Słownik pojęć - Parafia Świętego Brata Alberta W Zamościu

Słownik pojęć - Parafia Świętego Brata Alberta W Zamościu

Słownik pojęć
Adoracja – pełne czci i uwielbienia uniżenie się przed Bogiem, wewnętrzne uznanie Jego
nieskończonej wyższości. Od czasów średniowiecza w szczególny sposób również przed
Panem obecnym w Eucharystii – jako cicha adoracja, ale także publicznie podczas
całodziennego wystawienia, w czterdziestogodzinnym nabożeństwie, praktykowanym
zwłaszcza na początku Wielkiego Postu. Liturgia Wielkiego Piątku zaprasza natomiast do
adoracji krzyża. Wierni podchodzą do krzyża i przez przyklęknięcie składają hołd
wywyższonemu na krzyżu Chrystusowi jako zwycięzcy. Kościół Prawosławny praktykuje
natomiast gest położenia na ikonie krzyża czoła. W ten sposób wierni powierzają Jezusowi
wszystkie swoje troski i cierpienia.
Aklamacja – zawołanie, jakim zgromadzona wspólnota wiernych wyraża swoją aprobatę i
współudział: Amen, Alleluja, Panie, zmiłuj się; w dłuższej postaci: Chwała Tobie, Panie;
Głosimy śmierć Twoją, Panie Jezu...; Bo Twoje jest królestwo...; Baranku Boży... Przez
połączenie poszczególnych aklamacji powstają całe hymny, jak Święty, Święty... i Chwała na
wysokości Bogu. Zawołania te stanowią najdobitniejszą formę uczestnictwa całej wspólnoty
zarówno w całkiem prostych, jak i w uroczystych nabożeństwach liturgicznych, w którym chór
nie może ani nie powinien jej zastępować.
Ambona i ołtarz – W czasie eucharystii wierni otrzymują pokarm z dwóch stołów: Słowa i
Chleba. Pierwszy nosi nazwę ambony, drugi to ołtarz. Odnowiona liturgia zaleca, by były
ustawione blisko siebie. Ambona to podwyższone miejsce do czytań biblijnych, psalmu
responsoryjnego i orędzia wielkanocnego, ale także do wygłaszania homilii i wypowiadania
wezwań w modlitwie powszechnej; nie przeznaczone natomiast dla komentatora i kantora
1 / 10
Słownik pojęć
(czyli prowadzącego śpiew). Wierzchnia płyta wykonana przeważnie artystycznie i
zaopatrzona w pulpit. Ołtarz – stół, na którym sprawowana jest Eucharystia, na którym Pan
uobecnia swoją Ofiarę na krzyżu i daje wiernemu ludowi siebie za pokarm. Ponieważ wyobraża
Chrystusa, z reguły wykonany jest z kamienia. Powinien stać wolno i stanowić centrum
wnętrza, ku któremu niejako spontanicznie kieruje się uwaga zgromadzonej wspólnoty.
Amen – Dosłownie: niech się tak stanie. Aklamacja ludu w odpowiedzi na słowa uwielbienia
wypowiedziane przez prowadzącego modlitwę. W liturgii mszalnej zasadnicze znaczenie ma
Amen wypowiadane na zakończenie modlitwy eucharystycznej (tradycja rzymska zaleca w tym
wypadku odśpiewanie trzy razy) i przed przyjęciem komunii św. Jeżeli uwzględnimy kolejność
gestów: ukazanie Chleba, słowa kapłana i odpowiedź wiernego – w tym przypadku Amen staje
się wyznaniem wiary.
Antyfona – W liturgii godzin (tzw. brewiarzu) refren rozpoczynający i kończący psalm. W
liturgii Mszy św. refren ten przeplatany jest ze śpiewem na wejście i procesję komunijną.
Związana z charakterem obchodu liturgicznego, przyczynia się w znacznym stopniu do jego
właściwego zrozumienia. Niestety, w Polsce najczęściej jest opuszczana. W takim przypadku
wspomniane śpiewy powinny nawiązywać do treści antyfony, co również jest rzadkością.
