Problemy z mową, co powinno niepokoić?

PROBLEMY Z MOWĄ,
CO POWINNO
NIEPOKOIĆ?
W rozwoju mowy bardzo ważna jest jedna zasada,
że rozumienie wyprzedza mówienie. Oznacza to, że
dziecko zanim zacznie mówić, rozumie, co do niego się
mówi. Najczęściej podstawowe komunikaty rozumie
już niemowlę w drugim półroczu życia. Pierwsze słowa
pojawiają się najczęściej około pierwszego roku życia.
Pierwsze słowa nie muszą brzmieć jak słowa
dorosłych i zazwyczaj takie nie są. Uważane są za
początek aktywnej mowy, dlatego, że dziecko nazywa
dany przedmiot/czynność zawsze tak samo. Słowa
opierają się na onomatopejach (hau,bam,miau) i są to
proste jednosylabowce.
Rozwój mowy (rozumienie mowy i komunikowanie
się za jej pomocą) nigdy nie przebiega w oderwaniu od
ogólnego rozwoju psychoruchowego dziecka, czyli
procesów poznawczych i rozwoju ruchowego. Zależy
więc od:
 sprawności i dojrzałości CUN (np. mielinizacja);
 prawidłowego rozwoju narządu słuchu;
 prawidłowej budowy i funkcjonowania narządów mowy
– warg, podniebienia, policzków, krtani, jamy nosowej;
 prawidłowego rozwoju psychofizycznego;
 prawidłowego rozwoju emocjonalnego;
 środowiska, kontaktów społecznych.


W rozwoju mowy należy obserwować 3 płaszczyzny:
Mowę bierną (rozumienie mowy, tzn. kierowanych do
dziecka komunikatów)
Brak reakcji na mowę, ignorowanie jej może być
spowodowane kłopotami z rozumieniem języka (dotyczy
czystego komunikatu słownego, pozbawionego gestu
wspomagającego, np. pokazania ręką), co wymaga
konsultacji logopedycznej.
Mowę czynną (słownictwo, umiejętność budowania zdań).
Choć różne może być tempo rozwoju mowy, to jednak
ewentualne opóźnienie nie powinno przekraczać sześciu
miesięcy.
W drugim roku życia można oczekiwać posługiwania się
nazwami osób, przedmiotów i kilku czynności, budowania
prostych zdań. Niepokoi brak posługiwania się choćby
kilkoma słowami.
Trzeci rok życia to dalsze bogacenie się słownictwa, ale też
rozwój warstwy składniowej języka czyli umiejętność
budowania różnego rodzaju zdań. Niepokoi mowa uboga,
częste posługiwanie się gestami zamiast słowami.

