Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zmiany zatrudnienia w Polsce

Transkrypt

MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 16
Artykuły
Urszula Kłosiewicz-Górecka,
Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur w Warszawie
Nakłady inwestycyjne
przedsiębiorstw
a zmiany zatrudnienia w Polsce
Celem artykułu jest analiza relacji zachodzących pomiędzy inwestycjami przedsiębiorstw a sytuacją na rynku pracy w poszczególnych sektorach gospodarki w Polsce w latach 2002–2011
i porównanie sektorowej struktury zatrudnienia
w Polsce ze strukturą zatrudnienia w Unii Europejskiej.
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że sytuacja na rynku pracy uwarunkowana jest szeregiem
zróżnicowanych czynników, spośród których do
najważniejszych należą inwestycje przedsiębiorstw, to bowiem głównie od ich poziomu i rodzaju zależy liczba tworzonych miejsc pracy1.
Zwykle wyróżnia się:
z inwestycje nowe rozwojowe, które przyczyniają
się do wzrostu popytu na pracę,
z inwestycje odtworzeniowe, umożliwiające utrzymywanie dotychczasowych miejsc pracy,
z inwestycje, które nie tworzą nowych miejsc pracy, a nawet nie przyczyniają się do utrzymania
istniejących miejsc pracy, ale zwiększają produktywność pracy.
Jak wiadomo, produktywność pracy przyczynia
się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw,
a w długim okresie skutkuje z reguły wzrostem
zatrudnienia, ale może również wywoływać trudności z utrzymaniem dotychczasowych miejsc
pracy. Jest tak w sytuacji, gdy wprowadzenie nowoczesnej techniki i organizacji pracy wywołuje
zapotrzebowanie na wyższy poziom kwalifikacji
osób pracujących na dotychczasowych stanowiskach pracy.
1 M. Moszyński, Procesy delokalizacji we współczesnej gospodarce światowej — szansa czy zagrożenie dla polskiego rynku pracy? W: Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, D. Kopycińska (red.), Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 38-48.
16
W artykule postawiono hipotezę, że kreowanie
warunków sprzyjających odpowiedniej strukturze
inwestycji w gospodarce może stać się przyczyną pozytywnych strukturalnych zmian na rynku pracy.
Dynamika nakładów
inwestycyjnych przedsiębiorstw
oraz liczby pracujących
według sektorów gospodarki
Analiza dynamiki nakładów inwestycyjnych
i liczby pracujących ogółem w gospodarce narodowej w latach 2002–2011 wskazuje, że wzrost nakładów inwestycyjnych w latach 2005–2007 skutkował rosnącą liczbą pracujących, przy czym
zmiany w liczbie pracujących były słabsze niż dynamika inwestycji. Słabnąca w latach 2007–2009
dynamika nakładów inwestycyjnych pozwoliła zaledwie na utrzymanie dotychczasowej liczby pracujących. W 2009 r. przy wzroście nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej jedynie o 0,6%
nastąpiło w porównaniu z rokiem 2008 zmniejszenie liczby pracujących o 1,8% (tablica 1). Niewielki przyrost nakładów inwestycyjnych nie był
w stanie przezwyciężyć negatywnych konsekwencji dla rynku pracy, wywołanych przede wszystkim obniżeniem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i podjętymi przez przedsiębiorstwa procesami racjonalizacji zatrudnienia, skutkującymi
zwolnieniami pracowników.
Przeprowadzona analiza wskazuje na zależność
dynamiki nakładów inwestycyjnych oraz liczby
pracujących od koniunktury gospodarczej.
W okresie ożywienia gospodarczego (lata
2007–2008) wzrastała dynamika nakładów inwestycyjnych oraz liczba pracujących. Natomiast po-
MARKETING I RYNEK 11/2013
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 17
Artykuły
Tablica 1. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w gospodarce narodowej Polski
Liczba pracujących
Rok
w mln zł
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
109 266
110 860
120 467
131 055
154 880
191 714
217 260
218 581
217 287
243 346
dynamika
(rok poprzedni =100,0)
90,0
101,5
108,7
108,8
118,2
123,8
113,3
100,6
99,4
111,9
w tys.
dynamika
(rok poprzedni =100,0)
12 803,3
12 640,7
12 720,2
12 890,7
13 220,0
13 771,1
14 037,2
13 782,3
14 106,9
14 232,6
87,3
98,7
100,6
101,3
102,6
104,2
101,9
98,2
102,4
100,9
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, 2006, 2008, 2010, 2012, GUS, Warszawa 2004, 2006, 2008, 2010, 2012.
gorszenie koniunktury w 2009 r. skutkowało
zmniejszeniem dynamiki nakładów inwestycyjnych i najczęściej jeszcze silniejszą reakcją w zakresie liczby pracujących, przy czym w poszczególnych sektorach gospodarki reakcje te były zróżnicowane.
