transport drogowy towarów niebezpiecznych ze szczególnym

Transkrypt

Wyższa Szkoła Logistyki. Materiały Studiów Podyplomowych “Logistyka dla nauczycieli”. Poznań 2012.
Monika Kukulska „Trahnsport drogowy towarów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem paliw płynnych”
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
DLA NAUCZYCIELI
Monika Kukulska
TRANSPORT DROGOWY
TOWARÓW
NIEBEZPIECZNYCH
ZE SZCZEGÓLNYM
UWGZLĘDNIENIEM
PALIW PŁYNNYCH
Niniejszy materiał dydaktyczny został opracowany w ramach pracy dyplomowej
na Studiach podyplomowych “Logistyka i spedycja dla nauczycieli” w Wyższej Szkole Logistyki.
Materiał dydaktyczny przeznaczony jest dla nauczycieli współpracujących z Wyższą Szkołą Logistyki
i może być wykorzystywany wyłącznie w sposób niekomercyjny do celów dydaktycznych.
POZNAŃ 2012
1
Spis treści
Wstęp...................................................................................................................................................... 3
ROZDZIAŁ I PODZIAŁ I REGULACJE PRAWNE TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH.... 4
Towary niebezpieczne i przepisy przewozu towarów niebezpiecznych................................ 5
Umowa europejska dotycząca międzynarodowego transportu drogowego towarów
niebezpiecznych (ADR) .......................................................................................................... 7
Klasyfikacja towarów niebezpiecznych ................................................................................ 11
ROZDZIAŁ II PRZEWOZY PŁYNNYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH .................. 16
Opakowania dla towarów niebezpiecznych .......................................................................... 16
Sposoby przewozu płynnych towarów niebezpiecznych ...................................................... 19
Czynności przewozowe ..................................................................................................... 19
Techniczne środki transportu do przewozu paliw płynnych ze szczególnym
uwzględnieniem specyfiki cystern .................................................................................... 23
Oznakowanie i wyposażenie pojazdów ............................................................................... 28
ROZDZIAŁ III BEZPIECZEŃSTWO W TRANSPORCIE PŁYNNYCH TOWARÓW
NIEBEZPIECZNYCH ....................................................................................................................... 35
Zagrożenia wynikające z transportu płynnych substancji niebezpiecznych ......................... 35
Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych ............................ 38
Ochrona towarów niebezpiecznych i nadzorowanie pojazdu ............................................... 42
Postępowanie w sytuacjach awaryjnych ............................................................................... 45
PODSUMOWANIE I WNIOSKI .................................................................................................... 49
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................ 51
2
Wstęp
Celem pracy jest określenie głównych zasad postępowania w przewozie płynnych
towarów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem paliw płynnych.
Pierwszy rozdział definiuje pojęcie towarów niebezpiecznych i klasyfikuje je
w oparciu o przepisy Europejskiej Umowy ADR. Przedstawia przepisy regulujące przewóz
towarów niebezpiecznych.
Pojazd nim wyruszy w drogę, np. z rafinerii do odbiorcy musi być odpowiednio
sprawdzony pod względem technicznym ,
zaopatrzony w odpowiednią dokumentację
i oczywiście oznakowany. Czynności przewozowe i obowiązki poszczególnych uczestników
tego typu transportu opisano w rozdziale drugim.
Z roku na rok wzrasta ilość przewozów towarów niebezpiecznych, które mogą
stwarzać zagrożenie zarówno na człowieka jak i środowisko przyrodnicze, i sferę materialną .
Dlatego przy przewozie ładunków niebezpiecznych tak ważną rolę dogrywa bezpieczeństwo,
któremu poświecono wiele uwagi w rozdziale trzecim.
3
ROZDZIAŁ I PODZIAŁ I REGULACJE PRAWNE TOWARÓW
NIEBEZPIECZNYCH
Trzeci sektor gospodarki czyli usługi obejmuje (według Europejskiej Klasyfikacji
Działalności) między innymi transport. Transport w gospodarce narodowej pełni bardzo
ważną funkcję- ma wpływ na rozwój gospodarczy. Transport to działalność, która polega na
świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczanie osób i/lub ładunków z punktu
nadania do punktu odbioru oraz świadczenie usług pomocniczych, bezpośrednio z tymi
usługami związanych1. Transport z jednej strony korzysta z produkcji poszczególnych gałęzi
gospodarki narodowej (np. przemysł metalowy, hutniczy, drzewny, energetyczny), z drugiej
zaś strony świadczy usługi przewozowe bierze udział w procesie tworzenia wartości we
wszystkich dziedzinach2. Przewozi surowce, materiały i półfabrykaty przeznaczone do dalszej
produkcji a także gotowe produkty konsumpcyjne. Poza obsługą działów produkcji
materialnej transport obsługuje też działy nieprodukcyjne (np. ochrona zdrowia, oświata,
administracja), a także świadczy usługi dla ludności; zaspakaja potrzeby komunikacyjne
ludności, sprzyja rozwojowi turystyki, aktywizuje życie społeczno- gospodarcze i kulturalne.
W gospodarce transport pełni następujące funkcje:
 funkcję konsumpcyjną oznaczającą zaspokojenie potrzeb przewozowych przez
świadczone usługi transportowe,
 funkcję produkcyjną oznaczająca zaspokojenie potrzeb produkcyjnych przez
świadczenie usług transportowych, tzn. przez tworzenie warunków działalności
gospodarczej, jej stymulację oraz wpływ na funkcjonowanie rynku i wymianę,
 funkcję integracyjną, która pozwala zintegrować państwo i społeczeństwo poprzez
usługi transportowe3.
Transport niesie jednak zagrożenia dla środowiska i bezpieczeństwa użytkowników
dróg, w postaci zwiększonej emisji zanieczyszczeń oraz liczby wypadków i kolizji
drogowych. Wzrost zapotrzebowania na podstawowe surowce takie jak benzyna, olej
napędowy generują wzrost przewozów towarów niebezpiecznych wraz z nimi zwiększenie
ryzyka i bezpieczeństwa na drodze.
1
M. Stajniak, M. Hajdul, M. Foltyński, A. Krupa ,Transport i spedycja. Podręcznik do kształcenia w zawodzie
technik logistyk, Poznań 2008, wyd. II, s. 9.
2
P. Małek , Ekonomika transportu., PWE, Warszawa 1969, s. 282.
3
W. Rydzykowski, K. Wojewódzka-Król (red.) , Transport, Warszawa PWE 2009, s. 2.
4
Towary niebezpieczne i przepisy przewozu towarów niebezpiecznych
Towary niebezpieczne to takie przedmioty i materiały, których przewóz jest albo
zabroniony, albo dopuszczony jedynie na warunkach określonych prawem . Mogą one
występować w trzech stanach skupienia: ciekłym, stałym lub gazowym4. Mogą stwarzać
zagrożenia
chemiczne,
fizyczne
lub
biologiczne
jednocześnie
stanowić
duże
niebezpieczeństwo dla ludzi, zwierząt, środowiska . Dla takich towarów ustalono precyzyjne
kryteria klasyfikacyjne, których spełnienie jest warunkiem i zarazem obowiązkiem objęcia ich
specjalnymi przepisami transportowymi. Na podstawie stwarzanych zagrożeń, towary
niebezpieczne dzielą się na 13 grup zwanych „klasami”, a podział ten opiera się na
wyodrębnieniu
zagrożeń
dominujących,
których
negatywne
skutki
dla
ludzi
i środowiska powstają w krótkim czasie5.
W Polsce głównym sposobem przewozu materiałów niebezpiecznych jest transport
drogowy i stanowi 81% ogólnej ilości przewozów, a dotyczy to szczególnie aglomeracji
miejskich. Pomimo wzrostu popularności transportu kolejowego w ostatnich latach przewozy
towarów niebezpiecznych koleją stanowią tylko 18%6, transport śródlądowy stanowi
niewielki procent tego typu przewozów. W roku 2007 struktura transportu materiałów
niebezpiecznych w Polsce przedstawiała się następująco: paliwa płynne (etylina, olej
napędowy) przewożone cysternami, stanowiące około 72% , gazy skroplone (LPG takie jak:
propan butan, chlor, amoniak) około 19% natomiast substancje toksyczne i żrące – 3,1%5
Ze względu na charakter oraz ilość przewożonych materiałów niebezpiecznych ryzyko
wystąpienia zagrożenia jest znaczące. Takie wypadki mogą spowodować skażenia środowiska
o zasięgu lokalnym a nawet skalę globalną, utratę zdrowia lub życia ludzi, szkody dóbr
materialnych. W 2010 r. organy Inspekcji Ochrony Środowiska przyjęły informacje
o wystąpieniu 114 zdarzeń, mających znamiona poważnej awarii, w tym 31 dotyczyło
4
M. Fertsch, pod.red, Podstawy logistyki. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Poznań 2008,
wyd. II , s.100.
5
J. Fabisiak, J. Michalak, J. Kupiński, System zarządzania jakością w transporcie substancji niebezpiecznych,
Logistyka 6/2010, Poznań, s. 4.
6
I. Grabarek, S. Bęczkowska, Analiza czynników warunkujących ergonomiczne warunki pracy
i bezpieczeństwo podczas transportu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2010, Poznań, s.1.
5
Tamże, s.5.
5
transportu7. Aby przewidzieć oraz minimalizować związane z tym ryzyko, dla każdej gałęzi
transportu istnieją odrębne porozumienia międzynarodowe. Warunki transportu drogowego są
regulowane w przepisach Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego transportu
drogowego towarów niebezpiecznych (ADR)8. Oprócz przepisów ADR istnieją również inne
regulacje prawne, dotyczące pozostałych rodzajów transportu. W transporcie kolejowym jest
to Regulamin RID (Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów
niebezpiecznych- z fr. Reglement concernant le transport Internationale ferroviaire des
marchandises Dangereuses), w transporcie morskim – Kodeks IMDG (miedzynarodowy kod
przewozu towarów niebezpiecznych w formie opakowanej, droga morską, ang. International
Maritime Dangerous Goods Code), w transporcie lotniczym – Instrukcje Techniczne
IATA/DGR (Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Powietrznego –przepisy dotyczące
towarów niebezpiecznych, ang. International Air Transport Association- Dangerous Gooda
Regulations), natomiast w Żegludze śródlądowej – Umowa AND(Europejskie porozumienie
w sprawie międzynarodowych przewozów materiałów niebezpiecznych śródlądowymi
drogami wodnymi, ang European Agreement concerning the international Carriage
of Dangerous foods by Inland Waterways).
Innymi przepisami są:
- Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r.
w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych9,
- Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych10 ,
- Ustawa11 z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym.
Również szereg rozporządzeń regulują przepisy w sprawie , np. świadectwa
dopuszczenia pojazdów do przewozu towarów niebezpiecznych12, wysokości wynagrodzeń
członków komisji egzaminacyjnej prowadzący kurs dla kierowców przewożących towary
niebezpieczne, w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw
7
Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Informacja o realizacji zadań Inspekcji Ochrony Środowiska w 2010
roku. Warszawa czerwiec 2011 , s. 28.
8
J. Sadowski, Bezpieczeństwo transportu drogowego ładunków niebezpiecznych, Logistyka 3/2011 Poznań, s.2.
9
Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r., (Dz. Urz. UE L 260
z dnia 30.09.2008r.).
10
Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz.
1671, z 2004r. Nr 96, poz.959, Nr 97, poz. 962, Nr
173, poz. 1808, z 2005r. Nr 90, poz.757, Nr 141, poz.
1184, z 2006r. Nr 249, poz. 1834 oraz z 2007r. nr 176, poz. 1238 i Nr 192, poz. 1381).
11
Ustawa z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym, (Dz. U. z 2007r. Nr 125, poz. 874, z późn. Zm.).
12
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie świadectwa dopuszczenia
pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz.2011, z 2005r. Nr 187, poz.
1572 oraz z 2010r. Nr 137, poz.917).
6
bezpieczeństwa13, formularza listy kontrolnej, w sprawie towarów niebezpiecznych, których
przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia14 czy parkingów na które są usuwane
pojazdy przewożące towary niebezpieczne,15.
Przewóz pojazdów i zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej
przekraczającej 12 ton, w tym pojazdów transportujących materiały niebezpieczne, jest objęty
okresowymi ograniczeniami i zakazami ruchu. Ograniczenia i zakazy ruchu, niektórych
pojazdów na drogach reguluje Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007 roku
w sprawie okresowych ograniczeń oraz zakazu ruchu. Zakaz ruchu pojazdów na drogach,
na obszarze kraju obowiązuje od godziny 8.00 do 22.00 w dni ustawowo wolne od pracy oraz
w okresie wakacyjnym16.
Nadrzędnym celem tych przepisów jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa
przewozów poprzez zastosowanie najlepszych, zharmonizowanych w skali światowej
standardów technicznych, stworzenie spójnego systemu regulacji. Przewozy towarów
niebezpiecznych
podlegają
szeregowi
wymogów
i
ograniczeń
prawnych,
dzięki
międzynarodowym przepisom transport po krajach Europejskich jest łatwiejszy i bardziej
ergonomiczny. Wszystkie te działania podnoszą poziom sprawności funkcjonowania
transportu, bezpieczeństwa oraz umożliwia prowadzenie szeroko rozumianych kontroli
drogowych i granicznych. Najlepiej o tym świadczą dane statystyczne GUS-u : W latach
2005-2009 najszybciej rosła liczna samochodów ładowności 15 ton i więcej (ponad
dwukrotny wzrost) oraz samochodów o ładowności w przedziale od 10 ton do 14,9 tony
(o 43,2%), co miało związek ze znacznym rozwojem transportu międzynarodowego.
Umowa europejska dotycząca międzynarodowego transportu drogowego
towarów niebezpiecznych (ADR)
Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów
niebezpiecznych (ADR- ang.The European Agreement concerning the International Carriage
of Dangerous Goods by Road), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 roku
13
Rozporządzenie w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie
transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr 200, poz. 1654)
14
Rozporządzenie w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi
zgłoszenia( Dz. U. Nr 161, poz. 1567)
15
K. Grzegorczyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne. Transport w praktyce, Błonie 2011, s. 386.
16
Z. Jóźwiak, Logistyka transportu ładunków niebezpiecznych na przykładzie miasta Gryfino, Logistyka
6/2010, Poznań, s.3.
