Program

Tomasz Piotr Daczko
P R O G R A M ZAJĘĆ ARTYSTYCZNYCH
Edukacja teatralna
III etap edukacyjny: klasa I-III gimnazjum
/przedmiot uzupełniający/
Gimnazjum w Teresinie
Aleja XX-lecia 2
96-515 Teresin
tel./fax (0 prefix 46) 86-137-35
Teresin 2009 rok
„To jest teatr,to jest teatr!
A teatr jest po to, żeby wszystko
było inne niż dotąd. Żeby iść do domu
w zamyśleniu, w zachwycie...”.
Joanna Kulmowa
2
1. Uwagi wstępne
Coraz częściej sygnalizowane są braki w edukacji teatralnej młodego pokolenia,
jednocześnie jak wynika z moich obserwacji, w szkołach wszystkich typów istnieje duża
grupa młodzieży, która chciałaby pracować w teatrze szkolnym lub odbierać przedstawienia
tego rodzaju. Nie inaczej jest w Gimnazjum w Teresinie, w którym uczę j. polskiego
i prowadzę szkolny teatr. Młodzież docenia oryginalność i specyfikę teatru szkolnego, jego
odmienność od teatru zawodowego i chciałaby, aby niemal w każdej szkole funkcjonował
teatr uczniowski.
Teatr to klucz do poznawania osobowości uczniów, szansa podjęcia z nimi dyskusji na
temat wartości i postaw, oceny świata i ludzi. To szansa na wychowanie autentycznego
wszechstronnego humanisty, dla którego przeszłość i tradycja kulturalna są koniecznymi
składnikami współczesności i który uzna za jedynie słuszną twórczą i aktywną postawę
wobec życia. Już to wszystko byłoby wystarczającym motywem podejmowania z uczniami
zabawy w teatr, a jest przecież powód inny, równie istotny- a szczególnie ważny
z polonistycznego punktu widzenia. Chodzi o przybliżenie wartości tkwiących w literaturze
dramatycznej, o wywołanie przeżycia estetycznego tekstu za pomocą ułatwiających jego
percepcję środków ekspresji wizualnej, którymi dysponuje teatr, takich jak ruch, gest,
mimika, charakteryzacja, kostium, rekwizyt, światło, oprawa sceniczna.
Wszystko to służy wyzwoleniu tkwiącej w uczniach potencji twórczej, zdobyciu szeroko
pojętej wrażliwości estetycznej drogą bezpośredniego doświadczenia, poprzez wyzwolenie
własnej ekspresji. W czasach, gdy coraz rzadziej obcujemy z piękną i poprawną polszczyzną,
gdy postępuje prymitywizacja i wulgaryzacja języka, każdy kontakt ucznia
z niewynaturzonym słowem ojczystym- również tym podawanym ze sceny- ma niebagatelne
znaczenie.
Teatr szkolny jest potrzebny, jako zawsze atrakcyjna dla dzieci i młodzieży forma
kształcenia oraz skuteczny sposób rozwijania osobowości. Niesłuszne jest mniemanie, że
trzeba do tego koniecznie talentu scenicznego, a zatem, że jest to zajęcie tylko dla garstki
uczniów, w rzeczywistości bowiem aktorstwo to tylko część teatru szkolnego, bo poza
aktorami są tu potrzebni pomocnicy reżysera, scenografowie, wykonawcy elementów
dekoracji i kostiumów, specjaliści od nagrań muzyki i efektów dźwiękowych, operatorzy
oświetlenia, organizatorzy widowni, reklamy itd. Każdy uczeń może znaleźć w teatrze swoje
miejsce i okazać się bardzo pożyteczny, często niezbędny dla widowiska, Zajęcia takie
wychowują skuteczniej od lekcji, dowartościowują uczniów. Stwarzają im szansę wykazania
się pomysłowością i odniesienia sukcesu. Młodzież współtworzy inscenizację, mając wpływ
na jej ostateczny kształt, a to daje znacznie więcej satysfakcji niż sam odbiór programów
rozrywkowych (np. telewizyjnych).