Najwyższą dynamikę nakładów inwestycyjnych
odnotowano w sektorze usług (wzrost o 137,8%), co
skutkowało wzrostem o 13,6% liczby pracujących
w tej sferze gospodarki. Podobna dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych miała miejsce w latach 2002–2011 w sektorze rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa (wzrost o 133,7%), ale przy niższej niż w usługach dynamice wzrostu liczby pracu-
jących w tej sferze gospodarki (9,7%). Najniższą dynamikę wzrostu nakładów inwestycyjnych odnotowano w Polsce w latach 2002–2011 w sektorze
przemysłu (wzrost o 99,5%) przy wzroście liczby
pracujących w analizowanym okresie o 7,3%, czyli
słabszym niż w sektorze usług oraz rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa. W sektorze obejmującym rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
rosnąca w latach 2004–2007 dynamika nakładów
inwestycyjnych praktycznie nie wywoływała zmian
w zakresie liczby pracujących (rysunek 1). Silniejszy wzrost zatrudnienia dotyczył jedynie 2010 r., po
czym w następnym okresie powrócił do poprzedniego stanu.
Rysunek 1. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w sektorze rolnictwa,
leśnictwa, łowiectwa i rybactwa (rok poprzedni = 100,0)
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, 2006, 2008, 2010, 2012, GUS, Warszawa 2004, 2006, 2008, 2010, 2012.
17
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 18
Artykuły
W analizowanym 10-letnim okresie w sektorze rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa wystąpiły niewielkie zmiany zarówno jeśli chodzi o udział nakładów inwestycyjnych w ogółem inwestycjach w gospodarce (2,5% w 2011 r. wobec 2,1% w 2002 r.), jak
i w udziale pracujących wśród ogółu pracujących
w kraju (16,9% w 2002 r. wobec 16,7% w 2011 r.) — tablica 2.
Przedstawione dane dotyczące zatrudnienia
w sektorze rolnictwa w Polsce wymagają szerszego
komentarza. W Polsce w rolnictwie pracuje blisko
17% ogółu pracujących, podczas gdy dla 27 krajów
Tablica 2. Struktura nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących według sektorów gospodarki
w latach 2002–2011
Pracujący
Wyszczególnienie
1
18
w mln zł
w%
2
3
w tys.
4
w%
5
100,0
12 803,3
100,0
2 278
42 779
64 209
2,1
39,2
58,7
2 167,4
3 564,5
7 071,4
16,9
27,9
55,2
2003 r. ogółem
w tym:
Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
Przemysł
Usługi
110 860
100,0
12 640,7
100,0
2 246
45 975
62 639
2,0
41,4
56,6
2 144,6
3 488,4
7 007,7
17,0
27,6
55,4
2004 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
120 467
100,0
12 720,2
100,0
2 649
50 987
66 831
2,2
42,3
55,5
2 145,1
3 519,7
7 055,4
16,8
27,6
55,6
2005 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
131 055
100,0
12 890,7
100,0
3 018
56 542
71 495
3,0
42,5
54,5
2 134,1
3 519,1
7 237,5
16,6
27,3
56,1
2006 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
154 880
100,0
13 220,0
100,0
3 455
67 910
83 515
2,8
43,8
53,4
2 145,2
3 694,3
7 380,5
16,3
27,9
55,8
2007 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
191 714
100,0
13 771,1
100,0
4 166
83 924
103 624
2,2
43,7
54,1
2 149,9
3 923,4
7 697,8
15,6
28,5
55,9
2008 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
217 260
100,0
14 037,2
100,0
4 620
96 772
115 868
2,2
44,5
53,3
2 142,2
3 943,2
7 951,8
15,3
28,0
56,7
2009 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
218 581
100,0
13 782,3
100,0
4 094
80 128
134 359
1,9
36,6
61,5
2 124,9
3 774,5
7 882,9
15,4
27,4
57,2
2002 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
109 266
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 19
Artykuły
1
2
3
4
5
2010 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
217 287
100,0
14 106,9
100,0
4 282
76 264
136 741
2,3
35,1
62,6
2 376,1
3 774,7
7 956,1
16,8
26,8
56,4
2011 r. ogółem
w tym:
Przemysł
Usługi
243 346
100,0
14 232,6
100,0
5 324
85 351
152 671
2,5
34,8
62,7
2 376,7
3 824,5
8 031,4
16,7
26,9
56,4
Ź r ó d ł o: jak tablicy 1.