7
obowiązuje obecnie w 46 krajach, Polska ratyfikowała Umowę ADR w 1975 roku8. Przepis
ten podlega cyklicznej nowelizacji na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ)
w oparciu o jednolite, zharmonizowane zasady dotyczące wszystkich rodzajów transportu.
Cykl nowelizacji wynosi dwa lata, kolejne wersje wchodzą w życie w dniu 1 stycznia roku
nieparzystego (2011, 2013, itd.). Przez pierwsze sześć miesięcy obowiązywania nowej wersji
umowy dopuszcza się stosowanie wersji poprzedniej. Przewozy wykonane zgodnie z ADR
dozwolone są na obszarze całej Europy.
Zgodnie z umową ADR, wszystkie przedsiębiorstwa uczestniczące w przewozie
towarów niebezpiecznych, (tzn. nadawcy, spedytorzy, przewoźnicy, odbiorcy itd.), powinni
opracować, wdrożyć i stosować plan ochrony towarów niebezpiecznych. Wszystkie osoby
uczestniczące w działalności związanej z przewozem towarów niebezpiecznych powinny być
świadome zagrożenia stwarzanego przez towary niebezpieczne i odpowiednio do swoich
obowiązków
przestrzegać
przepisów
dotyczących
zabezpieczenia
towarów
niebezpiecznych17.
Umowa ADR stanowi wieloletni dorobek miedzy narodowej grupy ekspertów
z różnych dziedzin nauki i techniki i podlega stałej modernizacji na forum Europejskiej
Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych opracowana i wydana przez
Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego i od tego czasu podlega stałej modernizacji.
Umowa ta składa się z umowy głównej oraz z załączników A i B, będących jej integralną
częścią. Umowa główna określa stosunki prawne między uczestniczącymi państwami,
natomiast przepisy regulujące w szerokim zakresie warunki przewozu poszczególnych
towarów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie samochodowym są zawarte w jej
załącznikach. Załączniki A i B podzielone są na dziewięć części, przy czym załącznik A
zawiera części od 1 do 7, a załącznik B części 8 i 9. Każdy z załączników podzielony jest na
poszczególne działy tematyczne (Tabela 1)18.
17
Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy, http://www.ciop.pl/14072.html 15.02.2012.
P. Majewski, Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR 2007 – 2009, zeszyty
naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3-4,
18
8
Tabela 1. Części tematyczne załącznika A i B do umowy ADR
ZAŁACZNIK A
ZAŁACZNIK B
1. Przepisy ogólne.
2. Klasyfikacja.
3. Wykaz towarów niebezpiecznych, przepisy
szczególne oraz wyłączenia dotyczące towarów
niebezpiecznych pakowanych w ilościach
ograniczonych.
4. Przepisy dotyczące stosowania opakowań i
cystern.
5. Procedury nadawcze.
6. Wymagania dotyczące konstrukcji i badań
opakowań, Dużych Pojemników do Przewozu
Luzem (DPPL), dużych opakowań i cystern.
7. Przepisy dotyczące warunków przewozu,
załadunku, rozładunku oraz manipulowania
ładunkiem
8.Wymagania
dotyczące załogi
pojazdu,
wyposażenia, postępowania i dokumentacji.
9.Wymagania
dotyczące
konstrukcji
i dopuszczenia pojazdów.
Źródło: P. Maciejewski. Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR 2007 – 2009,
zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3.
Celem przepisów jest wyeliminowanie wypadków oraz rozmiarów szkód mających
wpływ na dla życia, zdrowia człowieka a także środowiska. Przepisy zawarte w Umowie
ADR odnoszą się do wszystkich biorących udział w procesie transportowym, np.: wszystkie
przedsiębiorstwa uczestniczące w przewozie towarów niebezpiecznych, producenci, nadawcy,
spedytorzy, przewoźnicy, odbiorcy, itd..
Tabela 2. Relacje przepisów ADR w stosunku do uczestników przewozu
NUMER I NAZWA CZĘŚCI
ADRESAT PRZEWOZU
TEMATYCZNYCH ZAŁĄCZNIKÓW
1.Przepisy ogólne
Wszyscy uczestnicy przewozu
2.Klasyfikacja
Producenci materiałów niebezpiecznych oraz ich
nadawcy
3.Wykaz materiałów niebezpiecznych, przepisy Wszyscy uczestnicy przewozu
szczególne
oraz
wyłączenia
towarów
niebezpiecznych pakowanych w ilościach
ograniczonych
4.Przepisy dotyczące stosowania opakowań i Nadawcy i przewoźnicy
9
cystern
5.Procedury wysyłkowe
Nadawcy
6.Wymagania dotyczące konstrukcji i badań Producenci (projektanci) opakowań i cystern,
opakowań, DPPL, dużych opakowań i cystern.
dozór techniczny (jednostki badawcze i
dopuszczające)
7.Wymagania dotyczące warunków przewozu, Nadawca, załadowca, przewoźnik i odbiorca
załadunku, rozładunku oraz manipulowania materiału niebezpiecznego
ładunkiem
8.Wymagania
dotyczące załogi
pojazdu, Przewoźnicy
wyposażenia, postępowania i dokumentacji
9.Wymagania
dotyczące
dopuszczenia pojazdów
konstrukcji
i Producenci pojazdów i przewoźnicy
Źródło: P. Maciejewski. Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR 2007 – 2009,
zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s 4.
Podstawową rolą polskich przepisów ( ustawy i rozporządzeń) jest wprowadzenie
wymagań technicznych do wykonywania wymagań technicznych ADR do transportu
krajowego i wskazanie właściwych władz, tj. jednostek wyznaczonych do wykonywania
badań towarów, opakowań, cystern, szkolenia kierowców itp.
15
. Polskie przepisy zostały
oparte o wymagania międzynarodowe co umożliwiło podniesienie poziomu bezpieczeństwa
przewozów poprzez zastosowaniu międzynarodowych standardów technicznych, stałego
doskonalenia przepisów, stosowanie tych samych wymogów
w transporcie krajowym
i międzynarodowym. Bezpieczeństwo ruchu drogowego ma wymiar lokalny, regionalny,
krajowy i ponadnarodowy dlatego tak istotne są porozumienia międzynarodowe. Przepisy
krajowe nie mogą naruszać zasady Umowy ADR o spełnieniu wymagań dotyczących ich
klasyfikacji, pakowania, oznakowania, dokumentacji oraz konstrukcji i wyposażenia pojazdu.
W praktyce oznacza to łatwiejszą identyfikację towarów, spójny system regulacji prawnych,
a przede wszystkim przyjazny system dla użytkownika.
Przewozy drogowe towarów niebezpiecznych w Polsce szacowane są na około
3,5 mld tkm rocznie. Stanowi to około 5% udziału w całości takich przewozów w UE
i sytuuje Polskę na 6 pozycji wśród państw Unii po Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Francji
i Wielkiej Brytanii. Zarówno w Polsce, jak też w pozostałych państwach UE, ponad połowę
towarów stanowią materiały ciekłe zapalne przewożone na krótkich odcinkach w ruchu
krajowym.
10
Zasady postępowania przewożąc towary niebezpieczne są regulowane poprzez wiele
rozporządzeń (o których była mowa w rozdziale 1.2). Jednym z przykładów jest według art.
27.1 . ustawy z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych
Przewóz niektórych towarów niebezpiecznych podlega obowiązkowi zgłoszenia do
komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży
Pożarnej
10
zgłoszenia towarów przez nadawcę, przewoźnika lub właściciele placówki Straży
Granicznej. Odpowiedzialnym za przewóz materiałów niebezpiecznych jest wojewoda
Ustawa informuje o terminach i warunkach zgłaszania tych towarów. Określa wymagania
w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z przewozem,
również organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli.
Kolejnym istotnym Rozporządzeniem określającym okresowe ograniczenia oraz
zakazy ruchu pojazdów i zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej
przekraczającej 12ton, z wyłączeniem autobusów19.
Klasyfikacja towarów niebezpiecznych
Wszystkie przedmioty lub substancje posiadające cechy materiałów niebezpiecznych
(łatwopalne, żrące, trujące, niebezpieczne dla środowiska itp.) muszą być identyfikowane,
klasyfikowane i nazwane unikatowymi standardowymi nazwami używanymi w przepisach
umowy ADR o przewozie towarów niebezpiecznych. Zgodnie z ADR rozróżnia się
następujące klasy towarów niebezpiecznych:
Klasa 1 Materiały i przedmioty wybuchowe
Klasa 2 Gazy
Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne
Klasa 4.1 Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe
odczulone
Klasa 4.2 Materiały samozapalne
Klasa 4.3 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne
Klasa 5.1 Materiały utleniające
Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne
10
Tamże.
Tamże, s.7.
19
Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007r. w sprawie okresowych ograniczeń oraz zakazu
ruchu niektórych pojazdów na drogach.
15
11
Klasa 6.1 Materiały trujące
Klasa 6.2 Materiały zakaźne
Klasa 7 Materiały promieniotwórcze
Klasa 8 Materiały żrące
Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne20
Materiały niebezpieczne objęte tytułem klasy definiowane są na podstawie ich
właściwości
do
odpowiedniej
klasy.
Przypisanie
materiałowi
lub
przedmiotowi
niebezpiecznemu jednego lub kilku zagrożeń dodatkowych dokonuje się na podstawie
kryteriów klasy lub klas odpowiadających tym zagrożeniom, wymienionym odpowiednio
w przepisach ADR. Każdy materiał lub przedmiot zapakowany w określone opakowanie
może być zaklasyfikowany tylko do jednej grupy zgodności, jest to związane z badaniem
prowadzącym do ustalenia kodu klasyfikacyjnego21.
Warunkiem bezpiecznego przewozu jest prawidłowa klasyfikacja. Za prawidłową
klasyfikację odpowiada nadawca towaru. Dane klasyfikacyjne muszą być wpisane do
dokumentacji przewozowej. Klasyfikacja stanowi podstawę właściwego doboru opakowania
i pojazdu. Dokonując klasyfikacji danego materiału należy brać pod uwagę miedzy innymi
jego właściwości takie jak stan skupienia, temperatury zapłonu czy temperatury wrzenia,
własności toksyczne, żrące, oddziaływanie na środowisko itp. Klasyfikację materiałów
i przedmiotów wybuchowych (klasa 1) przeprowadza Wojskowy Instytut Techniki
i Uzbrojenia. Klasyfikację materiałów promieniotwórczych (klasa 7) przeprowadza
Państwowa Agencja Atomistyki. Klasyfikację pozostałych materiałów i przedmiotów
niebezpiecznych przeprowadza Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie.
Każdy z materiałów posiada własną pozycję oznaczoną czteroliterowym numerem
UN- czyli numery rozpoznawcze, identyfikujące dane substancje np.: UN 1203 - benzyna, klasa
zagrożenia 3 UN 2915 – substancje radioaktywne, klasa zagrożenia 7 22. Numer UN został
ustalony przez Centralny Komitet Narodów Zjednoczonych jest przydzielony do jednej z grup
pakowania (PG). Są one zazwyczaj na tablicach niebezpieczeństw, które umieszczane są na
pojazdach podczas transportu. Te informacje są niezwykle ważne dla służb ratunkowych, aby
20
Umowa ADR obowiązująca od dnia 1stycznia 20011 roku (załącznika A, cz.2, dział 2.1).
W. Drewek, Identyfikacja obowiązujących przepisów dotyczących procedur transportu materiałów
niebezpiecznych transportem samochodowym w Unii Europejskiej, Logistyka 6/2010, Poznań, s. 5.
22
A. Janczak, Transport ADR – klasyfikacja towarów niebezpiecznych ,http://www.bhp.abc.com.pl, 21.02.2012.
21
12
przy wypadkach z materiałami niebezpiecznymi szybko określić potencjał niebezpieczeństwa
substancji i wprowadzić właściwe sposoby postępowania.
System GSH (Global Harmonized System- Globalny System Zharmonizowany)
zawiera ujednolicone kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin pod względem stwarzanych
przez nie zagrożeń dla zdrowia i środowiska, w tym także zagrożeń związanych
z właściwościami fizycznymi chemikaliów. Określa również zasady informowania
o zagrożeniach, zawiera wymogi dotyczące oznakowania.
Oznakowanie poszczególnych klas materiałów niebezpiecznych przedstawia się
następująco:
Klasa 1 substancje i przedmioty wybuchowe
Są wrażliwe na uderzenie i/lub tarcie i/lub ogrzewanie pod zamknięciem. Mogą powodować wybuch masowy,
rozrzut odłamków, intensywny ogień/promieniowanie cieplne, świecenie, uk lub wydzielanie dymu. Niewielkie
zagrożenie wybuchem i pożarem ( 1.4)
Nalepka ostrzegawcza dla podklasy
1
1.5
1.6
1.4
Klasa 2 Gazy
Gazy palne (2.1), gazy niepalne i nietrujące (2.2), gazy trujące (2.3)
2.1
2.2
2.3
13
Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne
Klasa 4. Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe
odczulone (4.1), materiały samozapalne (4.2), materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą
gazy palne (4.3),
4.1
4.2
4.3
4.3
Klasa 5.1 Materiały utleniające , Klasa 5.2 nadtlenki organiczne
5.1
5.2
Klasa 6.1 Materiały trujące Klasa 6.2 Materiały zakaźne
14
Klasa 7 Materiały promieniotwórcze
Klasa 8 Materiały żrące
Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne.
Dodatkowo ustalono oznakowanie produktu niebezpiecznego dla środowiska
Rysunek 1. Znaki ostrzegawcze dla towarów niebezpiecznych
Źródło:
http://www.znaki24.pl/nalepki-przemyslowe-i-ostrzegawcze/nalepki-ostrzegawcze-adr-rid-adn-icao-
imo-mb.html?p=2, 01.03.2012.