Aspersja – pokropienie zgromadzonych wiernych wodą święconą na początku Mszy
niedzielnej zamiast aktu pokuty. Po pozdrowieniu kapłan błogosławi na pamiątkę chrztu wodę i
przy śpiewie „Pokrop mnie hizopem, a stanę się czysty” (w okresie Wielkanocy: „Widziałem
wodę”) lub jakiejś innej stosownej pieśni kropi nią lud; zakończenie stanowi prośba o
odpuszczenie grzechów.
Asysta – Kiedy kapłan był jeszcze uważany za jedyną osobę sprawującą liturgię, pozostałych
posługujących nazywano jego asystentami. W rzeczywistości każdy z nich spełnia posługę
sobie właściwą, nie są oni więc pomocnikami kapłana. Określenie to może się zatem odnosić
jeszcze tylko do dwóch diakonów, którzy regularnie towarzyszą biskupowi w uroczystej
celebracji.
Błogosławieństwo – następuje przez włożenie lub – przy większym zgromadzeniu – przez
wyciągnięcie rąk, szczególnie jednak przez uczynienie znaku krzyża. Może być samoistną
czynnością liturgiczną /np. błogosławieństwo dzieci/, głownie jednak stanowi normalną formę
rozesłania na końcu celebry, jako zwykłe błogosławieństwo albo jako uroczyste, potrójne
błogosławieństwo końcowe, lub też jako modlitwa błogosławieństwa nad ludem.
2 / 10
Słownik pojęć
Celebrans – Określenie to przeszło w ostatnim czasie wielką ewolucję. Do niedawna w ten
sposób nazywano kapłana, sprawującego Najświętszą Ofiarę. W nowym Katechizmie Kościoła
Katolickiego napisane jest, że liturgię „celebruje wspólnota”. Stąd w sensie szerokim wszyscy
uczestnicy zgromadzenia są jego celebransami, a kapłan tej wspólnocie (in persona Christi –
czyli dosł. „w osobie Chrystusa”) przewodniczy.
Chleb i wino - Dla liturgii Eucharystii chleb jest przyrządzany z mąki pszennej i według
zwyczaju zachodniego jest zawsze niekawszony. Powinien być upieczony tak, aby można go
było odczuwać jako autentyczny pokarm. Hostia powinna być takiej wielkości, by kapłan mógł
ją połamać na więcej części i podzielić. Wino to drugi, istotny składnik Eucharystii. Wschód
używa stale wina czerwonego, ze względu na jego bogatszą symbolikę. Kościół Zachodni
używa częściej wina białego. W instrukcji „Eucharisticum misterium” czytamy: „Ażeby zaś,
również poprzez znaki zewnętrzne, Komunia święta lepiej ujawniała uczestnictwo w Ofierze,
która aktualnie jest sprawowana, należy się troszczyć, ażeby wierni mogli przyjąć ją przyjąć w
Hostiach konsekrowanych w czasie tej samej Mszy świetej” (EM 31).
Chorał – od wieków oficjalny śpiew Kościoła zachodniego – jednogłosy i bez
akompaniamentu; melodia komponowana jest w ośmiu „tonach kościelnych”. Jeszcze dzisiaj
chorał stanowi normatywne i inspirujące źródło całej zachodniej muzyki kościelnej. Z racji
swego medytacyjnego charakteru jest on popularny także wśród ludzi młodych. Śpiew ten
bywa też nazywany gregoriańskim, dlatego iż największe zasługi dla jego rozwoju miał papież
Grzegorz Wielki (590-604).
Emboliom – dołączona do Ojcze nasz modlitwa kapłańska, zawierająca rozwinięcie ostatniej
prośby Modlitwy Pańskiej i dająca wyraz oczekiwaniu na przyjście Pana.
Eucharystia – ustanowiona przez Chrystusa uczta, którą Kościół sprawuje jako dziękczynienie
(po grecku = eucharistia) na pamiątkę Pana, tak że Jego ofiara z siebie staje się obecna i
skuteczna wśród nas. Jest z zasady połączona z liturgią słowa Bożego i nosi wtedy nazwę
Mszy świętej.
