Woda – podstawa życia

Woda – podstawa życia
PODRĘCZNIK DLA NAUCZYCIELA
szkoła podstawowa, klasy 1–3
Partnerzy PROGRAMU:
Spis treści P
Spis treści:
Wstęp …………………………………………………………………………………………………………
1
Konspekty lekcji ………………………………………………………………………………3………
3
Lekcja 1: Woda wokół nas ………………………………………………………………………………3………
4
Lekcja 2: Kto mieszka nad wodą? ………………………………………………………3………
7
Lekcja 3: Zagrożenia i jakość wód………………………………………………………………………………3………
10
Lekcja 4: Dbamy o wodę ………………………………………………………………………………3………
13
Lekcja 5: Bogactwo przyrody Morza Bałtyckiego………………………………………………3………
16
Pomoc dzieciom w potrzebie i edukacja lokalnej społeczności …………………………………………………
19
Wolontariat – wstęp …………………………………………………………………………………………………
21
Wolontariat – szkoła podstawowa, klasy 1–3 ……………………………………………………………………………………
22
Patron honorowy programu: Minister Edukacji Narodowej
Patronat honorowy Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Środowiska,
Głównego Konserwatora Przyrody Janusza Zaleskiego
Partnerzy PROGRAMU:
Materiały stworzone w ramach programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.”, pozytywnie zaopiniowane przez doradców
metodycznych nauczania przedszkolnego, wczesnoszkolnego i szkoły podstawowej.
Zespół redakcyjny:
Katarzyna Dulińska, Anna Jarocińska, Justyna Niewolewska, Marta Szczypek, Natalia Mileszyk
Redakcja merytoryczna:
Dorota Luberda
Opracowanie graficzne i skład:
Barbara Sadowska
Okładka i ilustracje:
Barbara Sadowska
Korekta:
Magdalena Lis-Micek
Fundacja Nasza Ziemia, ul. Hoża 3 m. 5, 00-528 Warszawa, www.naszaziemia.pl
Warszawa 2010
ISBN 978-83-906300-8-3
O Programie
Ogólnopolski program edukacyjny „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” łączy edukację ekologiczną i obywatelską dzieci z działaniami na rzecz środowiska naturalnego. Jego celem jest stworzenie możliwości do
lepszego i wielostronnego rozwoju młodych ludzi, zwłaszcza tych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji materialnej i społecznej, oraz rozwijanie ich talentów i wiedzy, co jednocześnie przyczyni się do osiągnięcia realnych korzyści dla środowiska.
Program jest częścią międzynarodowej kampanii firmy Procter & Gamble o nazwie „P&G Live, Learn and
Thrive”. Jest ona poświęcona pomocy dzieciom w potrzebie, wspieraniu ich edukacji, a także umożliwianiu
zdrowego życia i zrównoważonego rozwoju.
Polska edycja programu 2009–2010 jest realizowana w ramach partnerstwa firmy Procter & Gamble
i Fundacji Nasza Ziemia i jest prowadzona w Klubach Naszej Ziemi na terenie całego kraju. Działalność klubów biorących udział w programie opiera się na realizacji jednego z czterech tematów zaproponowanych
przez organizatorów:
• Ptasie ogrody – chrońmy bioróżnorodność. Celem zajęć jest zaprojektowanie i założenie w okolicach klubu siedliska, w którym będą mogły schronić się ptaki.
• Woda – podstawa życia. Zajęcia obejmują informacje z zakresu ochrony zasobów wodnych Ziemi.
• Człowiek jako część ekosystemu. Zajęcia przedstawiają, w jaki sposób człowiek oddziałuje na środowisko.
• Jestem „eko” – jestem trendy. Zajęcia pokazują możliwość łączenia zdrowego rozwoju człowieka
z dbaniem o środowisko.
Dodatkowo wszystkie kluby, które zdecydowały się wziąć udział w Konkursie Grantowym realizowanym
w ramach programu, mają możliwość przeprowadzenia autorskich projektów edukacji ekologicznej.
Partnerzy
Więcej szczegółów na temat programu znaleźć można na stronie www.pgrozwija.pl.
Partnerzy
Fundacja Nasza Ziemia jest organizacją pozarządową założoną w 1994 roku przez Mirę Stanisławską-Meysztowicz. Realizuje cele mające status pożytku publicznego, specjalizując się w edukacji ekologicznej i obywatelskiej. Od początku swego istnienia koordynuje w Polsce kampanię „Sprzątanie świata”,
będącą częścią międzynarodowego ruchu na rzecz ochrony środowiska Clean Up the World. W ruchu tym
uczestniczy blisko 40 milionów wolontariuszy na całym świecie.
Fundacja prowadzi również – wspólnie z samorządami, szkołami, organizacjami, przedstawicielami świata biznesu i mediami – liczne całoroczne programy na rzecz ochrony środowiska. Propagują one zintegrowaną gospodarkę odpadami, społeczne akcje zalesień, idee zrównoważonego rozwoju, wiedzę na temat
zmian klimatu i wiele innych. Kluczową częścią prowadzonych działań jest edukacja ekologiczna. Więcej na
www.naszaziemia.pl.
Procter & Gamble to jedna z największych, międzynarodowych firm FMCG. Cztery miliardy razy dziennie
marki P&G pojawiają się w życiu ludzi na całym świecie. Firma posiada jeden z najsilniejszych portfeli
asortymentowych, w skład którego wchodzą godne zaufania, wiodące marki wysokiej jakości, takie jak:
Pampers®, Ariel®, Vizir®, Bonux®, Always®, Tampax®, Pantene®, Lenor®, Olay®, Head & Shoulders®, Wella®,
Herbal Essences®, Blend-a-med®, Naturella®, Oral-B®, Duracell®, Mach3®, Gillette® oraz Braun®.
Misją Procter & Gamble jest poprawianie jakości życia konsumentów na całym świecie przez dostarczanie
produktów i usług o najwyższej jakości oraz poprzez działalność społeczną, która stanowi integralny element strategii P&G. Wszystkie podejmowane przez P&G działania odwołują się do wartości i zasad, które
zostały rozwinięte i zakorzenione w kulturze organizacyjnej w ciągu ponad 170 lat istnienia firmy. Są one
oparte na szacunku, uczciwości i pasji.
Woda – podstawa życia
Wstęp
1
Woda – podstawa życia
2
„P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” – program jest częścią międzynarodowej kampanii firmy Procter
& Gamble o nazwie „P&G Live, Learn & Thrive”. Jest ona poświęcona dzieciom: wspieraniu ich edukacji,
a także umożliwianiu zdrowego życia i rozwoju. Od 2006 roku kampania realizowana jest na warszawskim
Targówku, od 2009 roku została rozszerzona na całą Polskę. Ideą nowej formy programu prowadzonego
w Polsce jest połączenie działania na rzecz środowiska z działaniami na rzecz dzieci, zwłaszcza tych
najbardziej potrzebujących, i ma on formę edukacji ekologicznej realizowanej w Klubach Naszej Ziemi na
terenie całego kraju.
Woda
Woda – podstawa życia
Każdy z nas codziennie styka się w jakiś sposób z wodą. Jest dla nas tak powszechna, że często nie zdajemy sobie sprawy z potrzeby jej ochrony. Dlatego celem cyklu jest uświadomienie dzieciom, jak ważna dla
zrównoważonego rozwoju jest ochrona zasobów wodnych Ziemi i właściwe nimi gospodarowanie.
Podczas pierwszych zajęć „Woda wokół nas” – dzieci zapoznają się z zasobami wody na Ziemi i w Polsce
oraz z procesem obiegu wody w przyrodzie. Będą miały także okazję zostać młodymi ekspertami w dziedzinie meteorologii – dowiedzą się, jak obserwować codzienne zjawiska przyrodnicze i będą zachęcone do
założenia własnej stacji meteorologicznej.
Na kolejnej lekcji „Kto mieszka nad wodą?” klubowicze odkryją, jak ważną rolę odgrywa woda w ekosystemie, bo każdy organizm żyjący na Ziemi jest od niej zależny. Na podstawie tego dowiedzą się również,
dlaczego tak istotne jest dbanie o stan czystości wody.
W trakcie trzecich zajęć „Zagrożenia i jakość wód” dzieci zagłębią się w temat jakości wody i jej zanieczyszczeń. Nauczą się, jak zaobserwować właściwości wody związane z miejscem jej pochodzenia i odkryją,
dlaczego krystalicznie przezroczysta woda nie zawsze jest najlepszym miejscem do życia dla organizmów.
Dzieci zostaną także zachęcone do świętowania Światowego Dnia Wody w klubie.
Czwarte zajęcia „Dbamy o wodę” przybliżą dzieciom problematykę ochrony wody przed zagrożeniami,
które może powodować działalność człowieka. Jednym z nich jest wylewanie do rzek, jezior czy stawów
różnych zanieczyszczeń. Dlatego klubowicze dowiedzą się, jak należy zachowywać się przy zbiornikach
wodnych. Wnikliwie poznają także procesy zanieczyszczania i oczyszczania wody. Na koniec zajęć dowiedzą się, jak poprzez zmianę codziennych nawyków mogą oszczędzać wodę.
Na piątych zajęciach „Bogactwo przyrody Morza Bałtyckiego” dzieci zapoznają się z tematem Morza Bałtyckiego – poznają jego bogactwo naturalne oraz zagrożenia, jakie czyhają na nie w wyniku niewłaściwej
działalności człowieka. Dowiedzą się także, dlaczego ochrona Bałtyku jest tak ważna dla krajów korzystających z jego zasobów.