15
ROZDZIAŁ II PRZEWOZY PŁYNNYCH TOWARÓW
NIEBEZPIECZNYCH
Przewozy płynnych towarów niebezpiecznych wymagają specjalistycznych środków
transportu i opakowań by spełnić ogół wymogów bezpieczeństwa. Osoby uczestniczące
w przewozie takich towarów muszą posiadać niezbędne certyfikaty, zaświadczenia, odbyć
szkolenia. Jest to praca bardzo odpowiedzialna wymagająca doświadczenia i wiedzy,
znajomości rygorystycznych przepisów przez przewoźnika, nadawcę i odbiorcę oraz innych
osób biorących udział całym procesie transportowym
Spośród całej gamy towarów niebezpiecznych najwięcej transportuje się paliw
płynnych, bowiem około 70% wszystkich przewozów. Roczny przewóz paliw płynnych
szacuje się na około 100 mln ton. W związku z tym obserwuje się również najwięcej
wypadków z udziałem klasy 3. Większość zdarzeń i wypadków ma miejsce podczas
czynności związanych z załadunkiem lub rozładunkiem towarów niebezpiecznych, natomiast
mniejsza liczba zdarzeń przypada na czynności związane z przewozem. W tej sytuacji
działania zmierzające do ograniczenia ryzyka katastrofy na Polskich drogach i zapewnienie
bezpieczeństwa przewozu, są niezbędne23. Niezbędna jest znajomość i umiejętność wdrażania
wszystkich wymogów określonych w przepisach.
Opakowania dla towarów niebezpiecznych
Dobór właściwego
opakowania jest podstawowym warunkiem bezpiecznego
transportu i magazynowania. We wszystkich rodzajach transportu powinny być wyłącznie
używane opakowania oznakowane symbolem opakowaniowym ONZ. Prawo umieszczania
takiego symbolu na produkowanych seryjnie opakowaniach uzyskuje jedynie ten producent,
który przedstawił właściwym organom władzy prototyp określonego rodzaju opakowania,
który uzyskał pozytywną ocenę na podstawie wykonanej serii badań. Rodzaje badań i sposób
ich przeprowadzenia określają przepisy ADR w dziale 6.124.
Opakowanie materiałów niebezpiecznych w świetle przepisów ADR powinno być
takie, aby nie stwarzało zagrożenia w normalnych warunkach przewozu, a także w wypadku
23
M. Nader, S. Bęczkowska, Zintegrowane systemy zarządzania jakością w transporcie towarów
niebezpiecznych., Logistyka 4/2009, Poznań, s.1-2.
24
B. Hancyk, Kryteria doboru opakowań dla przewożonych materiałów niebezpiecznych - cz. II 3/2008,
Instalator Polski, Rynek chemiczny.
16
niewielkiej awarii, powinno być wykonane i zamykane w taki sposób, aby podczas przewozu
w normalnych warunkach, na skutek wibracji, działania chemicznego, zmiany temperatury,
wilgotności lub ciśnienia żaden materiał niebezpieczny nie może uszkodzić zewnętrznej
części opakowani lub do jego wyraźnego osłabienia25.
Opakowania podzielono według pojemności :
Tabela 3. Rodzaj i opis opakowania
RODZAJ OPAKOWANIA
OPIS
Wskazany wraz z numerem
instrukcji pakowania
opakowania o pojemności do 450 litrów / 400kg netto
(np. bębny, skrzynie, kanistry)
duże pojemniki do przewozu luzem (DPPL) o
IBC (Intermediate Bulk Container)
pojemności nie większej niż 3000 litrów
opakowania metalowe lekkie o pojemność do 40
R (RID/ADR)
litrów/ 50kg netto
duże opakowania o objętości nie większej niż 3m3,
składające się z opakowania zewnętrznego
LP (Large Packaging)
zawierającego przedmioty lub opakowania wewnętrzne
o łącznej masie przekraczającej 400kg lub 450 litrów
pojemności
przewóz opakowań jest zabroniony
brak symbolu
P (Packaging)
Źródło: K. Grzegorczyk, R. Buchcar ,Towary niebezpieczne. Transport z praktyce,s.18
Prawidłowo opakowane sztuki towarów niebezpieczne muszą zawierać:
 oznakowanie zawartości, dokument w postaci „Certyfikatu klasyfikacyjnego” zawiera
m.in. niezbędny numer UN dla wysyłanego materiału, kierujący nadawcę do
właściwej pozycji w tabeli A w dziale 3.2 ADR. W kolumnie (8) tej pozycji znajdują
się kody wymaganej instrukcji pakowania (przepis ADR 4.1.4)24. Kolejnym
oznakowaniem są umieszczone nalepki ostrzegawcze , znak „ materiał zagrażający
środowisku”-
w
przypadku
rzeczywistego
zagrożenia.
Ważnym
elementem
opakowania z cieczami są strzałki kierunkowe,
25
W. Drabek. Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów niebezpiecznych
w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań, s.6.
17
 oznakowanie opakowania26, powinno mieć trwałe i czytelne oznakowanie
o odpowiednich wymiarach, umieszczone w takim miejscu, aby było dobrze
widoczne, ostrzegało i informowało o istniejącym zagrożeniu27. Każde opakowanie
powinno mieć znakowanie zawierające symbol potwierdzające, że prototyp
opakowania przeszedł z wynikiem pozytywnym określone badania i jest dopuszczone
do przewozu towarów niebezpiecznych,
 kod rodzaju opakowania (np., bęben, kanister, worek, skrzynia…),
 kod materiału opakowania (np., papier, tworzywo, metal, drewno, szkło…),
 kod grupy pakowania (wytrzymałość opakowania- trzy grupy pakowania materiały
stwarzające duże , średnie lub małe zagrożenia),
 gęstość, ciśnienie cieczy,
 miesiąc, rok produkcji,
 znak państwa dopuszczającego opakowanie,
 numer rejestracyjny i nazwa lub znak producenta,
 obciążenie (wytrzymałość na spiętrzenie).
Sztuki przesyłki zaopatrzone w różne nalepki ostrzegawcze mogą być ładowane
i pakowane razem do tego samego opakowania, pojazdu lub kontenera, gdy jest to
dozwolone odpowiednimi przepisami Umowy ADR21. Jeśli numery UN i nalepki, wymagane
dla towarów zawartych w opakowaniu zbiorczym, nie są widoczne, to należy je umieścić na
tym opakowaniu wraz z napisem „OPAKOWANIE ZBIORCZE” a w transporcie
międzynarodowym dodatkowo w języku angielskim, francuskim lub niemieckim.
Innym rodzajem opakowań są cysterny stałe , odejmowalne lub baterie. Jeżeli
opakowania są napełniane materiałami ciekłymi, należy pozostawić wolną przestrzeń
gwarantującą, że nie nastąpi ubytek cieczy, ani trwałe odkształcenie opakowania
w wyniku powiększenia się objętości cieczy pod wpływem temperatury, które mogą wystąpić
podczas przewozu.
Opakowanie nowe, wyremontowane, wielokrotnego użytku lub po renowacji powinno
z wynikiem pozytywnym przejść odpowiednie badania zgodnie z przepisami ADR. Przed
napełnieniem i oddaniem do przewozu każde opakowanie powinno być sprawdzone i uznane
21
Tamże, s. 7.
Tamże.
26
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009r w sprawie oznakowania opakowań substancji
niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 5, poz. 439)
27
Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy instytut Badawczy, http://www.ciop.pl/14083.html
24
18
za wolne od wad, zanieczyszczenia lub innych uszkodzeń. Każde opakowanie wskazujące
oznaki zmniejszenia wytrzymałości w porównaniu z zatwierdzonym typem konstrukcji, nie
powinno być używane.
Sposoby przewozu płynnych towarów niebezpiecznych
Czynności przewozowe
Odpowiedzialnym za przewóz materiałów niebezpiecznych jest wojewoda. Podczas
przewozu ich (wg ADR) należy zgłosić to do komendanta wojewódzkiego Policji oraz
komendanta wojewódzkiego państwowej Straży Pożarnej. W zgłoszeniu należy przedstawić
następujące dane:
 numer rozpoznawczy towaru niebezpiecznego i jego nazwę (zgodnie z umową ADR),
 numer klasy oraz, o ile występuje numer grupy pakowania, numer podklasy oraz literę
grupy zgodności – zgodnie z umową ADR,
 ilość towaru i sposób jego przewozu – odpowiednio w cysternie, luzem lub w sztukach
przesyłki,
 planowane miejsce i czas rozpoczęcia przewozu,
 planowaną trasę przewozu,
 odpowiednio imię, nazwisko i miejsce zamieszkania albo nazwę i siedzibę oraz adres
przewoźnika, nadawcy i odbioru towaru.
Tego zgłoszenia dokonuje się w terminie nie krótszym niż 5 dni przed rozpoczęciem
przewozu, jeżeli przewóz rozpoczyna się w kraju lub przed zezwoleniem na wjazd pojazdu
z materiałem niebezpiecznym na terytorium RP, jeżeli przewóz rozpoczyna się za granicą
– właściwa graniczna placówka kontrolna Straży Granicznej.
Nadawca towarów niebezpiecznych jest zobowiązany dostarczyć do przewozu tylko
takie przesyłki, które spełniają wymagania ADR. Powinien on w szczególności:
 upewnić sie, ze towary niebezpieczne są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu
zgodnie z ADR,
 zaopatrzyć kierowcę w informacje i dane oraz, jeżeli to konieczne, w wymagane
dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące (certyfikat pakowania
kontenera, zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa itd.), pisemna
instrukcje dla kierowcy,
19
 używać wyłącznie opakowań, dużych opakowań i dużych pojemników do przewozu
luzem (DPPL), które są dopuszczone i odpowiednie do przewozu danych materiałów
oraz posiadają oznakowanie wymagane przez ADR,
 stosować sie do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych,
 zapewnić, aby nawet próżne nie oczyszczone pojazdy i duże lub małe kontenery były
odpowiednio oznakowane i posiadały wymagane nalepki ostrzegawcze20.
Przewoźnik, przyjmując do przewozu towary niebezpieczne , musi dopełnić kilku
obowiązków, które narzuca mu prawo, m.in.:
 upewnić się, czy ma prawo przewozić takie materiały, czy dysponuje odpowiednim
sprzętem,
 sprawdzić „wzrokowo”, czy ładunek jest dobrze zapakowany,
 sprawdzić, czy pojazd, pojazdy nie są przeciążone,
 sprawdzić, czy materiały są prawidłowo sklasyfikowane i oznaczone,
 upewnić się, że materiały niebezpieczne są prawidłowo oznaczone,
 upewnić się, czy pojazd jest prawidłowo oznakowany,
 upewnić się, czy ładunek zgłoszono do przewozu odpowiednim organom administracji
i ewentualnie dokonać takiego zgłoszenia ( o ile wymagają tego przepisy ADR),
 upewnić się, czy kierowca jest odpowiednio przeszkolony, czy posiada świadectwo ADR,
 sprawdzić czy jednostka transportowa posiada o odpowiednie dokumenty20
Do kierowania pojazdem przewożącym towary niebezpieczne […] uprawniona jest
osoba, która ukończyła 21 rok życia10, posiada świadectwa ADR, które dokumentuje jego
znajomość przepisów w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych i okazywać je na
żądanie organów lub osób uprawnionych do przeprowadzania kontroli. Kierowca według
rozporządzenia musi przejść odpowiednie szkolenia
28
. Kierowca, który jest odpowiedzialny
na przewożony towar musi posiadać:
 dokument przewozowy, zawierający opis każdego z przewożonych towarów
niebezpiecznych, w szczególności jego numer rozpoznawczy, nazwę i ilość,
10
Tamże,
Tamże, Dział 1.4.
25
Tamże, s. 4-8.
28
Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla
kierowców przewożących towary niebezpieczne (Dz.U.2005 Nr 187 poz.1571).
20
20
 instrukcje pisemne (z listą wyposażenia awaryjnego i ochron osobistych) na wypadek
awarii dotyczące wszystkich przewożonych towarów niebezpiecznych, zgodnie
z zakresem, formą i językiem określonymi przez umowę ADR(rozdz.5.4.3) .
Obsługa cystern przez kierowcę związana z ich napełnianiem lub opróżnianiem
wymaga dodatkowych uprawnień związanych z egzaminem wykonywanym przez TDT
(Transportowy Dozór Techniczny)29.
Napełniający powinien:
 upewnić się przed napełnieniem, że stan techniczny cysterny jak i wyposażenie są
w dobrym stanie,
 upewnić się, że w
przypadku pojazdów-cystern, pojazdów-baterii, cystern
odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerów-cystern oraz MEGC, nie został
przekroczony termin ich następnego badania,
 napełniać cysterny jedynie materiałami, które są dopuszczone do przewozu w tych
cysternach,
 stosować się, przy napełnianiu cysterny, do wymagań dotyczących załadunku,
 przestrzegać, podczas napełniania cysterny, określonych dla danego materiału
maksymalnego dopuszczalnego stopnia napełnienia lub maksymalnej dopuszczalnej
masy zawartości na litr pojemności cysterny,
 sprawdzić szczelność zamknięć cysterny, po jej napełnieniu,
 zapewnić, aby na zewnętrznej powierzchni napełnionej cysterny, nie było pozostałości
ładowanego materiału,
 zapewnić,
aby
zostały
umieszczone
wymagane
przepisami
tablice
barwy
pomarańczowej oraz nalepki ostrzegawcze na cysternach, a także innych pojemnikach
służących do przewozu25.
Załoga pojazdu ma obowiązek uzgodnienia i rozpoznania zagrożeń z przewoźnikiem,
które związane są z przewożonymi towarami, a także uzgodnić czynności i działania, które
należy podjąć w razie wypadku lub zagrożenia25 .
Obowiązkiem kierowcy jest nadzór nad właściwym załadunkiem i zabezpieczeniem towaru,
oznakowaniem pojazdu odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi.
29
M. Różycki, Praktyka Przewozu w Cysternach, kwartalnik, Towary niebezpieczne, s.11
21
Umowa ADR (dział 7) reguluje również obowiązki załadowcy oraz pakującego,
którzy miedzy innymi odpowiadają za sprawdzenie stanu opakowań.
