Zestaw podstawowych informacji o wszystkich rodzajach emerytur.

Transkrypt

EMERYTURA WCZORAJ, DZIŚ I JUTRO
Aldona Ignatowska
l nabycie uprawnień emerytalnych
l wcześniejsza emerytura
l obliczanie wysokości tzw. starej i nowej emerytury
l emerytura mieszana
l emerytura z urzędu
Obowiązująca od 1 stycznia 1999 r.
ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń
Społecznych
(DzU
z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm. zwana dalej ustawą emerytalną)
w zasadniczy sposób przebudowała
dotychczasowy system emerytalny
w Polsce, w szczególności ograniczając możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku niż
ustalony jako powszechnie obowiązujący.
Przyjęty sposób modyfikacji dotychczasowych
uprawnień polegał na ich stopniowym wygaszaniu, biorąc pod uwagę zasadę ochrony praw nabytych. Ideą reformy miało być stworzenie stabilnego systemu emerytalno-rentowego w warunkach niekorzystnych trendów demograficznych,
prowadzących do wzrostu liczby świadczeniobiorców przy jednoczesnym spadku liczby osób
płacących składki na ubezpieczenia społeczne.
Dlatego też jednym z założeń reformy było scalenie regulacji prawnych dotyczących świadczeń
emerytalno-rentowych oraz stopniowa likwidacja
istniejących odrębności i przywilejów branżowych, w szczególności uprawnień do wcześniejszej emerytury.
Dotychczasowe rozwiązania ustalania prawa oraz
wysokości emerytury zachowano w stosunku do
ubezpieczonych, którzy urodzili się przed
1 stycznia 1949 r. Dla tych osób nie istnieje żadna data graniczna, do której powinni spełnić warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. również
mogą skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury, według zasad dotychczasowych, łącznie z
możliwością ustalenia jej wysokości na starych
zasadach, jednak warunki wymagane do przyznania tego świadczenia dotyczące stażu pracy i
wieku muszą spełnić w określonym czasie. Dla
pozostałej grupy ubezpieczonych (z wyjątkiem
górników) przewidziano nowe jednolite zasady
ustalania prawa do emerytury oraz jej wysokości.
W związku z tym, że obecne przepisy nie przewidują możliwości nabycia prawa do wcześniejszej
emerytury, przewiduje się ustanowienie emerytur
pomostowych dla urodzonych po 31 grudnia 1948
r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze. Jak do tej pory ustawa
nie została uchwalona.
Emerytura dla osób urodzonych przed
1 stycznia 1949 r. oraz urodzonych po 31
grudnia 1948 r.
Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r.
nabywają uprawnienia emerytalne po osiągnięciu
powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla
kobiet i 65 lat dla mężczyzn) i wykazaniu się odpowiednim stażem ubezpieczeniowym 20 lat
w przypadku kobiet lub 25 lat w przypadku mężczyzn okresów składkowych i nieskładkowych.
Ubezpieczeni urodzeni w tym przedziale wiekowym zachowują prawo do wcześniejszej emerytury lub emerytury w obniżonym wieku emerytalnym przewidziane w przepisach obowiązujących
przed reformą systemu ubezpieczeń społecznych.
Przykład
Z wnioskiem o emeryturę wystąpiła 60-letnia kobieta, która w latach 1966-1970 pracowała
w gospodarstwie rolnym rodziców (5 lat), w latach
1971-1973 wychowywała dzieci (3 lata), w latach
1974-1985 pracowała na podstawie umowy
o pracę (12 lat,), w latach 1990-1993 współpracowała przy prowadzeniu działalności gospodarczej (3 lata), następnie w latach 1993-1996 pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy. Na
przestrzeni lat udowodniła 15 lat okresów składkowych oraz 3 lata okresów nieskładkowych.
Okresy te podlegają uzupełnieniu okresami pracy
w gospodarstwie rolnym, co pozwala na przyznanie prawa do emerytury powszechnej.
Emerytura wczoraj i dziś
Emerytura w wieku powszechnym przy
obniżonym stażu
Ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia
1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i
nieskładkowego wymaganego do przyznania
emerytury powszechnej (20 lat dla kobiet i 25 lat
dla mężczyzn okresów składkowych i nieskładkowych), przysługuje emerytura, jeżeli spełnią
łącznie następujące warunki:
l osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla
mężczyzn;
l mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej
20 lat dla mężczyzn.
WAŻNE!
Emerytura ta, z uwagi na krótszy wymagany
staż, nie jest objęta gwarancją podwyższenia
jej wysokości do kwoty najniższego świadczenia w przypadku, gdy po obliczeniu jej
wysokość będzie niższa od najniższej emerytury (art. 54 ustawy emerytalnej).
Warunkiem przyznania tego świadczenia jest
udowodnienie okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze wynoszącym co najmniej 15
lat w przypadku kobiet i 20 lat w przypadku mężczyzn i ukończenie powszechnego wieku emerytalnego. Uznając, czy został spełniony warunek
udowodnienia wymaganego do przyznania tej
emerytury stażu, uwzględnia się również okresy
prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy
w gospodarstwie rolnym (art. 10 ustawy emerytalnej) oraz okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 10a ustawy emerytalnej).
Przykład
Wnioskodawca, który ukończył 65 lat, udowodnił
6-letni okres pracy w charakterze domownika
w gospodarstwie rolnym oraz 17-letni okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Uzupełnienie stażu pracy okresami pracy w gospodarstwie rolnym powoduje przyznanie emerytury
przy obniżonym stażu. Zaliczony staż wynosi 23
lata.
Uzupełniając udowodnione okresy składkowe i
nieskładkowe okresami pracy w gospodarstwie
rolnym czy okresami pobierania renty, należy
w pierwszej kolejności badać, czy łącznie udowodniony okres nie pozwoli na ustalenie prawa
do emerytury powszechnej, która ma gwarancje
najniższego świadczenia. Dopiero gdy okaże się,
że okresy uzupełniające nie dają wymaganych do
nabycia prawa do powszechnej emerytury lat
stażu, uzupełnienia dokonuje się w celu ustalenia
prawa do emerytury przy obniżonym stażu (czyli
do 15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn).