Ostatnie zajęcia „Jak pomóc dzieciom w potrzebie” zaznajomią dzieci z ideą wolontariatu i, poprzez zachęcenie ich do zorganizowania kilku zajęć ekologicznych dla dzieci spoza klubu, uświadomią klubowiczom
konieczność pomocy potrzebującym, zwłaszcza dzieciom, mieszkającym w ich najbliższej okolicy.
www.pgrozwija.pl
Konspekty lekcji
do tematu:
Woda – podstawa życia
szkoła podstawowa, klasy 1–3
Woda – podstawa życia
3
Woda – podstawa życia
1
4
Lekcja 1: Woda wokół nas
Czas spotkania: 1,5 godziny
Cele:
• Uczeń opisuje obieg wody w przyrodzie.
• Uczeń wymienia nazwy podstawowych zjawisk fizycznych
związanych ze zmianą stanu skupienia wody.
• Uczeń wyciąga wnioski z prowadzonych obserwacji.
• Uczeń pracuje samodzielnie i w grupie.
Metody pracy:
Pogadanka, gra dydaktyczna, zabawa dydaktyczna, pokaz.
Formy pracy:
Praca indywidualna, grupowa, pytania naprowadzające, praca dziecka z pomocą nauczyciela.
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
mapa Polski,
zeszyt ćwiczeń,
kredki i flamastry,
słoiki,
kolorowe kartki,
czajnik lub naczynie z gorącą wodą,
lusterko,
lód,
małe karteczki (np. samoprzylepne).
Przebieg lekcji
Wprowadzenie:
Wstęp na temat programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.”:
• informacje o uczestnictwie w programie,
• tematy lekcji,
• zaproszenie na stronę internetową programu: www.pgrozwija.pl.
Pogadanka:
N: Czy wiecie, gdzie w naszym otoczeniu możemy znaleźć wodę?
Uczniowie podają przykłady: kran, kałuża, deszcz, butelka z piciem, akwarium, rzeka, jezioro, staw itp.
Wskazówka: Podczas odpowiedzi można zadawać dodatkowe pytania, np. skąd woda bierze się w butelce
do picia bądź w kranie. Gdzie płyną rzeki?
Można także pokazać dzieciom na mapie Polski lub okolicy rzeki, jeziora i inne zbiorniki wodne.
N: A jak myślicie, jeśli człowiek pije wodę, to czy również mamy ją w sobie?
Wskazówka: Należy dzieci pokierować ku odpowiedzi twierdzącej. Człowiek jest zbudowany w 70%
z wody. Woda znajduje się także w innych zwierzętach i roślinach – dzieci mogą wymienić kilka przykładów. Woda potrzebna jest wszystkim do życia.
N: Czy każdą wodę możemy pić?
Uczniowie odpowiadają na przykład: Nie – musi być czysta, smaczna, przejrzysta, wolimy wodę słodką niż
słoną.
Wskazówka: Warto zapytać dzieci, czy człowiek może pić słoną wodę.
N: Czy wydaje się Wam, że wody jest dużo? Czy starcza dla każdego z nas?
Wskazówka: W Polsce zasoby wodne są bardzo ograniczone. Wiele z naszych wód odpływa do zlewni,
które nie znajdują się na terenie Polski. Ponadto opady deszczu nie są wysokie. Dlatego grożą nam susze
oraz brak wody. W każdym mieszkaniu mamy wodę i zazwyczaj nigdy jej nie brakuje. Jednak nie znaczy to,
że wszyscy w Polsce czy na świecie mają do niej swobodny dostęp.
www.pgrozwija.pl
Zeszyt ćwiczeń: Dzieci kolorują zasoby wody pitnej (słodkiej). Oceniają, czy jest jej raczej dużo czy mało.
Realizacja tematu
Gra dydaktyczna „Zasoby”:
Dzielimy dzieci na dwie grupy o różnej liczbie osób, które stają naprzeciwko siebie, w szeregu. Odwracają
się do siebie tyłem. Dzieciom w grupach rozdajemy kartki – kolorowe kwadraty, np. niebieskie (oznaczają
wodę) i zielone (oznaczają np. pożywienie). Ustalamy, że jedna grupa stoi nieruchomo, a dzieci z drugiej
grupy muszą jak najszybciej dobiec do osoby, która ma taki sam kolor kartki. Zabawę powtarzamy
kilkakrotnie. Okazuje się, że czasem ktoś nie mógł znaleźć swojej pary – czyli brakowało dla niego wody
lub pożywienia.
Pogadanka:
N: Co by się stało, gdyby na co dzień zabrakło nam wody, tak jak w zabawie?
Dzieci podają różne przykłady, nauczyciel podpowiada.
N: Co w takim razie musimy robić, żeby wody nam nie zabrakło?
Należy nakierować dzieci na oszczędzanie i ochronę wody. Można zapytać o kilka przykładów.
Zabawa dydaktyczna:
Nauczyciel pyta dzieci, czy wiedzą, skąd bierze się deszcz.
Następnie opowiada historię małych kropelek wody. Dzieci zamieniają się na czas opowieści w kropelki
i wykonują polecenia nauczyciela.
Pada deszcz, kropelki wody spadają z ciemnych chmur na ziemię i odbijają się od niej, spadając na prawo
i na lewo (dzieci podskakują w miejscu lub skaczą po sali – raz jako drobne kropelki, a raz jako duże, ciężkie krople). Powoli zza chmur wychodzi słoneczko, robi się ciepło i przestaje padać deszcz (dzieci kucają).
Kropelki wody powoli parują, unoszą się coraz wyżej i wyżej (dzieci powoli się podnoszą, stają na palcach).
Aż w końcu stają się chmurą (dzieci przybliżają się do siebie), coraz większą, aż w końcu z tej dużej chmury
zaczyna znowu padać deszcz (dzieci znów podskakują, odsuwając się od siebie).
Nauczyciel pyta dzieci, co dzieje się, kiedy jest zima.
Kiedy jest mróz, woda powoli zamienia się w lód, czyli zamarza (dzieci pocierają sobie rączkami ramiona
i podrygują, stając coraz bliżej siebie). Na wiosnę, kiedy jest cieplej, lód topnieje (dzieci poruszają się
swobodnie po sali).
Na koniec zabawy dzieci opowiadają, co działo się z kropelkami wody. Nauczyciel zwraca uwagę na nazwy
zjawisk takich jak: deszcz, parowanie, zamarzanie, topnienie.
Aby lepiej je zobrazować, przeprowadza doświadczenie, jak woda zmienia stan skupienia. Można na
przykład przynieść czajnik, w którym będzie gotować się woda, a nad wylotem pary wystarczy umieścić
lusterko, na którym zbierze się para wodna i będzie się skraplać.
Oprócz tego warto przynieść także lód, czyli stałą postać wody. W czasie zajęć lód zdąży stopnieć i zamieni
się w ciecz.
Zeszyt ćwiczeń: Uzupełnianie obiegu wody. Starsze dzieci mogą wpisać nazwy procesów, jakim podlega woda,
kolorują obrazek.
Opowiadanie: Dzieci po ukończeniu malowania w zeszycie ćwiczeń opowiadają, co na wykresie widzą –
nauczyciel pomaga.
Pogadanka połączona z dyskusją:
Są różne sposoby na to, żeby sprawdzić, co dzieje się z wodą w przyrodzie. Możemy na przykład prowadzić
codzienne obserwacje. Nauczyciel pyta, czy któreś z wymienionych zjawisk możemy obserwować na co
dzień (np. deszcz, parowanie, zamarzanie). Takie obserwacje możemy prowadzić również podczas naszych
spotkań i samodzielnie w domu. Nie możemy jednak tylko przyglądać się, jak pada deszcz bądź paruje
woda z kałuży – potrzebne będą specjalistyczne przyrządy.
Woda – podstawa życia
5
Woda – podstawa życia
6
Pokaz i pomiar:
Dzieci w grupach, pod okiem nauczyciela, wykonują deszczomierz i ewaporometr.
Tylko dla nauczyciela! Czy wiesz, że deszczomierz Hellmana jest uznawany za jeden z najstarszych przyrządów meteorologicznych? Prawidłowo zainstalowany deszczomierz jest naczyniem o ostrych krawędziach, umieszczonym jeden metr nad gruntem (jeśli miejscowość znajduje się powyżej 500 m
n.p.m., wtedy instalujemy go na wysokości 1,5 m). W ten sposób zapobiega się sytuacji, w której krople deszczu uderzające o ziemię, odbiją się i wpadną do naczynia, co zawyżałoby pomiary. Zebraną
w naczyniu wodę przelewa się do menzurki i odczytuje jej objętość. Menzurka powinna być wyskalowana
zależnie od tego, jaką powierzchnię ma wlot do deszczomierza.
Do automatycznych pomiarów służy pluwiograf.
Na zajęciach wykonujemy z dziećmi uproszczoną wersję deszczomierza. Rozdajemy grupom dzieci szerokie
słoiki, które mogą w dowolny sposób oznaczyć – np. nakleić coś od spodu lub namalować. Następnie do
każdego słoika wlewamy trochę wody (mniej niż ¼). Zaznaczamy na słoiku kolorową linią poziom wody.
W ten sposób będziemy badać jednocześnie dwa procesy – opad atmosferyczny oraz ewaporację, czyli
parowanie.
Tylko dla nauczyciela! Czy wiesz, że ewaporometr w stacji meteorologicznej to sztucznie utworzony
zbiornik wodny o określonej powierzchni i kształcie? Bada się różnice w poziomie wody i w ten sposób
oblicza parowanie z powierzchni wody. Można również badać parowanie gleby oraz roślin (transpirację).
