Matematyka-gimnazjum
Transkrypt
Matematyka-gimnazjum
456 4 1 MATERIAŁY POMOCNICZE DO PROGRAMÓW ZAJĘĆ POZASZKOLNYCH TYLKO OSZLIFOWANY DIAMENT ŚWIECI MATERIAŁY POMOCNICZE DO REALIZACJI PROGRAMU ZAJĘĆ POZASZKOLNYCH Z MATEMATYKI DLA UCZNIÓW ZDOLNYCH KLAS I-III GIMNAZJUM Autorzy: DANUTA KARP BOŻENA DRZYMAŁA NOWY SĄCZ 2013 9 8 7 5 2 6 3 Otylia Pulit-Parszewska Metoda projektu Metoda projektu pojawiła się w edukacji na początku XX wieku i miała na celu stworzenie uczniowi warunków, w których mógłby samodzielnie zdobywać wiedzę i umiejętności. Z perspektywy dzisiejszej szkoły ten sposób nauczania staje się alternatywą do systemu klasowo-lekcyjnego, w którym przeważa, niestety w dużej mierze, bierne nauczanie. Projekt edukacyjny daje możliwość nauczycielowi i uczniowi otwarcia przedmiotów szkolnych, które zbyt często jeszcze powodują, że uczeń zdobywa wiadomości a nie wiedzę. Uczenie się na bazie projektu pozwala uczniowi na zdobywania wiedzy kompleksowej, która sięga do różnych przedmiotów szkolnych i praktycznego jej zastosowania, co niewątpliwie wpływa na motywację uczenia się. Nieocenionym walorem tej metody jest możliwość indywidualizowania zadań, a więc tworzenie warunków nauczania, w których uwzględniamy potrzeby i możliwości wszystkich uczniów – słabszych, przeciętnych i uzdolnionych. Każdy uczeń ma szansę na osiągnięcie sukcesu na swoją miarę. Ważną cechą takiego sposobu uczenia się jest także fakt, że realizacja projektu edukacyjnego pozwala uczniowi na zdobywanie wiedzy i umiejętności przedmiotowych, ale równocześnie pozwala kształcić kompetencje o charakterze ponadprzedmiotowym – pracę w grupie, komunikację interpersonalną, samoocenę, samodzielność, umiejętność planowania, twórcze myślenie. W pracy z grupą uczniów zdolnych metoda projektu daje nieograniczone możliwości wspierania wszechstronnego rozwoju każdego ucznia, tak w zakresie poznawczym jak i osobowościowym. Ta specyficzna grupa uczniów wymaga szeroko pojętej indywidualizacji nauczania, a metoda projektu opiera się na indywidualizacji działań tak w sferze poznawczej jak i wychowawczej i tworzy możliwości rozwoju różnych sfer osobowości ucznia. W polskim systemie edukacji metoda projektu jest znana i stosowana, ale zakres jej wykorzystania jest stale jeszcze zbyt skromny. Wynika to z różnych uwarunkowań, ale zapewne w dużej mierze związane jest z nakładem pracy, jaki nauczyciel musi wykonać przy jej wykorzystaniu. W praktyce edukacyjnej zwykle bywa tak, że planując wykorzystanie metody projektu, nauczyciel wybiera samodzielnie lub z uczniami temat projektu, stosuje odpowiednie procedury w planowaniu realizacji zadań i grupy przystępują do ich wykonania. Praca uczniów najczęściej sprowadza się do zebrania dużej ilości materiału rzeczowego 2 i zaprezentowania go w wybrany sposób lub do wykonania określonych działań i zaprezentowania ich rezultatów. W projekcie DiAMEnT proponujemy innowacyjne zastosowanie metody projektu z wykorzystaniem strategii PBL - problem based learning – uczenie się na bazie problemu / uczenie się w oparciu o problem. Jest to strategia edukacyjna, która cechuje się tym, że uczymy się poprzez rozwiązywanie problemu. Takie podejście zakłada, że metoda projektu jest ściśle związana z nauczaniem problemowym. Realizujemy więc z uczniami projekt nie dla uzyskania określonego produktu lecz dla rozwiązania problemu, a poszukiwanie tego rozwiązania pozwoli nabyć uczniom określone umiejętności i poszerzyć wiedzę w danym obszarze działania. Istotnym elementem tak rozumianej metody projektu jest sformułowanie problemu do rozwiązania (driving question), pytania napędzającego, które postawi ucznia w roli badacza poszukującego rozwiązania. Zatem temat projektu powinien mieć formę pytania problemowego o szerokim zakresie, tak, by można go rozpisać na szereg problemów szczegółowych, nad którymi będą pracować uczniowie indywidualnie lub grupowo w oparciu o wcześniej ustalone zasady i plan realizacji zadania. Tak rozumiany projekt edukacyjny jest więc zadaniem problemowym, zwykle realizowanym w dłuższym, ściśle określonym terminie, indywidualnie przez jednego ucznia lub w zespole pod nadzorem nauczyciela. Polega na zaplanowanym, samodzielnym szukaniu rozwiązania problemu, które pozwala poszerzać wiedzę z danego obszaru i zdobywać nowe umiejętności. Może być powiązany z realizacją programu nauczania jednego lub wielu przedmiotów, może też wykraczać poza program. Przy stosowaniu w praktyce szkolnej tak rozumianego projektu edukacyjnego należy przestrzegać określonych zasad wynikających ze strategii PBL i nauczania problemowego: stosowanie projektu edukacyjnego wymaga wcześniejszego zaplanowania przez nauczyciela (już na etapie planowania dydaktycznego); projekt edukacyjny wymaga zastosowania określonej procedury tak w zakresie planowania jak i realizacji; punktem wyjścia w realizacji projektu jest określenie celów zaakceptowanych przez uczniów; uczeń poprzez zdobywa rozumowanie, wiedzę a nie potrzebną pamięciowe 3 do rozwiązania przyswajanie wiedzy problemu podanej przez nauczyciela – uczeń, analizując postawiony problem, odpowiada sobie na pytanie: co wiem, a czego muszę się nauczyć, aby problem rozwiązać?; głównym celem projektu edukacyjnego jest rozwiązanie problemu, a nie końcowy efekt (prezentacja, sprawozdanie), bo ten stanowi tylko element rozwiązania; w czasie szukania rozwiązania uczeń zdobywa wiedzę i umiejętności i może w dużej mierze samodzielnie decydować o ich zakresie, bo zagadnienia pojawiają się i są rozwiązywane w miarę zagłębienia się w temat; teoria wprowadzana jest wtedy, gdy jest potrzebna do rozwiązania zadania; temat projektu stanowi problem do rozwiązania (niekoniecznie z jednym rozwiązaniem), sformułowany w formie pytania problemowego (driving question); zakres tematu powinien być szeroki, co umożliwia różne podejście do rozwiązania problemu i można go rozpisać na szereg pytań problemowych szczegółowych, nad którymi będą pracować uczniowie w grupach lub indywidualnie; problem powinien odnosić się do rzeczywistości, „rozwiązywać problem świata”, być bliski uczniowi, co wywoła związek emocjonalny, a więc będzie motywować do działania; problem powinien integrować wiedzę z różnych dziedzin. W praktyce szkolnej możemy stosować różne rodzaje projektów edukacyjnych, które dzielimy na kilka kategorii, a kryteriami podziału są: zakres, podział pracy, cel projektu, forma pracy uczniów, struktura projektu. Ze względu na zakres Projekty przedmiotowe/problemowe Tematyka obejmuje zakres jednego przedmiotu/ jednorodnego problemu; celem jest zaznajomienie z nową tematyką lub porządkowanie nabytej wiedzy i umiejętności, albo też rozszerzenie tematyki zajęć o zagadnienia pozaprogramowe; prowadzone przez nauczyciela jednego przedmiotu. 4 Projekty międzyprzedmiotowe Mają integrować wiedzę i umiejętności z różnych przedmiotów; celem jest analiza problemu z różnych punktów widzenia, co zwiększa praktyczny wymiar projektu; prowadzone przez jednego nauczyciela przy współudziale (konsultacjach) z innymi nauczycielami. Ze względu na podział pracy Projekty indywidualne – realizowane przez jednego ucznia Projekty grupowe – realizowane przez grupę uczniów z wyraźnym podziałem zadań. Ze względu na cele projektu Projekty badawcze Polegają na zebraniu i usystematyzowaniu przez uczniów informacji w odniesieniu do wybranego problemu, opracowaniu danych, wyciągnięciu wniosków i prezentacji efektów. Projekty działania lokalnego Podjęcie długoterminowego działania na rzecz klasy, szkoły, środowiska lokalnego. Ze względu na formę pracy uczniów Projekty jednorodne Projekty wykonywane przez uczniów lub zespoły w takim samym czasie, polegające na wykonaniu takiego samego zadania, obejmującego cały zakres tematyki projektu. Projekty zróżnicowane Projekty wykonywane przez zespoły uczniowskie realizujące różne zadania, składające się na całość tematyki projektu, wykonywane jednocześnie lub rozłożone w czasie. Ze względu na strukturę projektu Projekty silnie ustrukturyzowane Projekty, w których nauczyciel podaje temat i określone wymagania, szczególnie dotyczące zakresu projektu i spodziewanych rezultatów Projekty słabo ustrukturyzowane Projekty , które pozostawiają uczniom swobodę w wyborze tematu i zakresu projektu, określeniu sposobów realizacji oraz efektów i ich prezentacji. Realizacja projektu edukacyjnego przebiega etapami, które muszą być przemyślane i zaplanowane przede wszystkim przez nauczyciela. Konkretne propozycje nauczyciela pozwolą na sprawne przygotowanie całego procesu, 5 który będą realizować uczniowie. I to jest element, który wymaga od nauczyciela określonego nakładu pracy. Etapy realizacji metody projektu 1. Przygotowanie uczniów do pracy metodą projektu. Uczniowie muszą mieć świadomość, na czym polega specyfika tej metody, wskazane jest także przygotowanie uczniów do pracy w grupach. 2. Wprowadzenie uczniów w problematykę projektu. Ten etap często wymaga pewnego przygotowania teoretycznego. 3. Sformułowanie lub wybór tematu / tematów oraz podział na grupy. Możliwości w tym zakresie są różne - tematy mogą być sformułowane przez nauczyciela, a grupy dokonują wyboru, grupy mogą same ustalać tematy projektów (wskazane jest, aby nauczyciel pomógł w odpowiedni sposób sformułować problem), wszystkie grupy mogą realizować jeden problem określony przez nauczyciela. 4. Przygotowanie do realizacji projektu. Punktem wyjścia jest zaplanowanie zadań szczegółowych dla poszczególnych grup lub uczniów, które wynikają z rozpisania tematu projektu na problemy szczegółowe. Ważne jest, aby nauczyciel miał świadomość, jaką wiedzę i umiejętności będą uczniowie nabywali przy rozwiązywaniu zadań szczegółowych, gdyż to jest zakres merytoryczny planowany przez nauczyciela, który może być poszerzony przez uczniów. Kolejnym elementem przygotowania jest zawarcie kontraktu z uczniami na wykonanie projektu. W przypadku większych projektów, o dużej zawartości merytorycznej, rozłożonych w czasie, konieczne jest opracowanie planu realizacji całego projektu z uwzględnieniem zadań dla poszczególnych grup czy uczniów. 5. Realizacja projektu. To planowa realizacja zadań cząstkowych, która wymaga od uczniów zbierania i opracowywania materiałów, zdobywania nowej wiedzy i umiejętności, badania problemu w całości lub etapami. 6. Prezentacja projektu. Prezentacja może mieć różne formy w zależności od pomysłowości i możliwości uczniów. Mogą to być wytwory działalności uczniów, sprawozdania, prezentacje multimedialne, sprawozdanie z działań i zaprezentowanie efektów. 6 7. Ocena projektu według przyjętych kryteriów Przedmiotem oceny w metodzie projektu powinien być nie tyle produkt końcowy, choć on także podlega ocenie, co jakość działania uczniów w trakcie rozwiązywania problemu. Zadaniem nauczyciela jest szczegółowe opracowanie kryteriów oceny poszczególnych etapów pracy i rodzajów aktywności uczniów. Ocenie powinno podlegać to, co jest ważne, a nie to, co łatwo ocenić. Uczestnicy projektu muszą od początku wiedzieć, co będzie podlegać ocenie i według jakich kryteriów. Nauczyciel może sporządzić i prowadzić arkusz oceny dla każdej grupy czy ucznia, ale bardzo ważnym elementem procesu oceniania powinna stać się samo i wzajemna ocena uczniów, ale ten element wymaga także od nauczyciela opracowania konkretnych propozycji. Ważnym elementem gwarantującym sprawne przeprowadzenie projektu edukacyjnego jest kontrakt zawierany z uczniami. Jest to swoista umowa określająca najistotniejsze elementy przedsięwzięcia oraz zasady obowiązujące nauczyciela i uczniów w czasie jego realizacji. Najczęściej kontrakt zawiera: temat projektu; cele projektu; formy realizacji poszczególnych zadań i całości; zadania do wykonania z określeniem osób odpowiedzialnych i terminów realizacji oraz terminy konsultacji z nauczycielem; źródła informacji, które powinny zostać wykorzystane możliwe sposoby prezentacji projektu (do wyboru przez uczniów); termin prezentacji; kryteria oceny projektu. Takie walory projektu edukacyjnego jak interdyscyplinarność, podmiotowość ucznia, samodzielność wykonywania zadań, odejście od tradycyjnego sposobu oceniania powodują, że metoda ta daje ogromne możliwości indywidualizowania w pracy z uczniami z uwzględnieniem potrzeb i możliwości wszystkich uczniów, także tych uzdolnionych. Uczniowie ci w projekcie edukacyjnym mogą zaspokajać swoje aspiracje, wykazać się większymi umiejętnościami, zgłębiać problem z wykorzystaniem wszystkich swoich możliwości badawczych i prezentować wiedzę i umiejętności zgodnie ze swoimi potrzebami. 7 Projekt edukacyjny zapewni uczniowi zdolnemu: - odmienny sposób pracy; - poznawanie trudniejszego materiału wykraczającego poza program szkolny; - samodzielne, oryginalne opracowanie zagadnienia; - poznanie metod samodzielnego poszerzania i zdobywania wiedzy; - możliwości badawcze - stawiania pytań i hipotez badawczych; - poznanie różnych sposobów prezentowania wyników; - możliwość uczenia innych, co jest najbardziej efektywnym sposobem uczenia się; - myślenie twórcze, da możliwość wykazania się płynnością, giętkością i oryginalnością myślenia; - dobór materiału i źródeł informacji zgodnych z jego potrzebami. Literatura: 1. Brudnik E., Moszyńska A. Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Kielce 2000 2. Chałas K., Metoda projektów i jej egzemplifikacja w praktyce, Warszawa 2000 3. Chomicki G., Projekt środowiskowy – najlepsza metoda integracji międzyprzedmiotowej. (w:) Nauczanie blokowe i zintegrowane przedmiotów humanistycznych w zreformowanej szkole, red. T. Jaworski, B. Burda, M. Szymczak, Zielona Góra 2002 4. Interaktywne metody nauczania z przykładami konspektów, Toruń 2001 5. Królikowski J., Projekt edukacyjny, Warszawa 2000 6. Mikina A., Zając B., Jak wdrażać metodę projektów?, Kraków 2001 7. Nowacki T. W., O metodzie projektów, Warszawa 1999 8. Potocka B., Projekty edukacyjne, Kielce 2002 9. Projekt edukacyjny i inne formy uczenia się we współpracy, red. D. Kitowska, Piła 2003 10. Rau K., Ziętkiewicz E., Jak aktywizować uczniów, Poznań 2000 11. Stevenson J. A., Metoda projektów w nauczaniu, Lwów 1930 12. Szymański M. S., O metodzie projektów, Warszawa 2000 13. Uczenie metodą projektów, red. B. D. Gołębniak, Warszawa 2002 8 WSTĘP Przedstawiony Program zajęć pozaszkolnych z matematyki dla uczniów zdolnych, jak wskazuje tytuł, tworzony jest z myślą o zajęciach realizowanych poza szkołą z grupami uczniów, u których zostały zdiagnozowane uzdolnienia matematyczne, ale może być także wykorzystany w procesie dydaktyczno - wychowawczym w szkole – np. na zajęciach pozalekcyjnych koła matematycznego, w pracy z uczniem zdolnym w szkole, itp. Przyjęte przez Autorów programu założenia koncepcyjne prowadzą do osiągnięcia przez uczniów następujących celów spójnych dla wszystkich modułów projektowych, na każdym etapie kształcenia. Uczeń: rozumie kluczowe pojęcia modułu projektowego; stawia pytania: „Dlaczego tak jest jak jest?”, „Co się stanie gdy…” i poszukuje na nie odpowiedzi; rozumie zjawiska, zachowania, właściwości otaczającego świata; potrafi sformułować wnioski oparte na obserwacjach empirycznych dotyczących otaczającego świata; wyszukuje, porządkuje, selekcjonuje informacje z różnych źródeł; potrafi wyciągnąć wnioski z kilku informacji podanych w różnej postaci (tekstowej, liczbowej, graficznej…); rejestruje, dokumentuje i prezentuje w różnych formach wyniki obserwacji, eksperymentowania, poszukiwania; potrafi zaplanować sposób rozwiązania problemu i prezentacji tego rozwiązania; potrafi dobrać odpowiedni model matematyczny do sytuacji; wykorzystuje narzędzia matematyki do rozwiązania problemu; stosuje technologie informacyjno – komunikacyjne (dla pozyskiwania informacji, wykorzystania do rozwiązania problemu i prezentowania tego rozwiązania); przejmuje inicjatywę przy rozwiązaniu problemu – potrafi zadać pytanie i poszukać na nie odpowiedzi; uzasadnia poprawność rozumowania używając fachowej terminologii; potrafi pracować w zespole – współdziałać w grupie; samodoskonali się w toku działalności własnej; dostrzega prawidłowości matematyczne w otaczającym świecie; 9 formułuje w języku matematyki problemy życia codziennego; potrafi krytycznie ocenić efekty pracy własnej i całego zespołu; poddaje problemy społeczności lokalnej i świata. Realizację każdego projektu modułu należy rozpocząć od przedstawienia przez uczniów problemów zagadnień związanych (skojarzonych) z danym problemem (np. „burzą mózgów” w rożnych formach ). Konieczne jest omówienie przedstawionych przez uczniów zagadnień oraz uzupełnienie o inne niewskazane przez uczniów, a istotne ze względu na realizację projektu. „Słowniczek” zagadnień związanych z modułem można uzupełniać w trakcie rozwiązywania problemu. 10 MODUŁ I: Z miasteczka A do miasta B Wprowadzenie do modułu Już dość pobieżna obserwacja otaczającego świata wywołuje w nas określone poczucie. Gdy obserwujemy obiekty astronomiczne i ich położenie na niebie, kiedy dostrzegamy zachowanie rzucanego przez Słońce cienia, przyglądamy się zmianom towarzyszącym upływającym dniom, podróżujemy lub przyglądamy się wydarzeniom za oknem nabieramy przekonania, że nie tylko najbliższe nasze sąsiedztwo, ale cały dostrzegany przez nas Wszechświat jest w nieustannym ruchu. Kiedy rozmawiamy na temat zachowania się ciał, przyglądając się pewnym sytuacjom bardzo szybko dochodzimy do wniosku, że tak właściwie coś z tym ruchem jest nie tak. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że nie ma o czym mówić jedne ciał poruszają się, a inne nie. Jednak chwilę później zaczynamy zauważać możliwość powiedzenia o pewnych ciałach, że są w ruchu względem jednych ciał, natomiast spoczywają względem drugich. Ci, którzy mają okazję podróżować koleją, powinni znać uczucie kiedy za oknem zaczynamy zostawiać stojący po drugiej stronie peronu pociąg. Ale już po chwili uświadamiamy sobie, że to on wystartował, a my pozostajemy w spoczynku. Właśnie, pozostajemy w spoczynku względem peronu a ten drugi pociąg względem tego samego peronu porusza się. On porusza się względem nas a my poruszamy się względem niego. Ruch po prostu jest pojęciem względnym. Nie dość, że ruch jest pojęciem względnym to jeszcze mówimy o nim względem jakiegoś układu odniesienia. Za układ odniesienia będziemy uważali każde ciało lub układ ciał na tle których możemy rozsądzać o danym ruchu. Wybór układu (nie dowolność) jest konieczny właśnie z powodu względności ruchu. Ruch to podstawowe pojęcie w fizyce. Każde ciało porusza się zawsze względem wybranego układu odniesienia. W związku z tym nie istnieje pojęcie absolutnego ruchu. Każdy ruch jest względny , gdyż wymaga przyjęcia układu odniesienia. Każde ciało porusza się zawsze względem wybranego układu odniesienia. Twórcą ogólnej i szczególnej teorii względności jest Albert Einstein (ur. 14 marca 1879 r. w Ulm w Niemczech, zm. 18 kwietnia 1955 r. w Princeton w USA). Te dylematy związane z ruchem uczniowie zrozumieją po zrealizowaniu zadań tego modułu. 11 PROJEKT 1: Jakie należy wprowadzić zmiany w ruchu komunikacji pasażerskiej na trasie z miejscowości ……….. do miejscowości ………… w celu dostosowania czasu jazdy do potrzeb mieszkańców i turystów? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: wie, że procesy fizyczne dają opisać się przy pomocy działań matematycznych; potrafi rozwiązywać zadania fizyczne zgodnie z algorytmem rozwiązywania zadania rachunkowego; zna cechy charakterystyczne dla ruchu jednostajnego prostoliniowego; rozumie, że w ruchu jednostajnym prostoliniowym droga jest wprost proporcjonalna do czasu; potrafi rozwiązywać zadania tekstowe związane z ruchem prostoliniowym; potrafi sporządzać wykresy ruchu; podejmuje działania zmierzające do rozwiązania problemów szczegółowych; proponuje konieczne zmiany w komunikacji pasażerskiej na danej trasie; potrafi krytycznie ocenić efekty swojej pracy i całego zespołu. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU: Propozycje szczegółowych problemów do tematu projektu: Jakie ma znaczenie ruch w życiu codziennym człowieka ?; Jakie rodzaje ruchów występują w naszym otoczeniu ?; Jak rozwiązać zadania dotyczące ruchu jednostajnego prostoliniowego?; W jaki sposób zapisać rozwiązania zadań , np. za pomocą wyrażeń algebraicznych, czy równań?; Jak wykorzystać własności ruchu jednostajnego prostoliniowego do obserwacji ruchu komunikacji pasażerskiej na wybranej trasie?; 12 Jaki wpływ na bezpieczeństwo w ruchu komunikacji ma wskaźnik natężenia ruchu pojazdów na poszczególnych pasażerskiej odcinkach wybranej trasy- jak go obliczyć?; Jakie występują utrudnienia w przemieszczaniu się ludności na wybranej trasie?; Jakie wiadomości i umiejętności matematyczne oraz fizyczne pomogą w rozwiązaniu problemów związanych z bezpiecznym przemieszczaniem się ludności na wybranych odcinkach trasy?; W jaki sposób dostosować czas jazdy środków komunikacji pasażerskiej do potrzeb mieszkańców i turystów – na których odcinkach wybranej trasy wprowadzić zmiany w rozkładzie jazdy lub uruchomić dodatkowy termin w komunikacji pasażerskiej?; Jak przekonać odpowiednie instytucje ( przewoźników) do wprowadzenia zaproponowanych zmian? Propozycje zadań do projektu: 1. Rozwiązywanie zadań tekstowych związanych z ruchem prostoliniowym. 2. Zebranie i zaprezentowanie informacji dotyczących ruchów, które występują w naszym otoczeniu. 3. Opracowanie ankiety, wywiadu, rozmowy z pasażerami na temat dostosowania czasu jazdy autobusów do ich potrzeb. (ważne jest, aby zadania były ukierunkowane na wykonanie wielu działań, które przyniosą konkretne rezultaty). 4. Przeprowadzenie ankiety, wywiadu, rozmowy z pasażerami dotyczącej dostosowania czasu jazdy autobusów do ich potrzeb. 5. Opracowanie wyników ankiety, sformułowanie wniosków. 6. Wykorzystanie własności ruchu jednostajnego prostoliniowego do obserwacji ruchu pasażerskiego. 7. Obliczanie wskaźnika natężenia ruchu pojazdów na wybranych odcinkach trasy. 13 Ruch jednostajny prostoliniowy Równanie ruchu jednostajnego prostoliniowego ma postać: s= vt + sp , gdzie s- droga ; v- prędkość ; t- czas ; sp – droga początkowa. Droga jest wprost proporcjonalna do prędkości , a odwrotnie proporcjonalna do czasu. W ruchu tym stałą wielkością jest prędkość. Podstawowe jednostki w układzie SI: droga – metr ( m ) ; czas- sekunda (s); prędkość – metr na sekundę ( m/s). Rys.1. Wykres drogi w zależności od czasu z drogą początkową i bez niej. Rys.2. Wykres prędkości w zależności od czasu. 14 Droga przebyta w danym czasie jest równa polu powierzchni prostokąta o bokach równych: wartości prędkości i wartości czasu, w jakim odbywał się ten ruch. Przykładowe zadania dotyczące ruchu jednostajnego prostoliniowego: 1. Samochód porusza się z prędkością 10m/s. Oblicz, jaką drogę pokona w ciągu godziny. Dane: v=10m/s t=1h s=? Zamieniamy 1h na sekundy: 1h=3600s s= v . t Sprawdzamy jednostki: [s]=[m/s .s]=[m] s=10 .3600=36 000m = 36km Odp.: Samochód pokona drogę długości 36 km. 2. Oblicz, w jakim czasie samochód poruszający się z prędkością 20m/s przebędzie drogę 720km. Dane: v=20m/s s=720km t=? Przekształcamy m/s na km/h: 20m/s=72km/h Obliczenia: 20 m/s= 20. ( 0,001. 3600) km/h= 20. 3,6 [km/h]=72 [km/h] Przekształcamy równanie ruchu: s=v . t /:v 15 t=s:v [t]=[m:m/s]=[s] t=720:72=10h Odp: Samochód pokona tę drogę w 10 godzin. 3. Pociąg A porusza się z prędkością 20m/s. Pociąg B porusza się z prędkością o zwrocie przeciwnym do prędkości pociągu A i wartości 10 m/s. W jakim czasie te dwa pociągi się wyminą, jeżeli pociąg A ma długość 100m, a pociąg B - 200m? Dane: v1=20m/s v2=15m/s L1=100m L2=200m t=? Za układ odniesienia przyjmujemy pociąg A. Zatem pociąg B ma względem pociągu A prędkość: v=v1+v2 a droga jaką musi przebyć, aby dokonać pełnego wyminięcia jest równa sumie długości obydwu pociągów: s=L1+L2 Zatem po podstawieniu do równania ruchu otrzymujemy: L1+L2=t(v1+v2) Po przekształceniu: t=(L1+L2)/(v1+v2) Sprawdzamy jednostkę: [t]=[m:m/s]=[s] t=(100+200)/(20+10)=10s Odp.: Pociągi wyminą się w ciągu 10s. 4. Rowerzysta jedzie z prędkością 10m/s. Oblicz, jaką drogę przebędzie w czasie 5 minut. 5. Łódka płynie z nurtem rzeki z prędkością własną 5m/s. W ciągu 1 minuty przebyła 600m. Oblicz prędkość nurtu rzeki. 16 6. Z Olsztyna w kierunku Ostródy wyjechał samochód A z prędkością 20m/s. Następnie po 10 minutach z Ostródy wyjechał rowerzysta z prędkością 10 m/s. Jeśli przyjmiemy, że droga z Olsztyna do Ostródy ma 45 km, oblicz: a) po jakim czasie podróżni spotkają się? b) w jakiej odległości od Olsztyna nastąpi spotkanie? c) czy kierowca złamałby przepisy, gdyby jechał z taką prędkością, że przybyłby do Ostródy zanim rowerzysta wyjechałby? Źródło: Ruch jednostajny prostoliniowy, http:/ www.superfizyka.za.pl/kinematyka.htm (10. 11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie po zapoznaniu się z podstawowymi pojęciami modułu mogą przeanalizować zadania dotyczące ruchu jednostajnego prostoliniowego. Zorganizują wycieczkę głównymi ulicami w celu przeprowadzenia obserwacji ruchu komunikacji pasażerskiej (częstotliwość jazdy środków lokomocji, liczba pasażerów na poszczególnych przystankach). Przeprowadzą rozmowy z pasażerami na temat dostosowania czasu jazdy autobusów do ich potrzeb. Po powrocie dokonają analizy częstotliwości jazdy środków komunikacji pasażerskiej na obserwowanej trasie na podstawie zgromadzonych rozkładów jazdy. Zaproponują konieczne zmiany. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: 1. Francuz-Ornat G. Kulawik T. Kutajczyk T., Poradnik metodyczny Fizyka i astronomia dla gimnazjum, Nowa Era 2001. 2. http://imagine.oeiizk.waw.pl http://www.wsip.com.pl http://zamkor.com.pl http:/ www.superfizyka.za.pl/kinematyka.htm 17 PROJEKT 2: Jak zaplanować wycieczkę na wyznaczonej trasie? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: potrafi orientować się w terenie wg mapy; umie szacować długość trasy i czas na jej przebycie; zna zasady właściwego zachowywania się na wycieczce; potrafi określić cele i założenia programowe wycieczki, wybrać trasę, termin i środek lokomocji wycieczki; ustali warunki żywieniowe i noclegowe; spróbuje pozyskać sponsorów; sporządzi wstępny kosztorys wycieczki; ustali listę uczestników i przydzieli opiekunów dla uczniów; określi spodziewane efekty z wyjazdu na wycieczkę; opracuje harmonogram i szczegółowy program wycieczki; zna aktualne przepisy dla organizatorów wycieczek; zna oferty biur podróży; potrafi rozwiązać równanie kwadratowe; zna pojęcie funkcji i potrafi zapisać koszt wycieczki za pomocą funkcji liniowej. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU: Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak wykorzystać wiedzę i umiejętności dotyczące ruchu jednostajnego do oszacowania?; długości trasy i czasu trwania wycieczki?; Jak zorganizować wycieczkę zgodnie z aktualnymi przepisami dla organizatorów wycieczek?; W jaki sposób opracować harmonogram i ramowy program wycieczki?; 18 Jak zapisać kosztorys wycieczki przy pomocy funkcji?; W jakim stopniu skorzystać z ofert biur podróży?; Jak udzielić pierwszej pomocy uczestnikowi wycieczki w razie wypadku?; Jak znaleźć sponsorów?; Jak określić spodziewane efekty z odbytej wycieczki?; W jaki sposób wykorzystać zdobyte doświadczenia w dalszej edukacji i życiu codziennym? Propozycje zadań do projektu: 1. Opracowanie kosztorysu wycieczki. 2. Zapisywanie kosztów wycieczki przy pomocy funkcji. 3. Szacowanie długości trasy wycieczki i czasu jej trwania z wykorzystaniem wiedzy o ruchu jednostajnym. 4. Zapoznanie się z aktualnymi przepisami dotyczącymi organizowania wycieczek, obozów, rajdów. 5. Zaprezentowanie udzielania pierwszej pomocy. 6. Zapoznanie się z ofertami biur podróży porównywanie kosztów wycieczek, szacowanie kosztów samodzielnej wycieczki. AKTUALNE PRZEPISY DLA ORGANIZATORÓW WYCIECZEK SZKOLNYCH: Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej Nr 18 z dnia 29.09.1997 r. w sprawie zasad i warunków organizowania przez szkoły i placówki publiczne krajoznawstwa i turystyki, Rozporządzenie MEN z dnia 17.48.1992 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp w szkołach i placówkach publicznych, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 06.05.1997 r. w sprawie określania warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne, Ustawa z dnia 18.01.1996 r. o kulturze fizycznej, Ustawa z dnia 20.06.1997 Prawo o ruchu drogowym, 19 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 27.07.1999 r. w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach, Rozporządzenie z dnia 21.06.1999 Ministra r. Spraw w sprawie Wewnętrznych określenia sposobu i Administracji zapewniania bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas trwania imprez na drogach, warunków ich odbywania oraz trybu postępowania w tych sprawach, Rozporządzenie MEN z dnia 21.01.1997 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania. Źródło: Aktualne przepisy dla organizatorów wycieczek szkolnych http://www.szkolne.infotravel.pl/index.php?id=5 ( 09.11.2009) Ruch jednostajny prostoliniowy przyspieszony i opóźniony: RUCH JEDNOSTAJNIE PRZYSPIESZONY Jak sama nazwa wskazuje przyspieszenie w tym ruchu będzie stałe, co zapisujemy a=const. W takim razie prędkość będzie wprost proporcjonalna do czasu: v=a . t+v0 (przypomina to trochę równanie ruchu z poprzedniego podrozdziału). v - prędkość, a- przyspieszenie, t - czas, v0 - prędkość początkowa. Droga zatem będzie wprost proporcjonalna do kwadratu czasu: s= s 0 + v0 . t + a . t2/2 Udowadnianie tych zależności sprowadza się do całkowania odpowiednich wyrażeń: najpierw przyspieszenia, aby uzyskać prędkość, a następnie prędkości, aby uzyskać drogę. Zakładam jednak, że nie wszyscy znają się na wyższej matematyce i pokażę jak w łatwy sposób za pomocą wykresów można dojść do powyższych zależności: 20 Z wykresu przyspieszenia w funkcji czasu możemy odczytać zmianę prędkości, jest to pole powierzchni pod wykresem. Jeśli w ruchu wystąpiła prędkość początkowa należy ją dodać do otrzymanego wyniku, aby uzyskać prędkość całkowitą po danym czasie. Wykres prędkości w funkcji czasu dla ruchu jednostajnie przyspieszonego umożliwia nam obliczenie drogi. Jak już wiadomo jest to pole pod wykresem. Zatem jeśli w ruchu występuje prędkość początkowa należy dodać do siebie pole prostokąta (s1) oraz pole trójkąta (s2) Wykresem drogi w funkcji czasu dla ruchu jednostajnie przyspieszonego jest połowa paraboli. RUCH JEDNOSTAJNIE PRZYSPIESZONY - ZADANIA Przykład 1. Ciało porusza się z przyspieszeniem 2m/s2. Wiedząc, że prędkość początkowa i droga początkowa są równe zeru oblicz: a) Jaką drogę przebyło to ciało w ciągu 5 s od początku ruchu? b) Jaką osiągnęło prędkość po 5 s? *c) Jaką drogę przebyło w 5 sekundzie ruchu? ad. a),b) Aby rozwiązać ten podpunkt wystarczy odpowiednie dane podstawić do odpowiednich równań: Dane: a=2m/s2 t=5s s=? v=? Ponieważ prędkość początkowa i droga początkowa są równe zeru: s=at2/2 [s]=[m/s2 . s2]=[m] s=2 . 52/2 = 25m 21 v=a.t [v]=[m/s2 . s]=[m/s] v=2 . 5 = 10m/s Odp.: Ciało przebędzie w tym czasie 25 m i osiągnie prędkość 10m/s ad. c) Przykład nie jest zbyt trudny, należy wykorzystać równanie dla ruchu jednostajnie przyspieszonego z prędkością początkową. Prędkością początkową będzie prędkość, jaką uzyskało ciało po 4 sekundach ruchu. Dane: a=2m/s2 t=1s t0=4 s=? s=v .t + a . t2/2 v=a . t0 s=a . t0 . t+ a . t2/2 [s]=[m/s2 . s . s + m/s2 . s 2]=[m] s=2 . 4 . 1+2 . 12 /2=9m Odp.: W 5 sekundzie ciało to przebyło 9 m Zadanie 1. Samochód przyspiesza od 0 do 100 km/h w ciągu 14 s. Oblicz przyspieszenie. Zadanie 2. Oblicz czas t w jakim ciało poruszające się ruchem jednostajnie przyspieszonym bez prędkości początkowej z przyspieszeniem a = 3m/s2 przebędzie drogę s = 100m. *Zadanie 3. Oblicz czas t w jakim ciało poruszające się ruchem jednostajnie przyspieszonym z prędkością początkową v = 10m/s i z przyspieszeniem a = 3m/s2 przebędzie drogę s = 100m. (Trzeba umieć rozwiązywać równania kwadratowe) Źródło: Ruch jednostajny prostoliniowy, http:/ www.superfizyka.za.pl/kinematyka.htm ( 10. 11.2009) 22 Ruch jednostajnie opóźniony prostoliniowy Ruch, w którym w jednakowych odstępach czasu prędkość ciała zmniejsza się o taką samą wartość, nazywamy ruchem jednostajnie opóźnionym. Prędkość : v = vo - at Droga : s = vot - at2/2 Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zorganizują wycieczkę (określą cel wycieczki, trasę, szczegółowy harmonogram, sporządzą kosztorys, przeanalizują oferty biur podróży, …) z uwzględnieniem aktualnych przepisów dla organizatorów wycieczek. Każda grupa może zaproponować inny rodzaj wycieczki (biwak, rajd rowerowy, autokarowa, jednodniowa, dwudniowa, …). Wybiorą najatrakcyjniejszą ofertę. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: 1. http://www.szkolne.infotravel.pl/index.php?id=5 http:/ www.superfizyka.za.pl/kinematyka.htm#przyspieszony 23 PROJEKT 3: W jaki sposób szybko i bezpiecznie dotrzeć z miasteczka A do miasta B? CELE OPERACYJNE PROJEKTU: Uczeń: zna podstawowe miejscowości w swoim otoczeniu; potrafi posługiwać się mapą Polski; potrafi wymienić województwa i wskazać je na mapie; zna nazwy stolic państw Europy i potrafi je znaleźć na mapie Europy; potrafi posługiwać się mapą świata; określa położenie geograficzne wskazanych miast, państw, kontynentów; rozumie pojęcia długości i szerokości geograficznej; zna różne sposoby określania kierunków świata w terenie; potrafi analizować rozkłady jazdy środków komunikacji pasażerskiej i wybrać trasę najkrótszą; zna zasady ruchu drogowego i stosuje je podczas podróży; potrafi bezpiecznie dotrzeć do wskazanej miejscowości; umie sporządzić plan trasy; stosuje twierdzenie Pitagorasa w zadaniach praktycznych. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak posługiwać się różnymi mapami (Polski, Europy, Świata)?; W jaki sposób określić położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie?; Jak wyznaczyć kierunki świata w terenie różnymi sposobami?; Jak sporządzić plan dowolnej trasy?; Jak analizować rozkłady jazdy, aby wybrać trasę najkrótszą?; Jakie należy stosować zasady ruchu drogowego podczas podróży?; 24 Jak oszacować odległość między miejscowościami przy pomocy mapy?; W jaki sposób wykorzystać twierdzenie Pitagorasa do obliczenia długości trasy?. Propozycje zadań do projektu: 1. Przygotowanie i zaprezentowanie materiału dotyczącego róży wiatru (róży kompasowej) 2. Wyznaczanie kierunku przy pomocy słońca, gwiazdy polarnej, przedmiotów i obiektów terenowych 3. Wykorzystanie rodzajów skal i sposobów ich przeliczania do opracowania planów trasy 4. Określanie położenia geograficznego? 5. Wykorzystanie map do szacowania, obliczania odległości między miejscowościami. Określanie kierunków świata w terenie: Wyznaczanie kierunków świata to podstawa! Oczywiście najłatwiej to zrobić za pomocą kompasu, jednak jeśli go nie mamy? Co wtedy...? Poniżej zamieszczony jest obraz standartowej róży wiatrów, oraz niektóre metody wyznaczania kierunków świata. 25 Symbol Kierunek Azymut Ang. Pol. N Pn Północ 0o S Pd Południe 180o E Wsch Wschód 90o W Zach Zachód 270o NE Pn Wsch Północny wschód 45o NW Pn Zach Północny zachód 315o SE Pd Wsch Południowy wschód 135o SW Pd Zach Południowy zachód 225o NNE - - 22,5o NNW - - 337,5o NEE - - 67,5o NWW - - 292,5o SSE - - 157,5o SSW - - 202,5o SEE - - 112,5o SWW - - 247,5o Wyznaczanie północy Kompas Tu chyba komentarze są zbędne - igła zawsze pokaże nam płn. Należy jednak wystrzegać się silnego pola elektromagnetycznego np. nadajników, anten, telefonów komórkowych, itp. 26 Położenie Słońca Położenie Słońca w momencie kulminacji nad terytorium Polski (o godz. 1200) wskazuje o każdej porze roku kierunek południowy. Szczegółowo obrazuje to tabela (o danej godzinie w danym miesiącu Słońce wskazuje określony kierunek). Miesiąc Godzina 600 700 styczeń 1200 1700 1800 S luty E S W marzec E S W kwiecień E S W maj E S W czerwiec E S W lipiec E S W sierpień E S W wrzesień E S W październik E S W listopad S grudzień S 27 Gwiazda Polarna Gwiazda Polarna jest najjaśniejszą gwiazdą należącą do gwiazdozbioru Małego Wozu (Małej Niedźwiedzicy). Aby ją odnaleźć, należy najpierw odnaleźć gwiazdozbiór Wielki Wóz (Wielka Niedźwiedzica), a potem odległość pomiędzy dwoma skrajnymi prawymi gwiazdami odłożyć pięciokrotnie. Na końcu znajduje się Gwiazda Polarna. Gwiazda Polarna znajduje się niemal dokładnie nad Biegunem Północnym (odchylenie od bieguna geograficznego mniejsze niż 1o - tzw. tzw. północ magnetyczna). Nie zmienia swego położenia podczas ruchu wirowego ani obiegowego Ziemi. Na półkuli południowej, gdzie niewidoczna jest Gwiazda Polarna, można skorzystać z gwiazdy Crox w gwiazdozbiorze Krzyż Południa. Wskazuje ona oczywiście kierunek południowy. Księżyc Ustalanie kierunków przy pomocy Księżyca jest dosyć skomplikowane i funkcjonuje poprawnie tylko na półkuli północnej, dlatego zaleca się ostrożność przy jego stosowaniu. Księżyc podczas pełni wschodzi około godz. 18:00 i o północy jest na południu, a o szóstej ma zachodzie. Gdy jest w fazie nowiu pojawia się na wschodzie, o osiemnastej jest na południu, a na zachodzie jest o północy. W ostatniej kwadrze Księżyc wschodzi o północy, a na południu jest o szóstej. 28 Przedmioty i obiekty terenowe Określanie stron świata za pomocą przedmiotów terenowych jest mniej dokładne i pewne, dlatego zaleca się sprawdzenie wyników poprzez porównanie rezultatów, uzyskanych na podstawie kilku sposobów: Duże kamienie, skały, drzewa, pokryte są mchem przeważnie od strony północnej. Mrowiska niemal zawsze znajdują się z południowej strony drzewa i w tym też kierunku mają rozbudowany łagodnie stok - dzieje się tak dlatego, ażeby mrowisko było lepiej nasłonecznione. Korony samotnie rosnących drzew są bardziej rozwinięte od strony południowej. Należy jednak pamiętać, że drzewa samotnie rosnące na wzgórzach i zboczach mają koronę ukształtowaną przez wiatr. Słoje pnia ściętego drzewa od strony północnej są bliżej siebie położone. Słoje po stronie południowej są rzadsze, ponieważ ta strona drzewa ma więcej słońca i szybciej się dzięki temu rozwija. Śnieg zazwyczaj topnieje szybciej od strony południowej Słoneczniki to roślina która zawsze swym kwiatem pokaże nam południe... Stare kościoły do niedawna były budowane tak, aby prezbiterium było skierowane na wschód - pierwsze promienie wschodzącego słońca przechodząc przez kolorowe witraże wspaniale oświetlały świątynię. Nawet w dzisiejszych czasach, jeżeli tylko można, lokalizuje się kościoły w taki sam sposób jak dawniej, czyli prezbiterium na wschód. Źródło: Określanie kierunków świata w terenie, http://www.przygodazycia2.friko.pl/kierunki.htm#0 ( 02.11.2009) Określanie położenia geograficznego: 1.Szerokość geograficzna jest to kąt zawarty pomiędzy płaszczyzną równika a promieniem Ziemi przechodzącym przez określony punkt na Ziemi. Szerokość może wynosić 0° na równiku oraz do 90° na północ /N/ lub na południe /S/ od równika. Np. 0°, 30°N, 30°S, 50°N, 50°S, 90°N, 90°S. Wszystkie punkty położone na północ od równika mają szerokość geograficzną północną, a punkty położone na południe od równika mają szerokość geograficzną południową. 29 2.Długość geograficzna jest to kąt zawarty pomiędzy półpłaszczyzną południka 0°, a półpłaszczyzną południka przechodzącego przez określony punkt na powierzchni Ziemi. Na południku 0° długość geograficzna wynosi 0°, na południku 180°- wynosi 180°, nie podajemy czy jest to długość wschodnia czy zachodnia, ponieważ południk 0° jest jeden i południk 180 ° też jest jeden. W przypadku pozostałych wartości należy dodać czy jest to długość geograficzna wschodnia czy zachodnia. Punkty położone na wschód od południka 0° mają długość geograficzną wschodnią /E/, punkty położone na zachód od południka 0° mają długość geograficzną zachodnią /W/. Np. 0°, 10°W, 10°E, 110°W, 110°E, 180°. Określając położenie geograficzne pamiętaj, że do odczytywania szerokości geograficznej na mapach i na globusie służą równoleżniki, a do odczytywania długości geograficznej służą południki. Określanie położenia geograficznego obiektów obszarowych np. jezior, państw, kontynentów. Aby określić położenie geograficzne np. Polski musisz określić długość geograficzną skrajnych punktów: wschodniego i zachodniego krańca Polski oraz szerokość geograficzną skrajnych punktów: północnego i południowego krańca Polski. Oto sposób zapisu: Polska położona jest pomiędzy 49° szerokości geograficznej północnej /N/ a 54°50' szerokości geograficznej północnej /N/ i pomiędzy 14°07' długości geograficznej wschodniej /E/ a 24°08' długości geograficznej wschodniej /E/. Co oznacza zapis 24°08' E? 24 stopnie i 8 minut długości geograficznej wschodniej. Minuty służą do dokładniejszego określania położenia geograficznego. 1° - 60 ' /jeden stopień to 60 minut/ 1/2° - 30' /pół stopnia to 30 minut/ Zadania 1.Określ położenie geograficzne 6 dowolnych stolic, położonych na różnych kontynentach. 2.Określ położenie geograficzne Morza Kaspijskiego, Jeziora Wiktorii, Brazylii i Kuby. 30 3.Określ położenie geograficzne wybranych 6 miast wojewódzkich Polski z dokładnością do 10'. Przykładowe zadania Zadanie 1. Zamień następujące skale liczbowe na skale mianowane: a) 1: 2 000 b) 1 : 20 000 Zadanie 2. W której z podanych skal, jednemu milimetrowi na mapie odpowiada w terenie odległość pozioma 300 m ? a) 1 : 3 000 b) 1 : 30 000 c) 1 : 300 000 d) 1 : 3 000 000 e) 1 : 30 000 000 Zadanie 3. Oblicz, ile kilometrów wynosi odległość w terenie między dwoma miastami, jeśli na mapie w skali 1 : 400 000, odległość ta wynosi 53 mm. Zadanie 4. Oblicz różnicę czasu miejscowego między południkiem 15° E i najdalej na wschód wysuniętym krańcem terytorium Polski ( dług. Geogr. 24°08´ E ). Źródło: Określanie położenia geograficznego, http://www.eduforum.pl/modules/Publikacje/files/%5B040405%5D%20Dominika%20Otlows ka%20-%20zadania%20geograficzne%20.doc ( 10.11.2009) Zadanie 5. Przedstaw podziałkę liniową w postaci skali liczbowej i mianowanej 1:1500000 Zadanie 6. Odległość z miasta A do miasta B wynosi Przedstaw tą odległość na mapie w skali 1:1000000. 31 w rzeczywistości 420 km. Zadanie 7. Przedstaw podziałkę liniową w postaci skali liczbowej i mianowanej 1:1500000 Zadanie 8. Oblicz odległość w km jaka dzieli Warszawę od bieguna N. Zadanie 9. W miejscowości X leżącej na 107°W jest godzina 1200. Która godzina jest w miejscowości Y leżącej na 15°E? Zadanie 10. Wykonaj wykres słupkowy przedstawiający liczbę ludności 5 najludniejszych miast obu Ameryk. Wykorzystaj dane statystyczne. Zadanie 11. Odległość rzeczywista mierzona wzdłuż linii prostej z Krosna do Elbląga wynosi 488 km. Odległość ta na twojej mapie wynosi 61 mm. W jakiej skali jest mapa? Zadanie 12. Odległość na mapie wynosi 27 mm. Skala mapy 1:2500000. Oblicz odległość rzeczywistą. Zadanie 13. Oblicz odległość miasta od bieguna N w stopniach i wysokość Słońca nad horyzontem w dniu 22 VI. Obliczenia wykonaj w tabeli : miasto odległość od wysokość Słońca bieguna N nad horyz. 22 VI Zadanie 14. Odległość rzeczywista wynosi 120km. Skala mapy 1:500000.Przedstaw tą odległość na mapie. Zadanie 15. Odległość rzeczywista wynosi 85 km. Odległość na mapie 34cm.Oblicz skalę mapy. 32 Zadanie 16. Uzupełnij: Los Angeles Paryż Warszawa Moskwa Pekin 118°15'W 2°20'E 21°E 37°30'E 116°30'E 100 1 V 1200 1 V 2300 1 V Zadanie 17. Odległość w linii prostej między Ottawą a Petersburgiem wynosi 650km. Na mapie w jakiej skali odległość ta równa się 2,6cm ? Wykonaj obliczenia. a) 1:50000000 b)1:30000000 c)1:25000000 d)1:15000000 Zadanie 18. Oblicz naturalną powierzchnię wyspy Wolin, jeśli na mapie w skali 1:250000 wyspa ta zajmuje powierzchnię 4240mm2. Zadanie 19. Oblicz powierzchnię, jaką na mapie w skali 1:5000000 zajmuje jezioro o dorzeczu 600km2. Wynik podaj w mm2. Zadanie 20. Oblicz pole powierzchni, którą zajmuje jezioro Żarnowieckie na mapie w skali 1:220000 wiedząc, że naturalny obszar jeziora wynosi 1432ha. Zadanie 21. Jaką powierzchnię będzie miało Jezioro Huron (60 tys. km2) na mapie w skali 1:20000000? Odpowiedź podaj w cm2. Zadanie 22. W Nowym Jorku (74° W) jest godzina 245. Która godzina jest w tej samej chwili w Los Angeles (118°15' W) oraz w Manaus (60° W). Źródło: Zadania z geografii, http://gosiaj.republika.pl/Plik8.doc (12.11.2009) 33 Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zapoznają się z podstawowymi pojęciami projektu w trakcie rozwiązywania zadań dotyczących skali, mapy, odległości na mapie i w terenie. Przygotują się do przeprowadzenia obserwacji w terenie ( różne sposoby określania kierunków świata, w szczególności- północnego). Przeprowadzą obserwacje w terenie. Sporządzą plan przebytej trasy (najbardziej bezpiecznej i najkrótszej). LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: http://www.przygodazycia2.friko.pl/kierunki.htm#0 http://www.eduforum.pl/modules/Publikacje/files/%5B040405%5D%20Dominik a%20Otlowska%20-%20zadania%20geograficzne%20.doc http://gosiaj.republika.pl/Plik8.doc 34 MODUŁ II: W moim (lub nieznanym) mieście, miejscowości, powiecie, regionie Wprowadzenie do modułu Rocznie na świecie wskutek wypadków drogowych ok. 500 tys. osób ponosi śmierć, a ponad 15 mln. obrażenia ciała. Każdy wypadek to nie tylko straty materialne, ale przede wszystkim wielka ludzka tragedia – ktoś zostaje bez matki, ojca, dziecka, inni zostają kalekami do końca życia. W Polsce co 90 minut ginie człowiek na drodze, a co 10 minut zostaje ranny. W naszym kraju, w porównaniu z innymi krajami jest bardzo niebezpiecznie – zagrożenie mieszkańców znacznie przekracza wskaźniki europejskie. W 2008 roku miało miejsce 49 054 wypadków drogowych, w których 5 437 osób zginęło, a 62 097 zostało rannych. Policji zgłoszono 381 520 kolizji drogowych. Najczęściej dochodziło do zderzenia pojazdów w ruchu. Odnotowano 22 689 zdarzeń tego typu, co stanowi 46,2% ogólnej ich liczby. Pociągnęły one za sobą najwięcej ofiar śmiertelnych - 2 076 (38,2% ogółu zabitych). Rannych w zderzeniach pojazdów w ruchu zostało 32 576 osób(52,5 % ogólnej liczby). Zdecydowaną większość wypadków w minionym roku spowodowali kierujący pojazdami. Byli oni sprawcami 38 318 wypadków (78,1% ogółu), w których zginęło 3 659 osób (67%), a 51 346 osób zostało rannych (83%). Blisko 13 % wypadków drogowych spowodowały osoby piesze. Głównymi przyczynami tych zdarzeń było: nieostrożne wejście na jezdnię, przekracza nie jezdni w miejscu niedozwolonym oraz wejście na jezdnię zza pojazdu, przeszkody. W zdecydowanej mierze ofiarami tych zdarzeń byli właśnie piesi. Wypadków drogowych nie można całkowicie wyeliminować. Realizacja tego modułu ma na celu uświadomić uczniom, że bezpieczeństwo na drogach zależy przed wszystkim od nas samych, od naszego rozsądku i odpowiedzialności. 35 PROJEKT 1: Jak odszukać przyjaciela w….. ? / uczniowie wskażą miasto / CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna zasady poruszania się po drogach w mieście i poza miastem; rozróżnia i poprawnie interpretuje znaczenie znaków i sygnałów drogowych.; zachowuje zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym; umie posługiwać się kodeksem drogowym; zna pojęcie ruchu jednostajnego prostoliniowego i potrafi obliczyć drogę hamowania pojazdu; potrafi zaplanować poszukiwania przyjaciela . MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU: Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak ocenić zachowania pieszych i kierujących pojazdami?; Jak natężenie ruchu ulicznego wpływa na bezpieczeństwo pieszych?; Jak bezpiecznie podróżować?; Jak bezpieczne uczestnictwo w ruchu drogowym wpływa na życie i zdrowie własne i innych? Jak zaplanować poszukiwania przyjaciela w …? Jak zaplanować trasę poszukiwań? Propozycje zadań do projektu: 1. Opracowanie zasad bezpiecznego podróżowania. 2. Opracowanie materiałów do przeprowadzenia spotkania z policjantem na temat stosowania przepisów ruchu drogowego w życiu codziennym. 3. Sporządzenie listy zaobserwowanych pieszych i kierujących pojazdami. 36 nieprawidłowości w zachowaniu 4. Obliczanie drogi hamowania uwzględnieniem warunków atmosferycznych, rodzajów pojazdów i prędkości. 5. Szczegółowe zaplanowanie poszukiwań przyjaciela. 6. Wytyczenie trasy poszukiwań z uwzględnieniem kosztów, połączeń… Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zapoznają się z podstawowymi znakami i sygnałami drogowymi (w szczególności dotyczącymi pieszych Sporządzą ich kserokopię. Zorganizują i poruszania się w mieście). spotkanie z policjantem na temat: „Znaczenie stosowania przepisów ruchu drogowego w codziennym życiu” oraz zajęcia terenowe w wybranym mieście w celu obserwacji przestrzegania przepisów ruchu drogowego przez pieszych. Sporządzą listę zaobserwowanych nieprawidłowości, ich przyczyn i skutków. Rozwiążą zadania z zakresu ruchu jednostajnie prostoliniowego (w szczególności dotyczące długości drogi hamowania pojazdów jadących z różnymi prędkościami). LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: 1. H. Gutowska, B.Rybnik, Bezpieczna droga do szkoły. Zeszyt metodyczny dla nauczycieli i rodziców, Warszawa 1995. 2. B. Bogacka-Osińska, E. Krilicka, Gimnazjum-podręcznik. Karta motorowerowa. Bądź bezpieczny na drodze, Warszawa 2000. 3. Program komputerowy „Klik uczy ruchu drogowego", WSiP, Warszawa 2000. 4. Kodeks drogowy. 37 PROJEKT 2: Jak odnaleźć przyjaciela z dzieciństwa? (zagadka detektywistyczna) CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: potrafi zaprezentować historię (może być fikcyjna) związaną z poszukiwaniem przyjaciela; proponuje rozwiązania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego; umie oszacować i obliczyć odległość na mapie i rzeczywistą; potrafi obliczyć czas i koszty przejazdu: potrafi praktyczne korzystać z map, planu miasta, przewodników, rozkładów jazdy; stosuje algorytmy działań na liczbach rzeczywistych, w szczególności na ułamkach dziesiętnych; ustali trasę poszukiwań w mieście; sporządzi plan trasy; obliczy czas poszukiwań i sporządzi kosztorys; rozwiąże zadania dotyczące obliczania rzeczywistej odległości podanej w różnych skalach. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak zaplanować działania związane z poszukiwaniami przyjaciela?; W jaki sposób dotrzeć pod wskazany adres pieszo i różnymi środkami lokomocji?; Jak zaplanować trasę poszukiwań?; Jak oszacować koszty związane z poszukiwaniami określonego adresu w mieście? 38 Propozycje zadań do projektu: 1. Zaplanowanie działań związanych ze poszukiwaniem przyjaciela w mieście / kraju / na kontynencie/. 2. Zaplanowanie trasy poszukiwań. 3. Szacowanie kosztów związanych z odnalezieniem określonego adresu z uwzględnieniem trasy, środków transportu… Zestaw przykładowych zadań: 1. Odległość na mapie wynosi 1,6 cm. Skala mapy 1:400000. Oblicz odległość rzeczywistą. 2. Odległość z miasta A do miasta B wynosi w rzeczywistości 420 km. Przedstaw tą odległość na mapie w skali 1:1000000. 3. Oblicz odległość w km jaka dzieli Warszawę od bieguna N. 4. Na mapie w skali 1:2500000 dane terytorium zajmuje powierzchnię 2400 mm2. Jaką powierzchnię zajmuje ono na mapie w skali 1:10000000? 5. Odległość rzeczywista mierzona wzdłuż linii prostej z Krosna do Elbląga wynosi 488 km. Odległość ta na twojej mapie wynosi 61 mm. W jakiej skali jest mapa? 6. Odległość na mapie wynosi 27 mm. Skala mapy 1:2500000. Oblicz odległość rzeczywistą. 7. Odległość rzeczywista wynosi 120km. Skala mapy 1:500000.Przedstaw tą odległość na mapie. 8. Odległość rzeczywista wynosi 85 km. Odległość na mapie 34cm. Oblicz skalę mapy. 9. Trasa biegu maratońskiego wynosi 42,125 km. Oblicz ile wynosi ta odległość na mapie w skali 1:75000. 10. Szerokość cieśniny Sund w jej najwęższym miejscu wynosi 0,5cm. Skala mapy 1:7000000. Jaka jest szerokość rzeczywista tej cieśniny? 39 Propozycja przebiegu zajęć Uczniowie rozpatrzą różne trasy poszukiwań w wybranym mieście /kraju /kontynencie. W drodze dyskusji wybiorą jedną najciekawszą wg nich. W grupach sporządzą: plan trasy, skserują odpowiednie fragmenty mapy, planu miasta, sporządzą plan trasy, obliczą rzeczywistą odległość i kosztorys. Jeśli droga okaże się niezbyt długa, to mogą udać się pieszo, a w drugą stronę środkami lokomocji. Zaplanują czas na odpoczynek i spożycie posiłku. Wycieczkę zorganizują pod opieką osoby prowadzącej zajęcia z zachowaniem regulaminu wycieczek i zasad bhp. Przed obliczeniem rzeczywistej odległości, mogą przypomnieć sobie jej sposób obliczenia, rozwiązując zaproponowane zadania. ITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: H. Pawłowski, Na olimpijskim szlaku. Zadania dla kółek matematycznych w szkołach podstawowych i gimnazjach, Tutor, Toruń 2006. http://www.math.edu.pl http://www.serwis-matematyczny.pl 40 PROJEKT 3: Jak usprawnić ruch uliczny w mieście? CELE OPERACYJNE PROJEKTU: Uczeń: zna sposoby dojazdu z obiektów komunikacyjnych (lotnisk, dworców) do centrum i różnych dzielnic; zna lokalne środki transportu; reaguje prawidłowo na znaki i sygnały wzrokowo - dźwiękowe; określa odległości, w jakiej znajdują się przedmioty; oceniania szybkości poruszania się obiektu; potrafi określać źródła dźwięku; posługuje się kierunkami w terenie i na mapie; zna pojęcie jednostki hałasu (dB); wie, jaki jest dopuszczalny poziom hałasu w terenie zabudowanym. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak wybrać trasę? (różne warianty sposobów wyboru); Jak funkcjonuje ruch uliczny w mieście?; Jak funkcjonują linie turystyczne w mieście?; Jak zapewnić sprawność funkcjonowania miasta przy rosnącym poziomie motoryzacji?; W jaki sposób poprawić jakość transportu zbiorowego?; Jak poprawić warunki parkowania?; Jak ograniczyć uciążliwości transportu dla środowiska, w tym zwłaszcza hałasu i zanieczyszczenia powietrza?; Jak poprawić bezpieczeństwo ruchu drogowego?; Jak poprawić ekonomiczną efektywność transportu?; 41 Jak zapewnić sprawność funkcjonowania miasta przy rosnącym poziomie motoryzacji?; Jak rozbudować drogi rowerowe tak, aby stworzyły spójny system?; Jak stworzyć centralny system zarządzania ruchem uwzględniający wymogi priorytetu dla transportu zbiorowego, który pozwoli dynamicznie wpłynąć na ruch drogowy w mieście, co przyczyni się do minimalizowania skutków zmieniających się natężeń ruchu?; Jak zmodernizować i rozwinąć system transportowy?; Jak dostosować ruch w mieście do potrzeb osób niepełnosprawnych?; Jak zahamować degradację istniejącej infrastruktury drogowej? (utrzymanie oraz remonty nawierzchni i mostów); Jak sukcesywnie rozwijać system monitorowania ruchu i reagowania na incydenty w sieci ulicznej? (wypadki, kolizje, awarie techniczne, itp.); Jak poprawić funkcjonalność przystanków? (wiaty, dojścia do przystanków, bezpieczeństwo ruchu); Jak ograniczyć uciążliwości transportu dla środowiska, w tym zwłaszcza hałasu i zanieczyszczenia powietrza? Propozycje zadań do projektu: 1. Planowanie trasy wycieczki po mojej miejscowości. 2. Pomiar natężenia ruchu. 3. Przygotowanie i przeprowadzenie debaty na temat usprawnienia ruchu ulicznego w mieście. 4. Planowanie rozbudowy dróg rowerowych aby stworzyły spójny system. 5. Opracowanie programu poprawiającego bezpieczeństwo ruchu drogowego w moim mieście. 6. Projektowanie systemu zarządzania ruchem uwzględniając wymogi priorytetu dla transportu zbiorowego w celu minimalizowania skutków zmieniających się natężeń ruchu. 