Przykład
W lipcu 2007 r. wniosek o emeryturę złożyła 60letnia kobieta, która udowodniła 6-letni okres
zatrudnienia, 6-letni okres opieki nad dziećmi,
7-letni okres pracy w gospodarstwie rolnym,
3-letnią współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Od stycznia 1999 r. do końca
czerwca 2007 r. pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wnioskodawczyni udowodniła
9-letni okres składkowy. A zatem z 6-letniego
okresu sprawowania opieki nad dzieckiem można
zaliczyć 3 lata (1/3 udowodnionych okresów
składkowych). Łącznie okres składkowy i nieskładkowy wynoszą 12 lat. Okres ten jest zatem
krótszy od wymaganego 15-letniego okresu
ubezpieczenia. Organ rentowy zobowiązany jest
sprowadzić, czy okresy uzupełniające, a więc
okres pracy w gospodarstwie rolnym i okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy pozwolą na uzyskanie 20-letniego stażu ubezpieczeniowego. Doliczenie okresu rolnego powoduje, że łączny staż emerytalny to 19 lat. Okres ten
podlega uzupełnieniu do 20 lat okresem pobierania renty. Tym samym wnioskodawczyni spełniła
warunki do przyznania prawa do emerytury powszechnej.
Przepis art. 28 ustawy emerytalnej, obligujący do
badania w pierwszej kolejności, czy uzupełnienie
okresów składkowych i nieskładkowych nie spowoduje spełnienia warunków do emerytury powszechnej, w omawianym brzmieniu obowiązuje
od 1 lipca 2004 r. W poprzednio obowiązującym
stanie prawnym okresy uzupełniające były
uwzględniane w wymiarze niezbędnym do uzupełniania odpowiednio - 15 lub 20 lat. Zgodnie z
wykładnią przyjętą przez organ rentowy nie było
możliwości uwzględniania okresów rolnych
w wymiarze dopełniającym do 20 lat (dla kobiet)
lub 25 lat (dla mężczyzn). Kobiecie, która miała
mniej niż 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych, organ rentowy doliczał okresy uzupełniające do osiągnięcia 15 lat, nawet jeżeli okresy
uzupełniające dawałyby możliwość przyznania
emerytury powszechnej. Osoby, którym przyznano emeryturę na podstawie art. 28 ustawy emerytalnej, mogą złożyć wniosek o przyznanie emerytury na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej.
Przykład
W kwietniu 2003 r. wniosek o emeryturę złożyła
60-letnia kobieta, która udowodniła 7-letni okres
zatrudnienia, 5-letni okres opieki nad dziećmi,
7-letni okres pracy w gospodarstwie rolnym,
Strona 2
2-letnią współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Od stycznia 1999 r. do końca
marca 2003 r. pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wnioskodawczyni udowodniła
9-letni okres składkowy, z 6-letniego okresu
sprawowania opieki nad dzieckiem można zatem
zaliczyć 3 lata (1/3 udowodnionych okresów
składkowych). Łącznie okres składkowy i nieskładkowy wynoszą 12 lat. Okres ten jest zatem
krótszy od wymaganego okresu ubezpieczenia.
Organ rentowy dokonywał zaliczenia, jako okresów uzupełniających, okresów pracy w gospodarstwie rolnym jedynie do wymaganych 15 lat i
ustalił prawo do emerytury na podstawie art. 28
ustawy emerytalnej. Zainteresowana nie przedłożyła zarobków, które mogłyby być przyjęte do
ustalenia podstawy wymiaru. Zatrudnienie przypadało w latach 70. Brak możliwości ustalenia
podstawy wymiaru spowodował, że wysokość
emerytury została obliczona jako 24% kwoty bazowej. Emerytura z art. 28 ustawy emerytalnej nie
ma gwarancji najniższej emerytury. W związku ze
zmianą przepisów w listopadzie 2004 r. zainteresowana złożyła wniosek o przyznanie emerytury
z uwzględnieniem okresu pracy w gospodarstwie
rolnym. Organ rentowy w myśl nowych przepisów
zobowiązany jest sprawdzić, czy okresy uzupełniające, a więc okres pracy w gospodarstwie
rolnym i okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy pozwolą na uzyskanie 20-letniego
stażu ubezpieczeniowego. Doliczenie okresu
rolnego powoduje, że łączny staż emerytalny to
19 lat. Okres ten podlega uzupełnieniu do 20 lat
okresem pobierania renty. Tym samym wnioskodawczyni spełniła warunki do przyznania prawa
do emerytury powszechnej. Organ rentowy ustala
jej wysokość w najniższej wysokości.
Wcześniejsza emerytura dla pracowników
Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r.
mogą przejść na emeryturę:
l kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma
co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres
składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za
całkowicie niezdolną do pracy,
l mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli
ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.
Emerytura ta przysługuje ubezpieczonym, którzy:
l ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz
l w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosun-
ku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że
w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są
uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Od ubezpieczonych, którzy przez cały okres wymagany do przyznania tej emerytury podlegali
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu
emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania
w stosunku pracy, nie wymaga się spełnienia
warunku pozostawania ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę w stosunku pracy, jak
również posiadania co najmniej 6-miesięczego
okresu zatrudnienia w czasie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23 października 2007 r. (P 10/07) orzekł, że art. 29 ust. 1
ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do emerytury w obniżonym wieku
emerytalnym mężczyźnie, który - odpowiednio jak
kobieta, która nabywa to prawo po osiągnięciu
wieku 55 lat i ma co najmniej 30-letni okres
składkowy i nieskładkowy - osiągnął wiek 60 lat i
ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy, jest niezgodny z art. 32 i art. 33 konstytucji.
Skutkiem stwierdzenia przez TK niekonstytucyjności art. 29 ust. 1 ustawy emerytalnej jest zobowiązanie ustawodawcy do dokonania stosownej
zmiany w art. 29 ust. 1 ustawy emerytalnej. Trybunał stwierdził niezgodność z konstytucją treści
normatywnej, której w przepisie brakuje, zobowiązując ustawodawcę do stosownej zmiany
przepisu. Trybunał postanowił odroczyć utratę
mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, która nastąpi z upływem 12 miesięcy od dnia
opublikowania niniejszego wyroku w Dzienniku
Ustaw.
Ustawodawca jednak się pośpieszył i już na początku maja wchodzą w życie przepisy nowelizujące ustawę emerytalną - ustawa z 28 marca
2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach
z FUS oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 67,
poz. 411). Mężczyźni urodzeni w latach 19441948, którzy nie mogli do tej pory skorzystać
z emerytury, bo nie posiadali orzeczenia o niezdolności do pracy, będą więc mogli już w tym
roku i kolejnych latach przechodzić na wcześniejszą emeryturę. Z prawa takiego nie skorzystają
jednak osoby urodzone po 1948 r. Mężczyźni,
którzy będą się ubiegać o wcześniejszą emeryturę, powinni spełnić także inne warunki do przyznania prawa do tej emerytury omówione poniżej.