UE jest to około 5%. Dla porównania w Polsce pracuje prawie tyle samo osób, ile łącznie w Niemczech, we Francji i w Hiszpanii2.
Oficjalne statystyki wskazują, że w Polsce w rolnictwie bez pracy pozostaje niecałe 50 tys. osób.
Jednak według szacunków prowadzonych w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IRGiŻ) oraz w Instytucie Rozwoju Wsi
i Rolnictwa PAN rolnictwo w Polsce ukrywa około
600 tys. bezrobotnych. Mała liczba rolników zarejestrowanych w urzędach pracy wynika głównie
z obowiązującego prawa. Duża część rolników nie
może zarejestrować się w powiatowych urzędach
pracy jako osoby bezrobotne, nawet jeśli pracowali
oni dodatkowo na etacie poza rolnictwem3. Zgodnie
z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy4 bezrobotnym może być tylko osoba,
która nie jest właścicielem nieruchomości rolnej
o powierzchni użytków rolnych przekraczających
dwa hektary przeliczeniowe5. Zdaniem ekspertów
z IRGiŻ jedynie około 300 tys. gospodarstw rolnych
na 2,3 mln ogółem w Polsce jest w stanie zapewnić
rodzinom dochód porównywalny z osiąganym przez
gospodarstwa domowe, których członkowie pracują
poza rolnictwem. Zdecydowana większość gospodarstw rolnych (87%) nie zapewnia nie tylko odpowiedniego dochodu, lecz także pracy przez cały rok
w pełnym wymiarze6.
2 Bezrobocie schowało się na wsi, www.serwisy.gazetaprawna.pl/praca-ikariera/artykuły/659412, odczyt: 04.06.2013.
3 Tamże.
4 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, DzU z 2004 r. Nr 99, poz. 1001.
5 Według Obwieszczenia Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia
21 września 2012 r. w sprawie wysokości przeciętnego dochodu z pracy
w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego w 2011 r.
przeciętny dochód z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha
przeliczeniowego wynosił w 2011 r. 2713 zł (na podstawie art. 18 ustawy
z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, DzU z 2006 r. Nr 136, poz.
969, z późn. zm.).
6 serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuły/631196, odczyt:
04.06.2013.
Tymczasem w 2011 r. w porównaniu z rokiem
2010 liczba pracujących w rolnictwie wzrosła (tablica 2). Dzieje się to w sytuacji, gdy przybywa na wsi
maszyn, które zastępują pracę ludzką i powodują
spadek zapotrzebowania na pracę fizyczną. Zdaniem ekspertów z Instytutu Ekonomiki Rolnictwa
i Gospodarki Żywnościowej oraz Szkoły Głównej
Handlowej ukryte bezrobocie w rolnictwie szybko
nie zniknie, gdyż powiększanie gospodarstw rolnych następuje wolno. Właściciele niewielkich kawałków ziemi nie chcą się ich pozbyć gdyż dzięki
nim mają ubezpieczenia i dopłaty bezpośrednie
z Unii Europejskiej7 .
W latach 2002–2008 nakłady inwestycyjne
w sektorze przemysłu rosły, wykazując przemiennie okresy silniejszej i słabszej dynamiki wzrostu,
które nie zawsze skutkowały wzrostem liczby pracujących w tym sektorze, np. w 2004 r. wzrost nakładów inwestycyjnych o 10,9% spowodował tylko
0,9% przyrostu pracujących, a w kolejnym roku
(2005 r.) wzrost nakładów inwestycyjnych o kolejne 10,9% nie wystarczył, aby utrzymać miejsca
pracy na poziomie z roku 2004 (rysunek 2).
Z kolei silny spadek nakładów inwestycyjnych
w 2009 r. wskutek obniżenia poziomu rozwoju gospodarczego nie spowodował tak silnego spadku
liczby pracujących, ale też wzrost inwestycji
w 2011 r. nie przywrócił stanu zatrudnienia
w przemyśle z roku 2008.
