienie wału głównego
3. półpanewka mosiężna lub żeliwna łożyska
ślizgowego
4. korpus bidłowodu
5. opaska długa bidłowodu
6. opaska krótka bidłowodu
7. klin łączący elementy bidłowodu
8. podkładka klina
9. sworzeń łączący bidłowód z nogą (podporą)
bidła
10. oś bidła
11. wspornik nogi (podpory) bidła
12. noga (podpora) bidła
13. śruba regulacyjna
14. łącznik podpierający kloc bidła
15. drewniana belka (kloc) bidła
16. bieżnia z twardego drewna
17. listwa mocująca dolną część płochy
18. płocha
19. pochwa (pokrywa) płochy
20. śruba mocująca pochwę do nogi bidła
A szövőgép elvi felépítése.
1 Lánchenger törzs, 2 feltekercselt láncfonalak (1 és
2 együtt: lánchenger), 3 láncfonalak, 4 irányító
henger, 5 fonalőrök, 6 nyüstszál a nyüstszemmel, 7
nyüstmozgató bütykös tárcsák, 8 lábítók, 9 csiga
(sikoltyú), 10 bordaláda felső léce, 11 borda, 12
bordaláda, 13 bordaláb, 14 vetélő, 15 szövet, 16
melldorong, 17 szövethúzó henger, 18 szövethenger,
19 feltekercselt szövet, 20 főtengely, 21
forgattyúkar, 22 szádnyílás.
biedniacki, -a, -ie – falusi szegény emberre
vonatkozó v. tartozó
biedniak [daw. chłop należący do biedoty
wiejskiej] – szegényparaszt; földhözragadt
szegény
biednie – szegényes, szegényesen
biednie ubrany – szegényen öltözött
biednieć [stawać się biednym] – elszegényedni,
tönkre menni; gyengülni, egészségileg
hanyatlani v. tönkre menni
biednochłopski, -a, -ie – szegényparaszti
biedny, -a, -e [kics. biedniuchny, -a, -e;
biedniusieńki, -a, -ie; biedniuteńki, -a, -ie;
biedniutki, -a, -ie;] – nincstelen, szegény,
nem
gazdag,
szerény,
szűkölködő;
542
szegényes,
koldus;
koldusszegény;
nyomorult, jelentéktelen, szánalomraméltó;
ínséges; nyomorgó; nyomorúságos
biedny człowiek [zob. biedak] – szegény ember
biedna kobiecina – szegény asszony v. aszonyka
biedna ofiara – szerencsétlen áldozat
biedne chłopstwo – szegényparasztság
biedne stworzenie – szegény teremtés v. pára
biednemu zawsze wiatr wiatr w oczy – (közm.)
(szegény embernek mindig szemébe fúj a
szél) a szegény embert még az ág is húzza
biedny jak mysz kościelna [1. bardzo biedny; 2.
syn. goły jak pasternak, goły jak święty
turecki] – (közm.) szegény, mint a templom
egere; nagyon szegény, nincstelen
biedota [1. ludzie pozbawieni środków do życia;
2. pot. człowiek pozbawiony środków do
życia; 3. pot. z politowaniem o człowieku
budzącym współczucie] – szegénység,
nyomor, szűkölködés; sajnálatra méltó,
szegény
ember;
szegény
emberek,
szegényparasztság
biedota chłopska – szegényparasztság
biedować (bieduje) [żyć w biedzie] – nyomorogni,
nélkülözni, szegénységben élni (cała wieś
bieduje: az egész falunépe nyomorog)
biedowanie – nyomorgás
biedronka [to sieć sklepów dyskontowych
należących do spółki akcyjnej Jeronimo
Martins Dystrybucja, której właścicielem
jest portugalskie konsorcjum Jerónimo
Martins.] – katicabogár (üzletlánc)
biedrzeniec – földitömjén
Biedrzeniec anyż (anyż, anyżek) (Pimpinella
anisum L.) [gatunek jednorocznej rośliny
pochodzący z wschodnich obszarów
basenu
Morza
Śródziemnego.
Prawdopodobnym przodkiem rośliny
uprawnej jest biedrzeniec kretycki
(Pimpinella cretica Poir) pochodzący z
wyżyn Iranu. W Polsce jest uprawiany
(rzadko) i czasami przejściowo dziczejący
(efemerofit).] – ánizs (Pimpinella anisum)
[ismert
fűszernövény.
Népies
neve:
ánizsmag, illatos ánizs, közönséges ánizs,
bécsi- vagy édeskömény.]; Ánizs mag (Anisi
fructus)
-
Wersja 01 01 2017
Biedrzeniec anyż
Biedrzeniec mniejszy (Pimpinella saxifraga) [1.
gatunek byliny z rodziny selerowatych. W
Polsce jest pospolity. Występuje niemal w
całej Europie, północnej i południowozachodniej części Azji. 2. Biedrzeniec jest
rośliną wieloletnią, wysokości 20-60 cm, 0
płytko bruzdowanej łodydze. Można go
spotkać na suchych łąkach, miedzach,
przy drogach i na skraju lasów. W
Europie występuje od Alp aż po Morze
Północne. Rośnie również w Azji.] –
Hasznos földitömjén (Pimpinella saxifraga)
Biedrzeniec wielki (Pimpinella major L. Huds)
[gatunek rośliny z rodziny selerowatych.
Wymieniany był też pod nazwą birbenella.
Występuje w całej niemal Europie. W
Polsce roślina pospolita.] – Nagy
földitömjén (Pimpinella major)
biedula, biedulka [pot. ze współczuciem o
człowieku nieszczęśliwym] – szegény,
szerencsétlen teremtés (főleg nő)
biedzić – zmuszać. [Dziś używany w innym
znaczeniu. Zob. pobiedzić, ubiedzić.] – (do
czego)
kényszeríteni,
rászorítani,
rákényszeríteni, erőszakkal rávenni (vmire);
erőszakolni, nógatni, erőltetni
biedzić się [wysilać się, chcąc coś zrobić] –
kínlódni, gyötrődni, küzdeni, küszködni
543
biedzić się całe życie – az egész életet
végignyomorogni
biedzić się nad czym, z kim/z czym – gyötrődni
vkivel/vmivel
biedzić się nad rozwiązaniem zadania – kínlódni
a feladat megoldásával
biedzić się z myślami – tépelődni; kínzó
gondolatok gyötrik
bieg [1. przemieszczanie się za pomocą szybkich
ruchów nóg; 2. ruch, przemieszczanie się,
funkcjonowanie; 3. dzianie się, przebieg
wydarzeń; 4. konkurencja sportowa; 5.
pozycja przekładni w mechanizmie
napędowym] – futás, gyors járás, iram;
futás; (wojsk., sp) futólépés); futam (w
pierwszym biegu: az első futamban); forgás,
körforgás, mozgás, terelés; (műszaki) járat
[włączyć pierwszy bieg: első sebességre
váltani, az első sebességfokozatba tenni
(gépkocsi)], (sprawy) menet; (rzeki, czasu)
folyamat, lefolyása v. időtartama, menete,
rendje vminek; folyás (górny bieg rzeki: a
folyó felső folyása), múlás [z biegiem czasu:
az idő múltával]; (w samochodzie) sebesség
bieg bezpośredni [bieg umożliwiający najszybszą
jazdę pojazdu] – közvetlen futás v. futam
bieg długodystansowy – hosszútávfutás
bieg dookoła (czegoś)! – körbefutás!
bieg dystansowy – rövidtávfutás
bieg działania - aatásfolyamat [a hatótényezőktől
kiinduló olyan folyamat, amely egy vagy
több környezeti elem vagy rendszer
állapotváltozását
okozza
(talajvízszintcsökkentés)]
bieg interesów – az ügyek folyása v. menete;
üzletmenet, ügymenet
bieg jałowy – üresjárat, holtjárat
bieg jałowy umieszczony – izomi üresjárat
bieg jałowy silnika indukcyjnego – indukciós
motor üresjárata
bieg jednostajnie przyśpieszony – egyenletesen
gyorsuló folyamat v. mozgás
bieg konia – a ló irama, a ló gyors futása
bieg krótkodystansowy (sprint) – rövidtávfutás
bieg maratoński – marathoni futás (42 195 m távú
futóverseny)
bieg myśli – gondolatmenet
bieg na 100 metrów – 100 m-es síkfutás
bieg na czas – időfutam
bieg na dystansie trzech kilometrów – futás
három kilométeres távon
bieg na orientację – tájékozódási verseny
bieg na przełaj [bieg odbywający się w terenie
otwartym, z pokonywaniem przeszkód
naturalnych] – terepfutás, mezei futás
-
Wersja 01 01 2017
bieg narciarski – sífutás
bieg (prąd) wody – vízfolyás
bieg pierwszy, drugi, trzeci, czwarty itp.
[poszczególne przełożenia skrzyni biegów,
umożliwiające różne stopnie szybkości
jazdy pojazdów mechanicznych] – első,
második harmadik, negyedik stb. ütem v.
fokozat
bieg przełajowy, bieg na przełaj – tájfutás
bieg przez płotki (bieg z płotkami, bieg między
płotkami) [konkurencje lekkoatletyczne,
w których zawodnicy pokonują ustawione
na bieżni płotki. Na otwartym stadionie
zawodnicy rywalizują na dystansach 100
(kobiety), 110 (mężczyźni) - tzw. wysokie
płotki i 400 metrów - tzw. niskie płotki. W
hali rywalizuje się najczęściej na 60 m.
Biegi przez płotki wchodzą również w
skład lekkoatletycznych wielobojów.] –
gátfutás, akadályfutás
bieg rozstawny (sztafeta) – (sp.) váltófutás
bieg rozwoju – a fejődés menete
bieg rzeki – folyó folyása
bieg rzez płotki – gátfutás
bieg sprawy – az ügyek folyása
bieg sprinterski – gyorsfutás
bieg sztafetowy – sp váltófutás, staféta
bieg średniodystansowy – középtávfutás
bieg tempowy, bieg ciągły (tempowy) [rodzaj
biegu stosowany jako środek treningowy
w procesie kształtowania wytrzymałości] –
(sp) folyamatos v. ütemes v. lendületes futás
bieg terenowy – terepfutás
bieg wody – vízfolyás
bieg wsteczny [bieg umożliwiający jazdę pojazdu
mechanicznego do tyłu] – hátramenet
bieg wypadków – az események folyamata
bieg z przeszkodami – akadályfutás, váltófutás
bieg ziemi – a Föld forgása
bieg życia – az élet folyása v. lefolyása; életpálya
bieg żywota – az élet útja, folyása, iránya
biegacz [1. sportowiec uprawiający biegi; 2. duży
chrząszcz drapieżny] – futó, versenyfutó
biegacz maratoński – marathoni futó
biegacz na nartach – sífutó
biegacz zadyszał się – a futó kifulladt,
lélekszakadva futott
biegaczka – női futó, futónő
biegać (biegam, -asz, -ają) [1. być w biegu; 2. o
przedmiotach, zjawiskach, wrażeniach
itp.: być w szybkim ruchu lub być
odczuwanym jako coś poruszającego się
szybko; 3. uprawiać biegi; 4. euf. mieć
kłopoty żołądkowe] – futni, futkosni,
544
rohangálni, szaladni, szaladgálni, rohanni
(biec: futni, szaladni); lót-fut
biega jak obłąkany – eszeveszetten fut
biegać co sił w nogach – fut, ahogy a lába bírja
biegać jak kot z pęcherzem – [futkos mint a
macska a hólyaggal] nyugtalanul futkosni,
rohangálni ide-oda
biegać koło czego – futkosni vmi körül; utánajárni
vminek (sokat)
biegać na nartach – sífutni
biegać po dworze – az udvaron szaladgálni
biegać po kominkach – konyhaszagra menni;
szomszédolni
biegać sprintem – sprintelni
biegać za fartuszkiem – (átv.) nők után szaladni
biegi – sp futóverseny
Biegi w konkurencjach lekkoatletycznych
dzielą się na:
 sprinty (biegi krótkie), Sprint: to bieg na
krótkich dystansach: 60 metrów (hala), 100
metrów, 200 metrów, 400 metrów, sztafety 4
× 100 metrów i 4 × 400 metrów. Zawodnicy
startują na sygnał (strzał) startera z bloków
startowych. Każdy zawodnik biegnie po swoim
torze (przed zawodami odbywa się losowanie
torów albo też numer toru przydzielonego
zawodnikowi wynika z miejsca, które zajął on
w biegu eliminacyjnym). O kolejności na mecie
decyduje pierś zawodnika. — W biegach
sztafetowych
biorą
udział
zespoły
czteroosobowe, konkurencja polega na biegu z
pałeczką sztafetową trzymaną w dłoni.
Zawodnicy podczas zmian przekazują sobie
pałeczkę w wyznaczonej strefie zmian.
Zgubienie pałeczki lub przekroczenie strefy
zmian równoznaczne jest z dyskwalifikacją
sztafety. — Bieg sztafetowy 4 × 100 m odbywa
się po torach. W biegu 4 × 400 m pierwsza
zmiana biegnie po torach, druga biegnie po
torach tylko pierwszy wiraż (100 m), po czym
zawodnicy mogą biec po wewnętrznym torze.
 biegi
średnie; bieg średniodystansowy
odbywają się na dystansach 800 m i 1500
metrów oraz na dystansach: jednej mili i 1000
metrów
(konkurencje
nieolimpijskie
występujące na niektórych mityngach).
 Bieg na 800 m (dwa okrążenia bieżni) –
start odbywa się bez bloków startowych,
zawodnicy biegną po torach pierwszy wiraż
(100 m), po czym mogą biec po
wewnętrznym torze.
 Bieg na 1500 m – zawodnicy startują z linii
startu
wyznaczonej
na
początku
przeciwległej prostej z pozycji stojącej. Tuż
po starcie zawodnicy mogą zająć pozycje
na wewnętrznym torze.
 biegi długie, Bieg długodystansowy odbywają
się na dystansach 3000 metrów (konkurencja
nieolimpijska), 3000 metrów z przeszkodami,
5000 metrów, 10 000 metrów, półmaraton (21
-
Wersja 01 01 2017
097 metrów) i maraton (42 195 metrów). —
Wszystkie biegi lekkoatletyczne do 10 000 m
odbywają się na 400-metrowej bieżni stadionu,
start i meta biegu maratońskiego (półmaratonu)
znajduje się często na stadionie, natomiast trasa
wiedzie przez ulice i okolice wielkich
aglomeracji.
Organizowane
są
też
okolicznościowe i pokazowe biegi uliczne na
dystansach od 1500 m do 100 km
(ultramaratony).
 Bieg ultramaratoński odbywają się na
dystansach większych od maratonu.
Odbywają się w dwóch formach: na dystans
(bieg na 50 kilometrów, bieg na 100
kilometrów) oraz na czas (bieg na 12
godzin, bieg na 24 godziny, bieg na 48
godzin, bieg na 72 godziny, bieg 6dniowy). Są to konkurencje nieolimpijskie.
 biegi
przez płotki; biegi płotkarskie:
obejmują konkurencje 60 metrów (hala), 100
metrów (kobiety), 110 metrów (mężczyźni),
400 metrów (kobiety i mężczyźni). Na
dystansie 60 m płotków ustawionych jest pięć,
a na pozostałych dystansach po dziesięć.
Poza tymi podstawowymi konkurencjami
biegowymi odbywają się również nieolimpijskie
konkurencje biegowe takie jak: biegi górskie,
biegi przełajowe i biegi po schodach.
biegi krótkie [biegi na dystansie od 80 do 400 m]
– rövidtávú futás, rövidtávfutás
biegi narciarskie (także: biegi płaskie, dla
odróżnienia
od
całkowicie
innej
dyscypliny zimowej – biegów zjazdowych)
[sport zimowy popularny w krajach z
rozległymi
zaśnieżonymi
terenami,
głównie w północnej Europie oraz
Kanadzie] – sífutás
biegi narodowe [masowe biegi terenowe] –
tömeges terepfutás
biegł do niej lansadach – (átv.) nagy ugrásokban
rohan feléje
bieganie – rohanás, szaladás, futás, futkosás,
szaladgálás
bieganie do mety – (dawno, sp) célbafutás
bieganina
[pot.
przemieszczanie
się
i
wykonywanie różnych czynności w wielu
miejscach, zwłaszcza przy załatwianiu
czegoś] – futkosás, szaladgálás, rohangálás,
hercehurca; zűrzavar; sok jövés-menés;
lótás-futás [dużo bieganiny koło sprawy: sok
a jövés-menés v. hercehurca az ügy
érdekében]
biagany – (régi lengyel néptánc)
biegiem marsz! –(wojsko) futólépés
biegle – folyékonyan; ügyesen, gyorsan,
folyamatosan
biegle mówić po polsku – folyékonyan beszél
lengyelül
545
biegłość – gyorsaság; hozzáértés, ügyesség,
gyakorlottság, jártasság vmiben, szakértelem
biegłość w mówieniu – folyékony beszédű,
gyakorlott vmely nyelvben
biegłość w palcach – kézügyesség
biegły, -a, -e [mający dużą wprawę,
doświadczenie w jakiejś dziedzinie] –
gyors, fürge; hozzáértő, ügyes, gyakorlott,
tapasztalt, tehetséges; szakértő
biegła zjanomość języka – folyékony nyelvtudás
biegły [specjalista w danej dziedzinie];
biegła – specialista (ffi/nő); (ekspent)
szakértő, szakember, jártas (vmiben);
hozzáértő
biegły księgowy – könyvszakértő
biegły sądowy [osoba powołana przez sąd do
wydawania opinii w zakresie posiadanych
wiadomości fachowych] – törvényszéki
szakértő
biegły w interesach – jártas üzleti ügyekben
biegły w swoim fachu – foglalkozásában v.
mesterségében szakértő; jó szakmunkás
biegnąc z przeciwnych stron wpadli na siebie –
ellenkező irányból egymásbafutottak
biegnąć (biec) – szaladni, rohanni, futni, sietni;
folyni, folydogálni, csörgedezni, rohanni;
húzódni, vonulni, vezetni (út); múlni,
elmúlni, tovatünni; keringeni, körbe v. vmi
körül forogni, ide-oda kapkodni v. ugrálni;
sürögni-forogni, járni, futni vki után, kergetni
vkit
biegnie szybko, nagle wali się z nóg – gyorsan fut,
aztán hirtelen elesik
biegnik [szereg dźwięków przejściowych
pomiędzy dwoma głównymi dźwiękami
melodii, szybko po sobie następujących] –
(zene) futam, átmenet
biegnikowy, -a, -e – átmenetibiegówka [narta do biegów narciarskich],
biegówki – sífutóléc
biegun1 [wygięta półokrągło płoza przy kołysce
lub bujającym się fotelu; 2. daw. szybki
koń wierzchowy] – hintaszék, hintaló;
(dawno) gyorsjárású paripa
biegun2 [1. jeden z dwu punktów, w których oś
Ziemi przecina powierzchnię Ziemi i w
których zbiegają się wszystkie południki
geograficzne; 2. jeden z dwu punktów
(obszarów) na powierzchni magnesu,
stanowiący pozorne źródło tego pola;
3. jeden z dwu zacisków źródła prądu
elektrycznego, w których występuje
najmniejszy lub największy potencjał,
umożliwiający podłączenie tego źródła
prądu do obwodu elektrycznego] –
-
Wersja 01 01 2017
(csillagászat, villamosság) sark; pólus;
sarkpont; szöges ellentét
biegun arktyczny – északi sark
biegun chłodu, zimna [obszar, na którym
występują
najniższe
temperatury
powietrza] – hideg, fagyos terület v. sark
biegun elektryczny [zob. biegun w zn. 3.] –
elektromos sarok
biegun geograficzny – földrajzi pólus v. sark
biegun geomagnetyczny – geomágneses pólus
biegun magnesu – a mágnes sarka
biegun magnetyczny – mágneses pólus, mágneses
sarok
Biegun Północny – Északi-sark
Biegun Południowy – Déli-sark
biegun różnoimienny – ellentétes pólus
biegun tłumienia <filtr> – csillapítási csúcs
biegun ujemny – negatív pólus
biegunka (łac. diarrhoea)
[zwana również
rozwolnieniem to objaw chorobowy
polegający na znacznym zwiększeniu
liczby wypróżnień w ciągu doby, lub
zmianą konsystencji stolca na płynną lub
półpłynną. Biegunką określa się również
stan, gdy nawet jednorazowo w stolcu
pojawia się treść patologiczna, taka jak
śluz, ropa lub krew. Biegunce towarzyszy
wzmożona perystaltyka jelit i często
kurczowe bóle brzucha.] – diaré
(diarrhoea); hasmenés
biegunowanie – sarkítás, polarizáció (polaryzacja)
biegunowanie chromatyczne – chromatikus
polározás; krómos polarizáció
biegunowanie obrotowe – körpolarizáció
biegunowo – homlokegyenest, merőben éles
ellentét
biegunowo
przeciwny
–
szögesen
v.
homlokegyenest ellentétes
biegunowość [krańcowa przeciwstawność] –
ellentétes polárosság; polaritás, (matematika)
érintő
biegunowość elektryczna – elektromos polaritás
biegunowość magnetyczna – mágneses polaritás
biegunowy, -a, -e – sarki, ellentétes, szöges
ellentétben álló, diametrális, poláris-, pólusbiegunowa charakterystyka kierunkowości –
irányjelleggörbe [elektroakusztikai átalakítók
térbeli érzékenységét, ill. térbeli kisugárzó
képességét jellemző ábra]
biegunowy moment bezwładności – poláris (sarki)
tehetetlenségi nyomaték
bieguny magnesu – a mágnes sarkai
bieguny świata, bieguny niebieskie [punkty, w
których oś świata przecina sferę
niebieską] – világ- v. égi sarkok
546
biel [1. biały kolor; 2. biały ubiór; 3. biały
pigment stosowany do wyrobu farb i
lakierów; 4. zewnętrzna część pni drzew,
przewodząca wodę] – fehérség, fehér ruha
v. öltözék; fehér festőanyag, festék
biel cinkowa [tlenek cynku] – cinkfehér
biel ołowiowa, ołowiana [zasadowy węglan
ołowiu stosowany dawniej do wyrobu
białej farby olejnej] – ólomfehér
biel tytanowa [dwutlenek tytanu, stosowany do
wyrobu białej farby, emalii, glazury oraz
szkła mlecznego] – titánfehér
bielactwo (zob. albinizm) – albinizmus;
leukopáthia; festékanyag hiánya bőrben,
szőrzetben, szemben
bielactwo nabyte [schorzenie objawiające się
występowaniem odbarwionych plam na
skórze] – szerzett albinizmus v. leukopáthia
bielaczy, -a, -e – albínó
bielactwo nabyte [schorzenie objawiające się
występowaniem odbarwionych plam na
skórze] – (szerzett) albinizmus
bielak [1. zając zmieniający zimą ubarwienie na
białe; 2. Zające, stosownie do barwy swej
szerści, miały dwie nazwy w języku
myśliwskim Polaków. Pospolity w całej
Polsce zając szary zwał się szarak,
przytrafiający się zaś na Litwie i
Białejrusi zając północny, zupełnie biały w
zimie, a w lecie jasno-szary, zowie się
bielak.] – fehér szőrzetű egyén, albínó;
albinizmust mutató ember, állat; (áll.) fehér
nyúl
bielarnia [zakład, w którym odbywa się bielenie
tkanin] – vászonfehérítő műhely
bielarz – vászonfehérítő (ember); fehérítő (aki
cinkfestékkel fehérít vmit)
bieleć [1. stawać się białym; 2. o włosach: siwieć;
3. o człowieku, zwierzęciu: stawać się
siwym; 4. być widocznym jako biała
plama] – fehéredni (fehéredik), fehérleni
(fehérlik)
bielas – fehérszínű állat; hirtelenszőke (ember)
bieleć, bielić się [odcinać się od tła jasną barwą]
– fehérré lenni, fehéredni; fehérleni, fehér
színben feltünni (coś bieleje w dali: a
távolban, messzeségben vmi fehérlik);
őszülni
bielenie – fehérítés, meszelés
bielenie [Proces przeprowadzany w medium
wodnym przed, podczas lup po procesie
prania, wymaga zastosowania środka
ultleniającego zawierającego chlor lub
tlen, w celu usunięcia plam lub
wzmocnienia bieli. Bielenie chlorem –
środki takie uwalniają jony podchlorynu
-
Wersja 01 01 2017
w roztworze np.: podchloryn sodu
Bielenie tlenem – środki takie uwalniają
części nadtlenków w roztworze. Bielenie
aktywatorami – środki takie pozwalają na
bielenie w niższych temperaturach. Pusty
symbol trójkątny wskazuje na bielenie
związkami
wydzielającymi
chlor.