Wykonane słoiki wynosimy na zewnątrz. Trzeba pamiętać, aby nie znajdowały się one pod dachem ani
pod drzewami, najlepiej na otwartej przestrzeni. Warto odpowiednio je zabezpieczyć przed wywróceniem
i wylaniem wody. Dzieci mogą wykonać rysunki uprzedzające innych o prowadzonych przez nich
obserwacjach.
Pomiarów dokonujemy raz dziennie. Sprawdzamy, czy wody ubyło czy też przybyło. Dla możliwości porównania można postawić słoiki w różnych miejscach, a następnie obserwować z dziećmi, czy ma znaczenie to, że słoik stał na słońcu bądź w cieniu – czy wtedy parowanie jest większe czy mniejsze itd.
Zeszyt ćwiczeń: Nauczyciel opowiada dzieciom o tabelce w zeszycie ćwiczeń. Przez pierwszy tydzień dzieci
będą sprawdzały razem z nauczycielem, co dzieje się z ich słoikami – czy wody ubywa czy przybywa. Będą to
oznaczały, rysując kropelkę w odpowiednim kolorze (niebieska, gdy przybywa, czerwona, gdy ubywa). Przez
drugi tydzień dzieci prowadzą obserwację indywidualnie, w domu.
Wskazówka: Po zakończeniu obserwacji dobrze jest przeprowadzić dyskusję z dziećmi – których kropelek
było więcej i co to może oznaczać (jeśli czerwonych – to znaczy, że mamy mniej opadów, a więcej parowania,
czyli wody nam ubywa).
Czy ilość kropelek będzie różna zależnie od pory roku? (tak – w lecie przeważają ciepłe i suche dni, więc
czerwonych kropelek może być więcej; na jesieni i zimą mamy zaś zazwyczaj więcej opadów).
www.pgrozwija.pl
Podsumowanie i ewaluacja:
Pytania do uczniów:
• Gdzie spotykamy wokół nas wodę?
• Dlaczego woda jest dla nas ważna i musimy ją chronić?
• Co się dzieje z wodą w przyrodzie?
• Jak możemy podglądać to, co dzieje się z wodą? Jaki przyrząd może nam do tego służyć? Na czym
polega jego działanie?
• Co to jest parowanie, zamarzanie, deszcz?
Prowadzący rozdaje uczestnikom karteczki (np. samoprzylepne). Prosi, by narysowali na nich od 1 do
5 kropli wody – zależnie od tego, jak oceniają zajęcia. Na koniec uczestnicy przyczepiają swoje kartki na
tablicy.
Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:
• Załóżcie kilka stacji meteorologicznych w swojej miejscowości. Zaproście do udziału dzieci, młodzież,
a może i dorosłych z różnych placówek. Wspólnie możecie wykonać odpowiednie przyrządy, a następnie regularnie wykonywać pomiary. Już po miesiącu można porównać wyniki i zastanowić się, skąd
wynikają różnice. A może warto zaprosić do udziału w tym projekcie badawczym również i sąsiednie
miejscowości?
• Możecie wykonać komiksy z obiegiem wody dla swoich młodszych kolegów lub rówieśników.
Możliwości pogłębiania wiedzy:
• Spotkanie w stacji meteorologicznej, prezentacja specjalistycznych przyrządów, sposobu pomiarów
oraz wyników i metod prognozowania.
• Wizyta w stacji hydrologicznej – pokaz działania przyrządów sprawdzających stan wody w rzece.
• Spotkanie z hydrologiem, wycieczka nad wodę, ewentualnie poszukiwanie wodowskazu.
2
Lekcja 2: Kto mieszka nad wodą?
Czas spotkania: 1 godzina
Cele:
• Uczeń nazywa i wymienia kilka gatunków zwierząt i roślin związanych ze środowiskiem wodnym.
• Uczeń rozróżnia wybrane gatunki.
• Uczeń opowiada ciekawostki o roślinach oraz zwierzętach wodnych.
Metody pracy:
Dyskusja, burza mózgów, quiz, gra dydaktyczna „Gdzie mieszkam”, pogadanka, praca z książką i atlasem.
Formy pracy:
Indywidualna, grupowa, praca dziecka z pomocą nauczyciela, pytania pomocnicze.
Woda – podstawa życia
7
Woda – podstawa życia
8
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
•
zeszyt ćwiczeń,
kredki i flamastry,
klej,
plansza z rysunkiem ekosystemu wodnego,
wydrukowane ilustracje gatunków zwierząt i roślin.
Przebieg lekcji
Wprowadzenie – podsumowanie pracy domowej
– obserwacji meteorologicznych (rozmowa):
Wskazówka: Podsumowujemy z dziećmi, jakie kropelki przeważają w ich zeszytach ćwiczeń. Nauczyciel
zadaje pytania pomocnicze, by dzieci same doszły do wniosków na podstawie obserwacji. Przykładowe
pytania:
Czerwone kropelki rysowaliśmy, gdy wody ubywało w naszych słoikach. Teraz mamy więcej kropelek
czerwonych – czy to znaczy, że wody przybyło czy ubyło? Co się stało z wodą, która ubywała ze słoika?
A jeśli wody przybywało, to co musiało się dziać, jaka była wówczas pogoda?
Dyskusja, burza mózgów:
N: Czy lubicie, jak pada deszcz?
Uczniowie odpowiadają. Można zapytać dzieci, dlaczego lubią deszcz lub nie lubią go.
N: Czy znacie jakieś rośliny lub zwierzęta, które mogą lubić deszcz?
Uczniowie wymieniają różne przykłady. Wśród nich mogą się znaleźć między innymi: żaba, dżdżownica,
ślimaki, drzewa, kwiaty.
Wskazówka: Można zadać dodatkowe pytania. Czy tylko niektóre zwierzęta i rośliny lubią deszcz? Czy to
znaczy, że inne nie lubią i nie potrzebują deszczu? Gdzie chowają się wtedy zwierzęta (dziuple, nory pod
ziemią, pod korzeniami drzew, w gęstych koronach itd.)?
N: A czy są takie zwierzęta lub rośliny, które żyją w wodzie? Potraficie je wymienić?
U: Ryby, bóbr, wydra, łabędzie, kaczka krzyżówka, mewy, ważka, rak, olsza, topola itd.
Realizacja tematu
Praca indywidualna z zeszytem ćwiczeń:
Dzieci prowadzą liniami do poszczególnych miejsc na przekroju zbiornika te zwierzęta i rośliny, które:
• żyją pod wodą (szczupak pospolity, rak, larwa chruścika z domkiem, zatoczek rogowy, rogatek
sztywny),
• występują częściowo na wodzie i na lądzie (bóbr, kaczka krzyżówka, żaba trawna, ważka, grzybień
biały, pałka szerokolistna),
• występują na lądzie, nad brzegiem wód (rzęsorek rzeczek, bielik, zimorodek, knieć błotna, mięta
nadwodna).
Wskazówka: Aby linie nie pomieszały się i aby dzieci lepiej zapamiętały gatunki, prosimy je, żeby obwiodły
obrazki różnymi kolorami, zależnie od miejsca występowania. Głośno powtarzamy nazwy zwierząt i roślin.
Można również zrobić króciutki quiz – nauczyciel pokazuje obrazek gatunku, a dzieci go nazywają.
Gra dydaktyczna „Gdzie mieszkam?”:
Na dużym arkuszu szarego papieru rysujemy wcześniej siedlisko wodne, zbliżone do rysunku 1.
Nie piszemy na nim numerków – służą one do orientacji, gdzie wymienione na liście gatunki można spotkać – w koronach drzew na brzegu, na wodzie, pod wodą itd. Można wykorzystać wszystkie zaproponowane gatunki albo wybrać tylko niektóre, zależnie od grupy dzieci. Obrazki można łatwo znaleźć w Internecie. Drukujemy obrazki tych zwierząt i roślin (nie za duże), a następnie wycinamy tak, aby miały niepowtarzalne kształty (czyli różniły się między sobą wielkością lub krawędziami). Obrazki poszczególnych gatunków odrysowujemy na arkuszu papieru z namalowanym siedliskiem.
www.pgrozwija.pl
16
10
11
6
5
15
19
7
8
17
18
4
3
20
14
13
RYSUNEK 1
9
2
1
12
Lista gatunków do wyboru:
rak szlachetny, chruścik, szczupak, okoń, tatarak, pałka, grzybienie białe, łyska, perkoz dwuczuby, tracz nurogęś, kaczka
krzyżówka, zatoczek rogowy, błotniarka stawowa, żaba trawna, rzekotka drzewna, bielik, bóbr, ważka, zimorodek,
topik.
Nauczyciel prosi dzieci, żeby opowiedziały, co widzą na arkuszu papieru. Zwraca uwagę na wodę, brzegi, a także na brak budynków, samochodów. Następnie tłumaczy dzieciom reguły zabawy. Dookoła planszy leżą porozrzucane wycięte obrazki różnych roślin i zwierząt. Nauczyciel będzie opowiadał o każdym
z nich, bardzo powoli, a zadaniem dzieci będzie wypatrzyć ten rysunek i dopasować do kształtu na planszy.
Na przykład: Jest to zwierzę, jest ptakiem. Lubi jeść ryby. Ma długi dziób, pomarańczowy brzuszek i niebieską głowę oraz skrzydła.
Dziecko, które pierwsze znajdzie obrazek z zimorodkiem, może spróbować dopasować go w odpowiednie
miejsce (do odrysowanych konturów). Nauczyciel pomaga, pytając, czy ptaki żyją w wodzie czy też raczej
przebywają na drzewie, a może w trzcinie, itd. Następnie mówi dzieciom nazwę ptaka i powtarza ją razem
z dziećmi. Przy każdym gatunku można dzieciom opowiedzieć jakąś ciekawostkę.
