Zastosowanie czarnego kminku - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Zastosowanie czarnego kminku (czarnuszka
siewna) w œwietle nowoczesnej farmakoterapii
Wysi³ek fizyczny – lek bez recepty
Nr 2/2007
Dr n. med. Adam Kwieciñski
Specjalista farmakolog
Klinika Œw. Katarzyny w Krakowie
Fitoterapia jest najstarszą metodą leczenia, aż
do połowy XIX wieku kurowano się wyłącznie preparatami roślinnymi. W
spółczesna medycyna wciąż
Współczesna
odkr
ywa nowe, niezwykłe właściwości roślin. Do
odkrywa
dziś przebadano prawie 3 tysiące gatunków wyolstępujących w różnych zak
ątk
ach świata, w P
zakątk
ątkach
Polsce stosuje się około 200.
Obecnie surowce zielarskie przeżywają swój renesans. Jesteśmy świadkami odżywania wielu starych
metod w leczeniu chorób i odkrywania na nowo dawnych surowców zielarskich – oczywiście w zgodzie ze
współczesną medycyną i wiedzą naukową.
Jeszcze do niedawna, wiedza na temat preparatów
roślinnych stosowanych w lecznictwie opierała się
głównie na doświadczeniu i tradycji medycyny ludowej. Z biegiem czasu, dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod analitycznych i farmakodynamicznych,
służących do oceny substancji leczniczych, dostarczano coraz więcej danych na temat działania i skuteczności terapeutycznej samych roślin leczniczych oraz
środków pochodzenia roślinnego. Dotychczasowe
badania fitochemiczne i farmakologiczne doprowadziły
do weryfikacji wielu zapożyczonych z medycyny ludowej roślinnych środków leczniczych. Przeprowadzona weryfikacja wykazała, że w wielu przypadkach,
w których zadano sobie trud, aby udowodnić działanie wypróbowanych od stuleci wyciągów roślinnych,
wyniki dawnych doświadczeń zostały potwierdzone.
Szereg sprawdzonych surowców roślinnych, na podstawie najnowszych wyników badań naukowych, okazało się w dalszym ciągu użytecznych w leczeniu. Znalezione w roślinach leczniczych układy strukturalne
były często modelem do syntezy chemicznej nowych
leków, które uznano za niezbędne w medycynie.
W niedalekiej przyszłości należy oczekiwać szeregu nowych odkryć w fitoterapii, ponieważ wiele czołowych europejskich ośrodków naukowych zaprogramowało badania różnych gatunków roślin służących
ziołolecznictwu i prewencji zdrowia.
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Uzyskanie pomyślnych wyników w terapii preparatami roślinnymi jest ściśle związane z racjonalnym
ich zastosowaniem, opartym na właściwym doborze
i znajomości działania składników biologicznie aktywnych oraz ich dawkowania. Preparaty te powinny być
przygotowane odpowiednimi metodami, które pozwolą na uzyskanie największych ilości substancji biologicznie czynnych, występujących w tym surowcu oraz
innych związków im towarzyszących. W związku z tym
zachodzi potrzeba poszerzenia wiedzy zarówno lekarzy, jak i wszystkich producentów oraz dystrybutorów surowców i przetworów roślinnych w zakresie
właściwości roślin leczniczych, ich działania i zastosowania w lecznictwie oraz dawkowania. Fitoterapia
nie może być przeciwstawiana lekowi syntetycznemu,
ale razem z nim powinna być stosowana w klinice,
wzajemnie się uzupełniając. Jeżeli w ten sposób będzie się postępowało w badaniach i nauce – to fitoterapia osiągnie właściwe miejsce w terapii.
Zastosowanie preparatów roślinnych, co prawda,
nie zawsze przynosi szybki i silny efekt leczniczy, jak
w przypadku leków nieroślinnych, ale ich działanie
jest niezaprzeczalne – zarówno doraźne, jak i zapobiegawcze. Preparaty roślinne w porównaniu z lekami chemicznymi są mniej szkodliwe, nie kumulują
się w organizmie, a stosowane zgodnie z zaleceniami
nie wywołują skutków ubocznych.
Jedną z najstarszych roślin leczniczych, bardzo
cenionych już w starożytnym Egipcie jest kminek czarny zwany również czarnuszką. Egipcjanie zawsze słynęli ze stosowania wysokorozwiniętych metod leczenia, ceniąc dobroczynne właściwości omawianej rośliny. Dowody na lecznicze wartości czarnuszki można znaleźć w pismach papirusowych. Najwcześniejszą wzmianką o czarnym kminku można znaleźć w biblijnej Księdze Izajasza. Hebrajczycy wymieniali czarny kminek na równi z takimi podstawowymi roślinami, jak pszenica czy jęczmień.