Przekreślony dwoma ukośnymi paski
trójkąt informuje o nie stosowaniu
bielenia związkami wydzielającymi chlor.]
– fehérítés [Vizes közegben, mosás előtt,
közben vagy után végzett eljárás, amelyhez
vagy klóros, vagy oxigénes/klórmentes
termékekre van szükség. Célja a szennyezésés folteltávolítás javítása, és/vagy a fehérség
fokozása. Klóros fehérítőszer – az oldatba
hipoklorit ionokat kibocsátó szer, pl.
nátrium-hipoklorit.
Oxigénes/klórmentes
fehérítőszer – olyan szer, amely különböző
peroxigén fajtákat bocsát az oldatba.
Fehérítőszer aktiváló – olyan szer, amely a
fehérítést alacsonyabb mosási hőmérsékleten
is lehetővé teszi. Az üres szimbólum azt
jelzi, hogy bármilyen oxidáló fehérítőszer
használható; a két átlós csík azt jelzi, hogy
kizárólag oxigénes/klórmentes fehérítés
megengedett.]
bielenie – (papírgyártás) fehérítés [A feltárás utáni
technikai állapotú cellulóz egy- vagy
többlépcsős kezelése a nemkívánatos színes
anyagok és szennyeződések eltávolítása
céljából. Pl. klórozás, lúgos mosás.]
bielenie domu – a ház meszelése
bielenie drzew – a fák meszelése
bielić [1. malować mlekiem wapiennym świeże
tynki, płoty itp.; 2. poddawać procesowi
uszlachetniania różne produkty, przez
podniesienie ich stopnia białości lub
bezbarwności; 3. pokrywać przedmioty
metalowe powłoką cyny] – fehéríteni,
ferérré tenni, fehérre festeni, kifehéríteni,
megfehéríteni; meszelni; berizsporozni;
bevonni vmit fehér v. ezüst színnel; tejjel v.
tejföllel hígitani,
felereszteni, habarni,
keverni vmit
bielić naczynia miedziane – rézedényeket
becínezni
bielić płótno – vásznat fehéríteni
bielić ściany – falat meszelni v. kimeszelni
bielić zupę śmietaną – a levest tejfellel felereszteni
bielić się [odcinać się od tła jasną barwą] –
fehéredni
bielidło [1. węglan sodu używany dawniej do
prania, mycia podłóg itp.; 2. środek
kosmetyczny używany dawniej w celu
nadania białości skórze twarzy; 3. biała
mączka do bielenia twarzy] – mosópor,
547
mosószóda; fehérítő (kozmetikai szer); (do
bielizny) kékítő
bielik (Haliaeetus albicilla) [1. duży ptak
drapieżny; - gatunek dużego ptaka
drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych,
zamieszkujący północną, środkową i
wschodnią Europę, Islandię, Grenlandię
oraz Azję na północ od Himalajów.
2. choroba roślin wywoływana przez
pasożytniczy grzyb; choroba roślin z
rodziny krzyżowych, powodowana przez
pasożytniczy grzyb; biała rdza] - rétisas v.
fehérfarkú rétisas (Haliaeetus albicilla) [a
madarak osztályának a sólyomalakúak
(Falconiformes) rendjébe, ezen belül a
vágómadárfélék (Accipitridae) családjába
tartozó faj.]; fehér rozsda (növénybetegség)
-
Wersja 01 01 2017







bielinek [biały motyl dzienny] – fehér lepke;
káposztalepke
Bielinek [wieś w Polsce położona w
województwie zachodniopomorskim, w
powiecie gryfińskim, w gminie Cedynia] –
Bielinek (lengyel falu)
bielinek kapustnik (Pieris brassicae) [1. motyl
dzienny
z
rodziny
bielinkowatych
(Pieridae); 2. motyl, którego gąsienice
żerują głównie na liściach kapusty] –
káposztalepke (Pieris brassicae) [a rovarok
(Insecta) osztályának, a lepkék (Lepidoptera)
rendjéhez és a fehérlepkék (Pieridae)
családjához tartozó faj], káposzta-özöndék
Bielinkowate (Pieridae) [rodzina motyli licząca
ok. 1000 gatunków] – fehérlepkék
(Pieridae) [a rovarok (Insecta) osztályának a
lepkék (Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a
valódi lepkék (Glossata) alrendjéhez tartozó
család. 76-78 nem és 1051 ismert faj tartozik
ide.]
Niektóre polskie bielinkowate:
 bielinek bytomkowiec (Pieris napi) – repcelepke
(Pieris napi, régebben Artogeia napi) [a rovarok
(Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera)
rendjéhez, ezen belül a fehérlepkék (Pieridae)
családjához tartozó faj]
bielinek kapustnik (Pieris brassicae) –
káposztalepke Pieris brassicae)
bielinek rukiewnik (Pontia daplidice) –
rezedalepke (Pontia daplidice)
bielinek rzepnik (Pieris rapae) – répalepke
(Pieris rapae).
latolistek cytrynek (Gonepteryx rhamni) citromlepke (Gonepteryx rhamni) [a rovarok
(Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera)
rendjéhez, ezen belül a fehérlepkék (Pieridae)
családjához tartozó faj]
niestrzęp głogowiec (Aporia crataegi) –
galagonyalepke (Aporia crataegi)
wietek gorczycznik (Leptidea sinapis) –
Mustárlepke (Leptidea sinapis)
zorzynek rzeżuchowiec (Anthocharis
cardamines) – hajnalpírlepke (Anthocharis
cardamines) [a rovarok (Insecta) osztályának a
lepkék (Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a
fehérlepkék (Pieridae) családjához tartozó faj]
bielizna [1. odzież spodnia; 2. wyroby z tkaniny,
zwykle białej, używane do potrzeb
domowych; 3. jako część ubioru noszona
bezpośrednio na ciele, pod widocznym w
całości strojem, przeznaczona do prania i
do zmiany, zjawiła się w Europie dopiero
we wczesnym gotyku, jednocześnie ze
wzrastającą higieną osobistą i wykwintem
mieszkania. U kobiet była to na razie - i
dlugo jeszcze bo prawie do końca XVIII
wieku, tylko koszula i pasek pod piersi,
ewentualnie chustki i pończochy. Pierwsze
gotyckie koszule były bardzo ozdobne,
często dopasowywane, a nawet z
rozciętymi i sznurowanymi bokami, dla
większej obcisłości i pokazania zgrabnej
sylwetki. Mniej więcej w połowie XVI
wieku, gdy strój kobiet ściśniętych w pasie
gorsetem stał się sztywny i rozszerzony u
dołu, przybierając kształt późniejszej
krynoliny, kobiety włożyły przejściowo
krótkie spodenki zwane we Francji
caleçon. Na stałe ta część garderoby
pojawiła się dopiero w XIX wieku. W tym
stuleciu najważniejszą bieliznę stanowiły
staniczki połączone z gorsetami i spódnice,
obmyślane i zbudowane jako podstawy dla
krynoliny i turniury. Po czym w roku
1877 wynaleziono kombinację, czyli
548
koszulę połączoną z majtkami. 4. odzież
noszona pod ubraniem wierzchnim,
bezpośrednio na ciele. Początkowo
bielizna miała formę koszuli noszonej pod
ubraniem, Co ciekawe, nie była biała ale
barwiona
szafranem
otrzymywała
kremowy odcień. Obecnie elementów
bielizny, szczególnie kobiecej jest dużo
więcej i produkuje się ja we wszystkim
możliwych kolorach. Jej zadaniem jest
m.in. ochrona przed chłodem oraz dbałość
o higienę i komfort; 4. odzież lub wyroby z
dających
się
prać
materiałów
włókienniczych. Wyróżniamy bieliznę,
prześcieradła, poszewki na poduszki, itp.,
tymczasowe okrycia oraz inne mniejsze
wyroby
pościelowe.]
–
fehérnemű,
alsónemű; (dawno) fehérség; fehér ruha v.
öltöny [A fehérneműk közé soroljuk az
alsóruházatot, a hálóruháztatot és az
ágyneműt. Fontos, hogy mosható anyagból
készül.]
bielizna [(1) płócienna, noszona przy skórze.
Może zawierać koszulkę, majtki, bokserki,
kalesony,
biustonosz,
itd.
Zwykle
wytwarzana
z
tkanin
i
dzianin
bawełnianych. Wyróżniamy dzienną,
nocną oraz kształtującą sylwetkę. (2)
Produkt lub część kompletu z materiału,
który łatwo się pierze, noszonego na
bezpośrednio na skórze, np. halka,
półhalka, koszulka, koszula nocna…] –
alsóruházat, fehérnemű [Közvetlenül a testen
viselt ruhadarab. Megkülönböztetünk nappali
és éjszakai fehérneműt. Nappali fehérnemű
pl. az ing, az alsónadrág, a trikó, a melltartó,
a kombiné stb., éjszakai fehérnemű a hálóing
és a pizsama.]; alsóruházat [Olyan, jól
mosható ruhaneműk gyűjtőneve, amelyeket
az ember közvetlenül a testén visel. Ilyen
például a kombiné, a bugyi, az alsószoknya,
a hálóing, az alsónadrág, az ing, a pizsama
stb.]
bielizna barchanowa – barchent fehérnemű
bielizna damska; bielizna – női fehérnemű
-
Wersja 01 01 2017
bielizna
funkcjonalna
[Utrzymuje
stałą
temperaturę ciała podczas stresu i zmian
warunków klimatycznych. Produkt jest
noszony jako pojedyncza warstwa
bezpośrednio na skórze (w bardzo ciepłym
klimacie) lub jako pierwsza warstwa
bezpośrednio na ciało pod dodatkową
warstwą odzieży. Najlepszym surowcem
na tego typu odzież są materiały
hydrofilowe (bawełna, wełna itp.) dzięki
którym warstwa wilgoci jest absorbowana
przez tę warstwę i skóra pozostaje sucha.]
- funkcionális alsóruházat [Alsóruházat,
amely fizikai megterhelés alatt és változó
klímaviszonyok
mellett
is
állandó
testhőmérsékletet
biztosít.
Az
ilyen
ruhaneműt közvetlenül a testen viselik, nagy
melegben önállóan, más körülmények között
mint a ruházat legbelső rétegét. Belső
felületét rendszerint nem nedvszívó anyagból
(pl. poliészterből vagy polipropilénből), a
külső felületét pedig erősen nedvszívó
anyagból (pl. pamutból, gyapjúból) képezik
ki. Ezáltal az izzadságot a külső felület
elszívja, a belső felület pedig száraz marad,
ami viselésben sokkal kellemesebb.]
bielizna kąpielowa – fürdőruha
bielizna koronkowa – csipkés fehérnemű
bielizna męska – férfi fehérnemű
bielizna podeschła – a fehérnemű megszáradt
bielizna pościelowa (narzuta) – kerevettakaró,
ágytakaró, heverőtakaró; ágynemű, ágyhuzat
bielizna schnie – a fehérnemű szárad
bielizna stołowa – asztalnemű, abrosz
bielizna stołowa i pościelowa – vászonáru, asztalés ágynemű
bielizna ze wstawką koronkową – csipkebetétes
fehérnemű
bielizny kolor [początkowo bielizna wcale nie
była biała, lecz zółta, a mianowicie
barwiona szafranem, co jej i miły zapach i
kremową barwę. Potem od XVIII stulecia,
ale głównie w XIX wieku, bielizna stawała
się naprawdę bielizną, czyli otrzymała
kolor biały; miało to bliski związek z
szacunkiem dla czystości. Bielizna miała
być biała właśnie dlatego, aby widać na
niej było wszelkie zabrudzenie. Stąd białe
mankieciki, kołnierzyki, czepeczki i
fartuszki, a więc wzsystkie części ubioru,
które najszybciej tracą czystość.] –
fehérnemű szín
549
bieliźniany, -a, -e – fehérnemű- [sklep bieliźniany:
fehérnemű üzlet]
bieliźniarka [1. szafa do przechowywania
bielizny; 2. kobieta szyjąca bieliznę] –
fehérneművarrónő,
fehérneműkészítő;
fehérnemű, fehérneműszekrény (varrónőé),
fehérneműs szekrény
bieliźniarski, -a, -ie [dotyczący bieliźniarstwa] –
fehérneműbieliźniarstwo [1. zawód polegający na szyciu
bielizny 2. szycie, produkcja bielizny] –
fehérnemű-ipar; fehérnemű varrás v.
készítés; fehérneműkészítő üzem
bieliźniarz – fehérneműkészítő
bielmo [1. zmętnienie rogówki oka; 2. tkanka w
nasionach roślin, zawierająca zapasowe
substancje odżywcze, potrzebne do
rozwoju zarodka] – fehér szaruhártyahomály (leukoma); hályog, szürkehályog;
(növ.) endospermium (magfehérje vagy belső
táplálószövet) a virágos növények magjában
található, a csírát tápláló szövet
bielmo schodziło z oczu – leesett a hályog a
szeméről; rájött vmire
bielnik
[1.
drobnoustrój
należący
do
drożdżaków, wywołujący bielnicę; 2. dział
fabryki włókienniczej gdzie bieli się
tkaniny; bielarnia] – mikroorganizmus;
(fabr.) vászonfehérítő műhely
bielony, -a, -e – fehérített, meszelt; zománcozott
(fehérre)
bielony dom – fehérre meszelt ház
bielony rondel – zománcozott lábas
-
Wersja 01 01 2017
biełoruczka
[człowiek
o
wydelikaconych
dłoniach] – finom kezű ember
bieluchno – fehérecskén
bieluchny, -a, -e; bieluteńki; bielutki, -a, -ie –
egészen fehér, patyolatfehér, hófehér
bieluń (Datura L.) [rodzaj bylin lub niewielkich
drzew z rodziny psiankowatych, na które
składa się około 12-15 gatunków.
Pochodzenie jest trudne do określenia ze
względu na duże rozprzestrzenienie po
świecie. Za region pochodzenia podaje się
najczęściej obie Ameryki, jak również
Chiny. Nazwa datura pochodzi z języka
hindi – dhatūrā (kolczaste jabłko).] – 1.
(növény) maszlag (Datura) [a burgonyafélék
családjába tartozó nemzetség]; 2. (lulek)
beléndek
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.) [1.
gatunek rośliny jednorocznej, silnie
trującego chwastu (wszystkie części
rośliny),
z
rodziny
psiankowatych
(Solanaceae Adans.) Roślina pochodzi z
południowej Europy lub Azji Mniejszej.
Obecnie rozpowszechniona w całej
Eurazji i Ameryce Północnej. Epekofit w
Polsce występujący pospolicie. Ze względu
na ciekawe kwiaty bieluń dziędzierzawa
stał się ostatnio rośliną hodowaną w
ogrodach i domach. 2. jest BARDZO
TRUJĄCĄ rośliną o wysokości 30-120 cm,
rosnącą w ogrodach, na wysypiskach,
przydrożach, murach. Na nagiej łodydze
wyrastają ogonkowe, jajowate, zatokowo
wycięte liście o nieprzyjemnym zapachu.
Kwiaty są o koronie białej, rzadziej
niebieskofioletowej, długiej do 8 cm, z 5
zaostrzonymi łatkami. Owoc w postaci
kolczastej torebki długości 5 - 7 cm.
Substancjami
o
szczególnych
właściwościach toksycznych są alkaloidy
tropanowe
(hioscyjamina,
atropina,
skopolamina,
beladonina),
których
zawartość w liściach może dochodzić do
0,6% - w nasionach jest ich znacznie
więcej.] – maszlag v. csattanó maszlag
(Datura stramonium) [a burgonyafélék
(Solanaceae) családjába tartozó növényfaj.
Közép-amerikai származású gyomnövény,
de szinte az egész világ melegebb vidékein
elterjedt, nitrogéndús talajok gyomos
társulásaiban.
Nemzetségének
egyetlen
magyarországi
képviselője.
Manapság
dísznövényként is tartják, akár cserépben is,
gyakran közintézmények bejáratát díszíti.]
550
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.)
bielusieńki, -a, -ie [zdrobnienie od: bielusi; pot.
zdrobn. od: biały; syn. mlecznobiały,
kredowy, mleczny, śnieżnobiały, śnieżysty]
– patyolatfehér
bieluteńkie zęby – hófehér fogak
bieługa, wyz (Huso huso) [gatunek wędrownej,
anadromicznej
ryby
z
rodziny
jesiotrowatych z rodzaju Huso.] – (állat)
viza (Huso huso) [a sugarasúszójú csontos
halak porcos ganoid csoportján belül a valódi
tokfélék (Acipenseridae) családjába tartozó
faj.]
-
Wersja 01 01 2017
bierczak [tak się nazywała księga kontroli, w
którą dawniej dziedzice lub ich
dzierżawcy i podstarościowie wpisywali
wszelkie daniny i opłaty, w naturze lub
pieniądzach od włościan wybierane] –
(dawno) számadókönyv
bierka [1. patyczek do bierek; 2. figura lub
pionek w szachach, w warcabach] –
(kártya) ütés; sakkfigura
bierka szachowa [wspólne określenie pionów i
figur występujących w grze w szachy] –
sakkfigura
Bierki [1. gra towarzyska polegająca na
zbieraniu pojedynczych patyczków z
rozrzuconego stosu, bez poruszenia
pozostałych.
Ćwiczy
silną
wolę,
koncentrację, zręczność. Wygrywa ten
gracz, który uzyska największą liczbę
punktów, naliczanych według rodzaju i
liczby zebranych patyczków. Przy
zdobywaniu patyczków można posłużyć
się już zebranymi. Znana była jako gra
wyrocznia plemionom germańskim już
2000 lat temu. 2. gra polegająca na
pojedynczym wybieraniu rozsypanych
uprzednio patyczków, bez poruszania
innych] - [ang. Pick-up sticks (pick-a-stick)]
társasjáték
Bierki
biennale [impreza artystyczna odbywająca się co
dwa lata lub trwająca dwa lata] – (ol.)
biennálé; kétévenként ismétlődő rendezvény
[főleg Velencében kétévenként megrendezett
nemzetközi képzőművészeti kiállítás, zenei
és filmverseny]
biennis – (lat.) biennis; kétéves (pl. kétnyári
növények) [Wiesiołek dwuletni (Oenothera
biennis) = Parlagi ligetszépe (Oenothera
biennis)]
biennium [okres dwuletni] – (lat.) biennium;
kétévi időköz (2009-2010)
bier [bierz, weź, zabierz] – [Słowniczek języka
śląskiego] vidd!
biernie
–
szenvedőleg,
szenvedőlegesen;
érzéketlenül, tétlenül, passzívan, passzíve
biernie i formalne ustosunkowanie się – passzív
és formális magatartás
biernik (łac. accusativus) [1. czwarty przypadek
deklinacji, odpowiadający na pytania:
kogo? co?; też: forma wyrazowa tego
przypadka;
2.
czwarty
przypadek
deklinacji] – (lat.) accusativus (Ac.),
tárgyeset (T) [a ragozó nyelvekben a
nyelvtani esetek egyike, amely a kit? vagy
mit? kérdésre felelő viszonyt jelöli; vagyis
azt a szót vagy szószerkezetet fejezi ki,
amely mondatban a tárgy szerepét tölti be.]
Składnia biernika w języku polskim:
Rzeczowniki, zaimki osobowe, liczebniki
główne i zbiorowe, które przyjmują formę
biernika zazwyczaj stają się w zdaniu
551
dopełnieniem
bliższym.
Natomiast
przymiotniki pozostałe zaimki i imiesłowy
przymiotnikowe w bierniku pełnią funkcję
przydawki.
Wiele czasowników w języku polskim ma rząd
biernikowy, np.:
 wybierać, lubić, zasypać - kogo?
 czytać, reklamować, jeść - co?
Jednak gdy czasowniki te występują po
przeczeniu, ich rząd zmienia się na
dopełniaczowy.
Niektóre
czasowniki
rządzą
zarówno
biernikiem, jak i dopełniaczem, dzieje się tak,
jeśli czasownik jest wieloznaczny, np.:
 B. dostać = otrzymać (co? naganę, prezent);
 D. dostać = nabawić się (czego?
anginy,grypy).
Wybór rządu biernikowego może też
sugerować, że traktujemy wyrażony w
bierniku obiekt całościowo, podczas gdy użycie
dopełniacza znamionuje cząstkowość, np:
 B. kupić ser, dostarczyć węgiel - chodzi tu o
cały ser, wszystek węgiel;
 D. kupić sera, pożyczyć pieniędzy - nabyć
określoną ilość/trochę sera, pożyczyć jakąś
część gotówki z puli.
Formy fleksyjne biernika w języku
polskim:
Deklinacja rzeczownika
Rzeczowniki
żeńskie,
zakończone
w
mianowniku liczby pojedynczej na -a oraz -i, a
także rzeczowniki męskie, przyjmujące formę
odmiany żeńskiej samogłoskowej, w bierniku
liczby pojedynczej przyjmują końcówkę -ę
(maskę, żmiję, poetę). Wyjątek stanowi
rzeczownik pani - panią.