Następne lata to dalsze doskonalenie języka pod względem
słownictwa, składni, gramatyki. Do siódmego roku życia
język powinien się już w pełni rozwinąć. Niepokoić powinna
mowa skąpa, niegramatyczna, uzupełniana gestem, ubogie
słownictwo. Należy też zwracać uwagę na płynność i
swobodę wypowiedzi, zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo, na
objawy jąkania.
Warstwę fonetyczną mowy (prawidłowość wymawianych
dźwięków)
W przypadku zaburzenia warstwy fonetycznej mowy
mówimy o wadach wymowy. Do wad nie zaliczamy cech
wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej
niedojrzałości. Często jednak zdarzają się nieprawidłowości
nie będące kwestią rozwojową, jak np. zniekształcenia
głosek (tzw. deformacje – wymagają korekty niezależnie od
wieku!). Mówimy o nich wtedy, gdy realizacje dźwięków
odbiegają od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym
języku, np. wymawianie głosek s,z,c,dz międzyzębowo,
wymawianie r jak r francuskie.
O wadzie mówimy też w przypadku mowy bezdźwięcznej,
kiedy dziecko po ukończeniu 4 roku życia zamienia głoski
dźwięczne na bezdźwięczne: „d” na „t” (np.
zamiast domek mówi tomek), „w” na „f”
(zamiast woda mówi fota), „g” na „k” (zamiast głowa mówi
kłowa), „b” na „p” (zamiast buda mówi puta).
Wadą jest też zastępowanie głosek innymi, np. k,g
zamieniane na t,d, s,z,c,dz na sz, rz, cz, dż, p, b na f, w.
Nieprawidłowością są też elizje czyli opuszczanie głosek
oraz przestawki czyli przestawianie sylab w obrębie wyrazu
(u dzieci 5-6 letnich).
Ważnym kryterium rozwoju poprawnej wymowy jest to, czy
wypowiedzi dziecka są zrozumiałe dla osób obcych. Do 5-6
roku życia dziecko powinno wymawiać wszystkie spółgłoski
i grupy spółgłoskowe. Niepokoić może także chrapliwy,
matowy, nosowy lub zbyt wysoki głos.
ZDANIEM NEUROLOGOPEDÓW U DZIECI DO
PIERWSZEGO ROKU ŻYCIA NIEPOKOJĄCE JEST:
Jeżeli 5 miesięczny maluch nie wydaje innych
dźwięków poza płaczem
 Jeśli roczny maluch nie próbuje mówić, nie gaworzy,
porozumiewa się gestami.
 Jeśli roczne dziecko nie reaguje na proste polecenia
(np. idź do taty, podaj misia).
 Jeśli roczne dziecko nie poznaje nowych słów, a jego
rozwój mowy się zatrzymał.
 Jeśli roczny maluch nie reaguje na głos lub
zróżnicowane pod względem głośności dźwięki (np.
dziecko nie obraca główki w stronę dźwięku, nie budzi
się z lekkiego snu przy głośnych dźwiękach lub
głosach), a dodatkowo bardzo głośno mówi. Być może
dziecko ma problemy ze słuchem.

U DWULATKÓW POWINNO NIEPOKOIĆ:





Jeśli dziecko nie różnicuje słuchowo niektórych głosek
- b - p, d - t, c - cz, dź - ci i innych. Jeśli pokażesz dwa
rysunki - bułkę i półkę - dziecko słysząc słowo bułka
wskaże na półkę i odwrotnie. Prawdopodobnie słuch
fonematyczny dziecka jest zaburzony.
Jeśli dziecko mówiąc, ślini się, wykonuje dziwne
ruchy językiem.
Jeśli dziecko mówi przez nos i sprawia wrażenie, że
jego nosek jest zatkany, a głos stłumiony.
Jeśli dziecko wysuwa język między zęby podczas
wymawiania niektórych głosek.
Jeśli dziecko mówi mało i niechętnie, a jego
wypowiedzi są niezrozumiałe nawet dla rodziców.
W 3 ROKU ŻYCIA DZIECKA NIEPOKOJĄCE
JEST:
Jeśli dziecko nadal nie buduje zdań
 Jeśli dziecko zastępuje głoski dziwie brzmiącymi,
często nieprzyjemnymi dla ucha, dźwiękami.
 Jeśli dziecko ma kłopoty z płynną mową i podczas
mówienia pojawia się coraz więcej dziwnych
gestów, grymasów i min.

Pamiętajmy jednak, by nigdy nie
krytykować mowy dziecka w jego obecności
ani w obecności innych dzieci, nie
porównywać go z rówieśnikami. Zawsze
chwalmy dziecko, nie tylko za widoczne
osiągnięcia, ale za wszelkie, nawet niezbyt
udane próby i starania. I... cierpliwie
oczekujmy na postępy.
CO POWINNO ZANIEPOKOIĆ???
SYMPTOMY
Zgodnie z obowiązującą od 1996 roku w Polsce
Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów
Zdrowotnych ICD-10, opracowaną przez Światową
Organizację Zdrowia (WHO), aby zdiagnozować
u dziecka autyzm, muszą wystąpić
nieprawidłowości (nieprawidłowy rozwój,
opóźnienie rozwoju, zahamowanie rozwoju
lub regres – cofnięcie w rozwoju) w
następujących obszarach:
1. OBSZARZE INTERAKCJI SPOŁECZNYCH

jakościowe upośledzenie zdolności do
uczestnictwa w naprzemiennych kontaktach
społecznych, zarówno w kontakcie z dorosłymi,
jak i z innymi dziećmi
Zaburzenia w interakcjach społecznych
szczególnie widoczne w relacjach z rówieśnikami :
- dzieci zdają się być niezainteresowane
kontaktem,
- nie biorą udziału we wspólnej zabawie, nie
inicjują kontaktu z innymi dziećmi lub nie
utrzymują go po uzyskaniu odpowiedzi. Bawią się
jakby obok, równolegle, ale nie razem.