42 Problemy komunikacyjne polskich miast związane są przede wszystkim ze zbyt dużym udziałem samochodów osobowych w ruchu miejskim. Poruszanie się samochodem w dużym mieście raczej nie należy do przyjemności. Korki w godzinach szczytu, ciągle spóźnione i zatłoczone autobusy to chleb powszedni. Zmianę tego stanu rzeczy mogą przynieść m.in. dobrze zaprojektowane systemy skomputeryzowanej sygnalizacji świetlnej. Według danych Worldwatch Institute do przewiezienia samochodem jednej osoby potrzeba 5 razy więcej miejsca niż autobusem, 10 razy więcej niż rowerem, 20 razy więcej niż szybkim tramwajem. W przeciętnym autobusie jedzie średnio 80 osób (ekolodzy mogą do tego dodać jeszcze, że samochód emituje 8 razy większe ilości zanieczyszczeń, zużywa 3,5 razy więcej energii i jest narażony ponad 20 razy bardziej na ryzyko wypadku). Patrząc na te dane łatwo sobie wyobrazić sznur 80 samochodów, które korkują skrzyżowanie. Dlatego polityka zarządów dróg miejskich dąży raczej w kierunku ułatwienia ruchu transportowi publicznemu i zniechęcania indywidualnych użytkowników czterech kółek. Wydawałoby się, że najprostszym rozwiązaniem, które załatwi cały problem jest poszerzenie jezdni. Jednak, jak pokazuje przykład Los Angeles, gdzie drogi i parkingi zajmują 70% powierzchni miasta (5 razy więcej niż w Warszawie), korki tam są również powszechne. W Berlinie posunięto się krok dalej i w projekcie centrum „Planwerk Innenstadt” miejscy urbaniści zaproponowali likwidację trzech wielkich arterii. Jedna z nich ma zostać zwężona z 8 pasów ruchu do 4 przez wprowadzenie nowej zabudowy, nawiązującej do układu przedwojennego. To absurdalne dla nas postępowanie ma na celu przejęcie ruchu indywidualnego przez transport publiczny (celem polityki Berlina jest podział zadań transportowych między komunikację publiczną i indywidualną w centrum w stosunku 80:20). Jednak żeby można było np. w Warszawie zastosować berliński projekt, trzeba sięgnąć po najnowsze rozwiązania w sterowaniu sygnalizacją świetlną. Do dziś wiele funkcjonujących skrzyżowań wykorzystuje tzw. sterowniki stałoczasowe, które oparte są na jednoprocesorowym układzie i pozwalają tylko na wprowadzenie programu, który przydziela zielone światło poszczególnym pasom, dbając, by ruch odbywał się bezkolizyjnie (np. żeby nie zaświeciło się równocześnie zielone światło na przecinających się ulicach). Czasem w tego typu sterownikach zamiast jednego programu może być załączany inny program, który np. będzie sterował ruchem w nocy lub uwzględni podczas następnej zmiany świateł tramwaj 43 wyjeżdżający z zajezdni (o pojawieniu się tramwaju sterownik informuje czujnik). Lecz wciąż są to rozwiązania raz zaprogramowane i nie modyfikują swoich działań w stosunku do tego, co dzieje się na drodze. Takie możliwości mają dopiero nowoczesne systemy sterowania – nazywane są akomodacyjnymi, czyli takimi, które potrafią dostosować sterowanie ruchem do zaistniałej na drodze sytuacji. Najprostsze rozwiązanie sterowania akomodacyjnego, jakie możemy spotkać w wielu miastach, to przyciski dla pieszych. Naciśnięcie któregokolwiek z nich powoduje dostosowanie się skrzyżowania do nowej sytuacji – pieszy chce przejść – i odpowiednią zmianę świateł. Rozwiązanie idące o krok dalej to zastosowanie detektorów pojazdów (indukcyjnych lub wideo), które zbierają dane o natężeniu ruchu na poszczególnych wlotach skrzyżowania i na tej podstawie znajdują optymalny układ czasu pracy poszczególnych świateł (ze względu na poziom skomplikowania zadań stosuje się sterowniki o dużej mocy obliczeniowej). Zastosowanie detektorów pozwala jednak przede wszystkim na uprzywilejowanie pojazdów komunikacji miejskiej, które po przejechaniu czujnika powodują zmianę światła na swoim torze jazdy na zielone. Zresztą reakcja tego typu sterownika może wpływać nie tylko bezpośrednio na kolor świateł na skrzyżowaniu, ale przez sieć informować o ruchu pozostałe skrzyżowania i komputer centralny. Działającym przykładem takiego zaawansowanego systemu sterowania akomodacyjnego może być zastosowane w Malborku rozwiązanie UTOPIA-SPOT firmy Peek Traffic. UTOPIA to system nadzorczy, który dostarcza danych o warunkach ruchu do poszczególnych sterowników, prowadząc równocześnie ciągły monitoring sytuacji na drogach i diagnostykę poszczególnych urządzeń systemu. SPOT jest modułem podrzędnym, który koordynuje sygnalizację na poziomie pojedynczego skrzyżowania. Za dostosowanie pracy systemu do potrzeb transportu publicznego (autobusy, karetki itp.) odpowiedzialny jest moduł PT Locator, który pozwala nadać priorytety poszczególnym pojazdom i na tej podstawie przydzielić im zielone światło. Żeby to wszystko miało sens, autobus musi przejeżdżać bez czekania przez większość skrzyżowań, jakie napotka na swojej trasie. Dlatego zastosowane w tym rozwiązaniu systemy detekcji pozwalają nie tylko na stwierdzenie przejazdu pojazdu, ale także na jego pełną identyfikację (numer linii, numer kursu, opóźnienie, numer kierowcy itp.). W ten sposób UTOPIA jest w stanie zlokalizować autobus w czasie i przestrzeni i na podstawie zebranych danych tak pokierować ruchem (wysyłając odpowiednie modyfikacje do poszczególnych 44 skrzyżowań) na całej jego trasie, żeby dotarł do celu na czas. Przez ciągłe zbieranie danych o sytuacji na drogach moduł Observer optymalizuje algorytm sterowania ruchem w poszczególne dni tygodnia czy też w poszczególnych miesiącach (np. wakacje, zima). Dzięki łączności modemowej lub TCP/IP możliwe jest zdalne sterowanie i diagnostyka całego systemu. Co ciekawe, centrum sterowania i diagnostyki dla Malborka znajduje się w odległym o 70 km Gdańsku. Oprócz systemów sterujących ruchem, komputeryzacja na drogach pojawia się także w urządzeniach informujących i monitorujących drogi. Image Master firmy Mitronic to detektor ruchu wideo sprawdzający, czy w newralgicznych odcinkach trasy (np. tunel, pas ucieczki na autostradzie) nie stoi popsuty pojazd, który może korkować przejazd. Jeżeli takie zdarzenie zostanie stwierdzone, to odpowiednie informacje kierowane są do systemu sterującego sygnalizacją, a przede wszystkim do służb miejskich, w celu odholowania popsutego samochodu. Innym przykładem zastosowania komputera na drodze są znaki światłowodowe, których treść może być dowolnie modyfikowana. Na znaku można umieścić do kilkunastu sygnałów informacyjnych (różnych treści): o panujących warunkach drogowych, ostrzeżenia o wypadkach, ograniczeniach prędkości czy nawet dane o prędkości naszego pojazdu pochodzące z wbudowanego w znak radaru. Użycie do wyświetlania technologii światłowodowej powoduje, że są one doskonale widoczne w każdych warunkach pogodowych. W Niemczech tego typu znaki programowane są zdalnie przez łącza GSM. Mimo pierwszych „jaskółek”, stosowane w Polsce metody sterowania ruchem w zbyt małym stopniu wykorzystują priorytety dla pojazdów komunikacji zbiorowej. Przykładem, który wciąż domaga się rozwiązania jest Warszawa. Owszem, działa kilka skrzyżowań, gdzie zastosowano „na próbę” czujniki indukcyjne autobusów, jest też ciąg kilku skrzyżowań, których sterowniki zostały spięte w sieć, dzięki czemu przy zachowaniu odpowiedniej prędkości możemy się włączyć w zieloną falę, jednak wciąż brak bardziej rozbudowanego przestrzennie (i sterowanego centralnie) systemu sterowania. Hałas – dźwięki zazwyczaj o nadmiernym natężeniu ( zbyt głośne) w danym miejscu czasie, odbierane jako: ,, bezcelowe, następnie uciążliwe, przykre, dokuczliwe, 45 wreszcie szkodliwe ”. Dopuszczalny poziom hałasu w terenie zabudowanym w porze dziennej wynosi 60 dB ( od 600 do 2200 ), a w porze nocnej – 50 dB. Decybel, dB – logarytmiczna jednostka miary równa 1/10 bela. Źródło: Komunikacja przyjazna ludziom http://www.geoland.pl/dodatki/energia_lv/systra.html (12.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zapoznają się z podstawowymi pojęciami i problemami projektu. Zorganizują wycieczkę pieszą ulicami miasta ze szczególnym zwróceniem uwagi na podstawowe zasady poruszania się pieszych i funkcjonowanie ruchu ulicznego. Sporządzą notatki z obserwacji ruchu. Dokonają pomiaru natężenia ruchu w kilku punktach pomiarowych, wyniki przedstawią w tabelce: Punkt Położenie punktu pomiarowego pomiarowy Liczba samochodów/min Przeprowadzą debatę na temat: „Jak usprawnić ruch uliczny w mieście?” LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: 1. Jerzy Kacierzyński, 150 zadań z matematyki z rozwiązaniami, ODN Zielona Góra 1995. 2. H. Pawłowski, Na olimpijskim szlaku. Zadania dla kółek matematycznych w szkołach podstawowych i gimnazjach, Tutor, Toruń 2006. 3. http://www.geoland.pl/dodatki/energia_lv/systra.html 46 MODUŁ III : Bryły złożone- cuda architektury Wprowadzenie do modułu Kształcenie wyobraźni przestrzennej - sztuka widzenia Kształcenie wyobraźni przestrzennej jest jednym z trzech głównych celów edukacyjnych stawianych przed szkołą i nauczycielami przez Podstawę Programową z matematyki dla gimnazjum. Przypomnijmy wszystkie 3 cele, aby na tle pozostałych dwóch, podkreślić wagę tego zagadnienia: 1. Przygotowywanie uczniów do wykorzystania wiedzy matematycznej do rozwiązywania problemów z zakresu różnych dziedzin kształcenia szkolnego oraz życia codziennego; budowania modeli matematycznych dla konkretnych sytuacji. 2. Przyswajanie przez uczniów języka matematyki; dostrzeganie oraz formułowanie, rozwiązywanie i dyskutowanie problemów. 3. Rozwijanie wyobraźni przestrzennej uczniów. Przez wyobraźnię przestrzenną w matematyce można rozumieć zdolność ucznia do wytworzenia w umyśle obrazu obiektu geometrycznego, zgodnego z jego rzeczywistym kształtem i położeniem. Mówiąc inaczej, uczeń ma wyobraźnię przestrzenną, jeżeli potrafi na podstawie rysunku, modelu, opisu lub na podstawie innej postaci, wyobrazić sobie, zanalizować, uzupełniać i opisać kształt i położenie obiektów geometrycznych. Kształcenie wyobraźni odbywa się poprzez prezentowanie uczniom wielu różnorodnych figur, zarówno w postaci rzeczywistych figur, jak tez ich modeli i rysunków, a także poprzez opisy słowne. Uczniowie będą rozwijać swoją wyobraźnię, jeśli będziemy dawać im dużo możliwości obserwowania, analizowania i opisywania figur. Efektem dobrze rozwiniętej wyobraźni będą prawidłowo wykonywane szkice i rysunki do zadań, poprawne opisy, spostrzeżenia i wnioski, określające zależności między elementami figur i samymi figurami. Rozwijanie wyobraźni przestrzennej jest procesem ciągłym. Warto więc realizować z uczniami ten moduł. 47 PROJEKT 1: Cuda architektury zbudowane w kształcie brył złożonych – jak wykonać modele tych budynków w skali? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: właściwie postrzega otaczający go świat; wykorzystuje prawa i zasady matematyczne w życiu; dostrzega bryły przestrzenne w malarstwie, architekturze, przyrodzie,…; zauważa praktyczną przydatność wiedzy matematycznej; potrafi obserwować figury, wyróżniać ich elementy, opisywać własności, potrafi rysować figury przestrzenne oraz czytać rysunki tych figur, wykonywać modele i znajdować ich przekroje; odczytuje oraz przedstawia dane w formie graficznej; porządkuje, przetwarza oraz interpretuje dane liczbowe w postaci graficznej; umiejętnie wykorzystuje nowoczesne narzędzia wspomagające rozwiązywanie problemów (kalkulatory, komputery, programy komputerowe); zna style w architekturze i ich cechy charakterystyczne; potrafi rozróżnić budowle w kraju i na świecie o kształcie brył złożonych; sporządzi modele niektórych budowli w skali (makieta). MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Propozycje szczegółowych problemów: Jak wykorzystano bryły złożone w architekturze?; W jaki sposób rozpoznać w otoczeniu budowle w kształcie brył geometrycznych?; Cuda natury w kraju i na świecie - jak je znaleźć?; Jak wykorzystać nowoczesne narzędzia w projektowaniu modeli budynków w skali (komputer, kalkulator, programy komputerowe)?; Jak uporządkować znane budowle w kolejności rosnącej?; 48 Jakie wzory matematyczne pozwolą dokonać porównania wielkości tych budowli?; Jak zaprojektować siatki znanych budowli w skali?; Jak sporządzić makietę z modeli budowli w kraju i na świecie zbudowanych z figur przestrzennych? Propozycje zadań do projektu: 1. Zaprezentowanie wykorzystania brył złożonych w architekturze. 2. Projektowanie modeli budynków z wykorzystaniem np. komputera, kalkulatora, programów komputerowych. 3. Opracowanie kosztorysu projektu. 4. Zastosowanie figur przestrzennych w architekturze i wokół nas. 5. Projektowanie siatek znanych budowli. 6. Zaprezentowanie znanych budowli w kolejności….. 7. Wykonanie makiety znanych budowli. Przykładowe zadania kształcące wyobraźnię przestrzenną z podręczników do matematyki dla gimnazjum: 1. Str.201, zad. 10 - podręcznik PWN Matematyka kl. I gimnazjum. Pewna bryła jest zbudowana z trzech pudełek od zapałek. Poniżej widzimy jej widok z przodu i z boku - rys.1. Narysuj jej widok z góry. Rys.1 Jest to bardzo dobre zadanie na kształtowanie wyobraźni przestrzennej. Rozwiązanie łatwo uzyskać biorąc prawdziwe pudełka i ustawiając je według podanych rzutów, ale nie o to tutaj chodzi. Uczniowie powinni rozwiązać to zadanie "rozumowo", z wykorzystaniem wyobraźni. W klasie pewnie 49 nie wszyscy uczniowie poradzą sobie z tym zadaniem i wówczas należy samemu, lub poprosić ucznia, który uzyskał prawidłowe rozwiązanie, o wyjaśnienie, jak do niego doszedł. Wyjaśniania te będą kształtowały wyobraźnię i przy ich pomocy wszyscy uczniowie powinni uzyskać prawidłowy widok z góry rys. 2.. Rys.2 2. Str.201, zad. 11 - podręcznik PWN Matematyka kl.I gimnazjum. Narysuj bryłę na podstawie jej trzech widoków. Rys. 3. To zadanie jest dużo trudniejsze ponieważ nie mamy informacji, czy wszystkie trzy pudełka są identyczne. Daje ono jednak duże możliwości kształcenia wyobraźni przestrzennej. Nie udzielając uczniom początkowo żadnych wskazówek, możemy obserwować różnorodność podejść do tego problemu. Po jakimś czasie, gdy część uczniów samodzielnie rozwiąże zadanie, można dokonać omówienia ich sposobów. Każdy uczeń porówna te sposoby ze swoim i zdecyduje, którym sposobem najłatwiej będzie mu rozwiązywać takie zadania. Nasz sposób polega na tym, że pierwszy widok traktujemy jako widok z przodu (każdy inny można również traktować jako widok z przodu) i w wyobraźni dokonujemy jego lekkiego obrócenia i spojrzenia trochę z góry, co daje możliwość poprowadzenia ukośnych linii krawędzi bocznych - rys.4. 50 Rys. 4. Teraz uwzględniamy dwa pozostałe widoki, z boku i z góry, i z łatwością wyobrażamy sobie całą figurę, dorysowując odpowiednie krawędzie tylne - rys. 5. Rys. 5. 3. Str.201, zad. 12 - podręcznik PWN Matematyka kl.I gimnazjum. Pewien sześcian jest zbudowany z białych i kolorowych klocków. Poniżej przedstawiamy widok tego sześcianu z przodu, z góry i z boku - rys.6. Ile białych klocków jest w tym sześcianie? Rys. 6. Uczniowie powinni to zadania rozwiązać podobnie jak poprzednie zadanie z trzema widokami. Przyjmując, że pierwszy widok, jest widokiem z przodu, mogą wyobrazić sobie, że sześcian jest lekko obrócony i pochylony do przodu i na tej podstawie mogą narysować zewnętrzne krawędzie oraz rozpocząć kolorowanie ścian bocznych i górnych - rys.7. 51 Rys. 8. Rys. 7 Porównując ten rysunek z dwoma pozostałymi widokami, stwierdzą, że trzeci widok na rys.7 jest widokiem z boku (ponieważ ma odpowiednio ułożone kolory) i z łatwością dorysują brakujące krawędzie i zamalują odpowiednie ściany - rys.8. Teraz już widać, że sześcian składa się z czterech klocków białych i czterech kolorowych. Uczniowie mogą mieć jednak pewną wątpliwość, ponieważ w zadaniu nie jest powiedziane, że wszystkie klocki są jednakowe. Gdyby któryś uczeń zgłosił zastrzeżenia, że nie widać lewej strony bryły i nie wiadomo jakie tam są klocki, należałoby wziąć to pod uwagę i omówić tę sytuację. 4. Str.205, Rysunki mogą zwodzić - podręcznik PWN Matematyka kl. I gimnazjum. Trójwymiarowe figury przedstawione na poniższym rysunku 9 nie mogą istnieć w rzeczywistości. Dlaczego? Rys. 9. Odpowiedź na pytanie, dlaczego? jest dość trudna do precyzyjnego sformułowania. Uczniowie będą więc mówić, że bryły dlatego są niemożliwe, ponieważ nie można ich sobie wyobrazić. W pierwszej bryle, patrząc w jeden sposób, niektóre ścianki są przednimi ściankami, a patrząc inaczej, są bocznymi. W drugiej bryle, gdyby była ona możliwa, moglibyśmy chodzić schodami 52 po zamkniętej krzywej, schodząc cały czas w dół (lub w górę), a to przecież jest niemożliwe. Można problem ten sformułować w formie dodatkowego zadania, przedstawiającego prostsze schody: Poniższy rysunek 10 przedstawia pewną rzeczywistą bryłę, ale kleks przysłonił jej część. Wymaż kleks i dorysuj brakującą część. Rys. 10. Zadanie nie jest zbyt trudne, ale pozwala w istotny sposób wykorzystać i utrwalić wyobraźnię przestrzenną. Zadanie można wykonywać na kartce papieru lub przy pomocy komputera. Zauważmy, że zadanie nie jest jednoznacznie określone. Część bryły przysłonięta kleksem może mieć najróżniejsze kształty. Uczniowie mogą proponować różne rozwiązania i każde należy uważnie przeanalizować. Oto jedno prawidłowe rozwiązania - rys. 11. i jedno nieprawidłowe - rys. 12.. Rys. 11. Rys. 12. 53 Rozwiązanie z rys. 12. nie jest prawidłowe, ponieważ taka bryła jest niemożliwa. Aby można było chodzić takimi schodami po zamkniętej krzywej, muszą być kawałki drogi idące w górę i kawałki idące w dół a tutaj tak nie jest. Ta bryła może jednak być możliwa, jeśli narysujemy krawędzie w których poziome płaszczyzny załamują się tworząc pochylnię - rys. 13. Rys. 13. 5. Str.205, Rysunki mogą zwodzić - podręcznik PWN Matematyka kl. I gimnazjum. Niektóre z rysunków (figur niemożliwych) stworzone są na bardzo prostej zasadzie, którą ilustrujemy poniżej – rys .14 i 14a. Rys. 14 Pierwsza figura – rys. 14. Rys.14 a Rys.14b w kształcie bramy jest figurą możliwą, łatwą do wyobrażenia. Wystarczy jednak postawić jeden jej filar w innym miejscu kratkowanej podstawy i staje się ona niemożliwa - rys.14a. Takiej bramy nie można w rzeczywistości zbudować, to znaczy można zbudować, ale wtedy na jej rysunku trzeba zaznaczyć jeszcze jedną krawędź - rys. 14b. 54 Można jednak sobie wyobrazić figurę na rys. 14a, również jako bryłę możliwą - jest to po prostu ta sama brama co na pierwszym rysunku, tylko jeden jej filar jest obcięty i wisi w powietrzu - rys.14c Rys. 14 c Źródło: Przykładowe zadania kształcące wyobraźnię przestrzenną z podręczników do matematyki dla gimnazjum, http://www.szkolalindow.scholaris.pl/pracownicy/marek_grzybowski/diagramy_wykres y.doc (11.11.2009) Przykładowe cuda architektury Zamek w Malborku Zamek zbudowany jest z : prostopadł prostopadłościanó cianów, • czworoś czworościanó cianów, • graniastosł graniastosłupó upów o podstawie tró trójką jkąta, • sześ sześcianó cianów, • stoż stożków, • walcó walców. • Zamek ten to krzyżacka budowla w stylu gotyckim. Jest to jeden z największych zachowanych zespołów gotyckiej architektury na świecie. Powstał pod koniec XIII wieku. Początkowo był siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego. W 1997 roku zamek krzyżacki w Malborku został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Znajduje się on w województwie pomorskim. 55 Big Ben Big Ben jest to nazwa ważą cego 14 ton ważącego dzwonu umieszczonego na szczycie 106 metrowej wież wieży. Uważ Uważany jest on za symbol nie tylko Londynu, ale takż także Wielkiej Brytanii. Dzwon ten zawisa na jednej z dwó dwóch wież wież londyń londyńskiego parlamentu. Zegar ten jest najwię największym zegarem w Wielkiej Brytanii. Wyposaż Wyposażony jest w cztery tarcze o średnicy 7,5 m każ każda oraz we wskazó wskazówki o dł długoś ugości 4,25 m. Wykonany jest on w stylu neoneogotyckim z kamienia ciosanego. • • • • Big Ben zbudowany jest z : prostopadł prostopadłościanó cianów, sześ sześcianu, ostrosł ostrosłupa, graniastosł graniastosłupa o podstawie trapezu. Empire State Building Jest wież wieżowcem w Nowym Jorku w Stanach Zjednoczonych. Jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli nie tylko miasta, ale takż także cał całego kraju. W cał całym kraju jest obecnie na 2 miejscu po wzglę względem wysokoś wysokości po Sears Tower w Chicago. Jego oficjalna wysokość wysokość wynosi 381 metró metrów. Jednak jeś jeśli liczyć liczyć również wnież antenę antenę znajdują znajdującą się się na dachu wysokość wysokość ta wzrasta aż do 448,7 metró metrów. Ma 102 pietra oraz jedno pię piętro podziemne. Amerykań Amerykańskie Towarzystwo Inż Inżynierii Cywilnej zaliczył zaliczyło go do 7 cudó cudów wspó współczesnego świata. Budowę Budowę Empire State Building rozpoczę rozpoczęto w 1930, a zakoń zakończono w 1931 roku. Empire State waż waży przeszł przeszło 360 000 ton. Ma 73 windy i 1 860 stopni na najwyż najwyższe pię piętro. Empire State Building zbudowany jest z : • prostopadłościanów, • walca, • graniastosłupa o podstawie trapezu. 56 Kopuła na Skale Budowla na jerozolimskim wzgó wzgórzu świą wiątynnym, uważ uważana za jedno z najwspanialszych dzieł dzieł islamskiej architektury. Budowla ta jest czasami zwana meczetem Omara, Omara, mimo że nie jest typowym meczetem, ale czymś czymś w rodzaju pomnika i osł osłony dla świę więtej skał skały. Został Została zbudowana po śmierci kalifa Omara za rzą rządów kalifa Abd alal-Malika (ukoń (ukończono ją ją w 691 roku). Wznosi się się na środku prawie kwadratowej platformy o wysokoś wysokości 3 m, na któ którą wchodzi się się z czterech stron po oś ośmiu schodach. Podczas chrześ chrześcijań cijańskiego panowania w Jerozolimie (1099(1099-1187 i 12291229-1244) Kopuł Kopuła na Skale sł służyła jako koś kośció ciół. Razem z meczetem AlAl-Aksa tworzy ona jedno z trzech najś najświę więtszych miejsc islamu, ustę ustępują pując jedynie Mekce i Medynie. Kopuła na Skale zbudowana jest z : • prostopadłościanu, • walca, • kolumn w kształcie walców, • półkuli. Krzywa Wieża Krzywa Wież Wieża w Pizie - jedna z najbardziej znanych budowli świata, odwiedzana rocznie przez ok. 10 milionó milionów turystó turystów; symbol miasta Pizy. W istocie jest dzwonnicą dzwonnicą katedralną katedralną i należ należy do kompleksu zabudowań zabudowań w stylu romań romańskim. Wkró Wkrótce po rozpoczę a odchylać rozpoczęciu budowy w 1174 wież wieża zaczęł zaczęła odchylać się się od pionu. W XIX wieku zaczę zaczęto podejmować podejmować pierwsze pró próby powstrzymania przechylania się się wież wieży, co przyniosł przyniosło jednak przeciwny skutek. Wież Wieża jest zbudowana z biał białego marmuru, liczy osiem kondygnacji. Obecnie wież wieża ma wysokość wysokość okoł około 55 m, odchylił odchyliła się się zaś zaś od pionu o okoł około 5 m (ś (średnio o 1 mm rocznie). Krzywa Wieża zbudowana jest z : • walców, • kolumn w kształcie walców. 57 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Sejm zbudowany jest z: • prostopadłościanu, • walca, • stożka, • kolumn w kształcie walców. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się się w Warszawie. Cał Cały kompleks został został zbudowany mię między 1925, a 1928 rokiem. Budynek sejmu i inne gmachy parlamentu są nad skarpą skarpą wiś wiślaną laną w rejonie ulicy Wiejskiej, Gó Górnoś rnośląskiej i Maszyń Maszyńskiego. skiego. W III Rzeczypospolitej Sejm stanowi pierwszą pierwszą izbę izbę polskiego parlamentu. Nazwa ,,Sejm” ,,Sejm” w ję języku staropolskim oznacza zjazd ludnoś ludności. Pałac Kultury i Nauki Obiekt ten poł położony jest w centrum Warszawy, przy placu Defilad. Budowę Budowę jego rozpoczę rozpoczęto 2 maja1952r. a ukoń ukończono 22 lipca 1955r. Budowla ta jest dzieł dziełem radzieckiego architekta Lwa Rudniewa, Rudniewa, inspirowana jest chicagowskimi i moskiewskimi budowlami. Został Została zbudowana m.in. w stylu polskiego historyzmu. Pał Pałac kultury i nauki wzniesiony został został ,,jako dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego” polskiego”, któ którego pomysł pomysłodawcą odawcą był był Józef Stalin. Cał Całkowita wysokość wysokość tej budowli wynosi 230,68m. W sylwestrową sylwestrową noc 2000 na szczycie Pał onięty Pałacu odsł odsłonię został został drugi co do wielkoś wielkości zegar w Europie. 2 lutego pał pałac został został wpisany do rejestru zabytkó zabytków. Pałac Kultury zbudowany jest z: • prostopadłościanów, • ostrosłupa, • sześcianu. Prezentacje przygotowali: Zofia Czyżewska, Konrad Wyszkowski, Kinga Karaszewska Źródło: Cuda architektury, http://www.parsival.pl/sasp/images/stories/cuda%20architektury2.ppt#259,5,Pałac Kultury i Nauki. (13.11.2009) 58 Przykładowe siatki figur przestrzennych: Siatka graniastosłupa prawidłowego trójkątnego. Rysunek Siatka graniastosłupa prostego o podstawie trójkąta prostokątnego. 59 Siatka graniastosłupa prostego o podstawie trapezu różnobocznego. Siatka ostrosłupa o podstawie rombu. 60 Siatka ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego. Siatka ostrosłupa prawidłowego czworokątnego ściętego. Siatka ostrosłupa prawidłowego sześciokątnego ściętego. 61 Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie wskażą zastosowanie figur przestrzennych w architekturze i wokół siebie. Omówią poszczególne elementy obserwowanych budowli. Wymienią przykłady najpiękniejszych takich obiektów w kraju i na świecie (pkt c). W grupach sporządzą model wybranego „cudu architektury” oraz odpowiedni rysunek budowli na płaszczyźnie. Z prac grup powstanie makieta i odpowiednie rysunki na płaszczyźnie. Na zakończenie pracy nad projektem mogą rozwiązać przykładowe zadania kształcące wyobraźnię przestrzenną (pkt b). LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI 1. Bobiński Z., Nodzyński P., Liga zadaniowa, Bydgoszcz 1996; 2. Gardiner T., Matematyczne potyczki, ciekawe zadania dla gimnazjalistów, część I i II, Nowa Era, Warszawa 2001; 3. Jędrzejewicz P., Bukiety matematyczne dla gimnazjum – zadania przygotowujące do konkursów, GWO, Gdańsk 2000; http://www.szkolalindow.scholaris.pl/pracownicy/marek_grzybowski/diagramy_ wykresy.doc http://www.parsival.pl/sasp/images/stories/cuda%20architektury2.ppt#259,5,P ałac Kultury i Nauki. 62 PROJEKT 2: Jak zaprojektować funkcjonalny obiekt w kształcie znanych figur przestrzennych przeznaczony, np. na POWUZ? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: potrafi dokonać klasyfikacji figur przestrzennych; zna podstawowe własności graniastosłupów, ostrosłupów oraz brył obrotowych i potrafi je wykorzystać w zadaniach problemowych; umie sporządzić modele brył i narysować znane figury przestrzenne na płaszczyźnie; zna wzory na pole powierzchni i objętość brył i potrafi je stosować w zadaniach praktycznych; potrafi porównać wielkości pól powierzchni i objętości brył, zamienia jednostki długości, pola i objętości; potrafi zaprojektować z modeli brył funkcjonalny i oryginalny model budynku przeznaczonego na …; umie narysować zaprojektowany model budynku na płaszczyźnie w rzucie równoległym; sporządzi plan budynku i zaproponuje odpowiednie wielkości poszczególnych elementów tego planu. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: W jaki sposób dokonać klasyfikacji figur przestrzennych?; Jak narysować siatki różnych brył i sporządzić ich modele?; W jaki sposób zaprojektować z modeli brył model budynku przeznaczonego na….?; Jak porównać wielkości poszczególnych części budowli i zaplanować ich rzeczywiste wymiary?; Jak narysować zaprojektowany model budynku na płaszczyźnie?; Jak sporządzić plan budynku? 63 Propozycje zadań do projektu: 1. Projektowanie z modeli brył budynku przeznaczonego na …. 2. Wykonanie planu z wykorzystaniem dostępnych programów. 3. Sporządzenie kosztorysu budowy 4. Opracowanie makiety o budynku przeznaczonego na… Przykładowy zestaw zadań na obliczanie pól powierzchni i objętości brył: 1. Oblicz objętość oraz pole powierzchni całkowitej czworościanu foremnego o krawędzi długości: a) 4 cm, b)83. 2. O ile procent objętość czworościanu foremnego o krawędzi 12 cm jest większa od objętości czworościanu foremnego o krawędzi 8 cm? 3. Oblicz wysokość czworościanu foremnego o polu powierzchni całkowitej równym 163 cm2. 4. Oblicz objętość ostrosłupa prawidłowego czworokątnego o polu podstawy 64cm2, wiedząc, że pole powierzchni całkowitej wynosi 384cm2. 5. W ostrosłupie prawidłowym czworokątnym krawędź boczna ma długość 10cm.Kąt między krawędzią boczną ostrosłupa a przekątną podstawy ma miarę 30. Oblicz pole powierzchni całkowitej i objętość ostrosłupa. 6. W ostrosłupie prawidłowym trójkątnym promień okręgu opisanego na podstawie ma 4 cm. Kąt między ścianą boczną a płaszczyzną podstawy ma miarę 60. Oblicz pole powierzchni całkowitej i objętość tej bryły oraz bryły podobnej do danej w skali k=0,25. 7. Promień koła wpisanego w podstawę ostrosłupa prawidłowego trójkątnego jest równy 2 cm. Wysokość ściany bocznej tworzy z płaszczyzną podstawy kąt 30. Oblicz pole powierzchni całkowitej i objętość bryły podobnej do danej w skali k=0,6. 8. Oblicz objętość i pole powierzchni całkowitej ostrosłupa otrzymanego przez odcięcie naroża sześcianu o krawędzi 12 cm płaszczyzną przechodzącą przez środki trzech krawędzi tego naroża. 9. W ostrosłupie prawidłowym czworokątnym krawędź boczna o długości 83 cm tworzy z wysokością ostrosłupa kąt 30. Oblicz objętość ostrosłupa. 64 Oblicz objętości brył powstałych z przecięcia ostrosłupa płaszczyzną równoległą do podstawy przechodzącą przez środek wysokości. 10. W sześcian o krawędzi 3 cm wpisano ostrosłup tak, że podstawy obu brył pokrywają się, a wierzchołek ostrosłupa znajduje się w górnym wierzchołku sześcianu. Oblicz stosunek objętości brył. Która z nich ma większą powierzchnię i o ile centymetrów kwadratowych? 11. Z sześcianu o krawędzi 10 cm odcięto naroże w ten sposób, że każda z krawędzi wychodzących z jednego wierzchołka została podzielona w stosunku 2:3 (licząc od wierzchołka). Oblicz jakim procentem objętości sześcianu jest objętość odciętego naroża. Ile razy powierzchnia sześcianu jest większa od powierzchni naroża? 12. Pole przekroju otrzymanego z przecięcia sześcianu płaszczyzną prostopadłą do podstawy i przechodzącą przez punkty dzielące sąsiednie krawędzie podstaw sześcianu w stosunku 2:3 licząc od jednego wierzchołka jest równe 102 cm2. Oblicz pole powierzchni całkowitej, objętość i długość przekątnej sześcianu. 13. Podstawą graniastosłupa jest romb, którego przekątne mają długości 10 cm i 6 cm. Wysokość graniastosłupa jest równa 12 cm. Oblicz pole powierzchni całkowitej, objętość i sumę wszystkich krawędzi tej bryły. 14. Sześcian przecięto płaszczyzną przechodzącą przez jeden z wierzchołków i przekątną podstawy. Pole tego przekroju wynosi 12 3 cm2. Oblicz objętość sześcianu podobnego do danego w skali k=5. 15. Podstawą graniastosłupa prostego jest trójkąt prostokątny wpisany w okrąg o średnicy 10 cm, a jedna z przyprostokątnych jest dwukrotnie większa od drugiej. Przekątna najmniejszej ściany bocznej graniastosłupa tworzy z płaszczyzną podstawy kąt 60. Oblicz pole powierzchni bocznej i objętość bryły. 16. Przekątna ściany bocznej graniastosłupa prawidłowego trójkątnego ma długość 83 cm i jest nachylona do płaszczyzny podstawy pod kątem 60. Oblicz objętość tej bryły. 17. Oblicz objętość graniastosłupa prawidłowego czworokątnego, w którym krawędź podstawy ma długość10 cm. Przekątna graniastosłupa tworzy z płaszczyzną podstawy kat 30. 65 18. Podstawą graniastosłupa prostego jest romb, którego boki mają długość 63 cm, a kąt rozwarty rombu ma miarę 120. Oblicz objętość tego graniastosłupa wiedząc, że jego pole powierzchni całkowitej wynosi 3843 cm2. 19. Pole przekroju zawierającego dwie przekątne sześcianu jest równe 642 cm2. Oblicz objętość sześcianu podobnego do danego w skali k=2. 20. Oblicz pole powierzchni całkowitej i objętość graniastosłupa prawidłowego trójkątnego, w którym przekątna przekroju przechodzącego przez krawędź boczną i wysokość podstawy ma długość 83 cm oraz tworzy z wysokością tego graniastosłupa kąt 60. 21. Dwa równe koła rozcięto w następujący sposób: pierwsze - na cztery przystające wycinki, drugie - na trzy przystające wycinki. Wszystkie wycinki zwinięto w stożki. Z którego podziału suma objętości stożków jest większa? 22. Po rozwinięciu powierzchni bocznej stożka otrzymano wycinek koła o promieniu 6 i kącie środkowym 240◦. Oblicz objętość tego stożka. 23. Przekrój osiowy stożka jest trójkątem o obwodzie 18, a pole podstawy stożka jest równe połowie pola powierzchni bocznej. Oblicz objętość tego stożka. 24. Powierzchnia boczna walca po rozwinięciu jest prostokątem o bokach długości 10 cm i 50 cm. Pod jakim kątem przekątna przekroju osiowego jest nachylona do podstawy walca? 66 Przykładowy projekt budynku: Przykładowy plan budynku http://gazetadom.pl/Ladny-Dom/5,62805,3078293.html?i=8 Źródło: Projekt budynku, http://gazetadom.pl/Ladny-Dom/5,62805,3078293.html?i=7 Przykładowy rysunek budowli złożonej z różnych brył. 67 Plan budynku z d) Jest to figura niemożliwa ( drzwi nie dają się ani otworzyć, ani zamknąć). Jak narysować rysunek prawidłowo? To jest rysunek prawidłowy. 68 Źródło: Plan budynku, http://images.google.pl/images?hl=pl&lr=&rlz=1G1GGLQ_PLPL248&um=1&q=rzuty+bry %C5%82&sa=N&start=414&ndsp=18 (15.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie, przy pomocy metod aktywnych, zapoznają się z podstawowymi pojęciami projektu ( graniastosłupy, ostrosłupy, bryły obrotowe i złożone, siatki brył, rysunki brył na płaszczyźnie, bryły platońskie i ich siatki). Rozwiążą przykładowe zadania w celu utrwalenia umiejętności matematycznych z działu: Figury geometryczne w przestrzeni. Zaprojektują z brył funkcjonalny budynek przeznaczony na … i sporządzą makietę oraz plan tego obiektu. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI http://gazetadom.pl/Ladny-Dom/5,62805,3078293.html?i=7 http://images.google.pl/images?hl=pl&lr=&rlz=1G1GGLQ_PLPL248&um=1&q=rzu y+bry%C5%82&sa=N&start=414&ndsp=18 69 PROJEKT 3: Jaki obiekt w kształcie brył złożonych mógłby wzbogacić naszą okolicę? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna budowle w kraju i na świecie zbudowane z różnych brył złożonych; potrafi wyodrębnić podstawowe elementy tych budowli; potrafi wybrać funkcjonalny i atrakcyjny obiekt, który wzbogaciłby jego okolicę; umie narysować wybrany budynek na płaszczyźnie; potrafi wprowadzić zmiany w projekcie w celu dostosowania jego wyglądu i wielkości do założonych potrzeb; zna warunki zabudowy i zagospodarowania terenu; zna wymagania ustawy Prawo budowlane, przepisy i obowiązujące polskie normy; potrafi zorganizować i urządzić pracownię zajęć matematycznych wykorzystując figury geometryczne (np. bryły platońskie, wielokąty foremne); zaprojektuje, np. obejście budynku, logo szkoły, stronę internetową; sporządzi projekty wykorzystując również komputer, Internet, programy komputerowe,… MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak wybrać funkcjonalny i atrakcyjny obiekt, który wzbogaci wybraną okolicę?; Jakie należy wprowadzić zmiany w projekcie w celu dostosowania wyglądu i wielkości budynku do założonych potrzeb?; Jak narysować projekt obiektu i jego plan?; Jak wyznaczyć plac pod budowę zgodny z warunkami i zagospodarowania terenu i ustawą prawo budowlane?; Jak zorganizować i urządzić pracownię zajęć matematycznych ?; Jak zaprojektować obejście budynku?; 70 zabudowy W jaki sposób wykorzystać komputer, Internet, kalkulator do wykonania projektów? Propozycje zadań do projektu: 1. Wyznaczanie placu pod budowę. 2. Projektowanie obejścia budynku np. szkoły…. 3. Wykonanie projektu i planu budynku przeznaczonego na… 4. Urządzenie funkcjonalnej pracowni matematycznej Materiały do realizacji a) bryły platońskie: Wielościany foremne to bryły, których wszystkie ściany są przystającymi wielokątami foremnymi i w których z każdego wierzchołka wychodzi tyle samo krawędzi. Z trójkątów równobocznych złożyć można trzy bryły idealne - tetraedr (czworościan foremny), oktaedr (ośmiościan foremny), ikosaedr (dwudziestościan foremny). Bryły te, według Platona, odpowiadają trzem elementom (ogień, powietrze, woda). Czwarty element - ziemię, reprezentuje heksaedr (sześcian), którego każda ściana da się podzielić na dwa trójkąty, jest więc też zbudowany z trójkątów. Istnieje wreszcie piąta bryła foremna - dodekaedr, zbudowana z 12 pięciokątów regularnych, którą Platon uznał za zespolenie całości, bryłę łączącą wszystkie elementy. czworościan-wszystkie ściany są trójkątami równobocznymi. 71 sześcian- wszystkie ściany są kwadratami. Dwunastościan Dwudziestościan Wielościany platońskie Istnieje dokładnie 5 wypukłych wielościanów foremnych, tzn. takich, których wszystkie ściany są wielokątami foremnymi jednego rodzaju i których wszystkie wierzchołki są identyczne. Noszą one wspólną nazwę brył platońskich, chociaż nie Platon był ich odkrywcą - znane były one na wiele lat przed nim. W dialogu "Timaios" Platon opisuje całą piątkę i wiąże je z żywiołami i Wszechświatem 72 - czworościan-ogień, sześcian-ziemia, ośmiościan-powietrze, dwudziestościan- woda i wreszcie dwunastościan-Wszechświat. Wielu historyków matematyki uważa, że najsłynniejsze dzieło matematyczne wszech czasów - "Elementy" Euklidesa - zostało napisane po to, aby opisać ich matematyczne własności i podać sposoby ich konstrukcji. WIELOŚCIANY PLATOŃSKIE WYKONANE TECHNIKĄ SNAPOLOGI ZA POMOCĄ "MODUŁÓW" Dwunastościan foremny zbudowany z 12 pięciokątów foremnych Dwudziestościan foremny zbudowany z 20 trójkątów równobocznych. 73 WIELOŚCIANY PLATOŃSKIE WYKONANE TECHNIKĄ ORIGAMI ZA POMOCĄ "ŁĄCZNIKÓW” Dwunastościan foremny zbudowany z elementów przypominająch stożki o podstawie pięciokąta foremnego można zauważyć, że z każdego elementu wychodzi pięć łączników. Dwunastościan foremny - w tej bryle "stożki" o podstawie pięciokąta są wklęsłe, tu również widać, że z każdego stożka wychodzi pięć łączników. 74 Gwiazda dwudziestoramienna. Jest zbudowana na bazie dwudziestościanu foremnego. Gwiazdy dwudziestoramienne są bryłami ozdobnymi i mogą się podobać. WIELOŚCIANY PLATOŃSKIE 1.CZWOROŚCIAN FOREMNY - zbudowany z 4 trójkątów równobocznych 2. SZEŚCIAN - zbudowany z 6 kwadratów 3. OŚMIOŚCIAN FOREMNY - zbudowany z 8 trójkątów równobocznych 4. DWUNASTOŚCIAN FOREMNY - zbudowany z 12 pięciokątów foremnych 5. DWUDZIESTOŚCIAN FOREMNY - zbudowany z 20 trójkątów równobocznych Źródło: Bryły platońskie, http://www.matematyka.wroc.pl/book/siatki-wielo%C5%9Bcian%C3%B3wplato%C5%84skich-0 (20.11.2009) 75 b) przykładowe mozaiki matematyczne: 76 Źródło: Mozaiki matematyczne, http://www.profesor.pl/mat/na8/na8_d_danielkiewicz_030925_2.php?id_m=7066 c) wzory chodników Źródło: http://www.varsovia.pl/varsovia/index.phpframe=main&mapa=0&item=3609&top=3501.htm (21.11.2009) 77 Propozycja przebiegu zajęć Zajęcia w całości mogą być przeprowadzone z zastosowaniem komputera. Dotyczy to wyboru odpowiedniego projektu i planu budowli, urządzenia pracowni, obejście budynku, logo szkoły, strony internetowej. Figury geometryczne w punktach b) i c) mogą być wykorzystane do urządzenia pracowni zajęć matematycznych i obejścia budynku ( parkiety, płytki, chodniki, logo, wg pomysłu uczniów), a także jako elementy dekoracyjne. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: http://www.matematyka.wroc.pl/book/siatki-wielo%C5%9Bcian%C3%B3wplato%C5%84skich-0 http://www.profesor.pl/mat/na8/na8_d_danielkiewicz_030925_2.php?id_m=7066 http://www.varsovia.pl/varsovia/index.phpframe=main&mapa=0&item=3609&top=3501.htm 78 MODUŁ IV: Zegar odmierza czas Wprowadzenie do modułu Czas to pojęcie względne; jego drobiny płynące niezauważalnie zamknięte są niczym piasek w klepsydrze wszechświata. Czas – iluzja czy rzeczywistość? Współczesna nauka zajmuje się problemem percepcji upływu czasu dopiero od niedawna. A jednak jest czymś odczuwanym przez wszystkie organizmy od początków istnienia życia. Od skromnej pleśni po gatunek ludzki wszystkie cykle rozwojowe wyznaczone są w czasie. Zegary biologiczne ludzi tykają od chwili poczęcia aż po śmierć – odmierzając godziny, miesiące i lata, nieuchronnie i ostatecznie. Problem ze zrozumieniem natury czasu dzielącego się na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość od dawna zaprząta umysły ludzkie. Jeden z najsłynniejszych dawnych myślicieli św. Augustyn pisał: „Czymże więc jest czas?.... Te dwie dziedziny, przeszłość i przyszłość - w jakiż sposób one istnieją, skoro przeszłości już nie ma, a przyszłości jeszcze nie ma.’’ Czy czas jako taki jest fikcją? W końcu tak naprawdę wcale nie obserwujemy upływu czasu. Faktycznie widzimy jedynie to, że późniejsze stany świata różnią się od stanów wcześniejszych, które zachowaliśmy w pamięci. Jednak dla większości ludzi jest on nie tylko realny, powoduje, że żyjemy w rytm zegara niezależnie od tego, czy wynika to z naszej natury czy zostało nam wpojone przez otoczenie, w którym żyjemy. Jeśli nawet to złudzenie, to twardo trzymamy się trzech wymiarów przestrzennych celebrując urodziny, Boże Narodzenie czy Sylwestra, udowadniając sobie własne poczucie zakorzenienia w czasie. Choć na co dzień chętnie mówimy o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, tak naprawdę realna jest dla nas jedynie chwila obecna. Przeszłość już nie istnieje, jest tylko wspomnieniem, natomiast przyszłość to czas nieokreślony z czym dopiero przyjdzie nam się zmierzyć! W ten sposób teraźniejszość nieustannie przesuwa się do przodu stając się przyszłością, aby w chwilę potem stać się raz na zawsze przeszłością. Albert Einstein tak oto pisał w liście do przyjaciela: „ Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość to jedynie złudzenia, aczkolwiek uporczywie nam się narzucające”. 79 Czym jest czas? Jak go uchwycić? Czy możemy powiedzieć, że czas płynie? Te i wiele innych pytań od wieków nasuwa się filozofom, mędrcom, astronomom, fizykom i naukowcom. Już w przeszłości wielu filozofów analizowało te zagadnienia i to co normalnie rozumiemy przez upływ czasu. Upływ czasu oznacza przecież ruch. A czy ma sens ruch czasu jako takiego? W stosunku do czego miałby się on przemieszczać? Podczas gdy inne rodzaje ruchu odnoszą ten proces fizyczny do drugiego, rzekomy upływ czasu odnosiłby się do niego samego. Już postawienie najprostszego pytania: jak szybko płynie czas, obnaża absurdalność tej idei. Oczywista odpowiedź: w tempie sekundy na sekundę, w istocie nie wyjaśnia niczego i ma taką wartość naukową jak wyrocznie Pytii. Według jednej z głównych szkół starożytnych filozofii presokratycznej – szkoły eleackiej, byt jest jeden, wieczny i niezmienny, a ruch nie istnieje, gdyż byłby przechodzeniem od bytu do niebytu. Czas przyrównywano do lecącej strzały, znanej z paradoksów Zenona z Elei, które broniły poglądów o nieistnieniu mnogości, przestrzeni i ruchu we wszechświecie bądź też do płynącej rzeki, której wartki strumień unosi nas nieubłaganie w przyszłość (Heraklit: pánta rhei - teoria wiecznego ruchu i zmiany w świecie). Niektórzy filozofowie utrzymują, że samo pojęcie upływu czasu nie ma sensu, a mówienie o rzece czy strumieniu czasu wynika z niezrozumienia istoty rzeczy. Podobne argumenty były już wysuwane przez myślicieli starożytnej Grecji m.in. Parmenidesa. Poglądy te stały się tematem do rozważań poetyckich. Jedni uznawali czas jako rzecz związaną z życiem ludzkim i jego przemijaniem jak Edward Stachura: ‘’Przysięgam wam, że płynie czas! Że płynie czas i zabija rany! Przysięgam wam, przysięgam wam. Przysięgam wam, że płynie czas! Że zabija rany – przysięgam wam!’’ A co na te wszystkie poglądy nauka? Wydaje się, że naukowcy mają swoje zdanie na temat czasu! Nie poddający się emocjom fizycy, bez obciążeń teistycznych, również mieli problemy przy próbach zmierzenia się z kwestią czasu. Większość z nich podpisałoby się zapewne pod tezą: wprawdzie upływ czasu nie ma charakteru realnego, lecz sam czas jest w równym stopniu realny jak przestrzeń. Choć naukowcom nie udało się zlokalizować żadnego 80 ‘’narządu czasu’’ w mózgu biolodzy coraz lepiej poznają biorytmy i potrafią już w przybliżeniu określić rejony mózgu odpowiedzialne za to, że wśród przyjaciół czas upływa nam szybciej, a dłuży się niemiłosiernie, gdy jesteśmy w pracy. Na podstawie tego należy przyjąć, że upływ czasu ma charakter subiektywny, a nie obiektywny. W znanej obecnie fizyce nic nie odpowiada upływowi czasu, a zdaniem fizyków czas nie tyle płynie, ile po prostu jest. Według jednej z definicji, czas stanowi kontinuum rozciągające się od przeszłości w przyszłość, w którym poszczególne zdarzenia następują kolejno po sobie. Wziąwszy pod uwagę, że w rozważaniach fizycznych i filozoficznych dotyczących czasu nie znaleziono żadnych realnych przejawów jego upływu, pozostajemy wciąż z nierozwikłaną zagadką. A może czas polega na czymś trudno uchwytnym, czego nauka jeszcze nie zidentyfikowała? Mimo wszystkich opinii i poglądów na temat istnienia czasu myślę, że najlepiej problem jego upływu opisuje Biblia w Księdze Eklezjatesa: „Wszystkie rzeczy mają swój czas, i swym zamierzonym biegiem przemija wszystko pod słońcem. Czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono, czas zabijania i czas leczenia, czas rozwalania i czas budowania, czas płaczu i czas śmiechu, czas narzekania i czas tańczenia, czas rozrzucania kamieni i czas zbierania, czas ucisków czas wstrzymania się od ucisków, czas nabywania i czas tracenia, czas chowania i czas odrzucenia, czas darcia i czas zszywania, czas milczenia i czas mówienia, czas miłowania i czas nienawidzenia, czas wojny i czas pokoju. (...)’’ Osobny problem istnienia czasu stanowi koncepcja sposobu jego pomiaru. Od stuleci jedną z głównych sił napędowych postępu w nauce i technice jest dążenie do jak najdokładniejszego określenia upływu czasu. W dziejach człowieka umiejętność ta była zawsze bezpośrednio związana ze wzrostem możliwości oddziaływania na środowisko. Rachubę czasu zapoczątkowano ponad 20 tys. lat temu, gdy myśliwi epoki lodowcowej zaczęli wykonywać nacięcia na drewnie lub kości, przypuszczalnie oznaczające kolejne dni pomiędzy fazami Księżyca. Dopiero około 5 tys. lat temu Babilończycy i Egipcjanie wynaleźli kalendarz na potrzeby uprawy roli i innych celów wymagających świadomości upływającego czasu. Starożytni Grecy i Rzymianie używali zegarów słonecznych i wodnych do jego pomiaru, które później stały się powszechne w całej Europie. Średniowieczni rzemieślnicy skonstruowali zegar mechaniczny, 81 jednak przełomem okazało się użycie wahadła do regulacji chodu zegara. Skonstruowane później precyzyjne zegary rozwiązały problem dokładnego pomiaru czasu, a tym samym słowa ks. Jana Twardowskiego: „ Czasu się nie mierzy, czas się waży” stały się czasem przeszłym. Źródło: Czas-iluzja czy rzeczywistość http://fizykomania.w.interia.pl/czas.html ( 13.11.2009) Czym jest czas? Jak go uchwycić? Czy możemy powiedzieć, że czas płynie? – odpowiedzi na te i inne pytania będą szukali uczniowie realizując projekty tego modułu. 82 PROJEKT 1: Jak upływ czasu zmienia środowisko, otoczenie? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: rozumie, że upływ czasu jest pojęciem względnym; zna jednostki czasu w przeszłości i teraźniejsze; zna różne przyrządy do mierzenia czasy i potrafi go mierzyć; dostrzega zmiany w środowisku, otoczeniu związane z upływem czasu; potrafi zamieniać jednostki czasu; umie przeprowadzić obserwacje środowiska dotyczące zachodzących zmian; zna przyczyny i skutki ocieplenia klimatu i dostrzega zachodzące zmiany w florze i faunie; potrafi określić wiek niektórych roślin i zwierząt, np. drzew, …; potrafi zapobiegać niekorzystnym zmianom w środowisku, przyrodzie; zna własności koła i okręgu i potrafi je wykorzystać w zadaniach praktycznych. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak mierzono czas dawniej, a jak obecnie?; Jak upływ czasu wpływa na środowisko, otoczenie?; Jak próbować zapobiegać niekorzystnym zmianom w środowisku?; Na ile ocieplenie klimatu jest realnym problemem?; Propozycje zadań do projektu: 1. Mierzenie czasu dawniej i dziś. 2. Określanie upływu czasu w środowisku 83 3. Projektowanie działań związanych z ochroną środowiska. 4. Określanie wieku różnych elementów środowiska, np. drzew, …. 5. Określenie wskaźników zmian klimatycznych. Podstawowe jednostki czasu: sekunda = jednostka podstawowa minuta = 60 sekund kwadrans = 15 minut = 900 sekund godzina = 60 minut = 3600 sekund doba astrologiczna (dzień) = 24 godziny = 1440 minut = 86400 sekund tydzień = 7 dni = 168 godzin = 10080 minut = 604800 sekund miesiąc = 4 tygodnie = 28, 29, 30 lub 31 dni = 672, 696, 720 lub 744 godzin = 40.320, 41.760, 43.200 bądź 44.640 minut = 2.419.200, 2.505.600, 2.592.000, 2.678.400 sekund. rok = 12 miesięcy = 53 tygodnie = 365 lub 366 dni = 8760, 8784 godzin= 525.600, 527.040 minut = 31.536.000, 31.622.400 sekund Jednostki stosowane dawniej: Wozogodzina (wzh) - stosowana zwyczajowo w transporcie kołowym. Jednostka czasu zaangażowania środków transportu w wykonanie określonych czynności, oblicza ile czasu minęło od rozpoczęcia do zakończenia wykonywanej czynność Pacierz - zwyczajowa, pozaukładowa miara czasu równa około 25 sekund – stanowiąca okres czasu potrzebny na odmówienie chrześcijańskiej modlitwy Ojcze Nasz. Zdrowaśka - dawna jednostka miary czasu odpowiadająca około 20 sekund – stanowi okres czasu potrzebny na odmówienie chrześcijańskiej modlitwy Zdrowaś Maryjo. „Czas nie z tej ziemi” Sol - marsjański odpowiednik ziemskiej doby słonecznej, czas pomiędzy kolejnymi górowaniami Słońca na planecie Mars. Wynosi on 24 godziny, 39 minut i 35244 sekund (dla porównania: ziemska doba słoneczna trwa średnio 24 godziny, 0 minut i 0,002 sekund). 84 Rok księżycowy-okres złożony z 12 miesięcy synodycznych (po 29 lub 31 dni) i jednego krótkiego miesiąca dodatkowego. Stosowany jest między innymi w starożytnej Mezopotamii i starożytnym Izraelu. Olimpiada - okres pomiędzy dwoma następującymi po sobie igrzyskami. Zazwyczaj trwał około 4 lat. Co tyle lat odbywały się starożytne igrzyska w Olimpii i właśnie stąd wywodzi się nazwa tego okresu. Doba słoneczna - okres pomiędzy dwoma kolejnymi górowaniami Słońca. Średnia długość, przyjęta umownie za wartość stałą doby słonecznej wynosi 24 godziny – w rzeczywistości średnia doba słoneczna jest coraz dłuższa i wydłuża się średnio o około 16 μs (mikrosekund) rocznie. Doba księżycowa -okres pomiędzy dwoma kolejnymi górowaniami Księżyca (23 godzin, 50 minut i 42 sekundy). Doba cywilna - okres pomiędzy godziną 24:00 jednego dnia i godziną 24:00 dnia następnego w danej strefie czasowej. Doba pokładowa - czas odmierzany na statku przemieszczającym się przez strefy czasowe, liczony od momentu rozpoczęcia podróży. Doba - jednostka miary upływu czasu, związana z obrotem Ziemi wokół własnej osi . Jako legalna, urzędowa jednostka czasu, zdefiniowana jest jako czas trwania 24 godzin = 1440 minut = 86400 sekund. Era - okres w dziejach Ziemi Dekada - 10 dni w odniesieniu do miesiąca albo 10 lat w odniesieniu do wieku Epoka - okres w dziejach ludzkości. Wiek (stulecie) - 100 lat Tysiąclecie (milenium) - 1000 lat Dłuższy czas: Kwartał – 3 miesiące. Semestr - wyodrębniony okres w roku akademickim lub szkolnym. W Polsce jest to najczęściej połowa tego roku. Na koniec semestru wystawiane są oceny (w szkołach) lub organizowane są kolokwia i egzaminy (w szkołach wyższych) pozwalające na zaliczenie materiału przerabianego podczas tego okresu (tzw. zaliczenie semestru). 85 Kwadrans akademicki - zwyczaj na wyższych uczelniach, który pozwala na opuszczenie bez żadnych reperkusji studentom zajęć, gdy prowadzący je spóźnia się ponad piętnaście minut. Rok szkolny - jednostka miary czasu nauki i zajęć w szkołach podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, obejmująca rok począwszy od oznaczonego miesiąca, np. od września. W szkołach wyższych nosi nazwę roku akademickiego. W Polsce, zgodnie z brzmieniem ustawy o systemie oświaty, rok szkolny we wszystkich szkołach rozpoczyna się z dniem 1 września każdego roku, a kończy 31 sierpnia następnego roku, co oznacza, że liczy tyle dni, ile rok kalendarzowy. Pojęcie roku szkolnego jest często mylone z pojęciem czasu trwania zajęć szkolnych. Rok szkolny dzieli się na semestry. Źródło: Jednostki czasu, http://www.jednostki.adgraf.net/jednostki_czasu.php (15.11.2009) Przyrządy do mierzenia czasu: Zegar – to przyrząd służący do mierzenia czasu. W starożytności używano głównie zegarów słonecznych i klepsydr piaskowych lub wodnych. Stosowano również zegary ogniowe, które mierzyły czas długością spalającego się knota lub ilością wypalonej oliwy. Wyróżnia się: 1. zegary monumentalne, związane z architekturą, np. wieżowe, 2. zegary przenośne, przeznaczone do użytku osobistego lub do wnętrz mieszkalnych. Historia (najważniejsze zegary) 1. Zegar słoneczny – III wiek p.n.e. 2. Klepsydra – III wiek p.n.e. 3. Zegar wahadłowy – XVI wiek 4. Zegar / zegarek – XX wiek 5. Zegar elektroniczny – XXI wiek Źródło: Czas – metody pomiaru dawniej i dziś http://www.sciaga.pl/tekst/30541-31-czas_metody_pomiaru_dawniej_i_dzis (18.11.2009) 86 Zanieczyszczenie środowiska geograficznego w ujęciu globalnym i regionalnym Wpływ środowiska na działalność człowieka jest widoczny. Środowisko dostarcza człowiekowi zasobów niezbędnych do jego egzystencji. Człowiek na przestrzeni lat w znacznym stopniu przekształcił środowisko przyrodnicze. Pogarszanie się stanu środowiska stanowi jeden z poważniejszych problemów, z którymi musi zmierzyć się współczesny człowiek. Środowisko przyrodnicze powinno być nie tylko chronione, ale także kształtowane. Zagrożenia środowiskowe o charakterze demograficznym wynikają głównie z koncentracją działalności gospodarczej. Przyspieszenie procesów wzrostu liczby ludności świata i rozwój przemysłu wywiera najistotniejszy wpływ na stan środowiska przyrodniczego. Każdy człowiek urodzony w kraju wysoce rozwiniętym (np. w Stanach Zjednoczonych) obciąża ok. 50 razy bardziej zasoby naturalne środowiska, niż urodzony np. w Indiach. Kraje wysoko rozwinięte zużywają 75 % energii, 80 % wszystkich surowców, oraz produkują 80 % całkowitej liczby odpadów na naszej planecie. Warto także zaznaczyć, że ludność krajów wysoce rozwiniętych stanowi tylko 25 % ludności świata. Według prognoz ONZ w roku 2025 liczba ludności naszej planety przekroczy 8,5 mld osób. Im większa aglomeracja miejska, tym więcej produkuje szkodliwych substancji niekorzystnych dla środowiska przyrodniczego. Wielkie miasta przyczyniają się także do wzrostu zanieczyszczenia powietrza, wód, oraz do dużej koncentracji bakterii i wirusów. Ogromne ilości odpadów są gromadzone na terenie miast. Niszczenie środowiska przyrodniczego rozpoczęło się właśnie w krajach wysoko rozwiniętych, w wyniku intensywnych procesów industrializacji (uprzemysłowienia), urbanizacji i militaryzacji. Podstawowymi źródłami zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego jest przemysł i transport. Problemy powstałe na skutek tych procesów nabrały charakteru globalnego i dotyczą obecnie także krajów słabo rozwiniętych. Główne problemy związane z degradacją środowiska w krajach rozwiniętych i rozwijających mają zupełnie inne przyczyny. W krajach rozwijających się głównym problemem jest sytuacja finansowa. Państwa te zaspokajają podstawowe potrzeby swoich obywateli kosztem ochrony środowiska. Istotną rolę w globalnych problemów środowiskowych odgrywają także czynniki społeczno- kulturowe, do których zaliczyć należy: świadomość ekologiczną, racjonalne wykorzystanie czy podejmowanie działań proekologicznych. 87 zasobów środowiska, Podstawowym problemem środowiskowym współczesnego świata jest zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Polega ona na wprowadzeniu do powietrza substancji stałych, cieplnych, czy gazowych, które negatywnie wpływają na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę, wody, gleby, lub spowodować znaczne zmiany w środowiskach. Główne zanieczyszczenia, które przedostają się do powietrza atmosferycznego można podzielić na pyły i gazy. Pyły wpływają na zmianę właściwości fizyczne powietrza. Przyczyną zmiany właściwości chemicznych są gazy ( tlenek i dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, czy związki azotu ). Na świecie w wyniku działalności człowieka do atmosfery emituje się rocznie ponad 20 mln ton związków węgla, oraz 700 mln ton innych gazów i pyłów. Prognozuje się, że do końca tego stulecia ilość dwutlenku węgla w atmosferze może zwiększyć się o 30 %. Rozwój przemysłu spowodował zaburzenia składu chemicznego atmosfery ziemskiej. Wynikiem efektu cieplarnianego są zmiany klimatyczne. W wyniku ostatnich 150 lat temperatura na powierzchni naszej planety wzrosła o 1°C. Skutkiem ocieplenia się klimatu są: m.in. anomalie klimatyczne takie jak: powodzie, susze, pustynnienie, cyklony, huragany itd. Ocieplenie się klimatu powoduje także topnienie lodowców, Lodowiec Larsen B. na Antarktydzie topi sie w bardzo szybkim tempie (rocznie ubywa kilka tys. km2 lodowca ). Istotnym problemem środowiskowym o wymiarze globalnym jest także zjawisko ubytku ozonu w atmosferze nazywamy dziurą ozonową. Do powstawania dziury ozonowej przyczynia się głównie nadmiar freonów stosowanych w produkcji aerozoli (np. niektórych perfum), materiałów izolacyjnych, urządzeń chłodniczych, czy rozpuszczalników. Nawet całkowite zaprzestanie produkcji freonów nie przyniosłoby widocznych rezultatów, gdyż proces rozkładu tego związku w atmosferze jest długotrwały. Skutki produkcji freonów będą odczuwalne prawdopodobnie jeszcze przez następne 150 lat. Dziura ozonowa ze względu na warunki klimatyczne początkowo widoczna była nad Antarktydą. Spadek ozonu w tamtym regionie w latach osiemdziesiątych sięgał 50 %. Obecne badania pozwalają twierdzić, że warstwa ozonu w skali całej planety zmniejszyła się o 5 %. Pogłębiający się proces zaniku ozonu może doprowadzić do licznych anomalii klimatycznych na naszej planecie. Innym zagrożeniem o charakterze globalnym jest zwiększona emisja tlenku siarki S02, nadmierne ilości tego związku przyczyniają się do powstawania kwaśnych deszczy. Powodują one degradację lasów, szaty roślinnej, czy choroby zwierząt 88 i ludzi. Wzrost produkcji S02 wywołany jest intensyfikacją produkcji przemysłowej. Lasy w Polsce, Czechach i Niemczech, są szczególnie narażone na degradację w wyniku kwaśnych deszczy. W coraz większych ilościach emitowane są do atmosfery toksyczne związki fluoru, oraz spaliny samochodowe, zawierające trujące związki ołowiu, oraz rakotwórcze węglowodory aromatyczne. Istotnym problemem środowiskowym przybierającym zarówno charakter globalny jak i regionalny jest zanieczyszczenie wód. Woda stanowi prawie 70 % masy człowieka. Średnie spożycie wody wynosi 2- 2,5 litra na mieszkańca. Obecnie mieszkańcy miast w krajach rozwiniętych zużywają trzykrotnie więcej wody, niż mieszkańcy wsi. Najwięcej wody zużywa przemysł elektroenergetyczny, włókienniczy, chemiczny, hutniczy, oraz spożywczy. Powstawanie wielkich aglomeracji, regulacja rzek, nieracjonalna gospodarka rolna przyspieszają wyczerpywanie się zasobów wodnych. Rocznie na świecie nawadnianych jest prawie 220 mln ha gruntów ornych. Obecnie człowiek zużywa około 3000 km3 wody rocznie. W procesie obiegu wody do atmosfery wraca tylko 2/3 tej ilości. Straty wywoływane są głównie sztucznym retencjonowaniem wody i ograniczaniem odpływu z lądów i mórz. Nadmierna eksploatacja wód rzek Syr-darii i Amu-darii wykorzystywanych do nawadniania rozległych pól ryżowych spowodowała zanik Jeziora Aralskiego. Proces ten jest uważany za jedną z największych klęsk ekologicznych. Powierzchnia tego jeziora zmniejszyła się o połowę. Rozbudowa systemu nawadniającego spowodowała rzeki zasilają to jezioro jedynie przez krótki okres w roku. Częste na tym obszarze burze piaskowe transportujące duże ilości soli, pyłów, oraz nawozów przyczyniają się do występowania licznych chorób układu oddechowego, a także do znacznych strat w rolnictwie. Duże zapotrzebowanie na wody Nilu spowodowało sztuczną regulację tej rzeki. Zablokowało to odpływ do Morza Śródziemnego. Morze to należy do najbardziej zanieczyszczonych akwenów. Pozbawione ono zostało dopływu jedynych czystych wód słodkich. Regulacja i uniemożliwienie naturalnego wylewu spowodowała także utracenie zdolności wód do użyźniania gleb rzecznych. Znacznym problemem jest także degradacja wód, czyli niekorzystne zmiany ich cech fizycznych oraz chemicznych spowodowane wprowadzeniem do nich nadmiernych ilości substancji organicznych i nieorganicznych. Najbardziej narażone na zanieczyszczenie są wody powierzchniowe, oraz gruntowe, a w mniejszym stopniu głębinowe i morskie. Największe skażenie wód morskich 89 powodują związku ołowiu, rtęci, oraz ropa naftowa, która pojawia się na powierzchni mórz i oceanów w wyniku katastrof tankowców, czy wycieków z platform wiertniczych. W 1991 roku podczas wojny w Zatoce Perskiej do morza dostał się prawie 6 mln baryłek ropy naftowej. Utworzyła się wtedy plama naftowa o powierzchni 1600 km2. Ropa przemieszczona została przez prądy morskie. Na skutek tego zginęło wiele zwierząt morskich, oraz nastąpiła degradacja raf koralowych. Szacuje się, że zanieczyszczenie wód morskich substancjami ropopochodnymi w 30 % jest skutkiem transportu ropy naftowej. Rośnie także ilość ścieków, które odprowadzane są do mórz i oceanów. Ścieki komunalne zawierają głównie detergenty, oraz duże ilość bakterii i drobnoustrojów. Dużym problemem jest także zanieczyszczenie wód powierzchniowych, głównie rzek. Według Światowej Organizacji Zdrowia blisko 80 % chorób wywołane jest spożyciem nieczystej wody. Kolejnym istotnym zagrożeniem dla środowiska naturalnego jest degradacja powierzchni Ziemi. Spośród wszystkich wyczerpujących się zasobów naturalnych największe straty odnotowuje się w powierzchniowej warstwie gleby. W wielu rejonach na świecie można zaobserwować degradację gleb, która przejawia się erozją, utratą składników organicznych, pustynnieniem, zakwaszeniem, zasoleniem, czy alkalizacją (nadmiernym gromadzeniem się związków sodu). Podstawowym źródłem zanieczyszczeń glebowych jest transport (głównie spaliny). Nieracjonalna gospodarka rolna przyczynia się do degradacji warstwy glebowej. Nawożenie substancjami mineralnymi, oraz stosowanie środków chemicznych jest główną przyczyną zanieczyszczeń glebowych. Istotnym problemem jest także erozja gleb. Zjawisko to przybiera największe rozmiary w klimatach tropikalnych. Erozja gleby polega na jej fizycznej degradacji, (zbicia gleby, utraty porowatości, czy utworzenia skorupy), oraz co za tym idzie na utracie składników odżywczych. Erozja gleb jest szczególnie widoczna w Ameryce Południowej, Afryce i Azji. Brak wystarczających składników pokarmowych gleby dotyczy 68 mln ha użytków rolnych w Ameryce Południowej, 45 mln ha w Afryce i 15 mln ha w Azji. Badacze alarmują, że jeśli obecne tempo erozji gleb nie zostanie zahamowane to w najbliższej przyszłości 1/3 powierzchni gruntów ornych na świecie ulegnie wyjałowieniu. Istotnym problemem jest także pustynnienie, czyli degradacja gleby związana ze środowiskiem suchym, bądź półsuchym. Proces ten prowadzi do spadku produktywności gleb w wyniku rozprzestrzeniana się krajobrazu pustynnego. 