Na przykład: Rak szlachetny występuje tylko w najczystszych wodach. Chruściki same budują swoje domki
i wykorzystują do tego patyczki, kawałki roślin, a nawet drobne muszelki. Zimorodek nazywa się tak dlatego, że młode rodzą się w tunelach wydrążonych w piasku (czyli od ziemi, a nie od zimy). Bobry budują
potężne tamy, a ich mieszkanie nazywamy żeremiem.
Na koniec, urządzamy quiz – dzieci rozpoznają obrazki gatunków. Próbują opowiedzieć, czym żywi się
dane zwierzę lub czy dana roślina ma kwiaty i jakie one są.
Wskazówka: Można sporządzić rysunek jedynie z konturami czarno-białymi i poprosić dzieci o to, żeby
potem pokolorowały gotowy rysunek.
Dyskusja:
N: Czy inne zwierzęta mogłyby żyć w naszym siedlisku? Na przykład koń, zebra albo wiewiórka?
A rośliny?
Wskazówka: Nie dla wszystkich zwierząt i roślin środowisko wodne jest najlepszym miejscem do życia.
Niektóre nie mogłyby tam znaleźć odpowiedniego pożywienia, schronienia, dla wielu roślin byłoby tam
zbyt wilgotno. Podkreślamy dzieciom, że każde zwierzę czy roślina ma swoje miejsce, w którym czuje się
najlepiej – można zapytać dzieci, czy też mają takie miejsca.
N: A czy wy lubicie przebywać nad wodą?
Wskazówka: Staramy się nakierować odpowiedzi dzieci na to, że nad wodą trzeba pamiętać, że żyją tam
różne zwierzęta i nie można się głośno zachowywać, niszczyć gniazd itd.
N: Czy te zwierzęta i rośliny, które dziś poznaliśmy, mogłyby żyć, gdyby brzegi i dno były zaśmiecone,
a woda brudna?
Wskazówka: Pokazujemy dzieciom, jak ważne jest zostawianie po sobie porządku, bo nikt z nas nie lubi
Woda – podstawa życia
9
Woda – podstawa życia
10
mieszkać w bałaganie ani wśród śmieci. Burza mózgów – dzieci podają przykłady, o czym należy pamiętać
podczas wycieczki nad wodę. Można również opracować regulamin zachowania nad wodą w formie
rysunków.
Podsumowanie i ewaluacja:
Pytania do dzieci:
• Czy wszystkie zwierzęta i rośliny żyją w wilgotnym środowisku?
• Czy woda może być dla kogoś domem? Dla jakich zwierząt i roślin?
• Jakie gatunki są związane z wodą – żyją w niej lub na brzegu rzeki czy jeziora?
• Dlaczego powinniśmy dbać o czystość wody i brzegów jezior i rzek?
• Co możemy zrobić, żeby woda i brzegi były dla zwierząt i roślin przyjaznym domem?
Prowadzący prosi uczestników, żeby po kolei wymienili jedną rzecz, której się dzisiaj dowiedzieli i którą
uważają za najciekawszą.
Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:
• Wykonajcie plakat podobny do tego, który powstał po grze edukacyjnej z różnymi gatunkami zwierząt
i roślin wodnych – podarujcie go innym. Jest to doskonały przewodnik podczas wyprawy nad okoliczny zbiornik wodny i na pewno przyda się nie tylko Wam!
• Zostańcie przewodnikami po okolicy. Zaproście innych na wspólną wycieczkę po ekosystemie wodnym! Podczas wycieczki podzielcie się rolami – jedna grupa może opowiedzieć o obiegu wody, inna
o występujących nad wodą gatunkach zwierząt, a jeszcze inna o zagrożeniach wody. Możecie też sprawdzić, kto z was jest bardziej spostrzegawczy i zauważy więcej ciekawostek nad wodą.
Możliwości pogłębiania wiedzy:
• Spotkanie z leśniczym, pracownikiem parku krajobrazowego lub narodowego – jakie gatunki spotykamy nad zbiornikami wodnymi, jak wyglądają. Obserwacje podczas zajęć w terenie.
• Spotkanie z wędkarzem lub rybakiem – jakie gatunki ryb występują w różnych wodach, jak je rozpoznawać. Ewentualnie również zdobywanie informacji na temat biologii i ekologii najważniejszych
gatunków.
3
Lekcja 3: Zagrożenia i jakość wód
Czas spotkania: 1,5 godziny
Cele:
•
•
•
•
Uczeń wymienia zagrożenia wód.
Uczeń opisuje właściwości wody.
Uczeń wybiera sposoby ochrony wody, zależnie od przedstawionego problemu.
Uczeń pracuje w grupie.
Metody pracy:
Dyskusja, ćwiczenie, pokaz i pomiar, pogadanka, gra dydaktyczna.
www.pgrozwija.pl
Formy pracy:
Praca indywidualna, grupowa, pytania pomocnicze.
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zeszyt ćwiczeń,
słoiki,
woda z różnych źródeł,
lupy,
plansza do gry dydaktycznej,
karteczki samoprzylepne,
rysunki bądź zdjęcia ekosystemów wodnych,
materiały plastyczne,
kamyki, muszelki, patyczki.
Przebieg lekcji
Wprowadzenie – podsumowanie pracy domowej z zeszytu ćwiczeń:
Dzieci pokazują rysunki idealnych siedlisk – mieszkań wybranych przez siebie zwierząt. Chętni mogą
o nich opowiedzieć.
Dyskusja:
N: Co może być niebezpieczeństwem dla narysowanych przez was mieszkań dla zwierząt?
Wskazówka: Nakierowujemy dzieci na różne zagrożenia przede wszystkim ze strony człowieka, na
przykład śmieci, wylewanie ścieków do rzek itd.
N: Co stanie się, jeśli nie będziemy dbać o rzeki, jeziora i stawy?
Uczniowie na podstawie swoich rysunków wymieniają, co może przydarzyć się zwierzętom.
Wskazówka: Warto zwrócić także uwagę na zagrożenia dla roślin oraz dla człowieka – np. zła jakość wody
powoduje, że potem trzeba ją dodatkowo oczyszczać, żeby nadawała się do codziennego użytku.
N: Czy są jakieś codzienne czynności, które mogą mieć wpływ na to, jaką mamy wodę w rzece?
Uczniowie wymieniają codzienne czynności, przy których używają wody, np. mycie zębów, woda w toalecie,
mycie rąk itd.
N: Co dzieje się, jeśli woda jest brudna? Czy możemy jej wtedy do czegoś używać? Co się robi, żeby woda
przestała być brudna?
Wskazówka: Zwracamy dzieciom uwagę, że nie można pić wody z nieznanego źródła. W brudnej wodzie
nie można myć siebie ani naczyń, a w lecie nie można się kąpać w takich miejscach. Zanieczyszczonej wody
nie mogą też pić zwierzęta, a rośliny mogą uschnąć. Taką wodę można oczyszczać w oczyszczalni ścieków.
Zanim trafi do naszych kranów, jest sprawdzana, żeby nikt nie zachorował.
Realizacja tematu
Ćwiczenie, pomiar:
Nauczyciel wychodzi z uczniami na spacer po okolicy. Wspólnie szukają różnych źródeł wody – może to być
kałuża, woda ze studni, z rzeki, jeziora, stawu, oczka wodnego itd. Dzieci napełniają taką wodą, z pomocą
nauczyciela, słoiki. Nauczyciel pisze na każdym słoiku, skąd pochodzi woda. W każdym z miejsc dzieci
rozglądają się i odpowiadają na pytania nauczyciela:
• Czy w okolicy jest dużo śmieci, czy jest raczej czysto?
• Czy rośnie tutaj dużo drzew i krzewów?
• Czy widzimy jakieś zwierzęta, które korzystają z wody?
• Jaki kolor ma woda w miejscu, z którego ją pobieramy?
• Czy w pobliżu znajdują się domy, droga, wysypisko, fabryka?
Po powrocie do szkoły w kolejny słoik nalewamy wody z kranu. Dzieci porównują słoiki z wodą, a nauczyciel zwraca uwagę na szczegóły: kolor wody, zapach, czy jest mętna, czy coś w niej pływa, czy widzimy jakieś małe zwierzątka. Można dzieciom rozdać lupy, żeby bliżej przyjrzały się wodzie.
Na każdy ze słoików nakładamy filtr do kawy. Nauczyciel z pomocą dzieci przelewa wodę i grupa wspólnie
obserwuje, co osadziło się na filtrze.
Woda – podstawa życia
11
Woda – podstawa życia
12
Wspólnie wyciągamy wnioski – nauczyciel zadaje kolejne pytania, naprowadzając dzieci na odpowiedzi:
• Czy jeśli filtr był zanieczyszczony, to znaczy, że woda też? Co mogło się osadzić na filtrze? Czy widzieliśmy to gołym okiem?
• Czy to dobrze, jeśli woda jest przezroczysta? Co mogło sprawić, że ta w słoiku była mętna?
• Jak pachnie woda z kranu, a jak wszystkie inne? Który zapach jest najbardziej naturalny?
• Co mogło zanieczyścić zebrane przez nas próbki wody?