Pozostawanie ostatnio w stosunku pracy
Prawo do wcześniejszej emerytury, określonej
w art. 29 ustawy emerytalnej przysługuje wyłącz-
Strona 3
nie ubezpieczonym, dla których ostatnim tytułem
ubezpieczenia był stosunek pracy, a nie np. prowadzenie działalności gospodarczej czy wykonywanie pracy nakładczej (postanowienie SN
z 8 lutego 2006 r., III UZP 3/05, OSNP 2007/56/84 oraz wyrok SA w Katowicach z 18 listopada
2004 r., III AUa 1595/03, niepubl.), chyba że
przez cały okres niezbędny do nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych podlegali
ubezpieczeniu społecznemu lub emerytalnemu i
rentowym z tytułu stosunku pracy. Nie chodzi tu
jednak o pozostawanie w stosunku pracy w dacie
ukończenia wieku emerytalnego czy w dacie złożenia wniosku o emeryturę. Istotne jest, aby
ubezpieczeniem pracowniczym było ostatnie
ubezpieczenie, jakim ubezpieczony był objęty
przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę.
Warunek pozostawania ostatnio pracownikiem
należy uznać za spełniony także wówczas, gdy
ubezpieczony ostatnio pobierał świadczenie (zasiłek) przedemerytalny, rentę z tytułu niezdolności
do pracy albo rentę rodzinną (jeśli w okresie ich
pobierania nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu niż ubezpieczenie pracownicze), jeżeli w okresie poprzedzającym pobieranie tych świadczeń był ubezpieczony jako pracownik (wyrok SN z 16 sierpnia 2005 r., I UK
363/04, OSNP 2006/11-12/194).
Szczególna sytuacja powstaje w przypadku pobierania zasiłku dla bezrobotnych, który jest przecież tytułem do objęcia ubezpieczeniem. Należy
jednak uznać, i taka jest praktyka organu rentowego, że celem art. 29 ustawy emerytalnej nie
jest dyskwalifikacja tych osób, które będąc pracownikami, uzyskały uprawnienia do zasiłku dla
bezrobotnych i zostały objęte z tego tytułu ubezpieczeniem społecznym.
Przepis ten wyłącza (z wyjątkiem przypadków,
gdy zainteresowany posiada okres ubezpieczenia
pracowniczego w wymiarze, jaki jest wymagany
do przyznania emerytury) możliwość przyznania
uprawnień do wcześniejszej emerytury osobom
podlegającym
ubezpieczeniu
społecznemu
z tytułu wykonywania - w ostatnim okresie - pracy
zarobkowej na innej podstawie niż stosunek pracy.
Przykład
W marcu 2007 r. wniosek o emeryturę zgłosiła
55-letnia kobieta, która ostatnio przez rok pobierała zasiłek dla bezrobotnych. W okresie poprzedzającym przyznanie tego zasiłku wykonywała
przez 28 lat i 8 miesięcy pracę na podstawie
umowy o pracę, dodatkowo udowodniła 3 lata
okresów nieskładkowych. Organ rentowy przyznał zainteresowanej prawo do emerytury, ponieważ udowodniła wymagany okres ubezpieczeniowy, a fakt pobierania zasiłku dla bezrobot-
nych i podlegania z tego tytułu ubezpieczeniu
emerytalnemu i rentowym nie stanowił przeszkody do uznania, że został spełniony warunek bycia
ostatnio pracownikiem.
Pracowniczy, a nie powszechny charakter tego
uprawnienia potwierdził Trybunał Konstytucyjny
w wyroku z 12 września 2000 r. (K 1/00, OTK
2000/6/185) wydanym po rozpatrzeniu wniosku
Rzecznika Praw Obywatelskich o stwierdzenie
niezgodności z konstytucją art. 29 i 46 ustawy
emerytalnej, w części, w jakiej nie przewidują one
prawa do wcześniejszej emerytury dla ubezpieczonych, którzy przed zgłoszeniem wniosku
o świadczenie byli objęci ubezpieczeniami społecznymi z innego tytułu niż stosunek pracy. Trybunał nie podzielił wątpliwości zawartych we
wniosku, wyjaśniając, że pracowniczy charakter
omawianego uprawnienia wynika z uregulowań
prawnych uchwalonych jeszcze przed wejściem
w życie ustawy emerytalnej. Wobec powyższego
zastosowane rozwiązanie - uwzględniające
ochronę praw nabytych pracowników - nie może
być postrzegane jako dyskryminujące niepracowników, którzy nie posiadali ekspektatyw praw do
wcześniejszej emerytury.
W tym kontekście niezwykle istotny jest problem
fikcyjnych umów o pracę, który sprowadza się do
wykazania, że umowa została zawarta dla pozoru
(art. 83 k.c.) bądź w celu obejścia prawa (art. 58
k.c.). Odwołanie do przepisów Kodeksu cywilnego wynika z art. 300 k.p. Kodeks pracy nie reguluje bowiem wprost kwestii wad oświadczeń woli.
Sąd Najwyższy w niektórych swoich orzeczeniach zwracał uwagę, że wady oświadczeń woli
dotykające umowy o pracę, nawet powodujące jej
nieważność, nie zawsze skutkują w sferze prawa
do świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
W ocenie Sądu Najwyższego wpływ na ważność
umowy o pracę w kontekście ubezpieczeń społecznych ma jedynie zamiar obejścia prawa przez
"fikcyjne" zawarcie umowy, tj. takie, które nie
wiąże się ze świadczeniem pracy. Jeżeli więc
stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia, wady oświadczeń woli dotykające umowy o pracę nawet powodujące nieważność nie skutkują w sferze prawa do świadczeń
z ubezpieczenia społecznego (wyrok SN z 17
grudnia 1996 r., II UKN 32/96, OSNP
1997/15/275). Organy rentowe dokonują niejednokrotnie wnikliwej oceny podstawy zatrudnienia,
badając, czy nie jest ono fikcyjne i służy jedynie
uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Prawo organu rentowego do podważania
prawdziwości umowy o pracę znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z 23 września 1998 r., II UKN 229/98, OSNP
1999/19/627).
W ostatnich orzeczeniach Sąd Najwyższy wyjaśnił, że czynnością prawną podjętą w celu obejścia ustawy jest czynność wprawdzie nieobjęta
Strona 4
zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu
osiągnięcia skutku przez prawo zakazanego.
Korzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego na skutek podlegania obowiązkowi
ubezpieczeń społecznych samo w sobie nie mogłoby być określone jako sprzeczne z prawem.
Skorzystanie z ochrony gwarantującej pracownicze ubezpieczenie społeczne jest legalnym celem
zawierania umów o pracę. W tej sytuacji trudno
zgodzić się ze stwierdzeniem obejścia prawa,
polegającym na dążeniu do zmiany swej sytuacji
prawnej przez osobę, która nie mogła - jako dotychczas ubezpieczona z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej - uzyskać prawa do
wcześniejszej emerytury, jeżeli dążenie to realizowała przez zawarcie umowy o pracę, którą
świadczyła, a świadczenie to było przez pracodawcę odbierane. Ten stan faktyczny świadczy
nie o obejściu ustawy, lecz przeciwnie o spełnieniu warunku zatrudnienia pracowniczego, stanowiącego tytuł ubezpieczenia objęty art. 6 ust. 1
ustawy z 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych w związku z art. 2 k.p.
Wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy
miało prawną doniosłość w sferze prawa do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako
istnienie tytułu ubezpieczenia (wyrok z 17 grudnia
1996 r., II UKN 32/96, OSNP 1997/15/275). Do
objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby
zgłoszenie dotyczyło osoby, która w rzeczywistości pracy nie świadczyła, a więc nie wykonywała
zatrudnienia lub wykonywała je na podstawie
innej umowy niż umowa o pracę.
Okres ubezpieczenia pracowniczego
Ubezpieczony nabywa prawo do wcześniejszej
emerytury pracowniczej, jeżeli w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom
społecznym pozostawał w stosunku pracy przez
co najmniej 6 miesięcy (chyba że cały wymagany
staż emerytalny przebył jako pracownik lub jest
uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy). Okresem podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu jest okres przypadający od dnia nawiązania do dnia ustania stosunku pracy. Jest to
więc także przypadający w czasie zatrudnienia
okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy z tytułu choroby lub macierzyństwa. Przy ustalaniu 24-miesięcznego okresu
ubezpieczenia, jakiemu podlegała osoba ubiegająca się o wcześniejszą emeryturę pracowniczą,
wyłącza się okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, czy też inny okres ubezpieczenia - niezwiązane ze świadczeniem pracy (okres dobrowolnego ubezpieczenia społecznego po ustaniu
zatrudnienia). W przeciwnym wypadku (tj. w razie
liczenia tego okresu wstecz od dnia zgłoszenia
wniosku o świadczenie) wielu osobom uniemożliwiono by spełnienie warunku pozostawania
przez co najmniej 6 miesięcy w stosunku pracy.
Przykład
Kobieta w marcu 2008 r. złożyła wniosek o emeryturę.
Zainteresowana udowodniła:
- w latach 1973-1998 - 25 lat i 6 miesięcy pracy
na podstawie umowy o pracę,
- w latach 1999-2000 - 2 lata podlegania ubezpieczeniu z tytułu pracy na podstawie umowy
zlecenia,
- w latach 2002-2007 - 5 lat i 11 miesięcy podlegania ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
W okresie od grudnia 2007 r. do dnia złożenia
wniosku o emeryturę pracowała na podstawie
umowy o pracę. Ubezpieczona nie uzyska prawa
do wcześniejszej emerytury, mimo pozostawania
ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym, ponieważ w okresie 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu podlegała ubezpieczeniu
pracowniczemu jedynie 3 miesiące zamiast wymaganych 6 miesięcy.
Nie wymaga się spełnienia warunku pozostawania w stosunku pracy przez okres co najmniej
6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia, jeżeli w dniu zgłoszenia wniosku
o emeryturę wnioskodawca był uprawniony do
renty z tytułu niezdolności do pracy (ale nie renty
wyjątkowej przyznanej przez Prezesa ZUS) wyrok SN z 10 października 2006 r., I UK 96/06,
OSNP 2007/21-22/324). Tak więc osoba, która
przechodzi z renty na emeryturę, nie musi legitymować się 6-miesięcznym okresem ubezpieczenia pracowniczego, o którym mowa wyżej. Musi
jednak bezwzględnie spełnić warunek, że ostatnim tytułem ubezpieczenia poprzedzającym datę
zgłoszenia wniosku o emeryturę było ubezpieczenie z tytułu wykonywania zatrudnienia ramach
stosunku pracy. Jeżeli ubezpieczony uprawniony
do renty z tytułu niezdolności do pracy w okresie
poprzedzającym przejście na rentę lub w okresie
pobierania wykonywał pracę zarobkową inną niż
zatrudnienie w ramach stosunku pracy i z tytułu
wykonywania tej pracy podlegał ubezpieczeniu
społecznym, należy uznać, że nie został spełniony warunek pozostawania ostatnio pracownikiem,
a tym samym nie przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury.
Przykład
Zainteresowana uprawniona do renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy złożyła wniosek
o emeryturę w marcu 2008 r. po ukończeniu 55
lat. Zainteresowana przez 24 lata i 5 miesięcy
prowadziła działalność gospodarczą, w okresie
od października 2006 r. do stycznia 2007 r. była
zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Organ
Strona 5
rentowy przyznał zainteresowanej prawo do emerytury, ponieważ udowodniła wymagany staż dla
osoby całkowicie niezdolnej do pracy, w ostatnim
okresie była pracownikiem, a nie musiała wykazać 6-miesiecznego okresu zatrudnienia w okresie ostatnich 24 miesięcy, ponieważ od lutego
2007 r. pobierała rentę.
Wcześniejsza emerytura dla osób niebędących ostatnio pracownikami
Warunku pozostawania ostatnio w stosunku pracy oraz warunku dotyczącego 6-miesięcznego
ubezpieczenia pracowniczego w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym nie wymaga się od wnioskodawcy,
który podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
z tytułu pozostawania w stosunku pracy przez
cały okres wymagany do przyznania emerytury.
Regulacja ta ma więc zastosowanie np. do 55letniej kobiety, która ostatnio wykonywała np.
pozarolniczą działalność gospodarczą, ale udowodniła 30- lub 20-letni (w razie całkowitej niezdolności do pracy) okres ubezpieczenia pracowniczego. W przypadku 60-letniego mężczyzny
okres ten wynosi 25 lat (przy stwierdzeniu całkowitej niezdolności do pracy).
Przykład
Mężczyzna, który w lutym 2008 r. ukończył 60 lat,
pobierający rentę z tytułu całkowitej niezdolności
do pracy, w marcu 2008 r. złożył wniosek o emeryturę. Udowodnił 29 lat pracy na podstawie
umowy o pracę, w ostatnim okresie prowadził
działalność gospodarczą, z tytułu prowadzenia
której od stycznia 2008 r. podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym.
Wnioskodawca nie pozostawał ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym, ale udowodnił wymagany (25 lat) okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia
1948 r.
Kobieta urodzona po 31 grudnia 1948 r. także
może zgodnie z art. 46 ustawy emerytalnej
przejść na wcześniejszą emeryturę określoną
w art. 29 ustawy emerytalnej. Jest to możliwe
w sytuacji, gdy najpóźniej do 31 grudnia 2008 r.
osiągnie wiek 55 lat oraz do tej daty spełni warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego 30 lat lub 20
lat - w przypadku powstania przed 1 stycznia
2009 r. całkowitej niezdolności do pracy. W tej
części mowa jest jedynie o kobietach, ponieważ
data, do której należy spełniać warunki, wskazuje, że z możliwości tej mogą skorzystać jedynie
kobiety.