2. Szczegółowe cele wychowania i kształcenia
Edukacja artystyczna definiowana jest jako wychowanie dla sztuki i przez sztukę. Tak
sformułowane cele odnoszę do przedmiotu rozważań. Wychowanie dla teatru będzie
oznaczało pojmowanie celu w kategoriach estetycznych, a więc nieustanne otwieranie
świata sztuki przez wychowanie aktywnego, świadomego, rozumiejącego język i środki
wyrazu teatru widza. Widza współdziałającego ze sceną i widownią, zdolnego do
krytycznego i wartościującego odbioru. Wychowanie przez teatr to określenie celu
w kategoriach osobowościowych i społecznych, a więc wychowanie człowieka o bogatej,
zintegrowanej osobowości, otwartego na innych ludzi i na najwyższe wartości. Te dwa
zakresy wychowania wzajemnie się warunkują i uzupełniają.
3
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki.
II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę.
III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki.
• Rozwijanie zdolności teatralnych .
• Budzenie wyobraźni ruchowo-przestrzennej.
• Kształcenie umiejętności prawidłowego posługiwania się aparatem głosowym.
• Osiąganie coraz wyższego poziomu artystycznego.
• Stymulowanie różnych form aktywności twórczej.
• Rozwijanie umiejętności recytowania.
• Umiejętność grania (poruszania się na scenie).
• Kształcenie zainteresowań i zamiłowań teatralnych.
• Indywidualne podejście do każdego dziecka, z uwzględnieniem jego umiejętności,
wrażliwości, zainteresowań i potrzeb.
• Wyposażenie uczniów w niezbędną wiedzę z zakresu teatru i wiążącą się z nią
terminologią.
• Rozwijanie percepcji i ekspresji twórczej.
• Kształcenie umiejętności korzystania z mikrofonu i zachowania się na scenie.
• Budzenie i rozwijanie takich cech jak: systematyczność, pracowitość, dokładność,
obowiązkowość, dyscyplina.
• Dostarczanie wielu emocji i przeżyć związanych z występami.
• Udział w konkursach, festiwalach, koncertach.
• Stwarzanie sytuacji dających możliwość przeżyć wewnętrznych, kontemplacji
i autorefleksji.
• Pomaganie uczniom w odkrywaniu własnych możliwości i umiejętności oraz
przezwyciężaniu barier emocjonalnych.
• Kształtowanie kultury teatralnej ( umiejętność włączania sztuki we własne,
osobiste życie ).
3.Treści nauczania - wymagania szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki.
Uczeń:
1) aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym szkoły i środowiska;
2) stosuje podstawowe zasady związane z pracą nad przedstawieniem teatralnym:
- przygotowanie spektaklu (przygotowanie sztuki poprzez analizę, ćwiczenie tekstu
i sytuacji): próby czytane (analityczne), mające na celu zapoznanie aktorów z treścią dzieła
i dokonanie jego analizy, próby sytuacyjne- zasadnicza część pracy nad przedstawieniem, na
scenie, częściowo w dekoracjach i kostiumach, próby generalne, zazwyczaj 3-4, bezpośrednio
przed premierą, już w ostatecznym kształcie;
- kulturę żywego słowa1(ćwiczenia mające na celu opanowanie techniki prawidłowej
wymowy oraz nabycie umiejętności operowania zespołem środków wyrazu, np. sprawności
i precyzji ruchów oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych):
zrozumienie treści mówionego tekstu,
wyraźne wymawianie,
właściwe przestankowanie,
logiczne akcentowanie,
1
Na podstawie „Sztuki mówienia” Bronisława Wieczorkiewicza i tekstów do ćwiczeń z „Wymowy scenicznej”
J. Skupnik- Kurowskiej
4
poprawne frazowanie,
dobór odpowiedniej barwy dźwiękowej głosu.