Ewangeliarz – księga liturgiczna z tekstem Ewangelii; stosownie do swej godności wykonana
szczególnie ozdobnie i przy użyciu drogocennych materiałów. Wnosi się ja procesjonalnie przy
wejściu i składa na ołtarzu. Gdy Eucharystii przewodniczy biskup, po odczytaniu tekstu
3 / 10
Słownik pojęć
Ewangelii następuje błogosławieństwo ewangeliarzem.
Exsultet – hymn sławiący światło paschału, w którego blasku ma być obchodzona Wigilia
Paschalna, wykonywany uroczyście przez diakona po wniesieniu paschału do wnętrza kościoła
i zapaleniu od niego świec zgromadzonych wiernych. Po wezwaniu niebios, ziemi i
zgromadzenia wiernych do radości głosi tajemnicę Wigilii Paschalnej: Zabity został prawdziwy
Baranek, którego krew poświęca domy wierzących i chroni lud od śmierci i zagłady; zostaje to
objawione pięciokrotnym „Jest to zatem ta noc...” i pięciokrotnym wezwaniem „O...”, po czym
następuje prośba, by paschał płonął przez całą noc, aż o brzasku przyjdzie zmartwychwstały
Chrystus.
Homilia – objaśnianie świętych tekstów podczas liturgii przez kapłana. Tekst Pisma Świętego
lub inny tekst obchodu liturgicznego można objaśniać pod kątem widzenia obchodzonego
misterium i potrzeb jego uczestników. Stanowi ona swoistą posługę przewodniczącego kapłana
w ramach mszalnej liturgii słowa, której nie powinien on na nikogo zdawać i której w zasadzie
nie można powierzać osobom świeckim.
Improperia – śpiewy podczas adoracji krzyża w Wielki Piątek; skargi Ukrzyżowanego na
niewdzięczną wspólnotę wiernych, która ciągle na nowo grzeszy, i odpowiedzi w postaci tzw.
trishagionu zgromadzenia wiernych, wyznających Chrystusa jako nieśmiertelnego Zbawcę.
Kadzidło – posługiwanie się kadzidłem w zwyczajach kultycznych pogan sprawiło, że pierwsi
chrześcijanie dość długo nie wprowadzali kadzidła do swojej liturgii. Dopiero od IV wieku –
najpierw w bazylice Grobu Chrystusa – poumieszczano naczynia do palenia kadzidła zarówno
przed ołtarzem, jak i koło grobów męczenników. Błogosławieństwo przekazane przez spalanie
kadzidła uważano początkowo za sakramentalne, a potem przypisywano mu jedynie znaczenie
oczyszczające. Ruchy w kształcie krzyża wykonywane trybularzem (czyli kadzielnicą) mają
nawiązywać do ofiary krzyżowej, natomiast okadzenia w kształcie kół mają przypominać, że
dary ofiarne określone niejako kadzielnicą przynależą wyłącznie do Boga. Okadzenia osób lub
przedmiotów są zewnętrznym wyrazem oddawanej w ten sposób czci, która ma swoje
znaczenie kościelne jedynie w ostatecznym powiązaniu z Bogiem.
Kolekta – Modlitwa celebransa, którą kończy on obrzędy wstępne Mszy św. i która powtarza
się jako modlitwa końcowa w jutrzni, nieszporach i godzinie czytań liturgii godzin. Nazwa
pochodzi stąd, że modlitwa ta zbiera i ukierunkowuje intencje modlitewne wiernych.
4 / 10
Słownik pojęć
Kolory liturgiczne – O ile spodnie szaty liturgiczne (tzw. alba) są zawsze białe, to uroczyste
szaty wierzchnie barwiono na różne kolory, zależnie od zamożności i stopnia uroczystego
charakteru. Po raz pierwszy kanon koloru dnia ustalił oficjalnie papież Innocenty III na początku
XIII wieku. Od czasu Soboru Trydenckiego pozostaje on niemal niezmieniony. I tak: kolor biały
obowiązuje w okresie Bożego Narodzenia i Wielkanocy, świąt Matki Bożej i świętych
nie-męczenników; czerwony w Niedzielę Palmową, Wielki Piątek, święta Krzyża świętego,
Zielone Święta, podczas obchodów ku czci apostołów i męczenników; zielony – w okresie
zwykłym w ciągu roku; fioletowy w okresie Adwentu, Wielkiego Postu i w czasie Mszy za
zmarłych; różowy dla niedzieli Gaudete (Adwent) i Laetare (Wielki Post). Można również
stosować szaty koloru złotego. Według tradycji zastępuje on wszystkie inne kolory.