Bardzo ważną rolę w pełni doradca ds. przewozu towarów niebezpiecznych.
Do zadań doradcy należy w szczególności:
 doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych,
 stwierdzanie zgodności realizacji przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie
i umowie ADR,
 sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorcy w zakresie
przewozu towarów niebezpiecznych oraz z czynności z tym związanych,
 sporządzanie raportów powypadkowych, jeżeli w związku z przewozem towarów
niebezpiecznych doznały obrażeń osoby, wystąpiła szkoda majątkowa lub nastąpiło
skażenie środowiska.
Do takich działań zobowiązuje Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10
maja 2005r. w sprawie upoważnienia Dyrektora Dozoru Technicznego do wykonywania
niektórych czynności administracyjnych wynikających z przepisów Umowy europejskiej
ADR30.
Przewożąc ładunek trzeba podjąć szczególne starania o to by nie ulegał samoistnie
zmianie położenia, np. poprzez użycie pasów spinających, przesuwanych przegród,
regulowanych podpór, poduszek powietrznych i urządzeń przeciwpoślizgowych. Próżne,
nieoczyszczone opakowania (w tym DPPL) powinny być zamknięte i oznakowane tak jak w
stanie napełnionym12.
Otwieranie opakowań z towarem niebezpiecznym może dokonywać osoba z
uprawnieniami.
W procesie transportu paliw płynnych, ale także i innych towarów niebezpiecznych
stawiane są dodatkowe wymagania takie jak: miejsce parkowania, czas parkowania oraz
zakres czynności formalnych w przypadku przedłużenia czasu parkowania, uzależnione od
przewożonego towaru. W przypadku zatrzymania pojazdu poza parkingiem czas postoju
cysterny lub kontenera cysterny powinien być ograniczony do minimum. Ponadto obsługa
parkingu powinna być powiadomiona o właściwościach materiału niebezpiecznego. Istnieją
30
Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10 maja 2005r. w sprawie upoważnienia Dyrektora Dozoru
Technicznego do wykonywania niektórych czynności administracyjnych wynikających z przepisów Umowy
europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz. Urz.
MI Nr 6, poz.31
12
Tamże, s. 40.
22
również ścisłe przepisy dotyczące środków ostrożności związanych z przygotowaniem
pojazdu do przewozu towarów niebezpiecznych: czyszczenia cysterny po wyładunku
poprzedniego ładunku, przed załadunkiem przedmiotów przeznaczonych do przewozu.
W pojeździe przeznaczonym do przewozu paliw płynnych mogą znajdować się tylko osoby
upoważnione do uczestnictwa w przewozie, w tym kierowcy jeden lub dwóch31.
Techniczne środki transportu do przewozu
uwzględnieniem specyfiki cystern
paliw płynnych
ze szczególnym
Umowa ADR w dziale 1.2 podaje dokładne definicje dla następujących pojęć:
„Cysterna” – pojecie ogólne - oznacza zbiornik wraz z jego wyposażeniem
obsługowym i konstrukcyjnym. Określenie to użyte samodzielnie może oznaczać kontenercysternę, cysternę przenośną, cysternę odejmowalną lub cysternę stałą czy też
wieloelementowy kontener do gazu, zgodnie z odrębnymi definicjami,
„Cysterna do przewozu odpadów, napełniana podciśnieniowo” oznacza cysternę
stałą, cysternę odejmowalną, kontener-cysternę lub cysternę typu „nadwozie wymienne”
używaną głównie do przewozu odpadów niebezpiecznych, o specjalnych cechach
konstrukcyjnych lub wyposażeniu ułatwiających załadunek i rozładunek odpadów,
„Cysterna odejmowalna” oznacza cysternę, inną niż cysterna stała, kontenercysterna albo element pojazdu-baterii lub MEGC, o pojemności większej niż 450 litrów, która
nie jest zaprojektowana do przewozu materiałów bez ich rozładunku, a jej przenoszenie
odbywa się zazwyczaj w stanie opróżnionym,
„Cysterna przenośna” oznacza cysternę multimodalną o pojemności większej niż
450 litrów, (zgodną z przepisami ADR lub przepisami Kodeksu IMDG), wskazaną
w instrukcji cysterny przenośnej (kod T),
„Cysterna stała” oznacza cysternę o pojemności większej niż 1000 litrów, która jest
trwale połączona z pojazdem (który w tym wypadku staje się pojazdem-cysterną) lub stanowi
integralną część ramy takiego pojazdu,
„Cysterna typu „wymienne nadwozie" uważana jest za kontener-cysternę,
„Cysterna zamknięta hermetycznie” oznacza cysternę, której otwory są zamknięte
hermetycznie i która nie jest wyposażona w zawory bezpieczeństwa, płytki bezpieczeństwa
31
S. Bęczkowska, P. Bęczkowski, Organizacja i technologia transportu towarów niebezpiecznych na
przykładzie przewozu paliw płynnych31, Logistyka 4/2009, s.3, 6.
23
lub inne podobne urządzenia. Cysterny wyposażone w zawory bezpieczeństwa poprzedzone
płytkami bezpieczeństwa uważa się za zamknięte hermetycznie,
Największa liczba przewozów w tym również paliw płynnych, odbywa się
przy użyciu cystern stałych. Można je podzielić.
PODZIAŁ
CYSTERN STAŁYCH
ZE WZGLĘDU NA
PRZEZNACZENIE
- gazów skroplonych
- do paliw płynnych i ropopochodnych
- do towarów chemicznych
- do mas bitumicznych
ZE WZGLĘDU NA ZŁOŻONOŚĆ
KONSTRUKCJI
- samojezdne
- przyczepiane
Rysunek 2. Podział cystern stałych
Źródło: na podstawie S. Bączkowska, P. Bęczkowski organizacja i technologia transportu towarów
niebezpiecznych na przykładzie przewozu paliw płynnych, Logistyka 4/2009, s.3.
W przypadku przewozu dużych ilości paliw płynnych transportem drogowym
w cysternach stawiane są wysokie wymagania dla osprzętu, zaworów spustowych
i nalewowych zaworów bezpieczeństwa oraz czujników napełniania. Cysterna powinna być
napełniana tylko takimi materiałami, które są dopuszczone w umowie ADR. Cysterna
powinna spełniać wszystkie wymagania techniczne i powinna być sprawna (umowa ADR,
rozdział 7.5.11).
Każdy użytkownik cysterny powinien ściśle przestrzegać zasad przy napełnianiu
dokładnie opisano je w części 4 umowy ADR . Cysternę należy napełniać cysternę zgodnie
z instrukcją producenta cysterny z uwzględnieniem danych na tabliczce znamionowej.
Przed przystąpieniem do napełniania właściwego cysterny należy:
 jednostkę transportową ustawić na twardym i równym podłożu i unieruchomić za
pomocą hamulca pomocniczego,
24
 wyłączyć silnik i wyłącznik akumulator,
 ustawić gaśnice do natychmiastowego użycia,
 podłączyć uziemienie cysterny ze stałym miejscem uziemienia.
Po napełnieniu właściwym cysterny należy:
 sprawdzić, czy wszystkie zawory są zamknięte,
 odłączyć i zwinąć przewód uziemienia oraz umieścić go w jego stałym miejscu,
 gaśnice umieścić na ich stałym miejscu,
 przed odjazdem sprawdzić stan cysterny.
W stanie do jazdy cysterna powinna być napełniona, co najmniej w 80 % albo mniej
niż w 20 %. Podczas opróżniania cysterny postępuje się analogicznie.
Do przewozu paliw stosuje się cysterny o przekroju kufrowym. Zaletą tej konstrukcji
jest znacznie niżej położony środek ciężkości o ponad trzydzieści cm w stosunku do cystern
o innych przekrojach np. okrągłym i eliptycznym przedstawionym na rys. 3.
Rysunek 3. Cysterna do przewozu paliw płynnych (o przekroju kufrowym)
Źródło: Paweł Szostak Krzysztof Kowalski „Cysterny ich przeznaczenie i konstrukcja”
http://www.malopolskie.pl/Pliki/2005/cysterny.pdf, 15.03.2012.
Cysterny o przekroju kołowym, głównie stosowane są do przewozu materiałów
o malej gęstości. Przekrój owalny i kuferkowy są stosowanie do zbiorników
niskociśnieniowych Przekrój zbiornika ma wpływ na stateczność ruchu i położenie środka
masy pojazdu. Pod tym względem przekrój owalny i kuferkowy, pomimo wyższych kosztów
25
wytwarzania, ma bardziej korzystne cechy niż kołowy, ponieważ przyczynia się do obniżenia
wysokości środka masy pojazdu32.
Rysunek 4. Cysterna o przekroju kołowym do przewozu paliw gazowych
Źródło: Paweł Szostak Krzysztof Kowalski „Cysterny
http://www.malopolskie.pl/Pliki/2005/cysterny.pdf ,15.03.2012.
ich
przeznaczenie
i
konstrukcja”
Niezależnie od rodzaju i kształtu cysterny załadowany towar niebezpieczny nie
powinien wchodzić w reakcje ze zbiornikiem cysterny, uszczelnieniami, armaturą oraz osłoną
ochronna i nie powinien wpłynąć na osłabienie konstrukcji cysterny.
32
L. Prochowski, A. Żuchowski, Technika transportu ładunków ,WKi Ł .Warszawa 2009r , s. 160
26
Rysunek 5. Położenie środka ciężkości w zależności od rodzaju zbiornika
Źródło: S. Głowacka ,: Analiza badan stateczności bocznej cystern do przewozu towarów niebezpiecznych –
zagadnienia wybrane. Prace Naukowe Politechniki Radomskiej -Transport Nr 1(24)/2006, Radom 2006, s.51-58.
Podstawowe zespoły i układy cystern do przewozu paliw płynnych to:
 zbiornik,
 system napełniania i opróżniania,
 układ wentylacji,
 układ dystrybucyjno- pomiarowy,
 izolacja termiczna,
 włazy zintegrowane z zaworami i czujnikami (pokrywy),
 wyposażenie bezpieczeństwa,
 wyposażenie uzupełniające.
Przyczepa jest tak montowana na podwoziu naczepy, że podczas transportu ma
położenie lekko pochylone ( tylnia część jest niżej). Zbiornik cysterny wewnątrz może być
podzielony na kilka komór. Każda komora może być wypełniona innym płynem. To pozwala
przewozić kilka odmian paliwa w poszczególnych komorach jednej cysterny. Do każdej
z komór powinien być wziernik lub wskaźnik do oceny ilości cieczy w komorze.
Poszczególne komory mają właz z pokrywą i umieszczonym w niej zaworem oddechowym
oraz bezpiecznikiem przeciwogniowym. Zawór oddechowy jest ważnym elementem każdej
komory zbiornika ponieważ jego zadaniem jest umożliwienie wyrównania ciśnienia wewnątrz
zbiornika z poziomem ciśnienia wewnątrz zbiornika z poziomem ciśnienia atmosferycznego.
Cysterna jest wyposażona w instalację zamkniętego obiegu oparów paliwa oraz system
27
zabezpieczający przed przepełnieniem, z czujnikami pneumatycznymi lub optoelektrycznymi.
Szafy armaturowe, osłaniające urządzenia pomiarowe oraz pompę, są rozmieszczone z boków
lub przy dennicy cysterny33.
Poważnym zagrożeniem jest zanieczyszczenie przewożonego ładunku z powodu
niedokładnego oczyszczenia zbiornika po poprzednim transporcie. W celu uniknięcia tych
zagrożeń pojazdy zbiornikowe są myte w specjalnych myjniach. Procedury mycia powinny
być dostosowane zarówno do wymagań wynikających z właściwości przewożonego ładunku,
jak i stosowanych technologii oczyszczania zbiorników. Instrukcja mycia obejmuje
wymagania względem każdego elementu procesu czyszczenia (mycie wewnątrz, mycie
zewnątrz, płukanie i suszenie).
Procedura mycia jest zwykle ustalona na podstawie listu przewozowego po ostatnim
przewożonym produkcie, który kierowca powinien okazać w myjni. Kierowca powinien także
poinformować o właściwościach przewożonego ładunku, stanie zbiorników i armatury oraz
ewentualnych resztkach w zbiornikach.
Kierowca dokonuje kontroli umycia pojazdu. Po pozytywnym wyniku tej kontroli
następuje zaplombowanie zbiorników za pomocą linki celnej. Następnie kierowca uzyskuje
„Certyfikat mycia”, w którym opisana jest procedura mycia, z uwzględnieniem rodzaju
i właściwości środków myjących, liczba umytych komór, nazwa i dane firmy myjącej, data
i godzina.
Oznakowanie i wyposażenie pojazdów
Pojazdy transportujące towary niebezpieczne w transporcie drogowym, poza
niewielkimi wyjątkami, dotyczącymi ściśle określonych, małych ilości ładunku w pojeździe
przewożącym sztuki przesyłki, powinny być oznakowane prostokątnymi tablicami koloru
pomarańczowego, umieszczonymi z przodu i z tyłu pojazdu lub zestawu pojazdów (jednostki
transportowej), pionowo, prostopadle do osi pojazdu.
33
Tamże, s. 60-61
28
Rysunek 6. Tablica informacyjna umieszczona na pojazdach przewożących substancje
niebezpieczne
Źródło: W. Drewek, Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów
niebezpiecznych w ruchu samochodowym, Logistyka 6/2010, s.13.
Dla niektórych cystern i podczas przewozu luzem, mogą to być tablice z numerami
zagrożenia ( w górnej części rysunku 3) i numerem UN (w dolnej części rysunku 3). Jeśli
pojazd przewożący towar niebezpieczny luzem, kontener lub cysterna oznakowane są
z przodu i z tyłu tablicami bez numerów, to na ich bokach dodatkowo muszą być tablice
z numerami, odpowiednio do transportowanych ładunków. W przypadku cystern
wielokomorowych tablice takie powinny być umieszczone na obu bokach na wysokości
każdej z komór.34
Rysunek 7. Tablica informacyjna umieszczona na pojazdach przewożących substancje
niebezpieczne
Źródło: W. Drewek, Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów
niebezpiecznych w ruchu samochodowym, Logistyka 6/2010, s.13.