Gra dydaktyczna „Bitwa o czystą wodę”:
Nauczyciel przygotowuje wcześniej na dużym arkuszu szarego papieru planszę do gry w statki wielkości
10 na 10 kwadratów (A – J i 1 – 10). Oprócz tego przygotowuje trzy obrazki (wielkości dwóch lub trzech
kratek planszy – to będą statki) różnych siedlisk związanych z wodą – rzeka w mieście, oczko wodne w
polu, morze i plaża. Następnie na wszystkie kratki pól naklejamy karteczki samoprzylepne. Należy wcześniej tak zaplanować wielkość planszy, żeby dopasować kratki do wielkości karteczek samoprzylepnych.
Nauczyciel wyjaśnia uczniom zasady gry. Najpierw następuje podział na grupy. Można go przeprowadzić,
bazując na zdobytej już przez dzieci wiedzy.
Rozdajemy dzieciom karteczki z rysunkiem zwierzątka – wybieramy tyle zwierząt, ile chcemy mieć grup.
Następnie prosimy uczniów, żeby przypomnieli sobie lub zastanowili się, jaki odgłos wydaje to zwierzę.
Potem nauczyciel wymienia, jakie zwierzęta znajdują się na karteczkach i dla pewności naśladuje ich odgłosy. Kiedy dzieci wiedzą już, jaki odgłos wydawać, zaczynają naśladować swoje zwierzę i w ten sposób
szukają innych dzieci, które wydają ten sam odgłos. Przykładowe odgłosy: kaczka (kwa, kwa), ryba (tylko
poruszają ustami), żaba (kum, kum). Na koniec – w grupach – dzieci sprawdzają, czy zgadzają się ich obrazki. Nauczyciel pomaga zagubionym odnaleźć swoje grupy.
Dzieci w grupach decydują, które pole wybrać do odsłonięcia. Jeśli pod karteczką nic nie ma, kolejka przechodzi na następną grupę.
Gdy dzieciom udało się odkryć kawałek obrazka, nauczyciel pyta, co przedstawia kawałek rysunku. Jeśli
uczniowie się nie domyślą, kolejka przechodzi dalej.
Gdy jakaś grupa będzie umiała opowiedzieć, co znajduje się na obrazku, nauczyciel zadaje pytanie, co może
zagrażać temu siedlisku.
Na przykład:
Rzeka w mieście – nieoczyszczone ścieki, śmieci, spaliny, uregulowany brzeg pozbawiony roślinności,
statki z pasażerami itp.
Oczko wodne w polu – nawozy używane przez rolników, zaśmiecenie, zasypanie lub osuszenie (żeby pole
do obsiewu zbożem mogło być większe).
Morze i plaża – śmieci, wycieki ropy ze statków, nieoczyszczone ścieki.
Następnie uczniowie wspólnie zastanawiają się, jak należałoby postępować, żeby uniknąć tych zagrożeń – burza mózgów z pomocą nauczyciela. Wybór zagrożeń jest zależny od wiedzy, jaką posiadają
dzieci na ten temat.
Na koniec gry podsumowujemy, co należałoby robić, żeby te siedliska były takie, jak na zdjęciach. Nauczyciel pyta uczniów, czy byli w miejscach, które są narysowane, jak im się tam podobało, czy widzieli któreś
z wymienianych zagrożeń.
Pogadanka:
Nauczyciel opowiada o Światowym Dniu Wody, który obchodzimy 22 marca. Jest to bardzo ważna data,
gdyż wskazuje, że dla wielu państw, nie tylko dla Polski, temat ochrony wody jest bardzo istotny. Ten dzień
ma nam wszystkim przypominać, że woda jest dla nas niezbędna i dlatego musimy o nią dbać. Co roku
Dzień Wody ma swoje hasło – np. w 2010 roku mówimy o tym, jaka woda jest, czyli o jej jakości. Przed
chwilą zbadaliśmy jakość wody. Dla naszego zdrowia bardzo ważne jest, żeby woda miała jak najwyższą jakość, żeby była jak najlepsza.
Podsumowanie i ewaluacja:
Pytania do uczniów:
• Co zagraża siedliskom wodnym?
www.pgrozwija.pl
• Co możemy zrobić, żeby woda w rzece i jeziorze była czystsza?
• Na co zwracamy uwagę, kiedy przyglądamy się wodzie? Dlaczego jest to takie ważne?
• Po co obchodzimy Dzień Wody i w jakim miesiącu?
• Dlaczego zależy nam, żeby woda była czysta?
Prowadzący przygotowuje trzy pojemniczki, w które wkłada (oddzielnie) muszelki, patyczki i kamyki.
Obok stawia duży słoik. Prosi uczestników, aby wychodząc z zajęć wrzucili do słoika jedną rzecz, zależnie
od tego, jak podobały im się zajęcia. Na przykład: muszelka = bardzo mi się podobały, patyczek = nie mam
zdania, kamyk = nie podobały mi się.
Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:
• Zorganizujcie we współpracy z innymi placówkami i gminą akcję oczyszczania brzegów okolicznego
zbiornika wodnego. Oprócz sprzątania brzegów na pewno ważne będzie wykonanie tabliczek informacyjnych i zachęcających ludzi do tego, by swoje śmieci zabierali ze sobą. Jeśli w okolicy nie ma zbiornika wodnego, poszukajcie źródeł ujęć wody pitnej. Wokół nich są wyznaczone strefy ochronne, warto
sprawdzić, czy i tam nie przyda się sprzątanie.
• Zaplanujcie i przeprowadźcie wodny happening. Podczas niego można zaprezentować prace z konkursu plastycznego i fotograficznego, jak i materiały, które powstaną podczas waszych spotkań – plakaty,
rysunki itp. Możecie również przygotować występ artystyczny związany z wodą – przedstawienie, musical, może festiwal szant?
Możliwości pogłębiania wiedzy:
• Wycieczka do oczyszczalni ścieków lub wizyta u kogoś, kto założył przydomową oczyszczalnię ścieków.
• Zwiedzanie różnych budowli hydrotechnicznych (małe elektrownie wodne, młyny, jazy, zapory, przepławki dla ryb) – poznanie, w jaki sposób człowiek czerpie korzyści z energii, którą niesie woda, ale też
w jaki sposób dba (lub nie) o zachowanie ciągłości rzeki.
4
Lekcja 4: Dbamy o wodę
Czas spotkania: 1,5 godziny
Cele:
• Uczeń opisuje, na czym polega oczyszczanie wody.
• Uczeń wymienia, dlaczego dobra jakość wody jest ważna dla ludzi, zwierząt i roślin.
• Uczeń wyjaśnia, jak możemy oszczędzać wodę i o nią dbać na co dzień.
Metody pracy:
Pogadanka, pokaz, dyskusja, burza mózgów, ćwiczenie plastyczne.
Formy pracy:
Indywidualna, grupowa, praca dziecka z pomocą nauczyciela.
Woda – podstawa życia
13
Woda – podstawa życia
14
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
szklanka,
woda,
żyletka lub szpilka,
płyn do mycia naczyń,
butelki plastikowe po wodzie,
farba plakatowa,
piasek,
kawałek bawełnianej szmatki,
lejek,
chusteczki higieniczne,
gaza,
materiały plastyczne,
kartki z narysowaną butelką oraz podziałką na niej.
Przebieg lekcji
Wprowadzenie – pogadanka:
Nauczyciel przypomina, co działo się na ostatnich spotkaniach. Szczególną uwagę zwraca dzieciom na
zagrożenia, które poznały na poprzednich zajęciach. Dzieci przypominają, o jakich zagrożeniach była
mowa i jakie były możliwości zaradzenia im.
Realizacja tematu
Pokaz, dyskusja:
Nauczyciel pyta dzieci, co może się stać, jeśli nie będziemy dbać o czystość wody. Aby pomóc, może
podpowiedzieć, jak codzienne zachowania mogą wpływać na wodny świat, na przykład:
• Czy mycie samochodu w jeziorze to dobry pomysł? Dlaczego?
• Co należy zrobić ze śmieciami podczas wycieczki nad rzekę?
• Czy można na wakacjach myć zęby w jeziorze?
• Dlaczego należy korzystać z toalet na plażach?
Następnie nauczyciel demonstruje doświadczenie:
Do szklanki wlewa wodę, a następnie delikatnie umieszcza na niej żyletkę (lub szpilkę). Nie opada ona
na dno, ale utrzymuje się na wodzie. Niektóre zwierzęta również w taki sposób poruszają się po wodzie
– zawdzięczają to specyficznym właściwościom wody (napięciu powierzchniowemu). Do takich zwierząt
należy nartnik i pająk topik, które występują bardzo często w środowisku wodnym.
Nauczyciel mówi dzieciom, że wleje do szklanki płyn do mycia naczyń, którego używamy w domu, żeby
rozpuścić nieczystości.
Po wlaniu płynu do szklanki i delikatnym wymieszaniu żyletka nagle opada na dno. Nauczyciel może ją
wyjąć i spróbować jeszcze raz delikatnie położyć na wodzie, ale za każdym razem żyletka będzie opadała
na dno – nie jest to więc skutek mieszania.
Nauczyciel pyta dzieci, co mogło się stać.
Tłumaczy dzieciom, że płyny do mycia naczyń zawierają związki obecne również w mydłach i szamponach,
które pomagają nam pozbyć się brudu, ale w środowiskach naturalnych mogą wywołać wiele problemów.
Nauczyciel pyta dzieci, co mogłoby się stać z nartnikiem lub topikiem, gdybyśmy wlali bardzo dużo takiego
płynu na przykład do jeziora (utonęłyby). Tak może się wydarzyć, jeśli ktoś myje się w jeziorze lub gdy do
wody trafia nieoczyszczona woda z naszych domów.