90 Za region najbardziej zagrożony pustynnieniem uważa się Sahel obejmujący południowe obszary Sahary. Za podstawową przyczynę pustynnienia uważa się nadmierny wypas. Proces pustynnienia Sahelu spowodowany jest także nadmiernym wypalaniem traw. Pustynnieniem zagrożone są także południowozachodnie stany USA, większość obszaru Australii, czy Azji środkowej. Za jeden z najbardziej skażonych zanieczyszczeniami rejonów świata uważa się tzw. „czarny trójkąt” u zbiegu granic Polski, Niemiec i Czech. Z tego obszaru pochodzi 1/3 europejskiej emisji SO2. Najwięcej zanieczyszczeń w tym regionie emitują elektrownie zlokalizowane w północnych Czechach. Dużym poziomem zanieczyszczeń cechuje się także Zagłębie Ruhry w Niemczech. Jest to jeden z największych regionów przemysłowych w Europie. Katastrofą ekologiczną jest także dotkniętych wiele regionów w Rosji (obszary eksploatacji gazu i ropy naftowej na Syberii) Kazachstanie i w Ukrainie. Obszarem szczególnie zagrożonym jest niewątpliwie Czarnobyl, gdzie na skutek awarii reaktora atomowego skażone zostały wody, oraz gleby. Na skutek emisji pierwiastków promieniotwórczych doszło do naruszenia kodu genetycznego. Źródło: Globalne i regionalne problemy środowiskowe, http://geografia.na6.pl/globalne-i-regionalne-problemy-srodowiskowe (21.11.2009) Oznaczanie wieku drzew Pomiarem wieku, wysokości oraz przyrostu drzew i drzewostanów zajmuje się dziedzina dendrologii (nauki o drzewach) - dendrometria. Dziedzina ta rozwinęła się wówczas, gdy drewno stało się cennym artykułem. Po co określać wiek drzewa? Mierząc wiek drzew można określić szybkość ich wzrostu w poszczególnych okresach życia drzewa, co pozwala na wyciąganie odpowiednich wniosków, co do hodowli poszczególnych gatunków drzew na danym siedlisku. W zależności od wieku można prowadzić odpowiednie pielęgnowanie drzew. Aby podjąć ochronę cennych drzew i drzewostanów. 91 Obliczanie wieku drzew ściętych Najłatwiej obliczyć wiek drzewa na podstawie słojów – przyrostów rocznych. U roślin rosnących w klimacie, gdzie sezon wegetacyjny nie trwa przez cały rok, roczny przyrost drewna nie jest równomierny i składa się z dwóch słojów: jasnego i ciemnego. Słój jasny powstaje wczesną wiosną, gdy przyrost jest bardziej dynamiczny. Powstające komórki mają duże średnice, cienkie ściany i mało włókien drzewnych. Słój ciemny powstaje późnym latem, a powstające komórki mają mniejsze średnice, grube ściany i zawierają wiele włókien drzewnych. Policzenie wieku ściętego drzewa polega na policzeniu liczby słojów. Można do tego celu wykorzystać specjalne urządzenie – mały skaner – połączone z komputerem, który zliczy słoje drzewa, zmierzy ich grubość, a nawet zanalizuje przyrost i strukturę drewna w poszczególnych latach życia drzewa. Określanie wieku drzew stojących Najprostsza metoda określenia wieku drzewa stojącego polega na zmierzeniu jego pierśnicy i odczytaniu wieku drzewa z tabeli. Pierśnica drzewa to jego średnica mierzona na wysokości piersi człowieka. Ze względu na różnice we wzroście osób dokonujących pomiaru przyjęto, że mierzenia pierśnicy należy dokonywać na wysokości 1,3 m od ziemi. Pierśnicę mierzymy średnicomierzem (olbrzymia suwmiarka), nazywanym potocznie klupą. Zasady pomiaru Średnicomierz przykładamy prostopadle do osi podłużnej drzewa na wysokości 1,3 m od ziemi. Pomiar przeprowadza się z dwóch stron, prostopadle na krzyż, a ostateczny wynik stanowi średnia arytmetyczna obu pomiarów. Jeśli na wysokości 1,3 m na pniu drzewa występuje zgrubienie lub zniekształcenie, to mierzymy powyżej i poniżej tej wysokości i wyciągamy średnią arytmetyczną. Przy pniach rozwidlonych należy trzymać się zasady, że pień, który rozwidla się powyżej 1,3 m od ziemi mierzymy jako jedno drzewo, natomiast pień, który rozwidla się poniżej 1,3 m od ziemi, mierzymy jako dwa oddzielne drzewa. Można również zmierzyć 92 obwód drzewa centymetrem i obliczyć jego średnicę korzystając ze wzoru na obwód koła: średnica drzewa = obwód drzewa/3,1416 TABELA WIEKOWA DRZEW Opracowana przez prof. dr Longina Majdeckiego. Uzyskana dzięki uprzejmości dr Jacka Borowskiego /SGGW/ GATUNEK Średnica drzewa (w cm): 20 40 70 100 120 Wiek drzewa (w latach): Topola biała Populus alba Topola czarna Populus nigra Lipa drobnolistna Tilia cordata Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos Grab zwyczajny Carpinus betulus Głóg Crataegus Buk pospolity Fagus silvatika Robinia akacjowa 35 70 100 125 145 17 35 57 78 92 7 15 35 50 60 Robinia pseudoacacia 13 26 45 62 75 Sosna zwyczajna Pinus silvestris 12 25 50 68 80 Klon zwyczajny Acer platanoides Klon jawor Acer pseudoplatanus 12 25 40 55 67 Platan klonolistny Platanus acerifolia Jesion wzniosły Fraxinus excelsior 12 26 45 60 72 Kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum 20 38 65 87 105 18 35 47 55 12 25 50 70 82 Dąb szpulkowy Quercus robur Dąb bezszpulkowy Quercus petraea Świerk pospolity Picea excelsa Świerk kłujący Picea pungens 93 9 Modrzew europejski Larix decidua 17 35 52 67 79 Klon polny Acer negundo Wierzba biała Salix alba 27 54 85 - - Brzoza brodawkowata Betula verrucosa Brzoza omszona Betula pubescens 22 34 57 79 - Wiąz szypułkowy Ulmus laevis 15 30 51 73 90 Tuja - żywotnik Thuja occidentalis 5 10 20 35 - Olsza czarna Alnus glutinosa Czeremcha zwyczajna Prunus padus 17 30 50 70 - Korzystając z powyższej metody uzyskujemy jedynie wartość przybliżoną. Mają na to wpływ różne czynniki. Między innymi: na przyrost drzewa istotny wpływ ma żyzność siedliska oraz warunki panujące w poszczególnych latach: temperatura, opady, nasłonecznienie. oczywiście im korzystniejsze warunki, tym większy przyrost roczny. w skrajnie niekorzystnych warunkach zdarza się, że drzewa nie przyrastają w ogóle. różnice we wzroście i rozwoju są na ogół większe u drzew młodszych. drzewa rosnące samotnie osiągają zwykle większe rozmiary niż drzewa rosnące w lesie. różnica między wiekiem rzeczywistym, a określonym na podstawie średnicy drzewa może wynieść nawet 20 lat. nie ma jednak lepszej, prostszej, nieinwazyjnej metody oznaczania wieku drzew. Źródło: Oznaczanie wieku drzew, http://www.interklasa.pl/portal/index/dokumenty/interklasa/oznaczanie_wieku_drzew. pdf?page=info&action=showdoc&oid=3092 (14.11.2009) 94 Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zapoznają się z podstawowymi pojęciami modułu (poszukają informacji w różnych źródłach).Wykonają szereg ćwiczeń w stosowaniu jednostek czasu (obecnych i dawnych) i ich zamianie.. Poznają sposoby określania wieku, np. drzew. Zorganizują ćwiczenia terenowe w praktycznym stosowaniu uzyskanych umiejętności ,np. określanie wieku drzew, obliczanie średnicy pnia drzewa, itp. W czasie zajęć terenowych sporządzą wykaz nazw drzew i przypiszą im nazwy łacińskie oraz zaobserwowane skutki upływu czasu w terenie. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI 1. Budnikowski, Adam. Ochrona środowiska jako problem globalny Warszawa PWE, 1998 2. Kozłowski, Stefan. Przyszłość Ekorozwoju. Wydawnictwo KUL. Lublin 2005. 3. Uwarunkowania ochrony środowiska – aspekty krajowe, unijne, międzynarodowe, red. E. K. Czech. Difin Warszawa 2006. 4. Alina Majchrzak-Guzowska, Finanse i prawo finansowe, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999. 5. Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka. PWN, Warszawa, 2002. http://www.sciaga.pl/tekst/30541-31-czas_metody_pomiaru_dawniej_i_dzis http://geografia.na6.pl/globalne-i-regionalne-problemy-srodowiskowe http://www.interklasa.pl/portal/index/dokumenty/interklasa/oznaczanie_wieku_drzew. pdf?page=info&action=showdoc&oid=309261 http://www.geografia.lo4.poznan.pl/zadania_pliki/met%20bad%20skal.pdf http://www.jednostki.adgraf.net/jednostki_czasu.php 95 PROJEKT 2: Jak zmienia się człowiek z upływem czasu? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: potrafi zaobserwować zachodzące zmiany w organizmie człowieka wraz z upływem czasu; rozumie, że środowisko ma wpływ na długość życia człowieka; dostrzega znaczenie właściwego odżywiania się w utrzymaniu pełnego zdrowia do późnej starości; zna zasady racjonalnego odżywiania się; potrafi rozpoznać swoje potrzeby żywieniowe; zna niektóre elementy składające się na eliksir młodości; rozumie, że nie ma „ diety cud” odpowiedniej dla każdego organizmu; rozumie, że odpowiedni styl życia wpływa na opóźnienie procesów starzenia się; potrafi dobrać odpowiednią do swojego organizmu formę aktywności fizycznej psychicznej; stosuje profilaktykę prozdrowotną (rozumie, że lepiej zapobiegać chorobom; niż je leczyć); właściwie rozpoznaje potrzeby swojego organizmu i umie odpowiednio zareagować; rozumie konieczność współpracy z różnymi instytucjami opieki zdrowotnej; porównuje dietetykę do gry w szachy (ilość możliwości jest niezliczona, a jednak są ludzie, którzy grają „pięknie” i wygrywają ); potrafi rozwiązać zadania praktyczne dotyczące wieku człowieka; zna pojęcie średniej arytmetycznej i potrafi ją obliczyć w zadaniach; krytycznie ocenia rolę „ upiększaczy ”, operacji plastycznych, w opóźnianiu efektów starzenia się. 96 MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak zmienia się organizm człowieka (wewnętrznie i zewnętrznie) wraz z upływem czasu?; Jak środowisko wpływa na długość życia człowieka?; Jak prawidłowo odżywiać się?; W jaki sposób wpłynąć na długość swojego życia?; Jak ustalić reguły dietetyczne dla swojego organizmu?; W jakim stopniu określony styl życia przyczynia się do przyspieszania lub opóźniania procesów starzenia się?; Jak znaleźć właściwą dla siebie formę aktywności fizycznej i psychicznej?; Jak stosować niektóre elementy składające się na eliksir młodości?; Jak zapobiegać powstawaniu chorób?; Jak właściwie reagować na stres?; Jak właściwie wykorzystywać suplementy żywieniowe?; Jak się ustrzec przed chorobami cywilizacyjnymi?; Jak zachować zdrowie i urodę do późnej starości?; W jaki sposób współpracować z zakładami opieki zdrowotnej i innymi instytucjami zajmującymi się opóźnianiem efektów starzenia się?; Jak zrobić eliksir młodości? – marzenia, czy rzeczywistość?; Jakie znaczenie ma zegar biologiczny dla psychicznego funkcjonowania człowieka? Propozycje zadań do projektu: 1. Opracowanie właściwej diety dla nastolatków… 2. Omówienie znaczenia zegara biologicznego dla człowieka 3. Zaprezentowanie wpływu środowiska na długość życia człowieka. 4. Wykazanie wpływu stylu życia na proces starzenia. 5. Opracowanie sposobów na przedłużanie życia? 97 Sprawdź, co i kiedy ci wysiądzie? Gdy masz 25-35 lat: Mięśnie Mają największą masę – ok. 45 proc. wagi ciała. To apogeum sil fizycznych. Kości Mają szczytowa gęstość (do czwartej dekady życia). Krew W organizmie krąży jej najwięcej 5-5,5 litrów. Skóra Jędrna (pierwsze zmarszczki mimiczne - po 25 roku życia, inne drobne zmarszczki na twarzy - ok. 35 roku życia) Postawa Wyprostowana, maksymalny wzrost. Szybkość chodu - do 1,6 m na s, długość kroku? ok. 60 cm. Węch Starzeje się najszybciej ze zmysłów. Już zaczyna się pogarszać, gdy przekroczysz 40 lat. Mózg Zaczyna się starzeć. Zawarte w nim neurony stopniowo wymierają - w ciągu dekady ich liczba zmniejsza się o 10 proc. w stosunku do stanu wyjściowego. Mięśnie Zaczynają słabnąć .W ich masie coraz mniej jest włókien mięśniowych, zwiększa się za to zawartość tłuszczu i kolagenu, Wiąże się to ze stopniową utratą siły i wytrzymałości. Kości Zaczyna się powolny zanik masy kostnej. Może dojść do przedwczesnego rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów i bólów krzyża - 60 proc. przypadków tych chorób zaczyna się w tym wieku. Postawa Człowiek zaczyna się "kurczyć" - na początku o milimetry. Krew Jej ilość w organizmie spada o 8-9 proc. 98 Wzrok Rozwija się tzw. nadwzroczność, czyli trudności z widzenie przedmiotów z bliska. Włosy U wielu mężczyzn postępuje łysienie, u obu płci pojawia się siwizna (spowodowana zanikiem komórek wydzielających melaninę). Włosy są cieńsze i łamliwe. Gdy jesteś po 50: Mięśnie Stale zmniejsza się ich wytrzymałość oraz ogólna siła. Wydolność (mierzona tzw. pułapem tlenowym, czyli ilością tlenu pochłanianego przez organizm na minutę) wynosi ok. 80 proc. maksymalnego stanu. Skóra Wiotczeje, pojawiają się krzyżujące się zmarszczki na twarzy. Włosy U mężczyzn pojawia się nadmierne owłosienie na małżowinach uszu i w nosie, u kobiet -na brodzie. Przekwitanie Kobiety statystycznie przechodzą menopauzę (ostatnia miesiączka, koniec okresu rozrodczego) w 51 roku życia. Towarzyszą temu zaburzenia gospodarki hormonalnej (m.in.: spadek poziomu estrogenu i progesteronu) powodujące dolegliwość, m.in.: uderzenia gorąca, kołatanie serca, nocne poty, bezsenność, migrenowe bóle głowy, niepokój, drażliwość, płaczliwość. U mężczyzn analogiczne zaburzenia hormonalne (spadek poziomu androgenów, m.in.: testosteronu) określa się jako andropauzę. To proces znacznie bardziej rozwleczony w czasie niż u kobiet. Jego objawami są m.in.: osłabienie organizmu, zaburzenia snu, zły nastrój i zmęczenie, problemy seksualne (zmniejszenie produkcji plemników, brak erekcji, spadek pożądania seksualnego),kłopoty z adaptacją społeczną. Gdy stuknie ci 60 lat: Mózg Coraz więcej neuronów obumiera. Zmniejsza się intelektualna zdolność przystosowania się do zmian zachodzących w bliższym i dalszym otoczeniu. 99 Mięśnie Wydolność fizyczna spada do 60-65 proc. wartości z trzeciej dekady życia. Zawartość wody spada do 54 proc. masy ciała (w młodości było to ok. 60 proc.). Jest to spowodowane zmniejszeniem się liczby komórek lub ich wymiarów. Skóra Zanik gruczołów potowych zakłóca termoregulacje i naraża na udary cieplne. Wydłuża się czas gojenia ran. Wzrok Nadwzroczność (dalekowzroczność) mają już trzy na cztery osoby w tym wieku. Pojawiają się trudności z przystosowaniem wzroku do światła i ciemności. Z powodu zmian struktury białek w soczewce może rozwijać się zaćma. Słuch Pogarsza się- zwłaszcza zdolność słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości. Co trzecia osoba w tym wieku ma niedosłuch. Głos Kobiety robi się niższy, mężczyzny-nieco wyższy, mowa staje się mniej wyraźna. Postawa Zaburzenia chodu dotyczą 8-19 proc. osób (spowolnienie, słabsza koordynacja ruchowa między górnymi i dolnymi kończynami, pochylenie sylwetki). Drżenie rąk. Oddychanie Pojemność płuc spada o jedną czwartą w stosunku do 35 roku życia. Może pojawić się rozedma płuc, zanikają pęcherzyki, maleje ruchomość klatki piersiowej (zwapnienie żeber, sztywność kręgosłupa). Ilość krwi tłoczonej przez serce do naczyń jest dwa razy mniejsza niżu dwudziestolatka, co powoduje gorsze zaopatrywanie komórek w tlen i zadyszki. W naczyniach krwionośnych odkładają się cholesterol i wapń. Zmiany miażdżycowe mogą spowodować niedokrwienie mózgu, co skutkuje bólami i zawrotami głowy. Wskutek zawężenia tętnic na nogach mogą pojawić się przebarwienia, zaniki skóry, owrzodzenie. Sen Trudności z zasypianiem. 100 Gdy dożyjesz 75 lat: Mózg Dalej zmniejsza się. Ubytki kory mózgowej sięgają 30-50 proc. stanu z trzeciej dekady życia. Zmiany w płatach czołowych powodują kłopoty z koncentracją. Degraduje się hipokamp (część płatu skroniowego) odpowiedzialny za pamięć i uczenie się. Mięśnie Stanowią już tylko 27 proc. wagi ciała (jest ich ok. 40 proc. mniej, niż u szczytu możliwości). Kości Kobiety tracą do 40 proc. ich masy (wiąże się to z zagrożeniem osteoporozą), mężczyźni - do 25 proc. Wzrasta łamliwość kości. Stawy degenerują się, co zmniejsza zakres ruchów. Postawa Często jest przygarbiona, pochylona. Spada refleks, ruchy są powolniejsze. Tempo chodzenia zmniejsza się do 0,8-1,2 m na s, długość skraca się do zaledwie 20 cm, towarzyszy temu szuranie stopami. Wzrost Obniża się ? do 5 cm u kobiet i 3,5 cm mężczyzn (około 80 roku życia). Ma na to wpływ m.in.: utrata wody w organizmie, osłabienie włókien mięśniowych, uszkodzenia krążków międzykręgowych i inne deformacje kręgosłupa. Narządy Degenerują się. Serce robi się mniejsze, naczynia wieńcowe są zawężone, ilość krwi krążącej w organizmie dalej maleje. Tkanki dostają połowę porcji tlenu, jaką dostawałyby pół wieku wcześniej. Ubytki w wątrobie i nerkach sięgają 30 proc. Słabną zwieracze, zmniejsza się pęcherz moczowy. Sen Coraz więcej czasu w ciągu dnia zajmują drzemki. W nocy - sen czujny z przebudzeniami, zespół tzw. niespokojnych nóg (mimowolne ruchy co kilkadziesiąt sekund). Pojawiają się zakłócenia oddechowe, np. bezdech. W psychice Duże zmiany. Często występują: Obniżenie nastroju, drażliwość, niepokój, agresja, usztywnienie poglądów, przekonanie o nieomylności, dziwactwa, np. zbieractwo. 101 Po osiemdziesiątce typowe jest otępienie starcze (łagodne w 15-30 proc. przypadków, ostre- u co dziesiątej osoby). Przybiera ono najczęściej postać choroby Alzheimera- ryzyko zachowania podwaja się co piec lat między 65 a 85 rokiem życia. Od pierwszych objawów choroby do całkowitej utraty samodzielności upływa ok. siedmiu lat. Źródło: Co się dzieje z człowiekiem z upływem lat, http://www.ceragem-wroclaw.pl/index.php/Wiadomosci/Wiadomosci/Co-dzieje-sie-zczlowiekiem-z-uplywem-lat.html (15.11.2009) Jaka dieta? Nie można ustalić diety na całe życie. Żaden sposób odżywiania nie jest pozbawiony wad. Każdy z nas ma na tyle inny metabolizm, że jego organizm wymaga innego żywienia. Metabolizm z wiekiem ulega zmianom, które determinują zmiany w sposobie żywienia. Właściwe odżywianie jest jednym z najważniejszych warunków utrzymania pełnego zdrowia do późnej starości. Tyko 10% dziewięćdziesięciolatków jest zdrowych i pełnosprawnych. Receptą na to, aby w przyszłości znaleźć się w ich gronie, jest dobre rozpoznanie swoich potrzeb żywieniowych. Umożliwia to analiza pierwiastkowa włosów, której interpretacja może wskazać sposób żywienia chroniący przed destrukcyjnym działaniem mechanizmów starzenia. Niewłaściwe odżywianie Niewłaściwe odżywianie może być przyczyną zaburzeń metabolicznych, ale również ich skutkiem. Przez około 70 lat życia człowiek pobiera z otoczenia i wydala do środowiska ponad 70 ton związków chemicznych, w tym około 60 000 litrów wody. Niewłaściwe odżywienie organizmu zaburza równowagę neuroendokrynną, energetykę i barierę antyoksydacyjną; uniemożliwiając rozpoznanie potrzeb energetycznych i jakościowych organizmu. Przedstawione zostały niektóre elementy składające się na ELIKSIR MŁODOŚCI. Na każdy z nich mamy wpływ, stosując właściwą dla siebie dietę, która będzie uzupełniana naturalnymi suplementami. W doborze kierunku żywieniowego możemy kierować się ogólnie przyjętymi normami. Możemy również uwzględniać 102 poniższe reguły dietetyczne ułatwiające procesy trawienia i przyswajania składników pokarmowych: Jak odpowiedzieć jednym zdaniem na pytanie: jak się odżywiać? " 1. Pierwszą zasadą (FAO). racjonalnego odżywiania jest urozmaicenie w jedzeniu" Jedząc "wszystko", czyli różnorodne produkty, można mieć największą pewność, że organizm otrzymał to, czego potrzebuje. 2. Spożywane posiłki muszą być smaczne. 3. Jedzenie ma sprawiać przyjemność i radość, a także być... celebrowane. Przed połknięciem pokarm należy odpowiednio przeżuwać. 4. Dla organizmu korzystniej będzie odżywiać się regularnie, czyli jadać posiłki o tych samych porach. 5. Prawidłowe odżywianie opiera się na kilku podstawowych składnikach. Są to: białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy, składniki mineralne i woda. Porcję każdego z tych składników trzeba organizmowi dostarczać codziennie. 6. Nie bój się tłuszczów (jeżeli nie masz zaleceń lekarskich do zmniejszenia spożywanego tłuszczu). Tłuszcz jest konieczny do dostarczenia odpowiedniej ilości energii Twojemu organizmowi. Nigdy nie spożywaj tłuszczu z węglowodanami (np.: ziemniakami, makaronem, pierogami itp.). 7. Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (NNKT) są konieczne dla zachowania zdrowia. Najwięcej ich jest w olejach roślinnych. 8. Nie spożywaj pożywienia tłustego i kwaśnego jednocześnie. 9. Nigdy nie jedz owoców na deser. 10. Staraj się nie łączyć w jednym posiłku mięsa i nabiału. 11. Staraj się nie łączyć mięsa z węglowodanami tj.: ziemniakami, kaszą, ryżem. 12. Po ciepłym posiłku nigdy nie pij zimnych płynów, a szczególnie po tłuszczach. Najlepiej nie popijaj posiłków. 13. Nie pojadaj między posiłkami. 14. Nie łącz owoców z mlekiem. 15. Herbaty pij pół godziny przed posiłkiem lub po posiłku. 16. Odmawiaj zjedzenia posiłku, który Ci nie "służy". 17. Staraj się jeść tylko ciepłe posiłki – przede wszystkim śniadanie. 18. Nie spożywaj owoców południowych zimą. 103 19. Posiłek może być dobrze przemyślany z punktu widzenia fizjologiczno – żywieniowego. 20. Staraj się spożywać warzywa gotowane lub blanszowane; surowe powinny stanowić 1/4 część spożywanych warzyw; surowe dokładnie przeżuwaj. 21. Aby jadać prawidłowo, wcale nie trzeba kupować produktów najdroższych. Najczęściej – wprost przeciwnie. Najgorzej odżywiają się nędzarze i milionerzy. 22. Nie objadaj się (staraj się wstawać od stołu trochę wcześniej niż zwykle), nie oznacza to, że musisz się głodzić. 23. Należy jeść, kiedy odczuwamy głód. Czy istnieje eliksir młodości? Organizm ludzi można by przyrównać do wielkiego placu budowy i odbudowy. Bez przerwy zachodzą w nim kolosalne zmiany. Przecież codziennie 1% krwinek ulega zniszczeniu i musi nastąpić ich odbudowa, tzn. trzeba na nowo utworzyć 8-9 g hemoglobiny. Przeciętne życie leukocytów trwa 8-10 dni. Białko wątroby i plazmy krwi jest w ciągu 10-20 dni w połowie odnawiane. Białko skóry ludzkiej odnawia się w ciągu ok. 160 dni. Nasze kubki smakowe na języku – a mamy ich od 10 do 20 tysięcy (zależnie od wieku) – żyją najdłużej 10 dni, ale na ogół o wiele krócej, bo i co 3 godziny są odnawiane. Nawet włosy muszą nie tylko wciąż powstawać, ale do tego rosnąć (w ciągu roku ok. 12 cm). A włosy – to też m.in. białko! Należy pamiętać, iż możemy starzeć się w sposób naturalny lub przyspieszony przez reakcje wolnorodnikowe. Ustawicznie powstaje nowa generacja komórek. W ich skład wchodzi kilkadziesiąt rozmaitych składników. Jeśli któregoś zabraknie lub jest go za mało czy za dużo, to nasz organizm próbuje się do tego najpierw przystosować, "produkując" gorsze generacje komórek. Aż w pewnym momencie dochodzi do choroby, dolegliwości, złego samopoczucia. Starzenie jest spowodowane uszkodzeniami składników komórek, do których dochodzi przez całe życie. Niekorzystne zmiany z czasem stają się na tyle duże, że mechanizmy naprawcze i detoksykacyjne nie są w stanie zniwelować braków. Dochodzi wówczas do upośledzenia funkcji tkanek i całych narządów. Pojawiają się objawy starości, tj. utrata masy, pogorszenie słuchu i wzroku, coraz dłuższy czas reakcji itd. 104 Od zarania dziejów człowiek poszukuje sposobów na przedłużanie życia i nieśmiertelność. Średniowieczni jatrochemicy i alchemicy produkowali "eliksiry młodości", destylując, ekstrahując i macerując przeróżne rośliny, jady, tkanki zwierzęce i minerały. Powstawały w ten sposób substancje zwane "piątą esencją", "kamieniem filozoficznym" lub "eliksirem młodości". Źródło: Czy istnieje eliksir młodości http://www.biomol.pl/index.php/pol/artykuly/czy_istnieje_eliksir_mlodosci (17.11.2009) Wszystkie organizmy żywe, w tym także i człowiek, zmieniają się wraz z upływem czasu. Zmiany te najczęściej postrzegane są jako swego rodzaju ubytki, nawet jeśli w rzeczywistości są rzeczywistym zyskiem (przyrostem). Tak na przykład przyrost masy ciała to utrata dobrej kondycji fizycznej, a przybywające zmarszczki czy siwe włosy są symbolem odchodzącej młodości. Z upływem czasu w naszym organizmie zachodzą również zmiany czynnościowe, obserwujemy fizjologiczny spadek możliwości naszego organizmu. I choć każdy człowiek na Ziemi zdaje sobie sprawę z tego, co oznacza starzenie, cały czas nie potrafimy udzielić odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące tego procesu. Część naukowców uważa, że prowadzone obecnie badania przyczynią się do opracowania terapii hamujących procesy starzenia się, a wykorzystanie komórek macierzystych pozwoli naprawiać i odmładzać uszkodzone tkanki. Jednak wielu nie podziela tych entuzjastycznych opinii, uważając, że starość jest naturalnym procesem życia człowieka. Jedyne, co dzisiaj może nam zaoferować medycyna, to stwierdzenie, że nie ma cudownych środków przywracających młodość, a to jak długo uda nam się zachować sprawność i zdrowie, w dużej części zależy od nas samych, naszej pogody ducha, sposobu życia i przede wszystkim odżywiania. Wyniki badań statystycznych wskazują, że nasze społeczeństwo się starzeje. Średnia długość życia powoli rośnie. Niestety, tylko 10% dziewięćdziesięciolatków ma szczęście cieszyć się własnym zdrowiem. Reszta funkcjonuje dzięki osiągnięciom nowoczesnej farmakoterapii. Jak znaleźć się w gronie 90-cioletnich zdrowych szczęśliwców? Wystarczy znać potrzeby i je właściwie zaspokajać. 105 żywieniowe własnego organizmu Czy może być to dieta na całe życie? Jakie kryteria powinny decydować przy wyborze diety? Stosować ogólne zalecenia żywieniowe, czyli piramidę zdrowia, czy szukać indywidualnej diety tylko dla siebie? Mając podstawy z matematyki, biofizyki, biochemii i fizjologii człowieka można rozpocząć naukę dietetyki. Najchętniej porównuję dietetykę z grą w szachy. Ilość możliwości jest niezliczona, a jednak są ludzie, którzy grają „pięknie” i wygrywają. Ich można porównać z 10%-ami dziewięćdziesięciolatków, którzy dożyli w zdrowiu do swojego sędziwego wieku bez pomocy medycyny. To właśnie oni znaleźli dla siebie dietę życia. Może mieli szczęście, a może udało im się jeść zgodnie z potrzebami swoich organizmów, czyli jeść instynktownie. Wiek XX był dla ludzkości milowym krokiem w zakresie likwidacji głodu na ziemi, a co za tym idzie również w rozwoju technologii produkcji i chemizacji żywności. Wieloletnie obserwacje, skłaniają mnie do wysunięcia następującej tezy: to, co dziś najbardziej Ci smakuje – prawdopodobnie najbardziej Ci szkodzi. Zegar biologiczny człowieka Jest rzeczą dość oczywistą, że życie ludzkie przebiega w pewnym ustalonym porządku: z rana jesteśmy wypoczęci, wieczorem stajemy się zmęczeni, a krótki odpoczynek w ciągu dnia regeneruje nasze siły. Bardziej wnikliwy obserwator, analizując całą naturę ożywioną stwierdzi, że nie ma niezmiennych procesów życiowych, a ich powtarzanie się nie jest chaotyczne. Sprawne funkcjonowanie psychiczne i fizyczne człowieka wymaga, by okresy obciążenia, intensywnego wysiłku przeplatały się z okresami odpoczynku. Również naturalne środowisko człowieka nie jest niezmienne, a następujące po sobie zmiany układają się w pewien cykl-na przykład światło dnia przeplata się z ciemnością nocy, okresy chłodu są zastępowane przez ciepłe miesiące, a bogactwo kwiatów i roślin cieszy nas w określonej porze roku. Rytmy biologiczne umożliwiają dostosowanie się człowieka do tych zmieniających się warunków. Znaczenia terminu "zegar biologiczny człowieka": odmierzanie czasu przez organizm, prowadzące w efekcie do rytmicznych zmian w procesach fizjologicznych i psychicznych człowieka; starzenie się organizmu ludzkiego. 106 Zegar biologiczny człowieka składa się z modułów o okresie 10,8 doby. Okresy te tworzą następujące cykle: A. 32,4 doby ( 10,8 x 3 ) B. 27 dób ( 10,8 x 2,5 ) C. 21,6 dób ( 10,8 x 2 ) D. 16,2 doby ( 10,8 x 1,5 ) E. 10,8 doby ( 10,8 x 1 ) Rok księżycowy jest krótszy od roku kalendarzowego o 10,875 doby. Stosunek synodycznego okresu obiegu Księżyca (czas pomiędzy nowiami Księżyca) do jego syderycznego okresu obiegu (średni czas obiegu Księżyca wokół Ziemi. Miesiąc syderyczny trwa 27 dni 7 godzin 43 minuty i 11,5 sekundy) wynosi 1,08. Co 10,8lat występują cykliczne zmiany aktywności plam na Słońcu - takie są wyniku badań z ostatnich 150 lat. Szacunkowa długość życia Słońca będzie wynosić 10.8 miliarda lat. Pokazane cykle wpływają na nasze dobre i złe dni, odmierzając nasze życie. Cykle te mają duży wpływ na istotne wydarzenia w naszym życiu, są jego stałym elementem. A więc to właśnie ze względu na nie czasami jesteśmy spięci, czasami jesteśmy w bardzo dobrym humorze i dobrze działamy. Jak można zauważyć tylko cykl B jest dokładną wielokrotnością doby. Wraz z biegiem czasu 10 cykli A, 12 cykli B, 15 cykli C i 20 cykli D oraz 30 cykli E, tworzy jeden odmierza jeden okres równy 324 dnie - tyle właśnie wynosi rok biologicznego zegara człowieka. Każdy oczywiście zauważy, że rok biologiczny nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym planety. Ludzie, którzy przekraczają strefy klimatyczne, podróżując z jednej półkuli na drugą, obserwują u siebie zakłócenie rytmu dnia i nocy. Okazuje się, że istnieje ścisła korelacja pomiędzy zmianami zachodzącymi cyklicznie w środowisku, a procesami fizjologicznymi, włącznie z procesami biochemicznymi (jak na przykład kodowanie białka). Są to wyniki badań współczesnej nauki. Okazuje się, że biologiczny zegar człowieka to podstawowy element bytu człowieka na Ziemi. Zarówno nasza świadomość, jak i podświadomość, korzystają z informacji pochodzących z tego zegara. Uważa się, że człowiek swój mózg wykorzystuje na co dzień jedynie w kilkunastu procentach. Powstała więc teorią, że reszta naszego potencjału jest właśnie zagospodarowywana przez zegar biologiczny, przez co pojawiają się 107 u nas różne stany emocjonalne. Zegar biologiczny wpływa też na naszą wyobraźnię - nie zawsze jest źródłem przyjemnych obrazów - w nich tkwi również pierwotne źródło wielu konfliktów. Zegar biologiczny wyznacza również naturalne okresy spoczynku i aktywności człowieka. Ma również wpływ na zdecydowaną większość naszych procesów życiowych. Sen i czuwanie są najbardziej podporządkowane dobowym zmianom dnia i nocy. Badania rytmu dobowego u człowieka i zwierząt dały bardzo ciekawe rezultaty: otóż okazało się, że nie wiedząc czy jest noc, czy dzień - będąc odciętym od informacji o porze dnia - i tak rytm snu i czuwania utrzymuje się. To właśnie na podstawie tego doświadczenia wysunięto wniosek o istnieniu zegara biologicznego u ludzi i zwierząt. Zegar biologiczny mają również rośliny i najprostsze organizmy, czyli jednokomórkowce. Jak już wcześniej pokazano, zegar biologiczny wyznacza cykle nierówne 24-rem godzinom, dla tego też noszą one nazwę okołodobowych. Zegar biologiczny przewiduje zmiany zachodzące w środowisku, dzięki czemu organizm może się przygotować na zmiany okresów aktywność-spoczynek. Nadrzędny zegar biologiczny znajduje się w mózgu, jego cechy są determinowane genetycznie. Stąd podobieństwo zegara biologicznego ludzi i zwierząt. Zegar biologiczny może się rozregulować u w pełni zdrowych ludzi. Zdarzyć się tak może w wyniku np. zmian stref czasowych w wyniku odbywanych podróży samolotem - zjawisko to zostało nazwane "jet lag", lub w wyniku pracy zmianowej. Praca nocna może skutkować niedobrym samopoczuciem lub nawet rozwojem różnych chorób serca. Źródło: http://www.zegary.endi.pl/Symbolika_liczb,215.html (20.11.2009) Przykładowy test 1. (2 pkt) Dieta przeciętnego Polaka bardzo znacznie odbiega od zaleceń specjalistów ds. żywienia, dlatego pod względem zachorowalności i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych Polska zajmuje jedno z czołowych miejsc w Europie. Podaj dwie wady typowej polskiej diety oraz uzasadnij wpływ każdej z nich na zdrowie człowieka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 108 2. (2 pkt) Wykres ilustruje przeciętną ilość zużywanej przez organizm człowieka energii w ciągu jednej doby, w różnych okresach życia i przez osoby różnej płci. Na podstawie analizy wykresu sformułuj dwie zależności dotyczące energii zużywanej przez organizm człowieka. ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. (2 pkt) Wyciąg z karty zdrowia pacjenta: Objawy, z którymi zgłosił się pacjent: suchość, rogowacenie i złuszczanie się naskórka. Dodatkowe informacje: pogarszający się wzrok, słabe widzenie, szczególnie o zmroku. Wymień witaminę, której brakuje w organizmie pacjenta. Podaj przykład produktu żywnościowego zawierającego na tyle dużo tej witaminy, aby mógł być zalecony przez lekarza jako uzupełnienie diety. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 109 4. (2 pkt) Wykres przedstawia zmiany tętna pacjenta zmierzonego przed paleniem i w czasie palenia papierosów. Informacje o tym pacjencie podano obok. Diagnoza: Ryzyko zawału Na podstawie analizy wszystkich przedstawionych danych podaj dwa argumenty uzasadniające słuszność postawionej diagnozy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 5. (1 pkt) Przewróciłeś (-łaś) się na chodniku. Otwarta rana została zabrudzona ziemią. W gabinecie zabiegowym podano ci surowicę przeciwtężcową. Zaznacz rodzaj odporności, którą uzyskałeś (-łaś) dzięki podanej surowicy. A. Odporność naturalna czynna. B. Odporność naturalna bierna. C. Odporność sztuczna bierna. D. Odporność sztuczna czynna. 110 6. (3 pkt) Schemat ilustruje procesy zachodzące w erytrocytach. a) Określ, gdzie w organizmie zachodzi proces I, a gdzie proces II. b) Wyjaśnij, co oznacza, że oksyhemoglobina jest utlenioną hemoglobiną. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 7. (2 pkt) W pewnej miejscowości większość mieszkańców sprzeciwiła się planowanej tam budowie ośrodka dla nosicieli wirusa HIV, w tym chorych na AIDS. Mieszkańcy uzasadniali swój sprzeciw troską o zdrowie własne i swoich dzieci. Przedstaw dwa różne argumenty, które pozwolą przekonać mieszkańców tej miejscowości, że sama obecność nosicieli wirusa HIV i chorych na AIDS nie powoduje zagrożenia zakażeniem. ....................................................................................................................................................... ……………................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 8. (2 pkt) Krew człowieka składa się z osocza i elementów morfotycznych, które można podzielić na trzy podstawowe rodzaje. a) Podaj nazwę rodzaju komórek krwi, do którego należą limfocyty. ....................................................................................................................................................... 111 b) Określ rolę limfocytów w organizmie człowieka. ....................................................................................................................................................... 9. (2 pkt) Na diagramach przedstawiono zawartość limfocytów T we krwi dwóch osób: osoby zdrowej i chorej na AIDS. Na podstawie analizy diagramów określ dwie zmiany, które zachodzą we krwi osoby chorej w porównaniu z osobą zdrową. 1. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 112 Poniższe informacje wykorzystaj do rozwiązania zadań nr 10. i 11. W tabeli przedstawiono normy zapotrzebowania na białko, czyli ilość białka, jaka powinna znajdować się w żywności spożywanej przez osoby w różnym wieku (w gramach na 1 kg masy ciała człowieka w ciągu doby). Wiek (w latach) Ilość białka (w g / 1 kg masy ciała / dobę) 10. (2 pkt) Podane w tabeli dane przedstaw w postaci diagramu słupkowego. 113 11. (1 pkt) Sformułuj zależność wynikającą z analizy powyższych danych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 12. (1 pkt) Wyjaśnij, dlaczego ustalone normy zapotrzebowania na białko u dzieci są wyraźnie inne niż u osób dorosłych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 13. (3 pkt) Wartość kaloryczna wybranych produktów żywnościowych się następująco: Produkt Liczba kcal w 100 g produktu 272 bułka zwykła herbata bez cukru 0 szynka gotowana 225 chipsy 542 Coca cola 42 jabłko 34 pomidor 15 masło 740 114 przedstawia a) Porównaj wartość kaloryczną podanych niżej zestawów śniadaniowych I i II. Wartość kaloryczna zestawu I: chipsy (150 g) masło (20 g) jabłko (100 g) Coca cola (250 g) Wartość kaloryczna zestawu II: bułka (100 g) szynka (20 g) pomidor (100 g) herbata bez cukru (250 g) masło (20 g) b) Podaj dwa argumenty uzasadniające wybór zestawu II przez człowieka dbającego zdrowie. 1.............................................................................................................................. 2. ......................................................................................................................................... 14. (2pkt) Dzienne zapotrzebowanie człowieka na białko wynosi około1g/kg masy ciała. Z tego około 50 % powinno być dostarczone w postaci białka pełnowartościowego zawierającego komplet różnych aminokwasów, w tym także egzogennych. a) Podaj dwa przykłady produktów spożywczych zawierających białka pełnowartościowe. ...................................................................................................................................................... b) Wyjaśnij, dlaczego spożywanie białek pełnowartościowych jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. ……………………………………………………………………………................................. Źródło:www.if-pan.krakow.pl (12.11.2009) 115 Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie, po zapoznaniu się z podstawowymi pojęciami projektu, rozwiążą test utrwalający uzyskane wiadomości i umiejętności z zakresu prawidłowego odżywiania się. Opracują w grupach wykaz zasad na temat: „Jak prawidłowo się odżywiać? ", a także reguły dietetyczne dla swojego organizmu. Podsumowując realizację zadań projektu mogą rozwiązać przykładowe zadana. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: http://www.ceragem-wroclaw.pl/index.php/Wiadomosci/Wiadomosci/Co-dzieje-sie-zczlowiekiem-z-uplywem-lat.html http://www.biomol.pl/index.php/pol/artykuly/czy_istnieje_eliksir_mlodosci http://www.biomol.pl/index.php/pol/artykuly/kto_nie_pragnie_zachowac_zdrowia_i_ur ody_do_poznej_starosci http://www.zegary.endi.pl/Symbolika_liczb,215.html Źródło:www.if-pan.krakow.pl 116 PROJEKT 3: Jak chronić środowisko, otoczenie? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna przestrzenne i techniczne formy ochrony środowiska; zna przyczyny i skutki zanieczyszczeń środowiska, przyrody; zna urządzenia do redukcji zanieczyszczeń; potrafi określić możliwości własnych działań w celu ochrony środowiska przyrodniczego; potrafi wskazać własne działania w celu ochrony środowiska; dokonać samooceny własnych działań. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak zwalczać dzikie wysypiska śmieci?; W jaki sposób zlikwidować „ruchliwe” drogi przyczynę zanieczyszczeń powietrza szkodliwego dla ludzi?; Jak dbać o środowisko naturalne?; Jak i gdzie tworzyć obszary prawnie chronione? (rezerwaty, parki narodowe, parki krajobrazowe, pomniki przyrody); Jak odpowiednio gospodarować ziemią?; Jak chronić zabytki kultury narodowej? Jak zaprojektować ochronę środowiska w najbliższym otoczeniu? Propozycje zadań do projektu: 1. Wyszukanie w najbliższej okolicy i opisanie miejsc zadbanych, uporządkowanych. 2. Tworzenie obszarów prawnie chronionych. 3. Projektowanie działań związanych z ochroną najbliższego środowiska. 4. Zaprojektowanie działań związanych z zanieczyszczenie powietrza i wód. 117 Społeczeństwo i poszczególni ludzie chcieliby żyć w czystym środowisku, korzystać z jego zasobów - przyrody, krajobrazu, czystych gór, żywych i zdrowych lasów, czystych jezior, potoków i rzek pełnych ryb i innych zwierząt. Czasami ze względu na złą sytuację materialną te potrzeby schodzą na drugi plan. Wtedy priorytetem jest szybki rozwój gospodarczy zapewniający wzrost produkcji dóbr materialnych, dający nowe miejsca pracy - likwidujący bezrobocie. Niesie to za sobą zniszczenie środowiska i związane z tym uciążliwości dla życia. Nikogo nie trzeba przekonywać o potrzebie przeciwdziałania degradacji środowiska. Większość naszego społeczeństwa uważa, że należy nie dopuszczać do niszczenia środowiska, ale również należy zapewnić niezbędny postęp gospodarczy. Takie postępowanie jest przewidziane zarówno w Konstytucji RP oraz jest przyjęte jako podstawa rozwoju gospodarczego, społecznego i przestrzennego w zapisach ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Taki rozwój nazywany jest przez społeczeństwa świata zrównoważonym (lub trwałym) rozwojem, a w Polsce często ekorozwojem. Ekorozwój nie ma nic wspólnego z kontestowaniem wszelkiej działalności rozwojowej w przemyśle, rolnictwie, wykorzystaniu bogactw naturalnych i innych przejawów aktywności gospodarczej. Ekologiczny fundamentalizm nawołujący do „powrotu do natury", lub w łagodniejszej postaci do „zerowego wzrostu" (czyli praktycznie do konserwacji stanu aktualnego, który nikogo na ogół nie zadawala) jest utopią. Zrównoważony rozwój jest czystym pragmatyzmem. Wychodząc z oczywistego pewnika, że ludzie będą dążyli do poprawy materialnego poziomu życia swojego i swoich dzieci, zwolennicy ekorozwoju starają się nie dopuścić by rozwój zmienił się w regres i zagładę. Zagrożenie takie jest realne i każdy, niezależnie od orientacji światopoglądowej, musi w swoich działaniach traktować zasady zrównoważonego rozwoju z największą powagą. Podporządkowaniu rozwoju przestrzennego zasadom ekorozwoju towarzyszyć musi wdrożenie tych zasad w działalności gospodarczej, a w szczególności w różnych formach planowania lub stymulowania rozwoju gospodarczego. Podstawowym założeniem rozwoju zrównoważonego jest przyjmowanie takich kierunków rozwoju gospodarki by: Jakąkolwiek działalność produkcyjną prowadzić przy możliwie małym zużyciu naturalnych zasobów, zwłaszcza nieodnawialnych (surowców i energii) oraz przy jak najmniejszym oddziaływaniu na środowisko, 118 produkowane wyroby były trwałe, wartościowe i zaspokajały rzeczywiste a nie wynikające z nieracjonalnych przesłanek mody i konsumpcyjnego stylu życia, potrzeby egzystencjalne pojedynczych obywateli i całego społeczeństwa. Oprócz zapewnienia realizacji zrównoważonego rozwoju kraju dla ochrony środowiska istotne znaczenie ma przeciwdziałanie niszczeniu środowiska, które następuje w wyniku popełniania przez poszczególnych ludzi wykroczeń, a nawet przestępstw przeciwko środowisku. Źródło: Ochrona przyrody, http://ochronaprzyrody.republika.pl/chronic.html (20.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zorganizują obserwacje w najbliższej okolicy w celu wyszukania miejsc zadbanych, estetycznie uporządkowanych. Wykonają zdjęcia tych obszarów i szczegółowo ich opiszą (adres, właściciel, rozmowa z odpowiednią osobą). Sporządzą album, w którym umieszczą zdjęcia z opisami. Przekażą go przedstawicielowi władz lokalnych oraz sugestie o konieczności ochrony środowiska w miejscach zaniedbanych. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI http://ochronaprzyrody.republika.pl/chronic.html http://szkola.gery.pl/dzialania-czlowieka-w-srodowisku-przyrodniczym-i-ichkonsekwencje.html 119 MODUŁ V: % pomaga, czy przeszkadza w życiu Wprowadzenie do modułu Procenty jako odsetki od udzielanego kredytu znane były od najdawniejszych czasów. Już w Starym Testamencie znajdujemy zakaz moralny: „Jeśli pożyczysz pieniądze ubogiemu z mego ludu, żyjącemu obok ciebie, to nie będziesz postępował jak lichwiarz i nie każesz mu płacić odsetek”. Sama nazwa procent pochodzi od łacińskiego „pro centrum”, czyli „na sto”. Nie jest natomiast jasne pochodzenie symbolu procentu. Spotkać się można z wyjaśnieniem, że włoscy bankierzy wyraz „cento” skracali do „cto”, co przy szybkim pisaniu upodobniło się do „o/o”, a w następstwie do „%”. Procenty są najbardziej wykorzystywaną dziedziną matematyki. Występują wszędzie: je w domu, w szkole, w sklepie oraz w banku. Instytucją najbardziej wykorzystującą jest bank. Jego działalność i są one najważniejszą opiera się na procentach częścią systemu bankowego. Powstanie procentu było więc przełomowym momentem w historii ludzkości. Warto więc zrealizować ten moduł. 120 PROJEKT 1: Jak utrzymać ciągłą równowagę pomiędzy dochodami, a wydatkami w budżecie domowym? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: rozumie pojęcia: budżet domowy (równowaga budżetu, nadwyżka, deficyt budżetowy), przychody miesięczne (netto i brutto) , wydatki miesięczne (opłaty stałe i inne); potrafi kontrolować i monitorować przychody i wydatki w finansach osobistych; umie gospodarować swoim kieszonkowym; potrafi ograniczyć wydatki niekonieczne; umie zaplanować swój budżet (założy specjalny osobisty „budżetowy notatnik”); zna zasady planowania budżetu i opracuje bilans zysków i strat swojej rodziny; potrafi ustalić priorytety poszczególnych wydatków i kolejność ich pokrywania; stosuje obliczenia procentowe w zadaniach praktycznych; zna pojęcie procentu składanego i potrafi obliczyć procent w obliczeniach bankowych. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak stworzyć i zaplanować domowy budżet ? Jak planować budżet, by właściwie zarządzać swoimi pieniędzmi?; Jak przejąć kontrolę nad finansami?; Jak racjonalnie wydawać pieniądze?; Jak szukać oszczędności w budżecie domowym?; Jak racjonalnie gospodarować swoim kieszonkowym?; Jak ustalić cele konsumpcyjne?; 121 Jak uzupełnić deficyt budżetowy?; Jak zagospodarować nadwyżkę budżetową? Propozycje zadań do projektu: 1. Planowanie (tworzenie ) budżetu domowego. 2. Sposoby inwestowania nadwyżki budżetowej. 3. Proponowanie środków zaradczych w przypadku deficytu budżetowego. 4. Rozsądne zarządzanie swoimi finansami –swoim kieszonkowym. 5. Planowanie wydatków na najbliższy czas. 6. Ustalanie celów konsumpcyjnych. Podstawowe pojęcia związane z budżetem domowym: Bank - przedsiębiorstwo zajmujące się pośrednictwem finansowym polegającym na gromadzeniu depozytów i udzielaniu kredytów. Banki świadczą również inne usługi finansowe i ubezpieczeniowe. Dochodami banków są wpływy z odsetek od udzielanych kredytów oraz opłaty i prowizje pobierane od klientów za świadczone usługi. Akcja - papier wartościowy, dokument stwierdzający udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Akcje są zbywalne, a obrót nimi odbywa się na giełdzie. Cena akcji – kurs akcji. Akcje mogą być na okaziciela lub imienne. Kapitał - oznacza sumę zainwestowanych środków. W ujęciu księgowym oznacza źródło finansowania majątku podmiotu gospodarczego w postaci kapitału własnego (funduszu własnego) i kapitału obcego (kredyty, zobowiązania). Lokata - umieszczenie kapitału w instytucji finansowo – handlowej, nabycie przedmiotu, nieruchomości w celu zabezpieczenia kapitału lub osiągnięcia zysków. Odsetki - (procent) wynagrodzenie (zapłata) za korzystanie z wypożyczonych środków pieniężnych w ciągu pewnego czasu. 122 Celem zarządzania budżetem domowym może być osiągnięcie równowagi pomiędzy domowymi wydatkami a dochodami lub budowanie oszczędności. W długim okresie w życiu każdego z nas dzieje się wiele nieprzewidywalnych rzeczy, dlatego posiadanie oszczędności zabezpiecza stabilność naszego budżetu w przypadku pogorszenia stanu zdrowia, utraty pracy lub różnych sytuacji rodzinnych. Zaplanowanie budżetu domowego nie jest czynnością, którą możemy wykonać raz. Wraz ze zmieniającą się sytuacją zawodową, oczekiwaniami rodziny oraz cenami produktów i usług, planowanie budżetu staje się ciągłym procesem, w którym odnajdujemy równowagę, która jest najwłaściwsza dla naszych finansów w danym okresie czasu. Utrzymanie właściwej równowagi może być trudne, jeżeli nie przez cały okres naszego życia, to z pewnością jest trudne od czasu do czasu. Na szczęście istnieją właściwe narzędzia, które przy minimum nakładów czasu, pozwalają nam na zaplanowanie finansów rodziny i ciągłe optymalizowanie naszych planów finansowych. Tworzenie budżetu w 4 prostych krokach Instrukcja 1. Podziel kartkę papieru na poszczególne miesiące, ponieważ interesuje Cię oprócz bilansu rocznego również ten bieżący, czyli miesięczny. 2. Przed rozpoczęciem każdego miesiąca wpisz źródła swoich dochodów oraz wysokość kwot (netto) jakie z nich uzyskujesz. 3. Przed rozpoczęciem każdego miesiąca wpisz źródła swoich wydatków oraz wysokość kwot jakie z ich tytułu ponosisz (wydatki codzienne i okazjonalne). 4. Zsumuj dochody uzyskiwane ze wszystkich źródeł i wszystkie wydatki, jakie ponosisz w danym miesiącu (rachunki, wydatki codzienne i okazjonalne) i od dochodów odejmij wydatki. Wynik może być dodatni bądź ujemny Jeśli wynik wyszedł dodatni oznacza to, że Twoje dochody są wyższe niż wydatki, czyli Twoja sytuacja finansowa nie jest taka zła. Gorzej, jeśli w budżecie jest deficyt. Oznacza to, że nie zadbałeś do tej pory w wystarczającym stopniu o swoje finanse. 123 Jeżeli budżet wyszedł ujemny, powinniśmy się zastanowić, czy wszystkie wydatki, jakie zostały przez nas naniesione są rzeczywiście niezbędne. Należy ograniczyć wydatki, poszukać oszczędności i ustalić priorytety poszczególnych wydatków i kolejności ich pokrywania. Jeśli po pokryciu, wskazanych wyżej, wydatków zostaną nam jeszcze wolne środki finansowe, możemy rozważyć dwie opcje. Pierwsza – wydać je na konsumpcję bieżącą, czyli przyjemności, używki, technologie itd., co tak naprawdę nic nie wnosi do naszego życia, a już na pewno nie sprawia, że stajemy się bogatsi. Druga – zainwestować te pieniądze w aktywa, czyli w coś co po jakimś czasie przyniesie nam zyski bez naszego nakładu pracy. Aktywami są między innymi dobra własności intelektualnej, wynajęcie nieruchomości, samochodu, akcje, biznesy, lokaty itd. To dużo inteligentniejsze finansowo rozwiązanie, niż pierwsza opcja. Karta pracy a) Pan Karol wpłacił w banku A 3000 zł na 9-miesięczną lokatę. Pan Adam wpłacił taką samą kwotę w banku B na trzy kolejne lokaty, przy czym odsetki po upływie kwartału wpłacał na następną lokatę. Który z panów, po 9-miesięcznym okresie oszczędzania, podjął z banku większą kwotę i o ile złotych? Oferta banku A Oferta banku B Lokata 9-miesięczna Lokata kwartalna 19% odsetek w stos. rocznym 18% odsetek w stos. rocznym 124 b) Odnotowano na giełdzie zmiany cen akcji następujących firm: Zmiana w stosunku Firma Aktualna cena ESPEBEPE 3,85 ZŁ 10,0% ^ ŻYWIEC 460,00 ZŁ 9,5% ^ ŁUKBUT 12,40 ZŁ 8,8% ^ UNIWERSAL 3,00 ZŁ -7,7% v KOMPAP 24,10 ZŁ -9,7% v KOPEX 73,50 ZŁ -9,8% v do poprzedniego notowania Oblicz, o ile złotych wzrosły lub spadły ceny akcji każdej z firm. c) Sklep PEDANT oferuje 10%, a sklep JUNIOR 15% sezonową obniżkę cen. Kurtka w PEDANCIE kosztuje 980 zł, a taka sama w JUNIORZE 1020 zł. W którym sklepie bardziej opłaca się kupić kurtkę? Źródło: Edukacja, http://ekspert>foltyn. Com/edukacja/p697.asp?id=628 (14.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć Uczniowie po zapoznaniu się z podstawowymi pojęciami modułu mogą przystąpić do planowania budżetu domowego, np. wykorzystując darmowe programy komputerowe. (http://www.sciagnij.pl/programy/k/Windows-Dom_i_rozrywkaBudzet_domowy/47/16). 125 Następnie sporządzą notatnik zaplanowanych na 1 miesiąc wpływów i wydatków budżetowych. Zaproponują środki zaradcze w przypadku deficytu budżetowego. Wskażą sposoby zainwestowania pieniędzy w przypadku stwierdzenia nadwyżki budżetowej. Rozwiążą karty pracy, np. wg załączonego wzoru. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI K. Kłaczkow, M. Kurczab, E. Świda, Matematyka dla gimnazjalistów, klasII, o Oficyna Edukacyjna, K. Pazdro, Warszawa 2000. Renata Uliasz, Barbara Kamińska., Matematyka w praktyce – czyli „Po co ja się tego uczę?”, Wielka Encyklopedia PWN. http://ekspert>foltyn. Com/edukacja/p697.asp?id=628. http://www.zso.kamienna-gora.pl/prace/nauczyciele/w-kurnyta/konsp-diag.pdf http://www.sciagnij.pl/programy/k/Windows-Dom_i_rozrywkaBudzet_domowy/47/16 126 PROJEKT 2: Jak zarządzać budżetem domowym w czasie kryzysu gdzie szukać oszczędności? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna prawa rządzące finansami; wie, jak skutecznie zadbać o finanse osobiste; potrafi korzystać z rozliczeń finansowych za pomocą karty płatniczej, czeku czy też przelewu; umie posługiwać się bankomatem; potrafi porównać oferty banku dotyczące kredytów i lokat oraz wybrać najkorzystniejszą ofertę; potrafi zapisywać treści zadań i ich rozwiązania w arkuszu kalkulacyjnym. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak wykorzystać mądre gospodarowanie pieniędzmi w każdym obszarze życia?; Jak zapanować nad budżetem domowym?; Jak skutecznie zadbać o finanse osobiste, „utrzymać" przy sobie pieniądze?; W jakich obszarach szukać oszczędności? - czy warto „chwytać spadające procenty”?; Jak dobrze lokować i inwestować środki finansowe? Jak zdobyć zaufanie banku i uzyskać kredyt na realizację swoich marzeń?; Jak uniknąć „ pułapki” kredytowej?; Jak podejmować ryzyko w je minimalizować? 127 inwestowaniu na giełdzie i umieć Propozycje zadań do projektu: 1. Porównywanie i wybór oferty banków dotyczących kredytów [lokat]. 2. Szacowanie, obliczanie zysków związanych z inwestowaniem i lokowaniem środków finansowych. 3. Tworzenie kalendarza domowych wydatków – idealny budżet domowy. 4. Przygotowanie raportu realnych korzyści finansowych uzyskanych po zerwaniu z nałogiem palenia papierosów (doradca finansowy znanej osoby palącej papierosy). 5. Poszukiwanie informacji na temat zdobycia kapitału inwestycyjnego. 6. Opracowanie informacji o giełdzie najlepszym miejscu do inwestowania pieniędzy, zasadach inwestowania, popularyzacja wiedzy. Przykładowe karty pracy I. Gospodarstwa domowe rodzin Jabłońskich i Rybczyńskich są pod wieloma względami podobne. Składają się z tej samej liczby osób, które są w podobnym wieku. Różni je wysokość przeciętnego miesięcznego dochodu. Średni miesięczny dochód państwa Jabłońskich wynosi ogółem 2800 zł, natomiast państwa Rybczyńskich 4800 zł. W tabeli znajdują się informacje dotyczące struktury wydatków w obu gospodarstwach domowych. Na podstawie tych danych oblicz, ile pieniędzy w każdej rodzinie przeznacza się na wymienione wydatki. Ustal strukturę wydatków w twoim gospodarstwie domowym. Rodzina Jabłońskich Rodzina Rybczyńskich Rodzaje wydatków Opłaty (czynsz, Twoje gospodarstwo domowe Udział Kwota Udział Kwota Udział Kwota w () w (%) w (%) w (%) w (%) w (%) 21,43 17,75 energia elektryczna, telekomunikacja, RTV) 128 Żywność 35,93 25,08 Artykuły 14,07 16,71 8,93 11,54 Komunikacja 7,14 9,42 Inne np. używki 7,50 9,00 Oszczędności 5,00 10,50 nieżywnościowe ( środki czystości, kosmetyki, obuwie itp.) Kultura, nauka, wypoczynek, sport Razem: 100,00 2800 100,00 4800 100 1. Porównaj strukturę wydatków obu gospodarstw domowych. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 2. Dlaczego struktura wydatków w obu rodzinach się różni? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 3. W którym gospodarstwie domowym przeznacza się więcej pieniędzy na żywność? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 129 II. Przeczytajcie uważnie treści zadań, a następnie przystąpcie do ich wykonania. Zadanie 1 Utargiem dziennym nazywamy sumę wpływów gotówki do kasy z całodziennej sprzedaży artykułów. Oto utarg sklepiku szkolnego w kolejnych dniach pewnego tygodnia: Dni tygodnia Utarg dzienny Poniedziałek 200 Wtorek 100 Środa 50 Czwartek 150 Piątek 50 Korzystając z danych w tabeli, sporządź diagram słupkowy utarg dzienny dni tygodnia. Oblicz tygodniowy utarg sklepiku. Oblicz średni utarg dzienny w tym tygodniu. Którego dnia był najwyższy utarg, a którego najniższy? Zadanie 2 Dochód netto w rodzinie Janka w czerwcu wyniósł 3264 zł. Tabela przedstawia, jak rozdysponowano tę kwotę. Procent Opłaty Zakupy Żywność Lokata bankowa 20 % 40 % 25 % 15 % Sporządź diagram kołowy. Oblicz, ile pieniędzy wydała w czerwcu rodzina Janka na opłaty. Oblicz, ile pieniędzy wydała rodzina Janka na żywność. 130 Oblicz, jaką kwotę mogła przeznaczyć na zakupy. Jaką kwotę wpłacono do banku? Tok pracy nad rozwiązaniem zadania w arkuszu kalkulacyjnym: treść zadania, utworzenie tabel, wykonanie odpowiednich wykresów nie zapomnij opisać i zatytułować swoich wykresów), wykonanie odpowiednich obliczeń, udzielenie odpowiedzi na zadane pytania. Źródło: Jak stworzyć budżet domowy, http://finansedomowe.blogspot.com/2009/07/jak-stworzyc-budzet-domowy.html Propozycja przebiegu zajęć Uczniowie opracują wykaz sposobów szukania oszczędności w każdym obszarze życia. Zgromadzą różne oferty banków w zakresie udzielanych kredytów i zakładania lokat. Po analizie ofert wskażą najkorzystniejsze dla klienta. Zapiszą wyniki prac grupowych w arkuszu kalkulacyjnym. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Budżet domowy pod ostrzałem - autor: Adrian Hinc http://finansedomowe.blogspot.com/2009/07/jak-stworzyc-budzetdomowy.html http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU5627 http://www.notowany.pl/artykul/6535/jak-stworzyc-budzet-domowy-w-7prostych-krokach http://www.edziecko.pl/rodzice/1,79361,6612429,Budzet_domowy_w_czasach _kryzysu.html?as=2&ias=2 131 PROJEKT 3: Pieniądz robi pieniądz pod Twoim czujnym okiem - jak stać się bogatym? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zorganizuje spotkanie np. z ludźmi biznesu, przedstawicielem banku, władzami miasta, gmin,…; opracuje zestaw pytań dla zaproszonych gości; zredaguje zaproszenie dla gości; krytycznie oceni zaproponowane porady dotyczące wzbogacania się i opracuje w grupach swoje rozwiązania dotyczące odpowiedzi na pytanie „Jak zostać bogatym obecnie i w przyszłości”? obliczy podatek w zeznaniu podatkowym rodziców. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak rozpoznać potrzeby rynku pracy?; Jak inwestować w siebie?; Jak stać się „ doradcą finansowym rodziny” ?; Jak stać się bogatym?; Jak nasze decyzje finansowe wpływają na naszą wartość netto (bogactwo)?; Jak wydawać mniej?; Jak rozsądnie i systematycznie inwestować, to co nam zostaje każdego miesiąca?; Jak być finansowym realistą?; Jak pozbyć się długu małymi krokami?; Jak nasze decyzje finansowe wpływają na naszą wartość netto (bogactwo)?; Jak wypełnić fragment PIT- u ? 132 Propozycje zadań do projektu: 1. Opracowanie materiałów do przeprowadzenia spotkania a przedstawicielem banku, ludźmi biznesu, władzami miast, gminy na temat sposobów pomnażania swojego majątku?[Jak stać się bogatym} 2. Opracowanie poradnika dotyczącego rozsądnego i systematycznego inwestowania. 3. Planowanie sposobów na pozbycie się długów. 4. Rozpoznanie potrzeb rynku pracy w mojej miejscowości 5. Zaprezentowanie wybranej drogi do dostatniego życia. Czy są to dobre porady „Jak stać się bogatym”? 1. Zostań biznesmenem Najwięcej milionerów to biznesmeni. Założenie własnej firmy i jej rozwój to najlepszy sposób na zdobycie fortuny. Sam Walton, Bill Gates, Michael Dell, Andrew Carnegie, Henry Ford – wszyscy z nich zarobili miliony dzięki własnym biznesom. Nie przekonują Cię amerykańskie przykłady? Co powiesz na Jana Kulczyka, Zygmunta Solorza-Żaka, Aleksandra Gudzowatego, Michała Sołowowa? Oni wszyscy również zarobili miliony dzięki własnej przedsiębiorczości i to pomimo trudnej sytuacji gospodarczej w Polsce. Dzisiaj jest znacznie łatwiej założyć biznes – początkującym biznesmenom udzielana jest darmowa pomoc (punkty konsultacyjne), mogą wnioskować o dotacje z Unii, o pożyczki na atrakcyjnych warunkach. 2. Wspinaj się po szczeblach kariery Praca w korporacji lub szybko rozwijającej się mniejszej firmie pozwala na awansowanie. Ciężko pracuj, stań się niezastąpionym dla firmy pracownikiem. Nie marnotraw czasu pracy, pracuj dłużej, szybciej i efektywniej niż inni, a z pewnością zostaniesz prędzej czy później dostrzeżony. Przykładem może być historia Lee Iacocca. Zaczynał na stażu jako inżynier w Ford Motor Company, później trafił do działu sprzedaży, a ostatecznie został prezesem zarządu. Zwolniony po kilku latach pracy jako prezes podjął pracę jako prezes Chryslera, a następnie przewodniczący rady nadzorczej. Jak 133 myślisz, ile milionów zarobił? W 1980 roku jego roczne zarobki wyniosły 868 tysięcy dolarów (dzisiejsze około 2 milionów dolarów). Kilka lat temu w ciągu roku zarobił 26,7 miliona dolarów. 3. Zostań profesjonalistą Lekarz, prawnik, architekt – to zawody, których przedstawiciele mogą żądać wysokich honorariów za usługi. Bogate doświadczenie i wąska specjalizacja pozwala na wysokie zarobki. Mądre oszczędzanie i inwestowanie czynią z tych ludzi osoby zamożne. Jednym z najbogatszych prawników na świecie jest Joe Jamail – za jedną ze spraw otrzymał wynagrodzenie w wysokości 335 milionów dolarów! 4. Zajmij się sprzedażą Osoby zajmujące się takim handlem nie zakładają własnych firm, nie mają także specjalistycznych kwalifikacji. Swoje fortuny zdobywają dzięki wynagrodzeniu prowizyjnemu po prostu stając się coraz lepsi w sprzedaży konkretnego produktu lub usługi. W połączeniu z inteligentnym oszczędzaniem i inwestowaniem mogą stać się niezależni finansowo. 5. Dorób się na giełdzie Warren Buffett, kto go nie zna? Jego majątek jest szacowany na około 40 miliardów dolarów. Dobrym Bogactwo osiągnął dzięki dobrym inwestycjom giełdowym. przykładem z polskiego podwórka może być Roman Karkosik, który swojego miliarda dorobił się na przejmowaniu spółek produkujących metale, garbujących skóry i materiały chemiczne. 6. Zostań wynalazcą James LeVoy Sorenson posiadał w chwili śmierci w 2008 roku majątek około 4,5 miliarda dolarów. Był wynalazcą urządzeń medycznych, miał w posiadaniu około 60 patentów. Z polskiego podwórka: w 2006 roku Janusz Liberkowski wygrał konkurs American Inventor. Wynalazł sferyczny fotelik samochodowy dla dzieci. Nagroda wynosiła milion dolarów. 7. Zostań artystą Piosenkarze, aktorzy, pisarze – wydaje się, że to największa grupa milionerów, w praktyce jednak są w mniejszości. Aktorzy tacy jak Marek Kondrat czy Bogusław Linda otrzymują za jeden dzień zdjęciowy nawet około 20 tysięcy złotych. Są jednak tysiące aktorów, którzy za swoją pracę otrzymują zaledwie średnią krajową. 134 W Polsce tantiemy nie są zbyt wysokie – osoba, która nagrała kilka przebojów może spodziewać się zaledwie kilku tysięcy złotych rocznie. 8. Zostań gwiazdą show biznesu Opracowana przez Forbes na podstawie stawek za kampanię reklamową lista najlepiej zarabiających gwiazd wskazuje, że Tomasz Lis zarobił w 2008 roku około 500 tysięcy złotych. Podobną kwotę zarobił także Kamil Durczok oraz Szymon Majewski. Monika Olejnik i Kuba Wojewódzki za kampanię reklamową dostają około 400 tysięcy złotych. Przy takich stawkach chyba stosunkowo łatwo zostać milionerem, prawda? 9. Zostań sportowcem Osiągnięcie mistrzostwa w jakiejś dziedzinie to bardzo trudna, pełna wyrzeczeń, droga. Możemy być jednak pewni, że zostanie nam to wynagrodzone – Fernando Alonso, kierowca Formuły 1, rocznie może liczyć na około 35 milionów dolarów. Piłkarz Ronaldinho inkasuje około 30 milionów. A jak sytuacja wygląda w Polsce? Okazuje się, że najlepiej zarabiają piłkarze. W 2007 roku Jerzy Dudek zarobił niecałe 8 milionów złotych, a Artur Boruc około 6 milionów. Robert Kubica zarobił 5,5 miliona, Adam Małysz około 2,5 miliona, a Mariusz Pudzianowski 1,5 miliona. 10. Wygraj na loterii W opinii wielu osób loteria to najprostszy sposób na zostanie milionerem. Okazuje się jednak, że szansa na trafienie szóstki w Dużym Lotku to 1 do 13 983 816, a trafienie dziesięciu liczb na dziesięć w Multi Lotku 1 do 8 911 711. Większość osób na kupony wyda więcej niż wygra. Historia uczy także, że wielu zwycięzców roztrwania cały majątek w czasie krótszym niż kilka lat. 11. Otrzymaj spadek Może wpłynąć na znaczną poprawę finansów osobistych, a nawet bogactwa. Źródło: 10 sposobów- jak stać się bogatym, http://www.rentier-blog.pl/10-sposobow-jak-stac-sie-bogatym/ (21.11.2009) 135 Jak stać się bogatym? - recepta 1. Dobrze płatna praca. 2. Odkładaj i inwestuj 20% swoich oszczędności. 3. Bądź cierpliwy. Przestrogi: Kupuj tylko to, na czym naprawdę Ci zależy, o czym marzysz i na co Cię stać! Nie dopuść do sytuacji, gdzie wczorajsze luksusy stają się dzisiejszymi potrzebami! Zrozum, że w życiu nie można mieć wszystkiego naraz! Nie ulegaj reklamie – planuj swoje zakupy. Odróżniaj cele finansowe od marzeń. Pamiętaj, że marzenia opierają się na nadziei, a cele na planie działania. Pamiętaj, że cel ma być konkretny, określony w czasie i przede wszystkim realistyczny! Wartość netto jest prawdziwą miarą bogactwa. Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zorganizują spotkania z np. przedstawicielem banku, władz lokalnych, czy biznesmenem (umówią spotkania, przedstawią plan spotkań z zaproszonymi gości, opracują zestawy pytań- każda grupa może zająć się innym spotkaniem). Następnie przeanalizują zaproponowany katalog porad (załączony wyżej), wskażą najważniejsze porady dla nich obecnie i w przyszłości, uzupełnią o swoje własne pomysły. Obliczą podatek w zeznaniu podatkowym PIT. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI http://www.rentier-blog.pl/10-sposobow-jak-stac-sie-bogatym/ http://www.l-earn.net/pliki/nauka-bogactwo.pdf 136 MODUŁ VI: Żywność ekologiczna- zdrowsza, czy droższa? Wprowadzenie do modułu Żywność ekologiczna to żywność wyprodukowana w gospodarstwach i przetwórniach podlegających certyfikacji na zgodność z zasadami rolnictwa ekologicznego i przetwórstwa ekologicznego. Certyfikacja w rolnictwie ekologicznym na terenie Unii Europejskiej regulowana jest rozporządzeniem Rady 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych. W Polsce szczegółowe warunki wprowadzenia w życie powyższego rozporządzenia reguluje Ustawa z dn. 20 kwietnia 2004 roku o rolnictwie ekologicznym. Oznacza między innymi żywność produkowaną bez użycia nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin, przy zachowaniu żyzności gleby oraz różnorodności biologicznej. Potocznie określenie „żywność ekologiczna” często bywa używane zamiennie z określeniem „zdrowa żywność”. Jednakże, podczas gdy pierwsze z pojęć określa żywność certyfikowaną, drugie jest nazwą stworzoną dla celów marketingowych i sprzeczne z prawem. O tym, co znajduje się na etykiecie produktu decyduje producent, stosując techniki marketingowe. Stara się on, aby jego produkt w otoczeniu innych produktów na półce sklepowej wyróżniał się. Dodawane są więc różne informacje np. „100 % bezpieczny”, „żyj w zgodzie z naturą”, „bio-chleb”, „zdrowy”. Sugerować mogą one konsumentowi, że produkty, które nie posiadają takiej informacji na opakowaniu, są nie do końca bezpieczne dla człowieka, a może nawet wręcz szkodliwe. Takie praktyki stosowane zazwyczaj przez producentów żywności konwencjonalnej działają na niekorzyść zarówno konsumentów, jak i producentów certyfikowanej żywności ekologicznej. Często jako „zdrowa żywność” oferowane są produkty wytworzone na bazie soi, żywność wegetariańska, zioła, odżywki, suplementy witaminowe itp. Terminem tym określa się więc żywność niewiadomego pochodzenia, której walory zdrowotne nie są w jednoznaczny sposób potwierdzone naukowo. Po realizacji tego modułu uczeń potrafi rozróżnić żywność ekologiczną od tradycyjnej i będzie znał odpowiedź na pytanie: Jakie jest znaczenie żywności ekologicznej w odżywianiu człowieka? 137 PROJEKT 1: Jak zwiększyć rynek żywności ekologicznej w Polsce? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna podstawowe pojęcia projektu: popyt, podaż, żywność ekologiczna, rolnictwo ekologiczne, promocja; dostrzega konieczność zwiększenia rynku żywności ekologicznej w Polsce; potrafi zaproponować sposoby zwiększenia popytu i podaży produktów ekologicznych; rozumie konieczność promocji rolnictwa ekologicznego w Polsce, Europie i Świecie; potrafi porównać rolnictwo ekologiczne w Polsce z rolnictwem europejskim i światowym; przedstawi aktualne dane statystyczne; potrafi zaprojektować, np. plakat promujący polski rynek ekologiczny (umieści, np. walory zdrowotne żywności ekologicznej oraz informację, że jest to żywność "bez chemii", …). MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak promować rolnictwo ekologiczne? Jak wpłynąć na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego?; Jak zachęcić rolników do produkcji surowców ekologicznych?; Jak przekonać przetwórców do przetwarzania surowców ekologicznych?; W jaki sposób podnieść świadomość ekologiczną konsumentów i zwiększyć popyt?; Jak wytworzyć dobrze funkcjonujący rynek żywności ekologicznej w Polsce?; Jak zwiększyć liczbę gospodarstw oraz powierzchnię upraw ekologicznych w Polsce?; 138 W jaki sposób lepiej dostosować produkcję do potrzeb rynku?; Jak wspierać finansowo rolnictwo ekologiczne?; Jakie organizacje lub instytucje powinny być odpowiedzialne za promocję żywności ekologicznej? Propozycje zadań do projektu: 1. Przygotowanie i przeprowadzenie debaty na temat zwiększenia konsumpcji żywności ekologicznej i usprawnienia handlu produktami ekologicznymi. 2. Porównanie rolnictwa ekologicznego w Polsce z rolnictwem europejskim i światowym. 3. Proponowanie sposobów na zwiększenie popytu i podaży produktów ekologicznych. 4. Projektowanie reklamy [plakatu] promującej polski rynek ekologiczny. Przedstawienie aktualnych danych statystycznych dotyczących rolnictwa ekologicznego. 5. Opracowanie projektu zwiększenia rynku żywności ekologicznej w Polsce. Rynek produktów ekologicznych Określenie "rynek" oznacza całokształt stosunków handlowo – gospodarczych, obejmujący sprzedaż i kupno towarów, wymianę kapitałów i usług. Zatem rolnik lub przedsiębiorca, który uzyskał żywność wyprodukowaną zgodnie z zasadami metody ekologicznej, otrzymał stosowny certyfikat może ją teraz odpowiednio reklamować, aby wyższa cena zrekompensowała mu poniesiony większy nakład pracy. Rynek produktów rolnictwa ekologicznego należy obecnie do najdynamiczniej rozwijających się sektorów rynku produktów żywnościowych zarówno w krajach UE jak w Stanach Zjednoczonych. W ostatnich latach zmienił się również stosunek społeczeństwa UE do rolników i rolnictwa. Rolnicy nie są już traktowani wyłącznie jako producenci żywności, lecz oczekuje się od nich także, by lepiej chronili środowisko i pielęgnowali krajobraz wiejski, jak również lepiej traktowali zwierzęta w gospodarstwach i w czasie transportu. W zamian za to społeczeństwo musi 139 się zgodzić na zapłacenie uczciwej ceny. W krajach UE udział produktów rolnictwa ekologicznego w rynku żywności wynosi od 0,5% do 3%. Obserwuje się najwyższy udział w kategorii owoców, a najniższy w grupie produktów pochodzenia zwierzęcego. W Polsce rynek produktów ekologicznych jest na początku drogi prowadzącej do rozwoju i sukcesu. Oferta jest na razie skromna ilościowo, asortyment ubogi, dostęp dla konsumentów utrudniony ze względu na rozproszenie producentów i punktów sprzedaży, małą skalę produkcji, jej rozdrobnienie, sezonowość, brak profesjonalnych jak i magazynów handlowców. Struktura przechowalniczych systemu zarówno dystrybucji u producentów, produktów ekologicznych jest w początkowej fazie rozwoju: opiera się na sprzedaży bezpośredniej w gospodarstwie, na lokalnym targowisku, podczas kiermaszu lub przez system dostaw bezpośrednich do konsumentów. Pierwsze sklepy oferujące żywność wyprodukowaną bez agrochemii tzw. "zdrową żywność" zaczęły powstawać pod koniec lat osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Powstawały w dużych miastach jak: Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań, Wrocław, Katowice, Gliwice. Obecnie jest tych sklepów w całej Polsce około 200. Istnieje też kilka niedużych hurtowni, rozprowadzających głównie produkty zbożowe oraz przetwory owocowe i warzywne. Produkty świeże, warzywa, owoce, sery, jaja są dostarczane do sklepów bezpośrednio przez producentów. Najczęściej spotykanymi produktami w sklepach są: soki owocowe i warzywne, produkty zbożowe, świeże warzywa i owoce, mleko i przetwory mleczne, jaja, miód. Produktami, na których brak narzekają konsumenci są przetwory dla niemowląt i dzieci oraz mały asortyment przetworów mlecznych. Wyższe ceny są atrakcyjne dla sprzedawców produktów ekologicznych, jednak ograniczają popyt wśród konsumentów. Nie jest to jedyna bariera dla rozwoju rynku produktów ekologicznych w Polsce. Przyczyną jest także niski poziom wiedzy konsumentów na temat produktów ekologicznych i związane z tym małe ich zainteresowanie tymi produktami. Dlatego sprzedawcy obawiają się wzbogacać asortyment. Istotną kwestią jest także brak odpowiedniej promocji, a zwłaszcza reklamy dotyczącej żywności ekologicznej, co mogłoby spowodować wzrost świadomości wszystkich uczestników rynku. 140 Obecnie oferta asortymentowa stale się powiększa i obejmuje już nie tylko podstawowe warzywa korzeniowe, ale następujące grupy produktów: zboża i przetwory zbożowe - ziarna, kasze (jaglana, jęczmienna, pszenna, gryczana), - płatki (jęczmienne, pszenne, żytnie, orkiszowe), - otręby pszenne i żytnie, - mąki razowe (jęczmienna, pszenna, żytnia, orkiszowa, gryczana), - makarony razowe z orkiszu, pszenicy i pszenicy z dodatkiem ziół, żyta, - pieczywo (chleb pełnoziarnisty żytni, pszenny, "hruby", na pyłku pszczelim, pszenno – żytni, żytni, pszenny cebulowy), podpłomyki, bułki z mąki pszennej razowej, - ciasta i inne wypieki; warzywa, susz wielowarzywny, przetwory z warzyw kwaszonych i marynowanych: (kwaszona kapusta, kwaszone ogórki, przecier z ogórków, marynowane buraki ćwikłowe), ogórki, kapusta czerwona, pomidory, patisony, marynaty wielowarzywne, sok pomidorowy, marchwiowy, z buraków ćwikłowych kwaszonych, z selera i buraków ćwikłowych kwaszonych, z kapusty kwaszonej, wielowarzywny sok kwaszony, ocet winny, ocet jabłkowy, chrzan tarty; owoce, susz owocowy (suszone jabłka, gruszki, śliwki), przetwory w postaci dżemów i musów, syropów (aroniowy, truskawkowy, gruszkowy, z kwiatów czarnego bzu, z owoców dzikiej róży), soków (jabłkowy, jabłkowo – selerowy, wiśniowy); rośliny przyprawowe świeże i suche; inne surowce roślinne np. orzechy, nasiona słonecznika, kiełki; mleko i przetwory mleczne: twaróg, sery twarogowe z mleka koziego, krowiego, owczego z przyprawami, sery podpuszczkowe z mleka koziego, krowiego – wędzone i niewędzone, w oleju z przyprawami, jogurty z mleka koziego, krowiego, owczego, masło, śmietana, maślanka, jogurty, sery; jaja; mięso, wędliny; ziemniaki; 141 oleje tłoczone na zimno: słonecznikowy, sojowy, lniany, z nasion wiesiołka; miody i inne produkty pszczele. Do wzrostu popytu na żywność ekologiczną w Polsce mogą się przyczynić następujące działania: upowszechnienie pojęcia "żywność ekologiczna" oraz zasad ekologicznych metod produkcji; upowszechnienie rozpoznawalnego, jednoznacznie kojarzonego i wiarygodnego logo dla żywności ekologicznej; poszerzenie asortymentu produktów oferowanych jako żywność ekologiczna, odpowiednie opakowanie, czytelne oznakowanie; zapewnienie systematycznych dostaw; edukacja konsumentów w zakresie rolnictwa ekologicznego i jego produktów; przygotowanie materiałów informacyjnych i reklamowych dotyczących żywności ekologicznej; rozwinięcie systemu wiarygodnej informacji rynkowej; podjęcie działań na rzecz rozwoju sprzedaży produktów rolnictwa ekologicznego; wspomaganie finansowe przez władze lokalne, państwo i UE. W wyniku tych działań przewiduje się, że w latach 2007 – 2013 liczba gospodarstw oraz powierzchnia upraw ekologicznych wzrośnie dwukrotnie. Źródło: http://www.przyrodnicze.pl/cat227-id2188-rynek-zywnosciekologicznej.aspx (21.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Po ustaleniu listy problemów niezbędnych do zrealizowania tematyki projektu, uczniowie zorganizują wyjazd do gospodarstwa ekologicznego i przetwórni ekologicznej w celu poznania sposobu Potem przeprowadzą debatę na temat: 142 funkcjonowania tych jednostek. „Jak zwiększyć konsumpcję żywności ekologicznej i usprawnić handel produktami ekologicznymi ?” Opracują w grupach wnioski z debaty. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Gertig H., Gawêcki J. , Słownik terminów żywieniowych. PWN, Warszawa 2001 Szołtysek K., Zarys problematyki żywności ekologicznej. AE im. O. Langego, Wrocław 2004 Gawęcki J., Hryniewiecki L., Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 http://www.przyrodnicze.pl/cat227-id2188-rynek-zywnosci-ekologicznej.aspx 143 PROJEKT 2: Jak przebudować produkcję roślinną i zwierzęcą w Polsce, by nasza Ojczyzna stała się „zielonym tygrysem Europy” CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: rozumie podstawowe pojęcia projektu: rolnictwo, modernizacja rolnictwa, gospodarka, promocja, marketing, eksport, import; potrafi wskazać szanse Polski w rozwoju wybranych obszarów gospodarki; zna pozycję naszego kraju (w niektórych obszarach) w Europie, na świecie; opracuje warunki, jakie nasza Ojczyzna musi spełnić, aby stać się „zielonym tygrysem Europy”; oceni szansę Polski na to, aby stała się potęgą w produkcji żywności ekologicznej i innych obszarach. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: W jaki sposób Polska mogłaby zostać potęgą w produkcji żywności ekologicznej?; Jak zmodernizować polskie rolnictwo?; Jak zwiększyć znaczenie polskiego rolnictwa ekologicznego w Europie?; Jak promować gospodarkę polską w kraju i poza nim?; Jak zwiększyć eksport produktów ekologicznych?; W jakich obszarach gospodarki Polska może się stać „zielonym tygrysem Europy”?;( np. rolnictwo ekologiczne, produkcja żywności zdrowej o wysokich walorach jakościowych i handlowych - polską specjalnością na rynku krajowym i zagranicznym, nie zniszczony krajobraz i kulturowe polskiej wsi, … ). 144 ogromne bogactwo Propozycje zadań do projektu: 1. Planowanie działań [opracowanie programu] zmierzających do unowocześnienia polskiego rolnictwa. 2. Projektowanie reklamy [plakatu] promującej polskie rolnictwo ekologiczne z uwzględnieniem danych liczbowych. 3. Opracowanie działań, jakie nasza Ojczyzna musi podjąć, aby stać się „zielonym tygrysem Europy”. 4. Opracowanie słabych i mocnych stron oraz koniecznych zmian naszego rolnictwa ekologicznego z wykorzystaniem różnorodnych źródeł informacji. 5. Projektowanie działań związanych z eksportem produktów ekologicznych. Czym Polska bogata? Polska jest krajem, w którym zużycie chemicznych środków produkcji w rolnictwie było zawsze niższe niż w większości krajów europejskich, co sprawiło, że jakość ekologiczna przestrzeni produkcyjnej w rolnictwie oraz jej bogactwo różnorodności biologicznej należą do najlepszych w Europie. Z uwagi na swoje tradycje i potencjał mogłaby zostać prawdziwą potęgą w dziedzinie produkcji i sprzedaży żywności ekologicznej, gdyby tylko umiała wykorzystać w pełni swoje możliwości. Wśród bogactw, jakimi dysponujemy, trzeba wymienić wody geotermalne nisko- (20-500 C) i średniotemperaturowe (50-1000 C). Występują na prawie 80% powierzchni kraju. Warunki dla ekonomicznej budowy instalacji wykorzystujących ciepło ziemi występują na ok. 25% obszaru kraju. Do głębokości 2,5 tys. m znajdują się wody o temperaturze powyżej 600 C i wydajności 100-200 m sześc. na godzinę. Takie preferencyjne możliwości istnieją w utworach dolnej jury na Niżu Polskim w dwóch strefach: Szczecin-Poznań-Łódź i Bydgoszcz-Warszawa. Ponadto w utworach dolnej kredy, lokalnie w okolicach Szczecina i strefie Mogilno -Łódź. Wody geotermalne są też w Sudetach i Karpatach. Wciąż niewiele jest u nas małych elektrowni wodnych. Szacuje się, że moglibyśmy uzyskiwać ok. 11 tys. MW mocy, gdyby uruchomiono cały potencjał hydroenergetyczny dla energetyki zawodowej i ok. 1200 MW małych elektrowni o znaczeniu lokalnym. Polska mogłaby stać się zielonym tygrysem, jeśli 145 chodzi o elektrownie wiatrowe. Pokrzepiające informacje dotyczą możliwości wykorzystania biomasy do celów energetycznych. Eksperci oceniają, że polska wieś w 80% mogłaby wyeliminować paliwa kopalne. Potencjał techniczny biomasy dostępnej do celów energetycznych w Polsce wynosi prawie tyle, ile potencjał wszystkich krajów Europy Środkowej razem wziętych. Wydaje się, że nadzieją dla środowiska i producentów czystej energii jest przyjęcie unijnych norm dotyczących pozyskiwania zielonego prądu. Międzynarodowa organizacja ekologiczna Greenpeace nazwała Polskę „zielonym tygrysem Europy”. Około ¼ powierzchni naszego kraju jest objęta ochroną prawną a realizacja polityki ekologicznej państwa od 1991 roku spowodowała znaczne powstrzymanie postępującej degradacji środowiska. Dzięki tym zmianom poprawia się jakość powietrza. Może za kilkadziesiąt lat Polska zostanie potęgą w produkcji żywności ekologicznej? Źródło: http://www.biolog.pl/article4377.html (17.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie wskażą obszary działalności naszego kraju mające szansę na szybki rozwój (niekoniecznie w krótkim czasie). Opracują słabe i mocne strony tych obszarów oraz konieczne zmiany w poszczególnych dziedzinach – praca w grupach z wykorzystaniem różnorodnych źródeł informacji. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI http://www.biolog.pl/article4377.html 146 PROJEKT 3: Jak rozróżnić żywność ekologiczną od tradycyjnej? - nie wszystko co „eko” jest zdrowe. CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna podstawowe pojęcia projektu: żywność ekologiczna, tradycyjna (konwencjonalna), certyfikat, …; potrafi wśród różnych produktów rozróżnić żywność ekologiczną; rozumie znaczenie żywności ekologicznej w swojej diecie; zna przyczyny wysokich cen żywności ekologicznej w Polsce; zna argumenty służące do promowania rolnictwa ekologicznego w naszym kraju; potrafi zaproponować składniki ekologiczne w swojej diecie w zależności od masy ciała, stanu zdrowia, …; rozumie znaczenie współczynnika BMI (Body Mass Indeks) w prawidłowym odżywianiu i potrafi go obliczyć oraz zinterpretować; zapisuje zjawiska w otaczającym go świecie za pomocą wyrażeń algebraicznych, równań; umie przekształcać wyrażenia algebraiczne i obliczać ich wartość liczbową; potrafi oszacować wartość wyrażenia i porównać otrzymane wartości. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak rozpoznać produkt rolnictwa ekologicznego?; Jak rozróżnić żywność ekologiczną od tradycyjnej?, Jakie jest znaczenie żywności ekologicznej w odżywianiu człowieka?; Jak stosować profilaktykę zdrowotną?; W jaki sposób obniżyć ceny produktów ekologicznych?. 147 Propozycje zadań do projektu: 1. Rozróżnianie żywności ekologicznej od tradycyjnej. 2. Opracowanie diety dla młodzieży z uwzględnieniem żywności ekologicznej / produktów pochodzących z gospodarstwa ekologicznego. 3. Przygotowanie, przeprowadzenie i opracowanie wyników ankiety wśród młodzieży na temat stosowania w swojej diecie żywności ekologicznej. 4. Porównywanie cen żywności ekologicznej i tradycyjnej. Szukanie sposobów na obniżenie cen produktów ekologicznych Jak rozpoznać produkt rolnictwa ekologicznego? Gwarancją ekologicznego pochodzenia produktu żywnościowego jest obecność na etykiecie informacji wymaganych przez Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91, w tym numeru certyfikatu upoważnionej jednostki certyfikującej. Jednak nie wszyscy sprzedawcy uznali tę informację jako rzeczywistą gwarancję ekologicznego pochodzenia oferowanych towarów. Być może wiąże się to z brakiem kompleksowych informacji na temat ekologicznych metod produkcji i produktów rolnictwa ekologicznego. Głównym źródłem informacji na ten temat jest telewizja, później radio i prasa. Także ważnym i cennym źródłem informacji są bezpośrednie kontakty z rolnikami. Certyfikat przyznawany jest na jeden rok. Po tym okresie gospodarstwo jest poddawane kontroli i jeśli spełnia wymogi, termin jego ważności jest przedłużany na kolejny rok. Certyfikat jest uznawany na terenie całej Unii Europejskiej. Jakie oznaczenia powinna zawierać etykieta produktu wytwarzanego metodami ekologicznymi w Polsce? Na prawidłowo sporządzonej etykiecie produktu ekologicznego powinny znaleźć się: nazwa i numer upoważnionej jednostki certyfikującej, której podlega producent (polskie upoważnione jednostki certyfikujące i ich kody ); napis: "Rolnictwo ekologiczne System kontroli WE" lub „produkt rolnictwa ekologicznego" nazwa i adres producenta, przetwórcy lub sprzedawcy. 148 Często pojawia się też znak stowarzyszenia rolników ekologicznych (np. Ekoland) lub unijny znak „Rolnictwo Ekologiczne". Tak oznaczona etykieta gwarantuje, że minimum 95% składników produktu pochodzi z upraw ekologicznych, a proces produkcyjny był nadzorowany. Najpopularniejsze znaki znajdujące się na produktach ekologicznych: Znaki polskich jednostek certyfikujących – przykłady. Tak oznakowane produkty dają pełną gwarancję, że produkt jest ekologiczny. Jeśli brakuje któregoś z elementów, to może okazać się, że jesteśmy oszukiwani. Wielu producentów używa słów "bio" lub "ekologiczny", mimo iż ich produkty w rzeczywistości takimi nie są. Nie dajmy się nabrać! Źródło :http://www.biopodstawy.biokurier.pl /oznakowanie_produktu_ekologicznego.html (17.11.2009) C.F. Hales, Opakowanie jako instrument marketingu, PWE, Warszawa 1999, s. 11 149 Indeks masy ciała BMI (Body Mass Indeks). BMI przedstawia relację pomiędzy masą ciała a wzrostem: Wskaźnik indeksu masy ciała (BMI) można interpretować w następujący sposób: poniżej 20 – chudy, szczupły od 20 do 25 – idealna waga 25 do 30 – nadwaga (25- może być normalną wielkością w przypadku grubych kości oraz dużej masy mięśni) powyżej 30 – wysoka nadwaga, otyłość (ryzyko komplikacji zdrowotnych). Indeks masy ciała nie jest adekwatnym miernikiem dla następujących grup osób: dzieci, które ciągle rosną, osób w wieku starszym, u których nie można dokonać dokładnych pomiarów wzrostu, sportowców oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej, kobiet w ciąży. Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zapoznają się z przetwórstwem żywności ekologicznej w Polsce, sporządzą listę produktów ekologicznych ( poszukają informacji w różnych źródłach). Zgromadzą etykiety z różnych produktów żywnościowych - wskażą etykiety z żywności ekologicznej. Zorganizują wyjście do sklepu i hurtowni z żywnością ekologiczną. Zapoznają się z asortymentem i cenami. Spróbują uwzględnić w swojej diecie produkty ekologiczne w zależności od własnego indeksu BMI. Umieszczą je w nowej piramidzie żywienia. Informuje ona o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które zjadamy w ciągu dnia. Przy czym obowiązuje zasada, że to co najważniejsze 150 i najcenniejsze w codziennej diecie znajduje się u dołu piramidy, czyli podstawy. Głównym przesłaniem każdego diagramu żywieniowego jest to, żeby jeść lekko i zdrowo, dbając tym samym o swój organizm. Nową piramidę żywienia opracowali amerykańscy naukowcy z Harvardu, pod kierunkiem profesora Waltera Willetta'a. Porównają wartość kaloryczną obydwu zestawów oraz poniesione środki finansowe. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI C.F. Hales, Opakowanie jako instrument marketingu, PWE, Warszawa 1999 http://www.biopodstawy.biokurier.pl/oznakowanie_produktu_ekologicznego.html http://www.gappolska.org 151 MODUŁ VII: Liczby rządzą światem Wprowadzenie do modułu To słynna sentencja wypowiedziana przez Pitagorasa: Co jest najmądrzejsze? Liczba. Co jest najpiękniejsze? Harmonia. Czym jest cały świat? Liczbą i harmonią. Tak pouczał katechizm tajemniczego, na wpół naukowego bractwa pitagorejczyków. Ten poetycki werset pokazuje jak wielkie znaczenie przypisywano liczbie już w starożytności. Pitagorejskie „igraszki" z liczbą nie były jałowe, bo obok cudacznych spekulacji pitagorejczycy poczynili odkrycia, które do dziś nie straciły swej wartości. Oni pierwsi podzielili liczby na parzyste i nieparzyste, odkryli liczby trójkątne i kwadratowe, doskonałe, zaprzyjaźnione, niewymierne. Całokształt rzeczywistości pitagorejczycy określali mianem „kosmosu” (tj. ładu, porządku). W określeniu tym zawiera się najwyższa ocena świata, a ponadto kryterium, według którego należy wartościować także porządek państwa i społeczności. Pitagoras niektórym liczbom przypisywał moc magiczną. Ów mistycyzm liczbowy w szczątkowej postaci przetrwał aż do naszych czasów. Stąd na przykład mamy feralną trzynastkę. Jednak największą moc magiczną przypisywano w starożytności liczbie 7. Już starożytni wiedzieli, że liczby są kluczem do poznania i zrozumienia zarówno natury ludzkiej, jak i zasad rządzących światem. Wpływem liczb na nas i na nasze życie zajmuje się numerologia. Wg tej nauki na nasze życie ogromny wpływ mają liczby: liczba przeznaczenia, liczba świadomości, liczba natury wewnętrznej itd. W numerologii najważniejszą rolę pełnią tak zwane „Liczby Wielkie", czyli liczba życia (zwana również liczbą podstawową) i liczba imienia (zwana także portretem numerologicznym). Wiele ciekawych informacji o liczbach uzyska uczeń po zrealizowaniu tego modułu. 152 PROJEKT 1. Jak przedstawić Świat, Europę, Polskę w liczbach? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna metody pozyskiwania, prezentacji, analizy danych opisujących zjawiska masowe; potrafi w różny sposób interpretować dane statystyczne (wykres, diagramy); stosuje obliczenia procentowe w zadaniach praktycznych; potrafi korzystać z roczników statystycznych; zna podstawowe pojęcia statystyki opisowej i potrafi je stosować w zadaniach; zna różne sposoby opisywania funkcji; wykonuje działania łączne na liczbach wymiernych; opracuje wnioski wynikające z zebranych informacji. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak zgromadzić dane statystyczne niezbędne do zrealizowania tematyki projektu?; W jaki sposób zinterpretować dane opisujące zjawiska masowe?; Jak zaprezentować otrzymane wyniki? (opracowanie slajdów); Jak wykorzystać zebrane informacje o kraju, świecie, Europie? Propozycje zadań do projektu: 1. Gromadzenie i przedstawienie danych statystycznych opisujących Polskę na tle Europy czy świata. 2. Interpretacja i prezentacja danych opisujących zjawiska masowe. 3. Opracowanie wniosków wynikających z zebranych informacji o naszym kraju, świecie, Europie. 153 Polska w liczbach W latach 2000 - 2008 podstawowe zmienne makroekonomiczne ulegały pozytywnym zmianom: za korzystne należy uznać długotrwały spadek inflacji, znaczne zmniejszenie się bezrobocia, a także wysoki, kilkuprocentowy wzrost produktu krajowego. Na przełomie 2008/2009 roku, w wyniku światowego kryzysu ekonomicznego, rozwój gospodarczy w Polsce uległ spowolnieniu, udało się jednak uniknąć spadku PKB, co jest wyjątkiem na tle Europy. Kształtowanie się podstawowych wartości makroekonomicznych zostało zilustrowane poniżej. Zmienna PKB (mld PLN)* Zmiana PKB (rok poprzedni = 100)* Napływ BIZ (mln EUR)** Bezrobocie (%)* Eksport f.o.b. (mln EUR)** Import f.o.b. (mln EUR)** 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 I poł. 2009 780 809 843 925 983 1 060 1 175 1 266 - 101,2 101,4 103,9 105,3 103,6 106,2 106,7 104,8 101,1 6 372 4 371 4 067 10 237 8 330 15 741 16 674 10 970 962 17,5 20,0 20,0 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 10,8 46 537 49 338 53 836 65 847 77 562 93 406 105 893 114 566 45 656 55 094 57 039 58 913 70 399 79 804 98 945 118 262 139 329 49 408 101 631 106 377 112 749 136 246 157 366 192 351 224 155 259 895 95 064 Obroty handlu zagranicznego (mln EUR)** Saldo handlu zagranicznego (mln EUR)** CPI/inflacja (rok poprzedni = 100)* -8 557 -7 701 -5 077 -4 552 -2 242 105,5 101,9 100,8 103,5 102,1 -5 539 -12 369 -24 761 101,0 102,5 104,2 Źródło: *GUS, **NBP Źródło: http://www.paiz.gov.pl/polska_w_liczbach (19.11.2009) 154 -3752 103,5 a) Unia Europejska w liczbach: 27 PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UE: 2007 r. – Bułgaria, Rumunia 2004 r. – Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry 1995 r. – Austria, Finlandia, Szwecja 1986 r. – Hiszpania, Portugalia 1981 r. – Grecja 1973 r. – Dania, Irlandia, Wielka Brytania 1952 r. – Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Włochy. 23 JĘZYKI URZĘDOWE angielski, bułgarski, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski, włoski. POWIERZCHNIA CAŁKOWITA UE – 4,325mln km2 LUDNOŚĆ CAŁKOWITA UE – 495mln GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA UE – 114 osób/km2 PKB – 13,3 bilonów $, 28 100$/osobę UNIA EUROPEJSKA powstała na mocy Traktatu z Maastricht: podpisany – 7 lutego 1992 r. UE powołana – 1 listopada 1993 r. KRAJE KANDYDUJĄCE: Chorwacja – kandydat od czerwca 2004 r., negocjacje od 3 października 2005 r. Turcja – kandydat od 1999 r., negocjacje od 3 października 2005 r. Macedonia – kandydat od grudnia 2005 r. Źródło: http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_documentation/04/txt_pl.pdf (19.11.2009) 155 Wnioski: Polska to kraj znajdujący się w centrum kontynentu europejskiego, czyli w Europie Środkowej. Polska zajmuje powierzchnię 312 tys. km2, co stanowi 3% Europy i umiejscawia ją na 63 miejscu na świecie i 6 w Europie pod względem wielkości. Potencjał demograficzny naszego kraju to 38,65 mln mieszkańców, co daje 24 miejsce na świecie i 6 w Europie. Polska jest państwem jednolitym narodowo, ponieważ Polacy stanowią ok. 94% ludności. Najliczniejsze mniejszości narodowe to: Ukraińcy, Niemcy, Białorusini, Żydzi i Czesi. Polska jest krajem przemysłowo- rolnym, w którym 36% ludności czynnej zawodów jest zatrudniona w przemyśle i handlu, 26% w rolnictwie i 21% w usługach. Wskaźnik konkurencyjności polskiej gospodarki za 1999 plasuje ją na 40 miejscu na świecie. Nauka, szkolnictwo, oświata i kultura również przedstawiają się niekorzystnie, Co prawda w Polsce nie ma analfabetów, ale szkoły średnie kończy tylko ok. 85% uczniów, a w krajach rozwiniętych ok. 95% na 10 tys. mieszkańców przypada tylko 150 studentów, mimo, ich liczba i tak w ostatnich latach bardzo się zwiększyła. Niski jest również nakład finansowy na naukę. Szanse Polski w XXI w. na bycie jedną z potęg europejskich są naprawdę duże, mamy spory potencjał. Miejmy nadzieję, że za kilkadziesiąt lat powiemy o Polsce: „jedna z największych potęg na świecie”. Źródło: http://www.leniwiec.edu.pl/content/view/87/19/ (22.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie wyszukają informacji w różnych źródłach, wybiorą najciekawsze i je zinterpretują w sposób graficzny. Opracują np. slajdy i zaprezentują wyniki swoich działań. Po prezentacjach prac grup, wspólnie opracują wnioski dotyczące porównania Polski na tle Europy, świata,… . LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Martin Garden, tłumaczenie Tomasz Żak, Moje najlepsze zagadki matematyczne i logiczne, Oficyna Wydawnicza Quadrivium Wrocław 1998. Romuald Rutkowski, Ciekawe zadania z algebry, WSiP Warszawa 1992. 156 http://www.gimn4.bedzin.pl/gimn4/strony/bogusia/liczby.html http://www.miasto.zgierz.pl/gim1/uczen/witrynka/matma/liczby.html http://www.leniwiec.edu.pl/content/view/87/19/ http://www.paiz.gov.pl/polska_w_liczbach 157 PROJEKT 2: Jak zwiększyć znaczenie Polski w UE i na świecie? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna podstawowe wskaźniki rozwoju współczesnej Polski; potrafi zinterpretować wybrane wskaźniki w różny sposób; rozumie znaczenie naszego kraju we współczesnym świecie; potrafi wskazać sukcesy i porażki Polski na arenie międzynarodowej; zaproponuje sposoby promowania Polski w wybranej dziedzinie; wskaże sukcesy Polski w wybranym przez siebie obszarze i zaproponuje konieczne zmiany (np. sport, dziedzictwo kulturowe, Polskę wybranej rolnictwo ekologiczne,…); zaprojektuje plakat promujący w dziedzinie (np. sport w liczbach). MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak określić pozycję Polski we współczesnym świecie?; Jak zinterpretować znaczenie Polski na arenie międzynarodowej?; W jaki sposób promować osiągnięcia naszego kraju w wybranym obszarze?; Jak udoskonalić wybraną dziedzinę?; Jak zaprojektować plakat promujący nasz kraj, uwzględniający szereg liczb? ( np. sport w liczbach, … ). Propozycje zadań do projektu: 1. Przedstawienie i zinterpretowanie wybranych wskaźników rozwoju współczesnej Polski. 2. Określenie pozycji Polski we współczesnym świecie. 158 3. Projektowanie reklamy [plakatu] promującej nasz kraj z uwzględnieniem danych liczbowych Pozycja Polski w Europie Położenie Polski ma bardzo duży wpływ na miejsce jakie zajmuje ona w Europie i na świecie. Dzieje się tak ponieważ położenie to ma strategiczne znaczenie zarówno militarno – polityczne jak i narodowościowe. Polska leży w geometrycznym środku Europy, na styku Europy Zachodniej i Wschodniej. Polska jest stosunkowo dużym krajem, pod względem powierzchni należącym do pierwszej dziesiątki w Europie. To kraj, na terenie którego występują różne typy klimatów i zróżnicowane krajobrazy. Ponadto położenie w centralnej części kontynentu powoduje, że przez teren Polski przebiegają liczne szlaki handlowe i komunikacyjne łączące wschód z zachodem Europy. Duża liczba mieszkańców Polski warunkuje wysoki wskaźnik gęstości zaludnienia, zwłaszcza dotyczy to wielkich ośrodków przemysłowych, które zapewniają zatrudnienie. Duża gęstość zaludnienia powoduje jednak także bezrobocie, które na niektórych obszarach sięga prawie 20%. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrósł w ciągu ostatnich lat ponad dwukrotnie i wynosi ok. 5400 USD. Jest jednak wciąż trzykrotnie mniejszy od unijnego. Umieszcza to Polskę nawet za Słowenią, Węgrami i Czechami. Bilans ekonomiczny też nie wypada zbyt pomyślnie, eksport spada a import tylko nieznacznie przekracza eksport. Nauka, szkolnictwo, oświata i kultura również przedstawiają się niekorzystnie, Co prawda w Polsce nie ma analfabetów, ale szkoły średnie kończy tylko ok. 85% uczniów. Niski jest również nakład finansowy na naukę. Źródło: http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/kip/index.php?r=50&pr=82 (14.11.2009) 159 Propozycja przebiegu zajęć Uczniowie przedstawią i zinterpretują wybrane wskaźniki rozwoju współczesne Polski. Wybiorą w grupach obszar ich interesujący, przedstawią osiągnięcia i porażki kraju w tej dziedzinie, zaprojektują plakat zawierający szereg liczb, promujący Polskę we współczesnym świecie. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Martin Garden, tłumaczenie Tomasz Żak, Moje najlepsze zagadki matematyczne i logiczne, Oficyna Wydawnicza Quadrivium Wrocław 1998. Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych, tom I, Zdolności i stymulowanie ich rozwoju, pr. zbior. pod red. Wiesławy Remont i Joanny Cieślikowskiej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003. http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/kip/index.php?r=50&pr=82 160 PROJEKT 3: W jaki sposób niektóre liczby wpływają na życie człowieka? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna różne rodzaje liczb i ich własności; potrafi sprawdzić własności liczb na konkretnych przykładach; zna ciekawostki o liczbach jednocyfrowych i niektórych pozostałych; zna przykłady liczb magicznych wpływających na życie ludzi wg Starożytnych Greków; zna pojęcie wibracji numerologicznej, która określa cechy charakteru i główne wydarzenia w naszym życiu; wie, jak poznać swoją wibrację numerologiczną; potrafi wykorzystać własności liczb do rozwiązywania zadań praktycznych; traktuje magię liczb jako ciekawostki i w małym stopniu przypisuje jej swoje sukcesy i porażki. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak powstawały liczby?; W jaki sposób na powstanie różnych liczb wpłynęli pitagorejczycy?; Jak sklasyfikować liczby i sprawdzić ich własności?; W jaki sposób traktować wpływ liczb magicznych na główne wydarzenia w naszym życiu?; Jak poznać swoją wibrację numerologiczną? Propozycje zadań do projektu: 1. Klasyfikacja liczb i ich własności 2. Omówienie wpływu liczb magicznych na nasze życie. 3. Zebranie i zaprezentowanie informacji dotyczącej historii liczb naturalnych. 161 4. Przygotowanie i zaprezentowanie materiału dotyczącego Pitagorejskiej koncepcji liczb. Znaczenie niektórych liczb: 0 - Jest symbolem prawoli w Chaosie przed stworzeniem początku. Zero - znikomość, bezwartościowość. 1 - Jedność jest symbolem absolutu, całkowitości, Wszechświata, nieskończoności, centrum bytu i kosmosu, twórczej prasiły. 2 - Symbolizuje początek, bezruch przeciwstawnych sił, zasadę czynną i bierną, dodatnią i ujemną, światło i cień. 3 - W wielu kulturach uważana za liczbę szczęśliwą, mitologiczną, mistyczną, doskonałą, magiczną, podstawową w wszystkich dziedzinach życia, liczba święta od głębokiej starożytności. 4 - Jest symbolem Wszechświata materialnego, rzeczywistości, konkretu, rozumu, woli i mądrości, sprawiedliwości, współczucia i tolerancji. 5 - Jest symbolem wieczności, wszechpotęgi Boga, światła, początku, równowagi, zdrowia. Pitagorejczycy uważali za symbol człowieka – mikrokosmosu. 6 - U Pitagorejczyków – liczba doskonała. 7- Jest symbolem kosmosu, stworzenia, czasu; jest liczbą świętą od czasów pradawnych. Jest liczbą pełni, spełnienia, liczbą – wg Pitagorejczyków mistyczną, bo sumą dwu liczb szczęśliwych: trójki i czwórki. Liczba 12 była uważana za liczbę szczęśliwą i świętą. Rok ma dwanaście miesięcy, jest dwanaście znaków zodiaku, było dwunastu apostołów, tuzin to dwanaście sztuk. Rzymianie na 12 tablicach z brązu spisali kodeks praw. Było 12 rycerzy okrągłego stołu. "Za pięć dwunasta" oznacza w ostatniej chwili, "liczony na tuziny" - w wielkiej ilości; stąd "tuzinkowy" - pospolity, taki jakich wielu. Liczba 13 symbolizuje katastrofę, zdradę, często uznawana za liczbę pechową i złowróżbną. W czarnej magii wzywano trzynaście demonów. W wielu krajach nie oznacza się nią numerów pokoi w hotelach. 162 Rodzaje liczb i ich własności Liczby pierwsze - Liczby naturalne większe od 1 i mają dwa dzielniki: 1 i samą siebie . Liczby złożone - Wielokrotności liczb pierwszych. Liczby bliźniacze - dwie liczby pierwsze różniące się o 2 - (3, 5), (5, 7), (11, 13), (17, 19), ... Liczba doskonała - to liczba naturalna, która jest równa sumie swoich dzielników właściwych (dzielników mniejszych od tej liczby), np. 6 = 1 + 2 + 3, 28 = 1 + 2 + 4 + 7 + 14 6; 28; 496; 8128, 33550336 Liczba palindromiczna - czytana również wspak jest tą samą liczbą, np. 3993 Liczby zaprzyjaźnione – liczby naturalne m i n, spełniające warunek: suma wszystkich mniejszych od m dzielników naturalnych liczby m równa się n i jednocześnie suma wszystkich mniejszych od n dzielników naturalnych liczby n jest równa m, np. ( 220,284) , (17296 i 18416) Liczby doskonałe są zaprzyjaźnione ze sobą. Źródło: http://www.sciaga.pl/tekst/62262-63-pitagorejska_koncepcja_liczby (17.11.2009) Liczba przestępna (czyżby groźna?) to liczba rzeczywista nie będąca liczbą algebraiczną, np. π , e , … Liczby zespolone a wśród nich urojone Liczby parzyste i nieparzyste Starożytni Grecy uważali liczby parzyste i nieparzyste za przeciwieństwo. Liczbami nieparzystymi chętnie posługiwały się czarownice i wróżki, zwłaszcza 3 i 9. Zgodnie z wierzeniami były to liczby przynoszące szczęście i mające czarodziejską moc. 163 Magia liczb - numerologia Każdy z nas w dniu urodzin, oprócz znaku zodiaku, dostał także wibrację numerologiczną, która określa cechy naszego charakteru i główne wydarzenia w naszym życiu. Znając ją możemy pomóc sobie w wielu dziedzinach życia. Aby poznać swoją wibrację numerologiczną, należy zsumować ze sobą każdą cyfrę pochodzącą z daty urodzenia i uprościć wynik tak, by powstała liczba z przedziału od 1 do 9. Np.: Osoba urodzona 10. 09. 1985 r. jest numerologiczną 6, bo: 10 + 9 + 1 + 9 + 8 + 5 = 42 = 4 + 2 = 6 Podstawą numerologii jest wiara, że liczby, szczególnie główne od 1 do 9 posiadają wpływ na każdy aspekt naszego życia i osobowości. Numerologia przypisuje szczególne znaczenie wszystkim liczbom, jakie widzimy w swoim otoczeniu. Każde ważne daty, a nawet adresy również składają się z liczb. W starożytności niektórym liczbom przypisywano moc magiczną, np. liczbie 7: Siedem cudów świata starożytnego. Siedmiu mędrców starożytności. Siedem kryształowych sfer. Siedem dni w tygodniu. Siedem tonów gamy. Siedem krów tłustych i siedem krów chudych. Siedem sztuk wyzwolonych: artes liberales. Za siedmioma górami, za siedmioma lasami... Siedem pięknych dziewcząt i siedmiu chłopców ateńskich składanych rok rocznie na pożarcie Minotaurowi, potworowi w postaci byka, pół człowieka, którego król Minos jego ojciec zamknął w labiryncie na wyspie Krecie, żeby nie mógł wydostać się stamtąd. W starej polszczyźnie siódemka otoczona była tajemniczością. Świadczy o tym chociażby "Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi", w której jest między innymi zapis: " ...Wziął Jagiełło księciu opolskiemu za 7 dni 7 zamków, ale pod zamkiem Bolesławem 7 lat leżeli Polacy, aż im się poddał..." Źródło: http://www.zgapa.pl/zgapedia/Numerologia.html (22.11.2009) 164 Symbol π został pierwszy raz użyty w 1706 roku przez matematyka angielskiego Wiliama Jonesa. Poniżej podane jest rozwinięcie dziesiętne liczby л z dokładnością 50 cyfr po przecinku: π = 3,141592653589793238462643383279 50288419716939937510... Liczba Pi nazywana bywa często „ludolfiną”. Nazwa „ludolfina” pochodzi od imienia matematyka holenderskiego Ludolfa van Ceulena, który w 1610 roku obliczył wartość liczby Pi z dokładnością do 35 cyfr po przecinku. Interesująca jest historia tej liczby. Źródło: http://eduwiedza.ovh.org/ciekawostkiliczby.html (23.11.2009) Liczby trójkątne i kwadratowe Liczby trójkątne i kwadratowe są szczególnymi przypadkami tzw. liczb wielokątnych. Zostały one odkryte przez pitagorejczyków. Nazwa "liczby trójkątne" pochodzi stąd, że każda taka liczba o numerze n jest liczbą np. kół jednakowej wielkości, z których można ułożyć trójkąt równoboczny o boku zbudowanym z n kół. Nazwa "liczby kwadratowe" pochodzi stąd, że każda taka liczba o numerze n jest liczbą np. kół jednakowej wielkości, z których można ułożyć kwadrat o boku zbudowanym z n kół. 165 Liczby olbrzymy Z liczbami-olbrzymami spotykamy się nie tylko w obliczeniach naukowych, bajkach, legendach, ale i w przyrodzie, zarówno w mikroświecie, w świecie atomów, jak i w makroświecie, w kosmosie, w świecie galaktyk. Liczba fizyczna jest wynikiem porównania jakiejś wielkości z inną przyjętą za jednostkę miary. Nasze ludzkie jednostki są zbyt duże w świecie atomów, a zbyt małe w świecie galaktyk. Człowiek stoi więc na granicy dwu światów: „nieskończenie" małego i „nieskończenie" wielkiego. jeden 1 100 tysiąc 1 000 103 milion 1 000 000 106 miliard 1 000 000 000 109 bilion 1 000 000 000 000 1012 biliard 1 000 000 000 000 000 1015 trylion 1 000 000 000 000 000 000 1018 tryliard 1 000 000 000 000 000 000 000 1021 kwadrylion 1 000 000 000 000 000 000 000 000 1024 kwadryliard 1 000 000 000 000 000 000 000 000 000 1027 kwintylion 1 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 1030 kwintyliard ... 1033 sekstylion ... 1036 166 sekstyliard ... 1039 septylion ... 1042 septyliard ... 1045 oktylion ... 1048 oktyliard ... 1051 nonilion ... 1054 noniliard ... 1057 decylion ... 1060 decyliard ... 1063 ... ... ... centylion ... 10600 Źródło: http://www.serwismatematyczny.pl/static/st_liczby_trojkatne_i_kwadratowe.php Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie poszukają w różnych źródłach informacji z zakresu teorii liczb, historii liczb naturalnych, ciekawych własności magicznych liczb. Poznają ciekawostki o liczbach jednocyfrowych i niektórych większych. Każdy uczeń obliczy swoją wibrację numerologiczną. W grupach opracują swój horoskop i odpowiedzą na pytania: „ Czy należy wierzyć horoskopom?”, W jaki sposób ( i czy ) niektóre liczby wpływają na życie człowieka? LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI http://www.sciaga.pl/tekst/62262-63-pitagorejska_koncepcja_liczby http://www.zgapa.pl/zgapedia/Numerologia.html http://eduwiedza.ovh.org/ciekawostkiliczby.html http://www.serwis- matematyczny.pl/static/st_liczby_trojkatne_i_kwadratowe.php 167 MODUŁ VIII: Zielona planeta Ziemia naszym bezcennym skarbem Wprowadzenie do modułu Ziemia jest trzecią według oddalenia od Słońca planetą Układu Słonecznego. Jest ona największa ze wszystkich planet wewnętrznych. Średnica planety wynosi 12756 km, a więc promień równikowy ma 6378 km i jest on dłuższy od promienia biegunowego, co jest spowodowane ruchem wirowym planety. Równik Ziemi, czyli najdłuższy równoleżnik (obwód) ma 40070 km. Masa planety wynosi 6x150 mln km od Słońca po orbicie w kształcie elipsy. Czas, jaki zajmuje Ziemi okrążenie Słońca wynosi 365,2564 dnia, natomiast jeden pełny obrót wokół własnej osi planeta wykonuje w czasie 23 h 56 min 4,09 s. Powierzchnię Ziemi zajmują w 29% lądy i w 71% oceany. I to właśnie oceany dały początek życiu na Ziemi, jak dotąd znanemu tylko tutaj. Lądy, czyli w rzeczywistości siedem kontynentów, maja różną formę ukształtowania powierzchni. Są na nich zarówno depresje, niziny, wyżyny, jak i góry. Najwyższe góry na Ziemi to Himalaje, w których znajduje się Mount Everest o wysokości 8850 m n.p.m.. Na naszej planecie występują również aktywne wulkany, a ich największym skupiskiem jest Półwysep Kamczatka w Rosji na kontynencie azjatyckim. Atmosfera ziemska składa się w 78% z azotu, 21% z tlenu, a pozostały 1% tworzą takie gazy jak argon, dwutlenek węgla, para wodna, ozon. Średnia temperatura na powierzchni Ziemi wynosi 14*C. W wyniku naszej działalności na Ziemi zmieniliśmy oblicze planety. I z reguły wcale nie na lepsze... To tylko niektóre z wielu katastrof ekologicznych spowodowanych bezmyślnymi działaniami ludzi. Ich listę można mnożyć w nieskończoność, wliczając tu m.in.: zatrucie środowiskach, szczególnie w miastach – smog, kwaśne deszcze, rakotwórcze pyły, metale ciężkie i tlenki azotu; wylesianie; pustynnienie; zanik rzek i jezior lub ich zamiana w ścieki; toksyczne odpady; 168 nadużywanie pestycydów i związków chemicznych, gromadzących się w naszych organizmach; nadużywanie antybiotyków, także na zwierzętach, prowadzące do uodpornienia się na nie bakterie; emisję do atmosfery freonów powodujących rozpad powłoki ozonowej wymieranie gatunków; katastrofy przemysłowe, od rozbitych zbiornikowców, przez przeprowadzony niezgodnie z planem (sprzecznym zresztą z założeniami bezpieczeństwa) i zakończony katastrofą eksperyment w Czarnobylu aż po katastrofę fabryki pestycydów w Bhopalu, w wyniku której na miejscu zginęło ponad 20 tysięcy osób, a pół miliona zostało poszkodowanych, z czego ponad 100 tysięcy ciężko. Po zrealizowaniu tego modułu uczniowie potrafią odpowiedzieć na pytanie: „ Jak chronić Ziemię? " Źródło: http://www.edusektor.net/geografia-pub/190-wymiary-ziemi.html (17.11.2009) 169 PROJEKT 1: Jak należy chronić litosferę, hydrosferę, atmosferę i biosferę ? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: rozumie podstawowe pojęcia projektu: litosfera hydrosfera, atmosfera, biosfera, ekologia, dziura ozonowa, kwaśne deszcze, efekt cieplarniany, smog, środowisko, ochrona środowiska; zna przyczyny zanieczyszczenia Ziemi; wie, jak chronić Ziemię; rozumie konieczność ochrony Ziemi; zna skutki zanieczyszczenia Ziemi; potrafi wskazać działania, jakie trzeba podjąć, aby chronić środowisko; potrafi przeprowadzić obserwację najbliższego środowiska i wskazać wzorcowo uporządkowane tereny (wykona zdjęcia); sporządzi album z najpiękniejszymi terenami, obejściami domów, w najbliższej okolicy; przekaże opracowany album władzom lokalnym; opracuje test o tematyce ekologicznej. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jakie wskaźniki charakteryzują litosferę, hydrosferę, atmosferę i biosferę? W jaki sposób ochrona litosfery, hydrosfery, atmosfery i biosfery wpływa ma ochronę Ziemi?; Jak chronić Ziemię?; W jaki sposób upowszechnić działania na rzecz ochrony Ziemi?; Jak zorganizować spotkanie z przedstawicielem odpowiedzialnym za ochronę środowiska? ; 170 władz lokalnych Propozycje zadań do projektu: 1. Zaprezentowanie wskaźników charakteryzujących litosferę, hydrosferę, atmosferę i biosferę. 2. Przygotowanie i przeprowadzenie konkursu o tematyce ekologicznej. 3. Przygotowanie i przeprowadzenie debaty na temat ochrony Ziemi. 4. Opracowanie i zaprezentowanie albumu z opisem miejsc o najbardziej estetycznym wyglądzie w swojej miejscowości. 