Rodzaj czarnego kminku obejmuje około 20 gatunków, rozpowszechnionych głównie na obszarze
Zastosowanie czarnego kminku
śródziemnomorskim i Azji Zachodniej. W Polsce roślina ta jest mało popularna. W celach fitoterapeutycznych i kulinarnych używano trzech gatunków czarnuszki: damasceńską (Nigella damascena), polną
(Niella arvesis). Tylko czarny kminek o botanicznej
nazwie Nigella sativa L jest jedyny w swoim rodzaju
pomiędzy tymi gatunkami roślin. Żadna inna roślina
tego gatunku nawet nie odpowiada znakomitej leczniczej jakości Nigella sativa L.
Czarny kminek ma około 50 cm wysokości, jego
kwiaty są niebieskie lub białe z niebieskawo albo zielonkawo zabarwionymi końcówkami. Po przekwitnięciu czarny kminek, podobnie jak mak, tworzy niewielkie mieszki, zawierające czarne nasionka.
Skład chemiczny nasion czarnuszki siewnej: ok.
1% olejku lotnego z tymochinonem nigellonem, 2540% oleju tłustego, ponad saponiny (melantyna, hederokozyd C) oraz żywice, nieco substancji gorzkich
(nigellina), garbników. Nigellon działa przeciwskurczowo, tymochinon przeciwbakteryjnie. Olejek lotny
czarnuszki charakteryzuje się działaniem przeciwbakteryjnym i przeciw robaczym. Największą aktywność
wykazuje w stosunku do niektórych bakterii gamma
– dodatnich, pleśni z rodzaju Aspergillus oraz tasiemców z gatunku Taenia solium. Z nasion można otrzymać olej jadalny (w Indiach jest to praktykowane do
dzisiaj). Glikozyd melantyny działa przeciwbólowo.
Z nasion kminku czarnego jest pozyskiwany cenny olej, którego głównym składnikiem są nienasycone kwasy tłuszczowe. Są one niezastąpionym budulcem w naszym organizmie i odgrywają niezwykle ważną rolę przy wytwarzaniu prostaglandyn, czyli substancji podobnych do hormonów, sterujących wieloma podstawowymi funkcjami organizmu.
Między innymi regulują one powstawanie i wzrost
komórek. Wspomagają one – poprzez nieustanne obumieranie i tworzenie na nowo komórek – powstawanie co 5 dni nowej śluzówki jelit, w ciągu kilku tygodni następuje za ich przyczyną całkowita wymiana
komórek wątroby, a co miesiąc skóry.
Kwasy tłuszczowe, zwane czasami również "wielonienasyconymi" kwasami tłuszczowymi mogą mieć też
nadzwyczaj dobroczynny wpływ na nasz system immunologiczny – zażywanie ich jest szczególnie wskazane przy obniżeniu odporności i osłabieniu organizmu, w okresie rekonwalescencji, a także po chemioi radioterapii.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe obniżają również zawartość cholesterolu i trójglicerydów we krwi,
dzięki czemu zmniejsza się ryzyko miażdżycy, zawału
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 2/2007
serca i udaru mózgu. Wykazują też pozytywny wpływ
w wypadku zapalenia stawów i łuszczycy, wpływają
na prawidłowy stan włosów, działają żółciopędnie i żółciotwórczo, zawierają witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, E, D.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe dzielimy na:
– kwasy szeregu N-3; głównie EPA i DHA – obniżają ciśnienie, cholesterol, poprawiają krzepliwość, działają p/miażdżycowo;
– kwasy szeregu N-6; głównie kwas olejowy, linolowy, arachidowy i gammalinolenowy.
Organizm ludzki nie potrafi sam wytwarzać wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, dlatego ważnym jest fakt dostarczenia niezbędnej substancji w formie suplementów diety.
W czarnuszce znajdują się nie tylko ważne wielonienasycone kwasy tłuszczowe, ale dodatkowo również cała paleta olejków eterycznych, które mogą wpływać na poprawę samopoczucia. Olejki eteryczne to
mieszanina związków naturalnych lotnych z parą wodną. Wykazują charakterystyczny, z reguły przyjemny.
W skład olejków wchodzi nawet kilkadziesiąt związków, przy czym z reguły jeden jest dominujący tzw.
główny składnik olejku.
Oleje roślinne sprawiają, że skóra jest gładka, nawilżona, natłuszczona, mają działanie lecznicze, odprężające, tonizujące. Najlepszą jakość mają oleje tłoczone na zimno, które polecane są szczególnie do pielęgnacji skóry. Nie wszystkie z nich zachowują w wysokich temperaturach swoją jakość, co zależy od ilości kwasów olejowych jakie posiada dany olej. Im więcej (około 25 – 45%) tym bardziej jest odporny na
ciepło. Rafinowane oleje roślinne podczas przeróbki
tracą wiele swoich wartości, nie posiadają prawie
w ogóle zapachu i smaku, które są tak charakterystyczne dla olejów tłoczonych na zimno. Jedyną przewagą
olejów rafinowanych jest to, że wytrzymują wysokie
temperatury i są tańsze.