W analizowanym 10-letnim okresie udział sektora przemysłu w nakładach inwestycyjnych ogółem
w gospodarce wahał się od około 43–44% podczas
koniunktury gospodarczej do 34–35% w okresie
spadku rozwoju gospodarczego, przy czym w ostatnich latach (2009–2011) udział nakładów inwestycyjnych w sektorze przemysłu systematycznie
zmniejsza się. Natomiast udział liczby pracujących
w tym sektorze w stosunku do ogółem pracujących
w gospodarce narodowej w latach 2009–2011 nieznacznie zmniejszył się, z 27–28% w początkowych
7 Tamże.
19
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 20
Artykuły
Rysunek 2. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w sektorze przemysłu
(rok poprzedni = 100,0)
Ź r ó d ł o: jak rysunku 1.
Rysunek 3. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących ogółem w sektorze usług
(rok poprzedni = 100,0)
Ź r ó d ł o: jak rysunku 1.
20
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 21
Artykuły
latach i ponad 28% w okresie ożywienia gospodarczego do 26–27% w okresie dekoniunktury.
Zaobserwowane zmiany w liczbie pracujących
w sektorze przemysłu wynikają także z dokonującego się postępu technicznego i wprowadzania nowych form organizacji (np. wykorzystania źródeł
energii na rzecz bardziej efektywnych i ekologicznych). Prowadzi to z jednej strony do spadku zatrudnienia i zmniejszenia zapotrzebowania na kadry nisko i niewykwalifikowane, z drugiej zaś do
rozwoju w polskiej gospodarce sekcji wiążących zatrudnienie (np. budowa dróg i autostrad). Dla zmiany struktury zatrudnienia coraz większe znaczenie
mają wiedza, umiejętności i kwalifikacje pracowników, które stają się najważniejszymi aktywami
przedsiębiorstw.
W latach 2002–2011 w sektorze usług wzrastały nakłady inwestycyjne, przy czym w poszczególnych latach występowały przemiennie okresy silniejszej i słabszej dynamiki wzrostu inwestycji,
które w poszczególnych latach przynosiły 2–4%
wzrostu zatrudnienia w tej sferze gospodarki (rysunek 3). Trzeba jednak podkreślić, że w długim
okresie (lata 2002–2011) to właśnie w sektorze
usług nastąpił:
z największy wśród sektorów gospodarki przyrost
zatrudnienia (13,6%),
z wzrost udziału pracujących wśród ogółu pracujących w gospodarce (z około 55% w 2002 r. do
56,5% w roku 2011).
Tworzenie licznych nowych miejsc pracy
(w tym dla osób o wysokich kwalifikacjach) jest
cechą inwestycji usługowych8. Warto przy tym
podkreślić, że Polska jest zdecydowanym liderem
w zakresie bezpośrednich inwestycji usługowych
w Europie Środkowej i Wschodniej, a w raporcie
Grupy Everest z października 2011 r. została zaliczona do grupy pięciu najatrakcyjniejszych lokalizacji dla ośrodków nowoczesnych usług biznesowych9.
Dynamika i struktura nakładów
inwestycyjnych oraz pracujących
w sekcjach sektora usług
W latach 2009–2011 dynamika nakładów inwestycyjnych w poszczególnych sekcjach sektora
usług była zróżnicowana (tablica 3).
W 2011 r. w stosunku do roku 2010 dynamika
nakładów inwestycyjnych była najwyższa w sek8 Raporty. Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie
2011–2012, IBRKK, Warszawa 2012, s. 189.
9 Global Location Insights: October 2011-Perspectives on Global Services
Market in Poland, Everest Group, research.everestgrp.com, odczyt:
15.05.2012.
cjach: administracja publiczna, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne oraz administrowanie
i działalność wspierająca, ale zwiększone inwestycje nie przełożyły się na wzrost liczby pracujących
w tych sekcjach. Z kolei zmniejszenie nakładów
inwestycyjnych w sekcjach edukacji, ochrony
zdrowia i pomocy społecznej skutkowało tylko niewielkim spadkiem zatrudnienia w tych obszarach
gospodarki. W latach 2010–2011 największy
wzrost liczby pracujących (mimo spadku nakładów inwestycyjnych) odnotowano w sekcji informacji i komunikacji oraz działalności finansowej
i ubezpieczeniowej, co należy uznać za pozytywny
przejaw rozwoju nie tylko sektora usług, ale też
gospodarki narodowej, w której sfera informacji,
komunikacji i finansowania ma istotne znaczenie
dla funkcjonowania ogółu podmiotów gospodarczych. Stosunkowo wysoka dynamika liczby pracujących miała miejsce także w sekcjach: transportu i gospodarki magazynowej, obsługi rynku
nieruchomości oraz działalności profesjonalnej,
naukowej i technicznej, co również należy ocenić
pozytywnie, gdyż wzrost zatrudnienia dotyczy
usług kreujących postęp oraz usług korzystających z zaawansowanej wiedzy i nowoczesnych
technologii.