Liturgia – Kultowe zgromadzenia ludu chrześcijańskiego, w których jest obecny, działający
przez Ducha Świętego, Chrystus. Podczas tych zgromadzeń dopuszcza On wiernych do
udziału – przez słowo i znaki sakramentalne – w swoim wielkanocnym zwycięstwie i umożliwia
uzdrowionemu w ten sposób człowiekowi dziękczynną odpowiedź Ojcu. Centrum tych
obrzędów liturgicznych stanowi Eucharystia; wokół niej sytuuje się krąg pozostałych
sakramentów. Ponieważ Kościół jest zgromadzonym wokół Chrystusa Ludem Bożym, liturgia
stanowi źródło, z którego płynie cała jego moc, a zarazem szczyt, ku któremu zmierza całe
jego działanie.
Komunia – udzielanie i przyjmowanie darów eucharystycznych, następujące po modlitwie
eucharystycznej. Obrzędy komunijne ropoczyna Ojcze nasz; potem następuje znak pokoju
oraz łamanie chleba. Podczas udzielania rozbrzmiewa śpiew na Komunię. Obrzęd kończy
odmówienie przez kapłana modlitwy po Komunii.
Koncelebra – współodprawianie przez kapłanów Eucharystii sprawowanej przez biskupa lub
kapłana przez niego wyznaczonego. Msza jest odprawiana w pełnej formie wtedy, gdy przed
ołtarzem stoi biskup w otoczeniu swoich kapłanów i asyście swoich diakonów i służby
liturgicznej, a cały lud uczestniczy w liturgii. Jedna ofiara Jezusa Chrystusa, jedność kapłanów i
całego ludu Bożego znajduje tu wyraz dobitniejszy, niż przy indywidualnym odprawianiu Mszy
św.
Księgi liturgiczne - sporządzając w pierwszy tysiącleciu zbiory tekstów stosowanych w liturgii
czyniono to początkowo pod kątem widzenia ich poszczególnych użytkowników. Tak więc była
księga przeznaczona dla biskupa (pontyfikał), dla kapłana (sakramentarz), dla lektora
(lekcjonarz), dla diakona (ewangeliarz), dla śpiewaka (graduał). W średniowieczu zestawienie
5 / 10
Słownik pojęć
takie odbywało się już nie z perspektywy różnych funkcji, lecz różnych obchodów liturgicznych.
Powstały więc: mszał, rytuał, księga liturgii godzin. Według dzisiejszego prawa kościelnego dla
każdej księgi wydawane jest w Rzymie oficjalne wydanie łacińskie.
Liturgia godzin (czyli tzw. brewiarz) – W myśl zalecenia Pana Jezusa, iż należy o każdej
porze czuwać i modlić się, aby być gotowym na Jego przyjście (Łk 21,36), wspólnota wiernych
od najdawniejszych czasów zbierała się regularnie każdego rana i wieczoru na czytanie
tekstów Pisma Świętego, śpiew psalmów i modlitwę. Tak powstały jutrznia i nieszpory jako
punkty ramowe liturgii godzin. Do tego doszły nocne zgromadzenia modlitewne przed wielkimi
świętami, podobne do Wigilii Paschalnej. We wspólnotach klasztornych rozwinęła się stąd
regularna modlitwa nocna, wspólna modlitwa o trzech publicznie ogłaszanych godzinach dnia,
oraz modlitwa przed pójściem na spoczynek Dały one początek dzisiejszej godzinie czytań,
modlitwie w ciągu dnia i modlitwie na zakończenia dnia. W średniowieczu liturgia godzin była
przez wspólnoty parafialne coraz bardziej zaniedbywana i odprawiali ją tylko zastępczo
duchowni (co stało się ich kanonicznym obowiązkiem). Dzisiaj zwyczaj modlitwy liturgią godzin
odżywa szczególnie w ruchach i różnego rodzaju grupach modlitewnych.