Zgodnie ze stanowiskiem organu rentowego pozostałe warunki, a więc pozostawanie ostatnio,
przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę,
w ubezpieczeniu pracowniczym, pozostawanie
w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy
w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym, mogą być spełnione
po 31 grudnia 2008 r., z tym że należy je spełnić
w okresie poprzedzającym zgłoszenie wniosku
o emeryturę.
Również od kobiet urodzonych po 31 grudnia
1948 r., które przez cały wymagany do przyznania emerytury okres 30 lub 20 lat (przy całkowitej
niezdolności do pracy) pozostawały w stosunku
pracy - nie wymaga się, aby ostatnim tytułem
ubezpieczenia było ubezpieczenie pracownicze.
Od osób tych nie wymaga się także co najmniej
6-miesięcznego okresu podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Warunku tego nie musi także spełnić osoba, która
w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę jest
uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednak w tym przypadku ostatnim ubezpieczeniem musi być ubezpieczenie pracownicze.
Emerytura może być przyznana tym kobietom
urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo
złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem
ZUS, na dochody budżetu państwa.
WAŻNE!
Nie jest wymagane, aby wniosek o wcześniejszą emeryturę został zgłoszony do 31 grudnia
2008 r. Wniosek ten może być zgłoszony po
tej dacie, jednak nie później niż przed dniem
ukończenia przez kobietę 60 lat.
W celu uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury nie jest wymagane rozwiązanie stosunku
pracy. W takim jednak przypadku po spełnieniu
wymaganych warunków prawo do emerytury
zostanie przyznane i jednocześnie zawieszone
z powodu zatrudnienia kontynuowanego przez
emeryta, bez uprzedniego rozwiązania stosunku
pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał
je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do
emerytury.
Wcześniejsza emerytura dla osób uprawnionych do renty wypadkowej lub z tytułu
choroby zawodowej
Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r.,
zgodnie z art. 31 ustawy emerytalnej, które są
Strona 6
uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej:
Emerytura na podstawie art. 184 ustawy
emerytalnej
l wypadkiem przy pracy,
Dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.
posiadających okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, istnieje
jeszcze jedna możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, wynikająca z przepisów art. 184
ustawy emerytalnej.
l wypadkiem przy wykonywaniu:
- pozarolniczej działalności gospodarczej,
- działalności artystycznej lub twórczej,
- umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo
- przy wykonywaniu przez osoby duchowne i
zakonne czynności religijnych lub czynności
związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi,
l wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy zaistniałym do 31 grudnia 2002 r. albo
l wskutek choroby zawodowej,
Rozwiązania zawarte w tym przepisie dotyczą
osób, które do 31 grudnia 2008 r. nie osiągną
wieku emerytalnego określonego w art 32, 33, 39
i 40 ustawy emerytalnej, a więc wieku uprawniającego do emerytur z tytułu pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, emerytury z tytułu wykonywanej działalności twórczej
lub artystycznej, emerytury z tytułu posiadania
niektórych okresów pracy górniczej i emerytury
kolejowej.
Zgodnie z art. 184 ustawy emerytalnej, jeżeli
wymienione osoby na dzień 1 stycznia 1999 r.
posiadały:
mogą przejść na emeryturę:
l kobieta w wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej
20-letni okres składkowy i nieskładkowy,
l mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli
ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy.
Przykład
Ubezpieczony pobiera rentę wypadkową z tytułu
wypadku przy prowadzeniu działalności gospodarczej. W marcu 2008 r. zainteresowany ukończył 60 lat, może skutecznie ubiegać się o emeryturę, gdyż posiada wymagany 25-letni okres
składkowy i nieskładkowy.
Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia
1948 r.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., aby mogły przejść na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze,
warunki dotyczące wymaganego stażu pracy i
osiągnięcia obniżonego wieku muszą spełnić do
końca 2008 r. Ponadto osoby te mogą skorzystać
z prawa do wcześniejszej emerytury, jeżeli nie
przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego
albo złożyły wniosek o przekazanie środków
zgromadzonych na rachunku w takim funduszu,
za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu
państwa.
l okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla
kobiet co najmniej 20 lat, a dla mężczyzn 25 lat i
w tym
l okres zatrudnienia w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze gwarantujący
przejście na emeryturę w wieku niższym a wynikających z dotychczasowych przepisów oraz
l mogą skorzystać z emerytury w obniżonym
wieku wynikającym z art. 32, 33, 39, 49 ustawy
emerytalnej.
Przepis ten odnosi się przede wszystkim do mężczyzn, którzy do 31 grudnia 2008 r. nie spełnią
warunku ukończenia niższego wieku emerytalnego. O przyznanie takiej emerytury mogą ubiegać
się te osoby, które nie przystąpiły do otwartego
funduszu emerytalnego, oraz jeżeli są pracownikami, muszą rozwiązać stosunek pracy.
Emerytura ta przysługuje w wieku obniżonym,
jednak wysokość jej będzie obliczana według
nowych zasad określonych w art. 26 ustawy emerytalnej, z uwzględnieniem art. 183 ustawy emerytalnej. Przepis art. 184 nie przewiduje możliwości korzystniejszego liczenia okresów pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym czy korzystniejszego liczenia niektórych okresów pracy na
kolei.
Strona 7
Wysokość emerytury na zasadach dotychczasowych, tzw. stara emerytura
emerytalnej, w okresie każdego roku z wybranych
przez zainteresowanego lat kalendarzowych,
Wysokość emerytury ustalanej według dotychczasowych zasad jest uzależniona od następujących składników:
l wysokości podstawy wymiaru,
l oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot
rocznie do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy,
wyrażając go w procentach z zaokrągleniem do
setnych części procenta,
l uwzględnionego okresu składkowego (art. 6
ustawy emerytalnej) i nieskładkowego (art. 7
ustawy emerytalnej),
l oblicza się średnia arytmetyczną tych procentów, które stanowi wskaźnik wysokości podstawy
wymiaru emerytury lub renty,
l kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę, jeżeli uprawnienia do
świadczenia powstały wcześniej, albo w miesiącu
zgłoszenia wniosku lub obowiązująca w dacie
spełnia wymaganych warunków, jeżeli prawo do
emerytury powstanie później niż w miesiącu,
w którym zgłoszono wniosek.
l mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową.