Tablice odblaskowe barwy pomarańczowej powinny mieć szerokość 400 mm
i wysokość nie mniejszą niż 300 mm; powinny być otoczone czarnym obrzeżem o szerokości
nie większej niż 15 mm. Tablice powinny być dobrze widoczne. Jeżeli, ze względu na
wielkość lub konstrukcję pojazdu, powierzchnia dostępna do umieszczenia takich tablic jest
zbyt mała, to ich wymiary mogą być zmniejszone do 300 mm szerokości, 120 mm wysokości
i do 10 mm szerokości czarnego obrzeża. Tablice barwy pomarańczowej, które nie dotyczą
przewożonych towarów niebezpiecznych lub ich pozostałości, powinny być zdjęte lub
zakryte34.
Numer rozpoznawczy zagrożenia składa się z dwóch lub trzech cyfr, czasem
poprzedzonych literą „X”. Cyfry najczęściej odpowiadają klasom zagrożeń stwarzanych przez
ładunek i wskazują następujące zagrożenia:
34
K. Kociołek .Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, http://www.firmabhp.com, 11.03.2012.
29
2 emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną,
3 zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający
się,
4 zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się,
5 działanie utleniające (wzmagające palenie),
6 działanie trujące lub zakaźne,
7 działanie promieniotwórcze,
8 działanie żrące,
9 zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją,
Powtórzenie pierwszej cyfry wskazuje na nasilenie opisanego przez nią zagrożenia.
Jeżeli zagrożenie właściwe dla danego materiału może być wystarczająco określone jedną
cyfrą, to po takiej cyfrze podaje się zero.
Numer rozpoznawczy zagrożenia poprzedzony literą „X” oznacza, że materiał reaguje
niebezpiecznie z wodą. W odniesieniu do takich materiałów gaszenie wodą może być
stosowane jedynie za zgodą specjalistów.
Pojazdy oznakowane tablicami pomarańczowymi, powinny dodatkowo być oznakowane
nalepkami ostrzegawczymi:
 przewożące ładunek luzem w skrzyni ładunkowej – na obu bokach i z tyłu pojazdu,
 przewożące ładunek luzem w kontenerze – na obu bokach z przodu i z tyłu kontenera,
 przewożące ładunek w cysternie jednokomorowej – na obu bokach i z tyłu cysterny,
 przewożące ładunek cysternie wielokomorowej – na bokach każdej z komór
nalepkami odpowiednio do zawartości komory i z tyłu cysterny odpowiednio po
jednej z nalepek różnych wzorów występującej na oznakowaniu komór,
 przewożące ładunek w kontenerze-cysternie – na obu bokach, z przodu i tyłu
kontenera-cysterny,
 przewożące towary wybuchowe klasy 1. – na obu bokach i z tyłu pojazdu,
 przewożące towary wybuchowe klasy 7. – na obu bokach i z tyłu pojazdu34.
Pojazdy-cysterny, kontenery-cysterny, cysterny przenośne, specjalne pojazdy lub
kontenery albo specjalnie wyposażone pojazdy lub kontenery, przewożące ciecze
o temperaturze wyższej niż 100oC lub ciała stałe o temperaturze wyższej, niż 240oC, dla
których wymagany jest znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze, powinny być
zaopatrzone na obu bokach i z tyłu pojazdu, a w przypadku kontenerów, kontenerów-cystern
30
i cystern przenośnych - na obu bokach oraz z przodu i z tyłu - w znak w kształcie trójkąta
o długości boku co najmniej 250 mm, w kolorze czerwonym, zgodny z poniższym wzorem:
Rysunek 8. Znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze
Pojazd i cysterna przewożące towary niebezpieczne muszą być oznaczone zgodnie
z wieloma normami. Poza oznaczeniami wynikającymi z przepisów ADR (tablice
z numerami, nalepki) na jednostce transportowej winny znaleźć się co najmniej następujące
elementy:
1. Tabliczka pojazdu – oznaczenie wynikające z prawa drogowego.
2. Tabliczka zgodna np. z 6.8.2.5.1. ADR zatwierdzona przez producenta.
Każda cysterna winna być wyposażona w metalową, odporną na korozję tabliczkę,
trwale przymocowaną do cysterny w miejscu widocznym, łatwo dostępnym dla kontroli.
Jeżeli tabliczki nie można przymocować do zbiornika w sposób trwały, to zbiornik powinien
być oznakowany co najmniej danymi wymaganymi przez przepisy dotyczące budowy
zbiorników ciśnieniowych. Dane te mogą być umieszczone bezpośrednio na ściankach
samego zbiornika, jeżeli ścianki są tak wzmocnione, że wytrzymałość zbiornika nie będzie
zmniejszona. Na tabliczce powinny być naniesione dane zależne od przeznaczenia cysterny.
Najczęściej wymagane jest naniesienie poprzez stemplowanie lub w inny podobny sposób.
 numer zatwierdzenia typu,
 nazwa lub znak wytwórcy,
 numer fabryczny,
 rok produkcji,
 ciśnienie próbne (ciśnienie manometryczne),
 pojemność, a dla zbiorników wielokomorowych - pojemność każdej komory,
 temperatura obliczeniowa (tylko wtedy, gdy jest ona wyższa niż +50°C lub niższa niż
-20°C),
31
 data (miesiąc, rok) badania odbiorczego i ostatniego badania okresowego
przeprowadzonego zgodnie z ustaleniami podanymi pod 6.8.2.4.1, 6.8.2.4.2 lub
6.8.2.4.3 stempel rzeczoznawcy, który przeprowadził badania,
 materiał zbiornika wraz z normą materiałową jeżeli to możliwe i wykładziny
ochronnej, o ile występuje,
 ciśnienie próbne zbiornika w całości i w komorach w MPa lub w barach (ciśnienie
manometryczne), jeżeli ciśnienie w komorach jest niższe od ciśnienia w zbiorniku.
Ponadto, na cysternach napełnianych lub opróżnianych pod ciśnieniem, powinno być
podane najwyższe dopuszczalne ciśnienie robocze.
Dodatkowo na samym pojeździe-cysternie lub na dodatkowej tabliczce- tzw. tabliczka
użytkownika powinny być też naniesione dane, które określają przepisy. Ich przykładowy
zakres to nazwa właściciela lub użytkownika, masa własna, największa dopuszczalna masa.
Wymaganie to nie dotyczy pojazdów do przewozu cystern odejmowalnych. Kod cysterny
powinien być wygrawerowany bezpośrednio na cysternie odejmowalnej lub na tabliczce.
Właściwa władza, a w Polsce jest to TDT, może na podstawie przepisów o dozorze
technicznym zażądać oznaczenia zbiorników numerami ewidencyjnymi oraz datami badań29.
W celu dopełnienia wszystkich wymogów bezpieczeństwa należy zwrócić szczególną
uwagę na wyposażenie cysterny (zarówno wyposażenie konstrukcyjne jak i wyposażenie
obsługowe), opis wymogów znajduje się w umowie ADR w załączniku B . Niezbędne w
pojeździe jest :
 zestaw ADR dla jednego członka załogi pojazdu – 1 sztuka (dla każdej kolejnej osoby
potrzeba kolejnego zestawu ADR. W skład zestawu wchodzi : łopatka składana,
rękawice nitrylowe, okulary ochronne, aparat do płukania oka ZOP- 1, kamizelka
ostrzegawcza EN 471, latarka nieiskrząca, Półmaska cli max, pochłaniacz
wielogazowy A1 B1 E1 K1 P1, osłona otworów kanalizacyjnych (folia magnetyczne),
skrzynka z tworzywa sztucznego- pojemnik do zbierania pozostałości,
 gaśnica proszkowa 2KG ABC (1sztuka),
 gaśnica proszkowa 6KG ABC (2 sztuki),
 pojemnik na gaśnicę, 6KG (2 sztuki),
 trójkąt ostrzegawczy (2 sztuki),
 klin pod koła (2 sztuki),
 lampa sygnalizacyjna (2 sztuki).
32
W zależności od rodzaju przewożonego materiału mogą wystąpić różnice co do
wymagań składu wyposażenia.
Każdy
pojazd
powinien
być
poddany
pierwszemu
badaniu
technicznemu
przeprowadzonemu przez właściwą placówkę do tego upoważnioną, zgodnie z wymaganiami
przepisami działu 9.2 do 9.8. ADR. Ponadto każdy pojazd powinien przejść coroczne
„badanie techniczne pojazdu” w kraju ich rejestracji, w celu potwierdzenia zgodności
z odpowiednimi wymaganiami ogólnymi przepisów bezpieczeństwa.
Wymagania dotyczące konstrukcji pojazdów podzielone są na poszczególne grupy
związane z danymi częściami składowymi pojazdu. Jeżeli chodzi o wyposażenie elektryczne
wymagania te dotyczą:
– przewodów elektrycznych, które powinny mieć na tyle duże przekroje, aby nie
dochodziło do ich przegrzania, odpowiednio izolowane oraz zabezpieczone bezpiecznikami
topikowymi lub wyłącznikami automatycznymi,
– głównego wyłącznika akumulatora, który powinien być umieszczony na przewodzie
zasilającym możliwie jak najbliżej akumulatora, a urządzenie sterujące powinno być zainstalowane
w kabinie kierowcy w miejscu łatwo dostępnym,
– akumulatora, którego zaciski powinny być izolowane elektrycznie lub zabezpieczone
izolująca pokrywą obudowy,
– obwodów stałych zasilanych, które powinny być przystosowane do pracy w strefach
niebezpiecznych,
– część instalacji elektrycznej umieszczonej za tylną ścianą kabiny kierowcy. Powinna ona
być zaprojektowana, wykonana i zabezpieczona w taki sposób, aby w normalnych warunkach
użytkowania pojazdu nie była przyczyną iskrzenia lub zwarcia oraz, aby zminimalizować ryzyko
wystąpienia takich zdarzeń w przypadku uderzenia lub deformacji.
Zabezpieczenia przeciwpożarowe kabiny, która nie jest wykonana z materiałów
niepalnych wymaga zastosowania w tylnej ścianie osłony wykonanej z metalu lub innego
niepalnego materiału. Jeżeli znajdują się w niej okna to powinny być wykonane
z bezodpryskowego, ognioodpornego szkła i hermetycznie zamknięte.
Zbiorniki paliwa to powinny być tak skonstruowane, aby w przypadku wycieku
paliwo mogło spływać na podłoże bez kontaktu z gorącymi elementami pojazdu lub
z ładunkiem. Otwory wlewowe zbiorników paliwa zawierających benzynę powinny być
wyposażone w skuteczny przerywacz płomienia lub w hermetyczne zamknięcie. Silnik
33
napędzający pojazd powinien być tak wyposażony i umieszczony, aby nie narażać ładunku na
nagrzanie lub zapalenie35.
5
Tamże, s. 5.
W. Drabek. Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów niebezpiecznych
w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań, s.18-19.
35
34
ROZDZIAŁ III BEZPIECZEŃSTWO W TRANSPORCIE
PŁYNNYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH
Po polskich i europejskich drogach codziennie przewozi się tysiące ton płynnych
towarów
niebezpiecznych
w
różnych
celach:
konsumpcyjnych
(na
stacji
paliw)
lub technologicznych. Taki transport musi być zaplanowany, wymaga specjalistycznego
sprzętu i wiedzy ludzi biorących w nim udział po to by nie stanowił zagrożenia.
Awarie związane z przewozem towarów niebezpiecznych, niezależnie od klasy,
stwarzają wiele zagrożeń oraz trudności podczas akcji ratowniczej. Zdarzenia lokalne mogą
spowodować poważne konsekwencje regionalne stanowiąc problem bezpieczeństwa
publicznego, zniszczenia środowiska naturalnego oraz dóbr materialnych. Istotna rolę
w przeciwdziałaniu lub minimalizowaniu takich zagrożeń spełnia kierowca. Działanie
kierowcy może decydować o końcowych rozmiarach szkód spowodowanych wypadkiem.
Rozsądne, sprawne i zgodne z przepisami postępowanie będzie zdecydowanie ograniczać
negatywne skutki wypadku.
Zagrożenia wynikające z transportu płynnych substancji niebezpiecznych
Ze względu na charakter ładunków przewozy materiałów niebezpiecznych stwarzają
nieodłączne ryzyko wystąpienia zagrożenia. Ładunki te podlegają szczególnym rygorom
w zakresie dopuszczenia do przewozu, doboru opakowań, sposobu załadunku, oznakowania
oraz wymagań odnoszących się do kwalifikacji personelu, środków transportu i procedury
przewozu5 .
Zagrożenia wynikające z transportu płynnych substancji niebezpiecznych można
podzielić na zagrożenia stanowiące niebezpieczeństwo dla człowieka, dla środowiska
i zniszczenie rzeczy materialnych.
Uwolnienie niebezpiecznej substancji może być groźne dla organizmu ludzkiego
i w zależności od rodzaju substancji działanie może być: paralityczno-drgawkowe, parzące,
duszące, ogólno trujące, drażniące i psychotropowe36. Przebywanie w oparach substancji
paliwowych może mieć wpływ na pogorszenie koncentracji, bóle głowy, wymioty, duszności.
36
S. Bączkowska, I. Grabarek, Badanie poziomu ergonomicznej jakości i bezpieczeństwa układu kierowcapojazd do przewozu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2011, Poznań, s.2.
35
Oprócz tego kontakt z niebezpiecznymi substancjami może wywołać następujące skutki dla
zdrowia:
 zmiany nowotworowe,
 zmiany genetyczne,
 uszkodzenia płodu,
 zmiany w systemie immunologicznym,
 zmiany w systemie nerwowym,

wrodzone nieprawidłowości37.
Sam wypadek może mieć nieodwracalne skutki na psychikę tych którzy brali w nim
udział, łącznie z chorobami układu nerwowego.