W przypadku czarnuszki skład oleju przedstawia
się następująco: monoterponole, monotrepene, sesquiterpene, 1,8-cineol, goryczka amara tonica, amara
aromatica i amara acria.
Skład i właściwości lecznicze roślin zależą od wielu czynników, a przede wszystkim od warunków, w jakich roślina żyje, od rodzaju gleby, nawożenia, właściwej pory zbioru, sposobów konserwacji, suszenia
i przechowywania. Ważną sprawą jest pora zbioru ro-
Nr 2/2007
ślin. Okazało się, że zbiór pewnych roślin o określonych porach doby decyduje o zawartości w nich surowców leczniczych, że stosowanie ich przez ludzi
także w odpowiednich porach może wywierać silniejsze działanie. Poznano, bowiem rytmy biologiczne,
według których pracuje ludzki organizm. Niektóre
zioła i procesy otrzymywania z nich leków są odkrywane od nowa i stosowane w najbardziej renomowanych ośrodkach wiedzy medycznej.
Czarny kminek powinien być zbierany rano, przed
wschodem słońca, zanim poranne mgły i rosa przenikną wilgocią roślinę. Poprzez mielenie, a następnie
tłoczenie "na zimno" nasion uzyskuje się olej z bardzo wysoką, ponad 80%, zawartością nienasyconych
kwasów tłuszczowych.
Mielone nasiona czarnuszki można wykorzystać do
sporządzania:
– nalewki – stosować do przemywania schorzałych i bolących miejsc, ponadto do wcierania
(reumatyzm, mięśniobóle, kontuzje sportowe,
nerwobóle); leczy trądzik, wspomaga leczenie
łuszczycy, wyprysków i dermatoz – 1 łyżka nalewki na 200 ml wody mineralnej, wymieszać.,
– miodu ziołowego – zażywać w dawce 1 – 2 łyżeczki dziennie, przy przeziębieniu – 1 łyżka,
co 6 godzin;
Zastosowanie czarnego kminku
dziennie, najlepiej za pomocą dozownika w formie spryskiwacza.
Wyciąg olejowy z nasienia czarnuszki można zażywać doustnie lub stosować na skórę do wcierania
i okładów.
Na rynku obecny jest również suplement diety
zawierający czarny kminek w formie kapsułki (Olej
z czarnego kminku firmy NATURA VITALIS
VITALIS).
Wykazano, iż wzrost zachorowalności na niedokrwienną chorobę serca, nowotwory złośliwe, cukrzycę, choroby o podłożu immunologicznym i atopowym,
wcześniactwo z upośledzeniem ostrości wzroku i zaburzeniami behawioralnymi, depresję powodowane
jest m.in. przez nieprawidłowości żywieniowe. Jest
sygnał dla organizatorów ochrony zdrowia (lekarze,
farmaceuci), że należy położyć nacisku na profilaktykę wymienionych chorób. Należy objąć grupy dużego
ryzyka (kobiety w ciąży, wcześniaków, rodzinną cukrzycę i hiperlipoproteinemię, alkoholików) czynną
profilaktyką lub wspomagać leczenie chemioterapeutykami preparatami pochodzenia roślinnego.
Czarny kminek – zwany też złotem faraonów – jest
niezwykłą substancją naturalną znaną od tysiącleci ze
swych wartości terapeutycznych. Od zarania bardzo
ceniono małe, czarne nasiona owej rośliny. Współczesna wiedza medyczna również widzi wartości lecznicze tego zioła.
– wywaru – 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać
1 szklanką wrzącej wody lub mleka, odstawić
na 20 minut; przecedzić; pić 2-3 razy dziennie
po 100-150 ml, w chorobach układu oddechowego – małe dawki, co 2-3 godziny; naparem
można przemywać skórę trądzikową i łojotokową; ponadto można stosować do płukania
narządów płciowych przy infekcjach i stanach
zapalnych oraz do lewatyw przy zakażeniu jelita grubego grzybami;
– proszku – zażywać w dawce 1 – 2 łyżeczki
dziennie, można również stosować jako przyprawę do mięs, chleba, kapust itd.
– kropli do nosa – 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać 100 ml roztworu fizjologicznego soli
0,9%; zagotować i odstawić na 30 minut, przecedzić oraz uzupełnić brakującą ilość roztworu
(do 100 ml), przefiltrować przez watę, wprowadzać do obu otworów nosowych kilka razy
Piśmiennictwo u autora
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
!