Emerytura wynosi:
l 24% kwoty bazowej oraz
l po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok
okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych
miesięcy,
l po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok
okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Podstawa wymiaru jest wielkością pomocniczą
służąca do ustalenia wysokości emerytury. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy emerytalnej podstawę
wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna
podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie
emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne ustalona według przepisów prawa polskiego z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych,
wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych
poprzedzających bezpośrednio rok, w którym
zgłoszono wniosek o świadczenie. Ubezpieczony
może również wskazać do ustalenia podstawy
wymiaru emerytury przeciętną podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne z okresu 20
lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego
okresu podlegania ubezpieczeniu. Oprócz wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek do podstawy wymiaru emerytury dolicza się
również inne składniki przysługujące ubezpieczonemu wymienione w art. 15 ust. 3 i 3a ustawy
emerytalnej (m.in. kwoty zasiłków chorobowych,
wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy itp.).
W celu obliczenia podstawy wymiaru emerytury
lub renty:
l oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składki
oraz kwot wymienionych w art. 15 ust 3 ustawy
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 grudnia
2006 r. uznał, że art. 15 ust. 4 pkt 2 w związku
z art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej w zakresie,
w jakim nie przewiduje proporcjonalnego zmniejszenia rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia z tytułu pozostawania w ubezpieczeniu
w okresie krótszym niż rok, jest zgodny z art. 67
ust. 1 w związku z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji
RP (OTK ZU 2006/11A/170). Zgodnie z Konstytucją RP jest również obliczanie emerytury lub
renty na podstawie składki z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających rok przejścia na
emeryturę lub rentę (wyrok z 1 kwietnia 2008 r.,
SK 96/06).
Kwota bazowa
Kwota bazowa stanowi 100% przeciętnego wynagrodzenia, pomniejszonego o potrącone od
ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym. Kwota bazowa jest ustalana corocznie
i obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Od 1 marca 2008 r. kwota bazowa
wynosi 2275,37 zł.
Data zgłoszenia wniosku o świadczenie ma istotne znaczenie przy ustalaniu wysokości emerytury. Kwota bazowa decyduje o ostatecznej wysokości świadczenia, kształtuje ona bowiem część
socjalną świadczenia oraz wpływa na wysokość
podstawy wymiaru świadczenia.
Przykład
Ubezpieczony udowodnił łącznie 34 lata okresów
składkowych oraz 5 lat okresów nieskładkowych.
Łączny udowodniony staż ubezpieczeniowy wynosi 39 lat. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z 10 kolejnych lat kalendarzowych wynosi
85,87%, a więc podstawa wymiaru emerytury
wynosi 1949,301 zł (85,87% x 2275,37 zł, tj.
obowiązująca aktualnie kwota bazowa). Ubezpie-
Strona 8
czony prawo do emerytury uzyskał od kwietnia
2008 r., tj. od ukończenia wieku 65 lat.
Obliczenie wysokości emerytury:
24% x 2275,37 zł = 546,09 zł
(408 mies. x 1,3%) : 12 mies. x 1949,30 zł =
861,59 zł
(60 mies. x 0,7%) : 12 mies. x 1949,30 zł = 68,22
zł
Łączna kwota emerytury wynosi 1475,90 zł miesięcznie.
Staż emerytalny
Przy ustalaniu uprawnień do emerytury uwzględnia się okresy składkowe (art. 6 ustawy emerytalnej), okresy nieskładkowe (art. 7 ustawy emerytalnej), okresy uzupełniające - okres pracy w gospodarstwie rolnym (art. 10 ustawy emerytalnej),
okresy uzupełniające - okres pobierania renty
z tytułu niezdolności do pracy (art. 10a ustawy
emerytalnej).
WAŻNE!
Okresy składkowe uwzględnia się w całym
udowodnionym wymiarze, okresy nieskładkowe w wymiarze 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
Natomiast okresy uzupełniające, określone w art.
10 ustawy, uwzględnia się wtedy, gdy okresy
składkowe i nieskładkowe są niewystarczające do
ustalenia uprawnień do emerytury. Gdy tak ustalony wymiar okresów jest nadal niewystarczający
do przyznania emerytury dla osoby, która ukończyła powszechny wiek emerytalny, można doliczyć okres pobierania renty z tytułu niezdolności
do pracy, ale wyłącznie zgodnie z regułami określonymi w art. 10a ustawy emerytalnej.
Okresy pracy w gospodarstwie rolnym oraz okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego, jako
okresy uzupełniające są uwzględniane jedynie
wtedy, gdy okresy składkowe i nieskładkowe,
ustalone na zasadach określonych w art. 5-7
ustawy emerytalnej, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, i to tylko w
zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.
Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy
obliczaniu jej wysokości uwzględnia się zatem
w niezbędnym zakresie:
l okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za
które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,
l przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu
16. roku życia,
l przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r.
okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia.
Okresów tych nie uwzględnia się, jeżeli zostały
one zaliczone do okresów, od których zależy
prawo do emerytury lub renty, na podstawie
przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Zasady uwzględniania przy ustalaniu wysokości
emerytury okresów pracy w gospodarstwie rolnym reguluje art. 56 ustawy emerytalnej.
W myśl art. 10a ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury osoby, która osiągnęła
wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla
kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn i utraciła
prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy
z powodu odzyskania zdolności do pracy,
uwzględnia się również okresy pobierania tej
renty, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe,
ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 i 10
ustawy emerytalnej, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie
niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.
Możliwość doliczenia tego okresu dotyczy wyłącznie tych osób, które osiągnęły wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn - okres ten nie podlega uwzględnieniu przy
ubieganiu się o emeryturę wcześniejszą. Doliczeniu podlega renta z tytułu niezdolności do pracy
przysługująca z funduszu, czyli renta przyznana
na podstawie ustawy emerytalnej i wcześniejszych ustaw, renta wypadkowa, ale już nie renta
inwalidy wojennego, wojskowego czy renta rolnicza. Doliczenie okresu pobierania renty jest możliwe wyłącznie wówczas, gdy prawo do renty
ustało wskutek odzyskania zdolności do pracy.
Oznacza to, że okres ten zostanie uwzględniony,
jeżeli upłynął okres, na jaki została przyzna renta,
a uprawniony nie zgłosił wniosku o jej kontynuowanie. Okres ten nie podlega zaliczeniu w przypadku trwania dalszego uprawnienia do renty.
Okres pobierania renty nie jest uwzględniany przy
ustalaniu emerytury, ma wpływ jedynie na prawo
do świadczenia.