5. Opracowanie materiałów do przeprowadzenia spotkania z przedstawicielem władz lokalnych odpowiedzialnym za ochronę środowiska na temat działań podejmowanych w celu ochrony środowiska. Podstawowe pojęcia projektu: Efekt „ szklarniowy" lub cieplarniany Masy powietrza, jakie otaczają Ziemię, powszechnie zwane atmosferą, są dla niej swoistym cieplutkim wełnianym kocem, który pomaga zatrzymywać ciepło otrzymywane pod postacią promieniowania słonecznego. Tę zdolność atmosfery do magazynowania i utrzymywania ciepła przy powierzchni Ziemi nazywamy efektem "szklarniowym" lub cieplarnianym. Dziura ozonowa Dziura ozonowa jest to zjawisko polegające na zmniejszaniu się ilości ozonu w ozonosferze (część stratosfery o podwyższonej ilości ozonu). Jest to zjawisko niebezpieczne, ponieważ ozon jest odpowiedzialny za pochłanianie promieniowania ultrafioletowego docierającego do Ziemi ze Słońca. Promieniowanie to jest szkodliwe dla organizmów żywych. Zmniejszenie się ilości ozonu w atmosferze może mieć poważne konsekwencje dla życia na Ziemi. Jest on odpowiedzialny za pochłanianie promieniowania ultrafioletowego. Promieniowanie to jest bardzo szkodliwe dla wszelkich organizmów żywych, prowadzi także do zmian klimatycznych na Ziemi. Kwaśne deszcze Opady atmosferyczne zawierające w kroplach wody zaabsorbowane gazy dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu i inne bezwodniki kwasowe oraz produkty ich reakcji w atmosferze - słabe 171 roztwory kwasu siarkowego (IV), znacznie groźniejszego kwasu siarkowego (VI), kwasu azotowego (V). Kwaśne deszcze wywierają negatywny wpływ na faunę i florę. Są niewątpliwą przyczyną licznych chorób układu oddechowego. Znacznie przyspieszają korozję różnego rodzaju konstrukcji metalowych oraz zabytków. Smog Nienaturalne zjawisko zanieczyszczeń atmosferyczne powietrza polegające spowodowanych na współwystępowaniu działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych: znacznej wilgotności powietrza (mgła) i braku wiatru. Wchodzące w skład smogu szkodliwe związki chemiczne, pyły i znaczna wilgotność są zagrożeniem dla zdrowia, są czynnikami alergizującymi i mogą wywołać astmę oraz jej napady, a także powodować zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, niewydolność oddechową lub paraliż układu krwionośnego. Litosfera Jest to zewnętrzna, najbardziej sztywna strefa kuli ziemskiej o grubości 50 - 70 kilometrów pod oceanami, i 80 - 150 kilometrów pod kontynentami. Obejmuje skorupę ziemską i górną część płaszcza Ziemi. Litosfera podzielona jest na stale przemieszczające się względem siebie płyty, co powoduje tworzenie olbrzymich łańcuchów górskich, trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Należy to brać pod uwagę podczas prowadzonych prac budowlanych. Hydrosfera Hydrosfera jest wodną powłoką Ziemi przenikającą atmosferę i skorupę ziemską. Obejmuje wody występujące w przyrodzie w postaci gazowej, ciekłej i stałej. Hydrosferę stanowią: oceany, morza, jeziora, rzeki, bagna, pokrywa śnieżna, lodowce kontynentalne (lądolody), lodowce górskie, lód gruntowy (trwała marzłoć), wody podziemne oraz para wodna występująca w atmosferze (w troposferze) i skorupie ziemskiej. Hydrosfera pokrywa 70,8% powierzchni Ziemi w postaci wód otwartych i 2,5% powierzchni w postaci lodowców. Cechuje ją stałość zapasów wodnych (ok. 1,3 mld km3). Gromadzi ona głównie wody słone. Wody słodkie stanowią jedynie 2,5% objętości hydrosfery; najwięcej wód słodkich magazynują lodowce (69% wody słodkiej hydrosfery) i wody podziemne (30%). 172 Główne źródła zanieczyszczeń wód stanowią: odprowadzenia ścieków komunalnych (z miast i wsi) i przemysłowych (poprodukcyjne); odprowadzenia wód pochodzących z energetyki i przemysłu; odprowadzenia wód kopalnianych; spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo; spływy z terenów przemysłowych oraz składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych; zrzuty niezorganizowane ze źródeł lokalnych (bez kanalizacji); zanieczyszczenia atmosferyczne. Atmosfera Gazowa i zewnętrzną powłoka Ziemi. Złożona jest z mieszaniny gazów. Biosfera Żywa powłoka ziemi wraz ze środowiskiem życia organizmów, obejmująca powierzchniową warstwę skorupy ziemskiej (litosfera), wszystkie wody (hydrosfera) i dolne warstwy atmosfery (troposfera). Źródło: http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_fizyczna/7721budowa_wn%C4%99trza_ziemi.html Przykładowy zestaw pytań o tematyce ekologicznej 1. Ekologia to nauka zajmująca się: a) ochroną środowiska b) związkami i zależnościami między organizmami a środowiskiem c) formami degradacji, czyli pogarszania stanu środowiska. 1. Emisja zanieczyszczeń to: a) ilość zanieczyszczeń powstających w procesach technologicznych b) ilość zanieczyszczeń wydalanych do atmosfery c) ilość zanieczyszczeń zatrzymywana w urządzeniach oczyszczających gazy. 173 2. Międzynarodowy Dzień Ziemi obchodzimy: a) 23 marca (Światowy Dzień Meteorologii) b) 5 czerwca (Światowy Dzień Ochrony Środowiska) c) 22 kwietnia (Międzynarodowy Dzień Ziemi). 3. Akcja „Sprzątanie świata”, od 1994 r. corocznie w Polsce odbywa się: a) we wrześniu b) w kwietniu (Tydzień Czystości Wód, Dzień Ziemi) c) w październiku (Miesiąc Dobroci dla Zwierząt). 4. Główną przyczyną powstawania tzw. „kwaśnych deszczów” są: a) tlenki siarki i azotu b) metale ciężkie c) fluor i ozon. 5. Freon (gaz) nie powinien być stosowany w aerozolach (np. w dezodorantach) ponieważ: a) jest toksyczny (szkodliwy) b) działa niszcząco na rośliny c) niszczy warstwę ozonową. 6. Mianem „zielonych płuc” Polski określa się: a) region południowy b) region północno-wschodni c) region południowo-zachodni. 7. Które drzewostany są najbardziej odporne na zanieczyszczenia powietrza: a) iglaste b) liściaste c) mieszane 8. Ile jest parków narodowych w Polsce: a) 14 b) 22 c) 25. 174 9. Pierwszy park narodowy powstał w: a) Japonii b) USA (Yellowstone 1827r.) c) Kanadzie. 11. Powietrze, woda, gleba, zwierzęta i rośliny to zasoby przyrody: a) odnawialne (mają możliwość odtworzenia się) b) nieodnawialne (po ich wyczerpaniu są nieodtwarzalne) c) odnawialne, lecz nie wszystkie z nich. 12. W dużych miastach, silnie uprzemysłowionych, przy bezwietrznej pogodzie, nad ziemią tworzy się smog, który jest: a) mieszaniną gazów, wydobywających się z kominów fabrycznych b) mieszaniną gazów i pyłów wypuszczanych przez czynne wulkany i pojazdy c) mieszaniną mgły, spalin samochodowych, pyłów i gazów. smog z j. ang. smoke – dym fog – mgła 13.Pomnik przyrody to: a) egzotyczne drzewo b) jezioro o czystej wodzie i rzadkiej roślinności c) drzewo o okazałych rozmiarach, głazy, skałki, jaskinie. Źródło: http://www.sod.ids.czest.pl/publikacje/l447-449/a447.pdf ( 17.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zapoznają się z podstawowymi pojęciami projektu. Zaplanują wycieczkę po okolicy w celu obserwacji terenu ( wyznaczą trasę, sporządzą arkusze obserwacyjne, …). W czasie spaceru wybiorą miejsca o najbardziej estetycznym wyglądzie, sfotografują je. Po powrocie sporządzą jeden album z dokładnym opisem miejsc. Zorganizują spotkanie z przedstawicielem władz lokalnych i omówią wyniki swoich obserwacji ( może właściciel najpiękniejszego miejsca otrzyma nagrodę?). Po powrocie mogą przeprowadzić test sprawdzający ich wiedzę uzyskaną po zrealizowaniu projektu. 175 LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Stanisław Kowal, Przez rozrywkę do wiedzy. Rozmaitości matematyczne, WN-T Warszawa 1985. Antologia zagadek – Krajowa Agencja Wydawnicza Białystok 1993. http://www.edusektor.net/geografia-pub/190-wymiary-ziemi.html http://www.sod.ids.czest.pl/publikacje/l447-449/a447.pdf http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_fizyczna/7721budowa_wn%C4%99trza_ziemi.html 176 PROJEKT 2: Jakie zmiany w stylu życia mogą poważnie ograniczyć skalę degradacji naszej planety ? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna podstawowe pojęcia projektu: Ziemia, ekologia, postawa proekologiczna; rozumie znaczenie ochrony Ziemi; zna sposoby ochrony najbliższego otoczenia; podejmuje działania proekologiczne w swoim otoczeniu; opracuje listę zachowań proekologicznych; potrafi oszczędnie gospodarować wodą, energią elektryczną, …; potrafi oszacować zyski związane z oszczędzaniem wody, prądu, gazu, …. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak na co dzień chronić przyrodę wokół siebie?; Jak zmienić nasze postawy na proekologiczne?; Jak równoważyć skutki naszego działania?; Jak oszacować obniżkę poniesionych kosztów w związku proekologiczną postawą? ( koszty zużycia energii elektrycznej, gazu, wody, … )?; Jak nauczyć się szanować Ziemię i jej prawa?; Jak czysta gmina, czyste podwórko,… wpływa na lepszą jakość życia i lepsze samopoczucie mieszkańców? Propozycje zadań do projektu: 1. Opracowanie listy zachowań proekologicznych. 2. Szacowanie, obliczanie zysków związanych z postawą proekologiczną. 3. Opracowanie zasad ochrony przyrody. 4. Opracowanie zbioru zadań na konkurs ekologiczny. 177 Jak można na co dzień chronić przyrodę wokół siebie? 1. Gasić światło po wyjściu z pokoju, wyłączać telewizor, radio i komputer, gdy już nikt z nich nie korzysta. 2. Dbać o czystość środowiska, nie wyrzucać śmieci na ulicę, a segregować odpady. 3. Korzystać z ekologicznych środków transportu (np. rower). 4. Zabierać na zakupy własnej torby, nie pakować produktów w plastikowe torebki. 5. Zwracać większą uwagę na kupowane produkty, oznakowane symbolami, które świadczą o ich pozytywnym wpływie na środowisko naturalne (np. produkty ekologiczne). 6. Zakręcać wodę, gdy nie jest już potrzebna, dokręcać kurki. 7. Nie rozpalać ognisk w lasach lub na polach w czasie podwyższonego zagrożenia pożarowego. 8. Używać antyperspirantów w kulkach, nie dezodorantów w sprayu leków, starych zawierających freony. 9. Nie wyrzucać zużytych baterii, przeterminowanych chemikaliów, zużytych żarówek do śmieci. 10. Nie wywozić śmieci do lasu, 11. Założyć żarówki energooszczędne w całym domu. Źródło: Antologia zagadek – Krajowa Agencja Wydawnicza Białystok 1993 r. Dlaczego środowisko, w którym żyjemy ma być czyste? Świat, Polska, czysta gmina, czyste podwórko to lepsza jakość życia i lepsze samopoczucie mieszkańców. A czyste podwórko zależy od indywidualnej postawy każdego z nas. Zaśmiecone lasy i rowy przydrożne, ścieki kierowane bezpośrednio do ziemi, dewastacja zieleni, dzikie wysypiska śmieci i sterczące kikuty chwastów to częste obrazki z naszego otoczenia. Dziwić się można, że mimo takich szkód i wandalizmu naszych mieszkańców przyroda nadal się broni, las nadal żyje, a zieleń jest zielona. 178 Zmieńmy nasze postawy Sprzątając śmieci, likwidując dzikie wysypiska, sypiąc codziennie powstające odpady do pojemników, kierując ścieki do przygotowanych do tego zbiorników bądź do kanalizacji, likwidując rosnące chwasty, przywracając do życia tereny zniszczone przez ludzką bezmyślność - uczymy się szanować Ziemię i jej prawa. Korzystajmy ze środowiska naturalnego w oparciu o zasady solidarności i szacunku wobec jego rytmu i praw. Traktujmy Ziemię, na której żyjemy nie jak własność otrzymaną od naszych dziadów i pradziadów, ale jak dobrodziejstwo natury pożyczone od naszych prawnuków, z którego mają korzystać jeszcze następne pokolenia. Ochrona przyrody to nie działanie z sentymentu do ładnych zjawisk i miłych stworzeń, to nie zachowywanie pamiątek po zamierzchłych epokach ewolucji. Ochrona przyrody jest po to, by „wrodzona ekonomia przyrody" nadal działała dla naszej korzyści i naszego bezpieczeństwa. Demontaż urządzenia w ruchu bez gruntownej znajomości jego budowy i zasad działania prowadzi do katastrofy. Zachowujmy się wiec racjonalnie i chrońmy całą przyrodę w działaniu dla własnego dobra. A jeśli z przyrody coś zabieramy musimy na siebie przyjąć tego konsekwencje, albo za własne pieniądze równoważyć skutki naszego działania. Źródło: http://www.sxmusic.za.pl/ochrona/dlaczego_nalezy_chronic_przyrode.htm#200 (25.11.2009) Przykładowy test Do pytań dotyczących działań człowieka w celu ochrony środowiska i przyrody dopasuj prawidłową odpowiedź: Pytanie: Odpowiedź: 1. Jak oszczędzać wodę? 1 . Kąpać się pod prysznicem i nie myć naczyń pod bieżącą wodą. 2. Jak oszczędzać zasoby węgla, gazu i ropy naftowej? 2. Wykorzystywać energię Słońca, wiatru, wody płynącej. 179 3. Jak uchronić Ziemię przed 3. Zaprzestać prób z bronią jądrową i dobrze skażeniem radioaktywnym? zabezpieczać elektrownie jądrowe. 4. Jak chronić przyrodę przed ołowiem 4. Stosować benzynę bezołowiową. zawartym w spalinach samochodowych? 5. Jak uchronić Ziemię przed 5. Usuwać siarkę z węgla i ropy naftowej. kwaśnymi deszczami? 6. Jak przeciwdziałać powstawaniu 6. Produkować lodówki i dezodoranty nie dziury ozonowej? zawierające freonu. 7. Jak chronić ginące gatunki zwierząt 7. Zakładać rezerwaty przyrody. (roślin)? 8. Jak zapobiegać nadmiernemu 8. Oszczędzać papier i zbierać makulaturę. wyrębowi lasów? 9. Jak zagospodarować zużyte 9. Stosować recykling, czyli zbieranie opakowania szklane? i przetwarzanie surowców wtórnych. (opakowania z tworzyw sztucznych). 10. Jak ratować pszczoły przed wytruciem? 10. Ograniczyć stosowanie chemicznych środków owadobójczych. 11. Jak likwidować ścieki przemysłowe 11. Budować oczyszczalnie ścieków. i miejskie? 12. Jak zlikwidować dymiące kominy? 12. Zakładać na kominy fabryczne filtry oczyszczające dym. 13. Jak zapobiegać szkodom górniczym? 13. Wypełniać stare chodniki i wyrobiska górnicze piaskiem. Źródło: http://www.sod.ids.czest.pl/publikacje/l447-449/a447.pdf ( 18.11.2009) 180 Propozycja przebiegu zajęć Uczniowie opracują listę zachowań proekologicznych. Oszacują i obliczą zyski wynikające z oszczędzania wody, prądu, gazu, … Rozwiążą test podsumowujący uzyskane umiejętności po zrealizowaniu problemów projektu. Mogą opracować zestaw zadań dotyczących oszczędzania i prawidłowo je rozwiązać. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Krystyna Dworacka, Zbigniew Kochanowski, Konkursy matematyczne, WSiP Warszawa 1987. http://www.sxmusic.za.pl/ochrona/dlaczego_nalezy_chronic_przyrode.htm#200 http://www.sod.ids.czest.pl/publikacje/l447-449/a447.pdf 181 PROJEKT 3 : Jak przeciwdziałać zwiększającej się ilości odpadów? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: rozumie podstawowe pojęcia projektu: Reduce, Reuse, Recycle; potrafi wskazać pozytywne i negatywne przejawy działalności człowieka w środowisku; zna sposoby ograniczenia ilości własnych śmieci; wykonuje działania na liczbach i procentach; stosuje umiejętności matematyczne w zadaniach o treści ekologicznej; zna etapy rozwiązywania zadań tekstowych i potrafi je rozwiązać różnymi sposobami; rozumie zapis 3 x R i jego znaczenie w walce z odpadami. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak działalność człowieka wpływa na zwiększającą się ilość odpadów?; W jaki sposób można zminimalizować ilość odpadów?; Jak zachowanie konsumentów wpływa na ilość odpadów?; W jaki sposób (i czy) można wykorzystać rozwiązania Szwecji w walce z odpadami?; Jak żyć ekologicznie? Propozycje zadań do projektu 1. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie czy na śmieciach można zarobić. 2. Zaprojektowanie działań, z wyliczeniem korzyści, które można podjąć, aby zmniejszyć ilość odpadów. 3. Sposoby na ograniczenie ilości odpadów spowodowanych działalnością człowieka. 4. Planowanie działań ekologicznych do podjęcia we własnych gospodarstwach domowych. 182 Krótka informacja Polska znajduje się obecnie bardzo daleko w zestawieniu wszystkich krajów unijnych pod względem gospodarki odpadami komunalnymi. W naszym kraju składuje się nie tylko najwięcej odpadów na wysypiskach, ale też występu najniższy poziom odzyskanej z nich energii. Od przyszłego roku przepisy unijne zobowiązują Polskę do znacznego ograniczenia ilości odpadów składowanych na wysypiskach. W przypadku braku spełnienia tych regulacji grożą nam wysokie kary. Tymczasem sytuacja wygląda tak, że spośród 10-11 mln ton odpadów komunalnych produkowanych co roku w Polsce, aż 95 proc. trafia na wysypiska, czyli nie tam gdzie powinno. Zdaniem ekspertów dane te są alarmujące, bo w skali kraju wytwarzanych jest rocznie ok. 10-11 mln ton. (ok. 320 kg na osobę). To zaś oznacza, że nie tylko sukcesywnie rośnie zagrożenie ekologiczne, ale i występuje znaczne marnotrawstwo energii i surowców wtórnych zawartych w odpadach. Warto też zdawać sobie sprawę, że ilość odpadów jest większa niż wynika to z oficjalnie podawanych informacji. Statystyki opierają się wyłącznie na rejestrowanych na wysypiskach ilościach odpadów. Łatwo zaś zauważyć, że wiele odpadów trafia do lasu, bądź na tzw. dzikie wysypiska. Jest ich znacznie więcej niż się powszechnie wydaje. Dodatkowo w przyszłości wraz z rozwojem gospodarczym i wzrastającą konsumpcją ich ilość będzie tylko rosła - od kilku lat zwiększa się ona w tempie ok. 1 proc. rocznie. W najbliższych latach dynamika ta jeszcze się znacząco zwiększy, co ma związek z coraz większym poziomem konsumpcji w naszym kraju. Powstaje wiele propozycji, projektów, idei mających na celu rozwiązanie problemu wzrastającej ilości odpadów. Jedną z nich jest idea 3 x R, czyli (z ang. Reduce, Reuse, Recycle) – zmniejszaj, wielokrotnie wykorzystaj i ponownie przetwarzaj. Recykling, recyklizacja (ang. recycling) - jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Źródło: http://www.metodycy.wadowice.iap.pl/word/krawczyk/uzyteczne_odpady.doc (14.11.2009) 183 Według ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628) pod pojęciem recyklingu "rozumie się taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii." Recykling stanowi szansę oszczędność energii oraz na zredukowanie zasobów znacznej surowcowych. Nie ilości odpadów, jest możliwe, aby funkcjonowały technologie całkowicie bezodpadowe. Zasadę unikania odpadów w codziennym życiu można wprowadzić na wiele sposobów, np: zredukowanie ilości używanego papieru w domu i pracy (pisanie po obu stronach kartki, korzystanie z gazet wspólnie z rodziną, przyjaciółmi; wypożyczanie sprzętów, które używane są okazjonalnie zamiast nabywania ich na stałe; używanie akumulatorków z ładowarkami zamiast baterii jednorazowych, … Wielokrotne wykorzystanie materiałów i produktów, to kolejny krok w walce z odpadami. W myśl tej zasady odpad jest kierowany ponownie do użytku w swej oryginalnej formie, bądź po ewentualnym oczyszczeniu, dezynfekcji lub innych operacjach poprawiających jakość np. opakowania wielokrotnego użytku – butelki, opakowania szklane, pojemniki z tworzyw sztucznych. Możliwe jest także wykorzystanie materiału stanowiącego składnik odpadu. W efekcie ostatecznym materiał może mieć zmienioną formę i służyć innemu celowi np. papier, tektura, stłuczka szklana, gruz budowlany. Walkę z odpadami należy rozpocząć od zlikwidowania składowisk śmieci zarówno dzikich, jak i zorganizowanych. Na pierwszym miejscu stawia się ich wtórne zużywanie - chodzi tu głównie o chemikalia, szkło, odzież, meble, a także stare, lecz nadające się do remontu urządzenia. Odpady, których nie da się ponownie użyć, poddawać a dopiero w ostateczności spalać lub składować. 184 recyklingowi, Właściwa gospodarka odpadami i ich przetwarzanie na energię to wymóg przyszłości. W naszym kraju zagadnienie to rodzi jednak komplikacje. Budowa systemu postępuje, ale zdaniem wielu zbyt wolno. Przełomem może być pierwszy obiekt do utylizacji odpadów z odzyskiem energii, którego uruchomienie zaplanowano w 2010 r. w Toruniu. To ważne, bowiem koszt składowania odpadów na wysypiskach rośnie od kilku lat i jest aktualnie wyższy od utylizacji śmieci za pomocą nowoczesnych i ekologicznych metod. Należy się spodziewać, że taka tendencja wzrostowa będzie się utrzymywała przez kolejne lata. W związku z tym w pewnym momencie, z powodu zbyt wysokiej ceny wywozu odpadów może dojść do sytuacji, w której jeszcze większa niż obecnie ilość odpadów będzie przez mieszkańców wywożona do lasów. Od dawna można zaobserwować nieustanny wzrost liczby odpadów tworzyw sztucznych pochodzących z różnych gałęzi gospodarki i przemysłu. W większości przypadków trafiają one na wysypiska śmieci, jednak ze względu na długi czas degradacji utrzymywanie ich na składowiskach jest niekorzystne. Nadzieją na poprawę sytuacji jest wzrost recyklingu odpadów tworzyw sztucznych. Może to przynieść korzyści zarówno ekonomiczne jak i ekologiczne. Jakie podjąć działania w walce z odpadami: prowadzić tzw. reusing (ponowne użycie różnych przedmiotów); prowadzić selektywną zbiórkę surowców; produkować kompost, jeśli posiada gospodarstwo na wsi lub ogródek; kupować produkty w ekologicznych opakowaniach, a do transportu zakupów używać papierowych toreb. System selektywnej zbiórki odpadów jest bezpośrednio związany z założeniami recyklingu. Ogromna ilość wytworzonych odpadów powinna być poddana procesowi segregacji, w celu uzyskania frakcji możliwych do przetworzenia. Bardzo efektywna jest segregacja odpadów bezpośrednio „u źródła” ich powstawania. Odpady wytwarzane w gospodarstwach domowych, posesjach, punktach usługowych, powinny być rozdzielone na poszczególne frakcje przez samych wytwórców i następnie zbierane w odpowiednich pojemnikach. Ma to szczególne znaczenie w budowaniu 185 i kreowaniu w świadomości społeczeństwa zachowań proekologicznych. Jeśli nie nasze, to być może przyszłe pokolenie, będzie uważało segregację odpadów za zwykłą, codzienną czynność. Wzrastający komfort życia, rozwój przemysłu i technologii niosą za sobą wzrost ilości wytwarzanych odpadów. Zmusza to do poważnego traktowania problemów stwarzanych przez odpady. Współczesny model gospodarki odpadami musi więc być kompleksowy, zintegrowany, bazujący na wielu koncepcjach, w tym założeniach 3 x R. Dopiero tak globalne podejście do problemu odpadów pozwoli na ograniczenie „morza śmieci, które sukcesywnie zalewa nasza planetę”. Źródło: A. Wesołowski, Współczesne metody unieszkodliwiania odpadów, Aura nr 7, 1999 KARTA PRACY Wpisz w prostokąt A nazwę odpadu przeważającego ilościowo w „twoim koszu”, natomiast w prostokąt B nazwę odpadu twoim zdaniem najgroźniejszego dla środowiska. Za pomocą strzałek wskaż elementy środowiska, na które w/w odpad wywiera niekorzystny wpływ. Określ możliwe skutki tego oddziaływania. CZŁOWIEK POWIETRZE ZWIERZĘTA skutek: skutek: skutek: ROŚLINY A. GLEBA skutek: WODY POWIERZCHNIOWE skutek: WODY PODZIEMNE 186 ? skutek: skutek: skutek: CZŁOWIEK POWIETRZE ZWIERZĘTA skutek: skutek: skutek: ROŚLINY B. GLEBA skutek: WODY POWIERZCHNIOWE skutek: skutek: WODY PODZIEMNE ? skutek: skutek: Źródło:http://www.google.pl/search?hl=pl&lr=&q=zielona+planeta+ziemia&start=20& sa=N Przykładowe zadania do rozwiązania: 1. Wiedząc, że w Polsce wyrzuca się około 500000 ton opakowań z tektury i papieru rocznie, a odzyskuje tylko 35%, oblicz ile papieru odzyskuje się w skali roku, a ile przeciętnie w skali miesiąca w naszym kraju. 2. W Polsce odzyskuje się tylko 9% szkła z odpadków szklanych co stanowi ok. 42000 ton rocznie. Ile ton opakowań szklanych wyrzuca się w Polsce? 3. W akcji „Sprzątanie Świata” brały udział klasy trzecie. Klasa IIIb zebrała o 20kg odpadków więcej od klasy IIIa, natomiast IIIc zebrała tyle ile wynosi średnia arytmetyczna ilości śmieci zebranych przez pozostałe klasy. 187 a) Oblicz ile zebrała każda z klas wiedząc, że w sumie zebrały 250 kg odpadków b) Wiedząc, że 40% masy zebranych śmieci stanowiły odpadki szklane, 15% papier i tektura a resztę op. plastikowe, aluminiowe i inne. Oblicz ile ważyły poszczególne grupy odpadków. c) Przyjmując założenia z zadań 1 oblicz ile odpadków papierowych średnio przypada miesięcznie na jednego Polaka w skali roku. Przyjmij do obliczeń, liczbę ludności Polski równą 32 mln. Wynik podaj w dekagramach. d) Korzystając z zadania 1 i 2, oblicz ile średnio zostanie odzyskane szkła i papieru z tych odpadków. Źródło: http://www.metodycy.wadowice.iap.pl/word/krawczyk/uzyteczne_odpady.doc Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie zapoznają się z podstawowymi pojęciami modułu. Opracują wykaz działań, jakie mogą podjąć w minimalizowaniu ilości odpadów w domu, szkole, okolicy, itp. Mogą potem wypełnić kartę pracy i rozwiązać zadania tekstowe. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Wesołowski, Współczesne metody unieszkodliwiania odpadów, Aura nr 7, 1999 http://www.metodycy.wadowice.iap.pl/word/krawczyk/uzyteczne_odpady.doc http://www.google.pl/search?hl=pl&lr=&q=zielona+planeta+ziemia&start=20&s a=N Encyklopedie, Internet, mapy, foldery, zbiory biblioteki oraz biblioteczek domowych, wideoteka, zbiór fotografii, wywiady. 188 szkolnej MODUŁ IX: Nasza szkoła marzeń Wprowadzenie do modułu Zazwyczaj szkoła młodemu człowiekowi kojarzy się z budynkiem, w którym zgłębia on różnego rodzaju wiedzę. To w niej właśnie spędza dużą część młodzieńczego życia. Jak wiemy szkoła „jest główną instytucją edukacyjną, która wyodrębniła się historycznie spośród różnych instytucji społecznych po to, aby sprawnie wprowadzać młodzież w zastaną kulturę i przygotowywać do podejmowania nowych zadań i ról, aby profesjonalnie wspomagać rozwój młodzieży”. Rodzice powierzają szkole to, co mają najcenniejsze, czyli własne dziecko. Przyglądają się jej bacznie, dostrzegają to, co dobre, ale boleją i skupiają swoją uwagę na tym, co złe. W dzisiejszych czasach szkoła powinna kreować twórczego człowieka, a nie skupiać się na płaszczyźnie odtwórczej w kształceniu. Ma ona pomagać młodemu człowiekowi wejść w dorosłe, samodzielne życie, wprowadzać w role społeczne i zawodowe. Powinna przekazać wychowankom historię, uświadomić ich w roli, jaką mają pełnić w społeczeństwie, ma kształtować uniwersalne wartości, prowadzić i mobilizować do ciągłej pracy nad sobą (samodoskonalenie). Instytucja ta może dążyć do przekraczania narzuconych ograniczeń, do uczestnictwa w zmienianiu bliższego i szerszego otoczenia na lepsze. Marzeniem jest zbudowanie szkoły, do której wszyscy mają zaufanie: rodzice i uczniowie do nauczycieli, nauczyciele wobec siebie, do dyrektora, władz samorządowych itd.,... . Jaka powinna być wymarzona szkoła XXI wieku i jakie ma realizować cele Szkoła przyszłości” dowiedzą się uczniowie po zrealizowaniu projektów tego modułu. 189 PROJEKT 1: Jak zorganizować szkołę marzeń? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: rozumie podstawowe pojęcia projektu: cele, zadania i działania szkoły; zna podstawowe dokumenty pracy szkoły; potrafi wymienić „plusy” i „ minusy” współczesnej szkoły; potrafi opracować cele i zadania „Szkoły przyszłości”; opracuje wykaz najpilniejszych działań „Szkoły przyszłości”; stosuje umiejętności matematyczne w opracowaniu danych statystycznych „szkoły marzeń”. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU: Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: W jakim stopniu dzisiejsza szkoła wypełnia swoje podstawowe zadanie przygotowania uczniów do życia w przyszłości?; Jak kierunki zmieniające nasze życie wpływają na oferty edukacyjne szkół?; Jak współczesna szkoła przygotowuje uczniów do działania, twórczego myślenia, samodzielności, wykorzystania wiedzy w praktyce, współdziałania w zespole, itp.?; W jaki sposób zorganizować szkołę marzeń? Jak wychować człowieka przystosowanego do warunków ery przemysłowej? Propozycje zadań do projektu: 1. Przeprowadzenie wywiadu z młodzieżą na temat jak jest ich szkoła marzeń, ustalenie listy możliwych zmian. 2. Opracowanie statutu naszej szkoły marzeń 3. Opracowanie planu ścieżki dydaktycznej dla przedmiotów matematyczno przyrodniczych. 190 Jak stworzyć rzeczywistą szkołę XXI wieku? Sukces szkoły to sprawa samooceny, znajomość siebie i świadomość, że takiej otwartej postawy oczekują od nas nie tylko uczniowie, ale współczesne społeczeństwo po to, by nie stać na marginesie społecznych zmian. Style zarządzania, powierzanie odpowiedzialności, wartości szkoły, rozwój indywidualny pracowników, budowanie zespołu, komunikacja, negocjowanie i zarządzanie sobą są podstawą wysokiej wydajności. Tego wszystkiego można się nauczyć i stale rozwijać. Te wszystkie umiejętności i wiedzę jak najszybciej powinni posiąść dyrektorzy szkół. To bowiem oni przygotowują i wychowują w szkołach liderów przyszłości. Szkoła musi nadążać za rozwojem tej nowej wiedzy. Czas, by polska szkoła była postrzegana jako promotor nowoczesnej teorii i praktyki na temat zarządzania (a raczej kierowania). Przed szkołą XXI wieku stoi nowe wyzwanie przygotować do funkcjonowania tych uczniów w roku 2020, 2030 i w połowie nowego stulecia. Czy wiemy, jak będzie wyglądał ten świat wówczas, jakich postaw i umiejętności potrzebuje w związku z tymi wyzwaniami uczeń dzisiejszej szkoły? Czy nadal biologia, geografia, chemia, fizyka mają funkcjonować z takimi programami nauczania? Szkoła ma ogromna autonomię, należy jej pomóc w kreowaniu nowej jakości, a raczej nowej wartości, za którą uczniowie i rodzice będą chcieli podążać. Szkoła rozwinie się tak daleko jak ludzie, którzy są w niej zatrudnieni. To prawo, które rządzi każdą organizacją, w tym również szkołą. Projekt "Szkoły przyszłości" firmy Arthur Andersen, która upowszechnia w Polsce sprawdzoną metodologię oraz nowoczesne metody nauczania. W USA powstała szkoła, która jest wynikiem współpracy z władzami oświatowymi oraz entuzjazmu i wytrwałości zaangażowanych nauczycieli i rodziców. Szkoła ta funkcjonuje z ogromnym powodzeniem od lipca 1996 roku i jest położna w Kalifornii. Zastosowane w niej nowoczesne podejście do nauczania oparte jest na: poznawaniu wiedzy w trybie indywidualnego toku nauczania, uzupełnianiu wiedzy poprzez wymianę doświadczeń w grupie, samoocenie, 191 całkowitym zarządzaniu jakością, jednoklasowej szkole gimnazjalnej. Celem "Szkoły przyszłości" jest demonstrowanie przełomowych osiągnięć w dziedzinie jakości, wydajności oraz nowoczesnej edukacji. Taki przełom jest konieczny ze względu na nieefektywność tradycyjnego nauczania, opartego w głównej mierze na słuchaniu i odtwarzaniu, nie potrafiącego już przyciągnąć uwagi ucznia i w niczym nie przypominającego uczącej się organizacji. Edukacja XXI wieku jest oparta na innych zasadach niż te, które znaliśmy dotychczas. Powszechny dostęp do informacji, a także możliwość swobodnej wymiany myśli między ludźmi i krajami definiuje nowe warunki działania. Przystosowują się do nich nie tylko przedsiębiorstwa i organizacje rządowe, lecz również system edukacji. Nauka w "Szkole przyszłości" jest oparta na następujących filarach: obowiązkowe zastosowanie myślenia systemowego, nauczanie sterowane przez ucznia, nauka samego nauczania przez opanowanie podstawowych umiejętności społeczeństwa informacyjnego", efektywne wsparcie nauczania, współudział uczniów w zarządzaniu szkołą. „To jest prawdziwa szkoła przyszłości. To wzorzec, jaki organizacje dopiero próbują osiągnąć!" - twierdzą Thomas B. Kelly i Arthur Andersen. Równie entuzjastycznie wypowiadają się o szkole uczniowie, mówiąc, że ta szkoła całkowicie odmieni ich podejście do uczenia się. Szansę uczenia się w „Szkole przyszłości" - uważa jedna z uczennic tej szkoły - powinni mieć wszyscy. Program tej szkoły powinien objąć cały kraj. To jakby prototyp szkoły przyszłości, w której uczniowie mają szansę zdobycia niepowtarzalnego doświadczenia. Tak więc marzenia o szkole, która rzeczywiście przygotowuje uczniów do przyszłości, stają się faktem. Miałem okazję obejrzeć film, który prezentuje szkołę, jej założenia i wypowiedzi nauczycieli i uczniów. W Polsce również pojawiają się pierwsze próby korzystania z nowej metodologii nauczania. W pierwszej fazie projekty te opierają się na zorganizowaniu odpowiedniej infrastruktury w celu stworzenia warunków do realizacji tej strategii. Są to programy wspomagające zarządzanie szkołą, dzienniki elektroniczne, 192 plany lekcji, elektroniczna wymiana informacji między szkołą a rodzicami, uczniami i nauczycielami. Drugi etap to stworzenie możliwości korzystania z najnowszych technologii informatycznych w samej dydaktyce. Tutaj pojawiają się podręczniki najnowszej generacji, tzw. eduROMy. W ten sposób szkoła pragnie stać się liderem w dziedzinie promocji szkoły XXI wieku. Są na rynku programy, które wykorzystują w swojej metodologii technologie teleinformacyjne, m.in. największy i chyba jedyny na świecie projekt edukacyjny uwzględniający nowoczesne podejście do nauczania, w pełni wykorzystujący możliwości komputera, Internetu oraz innych technologii multimedialnych. Jednym z najbardziej znanych projektów wspierających nową jakość nauczania jest INTERKL@SA prezentowany na Targach Komputer EXPO 2001 i wspomniany już projekt "Szkoła przyszłości". Tak więc inspiracji do tworzenia nowej wizji szkoły, która przygotuje uczniów do funkcjonowania z zmieniającej się rzeczywistości, jest wiele. Aby nie dopuścić - jak mówi Toffler - do masowego „porażenia przyszłością" należy stworzyć nowy system kształcenia odpowiadający erze super przemysłowej. Aby tego dokonać, tak cele, jak i metody muszą się raczej wiązać z przyszłością niż przeszłością. Temu służą pierwsze projekty wdrażane w Polsce i na świecie, a technologia i coraz bardziej dostępny Internet są wykorzystywane do tego, co jest już sprawdzone i może sprostać standardom nowoczesnej szkoły. Źródło:http://edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=918&Itemid=5 Propozycja przebiegu zajęć Uczniowie opracują podstawowe cele i zadania „Szkoły marzeń” oraz wskażą najpilniejsze działania „ Szkoły przyszłości”. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Cz. Banach: Polska szkoła i system edukacji. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1995 r. Cz. Banach: Reforma systemu edukacji w Polsce - na tle tendencji europejskich. "Nowa Szkoła" 1999 r., nr 9 http://www.awans.net/strony/dydaktyka/migdalska/migdalska2.html http://edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=918&Itemid=5 193 PROJEKT 2: Jak ze zwykłej placówki stworzyć szkołę marzeń? ,,Pozwólmy dzieciom doświadczać po omacku, wydłużać swoje korzenie, eksperymentować i drążyć, dowiadywać się i porównywać, (...) pozwólcie mu wyruszyć w podróże odkrywcze - czasem trudne, ale pozwalające znaleźć taki pokarm, jaki będzie dla niego pożyteczny.” C. Freinet CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: potrafi krytycznie ocenić funkcjonowanie obecnej szkoły na podstawie własnych doświadczeń, wywiadu z dyrektorem i analizy podstawowych dokumentów pracy szkoły; rozumie znaczenie statutu w działalności placówki oświatowej; zaprojektuje plan otoczenia szkoły w skali uwzględniający kształty różnych figur geometrycznych; wyróżnia charakterystyczne cechy i własności figur, obiektów, elementów środowiska w otaczającym świecie; zorganizuje wywiad z dyrektorem (zaproszenie, termin spotkania, zestaw pytań. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak funkcjonuje obecna szkoła? (np. wywiad z dyrektorem szkoły); Jak wygląda budynek szkoły, jego otoczenie i wnętrze?; Jak urządzone są klasopracownie?; Jak przedstawia się infrastruktura dydaktyczna?; Jak atmosfera w szkole wpływa na relacje: uczeń-nauczyciel, uczeń - dyrektor?; Jak zmienić funkcjonowanie placówki oświatowej tak, aby stała się szkołą marzeń? (czy jest to możliwe?) 194 Propozycje zadań do projektu: 1. Opracowanie materiałów i przeprowadzenie spotkania z dyrektorem szkoły na temat funkcjonowanie obecnej szkoły. 2. Projektowanie obejścia szkoły. 3. Planowanie działań w celu zmiany funkcjonowania szkoły, aby stała się szkołą marzeń [ dowolny obszar]. 4. Opracowanie planu szkoły marzeń. Jaka jest współczesna szkoła? 1. Oderwana od życia. W szkole realizowana jest podstawa programowa, przygotowuje się uczniów do sprawdzianów i egzaminów, ale nie patrzy się na ucznia w perspektywie czasowej. To jak uczeń poradzi sobie na egzaminie zewnętrznym jest dla nauczyciela istotniejsze, niż to jak poradzi sobie w dorosłym życiu. 2. Szkoła jest ukierunkowana na wiadomości, a nie umiejętności. Przekazywana wiedza ma charakter głównie teoretyczny. Zorientowana jest na cele, a nie na rozwój poznawczy. 3. Nauczanie jest podporządkowane ocenianiu. Nawet rodzic nie pyta dziecka – czego się nauczyło, lecz czy było pytane i jaką dostało ocenę. 4. Szkoła nie jest atrakcyjna dla uczniów. Nauczanie nie jest przyjemnością, lecz codziennym przejściem przez kolejne lekcje. 5. Nie ma możliwości w tak licznych klasach kierować indywidualnym rozwojem ucznia, rozpoznawać jego zainteresowań, zdolności i możliwości. Kształcić go na miarę jego możliwości i potrzeb. Niestety dzisiejszy uczeń nadal musi się dostosować do warunków edukacji, a nie edukacja do potrzeb ucznia. 6. W procesie nauczania nauczyciel jest aktywniejszy niż uczeń. W nauczaniu przeważają metody werbalne, tłumiona jest aktywność uczniów. 7. Szkoła nastawiona jest głównie na uzyskanie wysokiego poziomu nauczania, bo z tego „rozlicza” się nauczycieli. 195 8. Uczelnie wyższe nie przygotowują nauczycieli do rozwiązywania praktycznych problemów dziecka, rodzica i szkoły. W tym zakresie działania nauczycieli są w wielu wypadkach niestety głównie intuicyjne. Źródło:http://ostrowska.edu.pl/2009/02/jaka-jest-wspolczesna-szkola/ (21.11.2009) Célestin Freinet (ur. 15 października 1896, zm. 8 października 1966) – pedagog francuski, twórca „ francuskiej szkoły nowoczesnej" Freinet zaliczany jest do przedstawicieli pedagogiki naturalistycznej. Bardzo dużą uwagę przywiązywał do znajomości prac rozwoju dziecka. Da się u niego znaleźć wpływy psychoanalizy i psychologii funkcjonalnej. Wyodrębnił trzy naturalne fazy rozwoju: szukanie po omacku, urządzanie się w świecie, zamiana zabawy na pracę. Nowe zadania, jakie postawiła przed nauczycielami i szkołą reforma oświatowa mają na celu naprawienie błędów i niedostatków tradycyjnego szkolnictwa. Współczesna szkoła ma przygotowywać uczniów do działania, twórczego myślenia, samodzielności, wykorzystania wiedzy w praktyce, współdziałania w zespole itp. Reformowana szkoła powinna uwzględnić wszechstronny rozwój dziecka, jego indywidualność i odrębność. Mając to na uwadze nauczyciele powinni współdziałać na rzecz tworzenia w świadomości uczniów zintegrowanego systemu wiedzy, umiejętności i postaw. Nowoczesna szkoła powinna opierać się na współpracy zespołu szkolnego i środowiska. Od września 1999 roku w klasach I-III obowiązuje nauczanie integralne. Według H. Sowińskiej „nauczanie integralne, to taka organizacja procesów edukacyjnych, która polega na tworzeniu dziecku warunków do wszechstronnej działalności, podporządkowanej określonym zasadom obejmującym w sobie różne treści skupione we wspólnym bloku tematycznym. Integracja polega tu na łączeniu celów, treści form realizacji, różnych dziedzin form aktywności dzieci i nauczyciela w ramach jednostek tematycznych". 196 Takim poglądom bliska jest pedagogika C. Freineta, który przykładał dużą wagę do integracji i całościowego postrzegania świata przez dziecko, a jego szkoła miała charakter demokratyczny. Do tej idei dąży także współczesna oświata. O tym, że we współczesnej szkole, w kl. I-III z powodzeniem można wykorzystać idee pedagogiczne C. Freineta, że są one nadal aktualne, i mogą się stać źródłem inspiracji dla nauczycieli pracujących w tym pierwszym etapie edukacyjnym świadczy fakt, iż koncepcja Freineta przybliżona została polskiej oświacie już w latach 60 i przewijała się przez kolejne dziesięciolecia. Droga życiowa C. Freineta nie była łatwa. Raziła go bierność dzieci w szkole. Intuicyjnie zaczyna wprowadzać innowacje organizacyjne i metodyczne, opierając się głównie na obserwacjach i wypowiedziach. Jednocześnie z doświadczeniami praktycznymi dokształcał się szukając odpowiedzi na nurtujące go problemy. Tworzył swoją koncepcję pedagogiczną wychodząc od bezpośredniej praktyki szkolnej, później podbudowywał ją uzasadnieniami teoretycznymi. Uczył w szkole w Vence we Francji i kierował nią. Jego myśl wyrosła na gruncie Nowego wychowania. Uwzględniał w niej rozwój dziecka, jego potrzeby i autentyczny, naturalny sposób bycia. Freinet postawił cele wychowania i nauczania. Są to: ukształtowanie z dziecka człowieka jutra moralnego, uspołecznienie jako człowieka świadomego swych praw i obowiązków; wychowanie dziecka na człowieka inteligentnego badacza, twórcę, matematyka, muzyka, artystę; moralną drogą uczenia się wcale nie jest przyswajanie przez wykład i pokaz, ale ,,doświadczenia poszukujące” -swobodna ekspresja; nauka powinna być żywa, w której pamięć odgrywa rolę pomocniczą, przyswojenie wiedzy odbywa się wbrew temu, co nieraz sądzi się poprzez wyuczenie reguł i prawideł. Zgodnie z powyższymi założeniami Freinet wprowadził różnorodne interesujące zajęcia pozwalające na uaktywnianie uczniów. Dawna klasa została przekształcona w wielokierunkową i ruchliwą pracownie. W koncepcji swej Freinet uwzględniał rozwój dziecka autentyczny, naturalny sposób bycia. Wielki nacisk położył na obserwację i poznanie dziecka na tle jego warunków środowiskowych. 197 Odrzucił skrajny biologizm, zachowując jednak zasadę rozwijania uzdolnień ,zainteresowań i zamiłowań, przy jednoczesnym korygowaniu niepożądanych postaw. Siłą Freineta jest to, że zbudował on swoją koncepcję, wychodząc od praktyki nauczycielskiej. Codzienne doświadczenia z pracy z dziećmi ukazały mu słabość tradycyjnego systemu nauczania. Zauważył na przykład, że w tradycyjnej szkole zmusza się uczniów do wykonywania nikomu niepotrzebnych czynności. Tymczasem żaden człowiek nie lubi pracować na próżno. Każda praca powinna mieć zrozumiały cel i być użyteczna, należy zatem wykluczać ćwiczenia, których jedynym celem jest ewentualna okazja do poprawienia ich czerwonym atramentem oraz wypracowania, których jedynym czytelnikiem jest nauczyciel. Sprzeciw Freineta budziło prowadzenie lekcji wyłącznie w murach szkolnych, w formie wykładu, wyjaśnienia czy pokazu. Uważał, że metody podające hamują aktywność wychowanków i nie wyposażają ich w podstawowe życiowe umiejętności. Uczniowie wprawdzie abstrakcyjnych przy problemów nauczycielu z poradzą podręczników, sobie lecz z poza rozwiązywaniem szkołą ujawni się ich niezaradność. Za błąd pedagogiczny uznał Freinet stosowanie ocen cyfrowych z pominięciem naturalnej motywacji. Pisał: Nikt nie lubi kontroli i kary, którą zawsze odczuwa się jako ujmę dla swej godności osobistej, szczególnie gdy odbywa się publicznie. Ponadto przyzwyczajenie do nagród i kar w postaci ocen jest równoznaczne z obojętnością na inne bodźce motywacyjne. Te i inne obserwacje, a także lektura prac takich pedagogów nowatorów, jak Dewey, Decroly, Ferriere, Montessori, pomogły Celestynowi Freinetowi w budowaniu własnego systemu edukacyjnego. Jego pracę na bieżąco weryfikowali uczniowie, co sprawiło, że freinetowska koncepcja wyróżnia się rzadko spotykanym w podręcznikach pedagogiki zdrowym rozsądkiem oraz doskonalą znajomością wszelkich szkolnych tajemnic i praw, nie znanych teoretykom idealistom. O ile inni przedstawiciele Nowego Wychowania zwracali uwagę głównie na twórczy rozwój ucznia jako jednostki, Freinet za najważniejsze uznał maksymalny rozwój osobowości dziecka w tonie rozumnie pojętej wspólnoty, której służy i która jemu służy. Dostrzegł zatem, że człowiek, stanowiąc sam autonomiczną wartość, jest też istotą społeczną, w związku z czym powinien być wyposażony w takie społeczne sprawności, jak umiejętność wyrażania swoich myśli i uczuć, współpracy 198 w grupie itp. Wymieniony cel nadrzędny można według Freineta osiągnąć przez rozwijanie naturalnych skłonności dziecka (jego ekspansywności i ciekawości świata, potrzeby ekspresji, nawiązywania kontaktów z rówieśnikami) oraz przez zorganizowanie bogatego środowiska wychowawczego, w którym uczeń mógłby dokonywać badań, szukać, czasem nawet błądzić, samodzielnie kreować swą przyszłość. We współczesnej polskiej szkole najważniejszym z zadań dydaktyczno - wychowawczych staje się kształtowanie twórczej postawy uczniów. Cechuje ją otwartość na doświadczenia oraz dostrzeganie szerokiego zakresu dostępnych jednostce bodźców związanych z emocjami, pragnieniami i myślami, czyli dążenie do korzystania z całego bogactwa doświadczeń. W toku tego procesu zachowanie ucznia staje się mniej schematyczne, a bardziej spontaniczne i twórcze. Wszystkie te elementy możemy odnaleźć w Nowoczesnej Szkole C. Freineta, która skupia cały swój wysiłek na dziecku, opiera się na rozumnym wykorzystaniu zainteresowań ucznia i zaspokojeniu jego potrzeb rozwojowych. To podstawowe założenie warunkuje dobór środków, narzędzi i technik, które pozwalają uczniowi na osobisty udział w kształtowaniu własnej osobowości. Źródło: http://scholaris.pl/cms/index.php/news/show_art?id=H3K15TS86HU43SRJY628Y665 &cat_id=253 (25.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć Uczniowie przygotują i zorganizują wywiad z dyrektorem placówki oświatowej. Po wywiadzie przeprowadzą dyskusję na temat: „Jak zmienić funkcjonowanie placówki oświatowej tak, aby stała się szkołą marzeń?” (czy jest to możliwe?). Wybiorą dowolny obszar i zaproponują konieczne zmiany w tym obszarze. Zaprojektują ciekawe np. obejście szkoły z geometrycznych. Sporządzą plan otoczenia szkoły. 199 wykorzystanie kształtów figur LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI H. Wenzel, Szkoła to nie fabryka nauczania. http://ostrowska.edu.pl/2009/02/jaka-jest-wspolczesna-szkola/ http://scholaris.pl/cms/index.php/news/show_art?id=H3K15TS86HU43SRJY628Y665 &cat_id=253 200 PROJEKT 3: Jak osiągnąć sukces w przedmiotach matematyczno – przyrodniczych w naszej szkole marzeń? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: potrafi rozpoznać zakres swoich uzdolnień matematycznych (matematycznoprzyrodniczych); wskaże konkretne obszary zainteresowań; opracuje wykaz swoich umiejętności matematycznych we wskazanych obszarach; zaproponuje kierunki rozwoju swoich zainteresowań; opracuje tematykę zajęć pozalekcyjnych uwzględniającą zainteresowania; opracuje test (zestaw zadań) rozwijający jego zainteresowania; rozwiąże opracowany zestaw (wykorzysta i poszerzy zakres swoich uzdolnień); stosuje wiedzę i umiejętności matematyczno- przyrodnicze w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań projektu. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak rozwijać uzdolnienia matematyczno-przyrodniczych ucznia we współczesnej szkole?; Jak wspierać i rozwijać uzdolnienia uczniów?; Jak budować system działań w zakresie wspierania rozwoju uzdolnień uczniów?; Jak stosowanie metod aktywnych wpływa na sukcesy uczniów?; Jak odkrywać i rozwijać talenty m.in. w ramach zajęć dodatkowych?; Jak wykorzystać komputer w pracy z uczniem zdolnym?, Jak klimat szkoły wpływa na osiąganie sukcesów? 201 Propozycje zadań do projektu: 1. Opracowanie tematyki zajęć pozalekcyjnych. 2. Opracowanie i publikacja zbioru zadań matematycznych dla uczniów uzdolnionych. 3. Zaprojektowanie sposobów wspierania i rozwijanie uzdolnień uczniów. Współczesna szkoła powinna dbać przede wszystkim, zgodnie z podstawowym założeniem reformy systemu edukacji, o wszechstronny rozwój osobowości ucznia, kształtując takie cechy jak: otwartość, aktywność, kreatywność i zaangażowanie. Świetnym polem do realizacji tego zadania mogą być zajęcia pozalekcyjne, będące przedłużeniem procesu dydaktyczno-wychowawczego, a zarazem formą rozwijającą zainteresowania i uzdolnienia ucznia, a także zagospodarowującą kulturalny wypoczynek i rozrywkę. W zreformowanej szkole organizuje się zajęcia pozalekcyjne we właściwy i zgodny z potrzebami młodzieży sposób. Szkoła jako wspólnota ucząca się Klimat szkoły związany jest z nastawieniem społeczności szkolnej na wspólny cel. Podzielanie takiego celu i praca na rzecz jego urzeczywistnienia sprzyja powstaniu poczucia wspólnoty polegającej na rozwoju środowiska społecznego, które cechuje troska i wzajemny szacunek. Zatem istotne jest wytworzenie poczucia wspólnej więzi i sensu zamierzonych celów. Wspólnota w szkole składa się z uczniów, nauczycieli administratorów i rodziców, którzy podzielają określone cele, wartości, przekonania i którzy odczuwają silnie przynależność. Wspólnota jest organizmem, który pomaga uczniom w zaspokajaniu ich osobistych potrzeb poprzez działania i obowiązki społeczne. Kluczowe znaczenie dla działalności wspólnoty ma sam proces jej budowania. Proces ten uwzględnia potrzeby i pragnienia wszystkich uczestników. Wspólnota jest silna, a relacje w niej zdrowe, jeśli jej członkowie pomagają sobie nawzajem w zaspokajaniu osobistych potrzeb i pragnień, kiedy zarówno nauczyciele, jak i uczniowie mają swobodę poszukiwań i gdy osobista satysfakcja wynika z samodzielnego określenia własnej roli w tej wspólnocie. 202 Przekształcanie społeczności szkolnej we wspólnotę dokonuje się poprzez proces współdecydowania, gdy uczniowie współtworzą szkołę uczestnicząc w planowaniu i decydowaniu o sprawach, które ich dotyczą. Duże znaczenie ma tu też celowość podejmowanych zadań, przejrzystość i sens szkolnych przedsięwzięć oraz jasne kryteria oceny ucznia. Ważną cechą szkoły przekształcającej się we wspólnotę jest jej podejście do zadań edukacyjnych. We wspólnocie uczącej się zainteresowanie nauką jest cenione samo w sobie, a nie uważane za środek do wyższych osiągnięć i lepszych stopni. Wiedza ceniona jest dla samej wiedzy. Słabych przyczyn osiągnięć poszukuje się nie tylko po stronie ucznia. Wspólnota umożliwia uczniom doznanie poczucia sukcesu, jak też indywidualnego wpływu na swoje postępy. Szkolne i klasowe reguły akceptuje się jako środek prowadzący do zwiększenia efektywności nauki, nie zaś jako sposób radzenia sobie z zachowaniem uczniów. Te cechy wspólnoty wynikają z więzi, których źródłem jest wzajemna bliskość. Budowanie wspólnoty wydaje się wymagać stworzenia wspólnego sposobu myślenia, na który składać się będą podzielane przez jej członków wartości, koncepcje i poglądy na temat szkoły oraz natury i możliwości człowieka. Wspólnota szkolna to miejsce, gdzie uczniowie są w stanie osiągnąć poczucie akceptacji i własnej wartości. Wśród tych cech znajdują się: szacunek, troska, integracja, zaufanie, wzmocnienie pozycji i zaangażowanie. Szacunek wymaga, aby uczniowie i nauczyciele autentycznie poważali siebie nawzajem, jako osoby wyjątkowe, jedyne w swoim rodzaju. Troska wymaga wyciągnięcia ręki i zainicjowania kontaktu z innymi osobami. Osoby troskliwe aktywnie kierują swoją uwagę ku potrzebom innych. Integracja wymaga starań, aby zapewnić każdej osobie udział we wszystkich rodzajach relacji dostępnych w szkole, a także dopilnować, by nikt nie został wyłączony. Uczniowie i nauczyciele współuczestniczą w tej samej kulturze, dzieląc związane z nią wartości i założenia dotyczące zachowania i wymagań. Zaufanie wytwarza atmosferę, w której uczestnicy są gotowi do autentycznego otwarcia się, współpracując na rzecz budowy ważnych relacji i dającej lepsze efekty nauki. W autentycznej wspólnocie zarówno uczniowie, jak i nauczyciele mogą uzyskać poczucie wzmocnienia swojej pozycji, ponieważ wiedzą, że komunikując się z innymi, zostaną uważnie wysłuchani i potraktowani poważnie. Zaangażowanie we wspólnotę sprzyja silnym więziom 203 międzyludzkim i ożywia pracę, którą jej członkowie wykonują. Jeżeli u członków wspólnoty nie wykształci się poczucie rodzinnej więzi, nie będą mieli zbyt wielu powodów, aby uznać cele i wartości szkoły za własne. Ale gdy wszyscy są zaangażowani i oddani, dążą do osiągnięcia jak najlepszych rezultatów. Przedstawione tu rozważania wskazują, że klimat społeczny szkoły jest uzależniony od motywacji i zaangażowania osób w niej działających. Ogólne ramy systemu szkolnego i uregulowania organizacyjne mają na ten proces mniejszy lub większy wpływ, jednak największe znaczenie odgrywa w nim jakość i intensywność relacji między wszystkimi uczestnikami życia szkoły. Źródło: http://www.vulcan.edu.pl/eid/archiwum/1995/05/szkola.html (23.11.2009) Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie po zdiagnozowaniu swoich uzdolnień opracują tematykę zajęć pozalekcyjnych i test (zbiór zadań) uwzględniający obszary ich zainteresowań. Opracują publikację (np. internetową) zbioru zadań wraz z rozwiązaniami. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Ablewicz P.: Czas wolny dzieci i młodzieży. „Wszystko dla Szkoły”, 2004, nr 12. Panek A.: Zajęcia pozalekcyjne w reformowanej szkole. Warszawa Wydawnictwo Naukowe AP, 2004. H. Wenzel, Szkoła to nie fabryka nauczania. http://www.koweziu.edu.pl/edukator/modules.php?op=modload&name=News&file=art icle&sid=301 http://www.vulcan.edu.pl/eid/archiwum/1995/05/szkola.html http://www.cmppp.edu.pl/node/19866 204 MODUŁ X: Tylko oszlifowany diament świeci Wprowadzenie do modułu Barry J. Farber w "Diamond in the Rough" stwierdza, że każdy z nas jest niczym nie oszlifowany diament, któremu trzeba nadać blasku wyzwalając potencjał pozwalający odnieść wspaniały sukces. Ale trzeba wiedzieć jak to zrobić. Tak jak w wypadku szlifowania diamentów potrzebna jest wiedza, by rozpoznać jakość diamentu i jaki rodzaj szlifu pokaże jego prawdziwy blask. Potrzebna jest sprawność ręki przy szlifowaniu i koncentracja. No i oczywiście odpowiednie nastawienie. Sekrety sukcesu znanych ludzi to uczenie się na porażkach, znajdowanie źródła motywacji, ustalanie celów, opieranie się na pozytywnych ludziach jako wzorcach i zrozumienie jak operuje nasz umysł. Z pewnością realizacja tego modułu pomoże uczniom odkryć w sobie zdolności, których dotąd nawet sobie nie uświadamiali. Dowiedzą się też, jak zamienić te swoje nowo-odkryte zdolności w skuteczne narzędzia osiągania szczęścia, harmonii, satysfakcji i powodzenia w pozytywnym rozwiązy-waniu problemów. Należy zauważyć, że wszyscy pragną sukcesu - satysfakcji zawodowej i finansowej, szczęśliwej rodziny, wspaniałego mieszkania, atrakcyjnych podróży. I wielu ludzi to osiąga. Ale wielu innych uważa, że jeśli sukcesu nie odnoszą, to prześladuje ich pech albo zły los. Tymczasem to nieprawda. Twój sukces zależy tylko od ciebie. David J. Szhwartz w książce „ Magia Myślenia Kategoriami Sukcesu" dowodzi, że sukces zaczyna się od tego, by wiedzieć co chcesz od życia - i dopiero po zadecydowaniu „co” , na koncentrowaniu się, by to znaleźć. Autor mówi też , że możesz się stać kim chcesz (wierz mi, to prawda!). Potrzebny jest do tego entuzjazm i konsekwentne działanie. Nic nie zostanie ci podane na talerzu w dziedzinie sukcesu. 205 PROJEKT 1: Jak rozwijać zainteresowania matematyczne uczniów w gimnazjum? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: przejawia inicjatywę i aktywnie uczestniczy w realizowaniu własnych pomysłów; konfrontuje swoją wiedzę i umiejętności matematyczne z rówieśnikami i potrafi krytycznie ją ocenić; podejmuje przedsięwzięcia edukacyjne na rzecz promowania szkoły w środowisku; potrafi odnaleźć swoją drogę do sukcesu; bierze udział w konkursach matematycznych szkolnych i poza szkolnych; potrafi zorganizować i przeprowadzić konkurs matematyczny dla uczniów klasy, szkoły,… opracuje zestaw ciekawych zadań matematycznych na konkurs i je rozwiąże z uwzględnieniem wszystkich etapów rozwiązywania zadań tekstowych; potrafi ocenić prace uczestników konkursu zgodnie z przyjętymi kryteriami; sporządzi raport z przeprowadzonego konkursu; zaproponuje, w jaki sposób zrealizować wnioski zawarte w raporcie; zna czynniki kierujące go na drogę sukcesu (pozytywne nastawienie, radość tworzenia, wola walki). MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak zorganizować konkurs matematyczny?; Jak przeprowadzić konkurs?; Jak sporządzić raport z przeprowadzonego konkursu?; Jak opracować zestaw zadań konkursowych?; 206 Jak opracować kryteria oceny prac konkursowych?; Jak wzbudzić zdrową rywalizację uczniów dla osiągnięcia własnych celów oraz satysfakcjonującej współpracy dla dobra ogólnego? Jak kształtować umiejętności stosowania matematyki w różnych dziedzinach nauki? Propozycje zadań do projektu: 1. Przygotowanie i przeprowadzenie konkursu matematycznego. 2. Opracowanie wyników konkursu 3. Zastosowanie matematyki w różnych dziedzinach nauki. Przykładowe zadania konkursowe: 1. Z graniastosłupa prawidłowego sześciokątnego wycięto graniastosłup prawidłowy trójkątny tnąc wzdłuż powierzchni równoległej do wysokości graniastosłupa i łączącej dwa kolejne wierzchołki jak na powyższym rysunku. Objętość wyciętego graniastosłupa prawidłowego trójkątnego wynosi 20m3. Ile wynosi objętość początkowego graniastosłupa prawidłowego sześciokątnego? 2. Pole powierzchni bocznej ostrosłupa prawidłowego czworokątnego jest 4 razy większe od pola podstawy. Krawędź podstawy ma długość 6cm. Oblicz objętość tego ostrosłupa. 207 3. Ośmiościan foremny to bryła, którą otrzymujemy składając podstawami 2 jednakowe ostrosłupy prawidłowe czworokątne, w których wszystkie krawędzie maja jednakowe długości. Oblicz sumę długości wszystkich krawędzi ośmiościanu foremnego, jeśli odległość wierzchołków nie należących do sklejonych podstaw ostrosłupów foremnych wynosi 20 cm. 4. Oblicz pole zacieniowanego pierścienia, wiedząc, że cięciwa większego okręgu styczna do mniejszego okręgu ma długość 10 cm. Oznaczenia: - pole pierścienia - promień większego okręgu - promień mniejszego okręgu Wyprowadzenie wzoru na pole pierścienia: Pole pierścienia wynosi: 208 Obliczenie różnicy kwadratów promieni: Twierdzenia Pitagorasa dla trójkąta prostokątnego pokazanego na rysunku: Zatem różnica kwadratów promieni wynosi: Pole pierścienia: Mając różnicę kwadratów promieni kół można wyliczyć pole pierścienia: Odp: Pole pierścienia wynosi cm. 5. Kulę wpisano w walec. Znajdź stosunek objętości kuli do objętości pozostałej części walca. Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie (cele, czas w zadania, trwania, grupach warunki tematyka opracują regulamin uczestnictwa, konkursu, konkursu przebieg zestaw zadań matematycznego konkursu, organizatorzy, konkursowych, nagrody dla zwycięzców,…). Przeprowadzą konkurs, sporządzą raport z jego przebiegu. Wskażą sukcesy i porażki uczestników konkursu oraz sposoby realizacji wniosków. Na zajęciach przedstawią prawidłowe rozwiązania zadań konkursowych i kryteria oceniania. Konkurs może uwzględnić praktyczne zastosowanie wiedzy i umiejętności z zakresu przedmiotów matematyczno- przyrodniczych. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI: Krystyna Dworacka, Zbigniew Kochanowski, Konkursy matematyczne, WSiP, Warszawa 1987. J. Janowicz – „ Kształcenie uczniów uzdolnionych matematycznie" IKN, Wrocław, 1985 Czynniki rozwoju człowieka, pr. zbior.pod red. Napoleona Wolańskiego, PWN, Warszawa 1981 www.eduseek.ids.pl 209 PROJEKT 2: W jaki sposób zidentyfikować uczniów uzdolnionych matematycznie? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna swoje zdolności matematyczne; potrafi wskazać sposoby rozwijania uzdolnień; potrafi pomóc nauczycielowi przedmiotu lub wychowawcy w ocenie uzdolnień młodzieży; potrafi scharakteryzować ucznia uzdolnionego; wie, jak uczeń zdolny jest oceniany przez rówieśników, nauczycieli, wychowawców; potrafi opracować ankietę pozwalającą wskazać uczniów uzdolnionych matematycznie. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do projektu: Jak opracować ankiety pozwalające wyłonić uczniów uzdolnionych matematycznie?; Jak promować ucznia zdolnego w szkole, środowisku, …?; W jaki sposób rozwijać uzdolnienia uczniów? Propozycje zadań do projektu 1. Promowanie ucznia zdolnego w środowisku, szkole. 2. Opracowanie ankiety pozwalającej wyłonić uczniów uzdolnionych matematycznie. 3. Opracowanie programu kółka matematycznego dla uczniów uzdolnionych. Cechy ucznia uzdolnionego matematycznie: Jest aktywny, zgłasza się do pracy nad wybranymi przez siebie zadaniami. 210 Poszukuje informacji, pomysłów i rozwiązań problemów. Odróżnia istotne elementy, zagadnienia i problemy od nieistotnych. Dostrzega subtelne i dojrzałe wzorce, połączenia i relacje, posługuje się nimi. Wykazuje dojrzałe, pogłębione zrozumienie złożonych pojęć w wybranej przez siebie dziedzinie. Dąży do doskonałości. Szuka rozwiązań lub konkluzji będących najlepszymi z możliwych. Skupia całą uwagę na wybranym przez siebie zadaniu, wydaje się pochłonięty przez zadanie. Pokonuje trudności, które napotyka podczas rozwiązywania problemu. Kończy pracę dopiero wtedy, gdy osiągnie cel. Sam decyduje, kiedy rozpocząć pracę. Pracuje przy minimalnej pomocy ze strony innych lub bez niej. Ma wyraźne preferencje i pomysły. Modyfikuje cele, by dopasować je do własnych zainteresowań. Ma wysokie standardy wewnętrzne. Zmienia i poprawia swoje wytwory, by dorównywały standardom. Potrafi wyłożyć swój cel i plan jego osiągnięcia. Lubi ryzyko. Chętnie eksperymentuje z nowymi pomysłami i formami wyrazu. Łącząc elementy pochodzące z wielu źródeł, dochodzi do świeżych pomysłów i nowych wytworów. Wykazuje dużą płynność pomysłów. Wytwarza wiele różnych odpowiedzi na wyzwanie sytuacji. Pracuje wydajnie. Jego wytwory mają wysoką jakość i są kończone w terminie lub przed terminem. Zna swoje silne i słabe strony. Wykorzystuje silne strony. Wybiera zadania o optymalnej trudności. Śledzi własne postępy. Wie, kiedy trzeba jeszcze raz przejrzeć wytwór, a kiedy wytwór jest gotowy. Formułuje swoje pomysły i zamierzenia w sposób jasny. 211 Używa dostosowanych do celu metod i stylów porozumiewania się (np. ilustracji, modeli, wykresów). Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie opracują katalog istotnych cech ucznia uzdolnionego matematycznie. Ocenią krytycznie stopień własnych zdolności. W grupach opracują ankiety pozwalające wskazać uczniów zdolnych i przeprowadzą je w wybranym zespole uczniów. Zadania projektu będą zrealizowane, jeśli w danym zespole przy pomocy opracowanych ankiet uda się wskazać uczniów wykazujących zdolności matematyczne. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Frieda Painer, tłumaczenie Ewa Kazuk, Kim są wybitni!, WSiP, Warszawa 1993. Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych, tom II, Uczeń- nauczyciel edukacja, pr. zbior. pod red. Wiesławy Remont i Joanny Cieślikowskiej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003. 212 PROJEKT 3: Jak krystaliczna budowa minerałów wpływa na jego piękno i wartość? CELE OPERACYJNE PROJEKTU Uczeń: zna niektóre minerały (diament, grafit, karbyn); zna cechy charakterystyczne wybranych minerałów; potrafi wyróżnić w budowie minerałów kształty matematycznych brył; potrafi ocenić wartość minerałów na podstawie ich wyglądów; umie narysować krystaliczną budowę wybranych minerałów; wie, jak powstają kamienie szlachetne; oblicza i interpretuje próby złota i srebra; porównuje wartości minerałów oraz złota i srebra (pierwiastków chemicznych); stosuje obliczenia procentowe i wykorzystuje pojęcie promila w zadaniach z zakresu jubilerstwa i mineralogii; projektuje minerał zbudowany z kryształów w kształcie wielościanów foremnych ułożonych symetrycznie. MATERIAŁY POMOCNICZE DO TEMATU PROJEKTU Szczegółowe pytania problemowe do tematu projektu: Jak rozpoznać minerały?; Jak zbudowane są minerały?; Jak ocenić wartość minerałów?; Jak narysować krystaliczną budowę niektórych minerałów?; Jak zaprojektować minerał zbudowany z kryształów w kształcie wielościanów foremnych ułożonych symetrycznie? ( można wykorzystać komputer); Jak porównać budowę i wartość minerałów? 213 Propozycje zadań do projektu: 1. Projektowanie minerałów zbudowanych z kryształów w kształcie wielościanów. 2. Porównywanie budowy i wartości minerałów. Ocenianie wartości minerałów 3. Rozpoznawanie minerałów. 4. Opracowani zbioru zadań z zakresu jubilerstwa i mineralogii. Wybrane podstawowe wiadomości o minerałach: Zbiór różnych minerałów: Różne diamenty: Kryształ diamentu w kimberlicie Żółty diament 214 Dobrze wykształcony oktaedr diamentu Diament – minerał z gromady pierwiastków rodzimych. Najtwardszy i najcenniejszy minerał. Stanowi składnik bardzo rzadkich skal magmowych. Stosuje się go m.in. do produkcji materiałów ściernych, aparatury medycznej, w jubilerstwie. Odpowiednio oszlifowane diamenty noszą nazwę brylantu. Diament jest najtwardszą (10 w skali Mohsa) znaną człowiekowi substancją naturalną. Zbudowany jest on z czystego węgla, podobnie jak grafit, różnią się one tylko układem krystalograficznym 215 (diament ma regularny, a grafit nieregularny). Najcenniejsze są oszlifowane diamenty, a szczególnie te na 54 fasetki (Brylanty), lecz wszystkie oceniane są tak samo - na podstawie „czterech C": clarity, colour, cut, carat (czystość, barwa, szlif i liczba karatów, czyli waga). Gorsze okazy wykorzystuje się w przemyśle do wiercenia, cięcia, polerowania itp. Ciężko jest uszkodzić diament, może być zarysowany tylko prze inny, ma on słabą łupliwość, ale za to można go ogrzać, przez co spali się wydzielając gazowy dwutlenek węgla! Źródło: http://dkvolley.blox.pl/2009/01/O-brylantach-i-diamentach.html (13.11.2009) Brylant – oszlifowany diament Diament oszlifowany na brylant Diament oszlifowany normalnie – „ błyszczy się” mniej. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Brylant (17.11.2009) 216 Krystaliczna budowa diamentu: Krystaliczna budowa grafitu: 217 Krystaliczna budowa karbynu: . Opis kryształów: a) Komórki elementarne: b) a) prymitywna, c) b)o centrowanym d) środku, c) o e) centrowanej podstawie, d) o centrowanych wszystkich ścianach, e) romboedryczna. Kryształy podczas wzrostu tworzą płaskie powierzchnie, które są ściśle związane z ich budową wewnętrzną. Zespoły ścian na krysztale nazywamy postaciami krystalograficznymi. Przykłady postaci prostych zwanych też postaciami ścianowymi : a) b) c) d) e) Krystalograficzne postacie proste a) słup rombowy b) piramida rombowa c) podwójna piramida rombowa d) trapezoedr trygonalny e) dwunastościan rombowy. 218 Struktury pośrednie między kowalencyjnymi i molekularnymi, np. grafit: Struktura krystaliczna chlorku sodu (halitu): Źródło: http://vmc.org.pl/print.php?what=article&id=200 (25.11.2009) 219 Złoto Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oto (25.11.2009) Srebro rodzime Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Srebro (25.11.2009) 220 Przykładowe projekty minerałów: Warstwa tetraedryczna Propozycja przebiegu zajęć: Uczniowie w różnych źródłach poszukają informacji o niektórych minerałach (np. diament, grafit, …). Zapoznają się z wyglądem, krystaliczną budową wybranych 221 minerałów. Mogą niektóre z nich zgromadzić i praktycznie porównać wygląd. Z rozmowy ze studentem geologii lub podanej literatury dowiedzą się o wartości poszczególnych minerałów i ich zastosowaniu. Porównają diament z brylantem (brylant to oszlifowany diament). Zaprojektują minerał zbudowany z kryształów w kształcie wielościanów foremnych ułożonych symetrycznie. Na zakończenie prac mogą rozwiązać zadania z zakresu jubilerstwa i mineralogii z wykorzystaniem obliczeń procentowych i pojęcia promila. LITERATURA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Bałchatowski S., Hutnik R., Piątek E., Sachanbiński M., Wierski J. Zbieramy kamienie ozdobne. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1981 Jarosław Bauer, tłumaczenie Iwona Dąbrowska, Skały i minerały-przewodnik, Multico Oficyna Wydawnicza Warszawa 1992. Bietiechtin A. G. Podstawy mineralogii. Wydawnictwa Geologiczne,Warszawa 1994 http://dkvolley.blox.pl/2009/01/O-brylantach-i-diamentach.html http://pl.wikipedia.org/wiki/Brylant http://vmc.org.pl/print.php?what=article&id=200 http://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oto http://pl.wikipedia.org/wiki/Srebro 222 Materiały do planowania i ewaluacji pracy uczniów ANKIETA EWALUACYJNA nr 1 Zaznacz właściwy stopień: 1. Czy rozwiązywanie problemów z zastosowaniem metody projektu uważasz za ciekawe? 123456 2. W jakim zakresie zrealizowałeś postawione cele? 123456 3. Jak oceniasz współpracę z innymi członkami grupy? 123456 4. Czy chciałbyś w przyszłości pracować metodą projektu? 123456 5. W jakim stopniu wykorzystałeś pomoc nauczyciela? 123456 Dziękuję ANKIETA EWALUACYJNA nr 2 1. Oceń stopień atrakcyjności zajęć Uważam, że zajęcia były: bardzo atrakcyjne atrakcyjne mało atrakcyjne 2. W skali od 1 do 10 oceń swoje zaangażowanie w realizację zadań szczegółowych projektu. (zaznacz właściwą liczbę) ________________________________ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 3. Oceń przydatność wiedzy i umiejętności zdobytej na zajęciach. Uważam, że wiedza i umiejętności, które zdobyłem na zajęciach są (będą) dla mnie: bardzo przydatne przydatne 4.Inne uwagi i opinie. 223 mało przydatne ANKIETA EWALUACYJNA nr 3 Odpowiedz na pytanie… Jakie umiejętności nabyłeś podczas zajęć związanych z projektem _____________ i w jakim stopniu je opanowałeś? Zamaluj kółko z odpowiednia cyfrą. Wyrażania swojej opinii. Pracy w grupie. Wspólnego podejmowania decyzji. Dyskutowania na ważne tematy. Określania własnych potrzeb. Poprawnego formułowania wniosków. Planowania pracy. Wykorzystania matematyki w praktyce. Prezentowania swoich pomysłów. Przyjmowania krytyki. Słuchania innych. Akceptowania pomysłów innych. 224 ANKIETA EWALUACYJNA nr 4 Zakończyliśmy pracę nad projektem……………………………………………………… 1. Co Ci się podobało najbardziej? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 2. Jaki element pracy utkwił Ci w pamięci najbardziej? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 3. Co Cię denerwowało? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… 4. Czy zgadzasz się propozycją rozwiązania przedstawioną przez grupę? Jeśli nie, to jakie rozwiązanie proponujesz? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 5. Jak czułeś (czułaś) się podczas rozwiązywania problemów wynikających z realizowanego projektu? Otocz obwódką właściwą buźkę. 225 ANKIETA EWALUACYJNA nr 5 Wpisz w wybrany Praca w grupie była: fajna celowa kulturalna chaotyczna dobrze zaplanowana niecelowa sprawna niewłaściwie prowadzona Podczas pracy grupy udało mi się: zadać trudne pytanie przekonać przeciwnika do swojego pomysłu sformułować trafny wniosek uzasadnić swój pogląd opanować się przypomnieć innym o zasadach pracy w grupie zdobyć uznanie innych inne, jakie …………………………… Wybierz 3 osoby z grupy (możesz także siebie czy prowadzącego zajęcia), którym chciałbyś wystawić ocenę - stopień. Uzupełnij w tym celu tabelę: NAZWISKA OSÓB OCENIANYCH PRZEZ CIEBIE 1 OSOBA 2 OSOBA 3 OSOBA 226 OCENA (od 1 do 6) ANKIETA EWALUACYJNA nr 6 Czy łatwo było Ci tworzyć pomysły? (podkreśl Twój wybór) TAK NIE Byłem zadowolony z siebie w projekcie wtedy, gdy: …………………………………………………………………………………………….. Co ułatwiało Ci tworzenie pomysłów? …………………………………………………………………………………………….. Mój największy sukces to: …………………………….…………………………………………………………….... Podczas zajęć nauczyłem się (wpisz w ): dyskutować przekonywać argumentować słuchać przyjmować krytykę oraz (dopisz swoje propozycje) …………………………….…………………………………………………………….. Byłem niezadowolony z siebie w projekcie wtedy gdy: …………………………….…………………………………………………………….. Co przeszkadzało Ci w tworzeniu pomysłów? .………………………………………………………………………………………….. Moja porażka to: …………………………….…………………………………………………………….. 227 ANKIETA EWALUACYJNA nr 7 - KLIMAT UCZENIA SIĘ1 Wypełnij poniższą ankietę, Odpowiedz, czy dana sytuacja występuje rzadko – 1 punkt, czy bardzo często – 5 punktów: Sytuacja 1 2 3 4 5 W jaki sposób nauczyciel prowadzi zajęcia? 1. Dużo dyskutujemy. 2. Nauczyciel tworzy przyjemną atmosferę. 3. Nauczyciel za wszystko odpowiada. 4. Uczniowie mogą prowadzić zajęcia. 5. Sprawiedliwie dzielimy prace w grupach. Jak się podejmuje decyzje? 1. Nikt nie słucha pomysłów innych uczniów. 2. Bierzemy pod uwagę tylko jeden pomysł. 3. Rozmawiamy tak długo ze sobą, aż wszyscy zgodzą się na dane rozwiązanie. 4. Niektórzy uczniowie starają się na siłę przeforsować swoje zdanie. 5. Ostateczną decyzję zawsze podejmują wszyscy. Jaka atmosfera panuje na zajęciach? 1. Atmosfera jest smutna, wszyscy są znudzeni. 2. Wszyscy są stosunkowo do siebie przyjaźnie nastawieni. 3. Rozmowy są żywiołowe i ciekawe dla wszystkich. 4. Dyskusje są nieprzyjemne, wyczuwa się napięte stosunki. 5. Wszyscy się angażują w dyskusje. Jak się krytykujemy? 1. Nikt nie krytykuje cudzych wypowiedzi. 2. Nikt nie zwraca uwagi na błędy. 3. Krytykujemy propozycje, aby znaleźć jak najlepsze rozwiązania. 4. Niektórzy uczniowie boją się krytyki. Reagują na nią agresywnie. 5. Nie przekreślamy niczyich rozwiązań, lecz je poprawiamy. 1 E. Brudnik, A.Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Oficyna Wydawnicza Nauczycieli , Kielce 2003, s. 96 i nast. 228 Rozdaj uczniom ankietę KLIMAT UCZENIA SIĘ. Ankieta jest podzielona na 4 zagadnienia. Każdy indywidualnie wypełnia formularz. 1. Utwórz 4 grupy według zagadnień występujących w ankiecie. 2. Grupy przygotowują zestawienie wyników w obrębie przydzielonego im zagadnienia i ich interpretację. Podpowiedz uczniom, aby zwrócili uwagę na częstość występowania pewnych punktów, ale też na różnice w ocenie (na przykład wszyscy oceniają daną sytuację na 5, a jeden uczeń na 1). Wyniki pracy przygotowują na plakacie. 3. Teraz następuje prezentacja wyników. Każda grupa przedstawia swój plakat. 4. Dwóch wybranych uczniów – protokolantów zapisuje najważniejsze wnioski przy tablicy. 5. Protokolanci odczytują zapisane wnioski. 6. Wspólnie poszukujecie rozwiązań, się na Twoich zajęciach. 229 które poprawią klimat uczenia ANKIETA EWALUACYJNA nr 8 - NIEMY DIALOG2 Wariant A Na dużym arkuszu papieru plakatowego narysowane są trzy kolumny. JA GRUPA TEMAT Uczniowie zapisują swoje spostrzeżenia, uwagi, opinie, wrażenia, myśli itp. w odpowiednich kolumnach. Można także rysować. Nie wolno rozmawiać! Zakaz porozumiewania się werbalnego służy temu, aby zapobiec spontanicznym komentarzom, usprawiedliwieniom, krytyce itp. Wariant B Podziel duży arkusz papieru pakowego na 4 części: Proces Treść Uczniowie Nauczyciel Poproś, aby uczniowie zapisali swoje komentarze w odpowiednich polach – kolorem czerwonym wypowiedzi dotyczące samego siebie (autoewaluacja), czarnym – wypowiedzi dotyczące innych (ewaluacja obca). Po wykonaniu tego zadania omów z uczniami plakat według następującej kolejności: 1. Wspólne oglądanie plakatu (daj czas na przemyślenia). 2. Pytania do wypowiedzi niejednoznacznych. 3. Komentarz. 4. Planowanie dalszych kroków, działań itp. ++ całkowicie się zgadzam + raczej się zgadzam = jestem neutralny - raczej się nie zgadzam - - całkowicie się nie zgadzam 2 Tamże, s. 144 230 Przykładowa instrukcja do projektu I. Temat projektu: .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. II. Cel(e): 1. ........................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................ 3. ........................................................................................................................................ III. Zadania, które trzeba wykonać aby zrealizować cele projektu: 1. ........................................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................................ 3. ........................................................................................................................................ 4. ........................................................................................................................................ IV. Źródła, z których możemy skorzystać: Ludzie (kto) ............................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Instytucje ............................................................................................................................... ................................................................................................................................................ Inne ........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... V. Jak przedstawimy efekty naszej pracy? ............................................................................ ................................................................................................................................................ VI. Co będziemy brali pod uwagę przy ocenie? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Autorefleksja Działania dobre Działania wymagające poprawy Co? Jak? 231 Opisy projektów zrealizowanych w Powiatowych Ośrodkach Wspierania Uczniów Zdolnych nagrodzonych i wyróżnionych w konkursach powiatowych na najlepszy projekt edukacyjny . III MODUŁ PROJEKTOWY „Bryły złożone-cuda natury” Praca nagrodzona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: brzeski. 2. Nr POWUZ: IV 3. Miejsce POWUZ: Domosławice. 4. Symbol grupy: G- M –I 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Barbara Pasieka 6. Grupa realizująca projekt: Joanna Cudecka, Arkadiusz Kaczmarczyk, Anna Kuśnierz, Magdalena Łach, Aleksandra Pysno, Marcelina Studzińska, Karolina Średniawa, Aleksandra Łagosz, Anna Tabaszewska. Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie. 1. Temat projektu I: W jaki sposób powstały niezwykłe połowy sześcianu k- drony? 2. Czas realizacji projektu : 25 godzin. 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: zna podstawowe własności brył i potrafi je wykorzystać w zadaniach problemowych zna wzory na pola figur płaskich, aby obliczać powierzchnię brył zna jednostki długości, pola, objętości i umie je przeliczać potrafi porównać wielkości pól powierzchni i objętości potrafi zaprojektować i zbudować modele brył typowych i nietypowych. umie zaprojektować modele budynków i budowli potrafi wykorzystywać posiadaną wiedzę matematyczną do rozwiązywania zadań praktycznych 232 zauważa praktyczną przydatność wiedzy matematycznej dostrzega bryły w architekturze, malarstwie, budownictwie, rozrywce itd. 4. Problemy szczegółowe ( badawcze) do tematu projektu Jakie figury płaskie mogą być przekrojem sześcianu? Jakie bryły mogą być przekrojem sześcianu? Jakie bryły otrzymamy, jeżeli sześcian będziemy ciąć na połowy? Jaką bryłę nazywamy k- dronem? Jakie właściwości posiada k-dron? Jakie zastosowanie posiada k- dron? Jakie przestrzenne, łamigłówki można tworzyć z większej liczby k- dronów? Jakie wielościany nazywamy Platońskimi? Jakie właściwości posiadają bryły Platońskie? Jak zginać papier aby zbudować odpowiedni moduł krawędziowy? Jak zmienia się pole powierzchni i objętość brył w danej skali? Jakie praktyczne zastosowanie mają bryły w życiu codziennym? Jakie praktyczne zastosowanie ma matematyka w życiu codziennym ? 233 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadania szczegółowe do Instrukcje dla ucznia / zadania Wiedza zdobyta przez Umiejętności zdobyte Formy prezentacji tematu projektu przedmiotowe ucznia przez ucznia przygotowanych materiałów Spotkanie 1 w POWUZ - Przyjęcie ustalonego Zadanie1. Uczeń: Uczeń: postery, kontraktu na realizację Jakie figury płaskie mogą być pozna jakie figury płaskie - rozwija wyobraźnię albumy, I projektu. przekrojem sześcianu? mogą być przekrojem przestrzenną i intuicję zdjęcia - Przydział uczniów do Jak narysować dowolną bryłę na sześcianu geometryczną referaty stałych grup zadaniowych./ podstawie - zna siatki różnych brył i je - rysuje bryłę na podstawie uczniowskie notatki. Uwaga; uczniowie sami z góry z przodu i z bok? rysuje jej widoków zaproponowali aby mogli Zadanie.2 - czyta tekst ze zrozumieniem - wykorzystuje posiadaną stale pracować w grupach do Jakie bryły mogą powstać - zna właściwości i nabywaną wiedzę do których zostali przypisani na podczas cięcia sześcianu na wielościanów formułowania wniosków podstawie losowania / połowy? -zna bryły, które mogą być opartych na obserwacjach - Rysowanie figur płaskich Jaki rozciąć sześcian o danej połową sześcianu. - wykorzystuje zdobyte będących przekrojem krawędzi, aby otrzymać bryłę - zna właściwości k-dronu. informacje i wiedzę w celu sześcianu Kapusty? - zna twierdzenie Pitagorasa rozwiązania problemu - Rysowanie brył widzianych Narysujcie k-dron na podstawie - zna działania na potęgach i matematycznego/zadania. z góry, z przodu i z boku. jego trzech widoków, z boku, pierwiastkach - buduje modele typowych - Rysowanie siatek różnych przodu i góry. - zna wzory na pola i nietypowych brył brył. Jak wygląda siatka k-dronu? powierzchni brył - buduje modele - Dzielenie sześcianów na Każdy uczeń otrzymuje tekst, - zna wzory na pola i obwody matematyczne danej różne bryły. w którym znajduje się opis. wielokątów sytuacji - Budowanie modeli Przeczytajcie uważnie tekst i - zna wzory na objętość brył - rozwiązuje problemy jej trzech widoków 234 typowych i nietypowych brył. zredagujcie odpowiedź na - zna jednostki długości, pola, w sposób twórczy - Poznawanie właściwości pytanie: w jaki sposób z objętości. - efektywnie współdziała k-dronu. sześcianu najłatwiej narysować w grupie i buduje więzi - Obliczenia długości k-dron. międzyludzkie krawędzi, pola powierzchni i Narysujcie siatkę i sklejcie model - potrafi zaprezentować objętości k-dronu k-dronu. decyzje i osiągnięcia grupy . Zadanie 3. - rozwija zdolności Jakie właściwości posiada k- manualne, dron?. - wyszukuje i selekcjonuje Zestaw 1: oraz krytyczne analizuje Ile ścian ma k- dron? informacje Jakie wielokąty są jego ścianami? - oblicza pola różnych Jaka jest długość każdej wielokątów z krawędzi k- dronu? -stosuje twierdzenie Zestaw 2. Pitagorasa do obliczenia Czy w k- dronie pole ściany o długości boków kształcie rombu jest większe czy - oblicza pola powierzchni mniejsze niż pole ściany o i objętość poznanych brył. kształcie pięciokąta? - swobodnie przelicza Oblicz pole powierzchni k- dronu. jednostki. Ile razy większa jest ta - potrafi konstruować powierzchnia od powierzchni figury. sześcianu, z którego powstał? Zestaw 3. Jaka jest objętość k- dronu? Jaki jest kąt między ścianą 235 o kształcie rombu a ścianą o kształcie kwadratu/ podstawą/? W jaki sposób można skonstruować romb, który jest jedną ze ścian k- dronu? Praca samodzielna uczniów przed 2 spotkaniem Instrukcje dla uczniów 1. Grupa I- / uczniowie klas I POWUZ/ - Zbudujcie jak najwięcej modeli k- dronów /modele wykorzystamy przy tworzeniu mozaiek k- dronowych/ 2. Grupa II-/ uczniowie klas II w POWUZ/ - Wyszukajcie w różnych źródłach jak najwięcej informacji na temat Pitagorasa i jego wkładzie w rozwój matematyki. 3. Grupa III-/ uczniowie klas III w POWUZ/ - Wyszukajcie w dostępnych podręcznikach, zbiorach zadań, czasopismach matematycznych i innych źródłach jak najwięcej ciekawych zadań o sześcianie. Spotkanie 2 w POWUZ Zadania szczegółowe do tematu projektu Wiedza zdobyta przez Umiejętności zdobyte Formy prezentacji ucznia przez ucznia przygotowanych Instrukcje dla ucznia / zadania przedmiotowe materiałów Prezentacja wyszukanych Zadanie 1. Uczeń: Uczeń: Uczniowie przedstawiają przez uczniów zadań o Jaka jest objętość k- dronu? - zna typowe i nietypowe - buduje modele typowych wyszukane przez siebie sześcianie. Jaki jest kąt między ścianą o wielościany. i nietypowych brył. zadania o sześcianie. Ustalenie tytułu broszury z kształcie rombu a ścianą o - zna właściwości - buduje modele Szkice strony tytułowej zadaniami /burza mózgów/. kształcie kwadratu/ podstawą/? nietypowych bryły. matematyczne danej broszury z zadaniami. Ustalenie osoby W jaki sposób można sytuacji. Robocza wersja zbiorku odpowiedzialnej za skonstruować romb , który jest - rozpoznaje wielokąty zadań o sześcianie. przepisanie zbioru ciekawych jedną ze ścian k- dronu? w siatkach brył. 236 zadań o sześcianie i jego Zadanie 2. -oblicza pola i objętości brył podziałach ,,Rozmyślania Jak dobrać wymiary sześcianu, przelicz jednostki. o sześcianie w POWUZ’’. aby jego pole powierzchni -rozwiązuje zadania Pozyskiwaniem informacji na całkowitej i objętość wyrażały się złożone oraz nietypowe temat właściwości k-dronu. taką samą liczbą. stosuje osadzone w kontekście poznane wiadomości i praktycznym umiejętności w sytuacjach z zastosowaniem brył. problemowych. -rysuje bryły na Zadanie3. płaszczyźnie Czy można rozciąć sześcian tak -projektuje funkcjonalne aby jego przekrojem był obiekty złożone z brył. sześciokąt foremny? Jeżeli taki przekrój jest możliwy to oblicz pole powierzchni tego przekroju? Zadanie 4. Jaką bryłę otrzymamy przez odcięcie od sześcianu o krawędzi a wszystkich wierzchołków płaszczyznami przechodzącymi przez środki krawędzi wychodzących z każdego wierzchołka? Oblicz pole powierzchni tego wielościanu. 237 Plakaty, notatki, zdjęcia. Praca samodzielna uczniów przed 3 spotkaniem Instrukcje dla uczniów: 1. Zbudujcie modele brył, które powstały w wyniku cięcia sześcianu na połowy/ bryły z zadania 3 i 4 tradycyjną metodą/ 2. Zbierzcie informacje na temat sztuki składania papieru zwanej – orgiami/origami modułowe- przestrzenne, technika snapologii. Spotkanie 3 w POWUZ Zadania szczegółowe do tematu projektu Wiedza zdobyta przez Umiejętności zdobyte Formy prezentacji ucznia przez ucznia przygotowanych Instrukcje dla ucznia / zadania przedmiotowe Projektowanie różnorodnych Zadanie1. układów przestrzennych ze Jakie przestrzenne łamigłówki zwiększonej liczby k-dronów. materiałów -ocenia pracę w grupie Plansze z wzorami -wzbogaci swoją wiedzę i opisuje osiągnięte wyniki łamigłówek k-dronowych można stworzyć z większej liczby o bryłach. -czyta ze zrozumieniem Opracowany zbiór -Rozwiązywanie i tworzenie k-dronów. -zna, jakie możliwości tekst matematyczny. zadań. własnych łamigłówek Zadanie 2. konstrukcyjne ma zwykła -stosuje poznane Opracowany regulamin k-dronowych. Jakie symbole stosowane są w kartka papieru. wiadomości i umiejętności szkolnego konkursu -Zabawy z łamigłówkami opisach modułów wykonywanych -wie, w jaki sposób można w sytuacjach matematycznego , k-dronowymi. techniką origami. wykonać papierowy moduł – problemowych. którego tematem będą -Projektowanie obiektu Zadanie 3. krawędzi bryły. -rozwinie swoją wyobraźnię bryły ,,I ty zostań złożonego z różnych brył. Jak zginać papier, aby otrzymać -zna różne bryły, które przestrzenną i intuicje bryłkomaniakiem”. -Rysowanie krawędź sześcianu i innych powstają z cięć sześcian. matematyczną zaprojektowanego modelu wielościanów? -rysuje bryły na plakaty postery, zdjęcia budynku na płaszczyźnie. Zapoznajcie się z tekstem pod płaszczyźnie wytworów swojej pracy. -Budowanie modeli różnych zadaniem i zbudujcie elementy -projektuje funkcjonalne Rysunki, makiety, brył w technice orgiami i modułowe opisanych brył. obiekty złożone z brył. albumy itd. snapologii. Zadanie 4. -rozwiązuje zadania -Tworzenie własnych Wykorzystując zbudowane złożone osadzone Uczeń: 238 papierowych ,,klockowych’’ modele brył odpowiedzcie na w kontekście praktycznym. budowli. pytania. -rozwiązuje zadania Czy z czterech identycznych nietypowe osadzone sześcianów można zbudować w kontekście praktycznym większy sześcian? z zastosowaniem brył. Ile sześcianów jednostkowych należy mieć, aby uzyskać odpowiedź twierdzącą? Zadanie 5. Sześcian z białego drewna pomalowano na czerwono a następnie rozcięto na 125 małych sześcianików. Ile wśród nich nie posiada żadnej ściany pomalowanej na czerwono? Zadanie 6. Sześcian przecięto płaszczyzna przechodzącą przez trzy jego wierzchołki i nie zawierające żadnej krawędzi sześcianu. Oblicz stosunek objętości dwóch powstałych w ten sposób brył. Samodzielna praca przed spotkaniem 4 w POWUZ. Instrukcje dla uczniów: 1. Zgromadźcie jak najwięcej informacji na temat brył platońskich. 2. Zastanówcie się, jakie praktyczne zastosowania mają bryły w życiu codziennym. 239 3. Zaprojektujcie opakowanie towaru o ciekawym i niepowtarzalnym kształcie. 4. Zredagujcie krótką reklamę swojego projektu opakowania, którym chcielibyście zainteresować różne firmy do wyboru swojej oferty. Spotkanie 4 w POWUZ Zadania szczegółowe do tematu projektu Wiedza zdobyta przez Umiejętności zdobyte Formy prezentacji ucznia przez ucznia przygotowanych Instrukcje dla ucznia / zadania przedmiotowe materiałów - poszukiwanie informacji na Zadanie 1. Uczeń: Uczeń: Projekty opakowań temat brył platońskich Jaki wielościan nazywamy -zna właściwości brył -poszukuje, gromadzi, Broszury reklam k-dronu -Obliczanie pół powierzchni wypukłym? wypukłych porządkuje informacje z oraz zaprojektowanych i objętości brył Jakie warunki musi spełniać -wie ile jest brył platońskich. różnych źródeł. opakowań. -Projektowanie wzorów wielościan wypukły aby był bryłą -zna własności brył -wskazuje bryły platońskie i Projekty mozaiek mozaik przestrzennych Platońską? platońskich. i płaskich według Ile znamy brył platońskich? życia codziennego Projekt przebudowy rozwiązywanie różnych Zadanie 2. -oblicza pole powierzchni deptaka. problemów matematycznych Oblicz pole powierzchni i objętość i objętość różnych brył. Kosztorysy inwestycji dotyczących poznanych brył. bryły / opakowania/. -oblicz pole powierzchni budowlanych. -Wyliczanie kosztów Zadanie 3. i kubaturę budowli Katalogi różnych firm inwestycji budowlanych Załóżmy, że wykonałeś model złożonych z różnych brył z materiałami podjętych przez miasto. sześcianu o krawędzi 25 cm -zamienia jednostki pola budowlanymi. Opracowanie kosztorysu a następnie pomniejszyłeś go 5 objętości i potrafi je inwestycji. razy. Jaką długość ma krawędź przeliczać tego sześcianu? -stosuje poznaną wiedzę i Jak zmieniło się pole jednej umiejętności do ściany sześcianu w skali 1:5. rozwiązywania problemów Jak zmieni się pole powierzchni matematycznych 240 inne wśród przedmiotów uczniowskich. sześcianu w skali? -rozwiąże problem Jak zmieni się objętość bryły w osadzony w kontekście skali w porównaniu z objętością w praktycznym rzeczywistych wymiarach? z zastosowaniem własności Zadanie 4. brył Członkowie Rady Miasta -formułuje własnymi zaplanowali wymianę starych płyt słowami wnioski chodnikowych oraz modernizacje -wskazuje jak ważna jest reprezentacyjnej części miasta. znajomość matematyki Waszym zadaniem jest w życiu codziennym. opracowanie projektu oraz sporządzenie kosztorysu inwestycji podjętych przez miasto. Spotkanie 5 Zadania szczegółowe do Instrukcje dla ucznia / zadania Wiedza zdobyta przez Umiejętności zdobyte tematu projektu przedmiotowe ucznia przez ucznia Formy prezentacji przygotowanych materiałów Zajęcia podsumowujące -potrafi zaprezentować Prezentacja wykonanie projektu. osiągnięcia swoje własne i multimedialna, plakaty, Prezentacja końcowa -pracy całej grupy i przedstawić na łamigłówki k- dronowe grup z udziałem forum społecznym. modele, makiety, zaproszonych gości, -potrafi podjąć decyzje w rysunki, gazetki, rodziców i zainteresowanej sprawie grupy. broszury. młodzieży. -potrafi ocenić swoje Opracowane zestawy Ocena zrealizowanego zaangażowanie podczas zadań konkursowych. 241 projektu. pracy nad projektem. Wystawa/ objazdowa/ Piknik naukowy na temat k- materiałów dronu, jego szerokiego i wypracowanych przez funkcjonalnego uczestników POWUZ wykorzystania w życiu w szkołach na terenie codziennym. gminy Czchów. Konkurs pt ,,I ty zostań bryłkomaniakiem”. Zorganizowanie wystawy zdjęć, plakatów i innych wytworów młodzieży. Warsztaty: Matematyczne orgiami. 242 6.Efekty projektu: uczniowie rozwinęli swoje zainteresowania poznali nowe nietypowe wielościany nabyli wiele praktycznych umiejętności, które będą im potrzebne w dalszym etapie kształcenia a nawet przy wyborze upragnionego zawodu poznali nowych kolegów poznali zasady pracy w grupie nauczyli się czytać instrukcje i sprawnie wykonywać kombinacje złożeń i zgięć papieru w technice origami i snapologii poznali różne techniki budowy modeli brył udoskonalili swoje z zdolności manualne nauczyli się sporządzać kosztorysy inwestycji budowlanych poznali praktyczne zastosowania brył poznali wiele różnych zastosowań matematyki. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: Ocena bieżąca prowadzącego- wystawiona na podstawie bieżącej obserwacji zajęć uwzględniająca zaangażowanie, kreatywność itd. Obserwacja zajęć przez opiekuna POWUZ Samoocena uczniowska Ocena wzajemna grup Ewaluacja zajęć przez prowadzącego Ocena końcowa prowadzącego uwzględniająca osiągnięte efekty Sonda przeprowadzona wśród zwiedzających wystawę na temat projektu. Ankieta 243 Bibliografia Matematyka w Szkole, Czasopismo dla nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, maj-czerwiec 2005; Pod redakcją Dobrowolskiej Małgorzaty, „Podręcznik Matematyka z Plusem klasy 1-3”, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2000; Bobiński Zbigniew, Nodzyński Piotr, „Liga zadaniowa – zbiór zadań dla uczniów zainteresowanych matematyką”, Agencja Wydawniczo-Reklamowa Czarny Kruk, Bydgoszcz 1996; Karp Danuta, „Program zajęć pozaszkolnych z matematyki dla uczniów zdolnych klas I-III gimnazjum”, Nowy Sącz 2009; Karp Danuta, „Materiały pomocnicze do realizacji programu zajęć pozaszkolnych z matematyki dla uczniów zdolnych klas I-III gimnazjum”, Nowy Sącz 2009; Dołęga Edyta i Stanisław, „ Matematyka 1-3 Gimnazjum”, Operon 2007; Duvnjak Ewa, Kokierniak-Jurkiewicz Ewa, „Matematyka wokół nas – zbiory zadań 1-3”, WSiP 2001; - 244 - Praca nagrodzona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: chrzanowski. 2. Nr POWUZ: VI. 3. Miejsce POWUZ: Trzebinia, Gimnazjum nr 1. 4. Symbol grupy: G-M-Gr 2 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Genowefa Wentrys. 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Marta Hudzik ,Agnieszka Lasoń, Aleksandra Mazur, Paweł Szpilka ,Krystian Tanistra, Wojciech Wojas, Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Cuda architektury zbudowane w kształcie brył złożonych- jak wykonać modele tych budynków w skali? 2. Czas realizacji projektu: 20 godzin-4 spotkania. 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń : właściwie postrzega otaczający go świat wykorzystuje prawa i zasady matematyczne w życiu codziennym dostrzega bryły przestrzenne w architekturze, przyrodzie i w życiu codziennym wykorzystuje nowoczesne narzędzia wspomagające projektowanie budowli zna style w architekturze i ich cechy charakterystyczne potrafi rozróżnić budowle w kraju i na świecie o kształcie brył złożonych sporządzi makietę wybranej budowli staje się współodpowiedzialnym za efekty pracy korzysta z różnych źródeł informacji kształtuje strategie rozwiązywania problemów. - 245 - 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Jak wykorzystano bryły złożone w architekturze? Jak wykorzystać nowoczesne narzędzia w projektowaniu modeli budynków w skali? Jak zaprojektować siatki brył przestrzennych? Jak sporządzić makietę wybranej budowli w skali? Jakie wzory matematyczne pozwolą dokonać porównania tych wielkości w skali? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Wyszukanie przykładów wykorzystania brył przestrzennych w architekturze, przyrodzie i w życiu codziennym. Instrukcja dla ucznia: 1. Przygotuj prezentację dotyczącą wykorzystania brył w architekturze, w przyrodzie i w życiu codziennym 2. Wypisz z jakich źródeł korzystałeś 3. Przedstaw tą prezentację na najbliższych zajęciach. Pamiętaj, aby twoje informacje pozwoliły pozostałym członkom grupy zdobyć wiedzę dotyczącą wyróżniania brył w swoim otoczeniu, nazywania ich, klasyfikowania oraz wskazywania takich elementów jak wierzchołek, krawędź, wysokość. Ocenie będą podlegać forma, estetyka prezentacji, oraz twoja wiedza dotycząca tego zagadnienia. Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń wie: jakie są rodzaje brył geometrycznych (graniastosłup, graniastosłup prawidłowy, graniastosłup prosty , graniastosłup pochyły , ostrosłup, ostrosłup prawidłowy, stożek kula , walec) jak nazwać poszczególne elementy brył (wierzchołek, krawędź, krawędź podstawy, krawędź boczna, wysokość, tworząca,..) jak nazwać poszczególne bryły, jak obliczyć pole powierzchni oraz objętość gdzie zostały wykorzystane bryły przestrzenne dostrzega bryły przestrzenne w architekturze, przyrodzie i w codziennym. - 246 - życiu Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: potrafi dokonać klasyfikacji brył i podać ich charakterystyczne własności potrafi wskazać w najbliższym otoczeniu bryły geometryczne oraz podać ich nazwy wskazać poszczególne elementy brył wyróżnić elementy brył w budowlach wymienić różnorodne sposoby wykorzystania brył w życiu codziennym potrafi obliczyć pole powierzchni oraz objętość bryły. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna. Zadanie 2: Scharakteryzowanie stylów: romańskiego, gotyckiego, barokowego i klasycystycznego. Instrukcje dla uczniów: 1. Przygotuj prezentację w której scharakteryzujesz następujące style architekturze: romański , gotyk, barok i klasycystyczny. 2. Dokonaj krótkiego opisu poszczególnych styli. 3. Wyszukaj zdjęcia budowli z poszczególnych epok. 4. Wypisz z jakich źródeł korzystałeś. 5. Przedstaw tę prezentację na najbliższych zajęciach. 6. Pamiętaj, aby twoje informacje pozwoliły pogłębić wiedzę z architektury 7. Ocenie będą podlegać forma, estetyka prezentacji, oraz twoja wiedza dotycząca tego zagadnienia. Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń wie: jakie są cechy charakterystyczne dla podanych stylów architektonicznych jakie są budowle charakterystyczne dla danego stylu. - 247 - Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: potrafi przyporządkować budowlę do danego stylu architektury potrafi wymienić cechy charakterystyczne danego stylu w architekturze Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna. Zadanie 3: Wyszukanie informacji na temat współczesnych narzędzi wspomagających projektowanie modeli budynków. Instrukcje dla uczniów: 1. Wyszukaj w dostępnych źródłach informacje na temat programów na temat programów komputerowych wspomagających projektowanie. 2. Wyszukaj w dostępnych źródłach informacje komputerowych dokonujących obliczeń wytrzymałościowych poszczególnych elementów budowli. 3. Przedstaw te informacje w najwłaściwszej według ciebie formie. Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń wie: jakie programy komputerowe wspomagają projektowanie budowli jakie są ich najważniejsze własności tych programów że do konstrukcji budowli potrzebne są obliczenia wytrzymałościowe jakie są programy komputerowe służące do obliczeń wytrzymałościowych jak odczytać informacje graficznie przedstawiającą zmiany wytrzymałościowe poszczególnych elementów budowli. Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: potrafi wymienić nazwy programów komputerowych wspomagających projektowanie architektoniczne zastosować kalkulator do obliczeń pola powierzchni i objętości brył potrafi wymienić programy komputerowe służące do obliczeń wytrzymałościowych - 248 - potrafi odczytać informacje graficznie przedstawiającą zmiany wytrzymałościowe poszczególnych elementów budowli. Zadanie 4: Wykonanie makiety wybranej budowli w kształcie brył złożonych. Instrukcja dla ucznia: 1. Przygotujcie propozycję budowli , której wykonacie makietę. 2. Opracujcie plan działań uwzględniający podział obowiązków, termin wykonania zadania. 3. Sporządźcie plan obiektu. 4. Obliczcie wymiary poszczególnych elementów. 5. Uzupełnijcie budowlę o takie elementy jak okna, witraże, drzwi. Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń wie: jak oblicza się pole powierzchni bryły i objętość, jak zaprojektować obiekt w kształcie brył złożonych, jak obliczyć wielkość poszczególnych elementów w skali, jak sporządzić siatki poszczególnych elementów, wie co to jest rzut równoległy, w jakim celu wykonuje się makiety budowli. Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: potrafi dokonać właściwego podziału pracy w zespole wykorzystać metody matematyczne do celów praktycznych projektować obiekt w kształcie brył złożonych zaprojektować oraz rysować siatki brył sporządzić siatkę bryły sporządzić model bryły w skali zastosować strategię PBL w konkretnym działaniu potrafi sporządzić makietę budowli. - 249 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: wykonanie makiety. 6. Efekty projektu: zdobycie wiadomości i umiejętności z zakresu stereometrii; doskonalenie wyobraźni geometrycznej; doskonalenie umiejętności zastosowania zdobytej wiedzy w życiu codziennym; doskonalenie umiejętności uczenia się pop[rzez rozwiązywanie problemów; doskonalenie umiejętności współpracy w grupie oraz współodpowiedzialności za podjęte działania; przedstawienie matematyki jako dziedziny mającej zastosowanie w innych dziedzinach; wykonanie makiety budowli; korzystanie ze współczesnych źródeł informacji w celu wykonania poszczególnych zadań; rozwijanie umiejętności dzielenia się wiedzą; kształtowanie nawyku myślenia kreatywnego oraz rozwijanie zdolności poznawczych. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: Ocena słowna za: jakość prezentacji, jakość zebranego materiału, sposób prezentacji oraz prezentowaną wiedzę współpracę w grupie staranność wykonywanych zadań sprawiedliwy podział obowiązków umiejętność i sposób rozwiązywania problemów, myślenie kreatywne stopień zaangażowania grupy oraz poszczególnych uczestników. - 250 - Praca nagrodzona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: miechowski 2. Nr POWUZ: II 3. Miejsce POWUZ: Gimnazjum Nr 1 w Miechowie 4. Symbol grupy: G-M-GR 1 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Joanna Dróżdż 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Karolina Bałazy, Marcin Gęgotek, Natalia Ordys, Weronika Muszyńska, Patryk Zabielski, Danuta Walka Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jaki obiekt w kształcie brył złożonych mógłby promować naszą okolicę? 2. Czas realizacji projektu: 15 godzin – 3 spotkania 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: potrafi dokonać klasyfikacji figur przestrzennych zna budowle w kraju i na świecie w kształcie brył złożonych potrafi sporządzić siatkę i wykonać model bryły umie dobrać odpowiednią skalę, aby wykonać model bryły potrafi zaprojektować i wykonać model obiektu, który by promował naszą okolicę zna obiekty historyczne w swojej okolicy potrafi dobrać odpowiednią lokalizację pod centrum promocji regionu. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: 1. Jak dokonać klasyfikacji brył przestrzennych? 2. Jakie obiekty w kształcie brył przestrzennych promują nasz kraj, inne państwa? 3. Jak dobrać odpowiednią skalę? 4. Jaki zaprojektować obiekt w kształcie brył przestrzennych? - 251 - 5. Jak wykonać model przestrzenny bryły? 6. Jak wybrać lokalizacje obiektu? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Wyszukanie informacji na temat brył przestrzennych (wzór na pole powierzchni, objętość). Instrukcje dla uczniów: 1. Wyszukaj informacje na temat brył przestrzennych (wzór na pole powierzchni, objętość). 2. Stwórzcie siatkę bryły i jej model. Wiedza zdobyta przez uczniów: rozróżniają bryły przestrzenne, potrafią je sklasyfikować. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią zaprojektować siatkę i stworzyć model bryły przestrzennej, umieją policzyć pole powierzchni i objętość brył. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: plansza. Zadanie 2: Wyszukanie ciekawych obiektów w kształcie brył przestrzennych promujących nasz kraj, świat. Instrukcje dla uczniów: Wyszukaj ciekawe obiektyw kształcie brył przestrzennych promujące nasz kraj, świat. Wiedza zdobyta przez uczniów: wiedza, że w naszym kraju i na świecie znajdują się budowle w kształcie złożonych brył przestrzennych. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wyszukiwanie informacji z różnych źródeł, umiejętność selekcji informacji. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna. - 252 - Zadanie 3: Tworzenie modelu piramidy Cheopsa Instrukcje dla uczniów: Dobierzcie skalę tak abyśmy mogli stworzyć model piramidy Cheopsa. Wiedza zdobyta przez uczniów: wiedza że aby stworzyć plan albo model przedmiotu trzeba dobrać skalę, aby zachować jak najlepsze odzwierciedlenie rzeczywistości Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią dobrać skalę, aby powstał model. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: przedstawienie grupie wyników swoich wyliczeń. Zadanie 4: Zaprojektowanie obiektów w kształcie brył przestrzennych Instrukcje dla uczniów: Zastanówcie się, ile sześcianów potrzeba na zaprojektowanie obiektu w kształcie brył przestrzennych. Wiedza zdobyta przez uczniów: wiedza, że tworząc projekt obiektu trzeba wszystko starannie zaplanować, stworzyć plan pracy. Umiejętności zdobyte przez uczniów: umieją planować swoją pracę potrafią obliczyć ile sześcianów potrzebują (385). Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: powstał plan szczegółowych działań. Zadanie 5: Tworzenie modelu zaprojektowanego obiektu Instrukcje dla uczniów, ilość uczniów realizujących instrukcje: Wykonajcie model obiektu według projektu. Wiedza zdobyta przez uczniów: przestrzenny model obiektu wymaga dużej precyzji Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią wykonać siarkę i stworzyć model sześcianu, poprawiają sprawność manualną. - 253 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: makieta. Zadanie 6: Ustalenie lokalizacji na Centrum Promocji Regionu. Instrukcje dla uczniów: Wybierz odpowiednią lokalizację dla centrum promocji regionu, zrób fotografie obiektów w naszej okolicy. Wiedza zdobyta przez uczniów: zna topografię Miechowa wraz z przestrzennym usytuowaniem obiektów historycznych na mapie miasta. Umiejętności zdobyte przez uczniów: fotografowanie obiektów, poruszanie się po wyznaczonej trasie, wyszukiwanie odpowiedniego terenu pod budowę centrum promocji regionu. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja fotografii. 6. Efekty projektu W trakcie realizacji projektu uczniowie wzbogacili wiedzę o regionie, poszerzyli wiadomości z historii starożytnej i historii własnej okolicy. Uwrażliwili się na piękno otaczającej ich architektury. Znaleźli praktyczne wykorzystywanie matematyki przy rozwiązywaniu problemów natury bliskiej człowiekowi. Poprawiła się ich estetyka i staranność wykonywania prac manualnych. Nauczyli się pracować w grupie. Dzielić między siebie pracę i planować wszystkie jej etapy. Na przykładzie sklejania pojedynczego małego sześcianu wydaje się, że bardzo mało osiągamy, ale zestawienie ze sobą elementów (385 sześcianów) jako spójnej bryły, pozwala docenić, że tak monotonna praca daje rewelacyjny efekt końcowy. Wizualnym efektem końcowym pracy uczniów będzie makieta obiektu – centrum promocji regionu. . 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: Ocena słowna, zachęta, wizja ekspozycji ukończonego obiektu podczas gali na zakończenie projektu. - 254 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: myślenicki 2. Nr POWUZ: III 3. Miejsce POWUZ: LUBIEŃ 4. Symbol grupy: G -M gr I 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Marta Leksander 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Burtan Wiktor, Filiciak Paweł, Leksander Krzysztof, Świder Karolina Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: „Jak zmieniały się konstrukcje architektoniczne na przestrzeni wieków?” 2. Czas realizacji projektu: 20 godzin - 4 spotkania 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: umie rysować siatki brył i potrafi podawać lub obliczać potrzebne dane z wykorzystaniem twierdzeń matematycznych (tw. Pitagorasa, Talesa, jednokładność podobieństwo figur); potrafi wyróżniać elementy figur przestrzennych; zna wzory na pole powierzchni i objętości brył, potrafi je zastosować w zadaniach i wyszukać brakujących danych do obliczeń; umie zamieniać jednostki długości, objętości i pola powierzchni; potrafi dokonać klasyfikacji figur przestrzennych; zauważa zastosowanie wiedzy matematycznej w praktyce; dostrzega bryły przestrzenne w architekturze; sporządzi projekty wykorzystując komputer, Internet; wykorzystuje umiejętności informatyczne do tworzenia prezentacji. - 255 - 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: 1. Jak tworzyć siatkę danej bryły przestrzennej i tworzyć jej model? 2. Jakie wielkości charakteryzują były? 3. Jak można porównać wielkości brył? 4. Jak dokonać klasyfikacji brył? 5. Jakie bryły nazywamy wielościanami platońskimi? 6. Jakie bryły nazywamy archimedesowskimi? 7. Jak wykorzystano bryły złożone w architekturze? 8. Jakie istnieją ciekawe budowle architektoniczne z danej epoki historycznej na świecie? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Spotkanie I - 5godzin Zadanie 1: Tworzenie siatek brył przestrzennych. Obliczanie pół powierzchni, objętości. Instrukcje dla uczniów: Treść zadania: krok 1: Narysuj siatkę danej bryły oraz nanieś wymiary potrzebne do obliczenia objętości i pola powierzchni bryły – stwórz kartę pracy dla pozostałych kolegów z grupy. krok 2: Nadzoruj kolegów z grupy przy analizowaniu stworzonej przez ciebie siatki, oraz wykonywaniu obliczeń (pole całkowite, objętość, liczba krawędzi, liczba ścian). krok 3: Zaprezentuj nazwaną przez grupę bryłę, wraz z obliczeniami. Zadanie realizowane przez każdego ucznia indywidualnie; pracuje on z bryłą wybraną dla niego przez nauczyciela spośród: (1) graniastosłup, (2) ostrosłup, (3) walec, (4) stożek. Wiedza zdobyta przez uczniów: umie obliczać pole całkowite bryły, wyróżnia pole podstawy i pole boczne wie jak obliczyć objętość bryły, wyszukuje potrzebne dane. Umiejętności zdobyte przez uczniów: planowanie i układanie zadań, które zawierać mają wielkości charakterystyczne daną bryłę tworzenie siatki i dobieranie potrzebnych wielkości - 256 - wykonywanie modelu bryły nazewnictwo figur przestrzennych rozróżnia graniastosłupy, ostrosłupy i bryły obrotowe [przeniesione z wiedzy]. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: karta pracy dla grupy, ustne przedstawienie wyników ocena wykonania zadania przez kolegów. Spotkanie II - 5godzin Zadanie 2: Opracowanie informacji na temat brył platońskich Instrukcje dla uczniów Treść zadania: · Uczeń 1: Przygotuj krótką informację na temat: „Co to są bryły platońskie?”, określ jakie bryły nazywamy bryłami platońskimi i przedstaw je w tabeli według następujących kategorii: (1) nazwa, (2) grafika, (3) ściana, (4) liczba ścian, (5) liczba krawędzi, (6) liczba wierzchołków. Uczeń 2: Wyszukaj oraz/lub opracuj ciekawe zadania dotyczące czworościanu. Następnie nadzoruj kolegów z grupy przy rozwiązywaniu tych zadań oraz zaprezentuj wyniki. Uczeń 3: Wyszukaj oraz/lub opracuj ciekawe zadania dotyczące sześcianu. Następnie nadzoruj kolegów z grupy przy rozwiązywaniu tych zadań oraz zaprezentuj wyniki. Uczeń 4: Wyszukaj oraz/lub opracuj ciekawe zadania dotyczące ośmiościanu. Następnie nadzoruj kolegów z grupy przy rozwiązywaniu tych zadań oraz zaprezentuj wyniki. Wiedza zdobyta przez uczniów: umie obliczać pole całkowite bryły, wyróżnia pole podstawy i pole boczne wie jak obliczyć objętość bryły, wyszukuje potrzebne dane umie uzasadnić, dlaczego istnieje tylko 5 brył platońskich. Umiejętności zdobyte przez uczniów: planowanie i układanie zadań, które zawierać mają wielkości charakterystyczne daną brył tworzenie siatki i dobieranie potrzebnych wielkości - 257 - wykonywanie modelu bryły rozpoznaje wielościany platońskie . Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Uczeń 1: - prezentacja multimedialna- Bryły platońskie Uczniowie 2, 3, 4: - karta pracy dla grupy, prezentacja ustna, ocena pracy uczniów, (które zadanie najciekawsze i dlaczego?). Spotkanie III – 5godzin Łączna liczba uczniów realizujących zadanie: 4 Zadanie 3: Przygotowanie informacji na temat brył archimedesowskich. Tworzenie siatek i brył archimedesowskich. Instrukcje dla uczniów Treść zadania: Uczeń 2: Przygotuj krótką informację na temat:, „Co to są bryły archimedesowskie”, określ ich wygląd i odpowiedz na pytanie: „Dlaczego istnieje tylko trzynaście takich brył?”. Następnie przygotuj siatki wszystkich możliwych brył do pracy na nich dla kolegów z grupy. Uczniowie 1, 2, 3, 4: Z przyniesionych przez kolegę siatek brył archimedesowskich stwórz przestrzenne bryły. Zostaną one potem wykorzystane do dekoracji pracowni matematycznej. Wiedza zdobyta przez uczniów: umie wymienić 13 był archimedesowskich na podstawie grafiki podaje poprawną nazwę bryły. Umiejętności zdobyte przez uczniów: umie wykonać przynajmniej prostą bryłę, mając daną siatkę ćwiczy umiejętności manualne potrafi zaplanować i wykonać dekorację do pracowni matematycznej. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Uczeń 2: - prezentacja multimedialna, - karty pracy dla grupy, Uczniowie 1, 2, 3, 4: - prezentacja wizualna stworzonych przez siebie prac. - 258 - Spotkanie IV - 5godzin Zadanie 4: Omówienie zmian w architekturze na przestrzeni wieków Instrukcje dla uczniów Treść zadania: · krok 1: Wyszukaj informacje na temat architektury w danym okresie historycznym. Zaprezentuj przykłady omawianych przez nas brył występujące w architekturze. Stwórz prezentację multimedialną. krok 2: Przedstaw swoją prezentację multimedialną w grupie. Zadanie realizowane przez każdego ucznia indywidualnie; pracuje on z epoką historyczną wybraną przez siebie spośród: (1) Starożytność, (2) Średniowiecze, (3) Nowożytna, XIX wieku i XX i XXI wieku. Każdy uczeń wybiera inną epokę. Wiedza zdobyta przez uczniów chronologia epok historycznych; style w architekturze; wygląd architektury na przestrzeni wieków; charakterystyczne budowle danej epoki; ciekawostki architektoniczne. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wyszukiwanie informacji w Internecie i innych dostępnych środkach informacji (encyklopedia, słowniki, prasa itp.); dostrzeganie figur geometrycznych w architekturze. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: - prezentacja multimedialna Sondaż przeprowadzony na koniec spotkania: 1. O której budowli możesz powiedzieć najwięcej? I z jakiej epoki pochodzi? 2. Która budowla najbardziej cię zachwyciła swoim wyglądem i dlaczego? 6. Efekty projekt: prezentacja multimedialna wykonana przez uczniów zadania matematyczne na obliczanie pól powierzchni całkowitej i objętości brył poznanie wielościanów platońskich - 259 - poznanie brył archimedesowskich - wykorzystanie do dekoracji Sali zapoznanie się ze stylami w architekturze. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: Ocena wzajemna po każdym spotkaniu Ocena za jasność i staranność przekazywanej wiedzy – czy każdy wie, jakie ma wykonać zadanie i czy nabył zamierzone umiejętności? Wynik sondażu na końcowym spotkaniu. - 260 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: m. Tarnów 2. Nr POWUZ: IV 3. Miejsce POWUZ: Gimnazjum nr 4 4. Symbol grupy: G-M-2 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Maciej Baran 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Bieniarz, Molczyk, Płachta, Serafińska, Stinia Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Czym się różni kopuła geodezyjna od tradycyjnych budowli ? 2. Czas realizacji projektu: 25 godzin – 5 spotkań 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: potrafi obserwować figury, wyróżniać ich elementy, opisywać własności poszukuje i dostrzega bryły w otaczającym nas świecie zauważa praktyczną przydatność wiedzy matematycznej rozróżnia bryły w budownictwie i poszukuje kształtów dotąd nie poznanych w szkole potrafi sporządzić model bryły, zrzutować ją, rozróżniać budowle o kształcie brył złożonych poznaje zasady wymiarowania i projektowania budynków właściwie postrzega otaczający go świat wykorzystuje wiedze i umiejętności matematyczne w innych dziedzinach np. fizyka, chemia, budownictwo, architektura wykorzystuje nowoczesne programy graficzne np. Google SketchUp sprawnie posługuje się jednostkami matematycznymi, fizycznymi aby opisać otaczający go świat - 261 - sprawnie komunikuje się z grupą, twórczo opracowuje plan rozwiązania problemu zadaje pytania, docieka odpowiedzi – krytycznie, obiektywnie i merytorycznie ocenia pracę innych rozróżnia typy budownictwa: standardowe, ekologiczne, pasywne zna podstawowe parametry budynku (kubatura, A/V, metraż, współczynniki przenikania), podstawowe zasady umiejscawiania budynku. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: 1. Jak zbudowana jest kopuła geodezyjna? 2. Jaki znamy figury płaskie i bryły, czy wśród nich jest kopuła? 3. Co wyróżnia kopułę geodezyjną – jakie ma właściwości? 4. Kto wymyślił, zbudował i spopularyzował kopułę geodezyjną? 5. Jak zbudować kopułę geodezyjną ? 6. Jak się opisuje właściwości budynku a jak porównuje poszczególne budynki? 7. Z jakich materiałów buduje się kopuły i skąd się biorą takie materiały? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów. Zadanie 1: Zaprezentowanie przykładu budowy kopuły geodezyjnej. Instrukcja: Znajdźcie przykładowy opis budowy kopuły (kopuł) geodezyjnej, dowiedzcie się z jakich figur jest zbudowana. Po zdobyciu informacji stwórz (stwórzcie) krótką prezentację. Wiedza zdobyta przez uczniów: zastosowanie znanych figur w sytuacji nietypowej według ściśle określonych reguł budowa i konstrukcja nietypowej figury matematycznej mającej zastosowanie w otaczającym nas świecie tworzenie planu i doskonalenie metod pracy. Umiejętności zdobyte przez uczniów: współpraca i komunikacja w grupie wyszukiwanie informacji w sieci WWW. - 262 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna Zadanie 2: Klasyfikacja figur płaskich i brył. Instrukcja: Sklasyfikujcie znane ze szkoły figury płaskie i bryły według podstawowych parametrów, poszukajcie innych ciekawych kształtów o których nie mówiono w szkole. Czy wśród nich znajduje się kopuła geodezyjna lub jej elementy? Stwórz (stwórzcie krótką prezentację efektów pracy). Wiedza zdobyta przez uczniów: figury płaskie i przestrzenne o nietypowych i wcześniej nieznanych kształtach i własnościach przybliżenia figur i ich klasyfikacja. Umiejętności zdobyte przez uczniów: powtarzanie, usystematyzowanie oraz rozbudowywanie dotychczasowej wiedzy o nowe elementy współpraca i komunikacja w grupie tworzenie planu i doskonalenie metod pracy. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna. Zadanie 3: Określenie właściwości kopuł geodezyjnych. Instrukcja: Poszukajcie opinii o właściwościach kopuł geodezyjnych. Zwróćcie uwagę czyje są to opinie (fachowców, „oglądaczy”, architektów, użytkowników itp.). W znalezionych opiniach szukajcie konkretnych dowodów, obliczeń, uzasadnień dotyczących opinii. Podsumujcie to w krótkiej prezentacji. Wiedza zdobyta przez uczniów: właściwości nietypowej bryły (figury), niepoznanej wcześniej w szkole. - 263 - Umiejętności zdobyte przez uczniów: wyszukiwanie, analizowanie i selekcjonowanie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu praktycznego współpraca i komunikacja w grupie tworzenie planu i doskonalenie metod pracy. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna. Zadanie 4: Zaprezentowanie informacji o ludziach, którzy spopularyzowali wiedzę o kopule geodezyjnej. Instrukcja: Zdobądźcie informacje o ludziach którzy zasłynęli wymyśleniem lub w jakiś sposób je spopularyzowali, udoskonalili, badali. Podsumujcie uzyskaną wiedzę w krótkiej prezentacji. Wiedza zdobyta przez uczniów: informacje o ludziach którzy „zasłużyli się „ popularyzacji matematycznej konstrukcji w otaczającym nas świecie. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wyszukiwanie informacji w sieci związanych z problemem matematycznym wybór i selekcja najważniejszych informacji współpraca i komunikacja w grupie. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna. - 264 - Zadanie 5: Omówienie sposobu budowania kopuły geodezyjnej. Instrukcja: Poszukajcie informacji o tym w jaki sposób, przy użyciu jakich materiałów zbudować kopułę w warunkach „domowych”. Wiedza zdobyta przez uczniów: metoda budowy nietypowej bryły, jej właściwości. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wyszukiwanie informacji w sieci związanych z problemem matematycznym metodyczne przygotowanie materiałów i szkolenia dla pozostałych uczniów w budowaniu kopuły geodezyjnej współpraca i komunikacja w grupie przekazywanie i weryfikacja swojej wiedzy „na forum”. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja oraz szkolenie pozostałych uczestników zajęć. Zadanie 6: Określenie parametrów opisujących budowlę. Instrukcja: Pozyskajcie informacje o podstawowych parametrach opisujących budowlę, sposobach przedstawiania w skali, rodzajach rzutowania, przekrojach, opisie budynku. Przygotujcie kilka prostych ćwiczeń i podsumujcie najważniejsze informacje. Wiedza zdobyta przez uczniów: podstawowe zasady opisu budynku parametry budynków zasady rzutowania przekroje programy graficzne pomocne w rysowaniu brył. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wyszukiwanie informacji w sieci mających związek z problemem matematycznym metodyczne przygotowanie materiałów i szkolenia dla pozostałych uczniów - 265 - współpraca i komunikacja w grupie przekazywanie i weryfikacja swojej wiedzy „na forum” obsługa programu „Google SketchUp”. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja połączona z rozwiązywaniem przygotowanych przez siebie ćwiczeń. Szkolenie pozostałych uczestników. Zadanie 7: Zaprezentowanie informacji o materiałach do budowy kopuły geodezyjnej. Instrukcja: Wyszukajcie i przedstawcie w krótkiej prezentacji informacje o materiałach z których buduje się kopuły geodezyjne. Skoncentrujcie się na właściwościach fizycznych (matematycznych ) tych materiałów oraz porównaniu ich cech i korzyści (cena, wytrzymałość, dostępność, opłacalność). Wiedza zdobyta przez uczniów: właściwości wybranych materiałów budowlanych, zastosowanie materiałów do budowy „obiektu matematycznego”. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wyszukiwanie informacji w sieci mających związek z problemem matematycznym, opracowanie metody porównywania materiałów na potrzeby problemu, selekcja tych materiałów, współpraca i komunikacja w grupie. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna. 6. Efekty projektu: Uczniowie na nowo zainteresowali się matematyką odkrywając tematy które ich zaciekawiły a jak sami powiedzieli „czegoś takiego się w szkole nie spotyka”. Stopniowo przełamywali opory i stres związany z każdorazowym prezentowaniem efektów swojej pracy. Prześcigali się w tworzeniu wizualizacji brył - 266 - i budynków za pomocą wcześniej nieznanego programu graficznego. Sami opanowali jego podstawy. Stworzyli zgraną grupę w której się dobrze czują, uczą bawiąc się a jednocześnie bawią się ucząc. Sami potrafili przygotować materiały na budowę kopuły i zaangażować w budowę pozostałych uczestników. Prezentowali efekty swojej pracy, poddawali się ocenie i dyskusji. Wykazywali się wiedzą i zaangażowaniem w poszerzanie swojej wiedzy i umiejętności. Identyfikują się z grupą i efektami swojej pracy. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: - kwiatek ewaluacyjny - dyskusja - „burz mózgów” - arkusz oceny prezentacji - arkusz samooceny efektów pracy i prezentacji. - 267 - OPIS REALIZACJI PROJEKTU Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: m. Kraków 2. Nr POWUZ: IX 3. Miejsce POWUZ: ZSOI nr 4; Kraków, ul. Żabia 20 4. Symbol grupy: G-M-GR II 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Jacek Wilk 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Łukasz Bebel, Klaudia Borowska, Jakub Iwanek, Łukasz Janeczko, Gabriela Łyszczarz, Adrianna Mączyńska, Arkadiusz Moskal, Krzysztof Sitko, Paweł Topór Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jak zostać młodym emerytem? – gra inwestycyjna „Diament” 2. Czas realizacji projektu: 15 godzin – 3 spotkania 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: poznaje podstawowe pojęcia matematyczne i ekonomiczne związane z oszczędzaniem i inwestowaniem (kapitał, lokata, odsetki, procent, kapitalizacja, procent składany, obligacje, akcje, waluty, surowce); zna zasady działania banku, Giełdy Papierów Wartościowych; potrafi odczytywać wykresy kursów walut i akcji - rozpoznaje minima i maksima, trendy i ich dynamikę; umie obliczyć procent, procent składany przy zadanych parametrach; potrafi posłużyć się kalkulatorem (arkuszem kalkulacyjnym); rozumie potrzebę oszczędzania, inwestowania i ochrony posiadanego kapitału; zna ryzyka i zagrożenia związane z inwestycjami w akcje i surowce; projektuje interaktywną grę symulującą realny świat finansów; propaguje i wykorzystuje nabytą wiedzę w swoim środowisku szkolnym i rodzinnym. - 268 - 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: 1. Jak zdobędę pierwszy kapitał (oszczędności)? 2. W jaki sposób mogę pomnożyć swoje oszczędności i zainwestować zgromadzony kapitał? 3. Ile i jak długo muszę oszczędzać i inwestować, aby stać się młodym emerytem (rentierem)? 4. Jak przekazać wiedzę o w/w temacie rówieśnikom lub rodzinie – tworzenie gry inwestycyjnej „Diament”? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1. Zapoznanie się z konkursem inwestycyjnym „Wirtualny Tysiak 2” (https://sites.google.com/site/wirtualnytysiak/) z główną nagrodą – kalkulatorem finansowym CASIO. Instrukcje dla uczniów: Poznaj inwestycje występujące w konkursie; skorzystaj z podanych adresów internetowych; obserwuj wykresy kursów akcji (walut, surowców); spróbuj inwestować swoje własne wirtualne 1000 zł. Wiedza zdobyta przez uczniów: znajomość alternatywnych do lokat bankowych instrumentów inwestycyjnych akcji, walut, surowców; poznanie rynków kapitałowych na których można sprzedawać i kupować walory oraz związanych z tym ryzyk i potrzeby ochrony kapitału. Umiejętności zdobyte przez uczniów: analiza wykresów – przewidywanie trendów, odnajdywanie minimów i maksimów. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: wyniki konkursu (bieżących inwestycji uczniów) na bieżąco na stronie internetowej i drogą meblową. - 269 - Zadanie 2. Poszukiwanie informacji dotyczących zdobycia kapitału inwestycyjnego Instrukcje dla uczniów: Poszukaj różnorodnych form zdobycia kapitału inwestycyjnego . Wiedza zdobyta przez uczniów: poznają różnorodne formy zarobienia przysłowiowego pierwszego tysiąca (praca, własny biznes, gry losowe, inwestycje o wysokiej stopie zwrotu w akcje lub waluty, konkursy, darowizny). Umiejętności zdobyte przez uczniów: wymiana pomysłów w grupie na zdobycie pierwszego kapitału; ocena szans ich realizacji i ew. ryzyka. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja plakatu całej grupie wraz ze szczegółowym omówieniem i dyskusją. Zadanie 3. Opracowanie informacji o giełdzie najlepszym miejscu do inwestowania pieniędzy, zasadach inwestowania , popularyzacja wiedzy. Instrukcje dla uczniów: Poszukaj wad i zalet różnorakich inwestycji giełdowych w porównaniu z innymi. Co daje Ci posiadanie akcji (dywidenda, decydowanie o losach spółki) . Wiedza zdobyta przez uczniów: przejrzystość zasad inwestowania, możliwość „pracy” bez wychodzenia z domu; posiadanie części przedsiębiorstwa i udziału w zyskach; możliwość szybkiego zarobku (przy zwiększonym ryzyku). Umiejętności zdobyte przez uczniów: zastosowanie szkolnej wiedzy matematycznej do inwestowania na giełdzie (procent, procent składany, elementy analizy technicznej – „czytania” wykresów akcji, walut, surowców. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja plakatu całej grupie wraz ze szczegółowym omówieniem i dyskusją. - 270 - Zadanie 4: Tworzenie gry inwestycyjnej „Diament” - Jak zostać młodym emerytem? Instrukcje dla uczniów, ilość uczniów realizujących instrukcje: Przygotuj planszę i pozostałe rekwizyty potrzebne do gry (pieniądze, akcje) . Wiedza zdobyta przez uczniów: znajomość programu „Geogebra”, w którym rysowana jest plansza do gry, promocja gry przez ciekawą stylistykę i kolorystykę kart. Umiejętności zdobyte przez uczniów: szacowanie ilości potrzebnych pieniędzy, w tym drobnych nominałów, liczby i cen emisyjnych akcji, kart surowców, itp. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja przygotowanych materiałów całej grupie, dyskusja i ew. ich akceptacja. Instrukcje dla uczniów: Przygotuj zdarzenia kart losowych . Wiedza zdobyta przez uczniów: znajomość szans i zagrożeń życiowych związanych z inwestowaniem – choroba, utrata pracy, niespodziewane wydatki, ale też awans finansowy w pracy, wygrana, niespodziewana darowizna, pomysł na biznes) Umiejętności zdobyte przez uczniów: szacowanie zagrożeń życiowych (losowych) i ich wycena. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja przygotowanych materiałów całej grupie, dyskusja i ew. ich akceptacja. Instrukcje dla uczniów, ilość uczniów realizujących instrukcje: Przygotuj prezentację gry oraz jej zasad dla uczestników. Zaplanuj scenariusz gry, przedstaw jej edukacyjny cel. Wiedza zdobyta przez uczniów: znajomość obsługi programów MS Power Point i MapMind (elektroniczne tworzenie mapy myśli wspomagający zapisywanie różnorakich pomysłów). Umiejętności zdobyte przez uczniów: tworzenie prezentacji, korzystanie z techniki „mapy myśli”. - 271 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: przedstawienie prezentacji całej grupie, dyskusja i ew. akceptacja. 6. Efekty projektu: poznanie przez uczniów różnorodnych form inwestowania oszczędności (lokaty, obligacje, akcje, surowce) poznanie zagrożeń i ryzyk związanych z inwestowaniem (bezpieczeństwo inwestycji, zysk a ryzyko, ochrona kapitału, zdarzenia losowe, zdarzenia mikro- i makroekonomiczne) umiejętność zarządzania przez uczniów własnym portfelem inwestycyjnym oraz stworzenia własnego planu emerytalnego (rentierskiego) atrakcyjna forma przekazania wiedzy i umiejętności – gra planszowa możliwość propagowania i promocji tematu w wielu kierunkach (pomnażanie oszczędności, zdobycie kapitału emerytalnego lub rentierskiego) - możliwość wydania gry, organizowania konkursów szkolnych i środowiskowych, możliwość modyfikacji scenariusza gry - dostosowanie do potrzeb, wieku, uwarunkowań środowiskowych powiązanie wiedzy zdobytej na matematyce i wiedzy o społeczeństwie (przedsiębiorczość) z praktyką życia codziennego wzrost zainteresowań uczniów tematem – udział w konkursach zewnętrznych (np. „Z klasy do kasy” – www.gazeta.pl/zkdk) zdobycie przez umiejętności posługiwania się narzędziami informatycznymi (kalkulator finansowy, arkusz kalkulacyjny MS Excel, program „Geogebra” – w którym została wykonana plansza do gry (www.geogebra.org). 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: konkursy z drobnymi nagrodami rzeczowymi publiczna pochwała wobec całej grupy realizującej projekt (przy omawianiu efektów pracy) informacja dla macierzystej szkoły ucznia o wkładzie pracy w projekt. - 272 - Praca nagrodzona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: bocheński 2. Nr POWUZ: V 3. Miejsce POWUZ: Nowy Wiśnicz 4. Symbol grupy: 1 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Małgorzata Korta 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Wojciech Więckowski, Wojciech Dziok, Robert Odrzywałek, Patrycja Mączka Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jakie zmiany w stylu życia mogą poważnie ograniczyć skalę degradacji naszej planety? 2. Czas realizacji projektu 5 godzin 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: zna podstawowe pojęcia projektu: ziemia, ekologia, postawa proekologiczna rozumie znaczenie ochrony ziemi zna sposoby ochrony najbliższego otoczenia potrafi oszczędnie gospodarować wodą, energią elektryczną, paliwem potrafi oszacować zyski związane z oszczędzaniem wody, prądu, paliwa. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Jakie czynniki wpływają na degradację środowiska naturalnego? Jak zmienić nasze postawy proekologiczne? Jak nauczyć się szanować Ziemię i jej prawa? Jak oszacować obniżkę poniesionych kosztów w związku z proekologiczną postawą? - 273 - 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Przygotowanie materiałów o zagrożeniu naszej Planety Instrukcja dla uczniów: Zastanówcie się, czy nasza Planeta jest zagrożona? Podajcie przykłady na uzasadnienie swojej teorii. Wiedza zdobyta przez uczniów: zna pojęcia: ziemia, degradacja środowiska naturalnego, smog, dziura ozonowa. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wskazuje przyczyny zagrożenia środowiska naturalnego, dostrzega negatywny wpływ działalności człowieka na przyrodę, korzystaj z różnych źródeł informacji. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja Power Point. Zadanie 2: Opracowanie materiałów na temat niwelowania zagrożeń naszej Planety Instrukcje dla uczniów: Zastanówcie się , co należy zrobić aby zniwelować podane przez was zagrożenia. Opracujcie listę rozwiązań na plakacie. Wiedza zdobyta przez uczniów: zna pojęcia: ekologia, postawa proekologiczna, recykling, odnawialne źródła energii. Umiejętności zdobyte przez uczniów: rozwija wrażliwość na problemy środowiska, rozwija umiejętność rozwiązywania problemów pojawiających się w relacjach człowiek-środowisko. kształtuje świadomość ekologiczną. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: lista zachowań – plakat, prezentacja Power Point. - 274 - Zadanie 3: Praca w domu. przy oszczędnym Przeprowadzenie analizy zysku poniesionego używaniu energii elektrycznej, wody, paliwa dla czteroosobowej rodziny. (uczeń dowolnie wybiera rodzaj i formę oszczędności) Instrukcja dla uczniów: Przeprowadźcie w domu analizę zysku poniesionego przy oszczędnym używaniu energii elektrycznej, wody, paliwa dla czteroosobowej rodziny (uczeń dowolnie wybiera rodzaj i formę oszczędności). Wiedza zdobyta przez uczniów: gromadzi i porządkuje dane wykonuje szacunkowe obliczenia Umiejętności zdobyte przez uczniów: właściwie interpretuje uzyskane wyniki Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja Power Point 6. Efekty projektu: Wzbogacenie wiedzy uczniów z zakresu najważniejszych problemów dotyczących degradacji środowiska naturalnego. Upowszechnienie dobrych przykładów zachowań proekologicznych. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie Pochwała z uwzględnieniem: terminowość wykonania zadania stopnia realizacji zadania sposobów zaprezentowania efektów wykonania zadania oryginalności, pomysłowości w realizacji zadania staranności, rzetelności wykonania zadania zaangażowanie uczniów chęci współpracy w ramach grupy wspierania pozostałych członków zespołu. - 275 - Praca nagrodzona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: krakowski ziemski 2. Nr POWUZ: II 3. Miejsce POWUZ: Zabierzów 4. Symbol grupy: G-M-Gr 2 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Anna Ochel 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Karolina Dziedzic, Karolina Kaczmarczyk, Adam Putaj Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jaka jest nasza szkoła marzeń? 2. Czas realizacji projektu : 25 godzin- 5 spotkań 3. Cele operacyjne projektu: Uczniowie potrafią krytycznie ocenić funkcjonowanie swojej szkoły na podstawie własnych doświadczeń, wywiadów z kolegami i koleżankami, rodzeństwem oraz analizy statutu szkoły i jej regulaminów, Uczniowie rozumieją znaczenie statutu w działalności szkoły i opracują wykaz możliwych zmian, Uczniowie zaprojektują plan ścieżki edukacyjnej (ogrodu doświadczeń) uwzględniając różne przedmioty matematyczno-przyrodnicze oraz ograniczenia terenu, Uczniowie przygotują listę funkcjonalnych i atrakcyjnych obiektów z różnych dziedzin, które wzbogacą ścieżkę edukacyjną (ogród doświadczeń), Uczniowie sporządzą wstępny kosztorys ścieżki edukacyjnej (ogrodu doświadczeń), Uczniowie zorganizują spotkanie z Wójtem Gminy, na którym zaprezentują swój projekt. - 276 - 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Jak funkcjonuje obecna szkoła Jak zmienić funkcjonowanie szkoły, aby stała się ona szkołą marzeń? Jak wybrać funkcjonalne i atrakcyjne obiekty omawiające różne przedmioty matematyczno-przyrodnicze, które wzbogacą ścieżkę edukacyjną (ogród doświadczeń)? Jak połączyć przyjemne z pożytecznym zarówno dla dzieci i dorosłych podczas projektowania ścieżki edukacyjnej (ogrodu doświadczeń)? Jak narysować projekt obiektów zgodnie z zagospodarowaniem terenu i prawem budowlanym? Jak przygotować wstępny kosztorys ścieżki edukacyjnej (ogrodu doświadczeń)? Jak przygotować przekonującą prezentację projektu, aby przekonać dorosłych do jego realizacji tym samym do spełnienia marzeń uczniów? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Opracowanie statutu naszej szkoły marzeń. Instrukcje dla uczniów: Przeprowadź rozmowy ze swoimi znajomymi (w różnym wieku) i zbierz odpowiedzi na pytania: Jaka jest twoja szkoła marzeń?, Co można by zmienić/ulepszyć, aby szkoła spełniała twoje marzenia? w celu ustalenia listy możliwych zmian. Wiedza zdobyta przez uczniów: Socjologia - zarówno diagnostyka społeczna (poprzez zebranie danych), ale również socjotechnika, czyli propozycja przekształceń, aby osiągnąć zamierzone cele. Umiejętności zdobyte przez uczniów: przeprowadzania wywiadów, dostrzegania plusów i minusów współczesnej szkoły, matematyczne opracowywanie danych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: ustne odczytanie sporządzonego wykazu, dyskusja w grupie. - 277 - Instrukcje dla uczniów: Przygotuj pracę pisemną przedyskutowanych i proponowanych przez grupę zmian do statutu szkoły. Zadbaj o konieczną formę pracy. Przygotuj argumenty, dlaczego wybrałeś akurat taką formę? Wiedza zdobyta przez uczniów: humanistyczna-dotycząca pisania prac pisemnych sporządzania konkretnych dokumentów, komputerowa-wykorzystania dostępnego edytora tekstu i jego rzadziej używanych funkcji w celu napisania pracy zawierającej statut naszej szkoły marzeń. Umiejętności zdobyte przez uczniów: obrona swojego zdania, wysłuchiwanie słów konstruktywnej krytyki, identyfikowanie się z projektem, odpowiedzialność za swoją pracę. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: przesłanie drogą elektroniczną do wszystkich kolegów z grupy i do opiekuna przygotowanej pracy, wymiana myśli z wykorzystaniem Internetu, prezentacja wydrukowanej pracy z naniesionymi zmianami i sugestiami. Zadanie 2: Opracowanie planu ścieżki dydaktycznej (ogrodu doświadczeń) Instrukcje dla uczniów: Wyszukaj (lub wymyśl) obiekty, które nadawałyby się na zabawki edukacyjne z dziedziny matematyki. Rozważ takie obiekty, które można by wykorzystać na wiele sposobów, które będą wytrzymałe i w miarę niedrogie. Czy znajdziesz takie obiekty, ciekawe dla dziadka, wnuczka i gimnazjalisty? Wiedza zdobyta przez uczniów: matematyka o nietypowych figur geometrycznych (bryły niemożliwe) logice (labirynty chodnikowe i błędniki) i arytmetyce (własności liczb podawane w formie info na ławeczkach). - 278 - Umiejętności zdobyte przez uczniów: analizy przydatności danych obiektów matematycznych, upowszechniania wiedzy poprzez sporządzanie krótkich informacji do samoobsługi zabawek na ścieżce dydaktycznej, wyszukiwanie orientacyjnych kosztów obiektów, nawiązywanie kontaktów mailowych ze specjalistami. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: wykonanie drewnianych i papierowych modeli brył niemożliwych, prezentacja zgromadzonych zdjęć wybranych obiektów. Instrukcje dla uczniów: Wyszukaj (lub wymyśl) obiekty, które nadawałyby się na zabawki edukacyjne z dziedziny fizyki i chemii. Rozważ takie obiekty, które można by wykorzystać na wiele sposobów, które będą wytrzymałe i w miarę niedrogie. Czy znajdziesz takie obiekty, ciekawe dla dziadka, wnuczka i gimnazjalisty? Wiedza zdobyta przez uczniów: astronomia (model układu słonecznego) fizyka (skatepark) chemia (sznurkowy model diamentu do wspinaczki), korelacja matematyki z fizyką i chemią (zachowanie proporcji, charakterystyczne kąty występujące w przyrodzie), Umiejętności zdobyte przez uczniów: analizy przydatności danych obiektów fizycznych i chemicznych, upowszechniania wiedzy poprzez sporządzanie krótkich info do samoobsługi zabawek na ścieżce dydaktycznej, wyszukiwanie orientacyjnych kosztów obiektów, nawiązywanie kontaktów mailowych ze specjalistami. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: wykonanie modelu układu słonecznego i krystalicznego modelu diamentu, prezentacja zgromadzonych zdjęć wybranych obiektów. - 279 - Instrukcje dla uczniów: Wyszukaj (lub wymyśl) obiekty, które nadawałyby się na zabawki edukacyjne z dziedziny biologii i geografii. Rozważ takie obiekty, które można by wykorzystać na wiele sposobów, które będą wytrzymałe i w miarę niedrogie. Czy znajdziesz takie obiekty, ciekawe dla dziadka, wnuczka i gimnazjalisty? Wiedza zdobyta przez uczniów: geografia (kierunki świata, odległości do większych lub znaczących miejsc na świecie na zegarze słonecznym typu analemmatycznego), biologia z ekologią (gatunki drzew i krzewów do ogródka ekologicznego), korelacja matematyki z geografią i biologią (obliczanie czasu, odległości, zamiana jednostek, szacowanie, liczby występujące w przyrodzie na przykładzie ciągu Fibbonacziego). Umiejętności zdobyte przez uczniów: analizy przydatności danych obiektów biologicznych i geograficznych, upowszechniania wiedzy poprzez sporządzanie krótkich info do samoobsługi zabawek na ścieżce dydaktycznej, wyszukiwanie orientacyjnych kosztów obiektów, nawiązywanie kontaktów mailowych ze specjalistami. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja zgromadzonych zdjęć wybranych obiektów oraz planu ekologicznego ogródka. Zadanie 3: Przygotowanie prezentacji projektu, Jaka jest nasza szkoła marzeń? Instrukcje dla uczniów: Przygotuj prezentację multimedialną podsumowującą projekt, Jaka jest nasza szkoła marzeń? Wykorzystaj zgromadzone rysunki i zdjęcia. Wiedza zdobyta przez uczniów: informatyka-wiedza dotycząca sporządzania prezentacji multimedialnej. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wykorzystania dostępnych zdobyczy techniki w celu skutecznej prezentacji przygotowanego projektu. - 280 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja przygotowanej prezentacji multimedialnej. Instrukcje dla uczniów: Przygotuj krótką prezentację dotyczącą fragmentu projektu, Jaka jest nasza szkoła marzeń? Przetestuj swoje wystąpienie przed rodziną w domu. Postaraj się mówić z zaangażowaniem, podać zastosowanie omawianej zabawki edukacyjnej. Od twojej prezentacji może zależeć decyzja o spełnieniu marzeń całej grupy. Wiedza zdobyta przez uczniów: podstawowe informacje dotyczące marketingu. Umiejętności zdobyte przez uczniów: autoprezentacja, publicznego prezentowania efektów swojej pracy, praca w grupie. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: publiczna prezentacja przed przedstawicielami Urzędu Gminy panią Janiną Wilkosz Dyrektorem Gminnego Zespołu Ekonomiczno Administracyjnego Szkół w Zabierzowie oraz podczas narady Dyrektorów szkół Gminy Zabierzów. 6. Efekty projektu Uczniowie: potrafią dostrzegać dobre i złe strony szkolnictwa, potrafią publicznie się prezentować i przekonywać do swoich pomysłów, samodzielnie planują swoją pracę, twórczo rozwiązują problemy poprzez poszukiwanie odpowiedzi na postawione pytania, stawiają kolejne pytania i poszukują na nie odpowiedzi, potrafią współpracować w grupie i przestrzegać podjętych postanowień, potrafią uzasadniać poprawność rozumowania i argumentacji, stosują technologie informacyjno-komunikacyjne, formułują w poprawnym języku matematyki problemy życia codziennego, potrafią wytypować zabawki edukacyjne z różnych matematyczno-przyrodniczych atrakcyjne dla społeczeństwa, wyszukują wiele zastosowań jednego obiektu, - 281 - przedmiotów znajdują korelacje międzyprzedmiotowe różnych doświadczeń lub symulacji, poszerzyli wiedzę z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, opracowują prostą ofertę (co gdzie i za ile), poszukują rozwiązań problemów poza murami szkoły. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: samoocena, ankieta ewaluacyjna, ocena słowna opiekuna koła, zaproszonych gości po prezentacji publicznej, drobna nagroda rzeczowa dla osób najbardziej zaangażowanych w realizację projektu, dyplomy dla wszystkich uczniów zaangażowanych w realizacji projektu „Jaka jest nasza szkoła marzeń”? - 282 - Praca nagrodzona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: dąbrowski 2. Nr POWUZ: 1 3. Miejsce POWUZ: Szkoła Podstawowa w Oleśnie 4. Symbol grupy: G-M-Gr II 5. Imię i nazwisko nauczyciela: mgr Henryk Janeczek 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Marcin Furgał, Karolina Rojowska, Dawid Stec, Michał Zych Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jak rozwijać zainteresowania matematyczne uczniów w gimnazjum? 2. Czas realizacji projektu : 15 godzin - 3 spotkania 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: przejawia inicjatywę i aktywnie uczestniczy w realizowaniu własnych pomysłów; zna pojęcie aktywności matematycznej; zna czynniki sprzyjające rozwojowi posiadanych przez ucznia uzdolnień; zna zasady, metody i cele pracy z uczniem zdolnym na lekcji matematyki; potrafi scharakteryzować ucznia zdolnego; podejmuje przedsięwzięcia edukacyjne na rzecz promowania szkoły w środowisku; potrafi zorganizować i przeprowadzić konkurs matematyczny dla uczniów klas I powiatu dąbrowskiego – opracuje zestawy zadań przygotowawczych dla uczestników konkursu; oraz zestaw zadań konkursowych; potrafi ocenić - 283 - prace konkursowe według ustalonych wcześniej kryteriów; sporządzi raport z przeprowadzonego konkursu; potrafi formułować i rozwiązywać zadania o podwyższonym stopniu trudności, tworzyć nowe problemy matematyczne na bazie poprzednio rozwiązanych; potrafi odkrywać pewne twierdzenia, próbować je uogólniać, rozważać przypadki szczególne, dostrzegać analogię, tworzyć pewne algorytmy działań, definiować nowe pojęcia; budować modele matematyczne sytuacji realnych; potrafi wykorzystywać komputer do tworzenia prac graficznych, obróbki danych statystycznych potrafi wykorzystać program komputerowy Geogebra do rozwiązywania zadań matematycznych, oraz do wizualizacji rozwiązań. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: 1. Jak wykorzystać program komputerowy Geogebra do efektownego zaprezentowania rozwiązania naszych zadań? 2. Jak rozwijać uzdolnienia matematyczne uczniów w procesie lekcyjnym? 3. Jak zorganizować konkurs matematyczny? 4. Jak opracować zestaw zadań przygotowawczych oraz konkursowych? 5. Jak przeprowadzić konkurs matematyczny? 6. Jak opracować kryteria oceny prac konkursowych? 7. Jak sporządzić raport z przeprowadzonego konkursu? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Zorganizowanie konkursu matematycznego o zasięgu powiatowym przeznaczonego dla klas I gimnazjum. Instrukcje dla uczniów: Zastanówcie się nad pełną nazwą konkursu. Ustalcie miejsce i termin. Opracujcie odpowiedzi na pytania: Jak rozpropagować konkurs? Skąd zdobyć nagrody? W jaki sposób można podnieść prestiż konkursu? Kogo warto zaprosić do współpracy? Wiedza zdobyta przez uczniów: poznają zasady organizacji konkursów o zasięgu powiatowym, mają okazje poznają organizację samorządu gminnego oraz powiatowego - 284 - poznają drogę służbową w podejmowaniu decyzji np. o przyznaniu środków finansowych poznają podstawy marketingu, zasad promocji produktu (w tym wypadku konkursu). Umiejętności zdobyte przez uczniów: organizacja imprezy o zasięgu znacznie większym niż teren szkoły pisanie pism urzędowych, w którym zwracamy się do instytucji o objęcie patronatu nad konkursem pozyskiwanie sponsora nagród rozliczanie pozyskanych środków finansowych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna poświęcona konkursowi „Matematyczna Wiosna 2012”. Zadanie 2: Opracowanie regulaminu konkursu, logo oraz plakatu konkursowego. Instrukcje dla uczniów: Stwórzcie regulamin, który będzie zawierał następujące części: Wstęp – będzie zawierał podstawowe informacje o konkursie Cele konkursu – podajcie pięć najważniejszych celów konkursu Postanowienia ogólne – dla kogo przeznaczony jest konkurs, jak będzie przebiegał, sposoby zgłaszania uczestników, obostrzenia dotyczące uczestników, ilość zadań i sposób ich punktacji, itd. Organizacja konkursu – czas i miejsce, osoby odpowiedzialne, czas trwania, nagrody, itd. Zakres wymaganej wiedzy i umiejętności: działania na liczbach wymiernych, potęgi, pierwiastki, procenty, wyrażenia algebraiczne, równania i nierówności I stopnia z jedną niewiadomą, zadania tekstowe, proporcjonalność prosta i odwrotna figury płaskie i ich własności, pola wielokątów, pole i obwód koła - 285 - Zaprojektujcie, a następnie wykorzystując program graficzny np. Gimp lub Inscape wykonajcie logo konkursu nawiązujące do nazwy konkursu „Matematyczna Wiosna 2012” oraz plakat konkursu. Wiedza zdobyta przez uczniów: z zakresu konstrukcji regulaminów konkursów wiedzę z plastyki i grafiki komputerowej dotyczącą tworzenia plakatów oraz znaków firmowych (log). Umiejętności zdobyte przez uczniów: tworzenie regulaminu konkursu posługiwania się programami graficznymi tworzenie plakatów, znaków graficznych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna poświęcona konkursowi „Matematyczna Wiosna 2012” Zadanie 3: Opracowanie zestawu zadań przygotowawczych oraz zestawu zadań konkursowych Instrukcje dla uczniów: Opracujcie zestaw zadań przygotowawczych oraz zestawu zadań konkursowych Podczas układania zestawów zadań przygotowawczych należy kierować się następującymi kryteriami: zadania mają dotyczyć tylko treści przewidzianych regulaminem konkursu w zestawach duża część zadań ma posiadać tę cechę, że aby je rozwiązać trzeba zastosować tę sam sposób rozumowania (np. zadania z zegarem), lub tę samą własność( np. zadania dotyczące podziału figur w danym stosunku, zadania dotyczące ostatniej cyfry potęg liczb) zadania należy ułożyć lub wykorzystać zadania z ze zbioru zadań, czy też ich modyfikacje. Ważne! Każde zadanie przed włączeniem do zestawu należy rozwiązać. Treści na jakie należy zwrócić szczególną uwagę: cechy podzielności liczb, prawo rozdzielności mnożenia względem dodawania, obliczenia procentowe, rozwiązywanie równań, podział wielkości w danym stosunku, - 286 - warunek trójkąta, suma kątów wewnętrznych trójkąta, stosunek pól trójkątów o wspólnej wysokości. Pole czworokąta, pole koła. Starajcie się aby w zestawach były zadania o różnym stopniu trudności. Zestaw zadań konkursowych będzie skonstruowany tak, aby uczeń, który rozwiązał wszystkie zadania przygotowawcze podczas konkursu osiągnął pewien handicap polegający na tym, że sposób rozwiązania niektórych zadań będzie podobny do tego stosowanego w zadaniach przygotowawczych. Zestaw konkursowy zgodnie z regulaminem musi zawierać 5 zadań otwartych, oraz 10 zadań zamkniętych- suma punktów za zadania otwarte 20pkt, suma punktów za zadania zamknięte 15pkt. Liczba możliwości w zadaniach zamkniętych-5. Pierwsza strona zestawu powinna zawierać logo konkursu, oraz instrukcję dla uczestnika. Wiedza zdobyta przez uczniów: uczestnicy projektu realizujący to zadanie, tworząc zestawy zadań poprzez ich odpowiedni dobór oraz rozwiązywanie utrwalają sobie, systematyzują, a czasem nawet poznają wiedzę matematyczną dotyczącą treści objętych regulaminem konkursu. Umiejętności zdobyte przez uczniów: umiejętność selekcji zadań o niemałym stopniu trudności według określonych kryteriów. umiejętność rozwiązywania zadań o podwyższonym stopniu trudności, twórcza praca przy tworzeniu nowych problemów w oparciu o rozwiązane wcześniej zadania. biegłość w tworzeniu dokumentów zawierających rysunki oraz dużą ilość symboli matematycznych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna poświęcona konkursowi „Matematyczna Wiosna 2012” Zadanie 4: Zaplanowanie przebiegu konkursu „Matematyczna Wiosna 2012”. Instrukcje dla uczniów: Ustalcie, jaką rolę będzie pełniła każda z osób odpowiedzialnych za przebieg konkursu podjęcie uczestników konkursu - 287 - dekoracja sali, dokumentacja fotograficzna konkursu, porządek i cisza na korytarzu obok sali w której odbywa się konkurs. Wiedza zdobyta przez uczniów: poznają jakie aspekty trzeba brać pod uwagę w czasie organizacji konkursu na terenie szkoły i nie tylko. Umiejętności zdobyte przez uczniów: umiejętność planowania przedsięwzięć na terenie szkoły. odpowiedzialność za dobrą organizację konkursu, którego byli inicjatorami. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna poświęcona konkursowi „Matematyczna Wiosna 2012” Zadanie 5: Opracowanie kryteriów oceny prac konkursowych. Zastosowanie stworzonego klucza do oceny rozwiązań uczniów. Instrukcje dla uczniów: Opracujcie precyzyjny klucz rozwiązań zadań konkursowych. Starajcie się ustalić jakie operacje powinien wykonać uczeń rozwiązujący dane zadanie aby osiągnąć poprawne rozwiązanie. Za każdą istotną czynność na drodze do pełnego rozwiązania należy uczniowi przyznać 1 punkt. Przyznawanie uczestnikom konkursu punktów za spełnienie w czasie rozwiązywania pewnych kryteriów to elementy oceniania kryterialnego. Obecnie do oceny zadań otwartych egzaminu gimnazjalnego, czy też maturalnego stosuje się holistyczny sposób oceniania. Starajcie się sprawdzić czy on się różni od sposobu kryterialnego. Wiedza zdobyta przez uczniów: zapoznanie się ze sposobem tworzenia klucza rozwiązań konkursu matematycznego poznanie zasad kryterialnego, oraz holistycznego sposobu oceniania poznanie nowych doświadczenia polegające na ocenie prac według określonych kryteriów. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią rozwiązanie każdego zadania podzielić na istotne etapy, potrafią sporządzić klucz a następnie zastosować go w praktyce. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna poświęcona konkursowi „Matematyczna Wiosna 2012” - 288 - Zadanie 6: Sporządzenie raportu z konkursu. Instrukcje dla uczniów: Umieśćcie wyniki konkursu w odpowiednio sformatowanym arkuszu kalkulacyjnym. Zastosujcie odpowiednie formuły w celu uzyskania następujące dane statystyczne: średnia pkt, mediana, modalna, łatwość, najwyższy wynik, najniższy wynik, rozstęp, wariancja, odchylenie standardowe. Sporządźcie wykresy kolumnowe pokazujące procentową skuteczność rozwiązywania poszczególnych zadań oraz zależność między ilością uczniów i liczbą zdobytych punktów. Otrzymane dane poddajcie analizie, otrzymane wnioski załączcie do raportu. Wiedza zdobyta przez uczniów: poznanie, takich pojęć statystycznych jak mediana, modalna, rozstęp, wariancja, odchylenie standardowe związane z pomiarem dydaktycznym poznanie, utrwalenie wiedzę informatycznej z zakresu budowy i działania arkusza kalkulacyjnego. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią wykorzystać arkusz kalkulacyjny do zebrania pewnych danych statystycznych powszechnie używanych do analizy zebranych wyników interpretacja zebranych danych statystycznych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja multimedialna poświęcona konkursowi „Matematyczna Wiosna 2012”. Zadanie 7: Opracowanie zestawu zadań pozwalający na podjęcie rozmaitych aktywności matematycznych o charakterze twórczym. Instrukcje dla uczniów: Rozwiążcie przygotowane zadania, które są ze sobą powiązanych (nie tylko tematycznie). W czasie rozwiązywania będziecie mieli okazję wykryć te tajemnicze (niewidoczne na pierwszy rzut oka) związki między nimi. Uzupełnijcie podany zestawu poprzez podejmowanie wiele różnych aktywności matematycznych, których katalog podam poniżej: budowanie modelu matematycznego dostrzeganie i formułowanie nowego problemu sformułowanie ogólniejszego problemu - 289 - dostrzeżenie analogii dostrzeżenie w nowej sytuacji wyników poprzedniego zadania transfer metody dostrzeżenie analogii połączone z podniesieniem wymiaru rozpatrywanie przypadków szczególnych stawianie hipotez. Wiedza zdobyta przez uczniów: realizujący to zadanie uczniowie zdobywają dużą porcję wiedzy matematycznej wykraczającej poza podstawę programową gimnazjum. Umiejętności zdobyte przez uczniów: umiejętność podejmowania wielu aktywności matematycznych o charakterze twórczym wykorzystywanie poznane wcześniej wiedzy dotyczącej aktywności matematycznych do pracy charakterystycznej dla „zawodowego” matematyka. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zbiór zadań w formie dokumentu PDF, DOC, oraz w formie papierowej. Zadanie 8: Wykorzystując program komputerowy Geogebra rozwiązać lub dokonać wizualizacji rozwiązań najciekawszych zadań z opracowanego zbioru. Instrukcje dla uczniów: Przeanalizujcie zadania oraz ich rozwiązania ze stworzonego przez was zbioru zadań kształtującego aktywności matematyczne. Zastanówcie się które z nich można rozwiązać wykorzystując aplikacje Geogebra 4.0. Wiedza zdobyta przez uczniów: poznawanie niesamowitych możliwości programu Geogebra 4.0 Poszerzanie wiedzy informatyczną. Umiejętności zdobyte przez uczniów: wykorzystywanie programu komputerowego do sprawdzania pewnych hipotez, które powstają podczas dyskusji nad rozwiązaniem zadania Wykorzystywanie programu Geogebra 4.0 do wykonywania złożonych rysunków matematycznych umiejętność tworzenia efektownych prezentacji rozwiązań ciekawych zadań matematycznych. - 290 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Prezentacja multimedialna programu MS Power Point, aplety aplikacji GEOGEBRA 4.0 6. Efekty projektu: Najważniejszym efektem projektu jest rozwiązanie problemu: Jak rozwijać zainteresowania matematyczne uczniów w gimnazjum? Poszukiwanie tego rozwiązania zgodnie z założeniami strategii PBL polegało na sformułowaniu kilkunastu problemów szczegółowych (badawczych). Aby odpowiedzieć na te pytania uczniowie mieli do wykonania 10 zadań zrealizowanie których przyczyniło się do rozwiązania tych problemów i niejako „przy okazji” poszerzenia wiedzy uczniów z takich dziedzin jak: matematyka, informatyka, dydaktyka matematyki, psychologia, pedagogika, statystyka. Realizacja projektu była okazją do utrwalenia lub opanowania wielu nowych umiejętności do których należą: wyszukiwanie, porządkowanie, selekcjonowanie informacji z wielu źródeł; stosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwiązywania oraz prezentacji rozwiązań problemów, pozyskiwania informacji; rozwiązywanie i tworzenie nowych problemów w oparciu o całą gamę aktywności matematycznych organizacja konkursu matematycznego o zasięgu powiatowym Uczestnicy projektu zauważyli, że ważnymi elementami, które sprzyjają rozwijaniu zainteresowań nad matematycznych ciekawymi, niebanalnymi uczniów to problemami umożliwienie im matematycznymi, twórczej pracy danie okazji do skonfrontowania swojej wiedzy i umiejętności na tle innych uczniów poprzez udział w konkursach matematycznych. Osiągane w konkursach wyniki mogą zdopingować uczniów do jeszcze bardziej intensywnego zgłębianie tej dziedziny wiedzy. Wybrany projekt jak w soczewce skupia wszystkie założenia, postulaty, pracy z uczniami zdolnymi matematycznie. Uczniowie realizujący go, realizowali jednocześnie prawie wszystkie cele „Programu zajęć pozaszkolnych z matematyki dla uczniów zdolnych” – spójne dla wszystkich modułów projektowych na każdym poziomie kształcenia - sformułowane przez twórców projektu DiAMEnT. - 291 - Oprócz wiedzy i umiejętności, które nabyli uczniowie w ramach realizacji tego projektu, powstały materialne efekty pracy uczniów do których należą: Ciekawe zestawy zadań przygotowawczych oraz konkursowych, plakat, logo – opracowane na potrzeby konkursu „Matematyczna Wiosna 2012” Prezentacja PP poświęcona zasadom pracy z uczniem zdolnym na lekcji matematyki Mini referat poświęcony aktywnościom matematycznym Prezentacja PP poświęcona wykorzystaniu programu Geogebra 4.0 do rozwiązywaniu problemów matematycznych Zbiór zadań rozwijających aktywności matematyczne pt: „Pizzeria Pana Trójniaka i smak matematyki - zbiór zadań kształtujących aktywności matematyczne ucznia gimnazjum na bazie problemów związanych nauczyciela matematyki z własnościami trójkątów”. Wymienione materiały mogą wzbogacić warsztat pracującego z uczniami zdolnymi. Tylko dobrze wyposażony w wiedzę metodyczną i narzędzia dydaktyczne nauczyciel to „prawdziwy szlifierz diamentów”. Zgodnie z tytułem modułu „Tylko oszlifowany diament świeci” 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: Arkusz oceny dla opiekuna grupy (nauczyciela) Wykonane zadania Zespół I Zespół II Nr zadania projektowego 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 8 Nr zadania projektowego 1, 2, 3 ,4, 5, 6, 7 8 9 9 9 8 9 9 9 9 9 8 9 8 skala ocen 1-10 Jasny cel działania. Spełnienie wymagań (wykonanie zadania). Oryginalność ujęcia tematów Poprawność językowa tekstów wypowiedzi. Estetyka wykonania pracy. Prezentacja; autokreacja, wywoływanie zaciekawienia. Ocena końcowa za projekt. 290 - 292 - Arkusz samooceny uczniów Wykonane zadania skala ocen 1-10 Zespół I Nr zadania projektowego 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 Zespół II Nr zadania projektowego 1, 2, 3 ,4, 5, 6, 7 8 8 9 9 8 8 9 8 9 8 Jasne przedstawienie przez grupę celów do osiągnięcia. Na ile oceniasz wkład pracy włożony w realizację zadań? Jaką ocenę postawisz za oryginalność ujęcia tematu? W jakim stopniu projekt grupy poszerzył Twoją wiedzę, rozbudził zainteresowanie tematem? Postaw ocenę końcową za projekt. - 293 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje o zespole realizującym projekt 1. Powiat: brzeski 2. Nr POWUZ: POWUZ I 3. Miejsce POWUZ: Zespół Szkół – Porąbka Uszewska 4. Symbol grupy: G – M - Gr I 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Lidia Okrzesa 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Lidia Pałucka, Beata Klich, Maria Dudek, Piotr Niemiec, Krystian Mielec, Mateusz Pabian, Mateusz Sacha, Jarosław Matura, Patryk Dubiel. Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jak zaprojektować funkcjonalny obiekt w kształcie znanych figur przestrzennych? 2. Czas realizacji projektu: 20 godzin – cztery spotkania 3. Cele operacyjne projektu Uczeń: potrafi dokonać klasyfikacji figur przestrzennych; zna podstawowe własności graniastosłupów, ostrosłupów, brył obrotowych; potrafi przygotować prezentację dotyczącą powstawania brył obrotowych; umie narysować siatki figur przestrzennych oraz sporządzić modele tych brył; zna wzory na pole powierzchni i objętości brył i potrafi je zastosować w zadaniach praktycznych; potrafi porównać pola powierzchni i objętości brył; zamienia jednostki długości, pola i objętości; potrafi zaprojektować z modeli brył funkcjonalny i oryginalny projekt budynku; wyszukuje porządkuje i selekcjonuje informacje z różnych źródeł; potrafi zaplanować sposób rozwiązania danego problemu i prezentacji jego rozwiązania; - 294 - potrafi pracować w zespole, współdziałać w grupie; potrafi krytycznie ocenić efekty pracy własnej i całego zespołu. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Jak wygląda klasyfikacja figur przestrzennych? Jak narysować siatki brył i sporządzić ich modele? W jaki sposób porównać wielkości poszczególnych budowli? Jaki funkcjonalny obiekt w kształcie znanych figur przestrzennych mógłby wzbogacić naszą okolicę? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów: Zadanie 1: Opisywanie brył przestrzennych Instrukcje dla uczniów: Jak opisać graniastosłupy, jak wyglądają modele takich brył i jakie są ich charakterystyczne własności? Jak opisać ostrosłupy, jak wyglądają modele takich brył i jakie są ich podstawowe własności? Jak powstają bryły obrotowe, jak wyglądają modele takich brył? Wiedza zdobyta przez uczniów: rozpoznaje graniastosłupy, ostrosłupy, bryły obrotowe; zna podstawowe własności graniastosłupów, ostrosłupów i brył obrotowych; umie wykorzystać komputer i jego narzędzia do stworzenia programu rysującego proste bryły obrotowe. Umiejętności zdobyte przez uczniów: posiada umiejętność klasyfikacji figur przestrzennych posiada umiejętność wykorzystania zasobów komputera do stworzenia prostego programu; potrafi w oryginalny sposób opracować dane zagadnienia. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: plakaty; pokaz powstawania brył obrotowych; demonstracja programu do rysowania brył obrotowych. - 295 - Zadanie 2: Tworzenie siatek i modeli figur przestrzennych Instrukcje dla uczniów: Jak skleić siatkę? (Wszyscy uczniowie po dyskusji i próbie odpowiedzi na pytanie – ile siatek ma sześcian?, otrzymują zestaw 11 siatek sześcianu i mają za zadanie zaznaczyć te odcinki, które podczas wykonywania modelu sklejają się w jedną krawędź); Jaka to bryła? (Wszyscy uczniowie otrzymują rysunek przedstawiający niekompletną siatkę pewnej bryły (brakuje jednej ściany). Zadanie polega na uzupełnieniu siatki i narysowanie tej bryły); Wyplatanka (Każdy uczeń otrzymuje pasek papieru podzielony na siedem kwadratów i poprzez odpowiednie składanie ma zbudować model sześcianu); Jak z prostokątnej kartki papieru zbudować model czworościanu? (Wszyscy uczniowie z prostokątnej kartki papieru mają zbudować model czworościanu); Jaka to bryła? (Zabawa w trzy pytania: Uczniowie podzieleni na grupy trzyosobowe rywalizują między sobą – jeden uczeń losuje bryłę, a uczniowie z grup pozostałych zadając zaledwie trzy pytania (na które można odpowiedzieć tak lub nie) mają odgadnąć jaka to bryła). Wiedza zdobyta przez uczniów: uczeń wie ile jest możliwych, różnych siatek sześcianu; potrafi uzupełnić niekompletną siatkę graniastosłupa i narysować model bryły budowanej z takiej siatki; zna podstawowe własności sześcianu, czworościanu; zna cechy charakterystyczne brył geometrycznych i potrafi jasno i precyzyjnie sformułować odpowiednie pytanie. Umiejętności zdobyte przez uczniów: uczeń kształci wyobraźnię przestrzenną; posiada umiejętność wyobrażenia sobie, jaka bryła powstanie z określonej siatki; potrafi z kartki papieru (bez sklejania) zbudować model czworościanu; - 296 - ma możliwość wykazania się płynnością, giętkością i oryginalnością myślenia; posiada umiejętność precyzyjnego określania własności figur przestrzennych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: W każdym z etapów zadania uczniowie prezentują efekty swojej pracy twórczej, są to karty z narysowanymi siatkami brył, karty z uzupełnianymi rysunkami, modele sześcianów i czworościanów. Zadanie 3: Konstruowanie wielokątów foremnych i wykonywanie modeli brył Instrukcje dla uczniów: Jak skonstruować wielokąty foremne? Jak narysować siatki odpowiednich brył i zbudować ich modele? (Trzyosobowe grupy uczniów wykonują konstrukcje wielokątów foremnych: trójkąta równobocznego, sześciokąta foremnego, kwadratu, pięciokąta foremnego i ośmiokąta foremnego, następnie rysują siatki odpowiednich brył i budują ich modele. Są to: graniastosłup prawidłowy trójkątny, graniastosłup prosty o podstawie trójkąta prostokątnego, graniastosłup prosty o podstawie trapezu różnobocznego, ostrosłup o podstawie rombu, ostrosłup prawidłowy czworokątny ścięty, ostrosłup prawidłowy sześciokątny). Wiedza zdobyta przez uczniów: uczeń zna pojęcie wielokąta foremnego; wie, co oznacza pojęcie „prawidłowy”; wie jak wygląda bryła ścięta; potrafi wykonać konstrukcję wielokąta foremnego. Umiejętności zdobyte przez uczniów: posiada umiejętność wykonywania konstrukcji geometrycznych; potrafi narysować siatkę odpowiedniej figury przestrzennej i z wykonanej siatki zbudować bryłę; ma umiejętność uczenia innych, wykazania się swoją wiedzą dla dobra grupy. - 297 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Uczniowie prezentują wykonane w grupach bryły. Już w trakcie pracy tj. konstrukcji, rysowania siatek i wykonywania brył – nastąpiła wymiana doświadczeń i konfrontacja efektów pracy poszczególnych grup między sobą. Zadanie 4: Przygotowanie informacji na temat brył archimedesowskich. Tworzenie siatek brył archimedesowskich i platońskich. Instrukcje dla uczniów: Jakie bryły powstaną jeśli wszystkie ściany będą przystającymi wielokątami foremnymi i z każdego wierzchołka będzie wychodziła taka sama ilość krawędzi? Jak wyglądają i jakie mają własności wielościany Archimedesa? Jak narysować siatki i sporządzić modele brył wielościanów platońskich i archimedesowych? (Uczniowie w trzyosobowych grupach szukają odpowiedzi na postawione pytania). Wiedza zdobyta przez uczniów: uczeń zna własności brył platońskich i archimedesowych; umie powiązać bryły platońskie z żywiołami i wszechświatem; zna pojęcie wielościanów archimedesowych (półforemnych) i wie, kto dokonał ich klasyfikacji. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafi wyszukać odpowiednie informacje dotyczące wielościanów platońskich i archimedesowych; wie jak wyglądają i jakie mają własności omawiane bryły; potrafi narysować siatkę i wykonać model bryły platońskiej; wykonuje model wielościanu archimedesowego z przygotowanej siatki; potrafi selekcjonować informacje i dokonywać wyboru najistotniejszych; umie współpracować w grupie i widzi korzyści płynące z takiej współpracy. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Sprawozdanie z działań i zaprezentowanie efektów pracy twórczej; Prezentacja wykonanych modeli brył i dekoracja sali. - 298 - Zadanie 5: Porównywanie wielkości i objętości figur przestrzennych Instrukcje dla uczniów: W jaki sposób porównać wielkości poszczególnych budowli?; Jakie wzory pozwalają porównać objętości i pola powierzchni figur przestrzennych?; Jaka jest zależność między objętością graniastosłupa i ostrosłupa jeśli ich podstawy są przystającymi wielokątami a ich wysokości są jednakowe? (Uczniowie w trzyosobowych grupach przygotowują potrzebne informacje dotyczące obliczania pola powierzchni i objętości brył. Przygotowują objętości odpowiednie ostrosłupa i doświadczenie graniastosłupa dla porównania z pytaniem). (zgodnie Po tej części w swoich grupach rozwiązują zadania na obliczanie pola powierzchni i objętości). Wiedza zdobyta przez uczniów: zna wzory na obliczanie pól figur płaskich i objętości brył; wie jaka jest zależność miedzy objętością graniastosłupa i ostrosłupa o takiej samej podstawie i wysokości; Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafi wykonać doświadczenie pokazujące zależność między objętością graniastosłupa i ostrosłupa o takiej samej podstawie i wysokości; posiada umiejętność obliczania pola powierzchni całkowitej i objętości określonej figury przestrzennej; stosuje poznane wzory i zależności w wielokątach i bryłach; potrafi współpracować w grupie i dzielić się z innymi swoją wiedzą. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Plansze z przydatnymi wzorami możliwymi do wykorzystania w trakcie rozwiązywania zadań; Rozwiązane zadania z rysunkami i analizą kolejnych etapów. - 299 - Zadanie 6: Zaprojektowanie obiektu w kształcie brył przestrzennych Instrukcje dla uczniów: W okolicy tej szkoły tuż przy rzece Niedźwiedź chcemy wybudować obiekt zbudowany z brył geometrycznych, który służyłby okolicznym (i nie tylko) mieszkańcom. Dwie niezależnie od siebie pracujące grupy wykonują odpowiednie projekty takich funkcjonalnych obiektów. Wiedza zdobyta przez uczniów: wie jaki budynek mógłby spełnić oczekiwania okolicznych mieszkańców. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafi dyskutować na temat potrzeb i funkcjonalności danego obiektu; potrafi współpracować z pozostałymi członkami grupy; umie wykorzystać swoją wiedzę w praktyce. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zdjęcia terenu, na którym miałby powstać zaprojektowany obiekt; Wykonanie modelu obiektu; Prezentacja wirtualnego projektu na tablicy multimedialnej. 6. Efekty projektu: Na każdym etapie realizacji projektu uczniowie zdobywali wiedzę i umiejętności potrzebne do rozwiązania postawionego w temacie projektu pytania. Namacalnymi efektami realizacji projektu są wytwory pracy uczniów, a to: plakaty, prezentacje, program komputerowy, wizualizacja obiektu. Ale są też walory niemierzalne: podmiotowe traktowanie każdego z uczniów, zgłębianie problemu z wykorzystaniem różnych możliwości badawczych, umiejętność prezentowania wiedzy, kreatywność. W trakcie realizacji tego projektu starałam się tak „kierować” przebiegiem zajęć, aby uczniowie oprócz zdobywania wiedzy i umiejętności przedmiotowych mieli możliwość kształcenia swoich kompetencji międzyprzedmiotowych. Kolejne zadania - 300 - pozwoliły więc uczniom ćwiczyć umiejętność pracy w grupie, komunikację interpersonalną, samoocenę, samodzielność, umiejętność planowania, kreatywność. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: W trakcie realizacji projektu ocenie podlegała przede wszystkim jakość działania uczniów. Grupa gimnazjalna, z którą pracowałam nie miała żadnych kłopotów z dokonywaniem samooceny, czy też wzajemnej oceny. Po wykonaniu każdego z wyznaczonych zadań (a także w trakcie) rozmawialiśmy i ocenialiśmy efekty podjętych działań. Na zakończenie pracy nad projektem przeprowadziliśmy ankietę ewaluacyjną dotyczącą atrakcyjności zajęć i oceniającą przydatność wiedzy i umiejętności zdobytych na zajęciach. Żaden z uczniów nie wskazał na małą ich atrakcyjność; wszyscy ocenili zajęcia jako bardzo atrakcyjne i atrakcyjne (4 i 5). Także wiedza i umiejętności (w ocenie uczniów) będą bardzo przydatne i przydatne (3 i 6). W mojej ocenie wszystkie zastosowane formy pracy pozwoliły rozwinąć uczniom ich kompetencje przedmiotowe i między-przedmiotowe. Doświadczenie tego projektu niewątpliwie pozwoliło znacznie poszerzyć ich wiedzę i umiejętności dotyczące figur przestrzennych. - 301 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje ogólne o zespole realizującym projekt 1. Powiat: suski 2. Nr POWUZ: 4 3. Miejsce POWUZ: Gimnazjum w Suchej Beskidzkiej 4. Symbol grupy: G-M-Gr II 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Sylwia Jasiewicz 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Kinga Sala, Piotr Pindel, Wojciech Karcz, Karolina Uznańska Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Cuda architektury zbudowane w kształcie brył złożonych – jak wykonać modele tych budynków w skali? 