Liturgia Słowa – obrzędy liturgiczne, których centrum stanowi głoszenie słowa Bożego,
sprawowane jako obrzęd samodzielny albo jako część składowa Eucharystii lub przy udzielaniu
innych sakramentów. Nie polega jedynie na odczytaniu fragmentów Pisma Świętego, lecz na
przyjęciu ich w wierze, odnowieniu Przymierza (Wj 24,7). Tak więc liturgia słowa obejmuje trzy
części: czytanie biblijne i rozważanie w ciszy usłyszanych słów, objaśnianie przeczytanych
tekstów i śpiew psalmów, a wreszcie modlitwę po czytaniach, którą z zasady wypowiadają w
postaci litanijnej zgromadzeni wierni, a potem ujmuje ją w końcową formułę przewodniczący
liturgii.
Lucenarium – uroczyste zapalenie świec na rozpoczęcie wieczornej liturgii. W wielu
obrządkach każdorazowo na rozpoczęcie nieszporów, w obrządku rzymskim tylko na
rozpoczęcie Wigilii Paschalnej, ale za to w formie szczególnie uroczystej, obejmującej
rozpalenie i poświęcenie ognia, pozdrowienie (Lumen Christi – Światło Chrystusa) i
przekazanie światła oraz hymn sławiący światło.
Milczenie – liturgia potrzebuje dziś – bardziej niż kiedykolwiek – stref ciszy, w których to, co
zostało ujrzane i usłyszane zmysłami, mogłoby przeniknąć w głąb człowieka. Nie wolno
opuszczać obowiązkowych chwil milczenia podczas liturgii. Obecnie podczas Mszy św. należy
zachować dłuższe milczenie po wezwaniu do aktu pokuty, między wezwaniem „Módlmy się” a
samą modlitwą; można zachować milczenie po czytaniach biblijnych lub po homilii; zaleca się
chwilę milczenia po Komunii św.
6 / 10
Słownik pojęć
Ministranci – czyli zespół, pełniący posługę podczas liturgii. Na szczególne wyróżnienie
zasługują trzy posługi: akolity, który ma przygotowywać ołtarz i naczynia liturgiczne, a w razie
potrzeby udzielać Komunii św.; lektora, ustanowionego do czytania Pisma św. i podawania
wezwań modlitwy wiernych; ceremoniarza, mającego troszczyć się o należytą organizację
czynności liturgicznych oraz o wykonywanie ich przez wyświęconych szafarzy i przez wiernych
świeckich w sposób godny, w należytym porządku i pobożnie. Tych trzech posług zasadniczo
nie powinny pełnić dzieci.
Modlitwa eucharystyczna – modlitwa uwielbienia i dziękczynienia, którą kapłan za przykładem
Chrystusa wypowiada podczas liturgii eucharystycznej nad chlebem i winem przez co
następuje konsekracja darów i obchodzona jest pamiątka śmierci i zmartwychwstania
Chrystusa. Rozpoczyna się dziękczynieniem, składanym Ojcu za dzieło odkupienia – tzw.
prefacją. Przechodzi ono w prośbę o wylanie Ducha Świętego na przyniesione dary i
przemienienie je w Ciało i Krew Chrystusa – tzw. epiklezę. Po niej następuje opowiadanie o
ustanowieniu. Dalej wspomnienie ofiary Chrystusa – tzw. anamneza i modlitwy wstawiennicze.
Jej szczytem jest końcowe uwielbienie Ojca, przez Chrystusa w Duchu Świętym – czyli tzw.
doksologia. W celebracjach szczególnie uroczystych na jej zakończenie powinno być
odśpiewane potrójne „Amen”.
Modlitwa nad darami – modlitwa przewodniczącego kapłana na zakończenie przygotowania
darów, polecająca Bogu dary i modlitwy wiernych.
Modlitwa po Komunii – modlitwa celebransa, którą kapłan, stojąc w miejscu przewodniczenia,
kończy procesję komunijną i śpiew na Komunię. Prosi on w niej o to, aby odprawiana
Eucharystia miała trwałe skutki w naszym życiu.