Pokaz:
Nauczyciel pyta dzieci, czy wiedzą, jak oczyszcza się wodę. Dzieci zgłaszają różne pomysły, które nauczyciel
podsumowuje. Następnie prezentuje uczniom uproszczony schemat oczyszczania wody:
www.pgrozwija.pl
Do dużej szklanki należy wlać wodę, następnie zabarwić ją kolorową farbą plakatową. Można też dorzucić
odrobinę piasku i pyłu (np. z kredy).
Nauczyciel pyta dzieci, czy dużo czasu zajęło przygotowanie takiej brudnej wody. Prosi też uczniów, żeby
podali godzinę, o której zaczną razem z nauczycielem oczyszczanie. Prowadzący zapisuje ją na tablicy.
Wskazówka: Jeśli dzieci nie potrafią korzystać z zegara, można zaproponować podanie pory dnia, np.
wczesny ranek itp.
Następnie nauczyciel do czystej szklanki przelewa niewielką ilość tej wody – to będzie próba zerowa,
z którą uczniowie będą porównywać kolejne etapy oczyszczania.
Pierwszym krokiem w oczyszczaniu jest przelanie zanieczyszczonej wody przez sitko – pokazujemy
uczniom sitko i wodę. Na sitku pozostało niewiele zanieczyszczeń, zaś woda wciąż jest czerwona.
Drugi krok to rozciągnięcie kawałka bawełnianego materiału na plastikowej butelce, od której odcinamy szyjkę. Materiał napinamy i naciągamy gumkę recepturkę. Delikatnie przelewamy wodę. Na materiale
osiadł bardzo drobny pył – to kreda i barwnik w farbie plakatowej. Nauczyciel prosi dzieci o porównanie
z próbą wyjściową – widać pierwsze różnice.
Trzeci krok to nałożenie na inną butelkę skrawka materiału, przyczepienie go gumką do butelki, a następnie nasypanie na materiał nieco piasku. Przelewamy przez to wodę z poprzedniego etapu. Na piasku widać
pozostałości koloru, woda staje się coraz mniej zabarwiona.
Czwarty krok to umieszczenie lejka w szyjce butelki plastikowej. W lejek upychamy chusteczki higieniczne. Następnie powoli wlewamy do lejka wodę po kroku trzecim. Powinna ona powoli skapywać na dno butelki. Ten krok można powtórzyć, wymieniając chusteczki na nowe.
Oglądamy produkt końcowy naszego oczyszczania. Nie jest on całkowicie bezbarwny, ale w porównaniu
z początkowym zabarwieniem wody – jest o wiele lepiej. Można też porównać tę wodę z kranową, żeby
zobaczyć, że do normy jeszcze sporo brakuje.
Pogadanka:
Nauczyciel pyta uczniów, czy proces oczyszczania był dłuższy czy krótszy od procesu zanieczyszczania.
Sprawdzamy, ile minut zajęło oczyszczanie. Następnie nauczyciel tłumaczy dzieciom, że podobnie
jest w środowisku. Człowiek na różne sposoby zanieczyszcza wodę, która następnie powinna zostać
oczyszczona. Taki proces trwa bardzo długo i wymaga wiele pracy i energii. Ponadto nie każde miasto ma
swoją własną oczyszczalnię.
Nauczyciel pyta uczniów, czy udało im się dowiedzieć, czy ich miasto posiada oczyszczalnię ścieków i czy
wiedzą, gdzie ona się znajduje.
Burza mózgów:
Nauczyciel pyta dzieci, co można zrobić, żebyśmy nie produkowali tak dużo ścieków, zwłaszcza jeśli nie
mamy wystarczającej liczby oczyszczalni.
Dzieci podają różne pomysły, które nauczyciel może spisywać.
Przykłady: zakręcanie kranu podczas mycia zębów, mycie się pod prysznicem, podwójna spłuczka
w toalecie, mycie rąk pod małym strumieniem wody itp.
Podsumowanie i ewaluacja:
• Praca indywidualna. Uczniowie otrzymują arkusze papieru oraz samoprzylepne etykiety. Nauczyciel
prosi, aby w trosce o środowisko i o wodę każdy narysował piktogram i zrobił naklejkę, która będzie
nam przypominać o tym, jak oszczędzać wodę. Starsze dzieci mogą wymyślić wierszyki lub hasła –
reklamy, zachęcające do dbania o wodę.
• Uczniowie otrzymują kartki z narysowaną butelką oraz z podziałką na trzy. Prowadzący prosi, by
uczestnicy pokolorowali wodę na jasnoniebieski kolor – do odpowiedniej podziałki – zależnie od tego,
w jakim stopniu zajęcia ich zainteresowały.
Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:
• Zainicjujcie konkurs plastyczny i fotograficzny z wodą w roli głównej. Nagrodą może być na przykład
wystawa zwycięskich prac.
• Spróbujcie nakręcić krótki film edukacyjny o dowolnej tematyce wodnej. Możecie pokazać na nim
doświadczenia, które przeprowadziliście podczas spotkań lub wasze prace. Przekażcie film innym lub
umieśćcie go w Internecie, by skorzystało z niego możliwie dużo osób.
Woda – podstawa życia
15
Woda – podstawa życia
16
Możliwości pogłębiania wiedzy:
• Gmina – wydział ochrony środowiska. Można tu sprawdzić jakość wód w gminie, jak wiele jest poddawanych oczyszczaniu, jakie są problemy z gospodarką wodną na danym terenie (np. częste susze lub
powodzie).
• Biblioteka – książki naukowe (poszerzające wiedzę na temat wody, jej zasobów i gospodarki), ale także
literatura – legendy i podania oraz wierzenia związane z wodą, obecność wody w różnych kulturach
i zwyczajach.
Czy wiesz, że wodę można bardzo łatwo i szybko oczyścić? Służą do tego specjalne filtry – np. rurki oczyszczające wodę. Jeżeli woda jest jednak bardzo zanieczyszczona, potrzebne są specjalne środki uzdatniające wodę. Takim środkiem jest uzdatniający wodę PuR, produkowany przez Procter & Gamble, który stosowany jest najczęściej w najbardziej zanieczyszczonych i najuboższych rejonach Ziemi, gdzie blisko miliard ludzi nie ma dostępu
do czystej wody pitnej. Jedna saszetka PuR-a wystarcza na
oczyszczenie 1 litra nawet bardzo zabrudzonej wody, błyskawicznie. Dzięki niemu udało się już uratować życie ponad 8,300 osób w krajach rozwijających się. PuR był środkiem niezastąpionym i niezawodnym również podczas
największych kataklizmów ostatnich lat. Wykorzystywany w akcjach ratowniczych po takich kataklizmach jak
huragan Katrina, który nawiedził południe USA w 2005
roku, a także po trzęsieniu ziemi na Haiti w styczniu 2010
roku, gdzie dostarczono 6 milionów saszetek PuR-a, z których uzdatniono 60 mln litrów wody.
5
Lekcja 5: Bogactwo przyrody Morza
Bałtyckiego
Czas spotkania: 1,5 godziny
Cele:
• Uczeń wymienia wybrane gatunki fauny i flory morskiej.
• Uczeń rozpoznaje gatunki ryb, które spożywamy, a które pochodzą z Bałtyku.
• Uczeń wybiera sposoby, jak można chronić przyrodę nad morzem.
Metody pracy:
Gra dydaktyczna, quiz, dyskusja, pogadanka.
www.pgrozwija.pl
Formy pracy:
Indywidualna, grupowa, praca dziecka z pomocą nauczyciela.
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
•
•
•
zeszyt ćwiczeń,
arkusz szarego papieru,
kostka do gry z obrazkami,
klej,
zdjęcia i obrazki ilustrujące gatunki fauny i flory Morza Bałtyckiego,
atlas do rozpoznawania gatunków fauny i flory morskiej,
mapa Polski.
Przebieg lekcji
Wprowadzenie – podsumowanie pracy domowej z zeszytu ćwiczeń:
Nauczyciel sprawdza z dziećmi wykonanie pracy domowej.
Dyskusja:
N: Bardzo dużo wiemy już na temat wody. Ale do tej pory zajmowaliśmy się przede wszystkim wodą słodką.
A czy tylko taka występuje na świecie?
U: Jest jeszcze woda słona. Występuje w morzach i oceanach.
Wskazówka: Możemy zapytać dzieci, czy słyszały o tym, żeby jakaś rzeka była słona lub o słonych jeziorach
czy stawach.
N: Czy mieszkańcy Polski mają dostęp do słonej wody? Czy ktoś z was kiedyś był nad jakąś słoną wodą?
Uczniowie na podstawie swoich doświadczeń opowiadają np. o Morzu Bałtyckim. W miarę możliwości
należy uczniom pokazać mapę Polski oraz gdzie znajduje się Morze Bałtyckie, wasze miasto, Warszawa.
N: Co to w ogóle jest morze?
Uczniowie starają się skomponować definicję, nauczyciel może nakierować.
N: Co kojarzy się Wam z morzem, np. z Bałtykiem?
Uczniowie wymieniają różne skojarzenia.
Realizacja tematu
Gra dydaktyczna, quiz:
Nauczyciel podsumowuje skojarzenia, które wymieniły dzieci.
Następnie kładzie przed uczniami arkusz szarego papieru. Narysowane jest na nim Morze Bałtyckie wraz
z konturem wybrzeża Polski (z otaczającym lądem).
Należy przygotować kostkę do gry. Na kostce powinny znaleźć się obrazki symbolizujące zwierzęta, rośliny
nadmorskie oraz dowolną formę ochrony przyrody (np. wydmy ze Słowińskiego Parku Narodowego).
Do trzech kopert wkładamy obrazki – zdjęcia lub rysunki, które zawierają się w powyższych kategoriach.