3) współpracuje z zespołem według ustalonych reguł ((potrzeba punktualności, pełnej
frekwencji, samodyscypliny, odpowiedzialności za zespół, konieczności podporządkowania
się zaleceniom opiekuna);
4) zna rolę i zadania reżysera, aktora, scenografa, charakteryzatora itp.;
5) zna, stosuje i eliminuje niewłaściwe zasady zachowania scenicznego:
zbyt ciche lub niewyraźne mówienie roli,
pośpiech przy wygłaszaniu dialogu,
nie wynikające z konkretnej potrzeby mówienie tyłem do widowni,
zasłanianie wygłaszającego kwestię partnera,
brak koordynacji słowa z gestem i mimiką,
nadmierną sztuczną ruchliwość bądź krzykliwość,
nieumiejętność scenicznego słuchania (niereagowanie mimiką na wypowiedzi
partnera).
II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę.
Uczeń:
1) stosuje różne rodzaje aktywności teatralnej:
- obok udziału w profesjonalnych przedstawieniach teatralnych (minimum raz na semestr)
działania dydaktyczne będą przekładane na takie metody, jak:
gry dramatyczne,
recytacje indywidualne i zbiorowe,
czytanie z podziałem na role,
inscenizowanie wybranych scen z powieści, nowel, ballad; itp.,
wywiad – metoda „gorącego krzesła”,
estrada „jednego wiersza”,
teatr cieni,
pantomima,
lekcje teatralne prowadzone po spektaklach,
przekład intersemiotyczny (opracowanie scenariusza reżyserskiego dla potrzeb radia,
teatru, czy filmu),
przygotowanie kostiumów, rekwizytów, scenografii, plakatów, zaproszeń,
opracowanie (zgranie) muzyki, efektów dźwiękowych,
2) tworzy formy teatralne o różnych funkcjach (pantomimę, teatr cieni, teatr „jednego
wiersza” itp.;
3) wykonuje interpretacje głosowe różnych tekstów;
4) współtworzy scenariusze przedstawień teatralnych.
III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki.
Uczeń:
1) świadomie wybiera repertuar, dokonuje oceny jego trudności, wartości i atrakcyjności
(rzeczą ważną jest, by dokonując wyboru sztuki, uwzględnić na ogół skromne warunki
techniczne sceny szkolnej, tzn. wybierać jednoaktówki lub wieloaktowe sztuki nie
wymagające zmiany dekoracji i o niezbyt wielkiej obsadzie aktorskiej (maks. 10-12 osób); ze
względu na bardzo młodego aktora, jak też przyszłego, głównie uczniowskiego widza, celowe
wydaje się preferowanie repertuaru dostosowanego do możliwości percepcyjnych uczniów
gimnazjum; mając także na uwadze skromne fundusze, proponuję możliwie najprostsze
5
rozwiązania inscenizacyjne; kostiumy, lalki, dekoracje można , nie ujmując im atrakcyjności,
wykonać z materiałów tanich i ogólnodostępnych; drabiny, rury papierowe, na które nawija
się tkaniny, pudła kartonowe, papier- to podstawowe materiały, z których można tworzyć
teatr);
2) rozpoznaje i określa elementy dzieła teatralnego oraz budowę utworu dramatycznego
(analiza dzieła teatralnego- istotna umiejętność na drodze do wypracowania własnego sądu o
dziele sztuki - uczniowie powinni w sposób rzeczowy zostać wyposażeni w instrukcję
przygotowującą do odbioru sztuki teatralnej; muszą wiedzieć, na co zwrócić uwagę, czego nie
przeoczyć, czemu się bliżej przyjrzeć :świat przedstawiony w sztuce, bohaterowie, zdarzenia,
słowo, ruch, mimika, gest, charakteryzacja, kostium, rekwizyt, scenografia, oświetlenie,
muzyka, efekty dźwiękowe) oraz budowy teatru (scena, zaplecze, ludzie zapleczawspółtwórcy spektaklu teatralnego), warsztatu pracy aktora (środki ekspresji aktora: mimika,
gest, ruch sceniczny, charakteryzacja, kostium, rekwizyt), widza jako odbiorcy dzieła
teatralnego (kodeks kulturalnego widza).
3) interpretuje wykonywane utwory zgodnie z ich stylem i przeznaczeniem:
- zdobywanie umiejętności wyrażania własnej opinii na temat dzieła teatralnego, popartej
wiedzą i doświadczeniem:
-jakie znaki sceniczne tworzą świat przedstawiony w spektaklu?
-tworzywa teatralne i ich wpływ na oddanie treści sztuki
-które tworzywa teatralne są najważniejsze w danym przedstawieniu?
-jak aktorzy swoją grą oddają przedstawianych bohaterów?
-jaki sens realny lub przenośny ma oglądane przedstawienie?
-jaka jest najmocniejsza i najsłabsza strona przedstawienia?
***
Zabawa w teatr, bo tak należy traktować pracę na zajęciach artystycznych, silnie
pobudza i porządkuje reakcje, ożywia emocjonalnie wnosząc element radości
i zainteresowania, wpływa terapeutycznie na wszystkie funkcje psychiczne, na motorykę,
podnosi wiarę we własne siły, daje satysfakcję, jest bodźcem do dalszych wysiłków oraz
uspołecznia przez udział w zbiorowym reprodukowaniu i tworzeniu sztuki. Umożliwia
bezpośredni i aktywny udział w wielkiej kulturze, choćby przez częste z nią obcowanie.
4. Osiągnięcia konieczne.
Rozumienie pojęć z dziedziny teatru dotyczących budowy tekstu dramatycznego,
tworzyw teatralnych, współtwórców spektaklu, różnych technik i form teatralnych.
Ogólna orientacja w historii teatru, jego rozwoju w poszczególnych etapach,; znajomość
wybitnych dramaturgów, współczesnych tendencji w teatrze.
Praktyczne zastosowanie zdobytych umiejętności w przygotowaniu inscenizacji,
przedstawień dla rodziców, szkoły, środowiska, na przeglądy teatralne.
Wyposażenie uczniów w umiejętności, które umożliwią im amatorską działalność
teatralną; rozwijanie umiejętności czystej poprawnej wymowy, właściwej modulacji
głosu, jego siły, mówienia z różnymi intencjami, wyrażania uczuć i stanów
emocjonalnych poprzez gesty, ruch, mimikę.
Zdobycie ogólnej wiedzy teoretycznej dotyczącej teatru, niezbędnej do realizacji
własnych przedstawień i głębszego odbioru oglądanych spektakli profesjonalnych
teatrów.
Uwrażliwienie na sztukę, pobudzanie do działań artystycznych, rozwijanie zdolności
aktorskich, recytatorskich, plastycznych, technicznych (światło, dźwięk)..
6
Akcentowanie potrzeby współdziałania w zespole w procesie tworzenia wspólnego dzieła
scenicznego.
5.Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia
W przypadku przedmiotu edukacja teatralna ocena pracy ucznia i jego postępów w nauce
powinna odzwierciedlać przede wszystkim aktywność i inicjatywę podczas zajęć oraz wkład
pracy i rzetelność przy wykonywaniu zadań. Dopiero na drugim miejscu należy postawić
stopień opanowania wiadomości. Dlatego też trzeba zastosować przede wszystkim ocenianie
kształtujące, które nie służy dzieleniu uczniów na lepszych i gorszych, ale wskazuje mocne
i słabe strony każdego z nich, tak by mógł on korygować własne błędy i niwelować
niedociągnięcia. Wydaje się, że dobrym pomysłem będzie wprowadzenie systemu plusów
i minusów, przyznawanych uczniom za:
– aktywność na zajęciach (+) lub zupełny jej brak i niewykonywanie poleceń nauczyciela (–)
– wyróżniające się wykonanie drobnych zadań (+) lub ich brak (–)
– staranne i rzetelne prowadzenie notatek (+) lub ich brak (–)
– wykonanie zadań dodatkowych dla chętnych (+).
Trzy plusy dają ocenę bardzo dobrą, a trzy minusy – niedostateczną. W ten sposób, mimo
niewielkiej liczby godzin lekcyjnych, każdy uczeń będzie miał możliwość uzyskania kilku
ocen w ciągu semestru. Należy raczej zrezygnować z typowych odpowiedzi ustnych
sprawdzających opanowanie jakiejś partii materiału, ponieważ są one czasochłonne i nie
angażują całego zespołu uczniowskiego. Sprawdzanie opanowanej wiedzy może się odbywać
poprzez quizy (jedna właściwa odpowiedź z kilku podanych), a umiejętności – poprzez testy
praktyczne oraz sprawdziany czytania ze zrozumieniem. Nie są raczej zalecane
podsumowujące prace klasowe – z uwagi na niewielką liczbę godzin, a co za tym idzie – dość
długi czas, jaki musiałby minąć pomiędzy opanowaniem danej porcji wiadomości a ich
sprawdzeniem. W ciągu realizacji programu wskazane by było ocenić dwie obszerniejsze
prace domowe każdego ucznia (np. w formie zaproszenia, afiszu/plakatu teatralnego czy
recenzji). Ocenianie podsumowujące można wprowadzić w przypadku realizacji
przedstawień, etiud teatralnych. Zadania wyznaczone grupom będą okazją do praktycznego
zastosowania zdobytych wcześniej wiadomości i umiejętności, co pozwoli w miarę
wszechstronnie ocenić efekty pracy. Na koniec należy zasugerować, aby wszelkie osiągnięcia
uczniów, szczególnie zaś wykraczające poza poziom podstawowy, oceniać indywidualnie,
w zależności od klasy, możliwości i zainteresowań uczniów, przede wszystkim zaś biorąc
pod uwagę zaangażowanie, rozwój i postępy konkretnego wychowanka.
Rodzaje aktywności ucznia podlegające ocenianiu to:
- wypowiedzi ustne (odpowiedź na pytanie nauczyciela, referowanie zagadnień, udział
w dyskusji, spontaniczne zabieranie głosu itp.);
- praca zespołowa i prezentowanie jej wyników;
- aktywność i inicjatywa przejawiana na zajęciach;
- samodzielnie i zespołowo wykonywane zadania złożone;
- recytacja utworów literackich i udział w przedstawieniach teatralnych;
- różnorodne zadania twórcze, w których uczniowie wykorzystują i prezentują swoje pasje
i uzdolnienia;
Stopień spełnienia wymagań programowych należy oceniać, wykorzystując tradycyjną skalę
stopni szkolnych, odnoszonych do spełnienia wymagań warstwowanych dwupoziomowo,
jako:
- wymagania podstawowe (oceny: dopuszczająca i dostateczna), wiadomości
i umiejętności łatwe, bezpośrednio przydatne w życiu, niezbędne dla kontynuowania
edukacji;
7
- wymagania ponadpodstawowe (oceny: dobra, bardzo dobra i celująca), wiadomości
i umiejętności trudne do opanowania, złożone, unikatowe, teoretyczne, związane z materią
teorii teatru;
Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który w ogóle nie angażuje się w zajęcia i nie
spełnia wymagań podstawowych w stopniu stanowiącym minimalny próg zaliczenia. Stopień
celujący otrzymuje uczeń szczególnie zaangażowany w zajęcia, osiągający sukcesy
recytatorskie, oratorskie i teatralne oraz spełniający wymagania podstawowe
i ponadpodstawowe ;
Sprawdzenie zdobytych wiadomości i umiejętności z dziedziny teatru poprzez ewaluację
wewnętrzną dokonywaną przez prowadzącego (forma praktyczna: inscenizacje, etiudy,
przygotowanie scenografii, kostiumów, oprawy muzycznej, plakatów, zaproszeń);
hospitacja diagnozująca przeprowadzona przez dyrektora gimnazjum
Po zakończonym cyklu pracy z programem (po zakończeniu cyklu ) nauczyciel
prowadzący powinien dokonać własnej oceny programu w postaci sprawozdania
ujmującego omówienie realizacji celów, osiągnięcia, uwagi i wnioski do dalszej pracy;
6.Uwagi o realizacji programu
Program będzie realizowany w wymiarze 2 godzin w tygodniu (30 godzin w semetrze).
Prowadzący dysponuje odpowiednią bazą materiałową (sprzęt audio-video, podstawowe
elementy kubatury sceny, np. zastawki).
Prowadzący zajęcia ma zaplecze, w którym przechowuje kostiumy, rekwizyty, elementy
scenografii.
Wyjazdy do teatrów oraz na przeglądy teatralne finansowane są przez rodziców .
8