Modlitwa powszechna – jest odmawiana na zakończenie liturgii słowa. W myśl zalecenia
Apostoła w 1 Tm 2,1-4 zgromadzeni wierni modlą się za wszystkich ludzi, za rządzących
państwami, o niezakłócone życie w pokoju. W ten sposób spełniają posługę kapłaństwa
powszechnego wszystkich ochrzczonych, i podobnie jak Chrystusa solidaryzują się z ubogimi i
słabymi. Modlitwę powszechną rozpoczyna i kończy kapłan, zaś intencje podawane są przez
diakona, lektora lub uczestników Mszy św.
Obrzędy wstępne – uroczyste celebracje liturgiczne rozpoczynają się wejściem. Szczególnie
7 / 10
Słownik pojęć
rozbudowane są obrzędy wstępne Mszy św., które mają z przybyłych zewsząd wiernych
uczynić wspólnotę, zdolną należycie słuchać słowa Bożego i godnie sprawować Eucharystię.
Składają się one z wejścia, pozdrowienia ołtarza i ludu, aktu pokuty, skierowanej do Chrystusa
aklamacji Kyrie i ewentualnie Chwała na wysokości Bogu, i kończącej tę część kolekty.
Szczególnie przejmującą formę mają obrzędy wstępne w Wielki Piątek oraz w Wigilię
Paschalną.
Obrzędy końcowe - publiczną celebrę kończy oficjalnie według ogólnego zwyczaju
błogosławieństwo i rozesłanie wiernych. Przed rozesłaniem podawane są ogłoszenia o
następnych obchodach liturgicznych i inne informacje związane z życiem parafii. Jeśli
bezpośrednio potem ma miejsce inny obrzęd liturgiczny (pogrzeb, wystawienie, procesja), to
błogosławieństwo i rozesłanie następują dopiero na końcu ostatniego obrzędu.
Post ścisły – ilościowy, powstrzymanie się od spożywania pokarmu jako wyraz pokuty lub
żałoby i przygotowania do święta. Według obecnej dyscypliny Kościoła polskiego obowiązuje
od skończonego 21 do rozpoczętego 10 roku życia w Środę Popielcową i Wielki Piątek w takiej
formie, że w te dni można spożyć tylko jeden posiłek do syta i dwa skromne posiłki. Również
post eucharystyczny na godzinę przed przyjęciem Komunii św. jest takim postem
przygotowawczym.
Postawa siedząca - jest postawą wewnętrznego odprężenia, w której człowiek słucha i
rozmyśla. Obecnie w czasie Mszy św. wierni mogą siedzieć w czasie czytań, psalmu
responsoryjnego, w czasie homilii, podczas przygotowania darów, w czasie rozdzielania
Komunii św. i milczenia po Komunii św.
Postawa stojąca - jest postawą człowieka wolnego. Stoję, to znaczy: jestem wolny od
przygnębiającego lęku, jestem gotów do wyruszenia w drogę, do służby. Dlatego wyzwolony
chrześcijanin stoi przed Panem, na którego przyjście czeka; postawa stojąca jest jego
zasadniczą postawą w liturgii. Obecnie podczas Mszy wierni stoją: od wejścia kapłana do
kolekty włącznie, podczas śpiewu przed Ewangelią, w czasie Ewangelii, wyznania wiary i
modlitwy powszechnej; od wezwania „Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę...” aż do
zakończenia Mszy św. z wyjątkami, o których mowa wyżej.
Procesja – uroczysty pochód należy wszędzie do świątecznych obchodów liturgicznych,
przede wszystkim jako wejście i wyjście. W Mszy św. występuje procesja z darami, komunijna i
na Ewangelię. Do cyklu rocznego należy procesja na Matkę Bożą Gromniczną, i procesja w
8 / 10
Słownik pojęć
Niedzielę Palmową oraz procesje błagalne; szczególnie uroczysty charakter ma procesja w
Boże Ciało. Na czele procesji niesiony jest zwykle krzyż; w ten sposób staje się ona obrazem
chrześcijańskiej drogi życiowej: z Chrystusem przez krzyż do zwycięstwa.