Obrazków powinno być minimum tyle, ile jest dzieci w grupie.
Przykłady:
- zwierzęta nadmorskie: foka szara, meduza, dorsz, śledź, sercówka, mewa, lodówka, uhla,
- rośliny: bażyna czarna, mikołajek nadmorski, piaskownica zwyczajna, sosna zwyczajna,
- formy ochrony przyrody: Wydma Łącka, logo Słowińskiego Parku Narodowego, bielik.
Nauczyciel tłumaczy dzieciom zasady gry. Zadaje pytanie, na które odpowiedź pojawiała się na poprzednich
zajęciach – quiz. Dzieci, które wiedzą, podnoszą rękę.
Nauczyciel wybiera jedno dziecko, które udziela odpowiedzi. Jeśli była poprawna – może rzucić kostką. To,
co wypadnie, to kategoria, z jakiej dziecko dostaje obrazek.
Następnie mówi, co widzi na ilustracji i z pomocą nauczyciela oraz atlasu do rozpoznawania gatunków
(bądź książeczki na temat formy ochrony przyrody) nazywa gatunek lub formę ochrony.
Potem przykleja obrazek na arkuszu. Jeśli jest to roślina wodna – to na obszarze morza, jeśli gatunek jest
lądowy – na lądzie. Jeśli na obrazku przedstawiona jest konkretna forma ochrony przyrody (np. Woliński
Park Narodowy), uczeń może odszukać ją na mapie i nakleić obrazek w odpowiednim miejscu.
Woda – podstawa życia
17
Woda – podstawa życia
18
Po wyczerpaniu wszystkich obrazków nauczyciel podsumowuje kolaż. Powtarza z uczniami nazwy gatunków oraz omawia formy ochrony przyrody. Podczas rozmowy o gatunkach ryb można wspomnieć o tych,
które chętnie jemy, a które nie są chronione.
Ponieważ przyroda na wybrzeżu i w morzu jest bardzo narażona ze względu na turystykę, uczniowie
opracowują propozycje do kodeksu zachowania się na plaży, na przykład:
• Korzystamy z toalet przy wyjściach z plaży.
• Kąpiemy się tylko pod czujnym okiem ratownika i kogoś dorosłego.
• Wszystkie śmieci zabieramy ze sobą z plaży, nie zostawiamy zakopanych skarbów.
• Przywozimy ze sobą pocztówki i wspomnienia jako pamiątki, muszle zostawiamy w morzu.
Wskazówka: Grę można przeprowadzić także w inny sposób. Najpierw każde z dzieci rzuca kostką, a dopiero
potem odpowiada na pytanie. Jeśli nie zna odpowiedzi, nauczyciel może podpowiedzieć lub poprosić inne
dzieci o odpowiedź. Nawet w przypadku nieznajomości odpowiedzi lub popełnionego błędu dziecko może
przykleić swój obrazek.
Podsumowanie i ewaluacja:
• Nauczyciel z pomocą dzieci krótko przypomina, co działo się na każdym spotkaniu i o czym była mowa.
Następnie prosi, aby dzieci powiedziały o jednej ważnej informacji, którą zapamiętały z cyklu spotkań.
• Na koniec spotkania prowadzący może poprosić uczestników, aby na małych karteczkach narysowali
uśmiechniętą lub smutną buzię, zależnie od tego, czy zainteresowały ich zajęcia.
Wskazówka: Podczas gry dydaktycznej warto zadawać pytania, które pomogą dzieciom odświeżyć
zdobytą wiedzę.
Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:
• Happening – dbajmy o rzeki, dbajmy o Bałtyk. Uczestnicy wraz z nauczycielem mogą przygotować wystąpienia artystyczne i plakaty, promujące ochronę lokalnych cieków wodnych przed zanieczyszczeniami, które spływają potem do Bałtyku.
• Stworzenie wspólnego folderu, map, plakatów i innych form promocyjnych, zachęcających do wypoczynku nad polskim morzem w myśl przysłowia: „Cudze chwalicie, swego nie znacie”. Uczestnicy zachęcają nie tylko do wypoczynku, ale i do aktywnych form turystyki, podróżowania i poznawania lokalnych społeczności, tradycji i legend.
Możliwości pogłębiania wiedzy:
• Serwisy internetowe poświęcone Morzu Bałtyckiemu oraz projektom ekologicznym z nim związanym
(WWF, Stacja Morska na Helu).
• Biblioteka – książki, albumy oraz materiały prasowe.
• W miarę możliwości można na lekcję zaprosić oceanologa.
www.pgrozwija.pl
Pomoc dzieciom w potrzebie
i edukacja lokalnej społeczności
Głównym celem programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” jest osiągnięcie korzyści dla środowiska naturalnego oraz edukacja ekologiczna i obywatelska dzieci. U podstaw programu leży pomoc dzieciom
w potrzebie, dlatego zależy nam, aby informacje o działalności klubu
dotarły do jak najszerszego ich grona. Proponujemy skontaktować się
z najbliższym ośrodkiem zrzeszającym takie dzieci i nawiązać współpracę. Sugerujemy, aby klub zorganizował w czasie realizacji niniejszego tematu co najmniej dwie akcje
skierowane do dzieci. W konspektach na poprzednich stronach, przy każdej lekcji w punkcie „Zróbmy coś
dla innych” znajdują się propozycje takich działań. Proponujemy także przeprowadzić zajęcia na temat wolontariatu, aby dzieci zrozumiały jego ideę.
W jaki sposób organizować wydarzenia dla dzieci spoza klubu?
Doskonałym sposobem propagowania idei ekologicznej w społeczeństwie jest organizowanie wydarzeń, które docierają do szerszej grupy osób. Najlepszym odbiorcą działań klubu z pewnością będą dzieci
w wieku zbliżonym do wieku klubowiczów. Wydarzenia te powinny odbywać się w odpowiednim czasie, np.
w dniach związanych z datami ekologicznymi, aby propagować wiedzę ekologiczną w świadomości dzieci.
Ważne elementy:
•
•
•
•
•
•
•
udokumentowanie wydarzenia np. w postaci zdjęć,
przygotowanie miejsca,
zaplanowanie wydarzenia,
zdefiniowanie zaproszonej grupy,
odpowiednio wcześniejsze wysłanie zaproszeń,
uporządkowanie miejsca po zakończeniu wydarzenia,
ewentualne zorganizowanie sponsorów.
1. Organizowanie festynu
Proponujemy zorganizować festyn, który umożliwi bardzo różne aktywności dla dzieci w każdym wieku
i pozwoli im podzielić się zdobytymi doświadczeniami z kolegami z innych placówek. Najlepszym miejscem na przeprowadzenie akcji dla dzieci jest najbliższe otoczenie placówki. Pozwala to dzieciom, szczególnie młodszym, swobodnie włączyć się w organizację festynu oraz zapewni im wymianę doświadczeń
z rówieśnikami.
Możliwe elementy festynu:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
przedstawienie,
konkursy dla dzieci,
sesja plakatowa,
prezentacje proekologicznych zachowań,
wystawa prac plastycznych,
sprzątanie najbliższej okolicy,
zakładanie ogrodów,
gry i zabawy edukacyjne,
zapoczątkowanie regularnej zbiórki surowców wtórnych,
zielony pochód z okazji święta, np. Dnia Ziemi.
W organizowaniu samego festynu ważne jest:
• Odpowiednie zaplanowanie programu. Należy przeznaczyć na każdą aktywność wystarczającą ilość
czasu, uwzględniając wiek dzieci.
• Zachęcenie dzieci do pomocy w organizacji festynu, w zależności od wieku ich poziom zaangażowania
może być różny.
• Znalezienie i zarezerwowanie miejsca. Jeśli jest to placówka edukacyjna, należy zawiadomić dyrekcję
szkoły. W przypadku wyboru miejsca poza placówką, trzeba zarezerwować to miejsce. Może to być np.
Woda – podstawa życia
Edukacja
19
Woda – podstawa życia
20
•
•
•
•
•
miejscowy dom kultury lub park czy skwer, odpowiednie na organizację imprezy na świeżym powietrzu.
Zawiadomienie dyrekcji i rodziców w przypadku organizowania festynu poza placówką edukacyjną.
Zaproszenie przedstawicieli lokalnych mediów.
Umieszczenie plakatów informacyjnych w widocznych miejscach. Jeśli planowany jest duży festyn,
wtedy lepsze będzie umieszczenie ich poza placówką edukacyjną.
Wcześniejsze określenie programu, miejsca i czasu, a następnie podanie ich do wiadomości dzieci i ich
rodziców.
Konieczne jest wyznaczenie osób, które posprzątają teren.
2. Organizowanie happeningu
Najważniejsze aspekty organizacji, podobnie jak w przypadku festynu, to:
• Zaplanowanie i przygotowanie tematu akcji. Należy ustalić, co akcja ma przekazać, a potem przygotować plakaty lub inne widoczne środki przekazu.
• Wcześniejsze określenie programu, miejsca i czasu, a następnie podanie ich do wiadomości dzieci i ich
rodziców.
• Odpowiednie zaplanowanie akcji. Należy przeznaczyć odpowiednią ilość czasu, uwzględniając wiek
dzieci.
• Przygotowanie programu lub przedstawienia.
• Zachęcenie dzieci do pomocy w organizacji happeningu: w zależności od wieku ich poziom zaangażowania może być różny.
• Znalezienie miejsca na organizację happeningu na świeżym powietrzu i, jeśli to konieczne, uzyskanie
pozwolenia. Może to być np. miejscowy dom kultury lub park czy skwer.
• Zawiadomienie władz, prawdopodobnie konieczne będzie uzyskanie zezwolenia.