2. OBSZARZE KOMUNIKACJI


Zaburzenia u osób ze spektrum autyzmu
występują zarówno w komunikacji niewerbalnej,
jak również werbalnej.
Obszar komunikacji niewerbalnej nie
kompensuje zaburzeń występujących w
komunikacji werbalnej.
KOMUNIKACJA WERBALNA




W komunikacji werbalnej występują echolalie
bezpośrednie i odroczone
Występuje mowa swoista – idiosynkratyczna
Mowa werbalna często nie pełni funkcji
komunikacyjnej
Dziecko werbalne nie podtrzymuje dialogu
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
Deficyty w komunikacji niewerbalnej są często
bardzo duże i obejmują:
 brak umiejętności nadawania adekwatnych do
sytuacji komunikatów,
 nieumiejętność odbierania i interpretowania
komunikatów
 Amimiczność
 Nieumiejętność posługiwania się gestami
FUNKCJONOWANIE DZIECKA Z AUTYZMEM W
WIEKU
SZKOLNYM
W okresie szkolnym, mimo wyraźnych postępów w
rozwoju nadal utrzymują się:
• zaburzenia w sferze kontaktów społecznych;
• zaburzenia w komunikacji;
• stereotypowe zabawy lub zainteresowania
(zainteresowania ograniczone do wąskiego wycinka
wiedzy, np. dotyczące dinozaurów, pogody, rozkładu jazdy
pociągów itp.);
• opór przed zmianami, skłonność do zachowania rutyn
i rytuałów.
• Pozostałe objawy wymienione wcześniej.
PODSUMOWANIE
TRUDNOŚCI DZIECI Z AUTYZMEM W ZAKRESIE POROZUMIEWANIA
SIĘ DOTYCZĄ:
• rozumienia funkcji porozumiewania się;
• tworzenia wspólnego pola uwagi, tj. podążania za wzrokiem innej
osoby, aby sprawdzić, co przykuło jej uwagę i wskazywania;
• niewerbalnych aspektów komunikacji, tj. patrzenia na rozmówcę
podczas rozmowy, odczytywania informacji z twarzy rozmówcy,
używania gestów, uśmiechu dla podtrzymania kontaktu;
• braku typowych form komunikowania się na etapie
przedwerbalnym, tj. wokalizowania / wskazywania;
• komunikowania potrzeb;
• rozumienia relacji słuchacz – mówiący i związanej z nią zdolności
do naprzemiennego udziału w interakcji;
OBJAWY AUTYZMU (KANNER):

Mowa dzieci autystycznych:
›
›
›
›
›
›
›
Stały ton mowy
Brak przymiotników, przysłówków i zaimków –
części mowy określających właściwości
Manieryzmy – stawianie pytań bez chęci
uzyskania na nie odpowiedzi
Nie podejmuje prób komunikacyjnych
Paradoksy – np. rozumie trudne słowa, a nie
proste polecenia
Brak zaimka „ja”
Echolalia – automatyczne powtarzanie dźwięków,
wyrazów, zdań, zaraz po ich usłyszeniu.
PRZYKŁADOWE
ZACHOWANIA OSÓB Z AUTYZMEM
BIBLIOGRAFIA







Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja
logopedyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2007r.
Kaczmarek L., Kształtowanie się mowy dziecka, TPN ,
Poznań 1953r.
Minczakiewicz E.M.,Mowa- rozwój- zaburzenia- terapia,
WSP Kraków1997r.
Styczek I., Logopedia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1983r.
Emiluta-Rozya D., Mierzejewska H., Atys P., Badania
przesiewowe do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u
dzieci dwu-, cztero- i sześcioletnich, Wyższa Szkoła
Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1995r.
Młynarska M., Smereka T., Psychostymulacyjna metoda
kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia,
Warszawa 2000
Zaleski T., Opóźnienia w rozwoju mowy, Warszawa 2002
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ,
AGNIESZKA SZULC