Przygotowanie darów – przygotowanie chleba i wina dla sprawowania Eucharystii – pierwsza
część liturgii eucharystycznej. Obejmuje następujące czynności: przygotowanie ołtarza,
przyniesienie przez przedstawicieli zgromadzenia darów, złożenie ich na ołtarzu i modlitwy
celebransa. Okadzenie darów, ołtarza, celebransa i wiernych i obmycie rąk. Obrzęd
przygotowania darów kończy modlitwa nad darami.
Rezurekcja – właściwą Mszą rezurekcyjną jest Msza Wigilii Paschalnej. W Polsce uroczyste
dopełnienie obchodów paschalnych stanowi procesja rezurekcyjna będąca ogłoszeniem
Zmartwychwstania i wezwaniem do udziału w triumfie Zmartwychwstałego. Procesję odprawia
się zaraz po Wigilii lub rano przed pierwszą Mszą św.
Szaty liturgiczne – oficjalny strój osób pełniących poszczególne funkcje w liturgii. Początkowo
noszono również podczas liturgii zwykłą odzież, którą z czasem poczęto rezerwować wyłącznie
do celów liturgicznych. Strój liturgiczny różny od zwyczajnej odzieży powstaje w wyniku zmiany
mody w okresie wędrówki ludów: upowszechnia się wtedy dla mężczyzn ubiór germański ze
spodniami i kurtką, gdy tymczasem duchowieństwo pozostaje przy stroju antycznym. Składa
się on zasadniczo z długiej do kostek, płóciennej szaty spodniej (tuniki), dzisiejszej alby, którą
można było podkasać paskiem (cingulum); wychodząc z domu, nakładano na nią wierzchnią
szatę typu peleryny (toga). Duchowieństwo wybrało noszoną przez prostych ludzi pelerynę od
deszczu o nazwie paenula lub casula, z której wykształcił się dzisiejszy ornat.
Światło – z dawien dawna przez ludzi z wdzięcznością życiodajny dar Boga, Jego pierwszy
czyn stwórczy. Kościół widzi w świetle przychodzącego Chrystusa, „światłość ze światłości”,
prawdziwe światło, prawdziwe słońce, które wschodzi na nowo z grobu, gwiazdę poranną,
która zapowiada dzień. Prowadzi to w liturgii do hojnego stosowania światła, wykraczającego
znacznie poza konieczną potrzebę oświetlenia. Szczególne znaczenie ma wieczorne zapalanie
światła przed nieszporami i na rozpoczęcie Wigilii Paschalnej oraz zwyczaj posługiwania się
światłem podczas pogrzebu i przy grobie, głoszący wiarę wielkanocną.
Triduum Paschalne – trzy dni, w których obchodzi się pamiątkę męki, śmierci i
zmartwychwstania Pana. Rozpoczyna się w Wielki Czwartek wieczorem, Mszą św. Wieczerzy
Pańskiej. Kończy nieszporami, wieczorem w dniu Zmartwychwstania Pana.
9 / 10
Słownik pojęć
Wigilia – nocne czuwanie przed ważnym świętem albo jakimś nadzwyczajnym wydarzeniem –
z czytaniem Pisma Świętego, śpiewem i modlitwą. „Matką” wszystkich wigilii jest Wigilia
Paschalna, od której wzięły czuwanie nocne również inne święta, a we wspólnotach
klasztornych także niedziele. Zwyczaj nocnego czuwania unaocznia podstawowy rys
eschatologiczny życia chrześcijańskiego: oczekiwanie Pana.
Znak – doświadczalna przez człowieka rzeczywistość, wskazująca na rzeczywistość głębszą,
której nie można doświadczyć bezpośrednio. Ponieważ liturgia ma być więzią między nami a
ową właściwą, niedostępną człowiekowi wprost rzeczywistością, musi właśnie posługiwać się
znakami; sprawując ją, muszą zatem ludzie wyrażać w znakach to, co się w nich dokonuje.
Uchwytny zmysłowo wyraz nie jest w liturgii czymś zewnętrznym, lecz właściwym człowiekowi
naturalnym sposobem zachowania; rzeczywistość Boża pod znakami chleba, wina, wody czy
oleju, w symbolicznych postaciach zgromadzenia, uczty, kąpieli czy włożenia rąk nie jest
magią, lecz ludzkim kształtem, jaki Bóg nadał naszemu zbawieniu.
10 / 10