• Zaplanowanie sprzątania po happeningu.
• Zaproszenie przedstawicieli lokalnych mediów.
• Umieszczenie plakatów informacyjnych.
Zachęcamy zwłaszcza do organizacji happeningów dla pozostałych dzieci z własnej placówki, dlatego najlepszym miejscem będzie sama placówka. Jeśli myślimy też o innych uczestnikach – odpowiednie jest ruchliwe miejsce. Dobrze, gdyby miejsce to było w niewielkiej odległości od placówki edukacyjnej. Pozwala
to dzieciom, szczególnie młodszym, swobodnie włączyć się w organizację festynu.
www.pgrozwija.pl
Wolontariat – wstęp
Jednym z celów programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” jest pomoc
dzieciom w potrzebie. Dlatego istotnym założeniem projektu jest rozbudzenie w klubowiczach chęci do niesienia bezinteresownej pomocy innym i uświadomienie dzieciom, jak ważne jest, oparte na zasadach wolontariatu, angażowanie się w sprawy społeczności lokalnej w dzisiejszych czasach.
Zajęcia dotyczące wolontariatu mają przede wszystkim uzmysłowić dzieciom, czym jest wolontariat i dlaczego warto być wolontariuszem. Mają także zachęcić je do włączania się w akcję niesienia pomocy innym
ludziom. Propozycje działań, jakie można zorganizować w ramach pomocy, dołączone są do konspektów
lekcji w punkcie „Zróbmy coś dla innych”. Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z nimi. Sugerujemy
zorganizowanie dwóch lub trzech tego rodzaju działań w trakcie trwania programu.
Czym jest wolontariat?
Wolontariat to świadoma, dobrowolna i bezpłatna praca, świadczona na rzecz innych bądź całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinne czy przyjacielskie. Wolontariat jest podstawą społeczeństwa obywatelskiego, gdzie ludzie sami przejmują odpowiedzialność za ważne społecznie kwestie. Ludzie
działający jako wolontariusze są otwarci na potrzeby innych, lepiej pracują w grupie i lepiej umieją przed
sobą stawiać długofalowe cele. Często też wolontariat wspomaga rozwój takich cech, jak kreatywność,
odpowiedzialność czy empatia, niejednokrotnie pomaga również sprecyzować swoje zainteresowania
i rozwijać pasje. Okres nauki bardzo sprzyja kreowaniu postaw altruistycznych, gdyż dzieci cechuje duża
otwartość i łatwość podejmowania nowych wyzwań, co sprzyja zaangażowaniu się w wolontariat i kontynuowaniu tej działalności przez długie lata.
Słowa „wolontariat” zaczęto używać w latach 60. XX wieku i pochodzi ono od łacińskiego słowa volontarius – ochotniczy, dobrowolny.
Ministerstwo Edukacji Narodowej w „Strategii Państwa dla Młodzieży na lata 2002–2012” uznało upowszechnianie wolontariatu wśród dzieci i młodzieży za jedno z priorytetowych zadań w obszarze polityki ds. młodzieży.
Więcej informacji można znaleźć na stronie Centrum Wolontariatu:
www.wolontariat.org.pl
Woda – podstawa życia
Wstęp
21
Woda – podstawa życia
Wolontariat
22
Wolontariat – szkoła podstawowa, klasy 1–3
Cele:
• Uczestnicy warsztatów poznają definicję słowa „wolontariat”.
• Zapoznanie z podstawowymi zasadami wolontariatu w kontekście
innych działań społecznych.
Metody pracy:
Pokaz, mapa myśli, gra dydaktyczna, pogadanka.
Formy pracy:
Praca indywidualna, zespołowa, grupowa.
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zdjęcia lub ilustracje wolontariuszy przy pracy,
duży brystol,
flamastry, kredki,
markery,
koperty,
kolorowe kartki,
kolorowe literki do ułożenia słowa „wolontariat”,
tablica korkowa,
kartki A4,
pinezki.
Przebieg zajęć
Wprowadzenie:
Rozdajemy uczestnikom warsztatów zdjęcia osób zajmujących się wolontariatem i prosimy ich o dokładne przyjrzenie się im. Na razie nie mówimy, o czym będą zajęcia, wspominamy jednak, że osoby, które teraz widzą na zdjęciach, to wolontariusze.
Realizacja tematu
Mapa myśli:
Prezentujemy uczestnikom dużą kartkę z narysowanym na środku słońcem i wpisanym w środku wyrazem WOLONTARIUSZ. Prosimy uczestników, aby wymieniali swoje skojarzenia związane z tym słowem,
a gdy ktoś coś powie – prosimy go o podejście i narysowanie jakiegoś symbolu danej cechy (sami możemy
spisywać je sobie gdzieś na kartce); na koniec trzeba przeczytać wszystkie określenia.
Gra dydaktyczna:
Dzielimy grupę na cztery podgrupy za pomocą wybranej aktywnej metody. Na przykład rozdajemy uczestnikom karteczki z rysunkami zwierząt w taki sposób, aby taka sama liczba uczniów dostała jedną z czterech nazw. Uczestnicy muszą stworzyć grupę, wydając jedynie odgłosy charakterystyczne dla danego zwierzęcia.
Każda grupa w sali, w której odbywają się zajęcia, musi znaleźć jedną kopertę. W kopertach dzieci znajdą
dwie kartki z pewnymi cechami i muszą wybrać tę cechę, która pasuje do wolontariatu (ważne, żeby karteczki były kolorowe, a napisy bardzo czytelne):
• koperta 1 – płatna/bezpłatna,
• koperta 2 – świadomie podjęta praca/praca przy okazji,
• koperta 3 – dobrowolna/z przymusu,
• koperta 4 – wobec osób najbliższych/wobec osób, które nie są naszą rodziną ani przyjaciółmi.
Po dokonaniu wyboru cechy każda grupa musi przedstawić ją na kartce A4 przy pomocy rysunku.
Każda grupa prezentuje swój rysunek i mówi, jaką cechę wybrała. Razem tworzymy definicję wolontariatu
www.pgrozwija.pl
– pomoc innym ludziom, świadoma, dobrowolna i bezpłatna praca, świadczona na rzecz innych ludzi znajdujących się w potrzebie bądź całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno-przyjacielskie.
Pogadanka:
• Nauczyciel wspólnie z dziećmi zastanawia się, gdzie w ich okolicy mieszkają dzieci w ich wieku lub
zbliżonym, które zdaniem dzieci potrzebują pomocy. Następnie prosi dzieci o zaproponowanie sposobów pomocy takim dzieciom.
• W tym momencie nauczyciel powinien nawiązać do wydarzeń dodanych do każdej lekcji, które można
wykorzystać przy pomocy dzieciom w potrzebie.
Podsumowanie:
Na koniec zajęć grupa wspólnie z nauczycielem tworzy gazetkę ścienną o wolontariacie, prezentując na
niej zdjęcia wykorzystane podczas warsztatów, słoneczko, rysunki grup i definicję słowa „wolontariusz”.
Woda – podstawa życia
23
Woda – podstawa życia
24
Notatki
www.pgrozwija.pl
Pomagajmy
POMAGAJMY ZIEMI CODZIENNIE
Oszczędzajmy wodę
•
•
•
•
•
włączaj pełną pralkę i zmywarkę
myjąc twarz lub zęby, zakręcaj wodę
korzystaj z prysznica zamiast z wanny
napraw kapiące krany i dobrze je zakręcaj
zmywając dużo naczyń, korzystaj z miski z płynem do mycia i płucz je pod niewielkim strumieniem
wody
• nie wyrzucaj śmieci do rzeki ani na jej brzeg
Nie marnujmy energii
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wymień żarówki na energooszczędne
gaś światło w pomieszczeniach, w których nie przebywasz
zmień sprzęt AGD na ekonomiczny
wyłączaj nieużywane urządzenia z trybu uśpienia
zadbaj o szczelność okien w swoim domu
wyłączaj ładowarki z prądu, jeśli ich nie używasz
gotuj tyle wody w czajniku, ile potrzebujesz
ociepl swój dom
nie zasłaniaj grzejników
wietrz pomieszczenie szybko i intensywnie
obniż temperaturę w domu
Wybierajmy transport publiczny
• krócej stoisz w korkach lub nie stoisz w nich wcale
• nie musisz szukać miejsca do parkowania i zastanawiać się, na jak długo masz opłacony czas za parkowanie
• robiąc krótkie spacery – dbasz o zdrowie
• korzystanie z transportu publicznego jest tańsze niż użytkowanie samochodu
Na zakupy z własną torbą
• jest trwalsza
• możesz z niej skorzystać wiele razy
Segregujmy odpady
• papier zadrukowany jednostronnie można użyć ponownie
• z przetworzonego metalu, plastiku, szkła, papieru można wyprodukować nowe przedmioty
• papier z makulatury to oszczędzone drzewa oraz mniej zużytej wody, a do tego mniej zanieczyszczone
środowisko
• jeśli wyrzucasz śmieci – zmniejszaj ich objętość, na przykład zgniatając butelkę lub karton
• baterie wrzucaj do odpowiednich pojemników – jest to odpad niebezpieczny; ponadto z baterii można
odzyskać metale szlachetne
• dbając o to, by śmieci były posegregowane i przetworzone, zmniejszasz ich ilość w środowisku
Jestem „eko” – jestem trendy
Woda – podstawa życia
Ptasie ogrody
– chronimy bioróżnorodność
Człowiek jako część ekosystemu
– czyli jak na co dzień
pomagać środowisku
Produkcja materiałów sfinansowana
ze środków programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.”
ISBN 978-83-906300-8-3