2. Czas realizacji projektu: 20 godzin – 4 spotkania 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: rozróżnia i określa bryły oraz ich własności, konstruuje modele brył, potrafi wyszukać i dopasować bryły do stworzenia budowli, potrafi stworzyć makietę osiedla, wioski, itp., znając zasadność użycia skali, zna pojęcie przekroju brył i oblicza pola przekrojów, oblicza powierzchnię, objętość brył, potrafi obliczyć kubaturę budynku, potrafi obliczyć powierzchnię fasad budynków i powierzchnię dachów, rozpoznaje lub zauważa w budowlach style architektoniczne, - 302 - zna zastosowanie stylów architektonicznych w budownictwie na przestrzeni wieków, opisuje językiem matematycznym i technicznym zagadnienia związane z budownictwem, logicznie argumentuje swoją wypowiedź, spójnie i precyzyjnie stosuje język matematyki. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Jakie są rodzaje wielościanów? Co to są wielościany foremne i ile ich jest? Czym charakteryzują się bryły platońskie? Jaka jest ich istota? Jak zbudować wielościan foremny? Jaką funkcję pełnią kopuły geodezyjne? Jakie jest ich zastosowanie? Jak wykonać model kopuły geodezyjnej w skali? Jakie musi spełnić konstrukcyjne warunki? Jakie bryły złożone otrzymamy łącząc wielościany z innymi bryłami obrotowymi? Jakie własności posiadają wielościany? Jakie bryły obrotowe otrzymamy wykonując obroty figur płaskich? W jaki sposób obliczamy objętość wielościanów i brył obrotowych? Jak obliczamy ich pole powierzchni? Jak obliczamy pola przekrojów? Co to jest kubatura budynku? Jak obliczamy powierzchnię fasad budynków i powierzchnię dachów? Jakie zastosowanie w budownictwie mają style architektoniczne? Jak wykorzystano bryły złożone w architekturze? Anaglify – co o takiego? Jak je zastosować przy rozwiązywaniu zadań ze stereometrii? - 303 - 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów: Zadanie 1: Wyszukanie przykładów wykorzystania brył przestrzennych w architekturze. Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować prezentację multimedialną na temat: Jak wykorzystano bryły złożone w architekturze? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają rodzaje brył obrotowych i wielościanów. znają bryły zastosowane w budownictwie w otaczającym ich świecie. wiedzą, jakie bryły są najczęściej wykorzystywane w architekturze. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią podać przykłady brył złożonych z rzeczywistości i rozpoznawać je wokół siebie. potrafią przedstawić temat w prezentacji spójnie, ciekawie i przejrzyście. opisują językiem matematycznym i technicznym zagadnienia związane z budownictwem. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Przedstawienie prezentacji, omówienie zastosowania w trakcie pokazu. Zadanie 2: Zastosowanie w budownictwie stylów architektonicznych Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować prezentację multimedialną na temat: Jakie zastosowanie w budownictwie mają style architektoniczne? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają style architektoniczne. znają zastosowanie stylów w otaczającym ich świecie na przestrzeni wieków. znają przykłady budowli wybudowanych w danym stylu. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią przedstawić temat w prezentacji spójnie, ciekawie i przejrzyście. rozpoznają style w konkretnych budowlach. potrafią usystematyzować cechy charakterystyczne dla stylów. - 304 - opisują językiem matematycznym i technicznym zagadnienia związane z budownictwem. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Przedstawienie prezentacji, omówienie zastosowania w trakcie pokazu. Zadanie 3: Przygotowanie prezentacji nt. brył platońskich Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować prezentację multimedialną na temat: Czym charakteryzują się bryły platońskie? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają pojęcie brył platońskich. znają zastosowanie ww brył w matematyce. znają definicje, wzory i własności tych brył. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią omówić własności brył platońskich. potrafią przedstawić temat w prezentacji spójnie, ciekawie i przejrzyście. spójnie i precyzyjnie stosują język matematyki. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Przedstawienie prezentacji, omówienie zastosowania w trakcie pokazu. Zadanie 4: Budowanie modeli brył platońskich Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować plakat na temat: Jaka jest istota brył platońskich? Zbudujcie kilka brył platońskich wg metody origami: Jak zbudować wielościan foremny? Jakie własności muszą zostać uwzględnione, by powstała właściwa foremna bryła? Opracujcie wstępnie ich własności. Wiedza zdobyta przez uczniów: znają pojęcie brył platońskich. znają zastosowanie ww brył w matematyce. znają definicje, wzory i własności tych brył. umiejętności zdobyte przez uczniów: - 305 - konstruują modele brył. obliczają powierzchnię, objętość brył . rozróżniają i określają bryły oraz ich własności. rozróżniają figury płaskie w przestrzeni. rozwiązują zadania dotyczące brył. potrafią wykonać bryły dokładnie, starannie i estetycznie. potrafią przedstawić temat na plakacie spójnie, ciekawie, starannie, przejrzyście i estetycznie. spójnie i precyzyjnie stosują język matematyki. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zaprezentowanie plakatu i wykonanych brył, omówienie własności w trakcie pokazu. Zadanie 5: Konstruowanie brył szkieletowych Instrukcje dla uczniów, ilość uczniów realizujących instrukcje: Wypełnijcie karty informacyjne o wielościanach platońskich: Co wpływa na to, że bryły nazwiemy platońskie? Jakie możecie wskazać w nich własności i zależności? Wykonajcie szkieletowe bryły platońskie z odpowiednich elementów (Kugeli – kuleczki i patyczki): Jakie własności tych brył pozwalają nam je zbudować? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają pojęcie brył platońskich. znają zastosowanie ww brył w matematyce. znają definicje, wzory i własności tych brył. Umiejętności zdobyte przez uczniów: obliczają powierzchnię, objętość brył . rozróżniają i określają bryły oraz ich własności. rozróżniają figury płaskie w przestrzeni. rozwiązują zadania dotyczące brył. konstruują modele brył platońskich. potrafią uzupełnić karty spójnie, starannie, przejrzyście i estetycznie. spójnie i precyzyjnie stosują język matematyki. logicznie argumentują swoją wypowiedź. - 306 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zaprezentowanie kart informacyjnych, omówienie własności, stworzenie port folio. Zadanie 6: Opracowanie puzzli dotyczących brył Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować komplet puzzli dotyczących brył zgodnie z instrukcją. Jakie własności posiadają wielościany? Jakie bryły obrotowe otrzymamy wykonując obroty figur płaskich? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają pojęcie brył, ich własności, wzorów i definicji. znają zastosowanie ww brył w matematyce. Umiejętności zdobyte przez uczniów: obliczają powierzchnię, objętość brył . rozróżniają i określają bryły oraz ich własności. rozwiązują zadania dotyczące brył. potrafią wykonać puzzle dokładnie, starannie i estetycznie. spójnie i precyzyjnie stosują język matematyki. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Puzzle „piankowe” – układanie na czas + nazywanie = konkurs między podgrupami. Zadanie 7: Wykonanie makiety budowli, które są cudami architektury Instrukcje dla uczniów: Wykonajcie wstępnie makiety budowli będących cudami architektury. Zastanówcie się, z jakich brył są wykonane, jak przedstawić je w skali? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają rodzaje brył obrotowych i wielościanów. znają bryły zastosowane w budownictwie w otaczającym ich świecie. wiedzą, jakie bryły są najczęściej wykorzystywane w architekturze. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią podać przykłady brył złożonych z rzeczywistości i rozpoznawać je wokół siebie. potrafią stworzyć makietę osiedla, wioski, itp., znając zasadność użycia skali. - 307 - potrafią wyszukać i dopasować bryły do stworzenia budowli. potrafią wykonać budowle dokładnie, starannie i estetycznie, z użyciem skali (makieta) . opisują językiem matematycznym i technicznym zagadnienia związane z budownictwem. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zaprezentowanie wykonanych makiet, przedstawienie najważniejszych informacji o danych budowlach, omówienie matematycznych własności w trakcie pokazu. Zadanie 8: Opracowanie informacji na temat budowli, które są cudami architektury Instrukcje dla uczniów: Odszukajcie informacje o omawianych budynkach – cudach architektury. Jakie informacje dotyczą konkretnych budowli? Co powinno zawierać port folio? Jakie bryły złożone otrzymamy, łącząc wielościany z innymi bryłami obrotowymi? Przygotujcie karty opisowe każdej budowli. Co to jest kubatura budynku? Jak obliczamy powierzchnię fasad budynków i powierzchnię dachów? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają istotne informacje o budowlach przedstawianych na makietach. znają bryły zastosowane w budownictwie w otaczającym ich świecie. wiedzą, jakie bryły są najczęściej wykorzystywane w architekturze. Umiejętności zdobyte przez uczniów: rozróżniają i określają bryły oraz ich własności, odszukując je w rzeczywistych budynkach i makiecie. potrafią uzupełnić karty port folio spójnie, starannie, przejrzyście i estetycznie. spójnie i precyzyjnie stosują język matematyki. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zaprezentowanie wykonanych i uzupełnionych kart opisowych budowli. Przedstawienie zdobytych informacji o danych budowlach, podsumowanie i uzupełnienie port folio. - 308 - Zadanie 9: Wykonanie modelu kopuły geodezyjnej w skali Instrukcje dla uczniów: Wykonajcie kopuły geodezyjne jako istotny element Kosmicznego Muzeum Przeszłości „Pod Kopułami”: Jak wykonać model kopuły geodezyjnej w skali? Jakie musi spełnić konstrukcyjne warunki? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają istotę konstrukcji kopuły geodezyjnej. znają jej własności. znają zastosowanie kopuł geodezyjnych w architekturze. Umiejętności zdobyte przez uczniów: konstruują modele brył. potrafią zbudować kopułę geodezyjną w skali. potrafią zastosować kopułę jako budowlę. potrafią obliczyć jej powierzchnię. potrafią wykonać kopuły starannie i estetycznie. opisują językiem matematycznym i technicznym zagadnienia związane z budownictwem. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zaprezentowanie wykonanych kopuł geodezyjnych. Omówienie warunków konstrukcji kopuły. Zadanie 10: Zastosowanie i funkcje kopuły geodezyjnej Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować prezentację multimedialną na temat: Jaką funkcję pełnią kopuły geodezyjne? Jakie jest ich zastosowanie? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają istotę konstrukcji kopuły geodezyjnej. znają jej własności. znają zastosowanie kopuł geodezyjnych w architekturze. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią podać przykłady wykorzystania kopuł geodezyjnych w architekturze. potrafią scharakteryzować kopułę i omówić jej własności w praktyce. - 309 - potrafią zastosować kopułę jako budowlę (np. do makiety – w skali). potrafią obliczyć jej powierzchnię. potrafią przedstawić temat w prezentacji spójnie, ciekawie i przejrzyście. opisują językiem matematycznym i technicznym zagadnienia związane z budownictwem. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Przedstawienie prezentacji, omówienie zastosowania w trakcie pokazu. Zadanie 11: Opracowanie układanki – rozsypanki „Dopasuj rysunki, wzory, definicje…” Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować układankę - rozsypankę: „Dopasuj rysunki, wzory, definicje…” oraz plakat „Bryły na wesoło”. W jaki sposób obliczamy objętość wielościanów i brył obrotowych? Jak obliczamy ich pole powierzchni? Jak obliczamy pola przekrojów? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają definicje, wzory i własności brył. znają twierdzenia zastosowane do obliczania parametrów brył. Umiejętności zdobyte przez uczniów: obliczają powierzchnię, objętość brył oraz pola przekrojów. rozróżniają i określają bryły oraz ich własności, potrafią je scharakteryzować. rozpoznają wielościany i bryły obrotowe. potrafią przedstawić temat w prezentacji spójnie, ciekawie i przejrzyście. spójnie i precyzyjnie stosują język matematyki. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zaprezentowanie plakatu, omówienie własności w trakcie pokazu. Konkurs między podgrupami - układanka - rozsypanka: „Dopasuj rysunki, wzory, definicje…” – na punkty. - 310 - Zadanie 12: Opracowanie plakatu i zadań nt. Anaglify – jak je zastosować przy rozwiązywaniu zadań ze stereometrii Instrukcje dla uczniów: Proszę przygotować plakat i zadania dotyczące zagadnienia: Anaglify – jak je zastosować przy rozwiązywaniu zadań ze stereometrii? W jaki sposób obliczamy objętość wielościanów i brył obrotowych? Jak obliczamy ich pole powierzchni? Wiedza zdobyta przez uczniów: znają pojęcie anaglify. znają zastosowanie anaglifów w matematyce. znają definicje, wzory i własności brył. znają pojęcie przekroju brył i ich pól. Umiejętności zdobyte przez uczniów: obliczają powierzchnię, objętość brył oraz pola przekrojów. rozróżniają i określają bryły oraz ich własności. potrafią wykorzystać anaglify do rozwiązywania zadań ze stereometrii. rozróżniają figury płaskie w przestrzeni. rozwiązują zadania dotyczące brył. potrafią przedstawić temat na plakacie spójnie, ciekawie, starannie, przejrzyście i estetycznie. spójnie i precyzyjnie stosują język matematyki. logicznie argumentują swoją wypowiedź. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Zaprezentowanie plakatu, omówienie zastosowania w trakcie pokazu. Rozwiązywanie zadań metodą „stacji” – przy różnych stanowiskach zróżnicowany poziom trudności zadań. 6. Efekty projektu: prezentacje multimedialne, puzzle, układanki, karty pracy, port folio, plakaty, wystawa – muzeum makiet dla innych grup w POWUZ, poszerzenie wiedzy w zakresie tematu projektu, nabycie umiejętności przedmiotowych i ponadprzedmiotowych. - 311 - 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: karta oceny projektu uwzględniająca kolejne zadania wykonane przez grupę (dot. zawartości merytorycznej, zgodności z instrukcją, pomysłowość, atrakcyjność prezentacji) ocena poprawności merytorycznej w trakcie rozwiązywania zadań, puzzli, rozsypanek, itp. współzawodnictwo między podgrupami w czasie mini – konkursów (wzajemne ocenianie poprawności wykonania zadań) (punkty do ostatecznej klasyfikacji) dyskusja w grupie nad zasadnością pracy nad tematem subiektywna ocena innych grup zwiedzających wystawę ankieta dotycząca pracy nad projektem - 312 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje ogólne o zespole realizującym projekt 1. Powiat: tarnowski 2. Nr POWUZ: V 3. Miejsce POWUZ: TARNÓW 4. Symbol grupy: G - M - GR I 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Ewa Barszcz 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Beata Czernecka, Patrycja Duda, Anastasia Gabiga, Borys Kuca, Monika Podstawska, Anna Świętnicka, Wiktoria Typer, Mateusz Waśko Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: „Cuda architektury zbudowane w kształcie brył złożonych – jak wykonać modele tych budynków w skali?”. 2. Czas realizacji projektu: 15 g., 3 spotkania 3. Cele operacyjne projektu: uczeń wykorzystuje prawa i zasady matematyczne w życiu uczeń dostrzega bryły przestrzenne w architekturze uczeń potrafi obserwować figury, wyróżniać ich elementy, opisywać własności, rysować figury przestrzenne oraz czytać rysunki tych figur, wykonywać modele i znajdować ich przekroje uczeń umiejętnie wykorzystuje technologie komputerową do rozwiązywania problemów uczeń bada style w architekturze i ich cechy charakterystyczne uczeń potrafi rozróżnić budowle w kraju i na świecie o kształcie brył złożonych uczeń sporządzi modele niektórych budowli w skali - 313 - 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu 1. Jak wykorzystano bryły złożone w architekturze? 2. W jaki sposób rozpoznać w otoczeniu budowle w kształcie brył geometrycznych? 3. Cuda architektury w kraju i na świecie? 4. Jak zaprojektować siatki znanych budowli w skali? 5. Jak sporządzić makietę budowli zbudowanych z figur przestrzennych? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Przygotowanie informacji o cudach architektury w różnych częściach świata. Instrukcje dla uczniów: Poszukaj informacji o cudach architektury w różnych częściach świata, jaki styl architektoniczny reprezentują, jakie są cechy charakterystyczne tego stylu, z jaki figur przestrzennych są zbudowane? Wiedza zdobyta przez uczniów: cuda architektury na różnych kontynentach wraz zarysem historycznym, rodzaje stylów architektonicznych oraz ich cechy Umiejętności zdobyte przez uczniów: umiejętność rozpoznawania stylów architektonicznych, umiejętność dostrzegania figur przestrzennych w otaczającym nas świecie Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacje Power Point z elementami wykładu Zadanie 2: Klasyfikowanie figur przestrzennych Instrukcje dla uczniów: Jakie można podzielić figury przestrzenne, omówić własności, nazewnictwo. Wiedza zdobyta przez uczniów: własności figur przestrzennych, znajomość klasyfikacji figur przestrzennych Umiejętności zdobyte przez uczniów: rozpoznawanie figur przestrzennych i ich poprawne nazywanie, - 314 - rysowanie figur przestrzennych, umiejętność obliczania pola i objętości tych figur, umiejętność rozwiązywania zadań dotyczących brył. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: plansze Zadanie 3: Opracowanie informacji o bryłach platońskich Instrukcje dla uczniów: Wyjaśnić pojęcie brył platońskich, podać przykłady, kto i dlaczego je odkrył? Wiedza zdobyta przez uczniów: co to są bryły platońskie, własności brył platońskich Umiejętności zdobyte przez uczniów: umiejętność rozpoznawania brył platońskich, umiejętność wykonywania modeli figur platońskich Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja oraz wykonane modele Zadanie 4: Opracowanie informacji o figurach niemożliwych Instrukcje dla uczniów: Wyjaśnić, jakie figury nazywamy niemożliwymi , podać przykłady Wiedza zdobyta przez uczniów: co to są figury niemożliwe, Umiejętności zdobyte przez uczniów: umiejętność rozpoznawania figur niemożliwych, redagowanie artykułu prasowego. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: prezentacja Power Point oraz napisany artykuł o figurach niemożliwych Zadanie 5: Budowa makiety Tadż Mahal Instrukcje dla uczniów: Wybrać, jakie bryły wykorzystane zostaną w makiecie, jakie będą ich wymiary, wykonać projekt makiety na płaszczyźnie - 315 - Wiedza zdobyta przez uczniów: historia powstania Tadż Mahal, własności figur przestrzennych, Umiejętności zdobyte przez uczniów: obliczanie długości odcinków w skali(wykorzystanie arkusza Excela) , sporządzanie projektu na płaszczyźnie, projektowanie siatek figur przestrzennych potrzebnych do stworzenia makiety, wykonywanie modeli figur przestrzennych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: makieta Tadź Mahal 6. Efekty projektu: Uczniowie potrafią rozpoznać wykorzystane figury przestrzenne wokół siebie i architekturze. Zapoznali się również z bryłami platońskimi ( wykonali przykładowe modele tych brył) oraz napisali artykuł dotyczący figur niemożliwych. Wyszukali na poszczególnych kontynentach najpiękniejsze obiekty i omówili poszczególne elementy obserwowanych budowli. Wykonali model wybranego „cudu architektury”. Na zakończenie prac nad projektem, rozwiązali zadania kształtujące wyobraźnie przestrzenną oraz zadania wykorzystujące nabyte umiejętności dotyczące figur przestrzennych. W trakcie realizacji projektu korzystali z technologii komputerowej, przygotowując prezentacje w Power Point lub korzystając z Excela przy przeliczaniu wymiarów budowli w skali. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: Ocena prac w projekcie odbywała się na bieżąco poprzez opiniowanie materiałów przygotowanych przez uczniów, były to wypowiedzi ustne wygłaszane prze uczestników projektu oraz opiekuna. Na zakończenie realizacji projektu odbyła się dyskusja na temat stopnia realizacji zaplanowanych celów. O jakości pracy wykonanej przez uczestników podczas prac nad projektem, uczniowie wypowiedzieli się w ankiecie ewaluacyjnej. - 316 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje ogólne o zespole realizującym projekt 1. Powiat: krakowski 2. Nr POWUZ: VIII 3. Miejsce POWUZ: Zespół Szkół w Michałowicach ul. Jana Pawła II 1 32-091 Michałowice 4. Symbol grupy: G-M-Gr I ( grupa gimnazjalna) 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Anna Słowikowska 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Natalia Boroń, Anna Wójcik, Anna Mól, Wojciech Kowalski, Wojciech Kochel, Jakub Chwastek, Jakub Tymiński, Michał Stach, Grzegorz Minior, Paweł Krygowski Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jak upływ czasu zmienia środowisko, otoczenie oraz inne aspekty życia lub nauki ? 2. Czas realizacji projektu: 15 godzin –3 spotkania 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: rozumie, że upływ czasu jest pojęciem względnym, zna jednostki czasu z przeszłości i dzisiaj, potrafi zamieniać jednostki czasu, zna historię zegara i kalendarza, zna różne przyrządy do mierzenia czasu i potrafi mierzyć jego upływ, dostrzega zmiany w środowisku związane z upływem czasu, dostrzega i omawia zmiany zachodzące w ludzkim organizmie wraz z upływem czasu, - 317 - umie przeprowadzać obserwacje środowiska dotyczące zachodzących zmian, potrafi określić wiek niektórych roślin i zwierząt, potrafi obliczyć wiek Ziemi i Wszechświata, zna kolejne etapy ewolucji Ziemi, człowieka, gwiazdy podobnej do Słońca, Wszechświata, wie jak powstawały, kształtowały się bądź zmieniały kolejne teorie naukowe na przykładzie matematyki i fizyki, zna historię podróży kosmicznych, dostrzega zagrożenia dla Ziemi i ludzi spowodowane rozwojem cywilizacji, rozwiązuje zadania praktyczne związane z upływem czasu, obliczaniem wieku roślin itp. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Jak opisać upływ czasu? Jak dokonać obserwacji przyrodniczych i astronomicznych świadczących o upływie czasu? W jaki sposób wykorzystywano jednostki czasu w przeszłości? (jakie jednostki czasu?) W jaki sposób opisywano, odmierzano upływ czasu dawniej ? Czy kalendarze Używane przez starożytne cywilizacje i kultury istotnie różnią się od stosowanego dzisiaj kalendarza? Jakim dniem tygodnia był pierwszy dzień naszej ery? W jaki sposób oszacować, podać godzinę bez zegarka? Jakich przyrządów używamy do pomiaru czasu obecnie? Który zegar wybrać, aby dokładnie odmierzyć czas? W jaki sposób zbudować zegar w domu? Czy w tej chwili w każdym miejscu na Ziemi jest godzina 16? Kiedy powstał Wszechświat? Skąd o tym wiemy? Jak obliczyć wiek Ziemi? Jak ustalić (obliczyć) wiek Wszechświata? W jaki sposób określić wiek różnych przykładów przyrody ożywionej i nieożywionej? Jakie wydarzenia i jacy ludzie, mieli największy wpływ na rozwój matematyki? - 318 - Które teorie matematyczne, fizyczne wskażesz jako istotne dla opisu przemijającego czasu? Jak działał komputer faraona? Czy znał wszystkie symbole matematyczne naszych czasów? Jak zmieniała się Ziemia w czasie ewolucji? Jak zmieniał się wygląd człowieka w czasie ewolucji? Jak zmienia się wygląd współczesnego człowieka w czasie jego życia? Człowiek i przyroda – wrogowie czy przyjaciele w kontekście upływającego czasu? Jak upływ czasu zmienia środowisko i otoczenie w którym żyjesz? Jak długo będzie istnieć Ziemia? Jak opisać życie i śmierć gwiazdy? Jak zmienia się gwiazda w czasie ewolucji? Jak dowiedzieć się o narodzinach gwiazdy? Czy możliwa jest podróż w czasie? Jak zaplanować podróż na Marsa? (lub inne dowolne miejsce w kosmosie) Dokąd zmierza nasza cywilizacja? Era podróży kosmicznych – daleka czy bliska przyszłość? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Mierzenie czasu dawniej i dziś. Ustalanie jakim dniem tygodnia jest dowolna data. Instrukcje dla ucznia: Jakim dniem tygodnia był pierwszy dzień naszej ery? Odszukaj informacje potrzebne do ustalenia jakim dniem tygodnia jest dowolna data naszego kalendarza. Jak opisujemy (dzielimy) czas? – jednostki czasu, wielokrotności i podwielokrotności jednostek. Oszukaj informacje o jednostkach czasu stosowanych dawniej i dzisiaj. Ustal zależności pomiędzy tymi jednostkami. Uwzględnij w prezentacji odpowiednie definicje zapisane w Układzie SI. Czy w starożytności używano kalendarza? Odszukaj informacje dotyczące kalendarzy stosowanych przez różne kultury, cywilizacje, religie. Określ wady i zalety poszczególnych kalendarzy. Omów najważniejsze założenia tych kalendarzy. Zbierz informacje i przygotuj ciekawą prezentację dla kolegów. - 319 - Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń: wyjaśnia teoretyczne podstawy podziału czasu, budowania kalendarzy, wylicza przykłady kalendarzy, którymi posługiwały się różne narody, cywilizacje, kultury i religie, wylicza wady i zalety omawianych kalendarzy, wyjaśnia znaczenie terminów związanych z czasem (doba, rok, miesiąc itd.), wyjaśnia przyczynę występowania dnia i nocy, wyjaśnia metodę ustalania dnia tygodnia dla dowolnej daty i wie jakim dniem tygodnia był pierwszy dzień naszej ery. Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: zamienia poprawnie jednostki czasu, stosuje kalendarz wieczysty do ustalania dnia tygodnia dla określonej daty, porównuje rodzaje kalendarzy, określa różnice między nimi, analizuje ruch obiegowy i obrotowy Ziemi oraz podaje jego konsekwencje , charakteryzuje kalendarz gregoriański i porównuje jego założenia z kalendarzem juliańskim. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Uczniowie rozpoczęli prezentację od przeprowadzenia krótkiego quizu na temat „Czy wszystko wiesz o kalendarzu?”. Informacje dotyczące kalendarzy omówili w formie referatów w oparciu o przygotowane plakaty. Przygotowali również krótką prezentację multimedialną dotyczącą jednostek czasu oraz ciekawostek związanych z jednostkami czasu. Prezentację zakończyli zestawem zadań związanych z zamianą jednostek oraz innymi problemami związanymi z pojęciem czasu. Zestaw zadań rozwiązali wszyscy uczniowie grupy. Instrukcje dla ucznia: Z zegarem czy bez - jak odmierzysz upływ czasu? Odszukaj i przygotuj informacje na poniższe tematy: Jak ustalić czas/ godzinę bez zegarka? – odszukaj informacje na temat różnych sposobów szacowania upływu czasu lub ustalania aktualnej godziny, bez użycia zegarka. - 320 - Skąd się biorą różnice czasu na Ziemi? Ustal aktualną godzinę u kolegi w USA, Japonii itd.- przedstaw przyczyny różnicy czasu na Ziemi. Wyjaśnij w jaki sposób obliczyć czas słoneczny miejscowy w dowolnym miejscu na Ziemi. Krótka, czy długa historia zegara? – wybierz i opisz najistotniejsze wydarzenia dotyczące historii zegara. Ustal jakich zegarów używano na przestrzeni dziejów. Która godzina? - zegary mechaniczne , sprężynowe i precyzyjne- przygotuj informacje dotyczące zasady działania, omów wady i zalety poszczególnych typów zegarów. Przygotuj ciekawą prezentację dla swoich kolegów. Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń: wyjaśnia sposoby określania czasu bez użycia zegarka, wymienia następstwa ruchu obrotowego Ziemi (pozorny dobowy ruch Słońca i innych gwiazd po niebie; występowanie dnia i nocy; spłaszczenie Ziemi przy biegunach; różnica czasu słonecznego pomiędzy miejscami położonymi na różnych południkach). nazywa czasy na kuli ziemskiej (czas słoneczny czyli czas miejscowy, czas uniwersalny, czas strefowy, czas urzędowy), strefy czasowe na Ziemi. wylicza przykłady mniej lub bardziej skomplikowanych przyrządów służących do pomiaru czasu, streszcza historię zegarów Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: określa przybliżony czas bez użycia zegarka, stosuje obliczenia zegarowe w zadaniach praktycznych, analizuje przyczynę wprowadzenia stref czasowych i międzynarodowej linii zmiany daty. posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi. określa nazwy stref czasowych, w których obrębie położona jest Polska. rozwiązuje zadania związane z obliczaniem czasu słonecznego danego miejsca na podstawie jego położenia matematyczno – geograficznego. - 321 - ustala, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Prezentacja multimedialna w której zostały przedstawione informacje dotyczące rodzajów zegarów, w tym omówiono zegar biologiczny i kwiatowy. Następnie uczniowie przedstawili krótki referat dotyczący stref czasowych na Ziemi oraz przykładowe zadania związane z obliczaniem czasu słonecznego w dowolnym miejscu na Ziemi. Przygotowali również plany budowy ( dokumentację techniczną) oraz potrzebne elementy do wykonania zegara wahadłowego ( z przyczyn technicznych – silnik o małej mocy - wynalazek nie zadziałał). Podsumowanie prezentacji to gra pod tytułem: „Historia jednego wynalazku”. Uczniowie przygotowali na kartonach najważniejsze wydarzenia z historii zegara. Zadaniem pozostałych uczniów było zaproponować odpowiednią datę i umieścić odpowiednio na osi czasu. Zadanie 3: Ustalanie wieku np. wszechświata, Ziemi Instrukcje dla ucznia: Jak ustalić (obliczyć) wiek: a) Wszechświata, Ziemi, b) Skamieniałości i wykopalisk archeologicznych, c) Innych przykładów przyrody ożywionej i nieożywionej? Odszukaj informacje na zadane powyżej tematy. Odszukaj wzory i zależności stosowane w obliczaniu wieku. Podaj przykłady zastosowania tych zależności. Czy w życiu codziennym spotkasz się z sytuacją, w której będziesz mógł wykorzystać takie umiejętności? Podaj przykłady takich sytuacji. Przygotuj interesującą prezentację dla grupy. Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń: wylicza różne teorie powstania wszechświata, wie że moment powstania wszechświata według jednej z teorii nazywany jest Wielkim Wybuchem, wyjaśnia, że w momencie powstania wszechświata się jego ekspansja, a to oznacza powstanie czasu i przestrzeni nazywa i omawia poszczególne etapy ewolucji Wszechświata, - 322 - rozpoczęła objaśnia czasu połowicznego zaniku, definiuje pojęcie źródła promieniotwórczego, wyjaśnia sposoby obliczania wieku dla różnych przykładów np.: drzew, zwierząt, kamieni itp., Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: analizuje różne poglądy na budowę Wszechświata i Układu Słonecznego, zapisuje i interpretuje prawo zaniku promieniotwórczego, wykładniczą zależność od czasu aktywności, oblicza liczbę jąder promieniotwórczych po czasie równym wielokrotności czasu połowicznego zaniku, określa wiek drzew i innych przykładów, na podstawie zebranych wcześniej informacji, analizuje kolejne etapy ewolucji Ziemi, Wszechświata, człowieka, Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Efekty swojej pracy uczniowie zaprezentowali w formie krótkiego wykładu pt: „Jak obliczyć wiek …”. Zaprezentowali następnie ciekawy zestaw zadań tematyką obejmujących tematy poruszone w wykładzie. Druga część prezentacji miała formę ćwiczeniową (warsztatową). Na podstawie informacji podanych w treści zadania obliczano wiek drzew, niektórych zwierząt, na podstawie fotografii lub opisów określano wiek ludzi, zwierząt. Przedstawiona w dalszej części prezentacja multimedialna tematyką obejmowała kolejne etapy ewolucji Wszechświata, Ziemi i człowieka. Zadanie 4: Przybliżenie sylwetek matematyków, którzy mieli najistotniejszy udział w rozwoju światowej nauki. Instrukcje dla ucznia: Matematyczna oś czasu – Jakie wydarzenia i jacy ludzie, mieli największy wpływ na rozwój matematyki? Historia liczb, systemów liczbowych oraz matematycznego zapisu to tylko nieliczne dowody na to, że upływ czasu ma ogromne znaczenie dla rozwoju nauki. Omów najistotniejsze fakty i przybliż sylwetki matematyków, którzy Twoim zdaniem mieli najistotniejszy udział w rozwoju światowej nauki. - 323 - Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń: wymienia nazwiska najsłynniejszych matematyków oraz ich wkład w rozwój nauki, omawia chronologię najistotniejszych odkryć matematycznych, podaje wkład polskich matematyków w rozwój światowej nauki, wymienia tytuły najwybitniejszych dzieł matematycznych oraz ich autorów. Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń : analizuje wkład różnych osób w rozwój światowej nauki, analizuje historie największych odkryć matematycznych, porównuje czas wprowadzania kolejnych symboli matematycznych, omawia i analizuje rozwój matematyki w różnych aspektach: np. liczby niewymierne, historia 0 itp. porównuje starożytne systemy liczbowe, sprawnie wykonuje obliczenia w wybranych systemach, ocenia odkrycia naukowe polskich matematyków, Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Uczniowie przygotowali i omówili kilkanaście wydarzeń, które ich zdaniem były najważniejsze w historii matematyki – zaznaczyli je na osi czasu. Uporządkowali chronologicznie największe matematyczne teorie. Przygotowali również portrety i przybliżyli sylwetki najsłynniejszych matematyków. Następnie przeprowadzili konkurs ”Wybory matematyka wszech czasów” . Konkurs polegał na przygotowaniu portretu, prezentacji osiągnięć naukowych lub przygotowaniu krótkiej scenki z życia matematyka itp. W ten sposób pozostali uczniowie grupy przygotowującej projekt ustalili wspólnie, które nazwiska należy zamieścić w głównej prezentacji. Zadanie 5: Wpływ czasu na środowisko i otoczenie Instrukcje dla ucznia: Jak upływ czasu zmienia środowisko i otoczenie? Człowiek, a upływ czasu. Odszukaj informacje i przygotuj prezentację na następujące pytania: Jak zmieniała się Ziemia w czasie ewolucji? (weź pod uwagę kilka aspektów, np.: wygląd, klimat, zasoby naturalne itp.) - 324 - Ochrona środowiska naturalnego- moda czy obowiązek dla naszego pokolenia? Jak zmieniał się wygląd człowieka w czasie ewolucji? Jak zmienia się wygląd współczesnego człowieka w czasie jego życia? Człowiek i przyroda – wrogowie czy przyjaciele w kontekście upływającego czasu? Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń: wymienia sposoby ochrony przyrody, wymienia odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody, wyjaśnia zagrożenia różnorodności biologicznej spowodowane działalnością człowieka, podaje międzynarodowe formy ochrony przyrody, wyjaśnia współczesne poglądy na pochodzenie człowieka, nazywa okresy rozwojowe człowieka, zmiany biologiczne i psychiczne w poszczególnych okresach rozwojowych człowieka. wyjaśnia znaczenie pojęć: dojrzałość biologiczna, psychiczna, społeczna, definiuje pojęcie antropogeneza, charakteryzuje wybrany etap antropogenezy, Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń : dostrzega zmiany w środowisku, otoczeniu związane z upływem czasu, ocenia zmiany w środowisku związane z działalnością człowieka, analizuje różne sposoby zapobiegania i niwelowania negatywnych oddziaływań człowieka na środowisko, proponuje działania w ramach ochrony środowiska i przyrody, przewiduje zagrożenia dla współczesnej cywilizacji wynikające z nieracjonalnego korzystania z zasobów przyrody, charakteryzuje etapy antropogenezy na podstawie Hominidów, charakteryzuje okresy rozwojowe człowieka, analizuje zmienność potrzeb człowieka w czasie życia. - 325 - drzewa rodowego Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Do prezentacji przygotowanych materiałów uczniowie zorganizowali sesję naukową. Przedstawili zebrane informacje w formie wykładów, referatów - w oparciu o plakaty, atlasy anatomiczne, grafiki pobrane z Internetu. Jeden z uczniów omawiając okresy rozwojowe człowieka przygotował mini wystawę zdjęć pochodzących z rodzinnego albumu. Na wystawie pokazał zdjęcia pochodzące z różnych okresów życia swojego dziadka i ojca. Jako podsumowanie zaproponowany został konkurs plastyczny na temat „Ziemia i jej mieszkańcy za 200 lat”. Przygotowane prace zostały przedstawione i szczegółowo omówione. Zadanie 6: Przygotowanie informacji na temat dokąd zmierza nasza cywilizacja Instrukcje dla ucznia: Dokąd zmierz nasza cywilizacja? Odszukaj informacje i przygotuj prezentację dla kolegów obejmującą poniższe zagadnienia: Jak długo będzie istnieć Ziemia? Podaj przykłady teorii naukowych oraz przykłady innych katastroficznych wizji końca świata. Życie i śmierć gwiazd. – Przygotuj informacje dotyczące ewolucji gwiazd, w tym życia Słońca. Oblicz po jakim czasie dowiemy się, że zgasło Słońce lub inna gwiazda . Jak często dowiadujemy się o narodzinach Gwiazdy? Era podróży kosmicznych – daleka czy bliska przyszłość? Czy możliwe są podróże w czasie? Zapisz postulaty szczególnej teorii względności i omów konsekwencje. Zaproponuj przykładowe zadania dla zastosowania tej teorii. Wiedza zdobyta przez uczniów: Uczeń: nazywa kolejne etapy ewolucji gwiazd, omawia ewolucję gwiazdy podobnej do Słońca, podaje treść postulatów szczególnej teorii względności, objaśnia pojęcie czasoprzestrzeni, wyjaśnia, że teoria ta dotyczy opisu zjawisk fizycznych w nieinercjalnych układach odniesienia, wylicza czas dotarcia informacji o zdarzeniu, wylicza kolejne etapy podboju kosmosu przez człowieka, - 326 - Umiejętności zdobyte przez uczniów: Uczeń: określa cechy gwiazdy w poszczególnych etapach jej ewolucji na podstawie diagramu H-R, analizuje modele dalszej ewolucji Wszechświata, rozwiązuje zadania, w których stosuje wzory na dylatację czasu, kontrakcję długości posługując się przykładami omawia dylatację czasu, analizuje znaczenie stałej Hubble’a i definiuje jej jednostkę przewiduje skutki działalności człowieka na przestrzeni wieków, ocenia prowadzone próby ochrony przyrody, proponuje rozwiązania mające na celu przetrwanie gatunku, również ludzi, dostrzega ogromne możliwości podróży kosmicznych i ekspansji kosmosu przez człowieka, Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Prezentacja multimedialna obejmująca tematyką ewolucję gwiazd i historię podróży kosmicznych. W dalszej części uczniowie przygotowali i poprowadzili w formie debaty posiedzenie na temat „Dokąd zmierz ludzkość i czy jest to właściwa droga?” Ostatnia część prezentacji to wykład dotyczący teorii względności, jej postulatów, zastosowań. Podsumowanie dyskusji uczniów to postulat konieczności opisania i wyjaśnienia rzeczywistości przy pomocy jednej teorii naukowej. 6. Efekty projektu: Efektem projektu jest bardzo ciekawa przez uczniów. multimedialna prezentacja przygotowana Uczniowie ustalili wspólnie, że treść prezentacji będzie obejmować większość tematów zadań szczegółowych realizowanych na poszczególnych etapach projektu. Ponieważ tematyka projektu była bardzo obszerna, a uczniowie bardzo wnikliwie aż 70 slajdów. analizowali poszczególne zagadnienia Prezentacja wykonana jest na wzór prezentacja liczy encyklopedii internetowej (aktywne łącza do poszczególnych tematów – pytań) i stara się uwzględnić odpowiedzi na najistotniejsze pytania oraz w dobrym stopniu realizuje cele projektu. - 327 - Schemat prezentacji : Tytuł prezentacji W jaki sposób opisać Jak upływ czasu zmienia i odmierzyć upływ czasu? Środowisko, otoczenie oraz inne aspekty….? Wszechświat Ziemia Człowiek Nauka Dzięki tak zastosowanej kompozycji uczniowie uwzględnili bardzo szeroki kontekst wiadomości z różnych przedmiotów całego projektu (od matematyki, fizyki, przez geografię, biologię, historię, aż po elementy religii lub filozofii). Prezentacja przygotowana przez uczniów uwzględnia również zaangażowanie „publiczności”. W tym celu uczniowie przewidzieli w trakcie prezentacji pracę z kalendarzem wieczystym w celu ustalenia dnia tygodnia dla dowolnej daty kalendarza gregoriańskiego, Memo - „Historia jednego wynalazku” oraz mini Quiz na zakończenie prezentacji. Prezentacja zawiera wiele ukrytych slajdów, do których można przejść przez podkreślone napisy. Te krótkie podtematy zawierają właściwe odpowiedzi na problem postawiony w projekcie. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: Ocena projektu była dokonywana na wszystkich etapach jego realizacji zarówno przez nauczyciela jak i uczniów. Ocena nauczyciela: - Bieżące monitorowanie efektów pracy, omówienie wyników częściowych, dyskusja oceniania. - 328 - - Końcowa – ankiety ewaluacyjne, arkusz oceny projektu i prezentacji według materiałów pomocniczych dla nauczyciela w ramach projektu „Diament-…” - Konkurs na najlepszy – najciekawszy, zrealizowany do tej pory projekt. Propozycja przekazania tego właśnie projektu na konkurs wydaje się być również istotnym elementem oceny pracy uczniów. Ocena ucznia: - Samoocena w formie tarczy strzeleckiej obejmująca wiele aspektów funkcjonowania ucznia w grupie, wykonanych zadań, zaangażowania i panującej w grupie atmosfery, - Karta oceny pracy w grupie. „ Moja grupa jest….” – test niedokończonych zdań dotyczący bieżącej pracy w grupie, - Dyskusja oceniania - uczniowie oceniali: pracę grup pracujących nad innymi zadaniami w ramach tego projektu, prezentacje częściowe, zebrany materiał itp. - Końcowa – ankiety ewaluacyjne, arkusz oceny projektu i prezentacji według materiałów pomocniczych dla nauczyciela w ramach projektu „Diament-…” - 329 - Kalendarz Wieczysty Uwaga: Jeżeli jest rok przestępny, to należy korzystać z tych wierszy, w których styczeń i luty zaznaczone są na czerwono. - 330 - Historia zegarka Ok. 2500 p.n.e. Ok. 380 p.n.e. Ok. 1450 MEMO w Chinach znane były zegary słoneczne i wodne Platon zbudował zegar wodny z budzikiem wynaleziono zegar z napędem sprężynowym Ok. 1600 zastosowano wskazówkę minutową Ok. 1700 zastosowano wskazówkę sekundową Ok. 1730 zastosowano w zegarze kukułkę 1756 1824 1842 zbudowano zegarek kieszonkowy z naciągiem automat. w Genewie powstała pierwsza szkoła zegarmistrzostwa powstały pierwsze zegarki - 331 - nakręcane koronką 1905 po raz pierwszy nadano radiowy sygnał czasu 1843 zbudowano pierwszy stoper 1919 rozpoczęto seryjną produkcję zegarków naręcznych 1923 1929 opatentowano naręczny zegarek z naciągiem automat. W. A. Marrison zgłosił patent na generator (zegar) kwarcowy 1949 zbudowano tzw. zegar atomowy (maser amoniakalny) 1956 przyjęto definicję jednostki czasu – sekundy jako części roku zwrotnikowego - 332 - 1967 1973 przyjęto nową definicję jednostki czasu – sekundy opartą na wzorcu cezowym (tzw. czas atomowy) uruchomiono produkcję zegarków kwarcowych z ciekłokrystalicznym urządzeniem wskazującym - 333 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje ogólne o zespole realizującym projekt 1. Powiat: chrzanowski 2. Nr POWUZ: VI 3. Miejsce POWUZ: Gimnazjum nr 1 w Trzebini 4. Symbol grupy: G-M-Gr1 5. Imię i nazwisko nauczyciela: Marzena Gruca 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Grzegorz Kłeczek, Hanna Sumera, Natasza Sumera Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: „ Jak zarządzać pieniędzmi?” 2. Czas realizacji projektu: 15godz 3. Cele operacyjne projektu: uczeń zna i rozumie podstawowe pojęcia związane z operacjami bankowymi. potrafi obliczyć i sprawdzić podstawowe operacje bankowe ( wielkość kredytu, stan lokaty). zna elementy budżetu domowego i sposoby uzyskania nadwyżek finansowych. wie, jak ważne jest planowania budżetu. umie planować wydatki ponoszone ze swojego kieszonkowego i rozróżniać potrzeby od zachcianek. potrafi czytać ze zrozumieniem oferty bankowe i znaleźć niedomówienia. potrafi podejmować hipotetycznie rozsądne decyzje finansowe ( zakładanie lokaty terminowej, korzystanie z kredytu). 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Kto to jest „bogaty człowiek” , jak się wzbogacić? Które kredyty są korzystne? Jak nie wpaść w spiralę zadłużenia? - 334 - Czy można odróżnić wydatki konieczne od zbytecznych? Czy warto oszczędzać? Jak? Czy trzymać pieniądze w „skarpecie”? Które inwestowanie jest bezpieczne? Czy stan równowagi między wydatkami i przychodami jest pożądany? 5. Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Planowanie miesięcznego budżetu domowego Instrukcje dla uczniów: Jak zaplanować miesięczny budżet domowy, aby uwzględniał konieczne wydatki, a także środki finansowe na kulturę , sport i rekreację? Ustalcie listę priorytetów wydatków, a następnie stwórzcie projekt budżetu domowego rodziny 4-osobowej , dokonując potrzebne założenia typu: rodzaj wykonywanej pracy, miejsce zamieszkania, wielkość przychodów, wiek dzieci.( praca w grupach 3-4 osobowych podczas zajęć, a następnie dyskusja między grupami nad uwzględnieniem wszystkich aspektów oraz różną hierarchią wartości ) Wiedza zdobyta przez uczniów: elementy budżetu domowego, wielkość i różnorodność wydatków, deficyt budżetowy, nadwyżka finansowa. sposoby uniknięcia zadłużenia i zaoszczędzenia nadwyżek finansowych. Umiejętności zdobyte przez uczniów: przewidywanie przychodów i wydatków. planowanie budżetu domowego. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Plakaty zawierające stosowne tabele, „mapy mózgów” i wykresy zawierające poszczególne przychody i wydatki. Zadanie 2: Sporządzenie zestawienia przychodów i wydatków Instrukcje dla uczniów: Czy potrafisz rozsądnie zarządzać swoimi finansami? Notuj swoje przychody( kieszonkowe) i wydatki przez cały miesiąc. Na koniec miesiąca sporządź zestawienie przychodów i wydatków. Określ rodzaj swoich - 335 - wydatków oraz ich priorytet ( potrzeby czy zachcianki).Czy jesteś zadowolony ze sposobu wydawania pieniędzy w minionym miesiącu? Co warto zmienić w przyszłości? Zaplanuj wydatki na najbliższy miesiąc. Jak możesz zainwestować ewentualne nadwyżki finansowe? (praca indywidualna uczniów między zajęciami) Wiedza zdobyta przez uczniów: odpowiedź na pytanie jakim człowiekiem jestem ;:oszczędnym czy rozrzutnym? Umiejętności zdobyte przez uczniów: systematyczne zbieranie danych i ich przetwarzanie. samoocena i refleksja nad sposobem kierowania własnymi finansami. planowanie przepływu finansów w ramach swojego kieszonkowego. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Osobiste notatki uczniów w wersji papierowej lub elektronicznej. Zadanie 3: Wybieranie najkorzystniejszej oferty bankowej Instrukcje dla uczniów: Czy warto brać kredyt lub wpłacać pieniądze na lokatę terminową ? Zdobądź oferty bankowe na lokatę terminową w wysokości 10 000 zł na 5 lat oraz na kredyt na zakup samochodu w wysokości 60 000 zł na 5 lat. Wybierz najkorzystniejsze dla ciebie oferty. (praca w grupach 3-4 osobowych przed zajęciami i na zajęciach) Wiedza zdobyta przez uczniów: pojęcia : inflacja, lokata terminowa ( miesięczna , kwartalna, roczna), stopa procentowa, nominalna, efektywna, kapitał początkowy, kapitalizacja odsetek, kredyt konsumpcyjny, inwestycyjny, edukacyjny, hipoteczny, ubezpieczenie kredytu, rata kredytowa, odsetkowa, rata stała, malejąca, prowizja bankowa. różnorodność potrzeb finansowych klientów banku. Umiejętności zdobyte przez uczniów: ocenianie „walorów” ofert bankowych . obliczanie wielkości kapitału po upływie terminu lokaty, obliczanie rzeczywistej wielkości zwrotu kredytu. zagospodarowanie nadwyżek finansowych. układanie planu amortyzacji kredytu. - 336 - wyrobienie ostrożności finansowej Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Notatki, tabele, wykresy porównawcze. Wypełnianie karty „plan amortyzacji kredytu”. Zadanie 4:Opracowanie raportu realnych korzyści finansowych po zerwaniu z nałogiem palenia papierosów Instrukcje dla uczniów: Czy są przesłanki , by rzucić palenie papierosów? Przyjmij , że jesteś doradcą finansowym znanej ci osoby palącej papierosy i przygotuj dla niej raport realnych korzyści finansowych uzyskanych po zerwaniu z nałogiem. Wykorzystaj możliwość zainwestowania „odzyskanych pieniędzy” (praca indywidualna lub zespołowa między zajęciami) Wiedza zdobyta przez uczniów: wielkość wydatków związanych z paleniem papierosów. rodzaje inwestowania. Umiejętności zdobyte przez uczniów: szacowanie zysków i strat, rozwijanie myślenia hipotetycznego, określanie celów finansowych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Prezentacja komputerowa lub plakat. 6. Efekty projektu: Zrozumienie : podstawowych praw rządzących finansami osób prywatnych, wartości finansowej niezależności w życiu człowieka, możliwości kierowania własnymi finansami. 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: prezentacja przed grupą przygotowanego materiału i wymiana poglądów nt. danego materiału, aplauz ze strony grupy, pochwała nauczyciela, samoocena w anonimowych ankietach dotycząca atrakcyjności zajęć i zaangażowania poszczególnych uczniów. - 337 - Praca wyróżniona w konkursie na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ OPIS REALIZACJI PROJEKTU Informacje ogólne o zespole realizującym projekt 1. Powiat: GORLICKI 2. Nr POWUZ: VI 3. Miejsce POWUZ: ZESPÓŁ SZKÓŁ NR 1 W BOBOWEJ 4. Symbol grupy: G – M - GR 1 5. Imię i nazwisko nauczyciela: DANUTA TARASEK 6. Grupa realizująca projekt – nazwiska uczniów: Jabłoński Gabriel, Janota Artur, Kopacz Dominika, Korzeń Klaudia, Kwarciński Krzysztof, Ligęza Karol, Mierzwa Joanna, Pruś Justyna, Turek Magdalena, Ziętek Michał Szczegółowe informacje o zrealizowanym projekcie 1. Temat projektu: Jak rozróżnić żywność ekologiczną od tradycyjnej? – nie wszystko co eko jest zdrowe. 2. Czas realizacji projektu 15 godzin – 3 spotkania. 3. Cele operacyjne projektu: Uczeń: zna podstawowe pojęcia projektu: żywność ekologiczna, tradycyjna, certyfikat, rolnictwo ekologiczne, przetwórstwo ekologiczne. potrafi wśród różnych produktów rozróżnić żywność ekologiczną. rozumie znaczenie żywności ekologicznej w diecie. zna argumenty służące do promowania rolnictwa ekologicznego w naszym kraju. potrafi zaproponować składniki ekologiczne w swojej diecie. rysuje piramidę żywieniową. - 338 - redaguje ankietę, przeprowadza ją w swoim środowisku i opracowuje wyniki ankiety w celu uzyskania potrzebnych informacji do dalszej pracy nad tematem. formułuje wnioski na podstawie wyników ankiety. rozumie znaczenie współczynnika BMI w prawidłowym odżywianiu i potrafi go obliczyć oraz zinterpretować. zapisuje zjawiska w otaczającym go świecie za pomocą wyrażeń algebraicznych, równań, umie przekształcać wyrażenia algebraiczne i obliczać ich wartość liczbową. potrafi oszacować wartość wyrażenia i porównać otrzymane wyniki. 4. Problemy szczegółowe (badawcze) do tematu projektu: Jak rozpoznać produkt rolnictwa ekologicznego? Jak wygląda prawidłowo sporządzona etykieta produktu ekologicznego? Jak rozróżnić żywność ekologiczną od tradycyjnej? Jakie jest znaczenie żywności ekologicznej w odżywianiu człowieka? Jak stosować profilaktykę zdrowotną? Jak kontrolować swoją wagę? W jaki sposób uzyskać informację czy żywność ekologiczna jest stosowana w codziennej diecie w naszym środowisku? 5. W jaki sposób obniżyć ceny produktów ekologicznych? Zadania szczegółowe realizowane przez uczniów Zadanie 1: Przygotowanie informacji na temat żywności ekologicznej i prawidłowo sporządzonych etykiet produktów ekologicznych Instrukcje dla uczniów: Dowiedzcie się: Co znaczą pojęcia: żywność ekologiczna, certyfikat, rolnictwo ekologiczne? wykorzystajcie do tego celu informacje w Internecie i w dostępnych książkach w bibliotece. Co powinna zawierać prawidłowo sporządzona etykieta produktu ekologicznego? Przygotujcie przykłady takich etykiet. - 339 - -- Wiedza zdobyta przez uczniów znają znaczenie pojęć związanych z żywnością ekologiczną. Umiejętności zdobyte przez uczniów: poszukują informacje niezbędne do rozwiązania problemu. dzielą się swoją wiedzą z kolegami i koleżankami z grupy, oraz w swoim środowisku. czytając etykiety na produktach żywnościowych potrafią rozróżnić żywność ekologiczną od tradycyjnej. (zmiana) Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Pokaz przy użyciu rzutnika multimedialnego wraz ze słownym komentarzem i podaniem źródła informacji. Zadanie 2: Przygotowanie ankiety na temat stosowania w swojej diecie żywności ekologicznej wśród młodzieży Instrukcje dla uczniów: Przygotujcie propozycję ankiety,( którą przeprowadzicie wśród swoich znajomych ) której analiza da wam odpowiedź czy i w jakim stopniu znana i stosowana jest żywność ekologiczna wśród waszych znajomych? Czy istnieje związek między stanem zdrowia ankietowanych a sposobem odżywiania się. Wiedza zdobyta przez uczniów: jak sformułować pytania, aby uzyskać jednoznaczną odpowiedź. Umiejętności zdobyte przez uczniów: potrafią poprawnie zredagować ankietę. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Analiza przygotowanej ankiety. Zadanie 3. Przeprowadzenie ankiety wśród koleżanek i kolegów w szkole Instrukcje dla uczniów Przeprowadźcie ankietę wśród znajomych, koleżanek i kolegów w szkole. Przedstawcie ankietowanym cel przeprowadzenia ankiety, poproście by wypełnili ankietę w waszej obecności. Wiedza zdobyta przez uczniów: jaki jest stosunek ankietowanych do interesującego nas tematu. - 340 - Umiejętności zdobyte przez uczniów: umiejętność nawiązywania kontaktów interpersonalnych i zachęcenia ich do współpracy w rozwiązywaniu problemów społecznych. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Analiza wypełnionych ankiet. Zadanie 4. Opracowanie wyników ankiety Instrukcje dla uczniów: Wykonajcie zestawienie wyników ankiety w tabeli i sformułujcie wnioski na podstawie zebranych informacji. Obliczcie ile procent ankietowanych stosuje w swojej diecie żywność ekologiczną. Wiedza zdobyta przez uczniów: w jaki sposób ankietowani się odżywiają, co o tym decyduje. Umiejętności zdobyte przez uczniów: zbierają i przetwarzają dane po przeprowadzaniu ankiety. wykonują obliczenia procentowe. formułują wnioski. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Sprawozdanie. Zadanie 5. Przygotowanie informacji na temat współczynnika BMI w prawidłowym odżywianiu. Instrukcje dla uczniów: Poszukajcie informacji na temat współczynnika BMI i jego znaczenia w prawidłowym odżywianiu. Obliczcie idealną wagę dla każdego członka grupy. Zapoznajcie się z nową piramidą żywienia Waltera Willetta’a i zaproponujcie przykładowy jadłospis z uwzględnieniem jej zasad. Wiedza zdobyta przez uczniów: znają i interpretują współczynnik bmi. znają zasady nowej piramidy żywienia. przekształcają wyrażenia algebraiczne, równania. obliczają wartości liczbowe wyrażeń algebraicznych. Umiejętności zdobyte przez uczniów: układają jadłospis stosując piramidę żywieniową z uwzględnieniem żywności ekologicznej. - 341 - Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Prezentacja multimedialna. Zadanie 6. Porównywanie ceny żywności ekologicznej z cenami żywności tradycyjnej Instrukcje dla uczniów: Porównajcie ceny żywności ekologicznej z cenami żywności tradycyjnej, oszacujcie o ile procent są one wyższe. Następnie wykonajcie obliczenia. Wykorzystajcie dane ze sklepów internetowych i z naszej miejscowości. Zastanówcie się jak można obniżyć ceny żywności ekologicznych? Zaproponujcie jadłospis z zastosowaniem składników ekologicznych. Wiedza zdobyta przez uczniów: znają różnice cen żywności ekologicznej i tradycyjnej. wykonują obliczenia procentowe. znają sposoby obniżenia cen żywności ekologicznej. Umiejętności zdobyte przez uczniów: układają jadłospis, stosują poznane zasady żywienia. potrafią zdrowo się odżywiać. Forma prezentacji przygotowanych przez uczniów materiałów: Prezentacja multimedialna. 6. Efekty projektu: Po zrealizowaniu projektu uczniowie: znają podstawowe pojęcia projektu. znają różne możliwości samodzielnego poszerzania i zdobywania wiedzy. samodzielnie i oryginalnie opracowują zagadnienia. potrafią zbadać problem, stawiać pytania i hipotezy. poszukują odpowiedzi na nurtujące ich pytania. dzielą się swoją wiedzą i umiejętnościami. poszerzyli swoje wiadomości i umiejętności matematyczne. poznali różne sposoby prezentowania wyników. formułują wnioski na podstawie przeprowadzonego badania. potrafią dzielić się obowiązkami w trakcie realizacji zadań. - 342 - 7. Formy oceny pracy uczniów zastosowane w projekcie: punktacja, ocena słowna nauczyciela, ocena słowna koleżanek i kolegów. - 343 - Spis treści 1. Metoda projektu w pracy z uczniem zdolnym …………………………………….2 2. Wstęp …………………………………………………………………………………9 3. I Moduł: Z miasteczka A do miasta B …………………………………………….11 4. II Moduł: W moim (lub nieznanym) mieście, miejscowości, powiecie, regionie ……………………………………………………………………………...35 5. III Moduł: Bryły złożone – cuda architektury ……………………………………47 6. IV Moduł: Zegar odmierza czas …………………………………………………..79 7. V Moduł: % pomaga, czy przeszkadza w życiu?............................................120 8. VI Moduł: Żywienie ekologiczne – zdrowsze czy droższe? ………………….137 9. VII Moduł: Liczy rządzą światem ………………………………………………...152 10. VIII Moduł: Zielona planeta Ziemia naszym bezcennym skarbem …………..168 11. IX Moduł: Nasza szkoła marzeń …………………………………………………189 12. X Moduł: Tylko oszlifowany diament świeci ……………………………………205 13. Materiały do planowania i ewaluacji ……………………………………………223 14. Opisy projektów zrealizowanych w Powiatowych Ośrodkach Wspierania Uczniów Zdolnych nagrodzonych i wyróżnionych w konkursach powiatowych na najlepszy projekt edukacyjny …………………………………232 - 344 -