Niektóre leksemy przyjmują w bierniku formę
mianownika. Są to:
 w liczbie pojedynczej rzeczowniki żeńskie z
zakończeniem spółgłoskowym (maść, pieśń,
sień, mysz);
 w liczbie pojedynczej rzeczowniki rodzaju
nijakiego (motto, szczenię, lato);
 w liczbie pojedynczej te rzeczowniki męskie
nieżywotne, które nie spełniają żadnego z
warunków dla przyjęcia formy biernika
równej dopełniaczowi - patrz niżej
(komputer, rower, jesion);
 w
liczbie
mnogiej
rzeczowniki
niemęskoosobowe (bagaże, grządki, obłoki);
 liczebniki zbiorowe (dwoje drzwi, pięcioro
wnucząt).
Część rzeczowników przyjmuje w bierniku
formę równą dopełniaczowi. Należą do nich:
 w liczbie pojedynczej rzeczowniki żywotne
(komara, łosia);
 w
liczbie
pojedynczej
rzeczowniki
określające
osoby
zmarłe
i
istoty
nadprzyrodzone (nieboszczyka, topielca,
wampira);
-
Wersja 01 01 2017
 w liczbie pojedynczej nazwy tańców, gier,
wyrobów fabrycznych, figur szachowych i
kart, wielu potraw, owoców, grzybów
(poloneza, badmintona, papierosa, pionka,
hamburgera, ananasa, rydza)
 w
liczbie
pojedynczej
rzeczowniki
nieżywotne, wchodzące w skład utartych
związków frazeologicznych (utrzeć nosa, dać
drapaka);
 w liczbie mnogiej wszystkie rzeczowniki
męskoosobowe
(lekarzy,
zwycięzców,
uczniów).
Deklinacja przymiotnikowa:
W liczbie pojedynczej leksemy rodzaju
żeńskiego
przyjmują
w
deklinacji
przymiotnikowej końcówkę -ą. (miłą, kapryśną,
utalentowaną dziewczynę), rodzaju nijakiego
zachowują końcówkę mianownika (niezwykłe,
przestronne lokum), natomiast w rodzaju
męskim przyjmują formę dopełniacza lub
biernika, w zależności od formy fleksyjnej
rzeczownika, który określają (wybitnego
wirtuoza, wybitny obraz)
Zaimek osobowy ten, ta, to odmienia się jak
przymiotnik, lecz w rodzaju żeńskim liczby
pojedynczej przyjmuje nietypową formę tę.
W liczbie mnogiej określenia rzeczowników
męskoosobowych
mają
biernik
równy
dopełniaczowi.
Deklinacja zaimkowa:
W deklinacji zaimkowej biernik równy jest
dopełniaczowi. Wyjątek stanowi zaimek
pytajno-względny, który przyjmuje formę
mianownika.
Deklinacja liczebnikowa:
Końcówkę dopełniacza otrzymują liczebniki w
bierniku
określające
rzeczowniki
męskoosobowe (trzech mężczyzn, siedmiu
skrzatów), wszystkie pozostałe przyjmują
formę równą mianownikowi (pięć panien,
cztery rzeki).
bierność – passzivitás, tétlenség, tartózkodás;
szenvedőleges,
passzív
magatartás,
passzivitás; szenvtelenség
bierny, -a, -e [1. niewykazujący inicjatywy;
2. niebiorący
udziału
w
reakcjach
chemicznych;
3. jęz.
wyrażający
poddawanie się jakiejś czynności] –
passzív, szenvedő, szenvedőleges, tétlen,
tartózkodó, közömbös, nem cselekvő;
szenvedő (nyelvtan)
bierna postawa – passzív magatartás
bierna znajomość języka [brak umiejętności
posługiwania się językiem obcym w
mowie] – passzív nyelvtudás
bierne palenie [mimowolne wdychanie przez
osobę niepalącą szkodliwych substancji
wydzielających się podczas palenia
tytoniu] – passzív dohányzás
552
bierne palenie tytoniu (ang. environmental
tobacco smoke (exposure to environmental
tobacco smoke), ETS - dym tytoniowy
środowiskowy (ekspozycja na dym
tytoniowy środowiskowy) [występuje, gdy
dym z wyrobu tytoniowego używanego
przez jedną osobę oraz dym przez nią
wydychany zostaje wdychany przez
innych] – passzív dohányzásról [ha valaki
dohányfüstöt lélegez be, de nem ő
dohányzik. Ez esetenként sokkal károsabb
lehet, mint az aktív dohányzás. A
tudományos bizonyítékok azt mutatják, hogy
a
dohányfüstben
tartózkodás
halált,
betegséget és rokkantságot okoz. A passzív
dohányzás
következményei
miatt
a
dohányzást Magyarországon is be készülnek
tiltani az éttermekben, a bárokban és a night
klubokban, ahogy több más országban már
megtették.]
bierne prawo wyborcze [prawo kandydowania w
wyborach] – passzív választójog
bierne ruchy – gépies mozdulat, öntudatlan
mozgás
bierny opór – passzív rezisztencia v. ellenállás
bierny palacz – passzív dohányos
bierny świadek zajścia – egy esemény közömbös,
tétlen szemlélője
bierny wypoczynek [wypoczynek niepołączony z
uprawianiem sportów] – passzív v. inaktív
piehenés
bierny wykonawca rozkazów – egy esemény
közömbös, tétlen szemlélője
bierwiono [1. pień drzewa oczyszczony z gałęzi i
z kory; 2. duży kawałek drewna
przeznaczony na opał] – gerenda
bierz łachy pod pachy i wynoś się! – szedd a
sátorfádat és takarodj!
bierze mnie chęć do czego – kedvem támad,
kedvem szottyan, kedvet kapok vmihez
bierze mnie chęć na co – kedvem támad, kedvem
szottyan, kedvet kapok vmire
bierze mnie chętka – kedvem szottyan v.
kerekedik
bierzmować [w Kościele katolickim: udzielać
sakramentu bierzmowania] – bérmálni; a
bérmálás szentségét feladni
bierzmować kogoś – bérmálni vkit
bierzmowanie [rel. jeden z siedmiu sakramentów
w Kościele katolickim, udzielany przez
biskupa] – bérmálás, bérmálkozás
bies [zły duch, szatan, czart] – ördög, sátán,
gonosz szellem, fene
biesaga, biesagi [1. daw. podwójny worek
przystosowany do przewieszania przez
ramię lub przez siodło; 2. częściej w
-
Wersja 01 01 2017
liczbie mnogiej biesagi, z łac. bisaccium,
oznacza
worek
podwójny
do
przewieszania z przodu i z tyłu. Który z
języków
słowiańskich
wyraz
ten
najpierwej z łacińskiego sobie przyswoił,
dziś już niewiadomo.] – iszák, nyeregtáska
biesażka, bieszosa [worek podróżny, torba do
pieniędzy, używana w Poznaniu w XVI XVII w.] – útitáska
biesiada [1. wystawne przyjęcie; 2. posiedzenie
wesołe przy napitku i potrawach, uczta,
cześć, bankiet, lusztyk, gody, godowanie,
ucztowanie, zabawa. Lud wiejski nazywa
biesiadą każdą uroczystość rodzinną, a
mianowicie wesela i chrzciny, w których
starym zwyczajem cała wieś bierze udział,
tak jak dawniej po domach szlacheckich
całe sąsiedztwo; stary bowiem obyczaj był
wspólny całemu narodowi] – bordal,
lakoma, eszem-iszom, vidám összejövetel,
bankett; vendégség; (dawno) vigasztalás,
mulatság, játék
biesiadnik – vendég (lakomán); a vendégeskedés, a
mulatozás híve
biesiadny, -a, -e – lakodalmi, ünnepi
biesiadować – lakomára járni, lakodalmaskodni,
bankettezni;
(vadászat)
falkában,
csapatokban jól érzi magát
biesiadowanie – lakomázás, bankettozás
biesić się [daw. wpadać w złość] – dühöngeni,
dühösködni,
veszekedni,
tombolni;
megveszni, veszettség tör ki rajta; őrjöngeni
Bieszczady (522.12 i 522.13; słow. i czes.
Bukovské vrchy, ukr. Верхови́нський
Вододі́льний
хребет,
węg.
Keleti
Beszkidek, ros. Бещады, serb. Бјешчади)
[zachodnia część Beskidów Wschodnich,
między Przełęczą Łupkowską (640 m
n.p.m.) a Przełęczą Wyszkowską (933 m
n.p.m.). Najwyższy szczyt Bieszczadów to
Pikuj (1405 m n.p.m., na Ukrainie) zaś na
terytorium Polski – Tarnica (1346 m
n.p.m.).] – (földr.) Keleti-Beszkidek
Bieszczadzka
Brygada
Wojsk
Ochrony
Pogranicza
–
Keleti
Beszkidekben
állomásozó Határőr Csoport v. Brigád
bieżąco [w miarę zdarzania się jakichś faktów] –
folyamatosan, rendszeresen
bieżący, -a, -e [1. przypadający na chwilę
obecną; 2. kolejny; 3. płynący, posuwający
się naprzód] – folyó- (pl. ár), nem álló;
folyamatban lévő; folyamatos; időszerű,
aktuális; soron következő
bieżąca woda – folyóvíz
bieżącego roku – folyó év, folyó évi
bieżącego miesiąca – folyó hó, folyó havi (bm.)
553
bieżący rok (br.) – folyó év (f.é.) [w bieżącym
roku: folyó évben; bieżącego roku: folyó
évi]
bieżący miesiąc – folyó hó (f.h.) [bieżącego
miesiąca: folyó havi]
bieżący numer – a sorszám, folyószám
bieżący rachunek – folyószámla
bieżeć – (ritka) futni, szaladni
bieżnia
[1. pas
okalający
płytę
boiska
sportowego, przystosowany do biegów;
2. powierzchnia łożyska, po której toczą
się kulki, wałki itp.; 3. ogrodzony teren
służący do przymusowego spaceru
reproduktorów hodowlanych] – futópálya,
kifutó; úttest
bieżnia z przeszkodami – akadálypálya
bieżnia żużlowa – salakpálya
bieżnik [1. podłużna serwetka na stół;
2. zewnętrzna, odpowiednio rowkowana
warstwa opony; 3. żegl. urządzenie do
podnoszenia ciężarów] – futó (asztalterítő);
futó (gumiabroncson)
bieżnikować [nakładać nowy bieżnik na oponę] –
futózni (műszaki)
bieżnikowanie – futózás
bifilarny, -a, -e – (szövet) kétfonalú, kéteres,
bifiláris [filtr bifilarny: bifiláris filter v.
szűrő]
biforium, bifora (z łac. biforis – dwudrzwiowy) [
arkadowe okno lub przeźrocze podzielone
najczęściej kolumienką lub słupkiem na
dwie
części.
Biforia
były
charakterystyczne
dla
budownictwa
romańskiego, gotyckiego i historyzmu w
XIX
wieku
nawiązującego
do
romanizmu.] – (ép) bifórium (ikerablak)
bifstek (befsztyk) – (ang.) beefsteak, bifsztek;
hirtelensült marhabélszín
bifurkacja [1. rozgałęzienie się jakiejś całości na
dwie części; 2. rozdzielenie się rzeki na
dwa ramiona lub na kilka; 3. podział
szkoły na dwa równoległe kierunki
zróżnicowane programowo] – (lat.)
-
Wersja 01 01 2017
bifurkáció; kettéválasztás, kétfelé ágazás,
kettéágazás, elágazás, kettéválás; (kétirányú
lefolyás) általában akkor alakul ki, ha síksági
vízválasztója van a területnek
bifurkacja rzeki – a folyó kettéágazása
[bifurkációs index: a bifurkációs index az n-ed
rendű folyószakaszok számának és az eggyel
magasabb, n+1-ed rendű szakaszok számának
hányadosa. Ez a szám azt jelzi, hogy
mennyivel több az n-ed rendű vízfolyás, mint
az n+1-ed rendű, vagyis az alacsonyabb
rendű vízfolyások növekedését, tehát a
szétágazást mutatja a vízgyűjtő pereme felé]
bifurkacyjny, -a, -e – elágazási, kettéágazó
bifurkować (bifurkuje) – ágazik ketté
bifyj, bifej [zob. → byfyj; reg. śl. kredens] –
[Słowniczek języka śląskiego] kredenc,
pohárszék, edényszekrény, ebédlőszekrény,
konyhaszekrény, tálaló, tálalószekrény
biga [daw. wóz o dwóch kołach, bez kozła] – (lat.)
biga; kétkerekű, kétfogatú római harci v.
cirkuszi kocsi
Big Bang [w teorii kosmologicznej: wybuch, od
którego
rozpoczęła
się
ewolucja
obserwowanego obecnie wszechświata] –
Big Bang [kozmológiában az ősrobbanás
(vagy "Nagy Bumm", angolul "Big Bang")
egy olyan tudományos elmélet, mely szerint
a világegyetem egy rendkívül sűrű és
rendkívül forró állapotból fejlődött ki
nagyjából 13,7 milliárd évvel ezelőtt.]
Big Brother is watching you [Orwell jest
autorem pojęcia "Wielki Brat patrzy"
("Big Brother is watching you") (Rok
1984)] – Big Brother is watching you
[…brader iz vocsing ju] – ‘A Nagy Testvér
figyel téged’.
[Orwell 1984
című
antikommunista szatírájában a totalitárius
Óceánia állam egyik jelszava, „a diktátor
szeme mindent lát” jelentésű, és valóban, a
teleképen keresztül a voltaképp személytelen
hatalom
mindenkit
a
legintimebb
pillanatokban is szemmel tart.]
Big endian (spotykane także grubokońcowość) [to
forma
zapisu
danych,
w
której
najbardziej znaczący bajt (zwany też
grubym bajtem, z ang. high-order byte)
umieszczony
jest
jako
pierwszy.
Procesory, które używają formy big
endian, to między innymi SPARC,
Motorola 68000, PowerPC 970, IBM
System/360, Siemens SIMATIC S7. Jest
ona analogiczna do używanego na co dzień
sposobu zapisu liczb.] – (ang.) big endian
[Angol kifejezés. Olyan számítógépes
rendszer (általában nagyszámítógép), ahol az
adatokat úgy tárolják, hogy a legértékesebb
helyiértékû bit (byte) kerül legelõre,
554
ellentétben
a
little
endian
típusú
rendszerekkel. A TCP/IP hálózatoknál a
szabvány a kommunikációra nézve a big
endian típust írja elő.]
bigamia [zawarcie małżeństwa przez osoby, z
których przynajmniej jedna znajdowała
się w ważnym związku małżeńskim] –
(lat.-gör.) bigámia; kétnejűség, kettős
házasság;
kétférjűség
(büntetendő
cselekmény)
bigamiczny, -a, -e – bigámiás
bigamista – (lat.-gör.) bigamista, bigámiában élő;
kétnejű, bigámiát elkövető férfi
bigamistka – bigamista nő
big-band [wym. bigbend] [duży zespół muzyczny
wykonujący
muzykę
jazzową
lub
rozrywkową] – (ang.) big-band; nagy
zenekar
bigbandowy – (zene) big-bandbigbit, big-beat [wym. bigbit] [rodzaj muzyki
rockowej, rozpowszechnionej w latach
sześćdziesiątych XX w.] – (zene) bigbit
bigbitowy, bigbeatowy, -a, -e – (zene) bigbit
bigel, bigiel [1. wieszak, 2. pantograf] –
[Słowniczek języka śląskiego] akasztó,
kabátakasztó, ruhaakasztó, ruhafogas; fogas,
(ramiączko) vállfa; (műsz.) pantográf,
gólyaorr
bigifeld [deska do prasowania] – [Słowniczek
języka śląskiego] vasalódeszka
biglować
[prasować] – [Słowniczek języka
śląskiego] vasalni
biglosko [żelazko] – [Słowniczek języka śląskiego]
vasaló; vas-szerszám
bigos [potrawa przyrządzana z kapusty
kwaszonej; też: porcja tej potrawy] –
bigosz (vadászpörkölt); székelygúlyás-féle
étel, székelykáposzta [apróra vágott fehér
káposzta, savanyú káposzta, szárított gomba
sertéshússal,
szalonnával,
kolbásszal,
disznózsírral, (modern) füstölt kacsát és
őzhúst is főznek bele]; összevisszaság, zűrzavar, rendetlenség, fejetlenség
bigos kociołkowy – (lengyel nemzeti étel: húsos,
lucskos káposzta bográcsban)
bigos z duszoną kapustą – székelygulyás
bigos z resztek świątecznych – ünnepi
maradékokból készített bigos
-
Wersja 01 01 2017
bigot [pobożniś, świętoszek], bigotka – (fr.-ném.)
bigott; vakbuzgó, vakhitű, szenteskedő ill.
türelmetlen (ember)
bigoteria (dewocja) – bigottság; vakhitűség,
vakbuzgóság, szenteskedés
bigować [wyciskać rowki w wytworach
papierniczych, w miejscach zginania;
rowkować] – hornyolni, rovátkolni
bigowanie – hornyolás, rovátkolás
bigówka [maszyna introligatorska do bigowania]
– könyvkötészeti gép hornyoláshoz
Bigówko-perforówka
krążkowa
–
gömblyukasztó-hornyoló gép
Progress 2
bijący, -a, -e – verő; ütő; ötlő; tűnő
bijący w oczy [1. zob. bezsporny, jaskrawy,
jawny,
namacalny,
niewątpliwy,
oczywisty, otwarty, rzucający się w oczy,
widoczny,
wyraźny,
ewidentny,
konkretny, rzeczywisty, uchwytny, ostry,
wyrazisty; 2. kłujący w oczy, rzucający się
w oczy] – szembeszökő, szembetűnő
bijący się – verekedő
bijać (bić) [bić kogoś, coś wielokrotnie, co
pewien czas] – verni, ütni, ütlegelni,
verdesni; megverni, megütni, megverdesni;
megölni, levágni; lőni, ostromolni; verni,
elverni; kiverni, kiütni, kijönni vmin, átütni,
elönteni; nyomni, nyomtatni, sokszorosítani,
verni, préselni
bijać się [brać co pewien czas udział w bijatyce]
– verekedni
bijak [1. kij przytwierdzony do rękojeści cepa,
służący do młócenia; 2. kij używany do
podbijania piłki w baseballu, palancie,
kwadrancie; 3. część kafara, młota itp.
bezpośrednio uderzająca] – cséphadaró
bijanka, bianka [potrawa niegdyś na stołach
wielkopańskich, była robiona z mleka,
migdałów, galarety i rosołów, lub z ryżu
suszonego, który gotowano w formach.] –
(dawno) régi ételkülönlegesség
bijatyka [bicie się wielu osób] – verekedés,
dulakodás; csetepaté
bikawer; Egri Bikawer [węg., ‘bycza krew’],
[czerwone wino wytrawne, o zawartości
555
12–14,5% alkoholu i 0–5 g/l cukrów,
produkowane w rejonie m. Eger
(północno-wschodnie Węgry)] – bikavér
(vörösbor); Egri bikavér [az egri borvidéken
termett szőlőből készült vörösbor-házasítás]
bikini
[1.
damski
kostium
plażowy,
dwuczęściowy, skąpo okrywający ciało; 2.
rodzaj
dwuczęściowego
damskiego
kostiumu kąpielowego, w niewielkim
stopniu okrywającego ciało. Modę na ten
typ kostiumu wylansował w Paryżu w
1947 roku Luis Reard. Nazwa pochodzi od
atolu wysp Bikini, na którym ówcześnie
Amerykanie testowali działanie broni
jądrowej, która ogołociła wyspę z
wszelkiego życia. Prezentacja bikini - tego
kostiumu „ogołoconego” wywarła nie
mniejsze
wrażenie.
Do
Stanów
Zjednoczonych moda na nie dotarła
dopiero w latach 60. 3. strój kąpielowy,
skromny rozmiarami, modny w latach
1945-1950 i później, złożony z dwóch
przepasek; 4. przylegający, dwuczęściowy
damski strój kąpielowy, składający się ze
stanika i spodenek zaprojektowany do
minimalnego zakrycia figury. Termin
pochodzi od nazwy wyspy Bikini na
Oceanie Indyjskim; 5. Dwuczęściowy
kostium był dla obyczajów w 1947 roku
takim wstrząsem jak – rok wcześniej dla
okolicznej przyrody – wybuch bomby
atomowej na atolu Bikini. Pomysł na
odkrycie pępka nie wyszedł z kręgów ludzi
mody,
to
patent
konstruktora
samochodów Louisa Rearda. Ówczesny
dwuczęściowy
kostium,
wtedy
rewolucyjny i szokujący, dziś byłoby
przykładem plażowego konserwatyzmu.] –
bikini; kétrészes női fürdőruha; bikinidadrág,
csípőbugyi [Kétrészes, szorosan a testre
simuló női fürdőruha, melltartóból és apró
nadrágból áll, ami a testet csak minimálisan
fedi. Nevét az Indiai-óceánban lévő Bikini
szigetről kapta.]
bikini
bikiniarski – jampec-, jampeces, jampi
bikiniarstwo – jampecség
-
Wersja 01 01 2017
bikiniarz [przedstawiciel polskiej subkultury
młodzieżowej z lat pięćdziesiątych XX w.,
odrzucający
obowiązujące
wówczas
normy społeczno-obyczajowe] – jampec,
jampi; a divat kirívó modernségein kapó,
feltűnően viselkedő, léha fiatalember
bikiniarze
[subkultura
młodzieżowa
funkcjonująca w Polsce do końca lat 50.
XX w. Słowo to określa polski
odpowiednik amerykańskiego bitnika,
charakteryzujący
człowieka
niestosującego się do narzucanych norm,
buntującego się wobec rzeczywistości. W
Polsce
wraz
z
walką
z
szarą
rzeczywistością PRL-u wchodziła również
walka polityczna.] – jampecok, jampik
bikolor – (lat.) bicolor, bikolor
bikolorowy, -a, -e - kétszínű (dwubarwny)
bikonweks, -a, -e – bikonvex; kétfelől domború
(dwukonweksyjny);
lencse,
amelynek
mindkét oldala domború (gyűjtőlencse)
bikorn lub bicorne [kapelusz męski z
charakterystycznymi
dwoma
rogami
powstałymi poprzez zagięcie ronda
kapelusza w dwóch przeciwległych
miejscach w stronę główki. Popularny na
przełomie XVIII i XIX wieku, najczęściej
kojarzony z osobą Napoleona Bonaparte.