Zróżnicowane tempo inwestowania w poszczególnych sekcjach usługowych prowadzi w dłuższych okresach do zmian struktury nakładów inwestycyjnych oraz liczby pracujących w sektorze
usług10. Od wielu lat najwyższy udział w nakładach inwestycyjnych w sektorze usług mają sekcje: transportu i gospodarki magazynowej, obsługi rynku nieruchomości, handlu, naprawy pojazdów samochodowych, ale tendencje w tym zakresie są zróżnicowane (tablica 4). Sekcja transportu i gospodarki magazynowej wykazuje systematyczny wzrost udziału w nakładach inwestycyjnych w sektorze usług — z 21,3% w roku 2005
do 35,2% w 2011 r., przy niewielkim wzroście
udziału pracujących w tej sekcji wśród ogółem
pracujących w sektorze usług (z 8,7 do 8,9%).
Sekcja ta ma wysoki udział podmiotów prywatnych, w tym zagranicznych, które angażują swoje środki finansowe, a ponadto do tej sfery gospodarki skierowano wysokie wsparcie na inwestycje ze środków UE.
Sekcja obsługi rynku nieruchomości w analizowanym okresie zmniejszyła swój udział w nakładach inwestycyjnych w sektorze usług z 24,1%
w roku 2005 do 18,0% w 2011 r., przy zachowaniu
dość stabilnego udziału pracujących w tej sekcji
wśród ogółem pracujących w usługach. Spadek inwestycji wynikał z ponad dwukrotnego w 2010 r.,
10 U. Kłosiewicz-Górecka, Działalność inwestycyjna w sektorze usług. W:
Raporty. Usługi w Polsce 2009–2011, IBRKK, Warszawa 2012, s. 64–67.
21
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 22
Artykuły
Tablica 3. Dynamika nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących w sekcjach sektora usług
Dynamika nakładów inwestycyjnych
w sektorze (w %)
Wyszczególnienie
2009/2008
Handel; naprawa pojazdów samochodowych
Dynamika pracujących w sektorze
(w %)
2010/2009
2011/2010
2009/2008
2010/2009
2011/2010
89,7
85,7
103,9
95,3
100,4
99,8
Transport i gospodarka magazynowa
126,2
114,1
124,8
94,6
101,1
101,5
Zakwaterowanie i gastronomia
104,0
102,9
108,6
91,9
94,0
98,7
91,8
93,7
108,9
102,8
99,2
103,8
Informacja i komunikacja
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
97,9
81,8
108,0
95,9
101,2
102,5
Obsługa rynku nieruchomości
96,0
94,4
101,2
100,2
101,5
101,6
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
95,1
97,5
109,8
101,6
100,2
101,9
Administrowanie i działalność wspierająca
86,5
81,9
126,2
100,3
109,6
99,5
98,1
Administracja publiczna, obowiązkowe
90,9
117,4
130,5
104,9
100,6
Edukacja
zabezpieczenia społeczne
107,5
121,5
99,3
101,3
100,7
99,9
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna
114,8
111,2
96,0
102,6
102,2
99,8
Działalność związana z kulturą, rozrywką
i rekreacją
Pozostała działalność usługowa
131,7
116,1
86,7
100,3
101,4
100,5
103,6
110,9
129,0
101,0
98,2
100,6
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2010, 2011, 2012, GUS, Warszawa 2010,
2011, 2012.
Tablica 4. Udział nakładów inwestycyjnych i liczby pracujących w sekcjach sektora usług
Udział nakładów inwestycyjnych
w sektorze (w %)
Wyszczególnienie
Ddział pracujących w sektorze
(w %)
2005
2009
2010
2011
2005
2009
2010
2011
Handel; naprawa pojazdów samochodowych
Transport i gospodarka magazynowa
Zakwaterowanie i gastronomia
Informacja i komunikacja
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
Obsługa rynku nieruchomości
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
Administrowanie i działalność wspierająca
Administracja publiczna, obowiązkowe
zabezpieczenia społeczne
Edukacja
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna
Działalność związana z kulturą, rozrywką
i rekreacją
Pozostała działalność usługowa
17,8
21,3
1,5
6,9
4,3
24,1
3,3
2,3
14,8
27,9
1,8
5,5
3,8
21,2
2,9
2,7
12,3
31,2
1,8
5,2
3,0
19,6
2,8
2,1
11,5
35,2
1,8
5,1
2,9
18,0
2,7
2,3
28,6
8,7
3,0
2,5
4,1
2,4
5,6
4,5
27,6
8,8
3,2
3,8
4,2
2,4
6,1
4,8
27,5
8,8
3,0
3,0
4,2
2,5
6,0
5,2
27,4
8,9
2,9
3,1
4,3
2,5
6,2
5,1
6,1
5,2
4,1
4,0
4,7
4,5
4,4
5,6
5,0
5,4
5,1
4,3
12,1
14,4
9,6
12,3
13,6
9,5
12,2
13,6
9,6
11,9
13,5
9,6
2,5
0,6
5,5
0,7
6,3
0,7
4,9
0,8
1,8
2,7
1,0
2,6
1,9
2,5
1,9
2,5
Ogółem sekcje sektora usług
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Ź r ó d ł o: jak tablicy 3.
w porównaniu z rokiem 2009, spadku popytu na
mieszkania. Zastój na tym rynku to efekt kryzysu
oraz wejścia w życie nowelizacji prawa bankowe-
22
go w odniesieniu do kredytów, które zobowiązuje
banki do bardziej restrykcyjnego badania zdolności kredytowej, a także cyklu podwyżek stóp pro-
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 23
Artykuły
centowych. Mimo problemów firm funkcjonujących na rynku nieruchomości, inwestycje w tej
branży w 2012 r. rozwijały się, przede wszystkim
aby zdążyć przed wejściem w życie ustawy deweloperskiej, która nakłada na nich obowiązek prowadzenia specjalnych rachunków powierniczych11.
W sekcji handlu, naprawy pojazdów samochodowych, podobnie jak w sekcji obsługi rynku nieruchomości, systematycznie spada udział nakładów
inwestycyjnych w inwestycjach ogółem w sektorze
usług — z 17,8% w 2005 r. do 11,5% w 2011 r. Jest
to konsekwencja zmniejszenia przez zagraniczne
przedsiębiorstwa handlowe dynamiki inwestowania w porównaniu z połową lat 90. XX w., kiedy
miały miejsce intensywne procesy globalizacji handlu w Polsce. Jest to też skutek ograniczenia inwestycji przez zagraniczne firmy wskutek pogarszających się warunków ich finansowania, wynikających
z kryzysu gospodarczego. W efekcie w 2011 r. w stosunku do roku 2010 zmniejszyła się liczba pracujących w tej sekcji, a także ich udział wśród ogółem
pracujących w sektorze usług (z 28,6% w 2005 r. do
27,4% w roku 2011).
W 2011 r. załamał się obserwowany kilkuletni
trend wzrostu udziału nakładów inwestycyjnych
następujących sekcji: edukacja, opieka zdrowotna
i pomoc społeczna, działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją w inwestycjach ogółem
w sektorze usług. Nie nastąpił też wzrost zatrudnienia w tych sekcjach, a nawet zmniejszył się
udział pracujących w sekcji edukacji wśród pracujących ogółem w sektorze usług. Są to niekorzystne zjawiska z punktu widzenia uwarunkowań
rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, tym bardziej że każda z wymienionych sekcji usługowych
— nawet w latach, kiedy odnotowały wzrost nakładów inwestycyjnych — miała niski udział
w nakładach inwestycyjnych ogółem w gospodarce narodowej, nieprzekraczający 4%. Pozytywne
jest to, że inwestycje w edukację, ochronę zdrowia
oraz kulturę mają stać się priorytetowymi obszarami wsparcia w ramach budżetu Polski na lata
2014–2020.
Warto podkreślić, że w Unii Europejskiej zdrowie uznano za jeden z obszarów finansowania
w ramach unijnej polityki spójności ze względu na
pogłębienie się dysproporcji w tym obszarze wraz
z rozszerzeniem UE. W latach 2000–2006 programy w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu
Społecznego (EFS) obejmowały przede wszystkim
inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia (np.
szpitale), sprzęt medyczny i szkolenie pracowni-
11 E. Wesołowska, Kredyty mieszkaniowe. Tanio, coraz taniej, „Dom
Newsweek Polska” 2012, lipiec–sierpień.
ków służby zdrowia. W bieżącej perspektywie (lata 2007–2013) nowe przepisy dotyczące polityki
spójności odzwierciedlają rosnącą świadomość
znaczenia stanu zdrowia ludności dla pomyślnego
rozwoju gospodarki. Powinno to ułatwić pozyskiwanie przez Polskę bardziej kompleksowego finansowania dla wielu różnorodnych działań, takich jak:
z ogólna modernizacja systemu opieki zdrowotnej,
budowa i remont placówek ochrony zdrowia
oraz zakup sprzętu;
z inwestycje w potencjał ludzki; ich celem jest zagwarantowanie, że pracownicy służby zdrowia
i sektora zdrowia publicznego posiadają wykształcenie odpowiadające wymaganemu poziomowi umiejętności i wiedzy;
z inwestycje w środki promocji zdrowia i zapobiegania chorobom;
z inwestycje mające na celu poprawę stanu zdrowia, np. starzenie się w dobrym zdrowiu.
W nowej perspektywie budżetowej Unii Europejskiej na lata 2014–2020, w ramach polityki spójności, nie są planowane wydatki na turystykę, co stanowi istotny problem. Tymczasem wsparcie Brukseli ma istotne znaczenie dla poszczególnych województw w naszym kraju, gdyż z własnych budżetów
samorządy nie są w stanie przeznaczyć na ten cel
podobnej wielkości funduszy.
Sektorowa struktura pracujących
oraz wartości dodanej
w Polsce i w Unii Europejskiej
Przekształcenia w sektorowej strukturze zatrudnienia w Polsce mają cechy ogólnoświatowych przemian strukturalnych, charakteryzujących się dominującym zatrudnieniem w sektorze usług, chociaż
udział pracujących w rolnictwie jest w naszym kraju bardzo wysoki w stosunku do udziału pracujących w sektorze rolnictwa w Unii Europejskiej;
w 2011 r. wynosił 12,7% w Polsce wobec 5,3%
w Unii Europejskiej (tablica 5).
Udział zatrudnienia w sektorze rolnictwa w Polsce jeszcze silniej odbiega od udziału pracujących
w tym sektorze gospodarki w krajach strefy euro
(3,4%), w których już na początku XX w. poziom zatrudnienia w rolnictwie spadł poniżej udziału zatrudnienia w przemyśle. W Polsce proces ten jest
mocno spóźniony w stosunku do istniejącego stanu
w krajach Europy Zachodniej. Warto przy tym podkreślić, że w 2011 r. udział sektora rolnictwa
w tworzeniu wartości dodanej ogółem przez poszczególne sektory gospodarki był w Polsce wprawdzie wyższy (4,0%) niż w krajach Unii Europejskiej
(1,7%), ale liczba pracujących w rolnictwie w Polsce
jest nadal bardzo wysoka.
23
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:33
Page 24
Artykuły
Tablica 5. Sektorowa struktura pracujących oraz wartości dodanej brutto w Polsce i w Unii Europejskiej
w 2005 r. i 2011 r. (w %)
Wyszczególnienie
Rolnictwo, leśnictwo,
łowiectwo i rybactwo
Usługi
Przemysł i budownictwo
Polska
UE (27 krajów)
Polska
UE (27 krajów)
Polska
UE (27 krajów)
2005 r.
Wartość dodana
Pracujący
4,8
16,5
1,9
4,9
30,7
29,2
26,6
24,7
64,5
54,3
71,5
70,4
2011 r.
Wartość dodana
Pracujący
4,0
12,7
1,7
5,3
33,1
30,4
25,7
22,9
62,9
57,1
72,6
71,8
Ź r ó d ł o: opracowanie na podstawie B. Puzio-Wacławik, Przeobrażenia trójsektorowej struktury zatrudnienia w Polsce na tle doświadczeń krajów Unii Europejskiej. W: Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, D. Kopycińska (red.), Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 75–76 oraz Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012, GUS, Warszawa 2012.
W latach 2005–2011 odnotowano w Polsce
i w krajach UE odmienne tendencje w zakresie zatrudnienia w przemyśle (łącznie z budownictwem).
O ile w Polsce udział zatrudnienia w przemyśle nieznacznie wzrósł (o 2,4 pkt. proc.), to w krajach UE
spadł o 0,9 pkt. proc. Był to rezultat systematycznego postępu technicznego i organizacyjnego w sektorze przemysłu, który spowodował wzrost zapotrzebowania na usługi, w tym biznesowe. W efekcie
w latach 2005–2011 wzrósł udział pracujących
w usługach. W Polsce przyrost ten był silniejszy
(o 2,7 pkt. proc.) niż liczony dla wszystkich krajów
Unii Europejskiej (1,4 pkt. proc.). Nadal jednak
udział pracujących w sektorze usług w Polsce jest
niższy (57,1% w 2011 r.) niż liczony dla 27 krajów
Unii Europejskiej (71,8%) oraz dla krajów strefy
euro (73,9%). Dzieje się tak przy znacznie niższym
w Polsce, w porównaniu z krajami UE (27 krajów)12, współczynniku aktywności zawodowej
(66,1% w Polsce w 2011 r. wobec 71,2% w krajach
UE) oraz wskaźniku zatrudnienia (odpowiednio:
59,7% i 64,3%).
Także wydajność pracy w Polsce jest istotnie
niższa niż w krajach UE i w 2011 r. stanowiła
68,8% stanu liczonego dla 27 krajów Unii Europejskiej.
Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost w Polsce
udziału sektora przemysłu w tworzeniu wartości
dodanej ogółem tworzonej przez wszystkie sektory
gospodarki narodowej — z 30,7% w 2005 r. do
33,1% w roku 2011. Jednak niska produktywność
polskiego przemysłu w stosunku do produktywno-
ści usług powoduje, że na zakup usług zarówno
konsumenci, jak i przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć stosunkowo niewielką część swojego dochodu
i z tego powodu usługi w Polsce są mniej rozwinięte niż w krajach UE, szczególnie w krajach dawnej
piętnastki UE13.
Podsumowanie
Porównanie trójsektorowej struktury zatrudnienia w Polsce i w krajach Unii Europejskiej pokazuje, że chociaż przekształcenia w sektorowej strukturze zatrudnienia w Polsce mają pożądany kierunek, to jednak odsetek osób pracujących w rolnictwie jest w naszym kraju zbyt wysoki w porównaniu z udziałem pracujących w usługach.
W celu zwiększenia konkurencyjności polskiej
gospodarki w świecie oraz uzyskania poprawy sytuacji na krajowym rynku pracy pożądane byłoby:
z zwiększenie udziału inwestycji w rozwój nowoczesnych przemysłów nasyconych wysoką technologią i zgłaszających wzmożone zainteresowanie usługami biznesowymi;
z dalsze inwestowanie w rozwój profesjonalnych
usług, w tym biznesowych;
z nasilenie działań na rzecz wzrostu miejsc pracy
poza rolnictwem, w tym w usługach dla obsługi
rolnictwa.
13 B. Puzio-Wacławik, Przeobrażenia trójsektorowej struktury zatrudnie12 Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012, GUS, Warszawa
2012.
24
nia w Polsce na tle doświadczeń krajów Unii Europejskiej. W: Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, D. Kopycińska (red.),
Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 75–76.
MiR_A3.qxd
2013-11-05
16:34
Page 25
Artykuły
Tworzenie nowych miejsc pracy jest procesem
trudnym, wymagającym wieloaspektowego wsparcia rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej,
zwłaszcza na terenach wiejskich. Dla zmiany struktury polskiej gospodarki szczególne znaczenie ma
świadome rozwijanie zachęt kierujących napływ in-
s
westycji, w tym bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce, do dziedzin gospodarki o wysokiej technologii, które zwiększą konkurencyjność
Polski na międzynarodowych rynkach oraz są
mniej podatne na przenoszenie miejsc pracy z Polski do krajów oferujących tańszą siłę roboczą.
UMMARY
Capital expenditures of enterprises and changes in employment
in Poland
The aim of the article is to analyse the relations occurring between investment outlays and employment in Poland and
to compare the sectorial structure of employment in this country with the structure of employment in the European
Union. The subject of analyses was the volume, dynamics and structure of investment outlays as well as those working in
the three sectors of the economy: agriculture, industry and services as well as in individual sections of the service sector.
The analysis covers the period characterised by both boom and recession, and the sectorial analysis covers the years
2002–2011, while the analysis of changes taking place in the service sector — the years 2005–2011. The analysis was carried out on the grounds of available, comparable data of the CSO as well as the literature in the area of investment and
the labour market accessible in the form of books, articles, and reports. The author also used the information on investment and labour market accessible on Internet.
25

Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zmiany zatrudnienia w Polsce

Transkrypt

Podobne dokumenty

Najczęściej zadawane pytania (FAQ):

Document 503374