Pod względem realizowanych funkcji transport jest jeden z najważniejszych sektorów
współczesnej
uprzemysłowionej
gospodarki,
którego
działalność
tworzy wymierną
w pieniądzu wartość dodaną, ale pociąga też za sobą różne skutki negatywne. Skrupulatne
analizy ilościowe wskazują, że przeważają niestety skutki negatywnego wpływu transportu na
środowisko. Transport przede wszystkim zużytkuje ogromne tereny na rozwój infrastruktury
transportowej, zarówno punktowej, jak i liniowej oraz zanieczyszcza poważnie powietrze
atmosferyczne, wody i gleby. Ponadto działalność transportowa zniekształca naturalną rzeźbę
terenu oraz krajobraz, narusza strukturę podłoża skalnego, dewastuje świat roślinny i zagraża
faunie38 .
Hałas wynikający z działalności transportowej powoduje koszty społeczne w postaci
ograniczenia satysfakcji z czasu wolnego, dyskomfortu oraz innych niedogodności, jak np.
kłopoty ze snem, nerwowość itp. Ponadto ekspozycja na hałas zwiększa ryzyko chorób serca
i krążenia, problemy ze słuchem, obniża też subiektywną jakość snu.
Szczególnym wyzwaniem jest przewóz towarów niebezpiecznych przez obszary
zurbanizowane. W Polsce transport drogowy towarów niebezpiecznych jest głównym
sposobem transportu i stanowi ok. 81% ogólnej liczby przewozów, a dotyczy szczególnie
aglomeracji miejskich 16. Stacje paliw są zlokalizowane blisko miast i w miastach stanowi to
komfort dla konsumentów i jednocześnie może stanowić zagrożenie wynikające z transportu
dostaw niezbędnego surowca, oraz istnienia samych stacji.
37
A. Korcyl, Optymalizacja transportu ładunków niebezpiecznych, Logistyka 2/2011, Poznań, s.2.
Tamże, s. 1.
38
Ministerstwo Infrastruktury, Diagnoza polskiego transportu (stan na rok 2009), s. 44.
http://www.transport.gov.pl/files/0/1793988/Za01SRTDiagnozatransportuPolski280311.pdf
36
36
Każdego roku rejestruje się kilkaset kolizji z udziałem pojazdów z towarami
niebezpiecznymi. Najczęściej są to cysterny, które przewożą paliwa płynne, a każde
uszkodzenie cysterny wypełnionej substancjami ropopochodnymi, niezależnie od jej
wielkości, prowadzi do powstania rozlewisk, które przenikają do gruntu, wód podziemnych,
toków wodnych, powodując degradację życia biologicznego36. Trzeba także zaznaczyć że
usuwanie skutków katastrof ekologicznych z udziałem produktów naftowych wiąże się
z dużymi kosztami, znacznymi utrudnieniami na drogach, zaangażowaniu wielu
wyspecjalizowanych służb, a także objęcie skażonego obszaru specjalną ochroną. Prace takie
by przywrócić środowisko do poprzedniego stanu wymagają czasu.
Bardzo niebezpiecznym zagrożeniem jest pożar. Aby mógł powstać pożar niezbędne
są trzy elementy: materiał palny, tlen i energia cieplna. Płynne produkty naftowe lub palne
substancje chemiczne nie palą się same - palną się ich opary. W ich przypadku opary
wytwarzane są w każdej temperaturze otoczenia. Niektóre substancje np. nielotna ropa
naftowa i większość palnych ciał stałych, wymagają podgrzania do pewnej temperatury,
zanim wytworzą pary niezbędne do palenia. Z chwilą zapalenia danej substancji, wzrasta jej
temperatura i wytwarzane są coraz to większe ilości par, co w konsekwencji może
doprowadzić do przekroczenia temperatury krytycznej i wywołania reakcji zwanej
eksplozją39.
Kolejnym zagrożeniem są zniszczenia materialne , które generują ogromne koszty. Mogą
następować zniszczenia samych pojazdów- cystern, infrastruktury drogowej, zabudowy znajdującej
się w pobliżu wypadku.
Innym zagrożeniem w przewozie paliw płynnych są zmieszania różnych gatunków
paliw płynnych w cysternach drogowych. Możemy rozróżnić mikro i makro zmieszania.
Mikro mieszaniny występują wtedy gdy do pozostawionych w komorze resztek jednego
gatunku paliwa (np. olej napędowy) załaduje się paliwo innego gatunku (np. benzyny).
Natomiast gdy na stacji paliw przy rozładunku zostanie pomyłkowo wlany do zbiornika inny
gatunek paliwa niż ten który tam się znajdował wówczas zaliczymy to zmieszanie do makro
(zmieszanie kilkudziesięciu do kilkudziesięciu tysięcy litrów)40. W wyniku takich pomyłek
generowane są koszty:
16
Tamże, s. 2.
Tamże, s.
39
J. Kupiński, J. Michalak, J. Fabisiak, Ryzyko rozlewów produktów ropopochodnych i innych substancji
niebezpiecznych w akwenie Morza Bałtyckiego, Logistyka 6/2010, Poznań, s. 6-7.
40
T. Weremij Innowacja w łańcuchu logistycznym paliw płynnych w Polsce, Logistyka 6/2011, Poznań,s.27
36
37
 obsługi serwisu technicznego,
 badań laboratoryjnych,
 transportu zmieszanego paliwa do utylizacji oraz koszt dostarczenia nowego,
czystego produktu,
 przestoju stacji,
 skorelowany z wizerunkiem koncernu.
Takich zmieszań rejestruje się rocznie kilkadziesiąt w kraju.
Każdy wypadek z towarami niebezpiecznymi pociąga za sobą działania prawne
w stosunku do przewoźnika36.
Szacuje się, że bezpośrednie koszty wypadków drogowych wynoszą ponad 12 mld zł
rocznie, co stanowi około 2,7% PKB. Oznacza to, że każda działalność prewencyjna na rzecz
poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego jest działalnością o bardzo wysokim wskaźniku
efektywności ekonomicznej. Zaoszczędzone pieniądze można przeznaczyć na rozbudowę
infrastruktury drogowej, poprawę warunków pracy kierowców, szkolenia, parkingi, itp.
Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych
Wypadki drogowe w transporcie są nieuniknionym następstwem rozwoju motoryzacji
oraz są ściśle związane z sytuacją jaka panuje w ruchu drogowym. Wśród czynników
mających wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego na pierwsze miejsce wysuwa
się człowiek . Powszechne zachowanie różnych użytkowników dróg generalnie wpływa
na powstawanie wypadków drogowych. W 2008 roku 77 077 kierujących pojazdami
uczestniczyło w wypadkach drogowych. Z ich winy powstało 38318 wypadków co stanowi
78,1% ogółu. Według Głównej Komendy Policji w 2011 roku doszło do 40 065 wypadków
drogowych i w porównaniu do 2010 roku jest to wzrost o 1233 wypadki. W ubiegłym roku
wzrosła także liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych oraz osób rannych. W 2011
roku 49 501 osób zostało rannych w wyniku wypadków drogowych, a 4 189 straciło życie. W
roku
2010
rannych
było
48
952
osoby,
a
3
907
osób
zginęło41.
Na występowanie wypadków drogowych wpływ mają także warunki atmosferyczne
oraz oświetlenie, przy czym ten ostatni czynnik jest uzależniony od pory dnia i pory roku.
W roku 2011 najwięcej wypadków wydarzyło się przy dobrych warunkach atmosferycznych.
41
Komenda Główna Policji
http://dlakierowcow.policja.pl/portal/dk/807/47493/Wypadki_drogowe__raporty_roczne.html
38
W dobrych warunkach atmosferycznych kierujący czują większy komfort jazdy, rozwijają
większe prędkości, co w przypadku wystąpienia wypadku daje tragiczniejsze skutki.
Głównymi przyczynami wypadków spowodowanych przez kierujących pojazdami są:
 niedostosowanie prędkości do warunków ruchu,
 nieustąpienie pierwszeństwa przejazdu,
 nieprawidłowe zachowanie wobec pieszych,
 niezachowanie bezpiecznej odległości między pojazdami,
 zły stan techniczny drogi.
Towary niebezpieczne stwarzają największe potencjalne zagrożenie dla życia i zdrowia
ludzi oraz środowiska naturalnego. W wyniku awarii, często połączonych z negatywnym
wpływem sił przyrody do otoczenia w sposób niekontrolowany przedostaje się corocznie duża
ilość substancji chemicznych. Główną przyczyną wypadków z udziałem towarów
niebezpiecznych są błędy popełniane przez człowieka. Oprócz błędów wymienionych wyżej
można wymienić błędy wynikające ze specyfiki i organizacji pracy:
 zmęczenie kierowcy,
 nieprzestrzeganie czasu pracy i przerw,
 zbyt duża liczba godzin jazdy,
 niewłaściwego i niewystarczającego zabezpieczenia ładunku na pojeździe lub
przepełnienia cystern, niezgodnych z przepisami.
Inne błędy to niezachowanie odległości, cofanie, wyprzedzanie, nieustąpienie
pierwszeństwa, omijanie, wymijanie i zmiana pasa ruchu. Uogólniając, można zaryzykować
stwierdzenie, że podstawową przyczyną wypadków jest nieprzestrzeganie przez kierowcę
przepisów drogowych, niezachowanie ostrożności oraz ograniczona antycypacja zdarzeń
potencjalnie wypadkowych mogących pojawić się na drodze. Brak przerw uniemożliwiają
regenerację organizmu oraz pogarszają zdolności psychomotoryczne kierowcy. Nieostrożne
zachowanie kierowcy na drodze może również wynikać z jego cech osobowościowych, a to
powinno być brane pod uwagę podczas doboru zawodowego i szkoleń 42.
42
S. Bączkowska, Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych w latach 2007/2008,
6
Tamże, s 6-7.
36
Tamże, s. 9.
39
W procesie pracy kierowcy samochodu ciężarowego monotonia jest szczególnym
elementem obciążenia psychicznego. Wraz z jej wzrostem obniża się czujność, co może
stwarzać zagrożenie dla życia i bezpieczeństwa kierowcy i innych użytkowników dróg.
Niekorzystne jest, z punktu widzenia zachowania czujności, prowadzenie pojazdu w porze
nocnej, co wiąże się ze szczególnym wytężeniem wzroku. Nowoczesne konstrukcje kabin
sprawiają, że warunki pracy kierowcy ulegają ciągłej poprawie. Zwiększa się komfort pracy
i zmniejsza wysiłek fizyczny związany z kierowaniem pojazdu. Jednak nie da się całkowicie
odizolować kierowcy samochodu ciężarowego od drgań i hałasu wywołanych ruchem
pojazdu. Oddziaływanie tych czynników wzrasta wraz ze wzrostem prędkości i liczby
współużytkowników dróg. Skutkiem oddziaływania tych czynników jest szybko narastające
zmęczenie,
czego
efektem
jest:
wydłużenie
czasu
reakcji,
zaburzenia
procesów
pamięciowych, malejąca zdolność koncentracji, pogorszenie ostrości widzenia. Zmęczenie
generuje również zmniejszenie sprawności ruchowej, zaburzenia koordynacji ruchu rąk i nóg,
zawężenie pola widzenia – w efekcie narasta senność i apatia 6. Dodatkowym utrudnieniem
jest praca w nocy, która zakłóca rytm dobowy organizmu. Kierowcy wskazują, że dużym
dyskomfortem jest dla nich uciążliwa pozycja przy pracy i niewygodne siedziska
Za uciążliwość w transporcie towarów niebezpiecznych kierowcy uznali kolejno:
odpowiedzialność za sprzęt (18%), pracę w godzinach nocnych (17%), odpowiedzialność za
ładunek (15%), obciążenie informacjami (15%), pracę we wczesnych godzinach porannych
(14%), obciążenie presją czasu (12%). Najmniej badanych, bo zaledwie 9% stwierdziło, że
transport towarów niebezpiecznych jest obarczony monotonią36.
Dużym zagrożeniem jest :
 niekompletna dokumentacja,
 uwolnienie się towaru niebezpiecznego z opakowania,
 brak wymaganego zamocowania ładunku,
 nieprawidłowe oznakowanie pojazdu, cysterny,
 brak wymaganych środków ochrony indywidualnej lub wyposażenia,
 przewóz w jednym pojeździe towarów wymagających separacji.
Większość zidentyfikowanych naruszeń zaistniała na skutek zaniedbań ludzi
przygotowujących ładunek do transportu oraz osób realizujących proces transportowy43.
43
P. Bojar, Ocena ryzyka zajścia zdarzeń niepożądanych wynikającego z naruszeń przepisów, Logistyka
6/2011, Poznań, s. 2-4.
40
Do najczęstrzych przyczyn wycieku materiałów niebezpiecznych z transportowanych
cystern i innych opakowań należy zaliczyć:
 niedokładne zamknięcie lub uszkodzone włazy górne,
 niedomknięcie zaworów,
 nieszczelność zaworów,
 zniszczone lub źle założone uszczelki i zaślepki na połączeniach,
 pęknięcia walczaków cystern w czasie nieostrożnego przetaczania,
 korozję nagrzewnic i armatury cystern,
 przepełnienie cystern powyżej dopuszczalnych granic.
Zdecydowana większość powstałych zagrożeń wynika z niedbalstwa i lekceważenia
podstawowych
zasad
bezpieczeństwa
przewozu
materiałów
niebezpiecznych
przez
pracowników napełniających cysterny i pojemniki, którzy nie kontrolują należycie
szczelności zbiorników przed ich napełnieniem oraz stanu technicznego armatury.
Niebezpiecznym manewrem jest hamowanie to powoduje przesuwanie sie ładunku
(płynu) w kierunku przodu pojazdu. Niebezpieczeństwo tego zjawiska jest mniejsze, gdy
w cysternie jest dużo płynu, mimo dużej masy możliwość przemieszczania jest mała.
Również niebezpieczeństwo jest umiarkowane, gdy płynu jest mało, bo może co prawda
przemieszczać sie znacznie, ale z kolei jego masa nie jest duża. Najtrudniejsza sytuacja
powstaje w chwili, gdy objętość
płynu stanowi około połowy zbiornika. Hamowanie
powoduje przemieszczenie sie płynu do przodu i do góry po przedniej ściance, a przy
intensywnym hamowaniu może dosięgnąć sufitu zbiornika (rysunek 8.)44.
44
J. Unarski, J. Zebala, Wybrane niebezpieczeństwa związane z przewozem ładunków w pojazdach ciężarowych
i cysternach szkolenia kierowców i seminaria, www.malopolskie.pl/pliki/2008/cysternyiesadowych.pdf.
41
Rys.9. Przemieszczanie sie płynu przy hamowaniu cysterny
Źródło: J. Unarski, J. Zebala, Wybrane niebezpieczeństwa związane z przewozem ładunków w pojazdach
ciężarowych i cysternach, Szkolenia kierowców i seminaria,
www.malopolskie.pl/pliki/2008/cysternyiesadowych.pdf.
Podobne problemy pojawiają się przy ruchu cysterny po łuku, wtedy dochodzi do
poprzecznego przemieszczania się ładunku kierunku zewnętrznej ściany zbiornika.
Doświadczony kierowca pojazdu powinien mieć na uwadze powyższe zagadnienia by
w pełni dbać o bezpieczny przewóz ładunku niebezpiecznego.
Ochrona towarów niebezpiecznych i nadzorowanie pojazdu
W celu ochrony towarów niebezpiecznych montuje się w samochodach specjalne
systemy śledzenia i monitorowania, które służą nie tylko do kontrolowania kierowcy, ale
także do zapobiegania przed kradzieżami, i odzyskiwania skradzionych pojazdów w bardzo
krótkim po kradzieży czasie. W ostatnim czasie przybyło bardzo dużo punktów kontrolnych
tak zwanych bramek, które zastąpiły w znacznym stopniu fotoradary przenośne i przewoźne.
Te bramki to również systemy satelitarne służące Inspekcji Transportu Drogowego do
pobierania opłat od właścicieli firm transportowych za przejazd każdego samochodu, który
wykonuje dany transport niezależnie od tego czy to osobowy czy towarowy45.
Firmy stosują w swoich samochodach rozwiązania teleinformatyczne np. GPS,
GSM, jak również inne systemy co ułatwia właścicielom, jak również służbom kontrolnym
lepsze monitorowanie takich kierowców którzy łamią prawo, a także natychmiastową
informacje o zdarzeniu i możliwość podjęcia szybkiej akcji ratunkowej.
Według badań zaledwie 10 kierowców, co stanowiło 4% wszystkich badanych,
posiadało w wyposażeniu samochodu sprzęt GPS do monitoringu, czyli śledzenia trasy
transportu towarów niebezpiecznych, który stanowi konieczny element bezpiecznej jazdy 36.
Ze względu na to, iż główną przyczyną wypadków i pomyłek w transporcie substancji
niebezpiecznych jest człowiek (przede wszystkim
kierowca) należy dokonywać
odpowiedniego doboru pracowników. Zatrudniony kierowca powinien odznaczać się
określonymi predyspozycjami i doświadczeniem. Powinien przedstawić wymagane
36
Tamże, s. 7.
S. Cisowski, Wybrane problemy bezpieczeństwa w ruchu drogowym związane z transportem ładunków
niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań , s. 6-7.
45
42
dokumenty i świadectwa, wyniki badań lekarskich i psychologicznych. Istotna jest
obserwacja podczas próbnego okresu pracy. Odpowiedni dobór pracowników zdecydowanie
może zmniejszyć ilość niebezpiecznych zdarzeń, ale niestety ich nie zlikwiduje.
Główną zasadą bezpieczeństwa jest prędkość jazdy, którą należy dostosować do
warunków panujących na drodze. Jeśli nawierzchnia jezdni jest złej jakości i ładunek jest
narażony na wstrząsy, prędkość pojazdu powinna być znacznie ograniczona. Ponadto,
prędkość pojazdu powinna być ograniczona przed każdym zakrętem, a szczególnie
w przypadku cystern, ze względu na przemieszczanie się środka ciężkości pojazdu. Podobnie
ruszanie i hamowanie pojazdu z ładunkiem również powinno być łagodne.
Wiele norm prawnych o których była mowa w rozdziale I nakazują zastosowanie
odpowiednich rozwiązań technicznych dotyczących stacji paliw. Zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. w sprawie warunków technicznych jakim
powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne do
transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie46:

instalacje
podczyszczania,
prawidłowo
eksploatowane
i
serwisowane
w zakresie okresowego usuwania depozytu substancji ropopochodnych, w zupełności
zabezpiecza przed przedostaniem się produktów ropopochodnych do środowiska. Planowane
do zastosowania rozwiązania techniczne zmierzające do zapobiegania negatywnemu
wpływowi na wody podziemne polegają na:

zainstalowaniu dwupłaszczowego podziemnego zbiornika magazynowego na
paliwa płynne, odpowiednio zabezpieczonego antykorozyjnie, wyposażonego w elektroniczny
system kontrolno – pomiarowy wyposażony w urządzenia do pomiaru i monitorowania stanu
magazynowego produktów naftowych, urządzenie monitorujące szczelność zbiorników oraz
zestaw zaworów zabezpieczających przed zapłonem. System kontrolno – pomiarowy dzięki
czujnikom i sondom oraz wyświetlaczowi elektronicznemu i możliwości wydruku raportu
informuje o stanie magazynowanego paliwa, rejestruje wyciek substancji ropopochodnych do
przestrzeni międzypłaszczowej i do gruntu, informuje o temperaturze paliwa47.
Bardzo istotną role pełnią parkingi dostosowane dla pojazdów przewożących towary
niebezpieczne.
46
Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. Dz. 119.1 , 97 ust.1 pkt 1”.
47
Biuletyn Informacji Publicznej, Raport, http://bip.maciejowice.pl/upload/Raport.pdf,
43
Podstawa prawna dla parkingów została określona w Rozporządzeniu Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003 r. W sprawie parkingów, na które są
usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne48.
Parking, na który są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne, powinien
mieć nie mniej niż dwa stanowiska postojowe dla tych pojazdów i być usytuowany
w odległości nie mniejszej niż:
 30 m - od stanowisk postojowych dla innych pojazdów, urządzeń
inżynieryjnych niezwiązanych z parkingiem oraz budynków, z wyłączeniem
obiektów, o których mowa w pkt 3,
 40 m - od lasu o powierzchni powyżej 3 ha, gazociągów wysokiego ciśnienia
i torów kolejowych,
 300 m - od budynków mieszkalnych i innych przeznaczonych na pobyt ludzi
oraz ujęć wody, studni publicznych, urządzeń służących do magazynowania
i uzdatniania wody.
Parking, powinien być wyposażony w odpowiednie znaki drogowe i informacyjnoostrzegawcze, sprzęt przeciwpożarowy, skrzynię zawierającą co najmniej 1 m3 piasku oraz
substancje i materiały neutralizujące. Jeśli parking ma ponad 4 stanowiska postojowe dla
pojazdów przewożących towary niebezpieczne powinien mieć dodatkowo źródło wody
o wydajności co najmniej 10 dm3/s lub zapas wody w ilości 100 m3 w przeciwpożarowym
zbiorniku wodnym, zgodnie z zasadami określonymi w przepisach dotyczących
przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę.
Przepisy (Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
14 sierpnia 2003 r.) określają wymagania dla stanowisk postojowych przeznaczonych dla
pojazdów przewożących towary niebezpieczne. Nie powinny być one usytuowane
w zagłębieniach terenu, na terenie podmokłym oraz w odległości mniejszej niż 10 m od
rowów, studzienek i urządzeń melioracyjnych. Dodatkowo winny mieć odrębny, szczelny
system odwadniania, zaopatrzony w urządzenia do zbierania i neutralizacji wycieków
substancji
niebezpiecznych.
Nawierzchnia
stanowiska
postojowego
dla
pojazdów
przewożących towary niebezpieczne powinna być utwardzona, nienasiąkliwa oraz
48
Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003 r.(Dz. U. z dnia 16
września 2003 r.).
44
zapobiegająca przenikaniu materiałów niebezpiecznych do gruntu, urządzeń wodnych i wód.
Ukształtowanie nawierzchni stanowiska postojowego dla pojazdów przewożących towary
niebezpieczne
powinno uniemożliwiać rozprzestrzenianie się ewentualnego rozlewiska
materiałów niebezpiecznych poza terenem stanowiska. Do stanowiska postojowego dla
pojazdów
przewożących
towary niebezpieczne
powinien
być
zapewniony dojazd
o parametrach technicznych określonych w odrębnych przepisach dotyczących warunków,
jakim powinny odpowiadać drogi pożarowe. Wymagania opisane powyżej powinny
umożliwić minimalizację skutków ewentualnego rozszczelnienia lub uwolnienia towarów
niebezpiecznych49.
Postępowanie w sytuacjach awaryjnych
Formacją przeznaczoną do walk w wyniku uwalniania się substancji niebezpiecznych,
do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami jest
Państwowa Straż Pożarna.
Państwową Straż Pożarną powołano Ustawą 24 sierpnia 1991 r.50 Do zadań
Państwowej Straży Pożarnej, zgodnie z przedmiotową ustawą należy:
 rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,
 organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk
żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń,
 wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie,
 klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby
ratownicze,
 kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych jednostek ochrony
 przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności,
 nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych,
 prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony ludności,
 współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie
49
M. Różycki, Wykaz parkingów, na które są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne ,Towary
Niebezpieczne - numer 3/2005Dodatek
50
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351).
45
niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych.
Wypadki, do których wzywana jest sekcja ratownictwa chemiczno – ekologicznego,
wymagają gruntownego przygotowania merytorycznego strażaków i wyposażenia ich
w wyspecjalizowany sprzęt do realizacji zadań w strefach szczególnego zagrożenia. Sprzęt
ten powinien umożliwiać zarówno rozpoznanie rodzaju skażeń, określenie skali, podjęcie
działań zmierzających do likwidacji ich skutków i zapobieżenia dalszemu rozprzestrzenianiu
się.
Szczegółowy zakres zadań realizowanych na poziomie specjalistycznym obejmuje:
 ewakuację poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt poza strefę zagrożenia,
 rozpoznawanie zagrożeń oraz ocenę i prognozowanie ich rozwoju, w tym próbę
identyfikacji lub pobieranie do dalszej analizy próbek substancji niebezpiecznych
stwarzających zagrożenia,
 ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu oraz informowanie o zasadach zachowania,
 stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagrożonych skutkami wycieków
substancji niebezpiecznych,
 neutralizację i związywanie substancji niebezpiecznych sorbentami,
 prowadzenie dekontaminacji (likwidacji skażeń) ludzi,
 prowadzenie dekontaminacji (likwidacji skażeń) sprzętu,
 przepompowywanie
i
przemieszczanie
substancji
niebezpiecznych
(w
tym
ropopochodnych) do zastępczych zbiorników,
 stawianie kurtyn wodnych,
 ograniczanie i zatrzymywanie emisji substancji niebezpiecznych,
 zbieranie, w rejonie strefy zagrożenia, substancji niebezpiecznych51.
Służby ratownicze w miejscu wypadku ostrzegane są o potencjalnym zagrożeniu przez
oznakowanie pojazdu lub oznakowanie sztuk przesyłki w pojeździe. Natomiast taka skrótowa
informacja nie wystarcza do skutecznego i bezpiecznego prowadzenia akcji ratowniczej.
Konieczne wtedy jest uzyskanie dokładnej, wyczerpującej informacji o rodzaju ładunku,
zagrożeniach, jakie stwarza, o jego ilości, rodzaju opakowań i podstawowych informacji
o postępowaniu ratowniczym w przypadku emisji, pożaru, zagrożenia życia lub zdrowia
ludzi. Dlatego w przepisach ADR określono szczegółowo obowiązki nadawcy towaru
51
A. Bartnicki, A. Kruk, Problem likwidacji skutków zdarzeń z niekontrolowanym uwalnianiem się substancji
niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań, s. 5-6.
46
i przewoźnika, co do dokumentacji, jaka musi być przewożona z ładunkiem (rozdział I).
Dokumentacja ta powinna być przechowywana w kabinie pojazdu w taki sposób, aby była
łatwo dostępna, oddzielona od innych dokumentów, niezwiązanych z przewożonym
ładunkiem, tak by niemożliwe było ich wymieszanie. W sytuacji, gdy ratownicy w miejscu
wypadku nie mogą uzyskać potrzebnych informacji od kierowcy, powinni odszukać
w kabinie dokumenty52.
W akcji ratownictwa chemicznego niezwykle istotnym zadaniem jest wyznaczenie
stref skażenia. Strefa skażenia, określana często jako gorąca (ang. hot zone), znajduje się
najbliżej źródła emisji trucizny. W tym obszarze mogą działać ratownicy specjalnie
przeszkoleni i odpowiednio zabezpieczeni w indywidualne środki ochrony przed skażeniami.
Stopień ochrony ratowników zależny jest od rodzaju zagrożenia.
zabezpieczanym przez policje i inne służby porządkowe, aby zapewnić ratownikom
bezpieczeństwo
i
swobodę
działania,
jak
również
ograniczyć
niekontrolowane
przemieszczanie sie ludzi z lub do stref.
Dekontaminacja (wywodzi sie od łacińskiego słowa „ contaminatio" – odplamianie ,
odkażanie) jest to zespół czynności wykonywanych przez służby i jednostki ratownicze
bezpośrednio na terenie akcji ratownictwa chemicznego oraz poza terenem akcji,
zmierzających do zneutralizowania szkodliwego oddziaływania niebezpiecznych substancji
chemicznych na środowisko, obiekty, ludzi i sprzęt53.