Emerytura dla osób urodzonych po 31
grudnia 1948 r. - nowe zasady
Nowa emerytura zgodnie z art. 24 ustawy emerytalnej przysługuje ubezpieczonym urodzonym po
31 grudnia 1948 r. Emerytura ta przysługuje po
osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego
co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat
Strona 9
dla mężczyzn. Prawo do tej emerytury uzależnione jest jedynie od ukończenia minimalnego wieku
emerytalnego. Nie jest natomiast istotny okres
pozostawania w ubezpieczeniu czy tytuł tego
ubezpieczenia. Długość stażu ważna jest jedynie
z punku widzenia gwarancji najniższego świadczenia, którą ma emerytura ustalona przy stażu
ubezpieczeniowym (okres składkowy i nieskładkowy) - 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Nowa emerytura z tzw. I filaru będzie zależeć od:
Zgodnie bowiem art. 87 ust. 1 ustawy emerytalnej, w przypadku gdy emerytura przysługująca
z funduszu (I filar) określona w art. 26 ustawy
emerytalnej, łącznie z emeryturą dożywotnią
z zakładu emerytalnego (II filar), jest niższa niż
kwota najniższej emerytury, emeryturę przysługującą z funduszu podwyższa się w taki sposób,
aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej
kwoty, jeśli ubezpieczony:
l średniej dalszej długości życia.
l mężczyzna - ukończył 65 lat życia i ma okres
składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej
25 lat,
l kobieta - ukończyła 60 lat życia i ma okres
składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej
20 lat.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1968 r. miały
obowiązek przystąpić do otwartego funduszu
emerytalnego, zaś osoby urodzone po 31 grudnia
1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mogły przystąpić do funduszu emerytalnego dobrowolnie.
Na podjęcie tej decyzji miały czas do końca
1999 r. Jeżeli ubezpieczony zawarł umowę
z jednym z funduszy następuje podział składki na
ubezpieczenie emerytalne na część pozostającą
w ZUS (dla ustalania wysokości emerytury
z I filara) oraz na część przekazywaną do funduszu (dla ustalania emerytury w II filarze). Gdy
ubezpieczony nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego cała składka odprowadza jest
na fundusz emerytalny w ZUS. Osoby urodzone
przed 1 stycznia 1949 r. nie zostały objęte reformą, nie mogły przystąpić do otwartego funduszu
emerytalnego. Ubezpieczonym tym zagwarantowano obowiązujące do 31 grudnia 1998 r. zasady
ustalania prawa oraz wysokości emerytury.
Poniższe wyjaśnienia będą się skupiać na ustalaniu wysokości emerytury z I filara, gdyż pracę
nad ustawą o zakładach emerytalnych, które w
założeniu mają przejąć wypłatę środków zgromadzonych w funduszu emerytalnym, są w toku.
Wysokość nowej emerytury
Wysokość nowej emerytury będzie uzależniona
od zupełnie innych czynników niż emerytura ustalana w formule obowiązującej w starym systemie
emerytalnym.
l wysokości zgromadzonych i zwaloryzowanych
składek na ubezpieczenie emerytalne powiększonych o zwaloryzowany kapitał początkowy,
który stanowi rozliczenie przebytych okresów
ubezpieczeniowych przed 31 grudnia 1998 r.,
l momentu przejścia na emeryturę,
Podstawą obliczenia emerytury według nowych
zasad jest zwaloryzowana kwota składek na
ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowana
na koncie ubezpieczonego, za okres od 1 stycznia 1999 r. powiększona o zwaloryzowany stosownie do art. 173 ustawy emerytalnej kapitał
początkowy. Emerytura będzie stanowić równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia
zgromadzonej na koncie kwoty przez średnie
dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym
wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego (art. 26 ustawy emerytalnej). Będą sytuacje, gdy podstawą obliczenia emerytury będzie
jedynie kwota zwaloryzowanego kapitału, w stosunku do osób, które nie będą podlegały ubezpieczeniu emerytalnemu po 1998 r., bądź jedynie
kwota zwaloryzowaych składek na ubezpieczenie
emerytalne, w stosunku do ubezpieczonych, którzy podlegali ubezpieczeniu emerytalnemu po
1998 r.
Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach, natomiast średnie dalsze trwanie życia
ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz
wyraża się w miesiącach. Tablice trwania życia
uwzględniające średnie dalsze trwanie życia
wspólne dla kobiet i mężczyzn wyrażone w miesiącach dla wieku ubezpieczonego ogłasza corocznie, w terminie do 31 marca w formie komunikatu, Prezes Głównego Urzędu Statystycznego
w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Tablice te są podstawą
przyznawania emerytur w stosunku do wniosków
zgłoszonych od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. (jeśli nie
skorzystają z możliwości ustalania wcześniejszej
emerytury na podstawie starych zasad) nabywają
prawo do emerytury według nowych zasad, niezależnie od faktu przystąpienia lub nieprzystąpienia do jednego z otwartych funduszy emerytalnych. Jedynym warunkiem jest osiągnięcie minimalnego wieku emerytalnego wynoszącego co
najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla
mężczyzn.
Strona 10
WAŻNE!
Prawo do emerytury według nowych zasad
nie jest uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia.
Wysokość emerytury przyznanej na wniosek
osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które
w latach 2009-2013 osiągną powszechny wiek
emerytalny, z wyjątkiem osób, które pobrały emeryturę na podstawie przepisów dotychczasowych,
jeśli osoby te nie były członkami otwartego funduszu emerytalnego - będzie ustalana w części
na starych, a w części na nowych zasadach.
Ustawa emerytalna przewiduje możliwość ponownego ustalania wysokości emerytury w sytuacji, gdy emeryt po dniu, od którego przyznano
emeryturę, podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym według zasad wskazanych
w art. 108 ustawy emerytalnej. Ponowne ustalenie wysokości emerytury następuje na wniosek
zgłoszony nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego, lub po ustaniu ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych. Ponowne obliczenie wysokości emerytury polega na ustaleniu kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po ustaleniu prawa do emerytury, z uwzględnieniem waloryzacji tych składek, następnie podzielenie kwoty
składek przez średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu
złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury. Podstawę obliczenia emerytury stanowi
kwota składek zaewidencjonowana od miesiąca,
od którego została podjęta wypłata emerytury po
raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie
emerytury. Po ustaleniu tej kwoty dodaje się ją do
kwoty wypłacanej emerytury. Zasady te odnoszą
się również do emerytury mieszanej.
Emerytura mieszana
Ustawa emerytalna wprowadziła szczególne rozwiązania ustalania wysokości emerytury dla osób
(a tak naprawdę kobiet), które wiek emerytalny
osiągną w latach 2009-2013. Regulacja ta, zawarta w art. 183 ustawy emerytalnej, ma zapewnić łagodne przejście ze starego systemu do nowego.
Emerytura mieszana ustalana jest dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy wiek emerytalny 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn osiągną w latach 2009-2013, a ponadto nie byli
członkami otwartego funduszu emerytalnego oraz
nie pobierali, nawet przez miesiąc emerytury
obliczonej według starych zasad na podstawie
art. 46-50 ustawy emerytalnej (a więc przepisów
o tzw. wcześniejszych emeryturach, przyznawanych przed osiągnięciem 60 lat w przypadku ko-
biet i 65 lat w przypadku mężczyzn). Osobom tym
wysokość emerytury będzie ustalana częściowo
według starych, a częściowo według nowych
zasad.
Emerytura przyznana na wniosek osoby ubezpieczonej urodzonej po 31 grudnia 1948 r. będzie
wynosiła:
l dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający
do emerytury w roku kalendarzowym 2009:
- 80% emerytury obliczonej na podstawie art. 53
(na zasadach dotychczasowych) oraz
(na nowych zasadach),
(na nowych zasadach).
Organ rentowy zobowiązany jest zatem do ustalania wysokości emerytury na podstawie dotychczasowych zasad (art. 53 ustawy emerytalnej)
oraz nowych zasad (art. 26 ustawy emerytalnej),
a następnie w zależności od roku, w którym zostanie osiągnięty wiek emerytalny - ustalenia
części stanowiącej odpowiedni procent kwot obliczonych. Suma tych części będzie składała się
na wysokość emerytury. Proporcje obu części starej i nowej - będą zależały wyłącznie od tego,
w którym roku został osiągnięty wiek emerytalny.
Bez znaczenia będzie natomiast okoliczność,
w którym roku został złożony wniosek o emeryturę. Wniosek taki może być nawet zgłoszony po
2014 r.
Strona 11
Jak wskazywałam powyżej, możliwość ustalenia
mieszanej emerytury odnosi się jedynie do kobiet
i to tylko tych urodzonych w latach 1949-1953 r.
Kobiety te są o tyle w szczęśliwej sytuacji, że
mogą dokonać wyboru między emeryturą ustaloną według starych zasad (spełnienie warunków
do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury)
a emeryturą ustaloną według nowych zasad.
Ponadto ustalanie prawa (pod warunkiem niepobrania tego świadczenia chociażby za jeden miesiąc) do emerytury na podstawie art. 46 lub 50
ustawy emerytalnej i obliczenia jej według starych
zasad nie jest przeszkodą uniemożliwiającą wystąpienie z wnioskiem - po osiągnięciu 60 lat o ustalanie emerytury według reguł określonych
w art. 183 ustawy emerytalnej.
Zgodnie z przyjętą przez organ rentowy wykładnią osobom urodzonym w latach 1949-1953 r.,
które nie spełnią warunków do emerytury na podstawie art. 46 lub 50 ustawy emerytalnej, przysługuje wyłącznie nowa emerytura ustalona z zastosowaniem mieszanego sposobu ustalania wysokości (art. 183 ustawy emerytalnej). Choć w mojej
ocenie powinien to być wybór ubezpieczonego.
Emerytura z urzędu
Przepisy ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2006 r. regulują zasady
ustalania emerytury z urzędu dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. (art. 27a ustawy
emerytalnej) oraz dla osób urodzonych po 31
grudnia 1948 r. (art. 24a ustawy emerytalnej).
Emeryturę z urzędu przyznaje się zamiast renty z
tytułu niezdolności do pracy osobie, która w trakcie pobierania tej renty osiągnęła wiek emerytalny
wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Emerytura ta przyznawana jest z urzędu, a więc
osoba zainteresowana nie musi występować
z wnioskiem o jej przyznanie.
Zgodnie z art. 27a dla osoby urodzonej przed
1 stycznia 1949 r., która osiągnęła wiek 60 lat dla
kobiet i 65 lat dla mężczyzn, zamiast dotychczas
pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy,
przyznawana jest z urzędu emerytura, jeśli osoba
ta podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Dla
przyznania tej emerytury nie ma znaczenia okoliczność, czy rencista spełnia warunki dotyczące
stażu ubezpieczeniowego (okres składkowy i
nieskładkowy) wynoszącego co najmniej 20 lat
dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Ważne jest jednak, by rencista posiadał jakikolwiek okres ubezpieczenia. Emerytury tej nie przyznaje się więc
osobie, która pobiera tzw. rentę uczniowską i nie
ma jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia. Emery-
turę z urzędu przyznaje się także osobie, która
pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy przyznaną przez ZUS w drodze wyjątku (art. 83 ust.
1a ustawy emerytalnej), natomiast nie przyznaje
się tego świadczenia osobie, która pobiera
świadczenie przyznane w szczególnym trybie
przez Prezesa Rady Ministrów.
Przykłady
Rencista urodzony w 1947 r. pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy. Zainteresowany udowodnił 13-letni okres składkowy. Krótki staż pracy
nie jest przeszkodą w przyznaniu prawa do emerytury. Zainteresowany otrzymał decyzję informującą o przyznaniu z urzędu prawa do emerytury.
Rencistka urodzona w 1946 r. pobiera tzw. rentę
uczniowską. Przyznano prawo do tej renty, gdyż
zainteresowana stała się całkowicie niezdolna do
pracy w czasie uczęszczania do szkoły wyższej
przed ukończeniem 25. roku życia. Zainteresowanej nie może być przyznane z urzędu prawo
do emerytury, ponieważ nie udowodniła żadnego
okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu
ani ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Emeryturę z urzędu przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do
emerytury, nie wcześniej jednak niż od 1 stycznia
2006 r. Prawo zaś do dotychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy ustaje z dniem
przyznania prawa do emerytury.
Zgodnie ze stanowiskiem organu rentowego osoba, której zamiast dotychczasowej renty z tytułu
niezdolności do pracy przyznano z urzędu emeryturę, może pobierać tę emeryturę bez względu na
wysokość osiąganego przychodu z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jak również nie
ma znaczenia, czy dotychczasowe zatrudnienie
jest kontynuowane.
Osobie urodzonej po 31 grudnia 1948 r. emeryturę z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do
pracy przyznaje się na podstawie art. 24a ustawy
emerytalnej. Świadczenie to przyznaje się osobie,
która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn) oraz
podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez
rencistę wieku uprawniającego do emerytury,
a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana - od dnia, od
którego podjęto jej wypłatę
.
Źródło: POLSKIE PRAWO GOSPODARCZE publikacja z serii INFOR LEX
Strona 12

Zestaw podstawowych informacji o wszystkich rodzajach emerytur.

Transkrypt

Podobne dokumenty

Uzgodnienia w sprawie emerytur

01.01.2013r. oraz

WYROK UZASADNIENIE

Coaching dla emerytów

Treść wypowiedzi z filmu: 1 Mówi: Wiesława Lempska, Departament

D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku