Kto rządzi krajem

Kto rządzi krajem
2015-05-13 12:23:27
2
Zjednoczone Królestwo to monarchia konstytucyjna i demokracja parlamentarna. Głową państwa jest królowa
Elżbieta II, która zasiada na tronie od 1952 roku.
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej to państwo unitarne o szerokiej autonomii części
składowych: Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej.
W ostatnich latach w Wielkiej Brytanii wystąpiły wyraźne tendencje do zwiększania poszczególnych autonomii.
We wrześniu 2014 roku odbyło się nawet referendum w sprawie niepodległości Szkocji, przegrane jednak przez
zwolenników niepodległości.
Każdy z krajów, wchodzących w skład Wielkiej Brytanii, poza Anglią, ma własne organy rządowe, zajmujące się
sprawami lokalnymi.
W Edynburgu znajduje się parlament Szkocji posiadający szerokie uprawnienia lokalne. Znajdujące się w Cardiff
Narodowe Zgromadzenie Walii nie ma aż tak szerokich uprawnień, może jednak stanowić prawo w kilku
określonych dziedzinach.
Konstytucja
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest dziedziczną monarchią konstytucyjną o systemie
parlamentarno-gabinetowym. Nie posiada jednak pisanej konstytucji. Jest ona oparta po części na uchwałach i
ustawach parlamentarnych, prawie zwyczajowym oraz decyzjach i wyrokach sądowych.
Podstawy ustroju i funkcjonowania władz państwowych określają:
1. normy prawa pisanego przyjęte przez parlament (najstarszą z nich jest Wielka Karta Wolności z 1215)
2. prawo precedensowe
3. konstytucyjne zwyczaje i konwenanse
Korona (Crown)
3
Najwyższą władzą wykonawczą, sądowniczą, oraz integralną częścią władzy ustawodawczej jest dziedziczny
monarcha. Pełni on funkcję głowy państwa, zwierzchnika Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w
Szkocji oraz niektórych państw wchodzących w skład Wspólnoty Narodów (Commonwealth), a także naczelnego
zwierzchnika sił zbrojnych.
Monarcha działa w oparciu o rady ministrów których nie może odrzucać lub ignorować. W efekcie, Zjednoczone
Królestwo rządzone jest przez rząd w imieniu Monarchy.
Do Monarchy należy zwoływanie, przedłużanie działalności i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i
dymisjonowanie ministrów, mianowanie sędziów, oficerów sił zbrojnych, gubernatorów, dyplomatów, biskupów,
mianowanie parów, nadawanie tytułów książęcych i innych honorów oraz przyznawanie całkowitego lub
częściowego prawa łaski.
Monarcha mianuje też premiera.
W sprawach międzynarodowych, Monarcha uprawniony jest do wypowiadania wojny i zawierania pokoju,
zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, a także uznawania obcych państw i rządów, anektowania
lub cedowania terytoriów. Król przewodniczy również zebraniom Tajnej Rady (Privy Council) do której należą
ministrowie i inne osoby rekomendowane przez rząd. W przypadku niezdolności Króla do wypełniania swoich
obowiązków, ich realizacja jest przekazywana regentowi. Jest nim najstarszy syn monarchy, lub w kolejności
sukcesorzy do tronu.
Parlament (Parliament)
Władza ustawodawcza należy do Monarchy i 2-izbowego parlamentu.
Początkowo nazwa "parlament" odnosiła się do powstałych w późnym średniowieczu zgromadzeń
przedstawicielskich Anglii, Irlandii pozostającej pod panowaniem angielskim (istniał do 1800) i Szkocji (do 1707).
Parlament angielski utworzony został w XIII w. z rozszerzenia rady królewskiej o delegatów hrabstw i miast,
najpierw 1-izbowy, po 1360 dwuizbowy: Izba Lordów (House of Lords) i Izba Gmin (House of Commons). W 1707
r. parlament angielski przekształcił się w parlament Wielkiej Brytanii.
Każda z Izb tworzona jest na odrębnych zasadach, a ich członkowie zasiadają oddzielnie. Maksymalny okres
kadencji Parlamentu wynosi 5 lat, może być jednak rozwiązany przed upływem tego okresu. Decyzję o jego
rozwiązaniu i rozpisaniu powszechnych wyborów ogłasza Monarcha, na wniosek premiera rządu.
Działalność Parlamentu podzielona jest na sesje, z których każda trwa około 1 roku z przerwami na święta i
wakacje (początek i koniec sesji wypada w październiku lub listopadzie).
Członkowie Parlamentu (Members of Parliament - MPs) działają zgodnie z prawem zwyczajowym, tradycjami i
obyczajami. Parlament uprawniony jest do przyjmowania, zmieniania lub anulowania ustaw, a także
kontrolowania polityki i wydatków rządu oraz zatwierdzania środków do dalszej pracy rządu.
W Parlamencie prowadzone są również konsultacje przed ratyfikacją ważnych umów i układów
międzynarodowych. Ustawy przyjęte przez Parlament nie mogą być zaskarżane w sądach, natomiast może on
również przedłużyć ważność swojej kadencji bez konsultacji z wyborcami.
4
Izba Gmin (House of Commons)
Izba niższa Parlamentu liczy 650 członków: 523 z Anglii, 72 ze Szkocji, 38 z Walii i 17 z Irlandii Północnej.
Każdy członek Izby reprezentuje inny okręg wyborczy na jakie podzielone jest całe Zjednoczone Królestwo.
Liczba i rozmiar okręgów wyborczych może się zmieniać w zależności od zmian w populacji. Wybory odbywają
się w głosowaniu tajnym, w których mogą brać udział obywatele brytyjscy pod warunkiem, że ukończyli 18 lat, są
zarejestrowani w rejestrach wyborców w swoich okręgach i mają stałe miejsce zamieszkania w Zjednoczonym
Królestwie. Członkami Parlamentu zostają kandydaci, którzy uzyskają największą liczbę głosów w swoich
okręgach wyborczych. Wybory ogólne dla wszystkich członków Izby Gmin odbywają się normalnie co 5 lat, ale
mogą zostać przyśpieszone w dowolnym czasie trwania kadencji
Izba wybiera spośród swoich członków przewodniczącego (Speaker) i dwóch jego zastępców, przy czym nie biorą
oni udziału w głosowaniach. Wybierana jest również komisja zajmującą się sprawami administracyjnymi Izby,
której przewodniczy Speaker. Członkowie Parlamentu kontrolowani są przez tzw. party whips, tzn. członków partii
wyznaczonych do przestrzegania dyscypliny wśród współtowarzyszy.
Członkowie Izby Gmin należą do którejś z działających partii politycznych. Partia która uzyska większość miejsc w
Parlamencie formuje rząd. Zgodnie z tradycją, misję utworzenia rządu Monarcha powierza liderowi zwycięskiej
partii. Natomiast największa partia z pozostałych staje się automatycznie oficjalną opozycją. Jej lider zostaje
szefem alternatywnego rządu zwanego Gabinetem Cieni (Shadow Cabinet). Jeśli żadna z partii nie uzyska
większości, musi zostać zawarte porozumienie między partiami potrzebne do stworzenia rządu koalicyjnego. W
czasach kryzysu narodowego rząd koalicyjny może być utworzony nawet, gdy jedna z partii ma większość miejsc
(przykładem takiej koalicji był rząd Winstona Churchilla w czasie II wojny światowej
Izba Gmin sprawuje całkowitą kontrolę nad ustawami finansowymi, polityką podatkową i wydatkami. Według
prawa całe ustawodawstwo musi przejść w identycznej formie przez obydwie Izby i zostać zatwierdzone przez
Monarchę. Królewskie prawo weta nie było użyte od rządów Królowej Anny (wczesne lata XVIII w.).
Izba Lordów (House of Lords)
Izba wyższa Parlamentu liczy ponad 1170 członków. W skład Izby wchodzą lordowie duchowni (arcybiskupi
Canterbury i Yorku, biskupi Londynu, Durham i Winchester oraz 24 starszych biskupów diecezyjnych kościoła
anglikańskiego) i świeccy (lordowie dziedziczni - duke, marquess, earl, viscount, baron, lordowie dożywotni i
prawa a także osoby z tytułami niedziedzicznymi przyznanymi przez monarchę. Kobietom zostało przyznane
prawo zasiadania w Izbie Lordów dopiero w 1958 r.
Parowie (lordowie) w przeciwieństwie do członków Izby Gmin nie pobierają wynagrodzenia. W praktyce około 380
parów regularnie bierze udział w posiedzeniach Izby. Zebraniom przewodniczy Lord Kanclerz (Lord Chancellor),
najwyższy rangą urzędnik sądowy w Anglii, który pełni podobną rolę jak Speaker w Izbie Gmin.
Do wczesnych lat XX w, Izba Lordów miała znaczącą siłę. Posiadała m.in. prawo weta wobec ustaw uchwalanych
przez Izbę Gmin, co miało bezpośredni wpływ na ogólną politykę kraju. Zakres pełnomocnictw Izby Lordów uległ
znacznemu ograniczeniu na podstawie Aktów Parlamentarnych z 1911 i 1949 roku. Od tej pory ustawy
uchwalone przez Izbę Gmin mogą być jedynie czasowo wstrzymane.
5
Rząd (Government)
Władzę wykonawczą sprawuje 100-osobowy rząd, na czele którego stoi premier (Prime Minister - ta nazwa po raz
pierwszy pojawiła się w XVIII w.). Podstawową częścią władzy wykonawczej jest Gabinet (Cabinet) złożony z
premiera i ministrów (łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez Monarchę na wniosek premiera. Premier ma
również prawo do ich odwołania. Wprawdzie większość gabinetu stanowią członkowie Izby Gmin, ale członkowie
Izby Lordów mogą zajmować stanowiska np. dyrektorów wydziałów.
Gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Członkowie gabinetu ponoszą
odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin za naruszenie prawa w drodze procedury impeachment.
Posiedzenia Gabinetu są tajne. Niektóre sprawy są dyskutowane przez komisje gabinetowe składające się z
zainteresowanych ministrów. Żeby zachować stabilność Gabinet musi działać kolektywnie i jednomyślnie
podejmować decyzje, wydawać oświadczenia i ustalać politykę państwa. Gdy któryś z ministrów nie zgadza się z
polityką Gabinetu musi podać się do dymisji.
Premier może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten sposób
doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla swojej partii. Wymiar
sprawiedliwości należy do sądów.
Naczelnym organem sądownictwa jest Sąd Najwyższy. Instytucją rewizyjną jest Izba Lordów, która działa jako
Najwyższy Sąd Apelacyjny, orzeka ona ponadto o zasadności impeachmentu. W Wielkiej Brytanii ukształtował się
system dwupartyjny. Główną rolę odgrywają Partia Konserwatywna (Conservative Party) i Partia Pracy (Labour
Party). Reprezentację w parlamencie ma również Partia Liberalno-Demokratyczna (Social Democratic Party).
W Zjednoczonym Królestwie działają także inne partie, z racji jednak niewielkiej liczebności nie odgrywają one
znaczącej roli politycznej:
■
■
lewicowe - Communist Party, Socialist Workers' Party i Workers' Revolutionary Party
nacjonalistyczne - Szkocja - Scottish National Party; Walia - Welsh Nationalist Party, Plaid Cymru; Irlandia
Północna - Ulster Unionist Party, Ulster Democratic Unionist Party, Social Democratic and Labour Party
6