Podejmowanie czynności ratownicze ściśle zależą od skali i rodzaju występujących
zagrożeń. Zadania związane z zabezpieczeniem logistycznym są prowadzone pod presją
wywołaną między innymi rozprzestrzenianiem się zagrożenia, ryzykiem utraty zdrowia bądź
życia, czasem czy oczekiwaniami ludności poszkodowanej. Prowadzenie działań w tak
specyficznych warunkach musi się opierać na zastosowaniu wyspecjalizowanego sprzętu,
maszyn i urządzeń, a także właściwie wyszkolonego personelu by zminimalizować
zagrożenie z jakim może spotkać się ratownik.
Paliwa ciekłe, które mogą przedostać się do środowiska naturalnego mogą
spowodować nieodwracalne skutki, często zaburzenia całego ekosystemu. Z tego powodu
niezwykle ważne jest szybkie i sprawne usuwanie szkód. Inaczej będzie przebiegała akcja
52
T. Kociołek, Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, Szkolenia BHP, s. 13-14.
http://www.firmabhp.com/pliki/Drogowy%20przewoz%20towarow%20niebezpiecznych.pdf
53
J. Nitecki, Pierwsza pomoc przedlekarska oraz zasady postępowania z poszkodowanym narażonym na
działanie materiałów trujących,
http://www.malopolskie.pl/Pliki/2008/referat_Nitecki.pdf.
47
ratownicza w przypadku zanieczyszczenia cieków wodnych a inaczej gdy degradacji ulegnie
gleba.
W przypadku wody trzeba pamiętać że substancje ropopochodne słabo rozpuszczają
się w wodzie, w dużej mierze osadzają się na dnie lub pływają na powierzchni (zależy od
masy substancji). Niejednokrotnie trzeba odpompowywać zanieczyszczona wodę i oczyścić.
Powstały brudny muł zebrać. Jest to związane z dużymi kosztami.
W celu usunięcia zanieczyszczeń substancjami ropopochodnymi stosuje się różne
sposoby rekultywacji. Do sposobów tych należą m.in.: wymiana gruntów, sczerpywanie
wolnego produktu, metody biotechnologiczne, a wśród nich stosowanie bakterii
rozkładających
węglowodory
i
roślin
zdolnych
do
absorbowania,
stabilizowania
i metabolizowania tego typu związków.
Obecnie
metody
biotechnologiczne
wykorzystujące
bakterie
rozkładające
węglowodory wydają się jako najbardziej uzasadnione ze względów ekologicznych
i ekonomicznych. Technologia ta polega na wprowadzeniu odpowiednich szczepów bakterii
oraz dostarczeniu mineralnych i organicznych substancji niezbędnych do istnienia życia
mikroustrojowego, a następnie szybkim rozmnożeniu mikroorganizmów w gruncie, osadzie
lub wodzie. W wyniku współdziałania ze sobą wprowadzonych bakterii dochodzi do rozkładu
zanieczyszczających związków ropopochodnych na nieszkodliwe produkty, czyli dwutlenek
węgla i wodę54.
W transporcie towarów niebezpiecznych nieuniknione jest wystąpienie ryzyka awarii.
54
http://www.dekonta.pl/?sub=rekultywacja
48
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Przewóz materiałów niebezpiecznych jest skomplikowanym procesem wymagającym
specjalistycznej wiedzy. Organizacja transportu zgodnie z obowiązującymi przepisami
i normami w zakresie bezpieczeństwa, gwarantuje nie tylko zminimalizowanie zagrożeń
wynikających z przewozu materiałów niebezpiecznych, ale i pełną jego efektywność.
Możliwość doboru rodzaju opakowania lub środka transportu w zależności od zagrożeń
stwarzanych przez konkretny towar niebezpieczny bez pogarszania bezpieczeństwa
w przewozie - jest wiedzą wartą poznania i stosowania, gdyż głównym czynnikiem procesu
jest stałe ograniczanie zbędnych kosztów.
Bezpieczeństwo transportu ma dwa komplementarne aspekty: ludzki i materialny.
W statystykach większą uwagę przywiązuje się do aspektu ludzkiego wypadków. Ich ryzyko
jest tym większe, im intensywniejszy jest ruch środków transportu, im gorszy jest stan
techniczny tych środków, im gorszy jest stan infrastruktury transportowej, im bardziej
nierozsądne jest zachowanie uczestników procesów transportowy. Ryzyko niebezpiecznych
zdarzeń istnieje we wszystkich gałęziach transportu, ale jest bardzo zróżnicowane.
Bardzo istotnym zadaniem uczestników procesu przewozu paliw płynnych jest
znajomość przepisów w celu odpowiedniego zabezpieczenia towarów niebezpiecznych.
Szczególnie ważnym dokumentem jest Europejska Umowa ADR nowelizowana co dwa lata
i szereg rozporządzeń krajowych, które zostały przedstawione w niniejszej pracy. Przepisy
umożliwiają realizację przewozu w sposób maksymalnie bezpieczny poprzez zastosowanie
sprawdzonych i uzasadnionych ekonomicznie rozwiązań. Ponieważ transport ma charakter
ogólnoeuropejski istotne są porozumienia międzynarodowe, które maja na celu stworzenie
spójnego systemu regulacji a co za tym idzie łatwiejszego stosowania w praktyce. Z nie
49
stosowanie się do ustalonych przepisów nakładane są dotkliwe kary finansowe.
Popularność transportu drogowego wynika z jego dostępności, łatwego pokonywania
przestrzeni, elastyczności. Do przewozu paliw płynnych stosuje się cysterny. W dobie
dzisiejszej technologii konstruuje się pojazdy coraz doskonalsze, bardziej bezpieczne
i ergonomiczne.
Zapewniające jednocześnie bezpieczeństwo podróży jak i komfort dla kierowcy.
Kierowca jest obarczony ogromną odpowiedzialnością i to na nim skupia się szereg czynności
związanych z przewozem. Musi posiadać pełną dokumentacje zarówno dotycząca ładunku jak
i pojazdu oraz swoich kompetencji. Doświadczenie i świadomość możliwości zaistnienia
awarii, wypadku niewątpliwie.
50
BIBLIOGRAFIA
1.
Bartnicki A., Kruk A., Problem likwidacji skutków zdarzeń z niekontrolowanym
uwalnianiem się substancji niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań, s. 5-6.
2.
Bączkowska S., Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych
w latach 2007/2008, Logistyka 4/2010, Poznań, s. 4.
3.
Bączkowska S., Grabarek I., Badanie poziomu ergonomicznej jakości i bezpieczeństwa
układu kierowca-pojazd do przewozu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2011,
Poznań, s.2.
4.
Bęczkowska S., Bęczkowski P., Organizacja i technologia transportu towarów
niebezpiecznych na przykładzie przewozu paliw płynnych1, Logistyka 4/2009, s.3, 6.
5.
Bojar P., Ocena ryzyka zajścia zdarzeń niepożądanych
przepisów, Logistyka 6/2011, Poznań, s. 2-4.
6.
Cisowski S., Wybrane problemy bezpieczeństwa w ruchu drogowym związane
z transportem ładunków niebezpiecznych, Logistyka 6/2011, Poznań , s. 6-7.
7.
Drabek W., Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu
materiałów niebezpiecznych w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań,
s.18-19.
8.
Drabek W., Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu
materiałów niebezpiecznych w ruchu samochodowym ,Logistyka 6/2010, Poznań, s.6.
9.
Drewek W., Identyfikacja obowiązujących przepisów dotyczących procedur transportu
materiałów niebezpiecznych transportem samochodowym w
Unii Europejskiej,
wynikającego z naruszeń
10. Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r.,
(Dz. Urz. UE L 260 z dnia 30.09.2008r.).
11. Fabisiak J., Michalak J., Kupiński J., System zarządzania jakością w transporcie
substancji niebezpiecznych, Logistyka 6/2010, Poznań, s. 4.
12. Fertsch M., pod.red, Podstawy logistyki. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik
logistyk. Poznań 2008, wyd. II , s.100.
13. Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Informacja o realizacji zadań Inspekcji Ochrony
Środowiska w 2010 roku. Warszawa czerwiec 2011 , s. 28.
14. Grabarek I., Bęczkowska S., Analiza czynników warunkujących ergonomiczne warunki
pracy i bezpieczeństwo podczas transportu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2010,
Poznań, s.1.
15. Grzegorczyk K., Buchcar R., Towary niebezpieczne. Transport w praktyce, Błonie 2011,
s. 386.
51
16. Hancyk B., Kryteria doboru opakowań dla przewożonych materiałów niebezpiecznych
- cz. II 3/2008, Instalator Polski, Rynek chemiczny.
17. Janczak A., Transport ADR –
,http://www.bhp.abc.com.pl, 21.02.2012.
klasyfikacja
towarów
niebezpiecznych
18. Jóźwiak Z., Logistyka transportu ładunków niebezpiecznych na przykładzie miasta
Gryfino, Logistyka 6/2010, Poznań, s.3..
19. Kociołek T., Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, Szkolenia BHP, s. 13-14.
20. Korcyl A., Optymalizacja transportu ładunków niebezpiecznych, Logistyka 2/2011,
Poznań, s.2.
21. Kupiński J., Michalak J., Fabisiak J., Ryzyko rozlewów produktów ropopochodnych
i innych substancji niebezpiecznych w akwenie Morza Bałtyckiego, Logistyka 6/2010,
Poznań, s. 6-7.
22. Majewski P., Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR
2007 – 2009, zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3-4.
23. Małek P., Ekonomika transportu., PWE, Warszawa 1969, s. 282.
24. Ministerstwo Infrastruktury, Diagnoza polskiego transportu (stan na rok 2009), s. 44,
25. Nader M., Bęczkowska S., Zintegrowane systemy zarządzania jakością w transporcie
towarów niebezpiecznych., Logistyka 4/2009, Poznań, s.1-2.
26. Prochowski L., Żuchowski A., Technika transportu ładunków ,WKi Ł .Warszawa 2009r ,
s. 160. transporcie drogowym, wykonane
27. Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów
dokształcających dla kierowców przewożących towary niebezpieczne (Dz.U.2005 Nr 187
poz.1571).
28. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie świadectwa
dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr
237, poz.2011, z 2005r. Nr 187, poz. 1572 oraz z 2010r. Nr 137, poz.917).
29. Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007r. w sprawie okresowych
ograniczeń oraz zakazu ruchu niektórych pojazdów na drogach.
30. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009r w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych
preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 5, poz. 439).
31. Rozporządzenie w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega
obowiązkowi zgłoszenia( Dz. U. Nr 161, poz. 1567).
52
32. Rozporządzenie w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw
bezpieczeństwa w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr
200, poz. 1654).
33. Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005r. Dz. 119.1 , 97 ust.1
pkt 1”.
34. Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003
r.(Dz. U. z dnia 16 września 2003 r.).
35. Różycki M., Wykaz parkingów, na które są usuwane pojazdy przewożące towary
niebezpieczne ,Towary Niebezpieczne - numer 3/2005Dodatek.
36. Różycki M., Praktyka Przewozu w Cysternach, kwartalnik, Towary niebezpieczne, s.11.
37. Rydzykowski W., Wojewódzka- Król K. (red.) , Transport, Warszawa PWE 2009, s. 2.
38. Sadowski J., Bezpieczeństwo transportu drogowego ładunków niebezpiecznych,
Logistyka 3/2011 Poznań, s.2.
39. Stajniak M., Hajdul M., Foltyński M., Krupa A. ,Transport i spedycja. Podręcznik do
kształcenia w zawodzie technik logistyk, Poznań 2008, wyd. II, s. 9.
40. Umowa ADR obowiązująca od dnia 1stycznia 20011 roku (załącznika A, cz.2, dział 2.1).
41. Unarski J., Zebala J., Wybrane niebezpieczeństwa związane z przewozem ładunków
w pojazdach ciężarowych i cysternach szkolenia kierowców i seminaria,
www.malopolskie.pl/pliki/2008/cysternyiesadowych.pdf.
42. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351).
43. Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych
(Dz. U. Nr 199, poz. 1671, z 2004r. Nr 96, poz.959, Nr 97, poz. 962, Nr
173, poz.
1808, z 2005r. Nr 90, poz.757, Nr 141, poz. 1184, z 2006r. Nr 249, poz. 1834 oraz
z 2007r. nr 176, poz. 1238 i Nr 192, poz. 1381).
44. Ustawa z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym, (Dz. U. z 2007r. Nr 125, poz.
874, z późn. Zm.).
45. Weremij T., Innowacja w łańcuchu logistycznym paliw płynnych w Polsce, Logistyka
6/2011, Poznań,s.27.
46. Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10 maja 2005r. w sprawie upoważnienia
Dyrektora Dozoru Technicznego do wykonywania niektórych czynności
administracyjnych wynikających z przepisów Umowy europejskiej dotyczącej
międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz. Urz. MI
Nr 6, poz.31).
Wykorzystywane strony internetowe:
53
Biuletyn Informacji Publicznej, Raport, http://bip.maciejowice.pl/upload/Raport.pdf, data
przejrzenia strony 05.03.2012.
Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy,
http://www.ciop.pl/14072.html, data przejrzenia strony 15.02.2012.
Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy,
http://www.ciop.pl/14083.html, data przejrzenia strony 05.02.2012.
Pierwsza pomoc przedlekarska oraz zasady postępowania z poszkodowanym narażonym na
działanie materiałów trujących. http://www.malopolskie.pl/Pliki/2008/referat_Nitecki.pdf,
data przejrzenia strony 08.02.2012
Komenda Główna Policji
http://dlakierowcow.policja.pl/portal/dk/807/47493/Wypadki_drogowe__raporty_roczne.html
Kociołek K., Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych, http://www.firmabhp.com, data
przejrzenia strony 01.03.2012
Ministerstwo Infrastruktury, Diagnoza polskiego transportu (stan na rok 2009), s. 44,
http://www.transport.gov.pl/files/0/1793988/Za01SRTDiagnozatransportuPolski280311.pdf,
Rekultywacja, http://www.dekonta.pl/?sub=rekultywacja, data przejrzenia strony 15.03.2012
54

transport drogowy towarów niebezpiecznych ze szczególnym

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ratownictwo techniczne - odpowiedzi

Operator Logistyczny Paliw Płynnych sp. z oo

Transport pod specjalnym nadzorem (PZ nr 27