Noszono go na dwa sposoby, albo z
jednym rogiem nad czołem, a drugim z
tyłu, lub w poprzek.] – (fr.) bicorne; két
csúcsban végződő sapka; férfi kalap fazon;
Napóleon-kalap
biksa [puszka, Syrena – [Słowniczek języka
śląskiego] doboz, bádogdoboz, pléhdoboz,
konzervdoboz, szelence; (átv.) Syrena,
lengyel autómárka
bil [kij używany w grze w bilard] – dákó [A
biliárddákó vagy röviden dákó, egy alapvető
sporteszköz a biliárd, a pool és a snooker
játékokhoz. Golyók lökésére szolgál,
többnyire a fehér golyóéra.]
bila [1. kula bilardowa; 2. uderzenie kulą o kulę
w grze w bilard] – biliárdgolyó; vmihez
ütődés, verődés
bilans
[1. sprawozdanie
finansowe
przedsiębiorstwa za pewien okres;
2. wzajemny stosunek zużycia czegoś w
556
procesie produkcji do wytworzonego
produktu, stosunek strat i zysków,
wchłaniania i wydalania itp.; 3. wszelkiego
rodzaju podsumowanie, zestawienie] –
(fr.) bilance, bilánc; mérleg, egyenleg;
évvégi vagyonmérleg
bilans aktywny – aktív mérleg
bilans analityczny – analitikus mérleg
bilans banku – bankmérleg
bilans bierny, ujemny [bilans, w którym wydatki
są większe niż wpływy] – passzív mérleg
bilans brutto – bruttó mérleg
bilans czasu pracy – munkaidő mérleg
bilans czynny, dodatni [bilans, w którym wpływy
są większe niż wydatki] – aktív mérleg
bilans dewizowy – devizamérleg
bilans dochodów – bevételek mérlege
bilans dochodów i wydatków – bevételek és
kiadások mérlege
bilans dochodu narodowego – nemzeti jövedelem
mérlege
bilans energatyczny – energiamérleg
bilans finansowy – pénzügyi mérleg
bilans gospodarki narodowej – népgazdasági
mérleg
bilans handlowy [zestawienie wartości eksportu i
importu danego kraju, sporządzane za
okres jednego roku] – kereskedelmi mérleg
bilans inwentaryzacyjny – leltármérleg
bilans inwestycyjny – beruházási mérleg
bilans końcowy – zárómérleg
bilans księgowy [dwustronne, wartościowe
zestawienie
środków
jednostki
gospodarującej,
po
lewej
stronie
grupujące aktywa, po prawej – pasywa] –
(könyvelési) mérleg
bilans kwartalny – negyedévi mérleg
bilans likwidacyjny – felszámolási mérleg
bilans majątkowy – vagyonmérleg
bilans majątku narodowego – nemzeti vagyon
mérlege
bilans majątku trwałego – állóalap-mérleg
bilans materiałowy – anyagmérleg
bilans miesięczny – havi mérleg
bilans mocy produkcyjnej – termelőkapacitás
mérlege
bilans nakładów i wyników produkcji – termelési
ráfordítások és eredmények mérlege
bilans
należności
i
zobowiązań
międzynarodowych
–
nemzetközi
követelések és kötelezettségek mérlege
bilans netto – nettó mérleg
bilans obrotów płatniczych – fizetési forgalom
mérlege
-
Wersja 01 01 2017
bilans opałowy – fűtőanyag-mérleg
bilans otwarcia – nyitómérleg
bilans pasywny – passzív mérleg
bilans paszowy – takarmánymérleg
bilans pieniężny – pénzügyi mérleg
bilans płatniczy [1. składa się z dwóch części:
bilansu obrotów bieżących i bilansu
obrotów kapitałowych. Bilans płatniczy to
wszelkie płatności danego kraju z tytułu
obrotów z zagranicą w określonym czasie
(najczęściej
w
okresie
roku);
2.
zestawienie wszelkich płatności kraju z
tytułu obrotów z zagranicą, za okres
jednego roku] – fizetési mérleg
bilans początkowy – nyitómérleg
bilans półroczny – félévi mérleg
bilans pracy – munkamérleg, a munka mérlege
bilans produkcji – termelési mérleg
bilans próbny – próba mérleg
bilans przewozowy – szállítási mérleg
bilans przychodów i wydatków ludności –
lakossági bevételek és kiadások mérlege
bilans roczny – évi mérleg
bilans rozrachunkowy – elszámolási mérleg
bilans siły roboczej – munkaerő-mérleg
bilans sprawozdawczy – zárszámadási mérleg
bilans surowców – nyersanyag-mérleg
bilans surowy – nyersmérleg
bilans syntetychny – szintetikus mérleg
bilans towarowy – árumérleg
bilans tworzenia i podziału dochodu narodowego
– nemzeti jövedelem képződésének és
elosztásának mérlege
bilans walutowy – valutamérleg
bilans wydatków – kiadások mérlege
bilans wyjściowy – nyitómérleg
bilans wykazuje same minusy – a mérleg csupa
hiányt mutat
bilans wymiany towarowej – árucsere-mérleg
bilans wynikowy – eredménymérleg
bilans
zadłużenia
międzynarodowego
–
nemzetközi eladósodás mérlege
bilans zamknięcia – zárómérleg, zárlati egyenleg
bilans zatrudnienia – foglalkoztatási mérleg
bilans zbożowy – gabonamérleg
bilans żywnościowy – élelmiszermérleg
bilanse materiałowe – anyagmérleg
bilansista [urzędnik sporządzający bilans] –
mérlegképes könyvelő
bilansować [1. sporządzać bilans księgowy; 2. o
pozycji
w
bilansie
księgowym:
równoważyć, wyrównywać wielkości;
557
3. zestawiać, podsumowywać] – mérleget
készíteni
bilansować się [o pozycji w bilansie księgowym:
równoważyć się, wyrównywać się] –
egyensúlyban lenni; visszanyeri egyensúlyát,
kiegyenlítődni
bilansowanie – mérlegkészítés
bilansowanie bilateralne – bilateriális (kétoldalú,
kölcsönös)
bilansowy, -a, -e – mérlegre vonatkozó
bilard [1. gra polegająca na uderzaniu kijem kul
leżących na prostokątnym stole w ten
sposób, aby kule, uderzając jedne o
drugie, wpadały kolejno do otworów w
stole; 2. stół do tej gry] – (fr. billard)
biliárd, asztali tekejáték, biliárdasztal
bilardowy, -a, -e – biliárdbilardzista [osoba grająca w bilard] –
biliárdjátékos, biliárdozó
bilardzistka – női biliárdjátékos, biliárdozó nő
Najpiękniejsza bilardzistka na świecie
http://www.kciuk.pl/Najpiekniejsza-bilardzistka-na-swieciea47877
bilateralny, -a, -e (dwustronny) – (lat.) bilaterális;
kétoldalú
(dwustronny),
kölcsönös
(wzajemny), két félre kötelező v. kiterjedő;
(orvosi) kétoldali, mindkét oldalt érintő
Bilbil okopcony (Pycnonotus tricolor) [gatunek
małego, afrykańskiego ptaka z rodziny
bilbili] – Bulbul Pycnonotus v. Pycnonotus
tricolor
[a
madarak
osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
bülbülfélék
(Pycnonotidae)
családjába
tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017
Bildad (syn kłótni) [jeden z przyjaciół Joba
(możliwe, że był potomkiem Abrahama i
Ketury). On nie rozumiał Joba niedoli i
uważał, że Job był karany za złe
postępowanie. Bóg rozgniewał się na
niego, bo uważał Joba za prawego
człowieka. Jednak Bildad z pozostałymi
dwoma towarzyszami przyniósł Bogu
ofiarę. Do ofiary tej dołączył się również
Job poprzez swoją modlitwę. Bóg przyjął
to od nich.] – Bildád [Jób egyik barátja; A
magányos, beteg, szemétdombon kucorgó
Jóbot ekkor három barátja, Elifáz (Elifász),
Bildád és Cofár (Szófár, Zófár) látogatja
meg, akik azt állítják Jóbnak, hogy bűnei
miatt szenved, mert minden szenvedés
valamilyen bűn büntetése.]
bilecik – levélke, cédula
bilecik miłosny – (fr. billet-doux) szerelmeslevél,
levélke
bilet [1. kartonik z odpowiednim nadrukiem,
uprawniający posiadacza do wejścia
gdzieś lub do określonej usługi; 2. daw.
kartka z krótką wiadomością i podpisem
osoby ją przekazującej lub z nadrukiem
imienia i nazwiska] – (fr.-ném.) biléta; jegy,
belépőjegy; kártya, jegy; (dawno) jegy,
utalvány
bilet bankowy (banknot) – bankjegy
bilet bezpłatny – tiszteletjegy, ingyenjegy,
szabadjegy
bilet darmowy – (np. do teatru) potyajegy
bilet do kina – mozijegy
bilet do loży – páholyjegy
bilet do teatru – színházjegy
bilet dodatkowy – pótjegy
bilet drugiej klasy – másodosztályú jegy
bilet dziecinny [3-12 lat; bilet dziecinny
obejmuje dzieci do wysokości 140 cm],
bilet dziecięcy – gyermekjegy
bilet dzienny – napijegy
bilet jest nieważny – a jegy nem érvényes
bilet jest ważny 2 dni – a jegy 2 napig érvényes
bilet kolejowy – vasúti jegy, vonatjegy, vasúti
menetjegy
bilet kontrolny – ellenőrző jegy
bilet loteryjny – sorsjegy
bilet lotniczy – repülőjegy
bilet miesięczny – bérlet, havibérlet
bilet miesięczny dla uczniów – tanulóbérlet
bilet można kupić w biurach podróży (na
dworcu,
w
biurze
LOT-u,
w
międzynarodowej kasie biletowej) – az
utazási irodákban (a pályaudvaron, a LOT
558
irodájában, a nemzetközi jegypénztárakban)
lehet jegyet váltani
bilet na autobus – autóbuszjegy
bilet na bal – báli belépőjegy
bilet na jeden przejazd (tramwajowy a.
autobusowy) – vonaljegy
bilet na loterię a. loterii – sorsjegy
bilet na obiad – ebédjegy
bilet na trolejbus – trolibuszjegy
bilet na tramwaj – villamosjegy
bilet okrętowy; bilet statkowy; bilet na statek a.
statki – hajójegy
bilet okrężny – körutazási jegy
bilet papierowy – bankjegy, papírpénz
bilet peronowy – peronjegy
bilet pierwszej klasy – elsőosztályú jegy
bilet powrotny [bilet upoważniający do podróży
w obie strony] – menettérti jegy, retúrjegy
bilet przesiadkowy – átszállójegy
bilet rezerwowany – foglaló jegy; foglalás
bilet sieciowy [bilet miesięczny, kwartalny itp.
komunikacji miejskiej, uprawniający do
przejazdów na całym obszarze miejskim]
– összvonalas v. hálózati jegy
bilet skarbowy – kincstárjegy
bilet sypialny – hálókocsi jegy
bilet tam i z powrotem – menettérti jegy
bilet tramwajowy – villamosjegy
bilet tygodniowy – hetijegy
bilet ulgowy – kedvezményes jegy; (z 50 % zniżką)
féljegy
bilet ulgowy dla studentów – diákjegy
bilet w jedną stronę – egyirányú jegy
bilet w obie strony – menettérti jegy, retúr jegy
bilet wejścia – belépőjegy
bilet wejściowy – beléptijegy
bilet wizytowy – névjegy; névkártya
bilet wolnej jazdy – díjtalan vasúti jegy,
szabadjegy
bilet wstępu – belépőjegy
bilet z przesiadaniem – átszálló jegy
bilet zniżkowy – kedvezményes jegy
bileter [pracownik kontrolujący bilety przy
wejściu] – jegyszedő
bileterka [pracownica mająca za zadanie
kontrolę ważności biletów, np. w kinie] –
jegyszedőnő
biletarka autobusowa – buszjegy-automata
-
Wersja 01 01 2017
EMAR 105
biletowy, -a, -e – jegy- (kasa biletowa:
jegypénztár)
bilety można kupić w kiosku – a „Ruch”
pavilonokban (trafikokban) lehet jegyet
venni
bilety skarbowe [1. pieniądze papierowe
emitowane
przez
państwo;
2.
krótkoterminowe,
oprocentowane
zobowiązanie
pieniężne
państwa
emitowane jako forma pożyczki w celu
zasilenia budżetu] – kincstárjegy
bilety wizytowe [Daty, w której zaczęto w Polsce
używać biletów wizytowych, nikt ściśle nie
zapisał. Potrzebę ich wywoływały tłumne
zjazdy sejmowe do stolicy.] – vizitjegyek,
látogatójegyek; névjegykártyák
bilharsiasis (=schistosomiasis) [zob. przywra krwi
(Schistosoma haematobium)] – bilharsiasis
(=schistosomiasis); főleg forró égövön
előforduló máj-, hólyag- és bélpanaszokkal
járó betegség; vérmételybetegség
biliard (tysiąc bilionów) – (ném.) billiárd; ezer
billió
biliard łuzowy – lyukas biliárd
bilingwalny, -a, -e (inaczej: dwujęzyczny) –
kétnyelvű
bilingwizm (zob. dwujęzyczność) [termin
używany w dwóch różnych znaczeniach:
do określenia doskonałego opanowania
dwóch języków i posługiwania się nimi z
jednakową łatwością i do określenia
zaburzeń rozwoju mowy, spotykanych u
dzieci rodziców posługujących się dwoma
różnymi językami] – kétnyelvűség
bilion [I. w Polsce i w niektórych krajach: milion
milionów, w innych – tysiąc milionów
(miliard); II. pot. ogromna liczba czegoś
lub kogoś] – (lat.) billió; [1 000 000 000
000] milliószor millió (Magyarországon,
Németországban és Angliában); [1 000 000
000] ezer millió (Franciaországban, déleurópai népeknél, a FAK-ban stb.)
559
bilionowy, -a, -e [1. będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z biliona jednostek
lub jedną z biliona części, na które można
coś podzielić; 2. liczący bilion lub kilka
bilionów jednostek] – billiós
bilirubina [pomarańczowy barwnik żółci
powstający z hemoglobiny uwolnionej ze
zniszczonych
w
wątrobie
krwinek
czerwonych, wydalany z kałem i śladowo z
moczem] – bilirubin; epefesték
biliteralny, -a, -e [inaczej: dwuliterowy,
biliterowy] – kétliteres
biliterowy, -a, -e [1. złożony z dwóch liter; 2.
dwuliterowy; wyraz złożony z dwóch liter]
– kétliteres
billboard [wym. bilbord], bilbord [plakat
reklamowy dużych rozmiarów; też: sama
taka tablica] – palánk, hirdetőtábla
bilokacja [zjawisko paranormalne polegające na
możliwości znajdowania się w dwóch
miejscach jednocześnie. Osoby, które
rzekomo doświadczają bilokacji są w pełni
świadome swojego przebywania w dwóch
miejscach.
Występowanie
bilokacji
przypisywano hinduistycznym mistrzom
duchowym i joginom, świętym katolickim
oraz islamskim fakirom.] – (lat.) bilocatio;
egyidejű testi jelenlét két különböző helyen
bilon [monety o niskim nominale] – érme,
ércpénz, aprópénz, váltópénz, fémpénz
bim!
[wykrzyknik
imitujący
dźwięk
spowodowany biciem zegara lub dzwonu]
– bimm-bumm
bima [1. podwyższenie na środku bóżnicy
(podium z pulpitem); almemor; almemar;
2. podium z pulpitem usytuowane
centralnie w głównej sali synagogi] –
almemor
[centrálisán
elhelyezett,
körülkerített és néhol kupolával fedett
emelvény a zsinagógában, amely eredetileg
kizáróan a Tóra-felolvasás céljaira szolgált.
Rendeltetése a liturgia fejlődése során
kibővült és orthodox zsinagógákban ma már
több fontosabb istentiszteleti aktust is itt
végeznek]
bimbać [lekceważyć sobie kogoś, coś] – bim-bam
hangot adni; harangozni; (átv.) nem vesz
komolyan vmit; fütyül rá
bimber [wódka lub spirytus wyprodukowane
nielegalnie, domowym sposobem] –
(engedély nélkül főzött pálinka)
bimbrownia
–
(titkos)
pálinkafőzde;
zugpálinkafőző
bimbrownia akwarystyczna [niskociśnieniowe
urządzenie służące do produkcji i
zaopatrywania akwariów z bogatą obsadą
roślin w niezbędny dla ich rozwoju i
-
Wersja 01 01 2017
utrzymania dobrostanu dwutlenek węgla
CO2] – akvarisztikai eszköz
bimetalizm [kruszcowy system monetarny
zbudowany w oparciu o dwa metale
szlachetne – srebro i złoto. Opierał się na
ustalonej relacji srebra do złota. Obydwa
kruszce na równi uczestniczyły w obiegu
pieniężnym. Jeśli jednak relacja rynkowa
złota i srebra różniła się od ustawowej
relacji monet złotych i srebrnych,
wówczas pieniądz relatywnie droższy
("lepszy")
był
tezauryzowany
(oszczędzany, odkładany), a w obiegu
pozostawał pieniądz relatywnie tańszy
("gorszy").]
–
(lat.)
bimetallizmus;
kétfémrendszer, kettős valuta; olyan
valutarendszer, amelynek két fém, általában
arany és ezüst az alapja [közgazdaságtanban
a bimetallizmus (más néven kétfémes
pénzrendszer) olyan pénzrendszert jelent,
melyben a pénzegységek értéke aranyban és
ezüstben is megadható. A két nemesfém
közötti átváltási arányt törvényben rögzítik.
Gazdaságtörténeti szempontból a XIX.
század végi Egyesült Államokban volt a
legnagyobb súlya a rendszernek, hiszen
egyedül ebben az országban termeltek nagy
mennyiségben aranyat és ezüstöt is.] (ma
már, amikor az európai államok egy része
letér az
aranyalapról,
idejétmúltnak
tekinthető)
bina [pszczoła] – [Słowniczek języka śląskiego]
méh
binarny, -a, -e [dotyczący czegoś, co ma dwie
różne części] – bináris-, kettesbinary coded decimal {rzecz.}(też: BCD) [liczba
dziesiętna kodowana dwójkowo {f.}
[komp.] [zł.]] – BCD (Binary Coded
Decimal); Binárisan kódolt decimális
ábrázolás
binary file {rzecz.}; plik binarny {m.} [komp.]
[zł.] [plik o dowolnej zawartości, oznacza
wszystkie pliki poza plikami tekstowymi
zawierającymi tekst zapisany w ustalonym
sposobie kodowania znaków drukarskich,
wraz z kodami sterującymi, w tym także
kod znaku końca pliku – ^Z.] – (ang.)
binary file [1. a szabványos 7 bites ASCII
karaktereken kívüli jeleket is tartalmazó
állomány (ékezetes szöveg, program, kép,
tömörített file stb.); hálózaton való
továbbítása bináris állományok kezelésére
felkészített programokat vagy előzetesen
ASCII file formátumra való konvertálást (pl.
MIME, UUENCODE) igényel. 2. bináris
állomány, irat, akta [kódolt, elektronikus
állomány, mely az USA-szabvány szerinti 7
bit-es ASCII karakterektől eltérő elemeket is
560
tartalmazhat; legegyszerűbb példája az
elektronikus irat, mint pl. egy ékezetes (8bites) betűkészlettel írt magyar szöveg, de
ide tartozik egy formázott dokumentum,
tömörített program, kép, hang, stb.
úgyszintén; továbbításuk hálózatokon vagy
speciális hálózati feltételeket (8 bit), vagy
átkódolást igényel (a 7-bites SMTP
rendszerre); utóbbi célt szolgálják pl. a
MIME vagy UUENCODE szerinti kiegészítő
kódolások]
binarny system (liczbowy) [system liczbowy,
mający tylko dwie cyfry: 0 i 1] – bináris
számrendszer [kettes v. bináris számrendszer
két számjegy, a 0 és az 1 segítségével
ábrázolja a számokat]
binauralny, -a, -e – banaurális, kétfülű
BIND (Berkeley Internet Name Domain,
poprzednio: Berkeley Internet Name
Daemon) [jest popularnym serwerem
(demonem) DNS. Został on stworzony
przez Paula Vixie w roku 1988 podczas
jego pracy w DEC. BIND jest jednym z
najpopularniejszych
serwerów
DNS
wykorzystywanym w systemach Linux i
Unix. BIND stanowi niezmiernie ważny
składnik
zapewniający
poprawne
działanie systemu nazw w Internecie.
Wielu użytkowników globalnej sieci
bezwiednie korzysta z serwera BIND,
kiedy ich przeglądarka WWW odpytuje
go o adres IP komputera udostępniającego
interesującą ich stronę.] – BIND, Berkeley
Internet Name Domain [A névszolgáltatásért
felelős szolgáltatás. Démonja: named.
Megjegyzés: Bár a rövidítés feloldásából is
látható, hogy a rendszer a Berkeley
Egyetemről származik, de azért mindenhol
ezt használják. Gazdája: Internet Software
Consortium (ISC) Lehet önálló Name
Szerverünk, de ennek beállítása nem túl
egyszerű! Másodlagos névszervert viszont
könnyű felállítani. Ilyenkor a hivatkozást fel
kell vinni a /etc/resolv.conf állományba.]
binda [z niem. Binde – 1. popularna w XIX
wieku przepaska pozwalająca utrzymać
wąsy w żądanym kształcie. Na noc
nakładano na wąsy pomadę, a także w
przypadku siwizny - czernidło i zakładano
bindę, po pierwsze by utrwalić ich kształt
a po drugie by ochronić pościel przed
zabrudzeniem. Zawiązywana na tasiemki
z tyłu głowy lub na uszach, lub mocowana
na gumce. 2. przepaska, wstęga, tasiemka
o najrozmaitszym przeznaczeniu. Były
bindy na głowę lub na samo czoło, strojne
w perły i drogie kamienie. Były bindy na
szyję ze złotymi koronkami, z końcami
-
Wersja 01 01 2017
spuszczonumi aż za kolana. Były też bindy
tycerskie, na których zasadzano pałasz.
Były bindy do przewiązywania wąsów i
nadawania im wymaganego kształtu.
Także przewiązanie kapelusza nazywano
bindą. 3. przepaska, taśma, wstęga. Mody
od dawnycb czasów szły do Polski z
Zachodu, a że drogę miały przez Niemcy,
więc przychodziły zwykle nad Wartę i
Wisłę z nazwą niemiecką. – Bindą
nazywali także Polacy rodzaj ryby, tak
mianowanej od tego, że ma skórę w paski,
a mającej także łacińską nazwę taenia –
pasek. – Binda barwierska – był to bandaż
do przewiązania rany służący; były też
bindki do oczu, bindy do noszenia ręki
chorej.
Bindalikiem
ku
ozdobie
przepasywano głowę. W ozdobnej bindzie
stawała panna młoda przed ołtarzem – tak
nazywano wstęgę kitajkową u wieńca jej
wiszącą. W strojach białogłowskich znane
były bindy, noszone na szyi ze złotemi
koronkami, których końce wisiały aż do
kolan. Bindy nosili mężczyźni na
kapeluszach, bindą nazywano także
wstęgę orderową i djadem królewski;
bindą
rycerską
nazywano
szarfę
honorową do przepasania zbroi służącą, a
bindałem – taśmę, na której miecz
zawieszano. W herbach rodów i miast
binda, jako przepaska rycerska, ręcznik,
występuje dość często. Widzimy ją
związaną końcami na dół w herbie Nałęcz
(naręcz), nad hełmem w herbach:
Czarnkowski, Nałęcz, Nałonie, Dybowski,
Nowosielski, jak również w herbach
miast:
Czarnkowa,
Ostroroga
i
Kamionnej. Dziewczęta z ludu wiejskiego,
który w ubiorach swoich naśladował
zwykle klasy wyższe, noszą dotąd na Rusi
przepaski, zwane byndami.] – öv,
kötőszalag; pánt, zsinór, heveder
binda [bandaż] – [Słowniczek języka śląskiego]
bandázs, kötés, sebkötés, védőkötés,
védőburkolat
bindaż [kryta aleja w ogrodach XVI–XVII w.,
zasklepiona
półkolistą
kratownicą,
podtrzymującą pnącza lub gałęzie drzew]
– fedett út a XVI-XVII. sz-i kertekben
binder [krawat] – [Słowniczek języka śląskiego]
nyakkendő
bindować [bandażować] – [Słowniczek języka
śląskiego] kötözni, bekötözni, védőkötést
adni
binduga [teren nad rzeką lub jeziorem, gdzie
składa się drewno do spławu i zbija
tratwy; też: przybrzeżna przestrzeń
wodna wydzielona do wiązania i zbijania
561
tratw] – tutajkikötő hely (folyóparton);
faúsztatás
binoda – (lat.-gör.) binoda; kettős elektroncső,
amelyben egy üvegburkolatba két anódkatód rendszer van belefoglalva; elektroncső,
amely a a modulált nagyfrekvenciájú áram
demodulálására szolgáló részből (dióda) és
az ilyen módon előállított hangfrekvenciájú
áram felerősítésére alkalmas egy- vagy
kétrácsos elektronrendszerből (trióda, illetve
tetróda) áll
binokle [okulary bez uchwytów na uszy,
trzymające się na nosie za pomocą
sprężynki] – (fr.) binokli, orrcsiptető,
cvikker; gukker, látcső
binokular, binokulary [przyrząd optyczny
przystosowany do obserwacji obuocznej;
też:
mikroskop
przystosowany
do
stereoskopowej obserwacji przedmiotów]
– (lat.) binokular; a két szem számára két
külön csőből álló távcső v. mikroszkóp
binokularowy,
binokularny,
-a,
-e
–
(sztereoszkópos) látás, a két szemmel való
látás. [Jobb és bal szemünkben a látott
tárgyakról kissé eltérő képek keletkeznek,
amelyeket az agy munkája olvaszt össze egy,
a térbeliséget feltüntető, háromdimenziós
képpé]
binom – (lat.-gör.) binom; kéttagú algebrai
kifejezés (dwumian); Két részből álló
tudományos név, első fele a nemzetségnév,
második része a faji jelző, együtt alkotják a
rendszerezés alapegységét, a fajt. pl.: Rosa
gallica
bio- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na związek znaczeniowy z
życiem, żywym organizmem, procesem
życiowym] – életbiobibliografia
[bibliografia
poświęcona
jednemu autorowi] – szerzői bibliográfia
biocenoza (gr. bios życie i koinós wspólny) [1.
zespół
organizmów
roślinnych
i
zwierzęcych powiązanych wzajemnymi
zależnościami;
2.
zespół
populacji
organizmów
roślinnych
(fitocenoza),
zwierzęcych
(zoocenoza)
i
mikroorganizmów danego środowiska
(biotopu),
należących
do
różnych
gatunków, ale powiązanych ze sobą
różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i
zależnościami pokarmowymi, tworzących
całość, która pozostaje w przyrodzie w
stanie homeostazy (czyli dynamicznej
równowagi). Biocenoza oraz biotop, czyli
środowisko fizyczne (nieożywione) tworzą
ekosystem.]
–
(gör.)
biocönozis;
életközösség, társulás [1. az azonos
életfeltételeket igénylő növények és állatok
-
Wersja 01 01 2017
kölcsönös függésén alapuló társulás; 1. Egy
biotópon belül és egy időben élő élőlények
összessége.]
biocenotyczny, -a, -e – (gör.) biocönozisbiochemia [nauka o chemicznej budowie
organizmów żywych i o przebiegających w
nich
procesach
chemicznych
i
energetycznych]
–
(gör.)
biokémia,
életvegytan; az élő szervezetek vegyi
összetételét és a bennük lejátszódó vegyi
folyamatokat
vizsgáló tudomány; az
élőlények vegyi folyamatait, egymáshoz és a
környezethez való viszonyát vizsgálja
biochemiczny, -a, -e – biokémiai
biochemik – biokémikus
biodro, biodra (anatomia owadów) [1. część ciała
obejmująca staw biodrowy oraz boczną
część miednicy i górną zewnętrzną część
uda; 2. u owadów człon nogi, połączony z
przedbiodrzem i z krętarzem] – csípő,
tompor [kis- és nagytompor (trochanter
minor
és
major)
szaknyelvben
a
combcsontok felső, törzshöz közelebbi végén
található két nagyobb dudor, sok izom
tapadási helye.]
biodrowy, -a, -e – csípőbiodrówka [mięso z kością, pochodzące z
odcinka krzyżowego półtuszy wieprzowej]
– csípő; sonka; rövidkaraj
biodrówki [1. spodnie sięgające do bioder; 2.
rodzaj spodni, rajstop, spódnicy lub
majtek, których wspólną cechą jest, iż
sięgają jedynie bioder, co najmniej jakieś
8 cm od pępka. Jeansy w formie
biodrówek
pierwszy
raz
zyskały
popularność wśród dzieci kwiatów w
latach 60 ubiegłego stulecia, potem na
nowo zostały docenione w latach 90 i na
początku XXI wieku. Co ciekawe w
niektórych miastach USA próbowano
wprowadzić prawo zabraniające noszenia
tego typu spodni, powołując się na
względy przyzwoitości. 3. męska i damska
cześć garderoby, która przykrywa obszar
miednicy
i
obie
nogi.
Jego
charakterystyczna talia jest spuszczona do
poziomu lędźwi. Moda na biodrówki
została przystosowana do stylu mody na
jeans. 4. Spodnie odsłoniętego pępka,
często
udekorowanego
kolczykiem.
Noszone w latach 50. i 60. w nadmorskich
kurortach. W latach 90. zestawione z
króciutką górą, stały się „mundurkiem”
nastolatek, tych z metryki i tych z
przekonania. Są – obok super mini i i
bieliźniarskich sukienek – klasyką stylu
girlie.] – csípőnadrág [Női és férfiruházati
cikk, amely a medencét és a lábszárakat
borítja.
Jellemzője
a
keresztcsontig
lesüllyesztett
derék.
Divatja
a
farmernadrágok elterjedéséhez köthető.]
562
biodynamika [nauka o siłach żywotnych
organizmów] – (gör.) biodinamika [Haeckel
szerint a tágabb értelemben vett fiziológia v.
élettan, amennyiben a szerves folyamatok
vegyi jelenségeit is felkarolja]
bioenergoterapia [uzdrawianie polegające na
oddziaływaniu na chory organizm energią
biologiczną terapeuty] – bioenergia-terápia
bioenergoterapeutyczny, -a, -e – bioenergiaterápiás
bioenergoterapeuta [uzdrowiciel leczący za
pomocą bioenergoterapii (bioterapii);
bioterapeuta;
healer],
bioenergoterapeutka – bioterapeuta (ffi/nő)
bioetnologia
[to
jest
dyscypliną
nauk
technicznych wykorzystującą procesy
biologiczne na skalę przemysłową.
Konwencja o różnorodności biologicznej
ONZ podaje jedną z najszerszych
definicji:
Biotechnologia
oznacza
-
Wersja 01 01 2017
zastosowanie technologiczne, które używa
systemów
biologicznych,
organizmów
żywych lub ich składników, żeby wytwarzać
lub modyfikować produkty lub procesy w
określonym zastosowaniu.] – (gör.) bioetnológia; biotechnológia [1. élő szervezetek
és
azok termékeinek
ember
általi
felhasználása meghatározott célok elérésére;
az emberiség kultúrájának, kulturális
formáinak tudománya, mely hordozóinak a
környezettel való egybeszövöttségét és a
földdel való összefüggését kutatja (fajkutatás
és néprajz); elméletét a hamburgi Hambuch
fejtette ki 1928-ban; 2. Élőlények, sejtek
vagy azok alkotórészeinek felhasználása
ipari célra, valamely termék előállítására.
Noha a biotechnológia az emberiség igen
régi tevékenysége (bor-, sör-, sajtkészítés),
szokás néha modern biotechnológiaként csak
azokat
az
eljárásokat
összefoglalni,
amelyeket a génsebészet vagy más modern
genetikai technikák tesznek lehetővé. FA - A
biokémia,
a
mikrobiológia
és
az
eljárástechnika integrált alkalmazása. Célja a
mikroorganizmusokban,
sejtés
szövetkultúrákban és ezek részeiben rejlő
lehetőségek
technikai
alkalmazása.
(Deutschland 1998/1, 30.)]
bioetyka [nauka zajmująca się problematyką
moralną wynikającą z rozwoju nauk
biologicznych i medycznych, związaną z
rosnącymi możliwościami zastosowań
praktycznych, zwłaszcza w inżynierii
genetycznej, wiedzy z dziedziny biologii i
genetyki.] – bioetika [A bioetika a biológia
és az orvostudomány etikai kérdéseivel
foglalkozó,
a
természet
és
társadalomtudományokon
alapuló
több
szakterületet érintő tudomány. Olyan
kulturális, etikai és szociális kérdések
tartoznak hozzá, melyek az egészségügy, a
mezőgazdaság és a természeti környezet
széles területeit érintik.]
biofenomenologia – (gör.) biofenomenológia; az
életjelenségek biológiai vizsgálata
biofizyczny, -a, -e – bizofizikai
biofizyk – bifizikus
biofizyka
[dziedzina
nauk
biologicznych
zajmująca
się
fizycznymi
i
fizykochemicznymi podstawami procesów
życiowych] – biofizika [A biológia és fizika
házasságából
keletkezett
izgalmas
tudományág a biofizika. A biofizika feladata
a fizika törvényszerűségeinek speciális
érvényesülését
vizsgálni
biológiai
rendszerekben, továbbá kutatni olyan új
fizikai összefüggések, törvényszerűségek
után, amelyek az élő rendszereknél sokszorta
563
egyszerűbb élettelen rendszerekben esetleg
nem is jelentkezhetnek. Ez a határtudomány
tehát, az élőlények működését az anyag
fiziko-kémiai tulajdonságainak vizsgálatából,
fizikai, kémiai törvényeiből igyekszik
megfejteni. Ma már egyes klasszikus
biológiai diszciplínákban is teret nyertek
biofizikai módszerek.]
biogen [związek organiczny niezbędny do życia i
rozwoju roślin] – (gör.) biogén; élő
anyagból származó
biogenetyczny, -a, -e – biogenetikai, biogenetikus
biogeneza [proces powstawania życia na Ziemii]
– (gör.) biogenezis; az élet keletkezése; az
élet keletkezésének története
biogeniczny, -a, -e [niezbędny dla rozwoju
żywych organizmów] – biogén-;
élő
anyagból származó
biogeografia [nauka o rozmieszczeniu na Ziemi
organizmów zwierzęcych i roślinnych] –
(gör.) biogeografia, életföldrajz; tárgya az
élőlények és ezek lakóhelye, a föld felszíne
köz lévő kapcsolat tanulmányozása
biogeograficzny, -a, -e – (gör.) biogeografiai,
életföldrajzi
biograf – (gör.) biográfus; életrajzíró
biografia [opis życia i działalności jakiejś osoby]
– (gör.) biográfia; életrajz; életrajzi regény
biograficzny, -a, -e – biográfiai; életrajzi
biogram [krótki życiorys umieszczany w
encyklopediach, informatorach itp.] –
életrajzi jegyzet v. jegyzetek
biokataliza [przyśpieszenie lub opóźnienie
reakcji chemicznej odbywającej się w
żywym organizmie wskutek obecności
biokatalizatorów]
–
biokatalizáció;
biokatalízis
biokatalizator [substancja występująca w
organizmie żywym, regulująca przebieg
zachodzących
w
nim
procesów
biochemicznych] – biokatalizátor, enzim
bioklimat (zob. ekoklimat) – bioklíma, ökoklíma
bioklimatologia [nauka zajmująca się badaniem
związków
między
procesami
fizjologicznymi roślin, zwierząt i ludzi, ich
rozmieszczeniem na Ziemi – a klimatem] –
(gör.) bioklimatológia; az éghajlattan újabb
ága, amely az éghajlatnak az élő
szervezetekkel való kapcsolatát tárgyalja
bioklimatologiczny, -a, -e – bioklimatológiaibioklimatyczny, -a, -e – bioklimatikus
biolog [1. specjalista w dziedzinie biologii; 2.
szkolny nauczyciel biologii] – (gör.)
biológus; az élettan kutatója
biologia [1. nauka o organizmach żywych;
2. sposób funkcjonowania organizmu;
-
Wersja 01 01 2017
3. wydział lub kierunek na uniwersytecie
zajmujący się tą nauką; 4. nauka biologii
jako przedmiot w szkole; też: lekcja tego
przedmiotu] – (gör.) biológia (a görög βίος
bios, „élő” és λόγος logos, „tudomány”
szavakból), élettan, élettudomány; [1. az
élőlények
alaktani,
funkcionális
és
fejlődéstani vizsgálata önmagukhoz és
környeztükhöz, az egész természethez
viszonyítva;
az
élő
szervezettel,
keletkezésével és fejlődésével, valamint élet
megnyilvánulásainak
tanulmányozásával
foglalkozó tudomány
[embertan =
antropológia; állattan = zoológia; növénytan
= botanika; őslénytan = paleontológia; 2. A
biológia
az élőlények rendszerezésével,
működésük leírásával, környezetükkel való
kölcsönhatásaikkal foglalkozik, egyszóval az
élet tudománya.]
biologia człowieka – az ember biológiája
biologia kosmiczna (zob. egzobiologia) –
exobiológia; az élet lehetőségeinek és
megjelenési formáinak tanulmányozása más
égitesteken
biologia molekularna [nauka podstawowa
zajmująca się biologią na poziomie
molekularnym. Bada, w jaki sposób
funkcjonowanie organizmów żywych
uwarunkowane
jest
właściwościami
budujących je cząsteczek, a zwłaszcza
biopolimerów,
jakimi
są
kwasy
nukleinowe i białka. Zazębia się ona z
takimi dziedzinami wiedzy jak genetyka,
biochemia, biofizyka czy cytologia.] –
molekuláris biológia [az élőlények és sejtek
működésének
molekuláris
szintű
tanulmányozása. A területnek több átfedése
is van a biológia más szakterületeivel,
különösen a genetikával és a biokémiával és
sejtbiológiával. A molekuláris biológia főleg
a különféle sejteken belüli interakciók és
szabályozásuk megértésével foglalkozik,
beleértve a DNS, RNS és a proteinszintézis
témakörét. Ezenkívül ezen tudományág
feladata a molekuláris laboratóriumi
technikák alkalmazása és fejlesztése, úgy
mint a HPLC, Western blot, Southern blot,
FISH vagy az immunfluoreszcencia.]
biologia roślin – növénybiológia
biologia zwierząt – állatbiológiája
biologicznie – biológiailag, élettanilag
biologiczny, -a, -e – biológiai, élettani
biologiczne mianowanie (miareczkowanie) –
biológiai titrálás [a hormonmennyiségeket
biológiai változások alapján meghatározó
metodika]
564
biologiczna matka [kobieta, która urodziła
dziecko (w stosunku do tego dziecka)] –
biológiai v. vérszerinti anya
biologiczny terapia – biológiai terápia [biological
therapy] [Személyiségzavarok és mentális
betegségek gyógyszeres, elektromos és
egyéb, közvetlenül a testi folyamatokra ható
módszerekkel történõ kezelése.]
biologiczny ojciec [mężczyzna, który spłodził
dziecko (w stosunku do tego dziecka)] –
biológiai v. vérszerinti apa
biologistyczny, -a, -e – biologistabiologizm [tłumaczenie indywidualnych i
społecznych zachowań ludzi czynnikami
biologicznymi] – (gör.) biologizmus; a
biológia törvényszerűségeit egyoldalúan
alkalmazó, érvényességi határukon túl is
kiterjesztő felfogás, vizsgálati módszer
bioło (śmierć) (łac. mors, exitus letalis) – halál
biomechanika [nauka zajmująca się badaniem
ruchu zwierząt i człowieka z punktu
widzenia praw mechaniki] – (gör.)
biomechanika; az élőlényekben működő
mechanikai erők vizsgálatával foglakozik
biometria [1. nauka zajmująca się badaniem
prawidłowości kierujących zmiennością
cech populacji organizmów żywych,
posługująca się metodami statystyki
matematycznej; 2. technika dokonywania
pomiarów istot żywych] – (gör.) biometria;
az életjelenségek rendszerének statisztikai
alapon történő összefoglalása
biometria (ang. biometrics) [nauka zajmująca się
pomiarami i analizą biologicznych
charakterystyk człowieka. Na gruncie
informatyki wiąże się z potwierdzaniem
tożsamości i technikami zabezpieczeń, np.
odciski palców, dłoni, brzmienie głosu,
analiza tęczówki oka.] — (gör.) biometria
bioniczny, -a, -e – bionikai
bionik – az élőlények fizikai és kémiai
tulajdonságainak a gyakorlati életben való
felhasználásával foglalkozó szakember
bionika [dziedzina wiedzy z pogranicza techniki
i biologii] – bionika; az élőlények fizikai és
kémiai tulajdonságainak a gyakorlati életben
való felhasználása és fordítva: a műszaki
tudományok felhasználása az élettani
folyamatok tanulmányozásában (a biológia,
technika
és
kibernetika
szavak
összevonásából)
bioplast – (gör.) bioplaszt; az emberi testbe
beültetett és abba beépülő anyag elveszett v.
eltávolított szövetek pótlására
bioprąd [1. prąd elektryczny powstający w
pobudzonych
tkankach
organizmów
żywych; 2. energia biologiczna człowieka
-
Wersja 01 01 2017
mająca moc uzdrawiającą] – bioáram,
bioáramok
biopsja [mikroskopowe badanie tkanki żywego
organizmu w celu rozpoznania choroby
nowotworowej; też: pobranie tkanki do
takiego badania] – biopszia (a görög: bios =
élet és opsy = megjelenés szavakból); élő
szervezetből vett szövetminta vizsgálata [egy
orvosi eljárás, melynek során vizsgálat
céljából a testből sejteket vagy szöveteket
távolítanak el. A szövetet gyakran
mikroszkóp alatt vagy molekuláris biológiai
technikákkal (például PCR) analizálják.]
biorąc pod uwagę – tekintve
biorąc (co) pod uwagę, z uwagi na (co) –
figyelembe véve; tekintetbe véve
biorąc pod uwagę jego/jej wiek – korát tekintve
biorąc razem – összevéve
biorąc wszystko razem – mindent összevéve
biorący w najem – bérlő, bérbe vevő; bérlet,
bérlemény
biorca [osoba, której przetacza się krew,
wszczepia się jakiś narząd itp.] – vértkapó
bios
[odżywka,
mieszanina
substancji
biologicznie czynnych, powodująca wzrost
drożdży] – (gör.) biosz; élet, valamennyi
életmegnyilvánulás összessége
BIOS (akronim ang. Basic Input/Output System –
podstawowy system wejścia-wyjścia) [1.
zapisany w pamięci stałej zestaw
podstawowych procedur pośredniczących
pomiędzy systemem operacyjnym a
sprzętem. Jest to program zapisany w
pamięci ROM (Read Only Memory –
pamięć tylko do odczytu) płyty głównej
oraz innych urządzeń takich jak karta
graficzna. Obecnie większość- BIOS-ów
zapisywana jest w pamięciach typu
EEPROM co umożliwia ich późniejszą
modyfikację.
Program
służący
do
konfiguracji BIOS-u to BIOS setup. 2.
podstawowy system obsługi układów
wejścia/wyjścia. System BIOS jest
wykorzystywany
do
sterowania
komputerem od momentu jego rozruchu
do chwili, gdy kontrolę nad nim przejmuje
system operacyjny. Dzięki systemowi
BIOS programy mogą wykonywać
określone zadania, nie odwołując się do
dysku twardego, a podczas normalnej
pracy komputera BIOS jest używany do
kontrolowania
dysków
twardych,
klawiatury i myszy. System BIOS
przechowuje
też
informacje
wykorzystywane przez system, takie jak
data i czas. System BIOS jest zapisany w
pamięci typu EPROM (układ scalony typu
565
Erasable
Programmable
Read-Only
Memory - programowalna pamięć tylko
do odczytu), a w nowszych komputerach
można go aktualizować nie wyjmując z
płyty głównej całego układu scalonego
EPROM.] – BIOS (alapvető be- és kimeneti
rendszer) [1. az angol Basic Input / Output
System kifejezés rövidítése, ami magyarul
alapvető bemeneti / kimeneti rendszert jelent,
és a számítógép szoftveres és hardveres része
közötti interfész megvalósítására szolgál.
Alapvető rendszerprogram a perifériák
kezelésére Fizikailag az alaplapon lévő
BIOS, az egyes bővítőkártyákon található
BIOS és ezek eszközmeghajtói alkotják a
számítógép BIOS-át. Ezek közül az alaplap
BIOS-a a BIOS legfontosabb része, mert ez
tartalmazza az alapvető konfigurációs
beállításokat és hajtja végre a diagnosztikai
ellenőrzéseket. Az alaplap BIOS-a általában
egy flash memóriát tartalmazó chipen
található. A BIOS chipjének a kapacitását
megabitekben (Mb) mérjük, egy chip
általában 1-4 Mb memóriát tartalmaz. Két
része van: fix rész, variábilis rész. Minden
BIOS hardverfüggő. 2. Alapvető be/kimeneti
rendszer. Egyfajta alapvető operációs
rendszer, melynek rutinjai lehetővé teszik az
egyes
rendszerkomponensek
(grafikus
kártya, merevlemez, stb.) közötti adatcserét.
A kód ROM (Read Only Memory)
memóriában (csak olvasható) tárolódik. 3.
IBM típusú számítógépeknél (E)PROM
memóriába égetett programok a gép
beindítására és a tartozékokkal való
kapcsolattartásra; bekapcsoláskor a BIOS
önműködően gondoskodik a központi tár
ellenőrzéséről, az operációs rendszer
betöltéséről, és ellenőrzi a merevlemezzel,
egérrel, billentűzettel, nyomtatóval stb.
létrejött kapcsolatot]
biosfera [powłoka życia organicznego] – (gör.)
bioszféra [1. a földnek azon zónái, amelyben
az élet van; a földgömbnek élőlények által
lakott
öve
[hidroszféra,
atmoszféra,
sztratoszféra, pedoszféra; 2. Földünk
életközössége, a földi élővilágot alkotó
egyedek összessége. A Bioszféra egyúttal
egy térrészletet is kijelöl, amelyen belül a
földi élet létezik. Ez a térrészlet lényegében a
litoszféra (szilárd földfelszín), hidroszféra
(óceánok, tengerek, folyó és állóvizek),
valamint az atmoszféra (légkör) érintkezési
felületén található, de ezen megjelölt
szféráktól nem határolható el. A Bioszféra a
földi élővilág funkcionális és származási
(ontológiai) egysége is. Funkcionális egység,
mert a Bioszférát alkotó különböző
populációk csak egymással kölcsönhatásban
-
Wersja 01 01 2017
életképesek és származási egység, mert
valamennyi
populációja
evolúciós
rokonságban (leszármazási kapcsolatban) áll
egymással.
A
Bioszféra
együttes
működésének eredménye többek között a
klímaszabályozás,
a
légkör
kémiai
összetételének szabályozása, és az ún.
biogeokémiai ciklusok működtetése.]
bioskop [1. jeden z pierwszych aparatów
filmowych; 2. daw. kino] – (dawno)
filmfelvevő
készülék;
mozi,
mozgóképszínház
biostratygrafia [metoda określania wieku skał
na podstawie zawartych w nich szczątków
roślin i zwierząt] – (gör.) biosztratigráfia; a
geológiai korszakok, formációk sorrendje és
időtartama, melyet a növényi és állati
kövületek alapján számít
biosynteza [synteza związków organicznych
zachodząca w żywym organizmie pod
wpływem enzymów] – (gör.) bioszintézis;
szerves anyagok mesterséges előállítása
biológiai úton
Biota wschodnia
Biota wschodnia, platykladus wschodni dawniej
żywotnik wschodni (Platycladus orientalis
(L.) Franco) [gatunek rośliny iglastej
należący do rodziny cyprysowatych.
Jedyny przedstawiciel monotypowego
rodzaju biota. Występuje w Korei,
Mandżurii oraz na północnych obszarach
Chin. Uprawiany w Japonii, także w
Europie, głównie w rejonie Morza
Czarnego i Śródziemnego.] – keleti tuja v.
életfa (Platycladus orientalis, korábban
Biota orientalis és Thuja orientalis) [a
ciprusfélék
(Cupressaceae)
családjába
tartozó, kelet-ázsiai növényfaj (innen a keleti
tuja elnevezés), a Platycladus nemzetség
egyetlen képviselője. Kína, Japán és Korea
területén alkot erdőségeket.]
biotop (gr. bíos życie, tópos miejsce) [1. obszar
jednolity pod względem warunków
środowiska oraz populacji zwierząt i
roślin, dla których stanowi on siedlisko; 2.
566
środowisko
życia
biocenozy,
środowiskowa
część
ekosystemu.
Pierwotnie biotopem określano tylko
abiotyczne elementy siedliska. Obecnie
często rozumiany jest jako siedlisko
nieożywione zmienione przez biocenozę.
Biotop razem z biocenozą tworzy
ekosystem.] – (gör.) biotóp, élethely, élettér,
élőhely [1. azonos életfeltételeket igénylő
állati és növényi életközösségek zárt élettere,
amelyen
belül
létezhetnek;
2.
megfigyeléseken
alapuló
tapasztalati
kategória,
hasonló
megjelenésű
természetföldrajzi egységeknek egy olyan
típusa, ill. annak egy olyan meghatározott és
többnyire küllemileg is jól elkülönülő része,
ahol adott élőlények populációkat, ill.
populációkollektívumokat alkotva tartósan és
rendszeresen előfordulnak, mivel néhány
kivételes esettől (például vándorló halak,
költöző madarak) eltekintve valamennyi
fejlődési alakjuk megtalálja az élete
fenntartásához,
ill.
szaporodásához
szükséges körülményeket. (A szakirodalom
speciális esetekre más kifejezéseket- például
habitat- is használ.)]
biotył – biotil; lemezesen hasadó, áttetsző
vulkánikus ásvány (máriaüveg)
biotyt [minerał o barwie czarnej lub
ciemnobrunatnej] – biotit; fekete csillám
biozofia – (gör.) biozófia; életbölcsesség
biped – (gör.) biped; kétlábú (a két lábon járó
állatok (madarak) összefoglaló neve)
bipedalism (ang. bipedalism = dwunożność od
łac. bi=dwu i pedis=stopy) – bipedalizmus
(kétlábúság)
biplan (dwupłat) – (lat.) biplán, kétfedelű;
kétfedeles repülőgép
bipolarność – (lat.) bipolaritás; kétsarkúság,
kétpólusúság
bipolarny, -a, -e [mający dwa bieguny] – (lat.)
bipoláris; kétsarkú, kétpólusú
birbancki, -a, -ie – mulató, dorbézoló, tivornyázó
birbanckie życie – dorbézoló élet v. életmód
birbant [daw. człowiek prowadzący życie
hulaszcze, próżniacze] – kicsapongó,
mulatozó, korhely, lustálkodó, csavargó
(ember)
birbantka [kobieta prowadząca hulaszczy tryb
życia] – korhelyeskedő nő; korhelykedés,
zajos mulatság, csavargás (noc spędzić na
birbantce:
egész
éjjel
mulatni
v.
korhelykedni; csavarogni)
birbantować – mulatni, korhelykedni, csavarogni
birecik – birétumocska, papi sapkácska
-
Wersja 01 01 2017
biret (z łaciny birretum – czapeczka); beret [1.
czterorożna czapka sztywna, bez daszka,
w czarnym kolorze. 2. rodzaj nakrycia
głowy bez daszka, bądź to w formie
okrągłej – noszony przez doktorów na
wyższych uczelniach, bądź w formie
czterorożnej lub trójrożnej czapeczki –
przysługuje
duchownym
Kościoła
katolickiego. W tym drugim przypadku
może być zaopatrzony w wełniany
pompon. Kolor biretu symbolizuje
zajmowane w Kościele stanowisko. 3.
nakrycie głowy, od łac. birrum – suknia
wierzchnia, opończa, a jej kapturek
zdrobniale
birretum
przezwany.
Pierwotnie duchowni, wychodząc ze mszą,
przykrywali głowę humerałem, jak dziś
zakonnicy kapturem, czego ślad jeszcze
pozostał przy święceniu na subdjakona i
codziennem nakładaniu humerału na
głowę; 3. Biret (birrus był to płaszcz z
kapturem) jest to czarne okrycie głowy,
zwykle
sukienne,
używane
przez
duchownych wszystkich stopni. Wychodzą
z niego trzy rogi, z trzech stron głowy;
czwarta strona nie ma swego rogu. Taki
tylko biret zaleca Kongregacja Obrzędów
używać, czworograniasty tj. czworonożny
pozostawiając dla świeckiego użycia za
zebraniach uczonych. U nas wszakże i w
kilku innych krajach stały zwyczaj
wprowadził
noszenie
biretu
czworograniastego. Ze środka wierzchu
biretu wychodzi jedwabny chwost.] – (lat.
birrus) birétum, papi sapka; rk. papok papi
fövege (a katolikus papok csúcsos három v.
négy ágú papi fövege: színe fekete, a
püspöké lila, a bíborosé bíborvörös) [Papi
fejfedő. A tridenti zsinatig puha, kerek sapka
volt. A 17. századtól kikeményítették, és
tetején három vagy négy „bordával” a
katolikus papság jellegzetes viselete lett.
Színe a papi és prelátusi ranghoz igazodott.
A bíborosokat ma is vörös birétum
átadásával iktatja be a pápa.]
biret doktorski – (dawno) doktori süveg
biret sędziowski – bírói birétum
birka, bierka, biera [kamyk warcabowy, czyli
pionek, kostka do różnych gier służąca,
tak nazwana od tego, że się bierze, biera u
przeciwnika. Stąd i grę w arcaby, w
567
szachy, nazywano często „w bierki”. Birką
nazywa się także laska do karbowania,
jaką mieli zawsze karbowi czyli włodarze
folwarczni, znacząc na niej karbikami
liczbę: kop, korcy, wozów i t. d. Bierką
nazywano gałkę przy rzucaniu losów, a
także owcę turecką i wołoską z ogonem
tłustym okrągłym.] – (dawno) ütés, halma
kő, kövecske; sakkfigura; kocka
Birkut (berkut) [1. zob. bielik w zn. 1.; 2.
tatarska nazwa orła kaukaskiego, którego
piór używali Tatarzy i Polacy do strzał,
nasadzając niemi po bokach koniec
brzechwy. W skutek tego i całe strzały,
zwłaszcza tatarskie, zaczęto nazywać w
Polsce birkutami.] – pusztai sas, réti sas
(Ukrajnában)
Birma (Myanmar, Mianma, Związek Birmański
– Związek Myanmar) [państwo położone
w Azji Południowo-Wschodniej, nad
Zatoką
Bengalską
i
Morzem
Andamańskim. Graniczy z Bangladeszem,
Indiami, Chińską Republiką Ludową,
Laosem i Tajlandią. Większe miasta:
Rangun, Mandalaj, Basejn.] – (dawno)
Burma;
Mianmar (hiv.: Mianmari
Államszövetség, korábban Burma) [állam
Délkelet-Ázsiában, az indiai szubkontinens
és az Indokínai-félsziget közötti területen]
bis [I. 1. powtórzenie utworu lub wykonanie
dodatkowego utworu przez artystę na
życzenie
publiczności;
też:
utwór
wykonany dodatkowo; 2. znak w nutach
oznaczający, że daną partię należy
powtórzyć;
II.
1. pot.
powtórzony,
dodatkowy; 2. iron. uzupełniający coś,
wzorowany na czymś] – (lat.) bis; kettő,
kétszer; ismétlés [bis dat, qui cito dat:
kétszer ad, ki gyorsan ad]; ráadás
bis! [okrzyk, którym publiczność domaga się
powtórzenia utworu lub wykonania
innego] – (lat.) bis! kétszer!; hogy volt!,
mégy egyszer, újra!
bis! bis! – kétszer!; hogy volt! újra!
bis dat qui cito dat [podwójnie daje, kto szybko
daje; kto szybko daje, dwa razy daje
(Publiliusz Syrus)] – Bis dat qui cito dat
[bisz…kvi…] – ‘Kétszer ad, ki gyorsan ad’.
[1. Latin közmondás: a gyorsan, kellő időben
nyújtott segítségnek sokszoros az értéke.
Erasmus
idézte,
emlékezete
szerint
Senecától, valójában Publilius Syrusnál
lelhető fel némileg eltérő szavakkal. 2.
kétszer ad, ki rögtön ad (kétszeresen jót tesz
a szegénnyel az, aki gyorsan ád segítséget),
Publitius Syrus egyik költeményéből való s
eredetileg így hangzik: Inopi beneficium bis
dat qui dat celeriter.]
-
Wersja 01 01 2017
Bis de eadem re agere non licet [nie wolno
procesować się dwa razy w tej samej
sprawie] – (lat.) Bis de eadem re agere non
licet; Kétszer ugyanabban az ügyben ne
legyen eljárás; ugyanazért a cselekményért
senkit sem lehet kétszer bíróság elé állítani
Bis de eadem re agi non potest (ad Gai 4.107) [Nie
można procesować się dwa razy o to
samo.] – Bis de eadem re agi non potest;
nem lehet kétszer eljárni ugyanabban az
ügyben
Bis de eadem re ne sit actio [1. nie można
wytaczać ponownego powództwa w tej
samej sprawie,już raz rozstrzygniętej
prawomocnym wyrokiem. Inna wersja
sentencji poprzedniej; 2. w tej samej
sprawie
nie
przysługuje
ponowne
powództwo; powaga rzeczy osądzonej –
res iudicata (por. ne bis in idem)] – (lat.) Bis
de eadem re ne sit actio; „ugyanazon ügyből
ki- folyólag ne indíttassék kétszer kereset”
Bis orat, qui cantat [Dwa razy modli się, kto
śpiewa.] – (lat.) Bis orat, qui cantat; kétszer
imádkozik az, aki énekel.
bis repetita placent (łac.); Rzeczy powtórzone
podobają się. - Źródło: O sztuce poetyckiej
365 – Bis repetita placent! (Akkor jó, ha még
egyszer). (Horatius)
biseksualista – biszexuális ember
biseksualizm [zaburzenie popędu płciowego
przejawiające się w tym, że jest on
skierowany zarówno do osób płci
przeciwnej, jak i własnej] – (lat.)
biszexualitás, mindkét nem iránti vonzódás;
kétneműség (alacsonyabb rendű állatoknál
és növényeknél; de jelenti a mindkét nemhez
vonzódó beteges hajlamot is)
biseksualny, -a, -e [1. dotyczący biseksualizmu
lub biseksualisty; 2. dwupłciowy] –
biszexuális; kétnemű; mindkét nem iránt
vonzódó
bishalter
[biustonosz] – [Słowniczek języka
śląskiego] melltartó
bisior [1. wiązka jedwabistych nici powstająca z
szybko krzepnącej wydzieliny niektórych,
głównie morskich małżów (omułek,
szołdra) lub rzadko słodkowodnych
(racicznica).
Wśród
gatunków
występujących w Polsce bisior wytwarzają
racicznica zmienna oraz omułek jadalny.
2. krzepnąca wydzielina specjalnego
gruczołu niektórych małży morskich;
3. delikatna
tkanina
wyrabiana
w
starożytności z nici z tej wydzieliny;
4. cienka tkanina płócienna lub lnianowełniana używana w średniowiecznej
Polsce na zasłony i suknie; 5. rodzaj
568
tkaniny przedniejszej od purpury. Po
grecku byssos, po łacinie byssus oznacza
len delikatny i najcieńsze z niego płótno;
6. kosztowna tkanina lniana (czasami
tłumaczona jako: kręcony biały jedwab).
Symbolizuje sprawiedliwość; 7. płótno
lniane. W Palestynie droższe od
materiałów
wełnianych.
Z
bisioru
sporządzano efod (zob.); 8. materia
znakomitej jakości, nie znanego już dzisiaj
dokładnie gatunku i koloru. W każdym
razie była to tkanina delikatna, robiona z
cieniutkiego włókna sprowadzanego z
Indii, Persji i Egiptu. 9. prawdopodobnie
najdroższa
tkanina
starożytności,
nazywana również „jedwabiem morskim”
lub
„jedwabiem
oceanicznym”.
Uzyskiwano ją z wydzieliny małża pinna
(łac. Pinna Nobilis, pol. Przyszynka
Szlachetna)
zamieszkującego
Morze
Śródziemne. Jedwab morski był tkaniną
niezwykle delikatną, o złocistym połysku,
produkowano
go
ręcznie.
Bardzo
kosztowny ze względu na znikomą ilość
przędzy uzyskiwanej z jednego małża. W
XVIII wieku panowała moda na dodatki
wytwarzane z bisioru takie jak rękawiczki
czy apaszki. Obecnie bisior produkowany
jest jedynie na Sant Antico (wyspa koło
Sardynii) i przeznaczony głównie do
naprawy
zbiorów
muzealnych
wykonanych z tego surowca.] – kagyló
(fajta); drága keleti selyem, selyemszövet
 Omułek jadalny (Miesmuscheln Mytilus)
 Racicznica zmienna (Dreissena Polymorpha)
– vándorkagyló (Dreissena polymorpha)
bisiorek – selyemszövetecske
bisiorki [1. ozdoby w kształcie sznureczków
pereł. 2. Według słownika Języka
Polskiego Władysława Anczyca bisiorki to
„dęte paciorki szklane, naśladujące
perełki”. Paciorki owe malowano od
wewnątrz srebrzystą farbką otrzymywaną
z łusek rybich, dzięki temu otrzymywały
perłowy kolor.] – gyöngyfüzér formájú
díszek; fülbevaló, bizsu
biskup (bp) (grec. episkopos - doglądający) [1.
duchowny w Kościołach chrześcijańskich
mający najwyższy stopień święceń,
zwierzchnik diecezji; 2. również nazywany
-
Wersja 01 01 2017
prezbiterem (grec. presbiteros - starszy).
Obaj pełnili u pierwszych chrześcijan
jeden i ten sam rodzaj służby, różnica jest
tylko w wyrażeniach. Obaj mieli być
osobami ugruntowanymi w wierze, starsi i
bardziej doświadczeni, usłużni, dopiero co
nawróceni. Dziś tę funkcję pojmuje się o
wiele inaczej. Chodzi więcej o tytuły, a nie
o uniżającą służbę. Najwyższymi tytułami,
które chrześcijanie otrzymują z łaski są:
brat i siostra, gdzie każdy poważa
drugiego wyżej niż siebie.] – (gör.)
episcopus; püspök (pk.); szó szerinti
jelentése: felügyelő; az egyházkerület
lelkészi elnöke, a rk. egyházmegye élén álló
főpap; a katolikus egyházi hierarchia legfőbb
rangfokozata [1. PÜSPÖK (felvigyázó)
Gyakorlatilag ugyanaz, mint a vén vagy
presbiter (Tit 1,5.7; 1Tim 3,1; 4,14);
felvigyázó (ApCsel 20,17.28; 1Pt 5,2);
elöljáró (Róm 12,8); 2. Az egyházmegye
kormányzója. A püspökszentelés folytán a
pápával egységben a püspöki kollégium tagja
lesz. Diakónusokat, papokat szentel,
kiszolgáltatja a bérmálás szentségét. Megyés
püspök az, akikre egy egyházmegye
kormányzását bízták. Címzetes püspök
többnyire melléjük vannak beosztva,
munkájuk megkönnyítésére, ilyenek, pl.:
segéd- vagy koadjutorpüspökök (öröklési
jogú segédpüspök).]
A püspök a keresztény egyházak jelentős
részében egy hivatali cím, mely lelki, tanításbeli
és kormányzati feladatot ró annak viselőjére. A
püspök rendszerint egy, többnyire területi alapon
szerveződő keresztény közösség vezetője. A
katolikus vallás szerint a püspökök a Jézus által
kiválasztott 12 apostol utódai. A szó a görög
επισκοπος (episzkoposz) szóból ered, melynek
jelentése felügyelő, őrködő. A szó már a Periklész
korabeli Athénban is előfordul: azon polgári
biztosokat, megfigyelőket jelölte, kiket az athéni
vezetés a szövetséges városokba küldött, s akikre
a
nem
túl
megbízható
szövetséges
városállamokban helyi hatalmat is ruházott). Az
újszövetségi Szentírásban több helyen előfordul.
(Például ApCsel 20,28; Fil 1,1; 1Tim 3,2; Tit 1,7).
Egy
alkalommal
magát
Krisztust
is
episzkoposznak nevezi a Szentírás (1Pét 2,25). A
bibliai szövegek alapján nyilvánvaló, hogy az
apostoli időkben még nem kristályosodott ki
pontosan ennek a címnek a használata. Olykor
felváltva
használták
a
πρεσβυτερος
(preszbüterosz) szóval.
biskup diecezjalny – megyéspüspök
biskup pomocniczy – segédpüspök
biskup rzymski a. Biskup Rzymu ( zob. Papież)
– róma püspöke, pápa
biskupi, -a, -ie – püspöki
biskupie serce [serduszka okazała] – (növ.) Nagy
szívvirág (Dicentra spectabilis) [Sziklakerti
és virágágyi évelők kerti évelő virágok
évelőágyak növényei]
biskupie serduszka (Dicentra cucullaria) Csuklyás szívvirág, (Dicentra cucullaria L.)
569
biskupstwo [1. godność i urząd biskupa; 2. zob.
diecezja w zn. 1.] – püspökség, püspöki
palota; (tisztség) püspökség
bisować
[odgrywać,
odśpiewywać
bis;
powtarzać] – újráztatni v. újrázni;
megújrázni, ráadást követelni, hogyvoltozni;
megismételni
bisowanie – hogyvoltozás, megújrázás
bisowy, -a, -e - ráadás-, ismétlésbistor [materia syntetyczna (tkanina lub dziania)
produkowana z przędzy kędzierzawionej
otrzymywanej z włókna poliestrowego
ciągłego,
poddanego
procesowi
teksturowania. Bistoru używa się do
produkcji zasłon, narzut i pokrowców, a
także odzieży.] – szintetikus anyag
bistr [ciemnobrązowa farba sporządzana z sadzy
drzewnej] – fakoromból készült sötétbarna
festék
bistro [rodzaj baru] – (fr.) bisztró; gyorsbüfé,
önkiszolgáló étterem
bistur – biszturi [(ejtsd: biszturi), sebészeti
operációnál használt késhez hasonló eszköz,
mellyel szurni vagy belülről kifelé metszeni
szoktak. Régen pengéje mozgathatóan volt a
nyélbe illesztve s abban tolóval v. rugóval
megerősítve. A könnyebb tisztántartás végett
pengéjét a nyélbe rögzítve készítik s a
különböző célok szerint különböző alakot
-
Wersja 01 01 2017
(egyenesélü hegyes, egyenesélü tompa
véggel, görbeélü hegyes, görbeélü tompa
véggel) és különböző nagyságot adnak
neki.]; kétélű szike
bisurman [1. żart. rozbrykane dziecko; 2. zob.
bisurmanin; 3. muzułmanin. W języku
arabskim od wyrazu islam – poddanie się
(woli Bożej) pochodzi imiesłów muslim, w
liczbie
mn.
muslimin.
Persowie
przekształcili ten wyraz na musulman, a
od nich przejęli go Turcy w znaczeniu
wyznawców islamu. Polacy przekręcili
wyraz jeszcze więcej, bo z musulmana
zrobili bisurmana. Zbisurmanić się –
znaczyło poturczyć się, czyli przyjąć wiarę
mahometańską.] – kicsapongó, ledér, feslett
életű, hitetlen; muzulmán, mohamedán
bisurmanić – mohamedán hitre térni; jogaitól
megfosztani
bisurmanić się [1. daw. wieść życie hulaszcze;
2. daw. łobuzować, psocić] – mohamedánná
lenni; rendetlen v. feslett életet élni, zülleni,
csavarogni
bisurmanin [daw. muzułmanin] – muzulmán
bisurmański, -a, -ie (mahometański, islamski) –
mohamedán vallású; kicsapongó, ledér
bisynhalter (biustonosz) – (ném) Büstenhalter;
melltartó
biszkopcik, biszkopt [1. lekkie, słodkie, mało
wilgotne ciasto; 2. ciastko z tego ciasta] –
(fr.) biscuit, biszkvit; kétszersült, piskóta;
fehér v. sárgás színű, mázatlan, kétszer
égetett porcelán
biszkoptowy, -a, -e – piskóta, piskótás
bit, beat [1. rockowa muzyka rozrywkowa
popularna w latach 60. XX wieku,
charakteryzująca się silnie zaznaczonym
rytmem; beat, bigbit, big-beat, mocne
uderzenie; 2. w muzyce: równomierne
uderzenie odmierzające kolejne takty
utworu] – (zene) beat
bit [I cyfra w systemie dwójkowym, o wartości 0
lub 1; II inform. jednostka informacji] (ang.) bit (Binary Digit) - bit (bináris
számjegy)
[1. a digitális (logikai)
információ legkisebb egysége. Bináris, tehát
kétféle állapota lehet. 2. Angol rövidítés, a
BInary digiT szavakból. Az informatikában,
információelméletben
az
információ
legkisebb egységét jelöli. Hétköznapi
példával élve ez nem más, mint egy
eldöntendõ kérdésre adott válasz: vagy igen,
vagy nem. Az informatikában ezt az 1 és a 0
számjegyekkel jelölik. (A binary digit
jelentése bináris számjegy). Amiért a
számítógépek pontosan tudnak mûködni, az
annak köszönhetõ, hogy egy bitnek a két
570
állapota (0 és 1) elektronikailag élesen
megkülönböztethetõ egymástól. Egy ilyen
megkülönböztetés lehet az, hogy a magas
szintû feszültség az 1, míg az alacsony szintû
feszültség a 0 bitet jelentse. Annak a
valószínûsége, hogy a két jelszint
összekeveredjen, nagyon kicsi. Összetettebb
információ ábrázolására a bitekbõl nagyobb
egységeket állítanak össze. Ilyen például a
byte. (vesd össze: oktet) A számok
ábrázolására a bitek nagyon kényelmesek, és
gazdaságosak is egyben. A grafikák, hangok,
animációk és egyéb (általában multimédiás)
információk ábrázolásakor azonban rengeteg
bitre (nagy tárolókapacitásra) van szükség.
Egy átlagos kép például 250 Kbyte, illetve
egy 3 perces hanganyag pedig 1,5 Mbyte
méretûvé is nõhet. A kódoláshoz felhasznált
bitek számának csökkentésével el lehet érni
javulást, de ekkor a kódolt információ
minõsége romlik (vesd össze: GIF és JPEG.);
3. (binary digit) Az angol „bináris számjegy”
kifejezés rövid alakja. Megállapodás szerint
egy bit értéke 1 vagy 0 lehet. Egu
szabványos byte nyolc bitből áll (256
lehetőség). A bitet, mint mértékegységet
többnyire a sávszélességgel (bit/sec),
valamint
a
grafikus
felbontással
(színmélység) és ezekhez kapcsolódó
területeken használják. A byte többnyire a
tárkapacitás és file-méret megadására
használatos.]; (műszaki) információegység;
az elektronikus számítógépekben a beadott
program kettes számrendszerű jegye [Az
általános információelméletben a bit egy hír
információtartalmának egyik mértékegysége.
Egy bit az információtartalma két egymást
kizáró eseménynél hozott döntésnek.]
bit na sekundę (ang. bps – bit per second)
[jednostka natężenia strumienia danych w
medium transmisyjnym (np. pomiędzy
dwoma komputerami) oraz jednostka
przepustowości, czyli maksymalnej ilości
informacji, jaka może być przesyłana
przez dany kanał telekomunikacyjny w
jednostce czasu, oznaczana b/s bądź bps.
Powszechnie stosuje się wielokrotności
bitu na sekundę. Mogą być one wyrażane
z użyciem przedrostków dziesiętnych SI
(kilobit na sekundę, megabit na sekundę)
albo przedrostków binarnych IEC 60027–
2 (kibibit na sekundę, mebibit na sekundę).
3. Bit na sekundę jest miarą szerokości
pasma
zarówno
dla
częstotliwości
przesyłania danych jak i dla fizycznego
nośnika obsługującego te transmisję.] – bit
per secundum, bit/másodperc BSA [1. Az
angol bit per second kifejezés rövidítése, az
információ
áramlásának
egyik
-
Wersja 01 01 2017
mértékegysége. A kommunikációs csatornán
másodpercenként átvitt bitek számát adja
meg. A ma általánosan használt modemek
14,4 Kbps, illetve 28,8 Kbps adatáviteli
sebességgel
rendelkeznek.
Több
számítógépes hálózat képes Mbps (millió
bps) vagy Gbps (milliárd bps) nagyságrendû
adatátviteli sebességre. Ez a nagy érték
azonban nem sokat számít, hiszen csak egy
karakter ábrázolásához 7-8 bitre van
szükség. Ehhez jön még a karakterenkénti 12 bit, amely az átvitel vezérléséhez
szükséges. Mivel a használt jelrendszerben
egy jel nem feltétlenül egy bitbõl áll, ezért a
baud a másodpercenként átvitt hasznos jelek,
míg a bps a másodpercenként átvitt összes jel
számát adja meg. Vigyázat: a baud az adott
modem modulálási (a számítógép digitális
jeleinek a telefonvonal számára értelmes
analóg jelekké való alakítása) sebességére
jellemzõ mennyiség, míg a bps az adatátvitel
sebességét jellemzi. Például a 14400 bps
adatátviteli sebesség egy olyan modem
esetén, amely minden jelet 4 biten kódol,
14400/4=3600 baud modulációs sebességnek
felel meg. 2. BPS (Bits Per Second (bit per
secundum)); 3. bps (bits per second) - az
adatátviteli sebesség mértékegysége, a
csatornán másodpercenként átküldött bitek
száma (általában 8-10 bit jelent egy
karaktert); a bit/s többszörösei: kbps, Mbps
és Gbps (a váltószám a kettes számrendszer
miatt 1024)]
- kb/s, kilobit na sekundę (ang. kilobit per
second)
- Mb/s (Mbit/s), megabit na sekundę: 1 Mb/s =
106 b/s = 1 000 000 b/s.
- Gb/s, gigabit na sekundę: 1 Gb/s = 109 b/s = 1
000 000 000 b/s.
- Tb/s, terabit na sekundę: 1Tb/s = 1012 b/s = 1
000 000 000 000 b/s.
bit parzystości [1. Bitem parzystości nazywamy
bit kontrolny, który przyjmuje wartość 1,
gdy liczba jedynek w przesyłanej
wiadomości jest nieparzysta lub 0, gdy
odwrotnie. Innymi słowy – bit parzystości
sprawia, że wiadomość ma zawsze
parzystą liczbę jedynek. 2. Bit parzystości
umożliwia pewną ochronę transmisji
danych
przed
błędami.
Dokładnie
opisaliśmy jego zastosowanie w rozdziale o
kodach EDC. W tym projekcie naszym
zadaniem jest stworzenie sieci logicznej,
która generuje bit parzystości dla 8 bitów
danych informacyjnych. Sieć będzie
posiadała 8 wejść, na które podajemy
kolejne bity informacyjne, oraz jedno
wyjście, na którym pojawia się bit
parzystości] – paritásbit [1. Az aszinkron
571
átvitel esetén az adatbitek minden csoportját
egy stopbitnek kell követnie. A paritásbit
arra szolgál, hogy a vevő oldal a kapott
adatbitek helyességét ellenőrizni tudja,
hiszen külső zavaró tényezők bármikor
közbeszólhatnak. Az adó és a vevő az ada
tbitek továbbítása előtt megegyezik abban,
hogy használnak-e paritást, és ha igen, páros
vagy páratlan paritást használnak-e. A
küldendő adatbitek közül az egyesek száma
0 és 8 között lehetséges. Például a páros
paritás azt jelenti, hogy minden olyan bytehoz, amelyben az 1 adatbitek párosan vannak
(0, 2, 4, 6 vagy 8 darab), a paritásbit 0 lesz.
Ha páratlan számú egyes szerepel az
adatbitek között, akkor a paritásbit 1. Az így
kapott paritásbitet aztán hozzáírják az
adatbitekhez. Az egész játék arra megy ki,
hogy az adatbitekként szereplő 1-esek száma
páros paritás esetén páros, páratlan paritás
esetén pedig páratlan legyen. Pl.: a 01010111
adatbitek közül 5 darab 1-es. Páros paritás
esetén tehát a paritásbit 1, páratlannál pedig
0. Az aszinkron átvitelnél az adatbitek
számát (7 vagy 8), a paritást (Even=páros
vagy Odd=páratlan vagy None=nincs) és a
stopbitek számát (1 vagy 2) általában egy
angol rövidítéssel jelölik, adatbit-paritásstopbit sorrendben. A leggyakoribb a 8N1 és
a 7E1 beállítás. 2. Valamely bitvektorhoz
rendelt redundáns bit, amely a bitvektor
átvitelénél a vevőoldalon hibajelzést tesz
lehetővé. Értéke 0 vagy 1, amely attól függ,
hogy a bitvektor összege páros vagy
páratlan.]
bita śmietana [śmietana bądź śmietanka,
zawierająca zazwyczaj więcej niż 30%
tłuszczu, napowietrzona. Pierwsze znane
przekazy o stworzeniu bitej śmietany
dotyczą balu na dworze Ludwika XIV w
1671, gdzie przygotował ją François Vatel.
Prawdopodobnie jednak była ona znana
wcześniej.] – tejszínhab
bite dwie stronice – sűrűn teleírt két oldal
bite dwie godziny – két teljes óra
bite zrazy – vagdalthús
bitek – vagdalthús
bitels – a Beatles együttes tagja, Beatles-fiú
bitelowska fryzura – Beatles-frizura; gombafej
bitelowski, -a, -ie – beatlesbitewka – kis harc
bitewny, -a, -e – harcos, harci-, harcbitka [1. pot. zwada, bójka; 2. kotlet bity] –
verekedés, küzdés, harc [do wypitki i do
bitki: ivást és verekedést egyformán bír; inni
is, verekedni is jól tud]; ütés; kikloffolt
hússzelet
-
Wersja 01 01 2017
bitki z polędwicy – szűzérmék
BITFTP [is a mail server for BITNET users.] –
BITFTP [levélben kérhető file-transzfer
szolgáltatás az Internet FTP archívumaiból
az EARN/BITNET hálózat használói
számára, a princetoni egyetem számítógépén
mûködik ]
bitmap; mapa bitowa {f.} [komp.] [zł.] bitmap –
bittérkép [bittérképes grafika]
BITNET [1. sieć BITNET (siec łącząca wiele
instytucji edukacyjnych w USA i w
Europie) (kat.: informatyka) przykład:
BITNET was set up through EDUCOM, a
nonprofit educational consortium. 2. sieć
komputerowa BITNET (rozległa sieć
komputerowa złożona z komputerów IBM
mainframe
oraz
VAX)
(kat.:
informatyka); 3. to zapoczątkowana w
1981 roku ogólnoświatowa sieć rozległa, w
pewnym
sensie
konkurencyjna
do
Internetu Nazwa sieci pochodzi od sloganu
w języku angielskim "Because It's There
Network", szerzej znanego w formie
"Because It's Time Network".] – BITNET,
Because It\'s Time NETwork (e-mail hálózat
kutatók részére) - 'Bitnet' kommunikációs
hálózat [1. Angol mozaikszó a Because It's
Time NETwork (itt az idő a hálózatra)
kifejezés betûiból. Eredetileg a New York-i
City és Yale Egyetemeken 1981-ben indult,
ma már nagytávolságú számítógépes hálózat,
amely az IBM által kidolgozott protokollal és
szoftverrel mûködik (IBM RSCS). Ma már
más hálózatokkal együtt internetet alkot. A
BITNET
egyetemek
és
tudományos
kutatóintézetek kommunikációját hivatott
ellátni. Európai részét az EARN (European
Academic Research Network) képezi.
Alapvetõ
szolgáltatása
az
állománytovábbítás, de tartalmazza az
elektronikus levelezést és a távoli
munkabevitelt is. Ez a hálózat hozta létre és
terjesztette el a levelezési listákat. Ahhoz,
hogy egy intézmény a BITNET-hez
csatlakozhasson, egy bérelt vonalat kell a
legközelebbi BITNET csatlakozási pontig
fizetnie, illetve másoknak meg kell engednie,
hogy
ezt
a
vonalat
használva
csatlakozhassanak a BITNET-hez. 2.
amerikai
eredetű
kutatási/oktatási
számítógépes világhálózat, mely az IBM
RSCS nevű hálózati szabványára épült, de
mára már részben összeolvadt az Internettel,
ill. visszaszorult vele szemben; eredetileg
elsősorban az elektronikus levelezés és
állományok átvitele céljából hozták létre,
jelenleg
leginkább
a
LISTSERV
levelezőcsoportok miatt fontos még; 3.
572
amerikai
eredetû
kutatási/oktatási
számítógépes
hálózat,
mely
más
hálózatokkal
egyesülve
ma
már
világméretûvé nőtt, eredetileg az IBM RSCS
nevû hálózati szabványára épült, s
elsősorban az elektronikus levelezés és a
file-transzfer céljából hozták létre. 3. az IBM
tudományos
központjait
összekötő,
elsősorban levelezésre és állományok szétosztására hassznált, kommunikációs világhálózat; ma már több hálózattal, így az
Internettel is kapcsolatban áll; jelentősége
mint önálló hálózatnak csök- kenőben van]
.bitnet [pseudodomena najwyższego poziomu
używana w latach 1980 przy identyfikacji
hostów nie podłączonego bezpośrednio do
Internetu] – .bitnet egy internetes legfelső
szintű anonim tartomány kód, amit 1985-ben
jelentettek be.
bitnik, beatnik [wym. bitnik] pot. «po II wojnie
światowej: człowiek głoszący bunt przeciw
otaczającemu
światu,
odrzucający
tradycyjne normy społeczne – beatnik
bitnikowski, beatnikowski, -a, -ie – beatnik-, beatbitność – vitézség, derekasság, harckészség
bitny, -a, -e [dzielny w boju] – vitéz, derék,
harcrakész-; ütőképes
bitny jak kogut – harcias, mint a kakas; kakaskodó
bitny żołnierz – vitéz katona
bitrate (zob. przepływność) – bitsebesség [az
adatátvitel sebessége; mértékegysége a bps =
'bits per secundum']
bitumin,
bitum
[substancja
chemiczna
pochodzenia organicznego] –
(lat.)
bitumen, földiszurok; természetes állapotban
található
v.
ásványolajból
nyerhető,
barnásfekete színű szénhidrogén
bitumeniczny, -a, -e – bitumenozott, aszfaltozott
bitumowy, -a, -e – bitumenes, bitumen-; aszfaltos,
aszfaltbitwa
[1. starcie
sił
zbrojnych
stron
prowadzących
wojnę;
2. starcie
przeciwnych sobie idei, interesów lub
osób; 3. awantura połączona z biciem się]
– csata, ütközet, harc
bitwa a. bitwa o zbawienie dusz (zob. Walka
duchowa) – (vall.) lelki harc
bitwa morska – tengeri csata
bitwa morska między Anglią a Francją – tengeri
ütközet Anglia és Franciaország között
bitwa pod Afek [ok.1050. Śmierć Helego w bitwie
pod Afek. Działalność Samuela (l Sm 14)]
– afeki csata [Héli bíró idejében Izrael fiai a
kánaáni Afek város közelében megütköztek a
filiszteusokkal,
de
súlyos
vereséget
-
Wersja 01 01 2017
szenvedtek, sőt a frigyláda is a filiszteusok
kezére került. (1 Sám 4,1/a.-7,2.)]
Bitwa pod Dobrem [miała miejsce 17 lutego 1831
roku] – Dobra-i csata (1831)
Bitwa pod Grunwaldem (w literaturze niemieckiej
pierwsza bitwa pod Tannenbergiem) [jedna
z największych bitew w historii
średniowiecznej Europy (pod względem
liczby uczestników), stoczona na polach
pod Grunwaldem 15 lipca 1410, w czasie
trwania wielkiej wojny, między siłami
zakonu
krzyżackiego wspomaganego
przez rycerstwo zachodnioeuropejskie
(głównie z Czech, z wielu państewek na
Śląsku, z Pomorza Zachodniego i z
pozostałych państewek Rzeszy), pod
dowództwem wielkiego mistrza Ulricha
von Jungingena, a połączonymi siłami
polskimi i litewskimi (złożonymi głównie z
Polaków,
Litwinów
i
Rusinów)
wspieranymi lennikami obu tych krajów
(Hospodarstwo Mołdawskie, Księstwo
Mazowieckie, Księstwo Płockie, Księstwo
Bełzskie, Podole i litewskie lenna na Rusi)
oraz najemnikami z Czech, Moraw i z
państewek ze Śląska oraz uciekinierami ze
Złotej Ordy i chorągwiami prywatnymi
(między innymi chorągiew z Nowogrodu
Wielkiego księcia Lingwena Semena), pod
dowództwem króla Polski Władysława II
Jagiełły. Bitwa ta zakończyła się
zwycięstwem wojsk polsko-litewskich i
pogromem sił krzyżackich, nie została
jednak wykorzystana dla całkowitego
zniszczenia zakonu.] – A grünwaldi csata v.
tannenbergi csata (lengyelül Bitwa pod
Grunwaldem, litvánul Žalgirio mūšis
németül Schlacht bei Tannenberg) [1410.
július 15-én a Lengyelország és Litvánia
egyesült erővel aratott győzelme a Német
Lovagrend
hadai
fölött,
amely
terjeszkedésével már közel másfél évszázada
fenyegette a két államot, továbbá más
országokat
is,
mint
az
orosz
fejedelemségeket. A csatát Grünwald
(Grunwald), Tannenberg (Stębark), Faulen
(Ułnowo) és Ludwigsdorf (Łodwigowo)
falvak közötti területén vívták.]
Bitwa pod Maratonem (490 p.n.e.) [ta była
najważniejszą bitwą pierwszej wielkiej
inwazji perskiej na Grecję. Maraton to
mała miejscowość we wschodniej Attyce.]
– marathóni csata [a görög–perzsa háború
egyik legjelentősebb ütközete, amely Athén
és a perzsák között zajlott i. e. 490-ben. I.
Dareiosz hadai ütköztek meg a Miltiadész
vezette görög sereggel. A csata, mely görög
győzelemmel
végződött,
nagyrészt
Hérodotosz leírásából ismert.]
573
Bitwa pod Mohácsem [bitwa stoczona 29
sierpnia 1526, w której wojska węgierskie
dowodzone przez króla Ludwika II zostały
rozbite przez armię osmańską pod
dowództwem Sulejmana I.] – mohácsi
csata [A mohácsi csata v. mohácsi vész
(törökül Mohaç savaşı vagy Mohaç meydan
savaşı) 1526. augusztus 29-én zajlott le a
Magyar Királyság és az Oszmán Birodalom
hadai között, magyar vereséggel. A Mohács
határában megvívott csatát a későbbi
történetírásunk úgy emlegette, mint „nemzeti
nagylétünk nagy temetőjét”. Valószínűleg a
mohácsi csata a magyar hadtörténelem
legtöbbet emlegetett ütközete.]
-
Wersja 01 01 2017
Do współpracy nad panoramą Somosierra, Wojciech
Kossak, zaprosił Michała Wywiórskiego. Tematem
obrazu miała być szarża polskich szwoleżerów na
przełęczy Somosierra. Obaj malarze udali się do
Hiszpanii, aby wykonać szkice, zdjęcia, rysunki. W 1899
roku powstały cztery szkice o wymiarach 150x288 cm.
Niestety do realizacji projektu nie doszło. Gubernator
Warszawy nie zgodził się na wystawienie dzieła.
Wojciech Kossak sprzedał więc szkice, które obecnie są
własnością Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej.
bitwa
Dr. kincses Ferenvc - MOHÁCSI CSATA (1526)
60×80 cm; olaj-vászon; 2001
Bitwa pod Somosierrą [szarża 3. szwadronu 1.
Pułku Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej
trwająca osiem minut, przeprowadzona 30
listopada 1808 rano (ok. godziny 10.30) na
przełęcz Somosierra w Hiszpanii na
wysokości 1444 m n.p.m., przy 300metrowej różnicy poziomów. Zakończyła
się zdobyciem wąwozu przez polskich
szwoleżerów
i
sukcesem
armii
napoleońskiej.
Bitwa ta otworzyła
Napoleonowi drogę na Madryt i pozwoliła
kontynuować hiszpańską kampanię.] –
(földr.) Somosierra-i csata, az 1430 m.
magas Somosierra-i hágó közelében [A
spanyolok az eltorlaszolt somosierrai
hegyszorosnál akarták feltartóztatni 1808
őszén a Madrid felé vonuló francia császárt.
A bevehetetlennek tartott hágót Napoleon
parancsára 1808. november 30-án 12.000
spanyol ellen a lengyel könnyűlovasezred
Napóleon mellé rendelt ügyeletes százada, a
Krasiński
vezette
lengyel
dzsidások
tizenhárom perc alatt rohammal foglalták el,
és így a franciáknak az utat Madridba
megnyitották.]
pod Wiedniem [bitwa stoczona 12
września 1683 roku między wojskami
polsko-austriacko-niemieckimi,
pod
dowództwem Jana III Sobieskiego, a
armią Imperium osmańskiego pod wodzą
wezyra Kara Mustafy pod Wiedniem.
Zakończyła się przegraną Turcji, która
nie podniosła się już po tym uderzeniu i
przestała
stanowić
zagrożenie
dla
chrześcijańskiej Europy.] – a bécsi csata, a
Bécs mellett vívott ütközet [A Kahlenbergi
csata 1683. szeptember 12-én zajlott le a
Sobieski János lengyel király és Lotaringiai
Károly herceg vezette lengyel–osztrák–
német hadak és a Kara Musztafa nagyvezír
vezénylete alatt Bécset ostromló török
haderő között, a Bécs melletti Kahlenberg
hegyen. A csata a Oszmán Birodalom súlyos
vereségével végződött, mellyel el is indult a
megállíthatatlan bukás útján. Az oszmán
haderő ezt a vereséget többé nem tudta
kiheverni, többé nem fenyegette a korabeli
Európát.]
bitwa polowa – nyílt ütközet
biiitwa rozgorzała – a harc fellángot
bitwa rozstrzygająca – döntő ütközet, döntő csata
bitwa walna – a nagy csata, nagy ütközet, döntő
ütközet
bity, -a, -e [1. utwardzony, zagęszczony przez
ubijanie; 2. pot. cały, pełny] – megütött,
megvert, ütlegelt [co bite, to lepsze: (amit
vertek, az jobb) diófa verve jó; jeden bity za
stu niebitych stanie: (egy megvert száz meg
nem vert helyébe) egy szigorúan nevelt v.
büntetett többet ér száz másnál]; vert,
574
döngölt, kikövezett, hengerelt; megölt,
levágott (állat); sűrű, apró, teljes, egész
bity gościniec – kikövezett v. hengerelt országút,
főút, döngölt út
bity na wszystkie strony – [minden oldalra vert]
mindenki üti-veri, szerencsétlen
BIU – Bus Interface Unit – BIU: bus interface unit:
külvilággal
való
információcserének
vezérlése
biuletyn (biul.) [serwis informacji prasowych lub
informator
o
działalności
jakiejś
instytucji, towarzystwa naukowego itp.] –
(fr.) bulletin; hivatalos értesítő, közlöny
(közl.), közlemény, jelentés, tájékoztató;
naponkénti
jelentés
nevezetesebb
eseményről; (orvosi)
jelentés vmely
közérdeklődésre
számot
tartó
beteg
állapotáról; (újság) vmilyen társaság,
intézmény folyóirata, közlönye
biuletyn handlowy – kereskedelmi bulletin
biuletyn informacyjny – információs közlemény
biuletyn prasowy – sajtóbulletin
Biuletyn Sportowy Wojewódzkiego Komitetu
Kultury Fizycznej w Szczecinie. 1955. –
Szczecin-i Vajdasági Testnevelési és Sport
Bizottság Sportújsága, 1955
biuletyn wyborczy – kiadott jelentés v. értesítés a
választásokkal kapcsolatban
biuletyn z pola bitwy – hadijelentés
biuralista [1. potocznie: urzędnik, który kieruje
się w wykonywaniu swoich obowiązków
wyłącznie
przepisami;
biurokrata,
formalista; 2. przestarzałe: urzędnik
zatrudniony w biurze] – (pedáns formákhoz
ragaszkodó) hivatalnok; írnok; bürokrata [az
ügyeket lélektelenül, az előírásokhoz
mereven ragaszkodva, szőrszálhasogató
módon intéző hivatalnok ]
biuralistka [1. potocznie: urzędniczka, która
kieruje się w wykonywaniu swoich
obowiązków
wyłącznie
przepisami;
biurokratka, formalistka; 2. przestarzałe:
urzędniczka zatrudniona w biurze] –
(pedáns) hivatalnoknő
biuralistyka [daw. zawodowa praca biurowa] –
(dawno) hivatásszerű irodai munka
biureczka [zdrobnienie od: biurko] – kis
íróasztalka, íróasztalocska
biuret [1. związek chemiczny będący pochodną
mocznika;
2.
związek
chemiczny
stosowany w chemii analitycznej jako
wzorzec przy przeprowadzaniu reakcji
wykrywających białka] – analitikában
alkalmazott vegyület
biureta [1. jest to sprzęt laboratoryjny o
kształcie zazwyczaj długiej i cienkiej rurki
-
Wersja 01 01 2017
szklanej, z precyzyjną skalą objętości,
która jest od dołu zakończona kranikiem i
precyzyjnie wykonanym "dzióbkiem"; 2.
przyrząd używany w chemicznej analizie
objętościowej do odmierzania roztworów]
– (fr.) büretta; alul csappal elzárható,
mértékelt üvegcső; mérőcső üvegből
laboratóriumi használatra cm3-ben és ennek
töredékeiben
megmérendő
folyadékok
részére
biurko [mebel, przy którym się pisze, pracuje] –
íróasztal
biurko amerykańskie – redőnyös v. amerikai
íróasztal
biurko na komputer – számítógépasztal
biuro [instytucja lub jej część, do których zadań
należą prace techniczno-kancelaryjne,
załatwianie interesantów itp.; lokal tej
instytucji] – (fr. bureau) büró, iroda, hivatal;
vmely
intézmény rendelkező
szerve;
íróasztal; (munkahely) hivatal
biuro
adresowe
–
bejelentő
hivatal,
címnyilvántartó, lakásnyilvántartó
biuro adwokackie – ügyvédi iroda
biuro doradcze – tanácsadó iroda
biuro doradztwa podatkowego – adótanácsadó
iroda
biuro ekspedycji – szállítási hivatal
biuro ekspedycyjne – szállítmányozási iroda
biuro eksportowe – exportiroda
biuro ewidencyjne – nyilvántartó (hivatal)
biuro handlu zagranicznego – külkereskedelmi
iroda
biuro informacji, biuro informacyjne –
tájékoztató iroda, tudakozó iroda; tudakozó;
információs iroda; tájékoztatási iroda
Biuro Informacji i Propagandy [(BIP) konspiracyjny oddział utworzony w
wiosną 1940 i podlegający ZWZ, a później
Komendzie Głównej AK (jako VI
Oddział).] – Tájékoztató és Propaganda
Iroda
biuro koncertowe – hangversenyiroda
biuro konstrukcyjne – tervezőiroda
biuro korespondencji – levelező és távirati iroda
biuro maklerskie – alkuszcég
biuro matrymonialne [instytucja zajmująca się
kojarzeniem małżeństw] – anyakönyvi
hivatal; házasságközvetítő iroda
biuro naprawy – hibajelentő iroda
biuro nie jest czynne – nincs hivatal, hivatalszünet
van
biuro nieruchomości – ingatlanközvetítő v.
lakásközvetítő iroda
biuro notarialne – közjegyzői hivatal
biuro
575
obrotu
nieruchomościami
–
ingatlanforgalmi iroda
Biuro Obsługi Klienta – Ügyfélszolgálati Iroda
biuro ogłoszeń – hirdetőiroda
biuro parafialne – plébániahivatal
biuro paszportowe – útlevélosztály, útlevélhivatal,
útlevéliroda
Biuro Patentów i Znaków Towarowych Stanów
Zjednoczonych (ang. The United States
Patent and Trademark Office - PTO lub
USPTO) [podlegający Departamentowi
Handlu USA zabezpiecza patenty i znaki
towarowe w imieniu wynalazców i
podmiotów gospodarczych. PTO obecnie
posiada siedzibę w Alexandrii, po
wcześniejszej przeprowadzce z Crystal
City w Hrabstwie Arlington. Od 1991
biuro jest finansowane wyłącznie z opłat
za patenty i znaki towarowe. Obecnym
szefem USPTO jest Podsekretarz Handlu
Własnością Intelektualną Jon W. Dudas,
który został wyznaczony na to stanowisko
przez Prezydenta George’a W. Busha w
marcu 2004 a nominowany 30 lipca 2004.
— USPTO współpracuje z Europejską
Organizacją
Patentową
(EPO)
i
Japońskim Urzędem Patentowym (JPO)
stosownie do umów międzynarodowych.
USPTO może także działać jako
Międzynarodowy Organ ds. Poszukiwań i
Międzynarodowy
Organ
Badań
Wstępnych
w przypadku
zgłoszeń
międzynarodowych zgodnych z Układem
o Współpracy Patentowej.] – USPTO
United States Patent and Trademark Office
(Egyesült Államok Szabadalmi és Védjegy
Irodája)
biuro personalne – személyzeti iroda v. osztály
biuro planowania – tervező iroda; tervhivatal
biuro podróży [instytucja zajmująca się
organizowaniem wyjazdów turystycznych]
– utazási iroda, menetjegyiroda
Biuro Polityczne [w partiach komunistycznych:
organ
kierujący
pracą
komitetu
centralnego] – Politikai Bizottság; Politikai
Iroda
biuro pośrednictwa – közvetítő iroda
biuro pośrednictwa pracy – munkaközvetítő iroda
v. hivatal
biuro prasowe – sajtóiroda
Biuro Prenumeraty i Zaopatrzenia w Prasę –
Hírlap-előfizetési és Lapellátási Iroda
(Budapest, Lehel út 10/A 1134, Telefon:
236-4527)
biuro projektowe, biuro projektów – tervezőiroda
v. tervező iroda
-
Wersja 01 01 2017
biuro
projektów
architektonicznych
–
tervezőiroda
biuro przepustek – belépési engedélyt kiadó
hivatal
biuro radcy handlowego – kereskedelmi tanácsos
hivatala
biuro reklamacji – hibabejelentő
biuro reklamy – reklámiroda
biuro ruchu – forgalmi iroda
Biuro Ruchu Drogowego – közlekedésrendészeti
iroda
biuro rzeczy znalezionych [miejsce, w którym
gromadzi się rzeczy znalezione, aby
właściciele mogli je odzyskać] – talált
tárgyak osztálya v. hivatala
biuro skarg i zażaleń – panasziroda
biuro spedycyjne – szállítmányozási iroda
biuro sprzedaży – értékesítési iroda
biuro sprzedaży biletów – jegyiroda
Biuro Szyfrów (BS) < "Cipher Bureau" >
[komórka organizacyjna Oddziału II
Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
właściwa w sprawach radiowywiadu i
kryptologii, utworzona w 1930 r. z
siedzibą w Pałacu Saskim.] – lengyel
kódfejtő iroda (Biuro Szyfrów)
biuro telegraficzne – távíróhivatal; távirati iroda
biuro turystyczne – idegenforgalmi iroda
biuro wycieczkowe – kirándulásokat szervező v.
utazási iroda
biuro wymiany pieniędzy – pénzváltó iroda
biuro wystaw międzynarodowych – nemzetközi
kiállítási iroda
biuro wywiadowcze – nyomozóiroda
biuro zamówień – megrendelési iroda
biuro zbytu – értékesítési iroda
biurokracja [1.
przerost formalistyki w
działalności
urzędów;
2. system
zarządzania, w którym decydującą rolę
odgrywa
administracyjny
aparat
urzędniczy; 3. grupa ludzi zawodowo
trudniąca
się
administrowaniem
i
organizacją
pracy
instytucji
państwowych]
–
(fr.-gör.
bureau)
bürokrácia, az ügyintézésben tanúsított
merev, az előírásokat mindenben megtartó,
de kicsinyes, szűk látókörű magatartás; az
élettől elszakadt hivatali szellem, a
formaságoknak hódolás
biurokrata [urzędnik trzymający się ściśle
formalnej
strony
przepisów»],
biurokratka – (fr.-gör.) bürokrata (az
ügyeket lélektelenül, az előírásokhoz
mereven ragaszkodva intéző hivatalnok);
papírrágó (ffi/nő)
576
biurokratycznie – bürokratikusan, bürokratikus
módon
biurokratyczny,
-a,
-e
[1. nadmiernie
przestrzegający przepisów; 2. będący
wyrazem takiej postawy; 3. związany z
biurokracją – systemem zarządzania] –
(fr.-gör.)
bürokratikus;
az
előírások
betűjéhez, formájához ragaszkodó, merev és
szűk látókörű
biurokratyczne samozadowolenie – bürokratikus
önelégültség
biurokratyzm (zob. biurokracja w zn. 1.)
[nadmiernie
rozbudowany
aparat
administracyjny] – (fr.-gör.) bürokratizmus;
bürokrácia
biurowiec [budynek, w którym znajdują się
biura] – irodaépület, irodaház; hivatalok
palotája
biurowość [ogół spraw dotyczących pracy
kancelaryjno-administracyjnej] – hivatalos
adminisztrációs felszerelés; mindaz, ami a
hivatalhoz tartozik
biurowy, -a, -e – irodai, hivatali- [pomieszczenie
biurowe: irodahelyiség]
biust [1. piersi kobiece; 2. zob. rzeźba lub
płaskorzeźba przedstawiająca górną część
postaci; popiersie] – (fr.) büszt; mell, kebel;
mellkas;
műv.
mellszobor,
mellkép
(popiersie)
biust krągły i jędrny – kerek és feszes mell
biustonosz [1. biustonosz lub stanik to rodzaj
bielizny dla kobiet służącej do przykrycia
i podtrzymywania piersi; 2. część bielizny
damskiej podtrzymująca piersi; 3. element
bielizny
kobiecej
podtrzymujący
i
zakrywający piersi, zwany również
stanikiem a w dawnej polszczyźnie
napierśnikiem.
Pierwsze
biustonosze
pojawiły się już w starożytnej Grecji i
miały formę opasek. Od XVI funkcję ich
przejął gorset. Dopiero pod koniec XIX
wieku powstały pierwsze prototypy
obecnych staników. Początkowo sztywne i
niewygodne (jak pierwszy - wynaleziony
w 1886 roku w Anglii biustonosz
wykonany w drutu i jedwabiu), w miarę
upływu czasu zaczęły przypominać staniki
znane nam obecnie. Rozróżnia się kilka
rodzajów biustonoszy w zależności od
stopnia usztywnienia miseczek i ich kroju;
m.in. sztywne, półsztywne, miękkie,
bezszwowe, typu push-up czy bardotka.
Szyte są zarówno z syntetycznych tkanin z
domieszką bawełny jak i jedwabiu i
koronki. 4. damska lub dziewczęca
bielizna, która zabezpiecza i kształtuje
biust oraz sprawia, że odzież dobrze się
-
Wersja 01 01 2017
układa. Zwykle wyposażony w ramiączka;
jeśli jest bez ramiączek, posiada fiszbiny.
Wyróżniamy mało, średnio lub bardzo
wycięty oraz biustonosz dla kobiet
karmiących piersią] – melltartó [Női
alsóruházati termék, célja a mellek
formázása és megtámasztása. Általában
vállpántok tartják és hátul (egyes esetekben
elöl) kapcsokkal záródik. A korszerű
melltartó rugalmas kelméből, gyakran
csipkedíszítéssel készül. Van a melleket
teljesen
borító
vagy
csak
alulról
megtámasztó és emelő (ún. push-up)
változata. Készülhet belül habszivacs
párnázattal vagy anélkül, alul merevítő
huzallal vagy anélkül.]
-
Balconet melltartó: Fél- és háromnegyed
kosaras melltartó, gyakran csipkedíszítéssel,
vállpánt nélkül, vagy keskeny, levehető pánttal.
Ez a melltartótípus optikailag megemeli a
mellet.
-
Körmerevítős melltartó: Melltartó, amelynek
merevítői jobb tartást eredményeznek.
-
Merevítős melltartó: Melltartó, amelynek
merevítői jobb tartást eredményeznek.
-
Minimizer: A mellet optikailag kisebbítő
melltartó.
-
biustonosz push up, Push-up: Speciális
-
Wersja 01 01 2017
577
szivacsbetétekkel készült melltartó, amely a
mellet megnagyobbítja és megemeli.
-
Triangle melltartó: Háromszög alakú kosárral
készített, fiatalos melltartó. Eredetileg
béleletlen, mostanában azonban push-up
kivitelben is készül.
biustonosz bez ramiączek – pánt nélküli melltartó
biustonosz półgorset – gyomorszorítós melltartó
biustonosz półgorset
biustonosz
z
głębokimi
miseczkami
–
egészkosaras melltartó
biustonosz z fiszbinami – merevítős (halcsontos)
melltartó
biustonosz z głębokim wycięciem – félkosaras
melltartó
biustonosz zapinany z przodku – elől kapcsos
melltartó
biustonosz zapinany u tyłu – hátul kapcsos
melltartó
biwak [1. odpoczynek w namiotach podczas
wycieczki turystycznej; 2. miejsce tego
odpoczynku] – bivak; táborozás, táborhely
biwakować – sátorozni, bivakkolni; táborozni
biwakowicz [ten, kto mieszka na biwaku,
biwakuje], biwakowiczka – táborozó,
bivakoló
biwakowy, -a, -e – táborozási
biwklęsły, -a, -e (dwustronnie wklęsły;
dwuwklęsły) – biconcav, bikonkáv; kétfelől
homorú
(dwuwklęsły);
olyan lencse,
amelynek
mindkét
oldala
homorú
(szórólencse)
biylić w żywe łoczy (mamić) [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
(daw)
csalogatni,
csalni;
(zwodzić)
megtéveszteni, félrevezetni, becsapni, áltatni,
ámítani vkit
biyr [piwo] – [Słowniczek języka śląskiego] sör
Bizancjum [1. skrótowa nazwa cesarstwa
bizantyjskiego; 2. dawna nazwa Stambułu
(zobacz Bizancjum (miasto)] – Bizánci v.
Keletrómai Birodalom [a Római Birodalom
keleti területein létrejött, a középkor
folyamán egészen 1453-ig létezett]; Bizánc
bizantyjski, -a, -e bizantyński, -a, -e [1.
przymiotnik od: Bizancjum (np. sztuka
bizantyjska); 2. charakteryzujący się
wielkim przepychem] – bizánci
578
bizantynista
(bizantynolog)
[osoba
specjalizująca się w bizantynistyce];
bizantynistka
[forma
żeńska
od:
bizantynista] – Bizánccal foglalkozó tudós
(ff/nő)
bizantynistyka,
bizantynologia
[nauka
zajmująca się historią, sztuką, kulturą,
obyczajami cesarstwa bizantyjskiego] –
bizantinisztika,
bizantológia,
Bizánccal
foglalkozó tudomány; az ókor végétől az
újskorig a Bizánchoz tartozó v. vele
vonatkozásban
levő
népek
szellemi
tevékenységének, tudományos és művészi,
társadalmi és vallási életének filologiaihistóriai kutatásával foglalkozó tudományág
bizantynizm [zespół cech charakterystycznych
dla ustroju, kultury i obyczajów cesarstwa
bizantyjskiego] – bizantinizmus; (az egykori
Bizáncban elterjedt udvari viselkedéshez
hasonló) talpnyalás, hízelkedés, csúszómászó hízelgés, a feljebbvaló előtti
meghunyászkodás; szolgai megalázkodás,
talpnyalás
bizmut
[pierwiastek
chemiczny,
srebrzystoróżowy metal] – (ném.) bizmut; a
nitrogéncsoportba tartozó nem fémes elem
(Bi, rendsz. 83).könnyen olvasztható
vörösesfehér színű fém, vegyi elem; vöröses
fehér
romboéderekben
kristályosodó
törékeny fém [Egyes bizmutvegyületek
gyógyszerként
használatosak.
Gyógyszerként: gyomor- és bélbajoknál,
valamint szifilisz ellen használják]
biznes, business [wym. biznes] przedsięwzięcie
handlowe lub produkcyjne przynoszące
zysk; potocznie też: firma realizująca to
przedsięwzięcie] – (ang.) business, biznisz,
üzlet, kereskedelem [business is business: az
üzlet az üzlet]
biznes B2C (business-to-consumer) [kontakt
przy kampanii edukacyjnej] - B2C,
Business To Consumer, az üzleti szektor és
magánszemélyek közti elektronikus ügyletek
biznes class, business class [wym. biznes klas]
[część samolotu pasażerskiego z miejscami
o podwyższonym standardzie] – (ang.)
business class; üzleti osztály
biznes-do-administracji (ang.
Business-toAdministration) - B2A, Business
To
Administration; az üzleti szektor és a
közigazgatás közti elektronikus ügyletek
biznes do biznesu (business to business - B2B)
[przedsiębiorstwa handlują między sobą;
system wymiany informacji, produktów i
usług dla potrzeb produkcji; system z
wieloma nadawcami i odbiorcami] - B2B,
-
Wersja 01 01 2017
Business To Business, az üzleti szektor
képviselői közti elektronikus ügyletek
biznes elektroniczny (ang. electronic business, ebusiness) [to (wprowadzony w 1995 roku
przez
IBM)
według
powszechnie
obowiązującej
definicji
model
prowadzenia biznesu opierający się na
szeroko
rozumianych
rozwiązaniach
teleinformatycznych, w szczególności
aplikacjach
internetowych.
Pojęcie
elektronicznego biznesu obejmuje m.in.
wymianę
informacji
między
producentami,
dystrybutorami
i
odbiorcami produktów i usług, zawieranie
kontraktów, przesyłanie dokumentów,
prowadzenie
telekonferencji,
pozyskiwanie
nowych
kontaktów,
wyszukiwanie informacji, etc.]
– ebusiness (az electronic business, magyarul eüzlet rövidítése) [az IBM által népszerűsített
kifejezés a számítógépes hálózatokon folyó
üzleti
tevékenységek
összefoglaló
elnevezésére Üzletvitelt jelent az interneten.
Ez nemcsak termékek online eladását és
vásárlását foglalja magába, hanem a
vevőszolgálatot és üzleti partnerekkel való
együttműködést is.]
biznesowy, -a, -e – (ang.) business-, biznisz-; üzlet, üzleti,
biznesmen (ang. businessman) – (ang.)
businessman; üzletember, kereskedő
biznesmenka (ang. businesswoman) – (ang.)
businesswoman; üzletasszony
biznesmeński, -a, -ie – kereskedői
biznesplan, business plan [wym. biznesplan]
[plan
ekonomiczny
i
produkcyjny
przedsiębiorstwa
lub
jakiegoś
przedsięwzięcia;
też:
dokument
zawierający taki plan] – üzleti terv
bizon [zwierzę o potężnym ciele, zamieszkujące
dawniej w wielkich stadach prerie i lasy
Ameryki Północnej] – bizon; Amerikai
bölény bika (Bison bison) [a tülkösszarvúak
családjába (Bovidae), azon belül pedig a
tulokformák (Bovinae) alcsaládjába tartozó
bölény (Bison) nem egyik faja]
bizun
[1.
przestarzale
o
bacie
2. łobuz, nicpoń, wałkoń; 3. bizon,
kańczug, batog. Od greckiej i łacińskiej
579
-
Wersja 01 01 2017
nazwy bison, oznaczającej bawołu i żubra,
poszła nazwa batogów, wyrabianych ze
skór i ogonów żubrzych i wołowych, z
podobnem przejściem znaczenia jak
bykowiec od byka, a w języku łacińskim
taurea – bizun od taurus – byk] – kancsuka,
ostor, korbács; ütés
bizunować
–
megvesszőzni,
megverni,
megkorbácsolni, megkancsukázni
bizunowanie
–
megvesszőzés,
megverés,
megkorbácsolás, megkancsukázás
bizunowy, -a, -e – megvesszőzött, megvert,
megkorbácsolt, megkancsukázott
biżu [biżuteria] – (fr.) bizsu; divatékszer, kisebb
csecsebecse
biżuteria [drobne przedmioty wyrabiane ze
szlachetnych metali i drogich kamieni, lub
z ich imitacji, służące jako ozdoba stroju]
– (fr.) bijouterie, bizsu, ékszer, ötvösmű,
díszmű, divatékszer; (áruházban) óra- és
ékszerosztály
biżuteryjny, -a, -e – bizsu-

B - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár

SZÓTÁR 1

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna