docFarmacja Praktyczna nr 5
download 
Reklamacja Transkrypt
Farmacja Praktyczna nr 5
PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl Farmacja praktyczna POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 5 (85) Maj 2015 Cena: 6,70 zł TEMAT NUMERU Opieka na świecie Jak opieka farmaceutyczna wygląda za granicą? Jak powinna zmienić się w Polsce? Kamica nerkowa Wstępna diagnoza farmaceuty przyspiesza wdrożenie leczenia i zapobiega powikłaniom Reakcje krzyżowe Co wykluczyć z diety w alergiach wziewnych? Receptura Odkryj na nowo duszę apteki spis treści AKTUALNOŚCI 4INFORMACJE/CIEKAWOSTKI 10 RAPORT: TAK TO ROBIĄ Szanowni Państwo! mgr farm. Barbara Misiewicz-Jagielak Redaktor Merytoryczna „Farmacji Praktycznej” ZA GRANICĄ 12SONDA: POPRAWIĆ JAKOŚĆ ŻYCIA POLSKICH PACJENTÓW Ministerstwo Zdrowia podkreśla, że świadczenie opieki farmaceutycznej nie jest kwestią dobrej woli farmaceuty, ale jednym z jego podstawowych obowiązków. Polscy aptekarze twierdzą jednak, że nie stworzono im do tego odpowiednich warunków, a przede wszystkim świadczenia opieki farmaceutycznej nie są finansowane przez NFZ , jak to się dzieje w wielu innych krajach. W Niemczech czy Wielkiej Brytanii nie można otworzyć apteki w lokalu bez oddzielnego pomieszczenia na indywidualne konsultacje z pacjentem. Norwedzy odwiedzają chorych w domach, gdzie na bieżąco sprawdzają jakość stosowanej przez nich farmakoterapii. Holendrzy regularnie spotykają się z lekarzami, by omawiać postępy w leczeniu swoich pacjentów. Oczywiście we wszystkich tych działaniach finansowo partycypuje płatnik zdrowotny. Zdaniem ekspertów jednak, to właśnie farmaceuci powinni przedstawiać ustawodawcy dowody na to, że fachowa opieka farmaceutyczna jest opłacalna, że generuje wymierne oszczędności w systemie i że warto w nią inwestować publiczne pieniądze. Dopóki sami Państwo nie zaczniecie o to walczyć, dopóty w Polsce opieka farmaceutyczna nie ma szansy zaistnieć w pełnym wymiarze. 34 BUDUJEMY KOSZYK PACJENTA Z ALERGIĄ REKLAMA Wraz z wiosną w aptekach nastaje „sezon alergiczny”. O czym powinniśmy pamiętać, szykując placówkę na wizyty pacjentów cierpiących na uczulenia? FARMACJA PRAKTYCZNA® Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Dagmara Bąk, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Wiktor Zajchowski. PRAWO 14ZAPYTAJ EKSPERTA O PIEKA FARMACEUTYCZNA 18SEZON ALERGII 22ALERGIE KRZYŻOWE 24ŻYLAKI – OBJAWY, PROFILAKTYKA, LECZENIE 26KAMICA NERKOWA – WSKAZÓWKI DLA FARMACEUTY 28ZALECENIA DIETETYCZNE W CHOROBACH NEREK 30DUSZA APTEKI 32PSYCHOLOGIA: BĄDŹ SOBIE STEREM – O ZARZĄDZANIU EMOCJAMI PROWADZENIE APTEKI 34BUDUJEMY KOSZYK PACJENTA Z ALERGIĄ NAUKA 37TESTY ALERGICZNE 40STRACH PRZED SZCZEPIONKĄ ŻYCIE JEST PIĘKNE 42PEWNA SIEBIE Z PIROLAM SZAMPON 44ZIELNIK APTECZNY 46KUCHNIA FARMACEUTYCZNA 48KULTURA 50KRZYŻÓWKA Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Krzysztof Pietrasik farmacja praktyczna 5/2015 3 informacje NOTOWANIA SPRZEDAŻY Wzrost na rynku aptecznym Rynek farmaceutyczny w marcu br. zanotował sprzedaż na poziomie 2 570 mln zł. Wartość sprzedaży rynku wobec analogicznego okresu 2014 r. wzrosła o 140 mln zł (+5,8%). Natomiast wobec lutego 2015 r. sprzedaż zwiększyła się o 32,4 mln zł (+1,3%). W porównaniu do analogicznego okresu 2014 r. wartość sprzedaży wzrosła w segmentach produktów dostępnych na receptę, a obniżyła się w przypadku segmentu sprzedaży odręcznej. Segment leków refundowanych zwiększył wartość o 109,3 mln zł (+12,7%), a leków pełnopłatnych o 38,1 mln zł (+7,1%). Natomiast sprzedaż odręczna była niższa o 7,7 mln zł (-0,8%) niż w marcu 2014 r. W porównaniu do poprzedniego miesiąca br. rynek również rósł wyłącznie na produktach na receptę. Wartość sprzedaży leków refundowanych wzrosła o 41,4 mln zł (+4,5%), a leków pełnopłatnych była wyższa o 29,6 mln zł (+5,4%). Internetowe apteki bardziej wiarygodne SŁOWA KLUCZOWE: • e-apteki • resort zdrowia 3 maja 2015 r. weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wysyłkowej sprzedaży produktów leczniczych. Nowe regulacje mają ograniczyć handel sfałszowanymi produktami leczniczymi – informuje Rynekaptek.pl. Legalnie działająca e-apteka od 3 maja 2015 r. musi prezentować na stronie www ujednolicony (dla całej UE) logotyp, dane właściwego wojewódzkiego inspektoratu farmaceutycznego oraz odnośnik do centralnego rejestru aptek. W praktyce zwiększy to zaufanie do legalnych e-aptek i powinno zachęcić większą liczbę klientów do kupowania w Internecie. Ponadto rozporządzenie MZ znosi obowiązek przygotowania procedur sprzedaży wysyłkowej. W praktyce oznacza to ograniczenie biurokracji – apteka nie musi przygotowywać procedur, a kierownik nie musi ich zatwierdzać. Zmiany dotyczą jeszcze jednej ważnej kwestii – według nowego rozporządzenia zakup leków OTC w aptece internetowej nie podlega ustawie o prawach konsumenta, a więc pacjentowi nie przysługuje prawo do ich zwrotu bez podania przyczyny. ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL Pigułka „dzień po” od 15. r.ż. ŹRÓDŁO: PHARMAEXPERT Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia osobom, które nie ukończyły 15. r.ż., aptekarze nie powinni wydawać tzw. tabletki „dzień po”, którą można zażyć po stosunku, gdy inne metody antykoncepcji zawiodły. Granica wieku jest ważna m.in. dlatego, że gdy dziewczyna chce kupić pigułkę „dzień po”, oznacza to (jeśli nie nabywa jej dla kogoś innego), że doszło do współżycia. A to z dzieckiem poniżej 15. r.ż. jest karalne. – Aptekarz powinien prosić o dokument tożsamości tak samo jak w przypadku sprzedaży papierosów czy alkoholu – mówi były Minister Zdrowia Marek Balicki. ŹRÓDŁO: RZECZPOSPOLITA SŁOWA KLUCZOWE: • rynek farmaceutyczny • wartość sprzedaży 4 farmacja praktyczna 5/2015 SŁOWA KLUCZOWE: antykoncepcja • pigułka „dzień po” • rozporządzenie Ministra Zdrowia www.farmacjapraktyczna.pl informacje Pomoc humanitarna ONZ dla ludności Nepalu Pomoc humanitarna dotarła do górzystego terenu w pobliżu epicentrum trzęsienia ziemi w Nepalu. Według przedstawicieli Organizacji Narodów Zjednoczonych pierwsze leki i jedzenie zostały rozdane już w ostatnich dniach kwietnia. Agencja Associated Press zaznacza, że rozdanie pomocy wszystkim potrzebującym trochę potrwa, zwłaszcza społecznościom, które w wyniku trzęsienia zostały odcięte od dróg. – To nie stanie się z dnia na dzień – tłumaczy Geoff Pinnock, szef Światowego Programu Żywności. Pierwsza pomoc humanitarna dla Nepalu to pięć załadowanych po brzegi ciężarówek wypełnionych m.in. lekami, ryżem, olejem i cukrem. Wkrótce ONZ dostarczy ładunek specjalnych ciastek energetycznych, które pojadą na tereny, na których nie ma wystarczająco wiele wody, aby gotować. ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL SŁOWA KLUCZOWE: • trzęsienie ziemi w Nepalu • ONZ •Światowy Program Żywności REKLAMA Resort zdrowia: „Leki w Polsce najtańsze w Europie” Minister Zdrowia, Bartosz Arłukowicz ocenił, że przyjęta przez Sejm nowela Prawa farmaceutycznego ograniczy wywóz leków za granicę i jednocześnie zapewni niskie ceny dla polskich pacjentów. Szef resortu zdrowia powiedział na konferencji prasowej, że dzięki obowiązującej od 2012 r. ustawie refundacyjnej udało się zbudować mechanizm negocjacji cen przez ekspertów Ministerstwa Zdrowia z producentami, dzięki czemu „leki w Polsce są właściwie najtańsze w Europie”. Przyznał, że niektórym przedsiębiorcom bardziej opłaca się kupić leki w Polsce po niskiej cenie i sprzedać je za granicą po cenie niekiedy kilkukrotnie wyższej niż ceny osiągane w wyniku negocjacji. ŹRÓDŁO: PAP REKLAMA informacje Ograniczenie Coraz więcej wywozu leków fałszywych nie wejdzie w życie? leków Sejm uchwalił nowelizację prawa farmaceutycznego, GIF WYLICZA PROBLEMY RYNKU SŁOWA KLUCZOWE: • w ywóz leków • Komisja Europejska • notyfikacja O tym, że nie tylko sprzedaż leków za granicę, ale także ich fałszowanie stanowi problem polskiego rynku farmaceutycznego mówiła podczas II Ogólnopolskiej Konferencji Farmaceutycznej w Bydgoszczy Zofia Ulz – Główny Inspektor Farmaceutyczny. Wskazała, że na podróbki leków Polacy wydają rocznie około 100 mln zł. „Dzisiaj dużo mówi się o preparatach, które sprzedawane są za granicę, czyli o tak zwanym odwróconym łańcuchu, ale to nie jedyny problem, z jakim zmaga się polski rynek leków. Mamy również inną, dającą o sobie coraz bardziej znać patologię, to znaczy przestępczość farmaceutyczną” – przyznaje Zofia Ulz. Jak podkreśliła, przez przestępczość farmaceutyczną rozumieć należy fałszowanie leków, ich kradzieże, nielegalne wykorzystanie oraz handel przez Internet. jednak być może nie wejdzie ona w ogóle w życie. Jak donosi „Dziennik Gazeta Prawna”, już w kilka dni po przekazaniu dokumentu innym krajom do notyfikacji liczne krytyczne uwagi zgłosiła Wielka Brytania. Jako że ustawa ingeruje w handel zagraniczny i swobodę przedsiębiorczości, musi zostać poddana procedurze notyfikacji. A czasu na negocjacje i uzgadnianie projektu już nie będzie. Politycy, aby zdążyć przed końcem kadencji parlamentu, postanowili bowiem przedstawić Komisji Europejskiej gotową ustawę, która w najbliższych dniach trafi do Senatu. Gdyby inne państwa wymogły na Polsce zmiany, cały akt – jak przyznają sami posłowie – wylądowałby w koszu, bowiem korekt nie udałoby się wprowadzić przed wyborami parlamentarnymi. ŹRÓDŁO: DZIENNIK GAZETA PRAWNA Co lekarz miał na myśli? ko nk u rs ! Zapraszamy wszystkich farmaceutów do wzięcia udziału w nowym konkursie „Co lekarz miał na myśli?”. Na stronie internetowej naszego magazynu (w zakładce: AKTUALNE KONKURSY) umieściliśmy nieczytelnie wypełnioną receptę. Jeśli uda się Państwu rozszyfrować znajdujące się na niej nazwy i dawki leków prosimy przesłać je mailem (najpóźniej do 21.06.2015 r.) na adres naszej redakcji, za pośrednictwem naszej strony internetowej. Osoby, które prześlą do nas maila z prawidłowymi nazwami i dawkami leków, mają szansę otrzymać nagrody ufundowane przez firmę Polpharma. Regulamin i szczegóły na stronie: ŹRÓDŁO: PAP SŁOWA KLUCZOWE: • fałszowanie leków • przestępczość farmaceutyczna 6 farmacja praktyczna 5/2015 www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl FP/145/03-2015 Narasta problem przestępczości farmaceutycznej. ciekawostki Zegar biologiczny Ukąszeniom wpływa na zdrowie komarów i samopoczucie winne geny Wiosną rośnie płodność, latem często boli nas głowa, ODKRYCIE UCZONYCH Z LONDYNU SŁOWA KLUCZOWE: • zegar biologiczny • chronobiologia Uczeni dowiedli, że o tym, czy komary nas gryzą, czy nie, decydują nasze geny. Naukowcy Londyńskiej Szkoły Higieny i Medycyny Tropikalnej przeprowadzali testy na bliźniakach jednojajowych – czyli identycznych pod względem genetycznym – i dwujajowych, których materiał genetyczny jest inny. Wybierając ofiary komary były zgodne: podczas gdy u bliźniąt jednojajowych sprawiedliwie rozdzielały ukąszenia, u dwujajowych „faworyzowały” jedno z bliźniąt. Wyniki badania zostały opublikowane w prestiżowym czasopiśmie naukowym „Nature”. Podłoże tych badań jest bardzo poważne: uczeni mają nadzieję, że dołożą swoją cegiełkę do znalezienia środków ochrony przed komarami. Nadal bowiem rozprzestrzeniają się niebezpieczne choroby przenoszone przez komary, takie jak malaria czy gorączka krwotoczna (denga). ŹRÓDŁO: NATURE SŁOWA KLUCZOWE: • ukąszenia komarów • malaria, denga 8 farmacja praktyczna 5/2015 a zimą dokucza depresja – za cykliczność tych zjawisk odpowiada nasz zegar biologiczny – wyjaśnia prof. Jolanta B. Zawilska, kierownik Zakładu Farmakodynamiki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Badaniem rytmów biologicznych, czyli cyklicznych zjawisk zachodzących w organizmach pod wpływem czynników zewnętrznych, zajmuje się chronobiologia. Nauka ta potwierdza, że współczesny człowiek – mimo stosowania sztucznego światła i izolowania się od warunków zewnętrznych – wciąż podlega rytmom okołorocznym, związanym ze zmianami pór roku. „Wiele procesów w ludzkim organizmie – biochemicznych, fizjologicznych czy chorobowych – przebiega w sposób rytmiczny. Mimo że człowiek robi wiele, aby te rytmy zakłócić lub nimi sterować, przebieg procesów życiowych – również na poziomie pojedynczych komórek – wciąż zależny jest od funkcjonowania zegara biologicznego” – podkreśla prof. Zawilska. Główny zegar biologiczny znajduje się w jądrach nadskrzyżowaniowych podwzgórza – małej, złożonej z ok. 10 tys. neuronów strukturze w mózgu. Odpowiada on za kontrolę rytmów we wszystkich narządach, tkankach i komórkach. Najbardziej dostrzeganym przez człowieka rytmem okołodobowym jest „sen-czuwanie”. ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL Szczepionka przeciw malarii Szczepionka RTS, S/AS01 opracowana przy wsparciu fundacji Billa i Melindy Gates może już we wrześniu br. stać się pierwszą dopuszczoną do stosowania szczepionką przeciwko malarii. Badania kliniczne trwają od 2009 r. Objęły 15,5 tys. dzieci z Burkina Faso, Gabonu, Ghany, Kenii, Malawi, Mozambiku i Tanzanii. Wyniki opublikowane na łamach czasopisma „Lancet” wskazują, że szczepionka była mniej skuteczna u niemowląt. U tych, które otrzymały dawkę przypominającą ryzyko zachorowania w ciągu 3 lat zmniejszyło się o 26 proc. Lepiej było w grupie dzieci szczepionych po ukończeniu 5. m.ż. (+ dawka przypominająca) – tutaj skuteczność wynosiła 32 proc., a odsetek przypadków o ciężkim przebiegu był zredukowany. ŹRÓDŁO: THE INDEPENDENT / MEDEXPRESS.PL SŁOWA KLUCZOWE: • malaria • szczepionka • fundacja Billa i Melindy Gates • badania kliniczne www.farmacjapraktyczna.pl ciekawostki O zalecanych 5 porcjach warzyw i owoców wie zaledwie 31% mam Ponad 80% mam ma świadomość, że w prawidłowej diecie powinny znaleźć się owoce i warzywa, ale tylko co trzecia z nich (31%) wie, że dobra dieta to pięć porcji warzyw i owoców dziennie. Związek cukrzycy i choroby Alzheimera Osoby z cukrzycą są bardziej obciążone ryzykiem wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera, niż osoby z prawidłową przemianą materii. Insulinooporność może być czynnikiem łączącym cukrzycę typu 2 z chorobą Alzheimera – dowodzą uczeni. Badania naukowe wskazują, że insulinooporność ośrodkowego układu nerwowego związana jest ze zwiększoną akumulacją beta amyloidu oraz białka tau w mózgu. ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL SUKCES POZNAŃSKICH LEKARZY Wszczepili implant ucha środkowego Dane pochodzą z raportu „Polska dieta ciągle zbyt uboga w warzywa, owoce i soki. Co staje na drodze do prawidłowego odżywiania Polaków?”, który został przedstawiony podczas specjalnej konferencji zorganizowanej przez Polską Agencję Prasową. Badanie zrealizował Instytut Millward Brown S.A. na zlecenie Krajowej Unii Producentów Soków (KUPS). Objęło ono 200 mam, które są odpowiedzialne w swoim gospodarstwie domowym za dobór składników posiłków i mają dzieci w wieku między 3 a 12 lat. Zaledwie co trzecia badana osoba (27%) twierdziła, że w diecie (swojej i swojej rodziny) uwzględnia zalecane pięć porcji warzyw i owoców. Najczęstszym powodem niestosowania się do zaleceń – jak wynika z deklaracji respondentów – jest brak czasu na skomponowanie odpowiednich posiłków. Dzieci – jak wskazują mamy – często po prostu nie lubią i nie chcą jeść warzyw i owoców. ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL SŁOWA KLUCZOWE: • zbilansowana dieta • warzywa i owoce • zasady prawidłowego odżywiania Unikatową operację wszczepienia implantu ucha środkowego przeprowadzili lekarze z Kliniki Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Stosuje się go, gdy zewnętrzny aparat słuchowy nie wystarcza, a wszczepienie implantu ślimakowego, czyli protezy ucha wewnętrznego, jest zbyt agresywnym działaniem. Implant wszczepiono 63-latkowi z Koszalina, który od 15 lat stopniowo tracił słuch. Niedosłuch tak się nasilił, że nawet stosowanie dwóch aparatów słuchowych nie pozwalało mężczyźnie normalnie funkcjonować. Operacja trwała ok. czterech godzin, a przygotowania zajęły miesiąc. W tym czasie chirurdzy ćwiczyli zabieg na specjalnych preparatach kostnych. ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL farmacja praktyczna 5/2015 9 raport Tak to robią za granicą Jak opieka farmaceutyczna wygląda za granicą? Jak powinna zmienić się w Polsce? autorka: JOLANTA MOLIŃSKA dziennikarka, publikuje m.in. na łamach „Newsweek’a” i „Focus’a” O pieka farmaceutyczna jest wpisana do obowiązującej w naszym kraju ustawy o izbach aptekarskich, jako jedna z usług świadczonych w ramach wykonywania zawodu farmaceuty. Ma polegać „na dokumentowanym procesie, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta”. – Sprawowanie opieki farmaceutycznej nie jest zależne od dobrej woli farmaceuty, tylko należy do jego podstawowych obowiązków – twierdzi Krzysztof Bąk, rzecznik prasowy Ministra Zdrowia. Tymczasem w polskich aptekach często ogranicza się do odpowiadania na pytanie, jaki środek zastosować, by katar szybciej minął czy też co zażyć na ból głowy? To bardzo mało, zważywszy na wiedzę i umiejętności magistrów farmacji. Główną ideą opieki farmaceutycznej jest możliwie jak najpełniejsze wykorzystanie tych atutów we współpracy z lekarzem i pacjentem. W jaki sposób? Lekarz ma postawić diagnozę i dobrać odpowiednie leczenie, którego jednym z punktów najczęściej jest zapisanie odpowiednich leków. Farmaceuta zaś powinien rozpoznawać i rozwiązywać tzw. problemy lekowe, które mogą wystąpić u pacjenta. A tych jest cała gama – m.in. nieprzyjmowanie leku, przyjmowanie jego nieodpowiedniej dawki, wystąpienie działań niepożądanych lub interakcji między lekami bądź lekami a pożywieniem itp. W wielu krajach świata tak rozumiana opieka farmaceutyczna doskonale funkcjonuje od lat. Często działa przy finansowym wsparciu państwa. Zdarza się – jak np. w Niemczech, że dofinansowują ją także ubezpieczyciele i sami pacjenci. Dowodów na to, że jest to inwestycja opłacalna, dostarczyło już mnóstwo badań. Np. w USA, kolebce opieki farmaceutycznej, po objęciu nią chorych na cukrzycę, w ciągu pięciu lat zauważono pozytywne efekty. Po pierwsze poprawiły się wyniki badań osób dotkniętych 10 farmacja praktyczna 5/2015 W Niemczech czy Wlk. Brytanii nie można otworzyć apteki, jeśli nie ma w niej pomieszczenia przeznaczonego na konsultacje dla osób potrzebujących porady w sprawie zażywania leków chorobą. Po drugie, choć początkowo wzrosły wydatki (m.in. na opłaty dla farmaceutów), okazało się, że w piątym roku badań ubezpieczyciel wydawał na jednego pacjenta mniej o ok. 3300 dol. niż zanim chory wziął udział w programie. Opieka farmaceutyczna na świecie U podstaw profesjonalnej opieki farmaceutycznej leży inny rodzaj relacji między farmaceutą i osobą odwiedzającą aptekę niż tylko ta handlowa: kupno-sprzedaż. Dla przykładu w Norwegii czy Niemczech farmaceuta odwiedza pacjenta w domu. W Niemczech czy Wielkiej Brytanii nie można otworzyć apteki, jeśli nie ma w niej pomieszczenia przeznaczonego na konsultacje dla osób potrzebujących porady w sprawie zażywania leków. Aptekarz poświęca tym samym choremu więcej czasu, staje się on jego pacjentem, a nie jedynie klientem. Pacjent zaś ma poczucie intymności, nie obawia się, że inne osoby dowiedzą się, na jakie schorzenia cierpi i jakie środki zażywa. Osobiste podejście i jednocześnie dostęp do pełnej informacji o wszystkich przepisywanych przez lekarzy medykamentach, którą mają farmaceuci w wielu krajach świata, pozwala www.farmacjapraktyczna.pl raport na kompleksową analizę leczenia. Jest ona ważna zwłaszcza w przypadku osób cierpiących na kilka różnych schorzeń, przede wszystkim seniorów. Mając świadomość tego, co przepisują danej osobie lekarze poszczególnych specjalności i tego, co chory zażywa z własnej woli, może np. zasugerować zmniejszenie liczby przyjmowanych leków. I kontrolować czy chory rzeczywiście przyjmuje je w odpowiednich dawkach. Brytyjscy farmaceuci przygotowują pacjentom mającym problem ze stosowaniem się do zaleceń lekarza tzw. „blister pack” – to opakowany zestaw leków na dany okres (np. na tydzień czy miesiąc). W ramach wizyt domowych dostarczają „blister pack” także osobom mającym np. problem z poruszaniem się. Bardzo dużą rolę w skutecznej opiece farmaceutycznej odgrywa wspomniana już wiedza o pacjencie, jego schorzeniach, leczeniu, a szczególnie farmakoterapii. Holenderscy aptekarze mają pełny dostęp do bazy danych o zdrowiu pacjentów, którymi się opiekują. Dodatkowo kilka razy w roku spotykają się z lekarzami, aby ustalić optymalne strategie leczenia. Co z tą Polską? O zmiany w polskich aptekach upominają się szczególnie młodzi farmaceuci i studenci tego kierunku, którzy w ramach zajęć na uczelni zaznajamiają się z nowoczesną opieką farmaceutyczną i jej zagranicznymi wzorcami. Dwa lata temu skierowali do Ministra Zdrowia Bartosza Arłukowicza list z postulatem o wpisanie zawodu farmaceuty na listę zawodów medycznych, co miało ułatwić m.in. wprowadzenie opieki farmaceutycznej. Tę ideę wspiera także „Młoda Farmacja”. – Obecnie wiedza i potencjał farmaceutów pozostają często niewykorzystane z komercyjnych czy biurokratycznych przyczyn. A przecież, wzorem zagranicznych, polska apteka też mogłaby stać się łatwo dostępnym miejscem, gdzie zdrowie i terapia pacjenta powierzona zostałaby profesjonalnej opiece – mówi Iga Czyż, członkini „Młodej Farmacji”. – Farmaceuta mógłby edukować pacjenta w zakresie postępowania w chorobach przewlekłych, czuwać nad bezpieczeństwem farmakoterapii, wychwytywać ewentualne interakcje i działania niepożądane, na co Opinia eksperta: dr hab. n. farm. AGNIESZKA SKOWRON, Kierownik Zakładu Farmacji Społecznej Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum na Uniwersytecie Jagiellońskim Opieka farmaceutyczna w Polsce nie będzie funkcjonować dopóty, dopóki sami farmaceuci nie przedstawią Ministerstwu Zdrowia czy Narodowemu Funduszowi Zdrowia dowodów na to, że jest ona opłacalna i przynosi korzyści, a więc warto przeznaczać na nią publiczne środki. Prowadzone przeze mnie programy opieki farmaceutycznej, np. FONT kierowany do pacjentów z nadciśnieniem tętniczym czy FONTIC obejmujący dodatkowo także pacjentów z cukrzycą, dostarczyły części argumentów, m.in. zwiększyła się wiedza pacjentów o ich schorzeniach i poprawiła się skuteczność terapii. Ale aby udowodnić, że takie działania prowadzone w aptekach są opłacalne, należałoby w roli sprawujących opiekę obsadzić farmaceutów. Tylko wtedy można będzie uznać efekty działań za miarodajne. Tymczasem mam wrażenie, że farmaceuci nie są chętni do inwestowania swojej wiedzy i umiejętności w opiekę farmaceutyczną. I wynika to nie tylko z moich obserwacji, ale także doświadczeń studentów farmacji, którzy nie chcą czuć się jak zwykli sprzedawcy leków i woleliby oferować pacjentom realną pomoc. Ci młodzi ludzie często wracają ze staży czy praktyk bardzo rozczarowani, bo okazuje się, że we współczesnej aptece nie ma miejsca na opiekę farmaceutyczną. Wszelkie próby otaczania nią pacjentów kończą się uwagami osób prowadzących aptekę, że na takie działania nie ma czasu. Chciałabym, żeby nie tylko czas się znalazł, ale także chęci. To farmaceuci powinni lobbować za opieką farmaceutyczną. Prowadzenie badań w obszarze praktyki nie wystarczy do przekonania społeczeństwa, że warto w tę opiekę zainwestować publiczne pieniądze. Obecnie wiedza i potencjał farmaceutów pozostają często niewykorzystane z komercyjnych czy biurokratycznych przyczyn lekarze rzadko dysponują wystarczającym czasem. Zysk dla pacjenta jest niewątpliwy, patrząc perspektywicznie – nawet dla systemu opieki zdrowotnej. Nie generuje to jednak oczywistych zysków dla właścicieli aptek, a jak wiadomo ktoś musiałby ponieść koszty. Szczególnie, że prawdziwa opieka farmaceutyczna wymaga stworzenia bazy danych pacjentów, osobnego pomieszczenia w aptekach umożliwiającego swobodne konsultacje, zacieśnienia kontaktów z lekarzami i oczywiście z pacjentami. Wymagałoby to również znacznie więcej od samych farmaceutów. Zdaję sobie sprawę z tego, że wprowadzenie opieki farmaceutycznej nie jest prostym procesem, raczej wymagającym czasu i sporo pracy, ale na pewno wartym wysiłku. Ministerstwo Zdrowia zapewnia, że zajmuje się tematem opieki farmaceutycznej i widzi potrzebę zmian, ale nie podaje na razie konkretnych rozwiązań. – Kwestia włączenia farmaceuty w krąg podmiotów realizujących świadczenia opieki zdrowotnej dla wyodrębnionych grup świadczeniobiorców – czy generalnie dla wszystkich – oraz finansowania ich ze środków publicznych jest poddawana analizie – mówi Krzysztof Bąk. – Mając na względzie poziom wykształcenia farmaceuty, należy stwierdzić, że jego dotychczasowa rola w aptece ewoluuje w kierunku niezgodnym z jego umiejętnościami i zasobem wiedzy. Badania wykazują, że każdego roku aptekę odwiedza aż 90 proc. populacji, to ponad 2 mln wizyt dziennie w aptekach. Dotychczasowa rola farmaceuty w aptece na tle dokonujących się zmian w systemie opieki zdrowotnej musi ulec przeobrażeniu w kierunku większego jego zaangażowania w niniejszy system. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2015 11 sonda Poprawić jakość życia polskich pacjentów O tym, jakie formy przybiera opieka farmaceutyczna w zagranicznych aptekach i czy miałyby one szansę zaistnieć na polskim gruncie, opowiadają Czytelnicy „Farmacji Praktycznej”. oprac.: mgr farm. MICHAŁ MAŃKA mgr farm. Anna Szewczyk farmaceutka z Ciechanowa Według mnie najlepszym, wzorcowym przykładem świadczenia opieki farmaceutycznej jest system opieki zdrowotnej w Wielkiej Brytanii (NHS, ang. National Health System), a także w niektórych innych krajach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (Kanada, Australia, Nowa Zelandia). Pracowałam na Wyspach trzy lata w aptece w średniej wielkości mieście. Największa różnica między aptekami brytyjskimi, a polskimi, którą dostrzegłam, dotyczy komunikacji na linii farmaceuta-pacjent. Poza tym niemal cała biurokracja została scedowana tam z magistrów na techników farmaceutycznych. Farmaceuci koncentrują się na problemach lekowych pacjentów oraz usługach farmaceutyczno-medycznych organizowanych w aptekach. Zupełnie inny jest również sposób wydawania leków. Na Wyspach na każdym opakowaniu leku umieszczana jest nalepka, tzw. label. Na niej umieszczone są dane pacjenta, nazwa leku i dawkowanie. Będąc z kolei w Irlandii i rozmawiając ze znajomymi farmaceutami zauważyłam, że kładą oni szczególny nacisk na przekazywanie pacjentom informacji o wszystkich możliwych działaniach niepożądanych. Wprowadzenie podobnych zasad opieki farmaceutycznej (czy w ogóle opieki farmaceutycznej) w Polsce w najbliższym czasie nie wydaje mi się możliwe. Niemniej nasz kraj nie uniknie tego trendu. Za kilka lat, po sprawnym przeprowadzeniu niektórych reform w resorcie zdrowia, ale też po pozytywnie zakończonej dyskusji z lekarzami (zwłaszcza ze starszym pokoleniem), polski aptekarz stanie w obliczu prawdziwych problemów pacjentów. Będzie czuł na sobie znacznie większą odpowiedzialność, ale – jestem pewna – również satysfakcję. Z kolei technicy farmaceutyczni będą przede wszystkim wyspecjalizowani w recepturze aptecznej i niektórych kwestiach związanych z dokumentacją. Polski system zdrowotny nie dojrzał jeszcze do pewnych kluczowych decyzji, aby dzięki dodatkowo przeszkolonym farmaceutom odciążyć lekarzy. Niechęć niektórych lekarzy do wprowadzenia opieki farmaceutycznej wynika z niepełnej wiedzy bądź niezrozumienia zasad opieki farmaceutycznej. Z kolei wśród lekarzy najbardziej przychylne opiece farmaceutycznej są środowiska akademickie. 12 farmacja praktyczna 5/2015 Polski system zdrowotny nie dojrzał jeszcze do pewnych kluczowych decyzji, aby dzięki dodatkowo przeszkolonym farmaceutom odciążyć lekarzy mgr farm. ANNA SZEWCZYK mgr farm. Tomasz Sadłowski farmaceuta z Białegostoku Zdarzyło mi się obserwować specyfikę opieki farmaceutycznej w Kanadzie, gdzie mam rodzinę. Ciekawe jest tam to, że farmaceuta po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem ma możliwość przepisania dla niego leku na chorobę przewlekłą. Odbywa się to na podstawie aktualnej recepty lekarskiej wystawionej w tym samym roku, w którym ma być przepisany lek na recepcie farmaceutycznej. Słyszałem również od koleżanki, która wyjechała do USA, że o ile opieka farmaceutyczna jest tam uregulowana prawem, a ponadto większość aptekarzy spełnia wymogi merytoryczne, to jednak amerykańskie apteki nie są przystosowane do świadczenia takich usług. Jeszcze gorzej jest w naszym kraju, ponieważ w polskie prawodawstwo również mamy wpisaną opiekę farmaceutyczną, ale nie działa ona tak, jak powinna. Istnieje kilka przyczyn tego stanu rzeczy: brak pełnego porozumienia w tej kwestii ze środowiskiem lekarskim, brak przygotowania samych farmaceutów do rozszerzonej roli aptekarza oraz brak środków na dokonanie zmian w pomieszczeniach aptek. www.farmacjapraktyczna.pl sonda mgr farm. Mirosław Lang farmaceuta z Wałbrzycha Uważam, że opieka farmaceutyczna powinna opierać się przede wszystkim na merytorycznym i jak najbardziej trafnym doradzaniu pacjentom w samoleczeniu, ponieważ to apteka stanowi pierwsze ogniwo usług zdrowotnych. Z tego względu niezbędna jest również współpraca lekarzy z farmaceutami, aby przyspieszyć proces diagnozowania chorób (np. czujność onkologiczna farmaceuty), a także kontrolować compliance pacjenta, tzn. czy przyjmuje zaordynowane przez lekarza leki. Poza tym apteki powinny mieć możliwość świadczenia dodatkowych usług, jak np. mierzenie pacjentowi poziomu cukru we krwi, pomiar ciśnienia (nie samodzielnie, ale przez farmaceutę). Bardzo przydatna byłaby usługa terapii monitorowanej stężeniem leku, np. we krwi. Dzięki temu leczenie farmaceutykami z wąskim przedziałem współczynnika terapeutycznego (cytostatyki, glikozydy nasercowe) byłoby bardziej kontrolowane i w razie uzyskania zbyt niskich lub zbyt wysokich stężeń farmaceuta kontaktowałby się z lekarzem, który następnie dokonałby modyfikacji dawkowania leku. Wtedy apteki konkurowałyby ze sobą nie cenami leków, ale dostępnością nowych usług (w tym usługi doradczej w zakresie interakcji lekowych czy przeciwwskazań do stosowania danego leku w przypadku określonych schorzeń). mgr farm. Beata Kostrzewska farmaceutka z Kielc Jeżeli w Polsce świadczenie opieki farmaceutycznej wejdzie w życie, najważniejsze będzie nie utracić włożonych w to przedsięwzięcie środków oraz uzyskać oczekiwane korzyści w postaci poprawy jakości życia polskich pacjentów. Inwestycja w opiekę farmaceutyczną przyniesie również pozytywny efekt w postaci konkretnych oszczędności dla polskiego systemu zdrowia. Warto jednak wcześniej pomyśleć o sposobie świadczenia tego rodzaju usługi farmaceutycznej, tak aby wyjść naprzeciw oczekiwaniom polskich pacjentów. Na pewno można skorzystać z dobrych pomysłów ze Zjednoczonego Królestwa. Jednym z programów dostępnych dla brytyjskich pacjentów jest kontrolowana detoksykacja dedykowana narkoma- nom, a także kontrola przyjmowania leków cytostatycznych. Interesującym programem oferowanym przez brytyjskie apteki jest również nieodpłatna wymiana igieł iniekcyjnych w celu ograniczenia ryzyka zakażeń potencjalnie zainfekowaną krwią. Popularnością cieszą się również testy przesiewowe na niektóre choroby przenoszone drogą płciową, a także szczepienia (przeciw rakowi szyjki macicy czy przeciw grypie). Apteki „prześcigają się” w świadczonych usługach – brytyjskie placówki stają się „klinikami cukrzycy” czy „klinikami nadciśnienia”. Wszystko to jest możliwe dzięki rozwiniętej strategii komunikowania się między lekarzami i farmaceutami. mgr farm. Natalia Niemczyk farmaceutka z Otwocka Świadczenie opieki farmaceutycznej powinno być przede wszystkim finansowane w ramach kontraktu apteki z NFZ. Za opiekę nad każdym pacjentem powinna być przewidziana Świadczenie opieki farmaceutycznej powinno być przede wszystkim finansowane w ramach kontraktu apteki z NFZ mgr farm. NATALIA NIEMCZYK określona suma refundacyjna dla każdego farmaceuty, który taką usługę „sprzedaje”. Nie orientuję się niestety w kwestii konkretnych usług świadczonych w ramach opieki farmaceutycznej, natomiast przytoczę przykład statystycznej amerykańskiej apteki. Są one bardzo podobne do aptek izraelskiej firmy spotykanych w miastach naszego kraju. Swobodny dostęp pacjenta do kosmetyków, pożywienia dla zwierząt i leków OTC zwiększa obrót tymi produktami – najczęściej, ich zakup nie jest konsultowany z farmaceutą. W dalszej części apteki, za plecami farmaceutów znajdują się otwarte półki z lekami na receptę. W Stanach Zjednoczonych istnieje system internetowej komunikacji między lekarzem a farmaceutą w aptece. Dlatego przewlekle chorzy nie muszą za każdym razem, gdy skończą się im leki, umawiać się na wizytę do lekarza. Autoryzuje on jedynie receptę farmaceuty przez internet. Aptekarz wydaje lek we własnych opakowaniach apteki opatrzonych etykietą z niezbędnymi danymi dotyczącymi pacjenta i leku. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2015 13 REKLAMA prawo Zapytaj eksperta Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl, odpowiada mecenas Bartłomiej Kochlewski. autor: mecenas BARTŁOMIEJ KOCHLEWSKI adwokat z kancelarii Pietrzak, Siekierzyński, Bogen, prawnik specjalizujący się w przepisach prawa pracy i regulacjach dotyczących branży farmaceutycznej C zy jeśli ustnie poinformuję mojego przełożonego o chęci skorzystania z przysługującego mi urlopu wychowawczego, uchroni mnie to przed wręczeniem mi wypowiedzenia umowy o pracę? Niestety nie. Pracownik, który chce skorzystać z urlopu wychowawczego, musi złożyć pracodawcy pisemny wniosek co najmniej dwa tygodnie przed rozpoczęciem przewidywanego okresu tego urlopu (§ 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego). Forma pisemna wniosku jest obowiązkowa. Pracodawca nie ma podstaw do rozpatrywania ustnego wniosku pracownika. Pisemny wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego powinien wskazywać: datę rozpoczęcia urlopu wychowawczego, okres jego trwania (datę zakończenia), okres urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko. Do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracownik musi 14 farmacja praktyczna 5/2015 Pracownik, który chce skorzystać z urlopu wychowawczego, musi złożyć pracodawcy pisemny wniosek co najmniej dwa tygodnie przed rozpoczęciem przewidywanego okresu tego urlopu dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku. Pracownikowi, któremu przysługuje prawo do urlopu wychowawczego i który złożył wniosek, pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu wychowawczego w terminie i na okres wskazany we wniosku. Czy w sytuacji, gdy wypowiedzenie umowy o pracę kończy się 28 czerwca, a nowa umowa zaczyna się 1 lipca, zachowana zostaje ciągłość pracy? Czy przypadkiem nie będę narażona z tego powodu na jakieś straty? Nawiązanie stosunku pracy z nowym pracodawcą od dnia 1 lipca, w przypadku, gdy poprzednia umowa o pracę została rozwiązana z dniem 28 czerwca, nie spowoduje żadnych strat, gdyż jest to przerwa krótsza niż 30 dni, a tylko tak długa przerwa powoduje utratę prawa do wynagrodzenia za czas choroby i zasiłku chorobowego. Dwudniowa przerwa w zatrudnieniu nie będzie miała również znaczenia dla przysługującego pracownikowi urlopu czy jego wymiaru, bo wlicza się do niego okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy. Krótka, dwudniowa przerwa w zatrudnieniu nie będzie miała także istotnego znaczenia w przypadku www.farmacjapraktyczna.pl XAL-C/052/03-2015 Nowe opakowanie Xaloptic Combi 1 op. x 2,5 ml Xaloptic Combi 1 op. x 3 but. po 2,5 ml Pierwszy polski latanoprost z tymololem Xaloptic Combi (Latanoprostum, Timololum). Skład i postać: 1 ml roztworu kropli do oczu zawiera 50 mikrogramów latanoprostu oraz 6,8 mg maleinianu tymololu, co odpowiada 5 mg tymololu. Substancja pomocnicza o znanym działaniu: benzalkoniowy chlorek 0,2 mg/ml. Krople do oczu, roztwór. Wskazania: Zmniejszenie podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego u pacjentów z jaskrą otwartego kąta oraz z nadciśnieniem wewnątrzgałkowym, u których jest niedostateczna odpowiedź na leczenie produktami beta-adrenolitycznymi lub analogami prostaglandyn. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkowanie u pacjentów dorosłych (w tym pacjentów w podeszłym wieku): Zalecane jest podawanie 1 kropli do oka lub obydwu oczu objętych procesem chorobowym raz na dobę. W przypadku pominięcia jednej dawki, należy kontynuować leczenie podając kolejną zaplanowaną dawkę. Nie należy przekraczać dawki jednej kropli raz na dobę do oka lub obydwu oczu objętych procesem chorobowym. Jeżeli po podaniu preparatu zostanie uciśnięty kanał nosowo-łzowy lub zamknięta powieka na 2 minuty zmniejszy się wchłanianie ogólnoustrojowe produktu. Może to spowodować zmniejszenie działań niepożądanych ogólnoustrojowych oraz zwiększenie aktywności miejscowej. Przed podaniem kropli do oczu należy zdjąć soczewki kontaktowe; można je założyć z powrotem po 15 minutach. Jeżeli stosowane są inne miejscowe leki okulistyczne, należy je podać po co najmniej 5-minutowej przerwie. Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania u dzieci i młodzieży nie zostały ustalone. Przeciwwskazania: Xaloptic Combi, krople do oczu, roztwór jest przeciwwskazany u pacjentów z: nadreaktywnością oskrzeli, w tym astmą oskrzelową występującą obecnie lub w wywiadzie, ciężką przewlekłą obturacyjną chorobą płuc; bradykardią zatokową, zespołem chorego węzła zatokowo-przedsionkowego, blokiem przedsionkowo-komorowym II lub III stopnia niekontrolowanym przy pomocy rozrusznika serca, jawną niewydolnością serca, wstrząsem kardiogennym; nadwrażliwością na substancje czynne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Tak jak inne miejscowo stosowane leki okulistyczne, substancje czynne kropli Xaloptic Combi są wchłaniane ogólnoustrojowo. Składnik beta-adrenolityczny - tymolol może spowodować takie same zaburzenia sercowo-naczyniowe, oddechowe oraz inne działania niepożądane, jak w przypadku podawanych ogólnie leków blokujących receptory beta-adrenergiczne. Częstość występowania ogólnoustrojowych działań niepożądanych po podaniu miejscowym do oka jest mniejsza niż po podaniu ogólnoustrojowym. U pacjentów z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi (np. chorobą niedokrwienną serca, dławicą Prinzmetala i niewydolnością serca) oraz niedociśnieniem należy krytycznie ocenić możliwość leczenia beta-adrenolitykami oraz należy rozważyć stosowanie innych niż beta-adrenolityki substancji czynnych. Pacjentów z zaburzeniami sercowonaczyniowymi należy obserwować pod kątem pogorszenia tych zaburzeń i nasilenia działań niepożądanych. Ze względu na negatywny wpływ na czas przewodzenia, beta-adrenolityki należy ostrożnie stosować u pacjentów z blokiem serca pierwszego stopnia. Po zastosowaniu tymololu donoszono o występowaniu objawów ze strony serca i rzadko zgonu w wyniku niewydolności serca. Pacjentów z ciężkimi zaburzeniami krążenia obwodowego (np. ciężka postać choroby Raynauda lub zespołu Raynauda) należy leczyć ostrożnie. Po zastosowaniu niektórych beta-adrenolityków podawanych do oka donoszono o występowaniu objawów ze strony układu oddechowego, w tym zgonów w wyniku nagłego skurczu oskrzeli u pacjentów z astmą. Produkt Xaloptic Combi należy stosować ostrożnie u pacjentów z łagodną do umiarkowanej przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) i tylko wtedy kiedy potencjalne korzyści przewyższają potencjalne ryzyko. Beta-adrenolityki należy ostrożnie stosować u pacjentów narażonych na wystąpienie samoistnej hipoglikemii lub u chorych z chwiejną cukrzycą, ponieważ mogą one maskować objawy przedmiotowe i podmiotowe ostrej hipoglikemii. Beta-adrenolityki mogą również maskować objawy nadczynności tarczycy. Beta-adrenolityki podawane do oka mogą powodować suchość oczu. Pacjentów z chorobami rogówki należy leczyć bardzo ostrożnie. Podawany jednocześnie z innym ogólnoustrojowym preparatem beta-adrenolitycznym, tymolol może prowadzić do nasilenia działania zmniejszającego ciśnienie wewnątrzgałkowe lub znanych działań związanych z ogólnoustrojową blokadą receptorów beta-adrenergicznych. U tych pacjentów należy ściśle obserwować odpowiedź na leczenie. Nie jest zalecane stosowanie dwóch miejscowo działających preparatów beta-adrenolitycznych. W trakcie leczenia inhibitorami receptorów beta-adrenergicznych pacjenci z chorobą atopową w wywiadzie lub ciężkimi reakcjami anafilaktycznymi wywołanymi przez różne alergeny w wywiadzie mogą być bardziej wrażliwi na powtarzające się prowokacje tymi alergenami oraz mogą wykazywać brak odpowiedzi na dawki adrenaliny zwykle stosowane w leczeniu reakcji anafilaktycznych. Podczas stosowania środków hamujących wytwarzanie cieczy wodnistej (np. tymolol, acetazolamid) po zabiegach filtracyjnych opisywano przypadki odwarstwienia naczyniówki. Preparaty beta-adrenolityczne podawane do oka mogą hamować ogólnoustrojowe działanie beta-agonistów, np. adrenaliny. Należy poinformować lekarza anestezjologa jeśli pacjent stosuje tymolol. Tymolol może wchodzić w interakcje z innymi produktami leczniczymi. Nie jest zalecane stosowanie dwóch miejscowo działających beta-adrenolityków lub dwóch miejscowo działających prostaglandyn. Latanoprost może stopniowo zmieniać kolor oka poprzez zwiększenie ilości brązowego pigmentu w tęczówce. Podobnie jak w przypadku latanoprostu u 16-20% pacjentów stosujących krople do oczu z latanoprostem i tymololem przez okres do jednego roku, zaobserwowano nasilenie pigmentacji w tęczówce (na podstawie dokumentacji fotograficznej). Takie działanie obserwowane było przede wszystkim u pacjentów o tęczówkach koloru mieszanego, np. zielono-brązowych, żółto-brązowych, niebiesko-brązowych, szaro-brązowych, a zmiana koloru jest związana ze zwiększeniem zawartości melaniny w melanocytach zrębu tęczówki. Zazwyczaj brązowe zabarwienie wokół źrenicy rozprzestrzenia się koncentrycznie w kierunku obwodu tęczówki w leczonym oku, zdarza się jednak, że cała tęczówka lub jej część staje się bardziej brązowa. Podczas badań klinicznych u pacjentów z jednorodnym niebieskim, szarym, zielonym lub brązowym zabarwieniem oczu, leczonych przez dwa lata latanoprostem, zmiany takie obserwowane były wyjątkowo rzadko. Zmiana koloru tęczówki jest w większości przypadków nieznaczna i często niezauważalna klinicznie przez kilka miesięcy lub lat i nie dowiedziono, aby zmianie koloru tęczówki towarzyszyły inne objawy lub zmiany patologiczne. Po zaprzestaniu leczenia nie obserwuje się dalszego nasilania brązowej pigmentacji tęczówki, jednak zmiany koloru mogą być trwałe. Znamiona ani plamki obecne na tęczówce przed leczeniem nie ulegają zmianom w czasie terapii. W badaniach klinicznych nie obserwowano odkładania się pigmentu w siatce włókien kolagenowych w kącie przesączania lub innych miejscach komory przedniej oka. Pacjenci powinni być jednak regularnie badani i jeżeli dojdzie do zwiększenia pigmentacji tęczówki stan kliniczny tego wymaga należy przerwać leczenie. Przed rozpoczęciem leczenia należy poinformować pacjentów o możliwości zmiany zabarwienia oka. Leczenie jednego oka może prowadzić do trwałej heterochromii. Brak udokumentowanych doświadczeń dotyczących stosowania latanoprostu w jaskrze zapalnej i neowaskularnej, lub jaskrze przewlekłej zamkniętego kąta, jaskrze z otwartym kątem u pacjentów z pseudofakią oraz jaskrze barwnikowej. Latanoprost nie wykazuje wpływu na źrenicę, bądź jest on nieznaczny, jednak nie ma doświadczeń dotyczących stosowania w ostrych atakach jaskry z zamkniętym kątem. Należy zachować ostrożność podczas podawania produktu w tych stanach chorobowych do czasu uzyskania większej ilości danych klinicznych. Latanoprost należy stosować ostrożnie u osób, u których wystąpiło w przeszłości opryszczkowe zapalenie rogówki. Należy unikać stosowania u pacjentów z obecnie występującym opryszczkowym zapaleniem rogówki oraz u pacjentów cierpiących na nawracające opryszczkowe zapalenie rogówki związane ze stosowaniem analogów prostaglandyn. Podczas leczenia latanoprostem obserwowano wystąpienie obrzęku plamki, w tym także postaci torbielowatej. Należy zachować ostrożność podczas stosowania latanoprostu u pacjentów z afakią, pseudofakią z przerwaną tylną torebką soczewki oraz u pacjentów z grupy ryzyka wystąpienia torbielowatej postaci obrzęku plamki. Krople do oczu Xaloptic Combi zawierają benzalkoniowy chlorek, który jest często używanym środkiem konserwującym w produktach okulistycznych. Benzalkoniowy chlorek powodował keratopatię punktowatą i (lub) toksyczną wrzodziejącą keratopatię, podrażnienie oka oraz odbarwienie miękkich soczewek kontaktowych. Pacjentów z zespołem suchego oka lub schorzeniami przebiegającymi z uszkodzeniem rogówki stosujących produkt Xaloptic Combi często lub długotrwale, należy starannie monitorować. Soczewki kontaktowe mogą absorbować benzalkoniowy chlorek, z tego względu przed zastosowaniem preparatu Xaloptic Combi soczewki należy zdjąć i nie zakładać wcześniej niż po 15 minutach. Działania niepożądane: Najczęściej stwierdzanymi działaniami niepożądanymi po zastosowaniu latanoprostu były działania związane z narządem wzroku. Na podstawie danych uzyskanych z wydłużonej fazy pierwszoplanowych badań produktu złożonego zawierającego latanoprost i tymolol stwierdzono, że u 16-20% pacjentów stosujących krople do oczu z latanoprostem i tymololem wystąpiło zwiększenie pigmentacji tęczówki, niekiedy trwałe. W pięcioletnich badaniach u 33% pacjentów stosujących latanoprost zaobserwowano zmianę pigmentacji tęczówki. Inne działania niepożądane związane z okiem są zazwyczaj przemijające i występują przy podawaniu dawki leku. W przypadku tymololu, najczęściej obserwuje się ogólnoustrojowe działania niepożądane w tym: bradykardię, zaburzenie rytmu serca, zastoinową niewydolność serca, skurcz oskrzeli oraz reakcje alergiczne. Podobnie jak w przypadku innych leków okulistycznych stosowanych miejscowo, tymolol wchłania się do krążenia. Może to powodować podobne działania niepożądane jak w przypadku produktów beta-adrenolitycznych podawanych ogólnoustrojowo. Częstość występowania ogólnoustrojowych działań niepożądanych po podaniu miejscowym do oka jest mniejsza, niż po podaniu ogólnoustrojowym. Wymienione działania niepożądane obejmują działania występujące w całej grupie beta-adrenolityków podawanych do oka. Poniżej wymieniono działania niepożądane związane ze stosowaniem latanoprostu z tymololem, jakie odnotowano w badaniach klinicznych. Poniżej wymieniono działania niepożądane według następującej częstości występowania: bardzo często (≥1/10), często (≥1/100 do <1/10), niezbyt często (≥1/1 000 do <1/100), rzadko (≥1/10 000 do <1/1 000), bardzo rzadko (<1/10 000). Zaburzenia układu nerwowego: Niezbyt często: bóle głowy. Zaburzenia oka: Bardzo często: zwiększenie pigmentacji tęczówki. Często: podrażnienie oka (w tym kłucie, pieczenie i świąd), ból oka. Niezbyt często: przekrwienie spojówek, zapalenie spojówek, niewyraźne widzenie, nadmierne łzawienie, zapalenie brzegów powiek, choroby rogówki. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Niezbyt często: wysypka, świąd. Dodatkowe działania niepożądane, jakie mogą wystąpić były obserwowane w badaniach klinicznych, pochodzą z raportów z rynku lub dostępnej literatury i są specyficzne dla poszczególnych substancji czynnych preparatu. Dla latanoprostu są to: Zakażenia i zarażenia pasożytnicze: opryszczkowe zapalenie rogówki. Zaburzenia układu nerwowego: zawroty głowy. Zaburzenia oka: zmiany w wyglądzie rzęs (wydłużenie, pogrubienie, ciemnienie, zwiększenie ilości), punkcikowate ubytki nabłonka, obrzęk okołooczodołowy, zapalenie tęczówki/zapalenie błony naczyniowej oka, obrzęk plamki (u pacjentów z afakią, pseudofakią z przerwaną tylną torebką soczewki, jak również u pacjentów z grupy ryzyka wystąpienia obrzęku plamki). Suchość oczu, zapalenie rogówki, obrzęk i ubytki rogówki, zmiany kierunku wyrastania rzęs, co może powodować drażnienie oka, torbiel tęczówki, światłowstręt, zmiany w obrębie oczodołu i powieki prowadzące do pogłębienia bruzdy powieki. Zaburzenia serca: pogorszenie wcześniej istniejącej dławicy piersiowej, kołatanie serca. Zaburzenia oddechowe, klatki piersiowej i śródpiersia: astma, zaostrzenie astmy, duszność. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: ciemnienie skóry powiek. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: bóle stawów, bóle mięśni. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: ból w okolicy klatki piersiowej. Dla tymololu są to: Zaburzenia układu immunologicznego: Ogólnoustrojowa reakcja alergiczna, w tym obrzęk naczynioruchowy, pokrzywka, miejscowa lub uogólniona wysypka, świąd, reakcja anafilaktyczna. Zaburzenia metabolizmu i odżywiania: hipoglikemia. Zaburzenia psychiczne: bezsenność, depresja, koszmary nocne, utrata pamięci. Zaburzenia układu nerwowego: omdlenie, udar mózgowo-naczyniowy, niedokrwienie mózgu, nasilenie objawów przedmiotowych i podmiotowych miastenii, zawroty głowy, parestezje oraz ból głowy. Zaburzenia oka: objawy podrażnienia oczu (np. pieczenie, kłucie, świąd, łzawienie, zaczerwienienie oczu), zapalenie powiek, zapalenie rogówki, niewyraźne widzenie oraz odwarstwienie naczyniówki po zabiegu filtracyjnym, zmniejszenie wrażliwości rogówki, suchość oczu, nadżerka rogówki, opadanie powiek, podwójne widzenie. Zaburzenia ucha i błędnika: szum w uszach. Zaburzenia serca: bradykardia, ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, obrzęk, arytmia, zastoinowa niewydolność serca, blok przedsionkowo-komorowy, zatrzymanie czynności serca, niewydolność serca. Zaburzenia naczyniowe: zmniejszone ciśnienie tętnicze krwi, objaw Raynauda, zimne dłonie i stopy. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia: skurcz oskrzeli (głównie u pacjentów z uprzednio występującymi stanami spastycznymi oskrzeli), duszność, kaszel. Zaburzenia żołądka i jelit: zaburzenia smaku, nudności, zaburzenia trawienia, biegunka, suchość błony śluzowej jamy ustnej, ból w nadbrzuszu, wymioty. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: wypadanie włosów, wysypka łuszczycopodobna lub zaostrzenie łuszczycy, wysypka skórna. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: bóle mięśni. Zaburzenia układu rozrodczego i piersi: zaburzenia seksualne, zmniejszone libido. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: osłabienie/uczucie zmęczenia. U niektórych pacjentów z poważnym uszkodzeniem rogówki zgłaszano bardzo rzadkie przypadki zwapnienia rogówki związane ze stosowaniem kropli do oczu z zawartością fosforanów. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych , Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, Tel.: + 48 22 49 21 301, Faks: + 48 22 49 21 309, e-mail: [email protected] Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 18552 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna opakowania zaw. 1 butelkę wynosi: 45,53 PLN. Kwota dopłaty ponoszonej przez pacjenta wynosi: 11,02 PLN. Cena urzędowa detaliczna opakowania zaw. 3 butelki wynosi: 94,74 PLN. Kwota dopłaty ponoszonej przez pacjenta wynosi: 8 PLN. ChPL: 2014-08-06 prawo ewentualnego ubiegania się o zasiłek dla bezrobotnych. Zasiłek ten przysługuje (oprócz spełnienia innych przesłanek) osobie, która w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania, łącznie przez okres co najmniej 365 dni była zatrudniona i osiągała wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę (w okresie tym nie uwzględnia się okresów urlopów bezpłatnych trwających dłużej niż 30 dni). Podobnie jak moja koleżanka, jestem zatrudniona w aptece na umowę o pracę. Kierownik coraz częściej sugeruje nam, byśmy brały nadgodziny. Jak ta kwestia wygląda od strony prawnej? Czy istnieje jakiś ograniczony przepisami miesięczny czy też roczny limit przepracowanych nadgodzin? Przede wszystkim należy wskazać, że praca w godzinach nadliczbowych to nie jest norma, a jedynie rodzaj pewnego stanu nadzwyczajnego. Dlatego ustawodawca w Kodeksie Pracy wyraźnie dopuszcza tylko dwie sytuacje, gdy możliwa jest praca w godzinach nadliczbowych. Jest to konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz szczególne potrzeby pracodawcy. Sytuacje zagrożenia życia i mienia, które są ze swojej natury ekstremalne i nieprzewidywalne, nie podlegają żadnym ograniczeniom, jeśli chodzi o liczbę godzin nadliczbowych. Drugi powód, dla którego pracodawca może żądać od nas pracy w godzinach nadliczbowych, to szczególne potrzeby pracodawcy. I tu ustawodawca zaznaczył, że maksymalny roczny (kalendarzowo) limit godzin nadliczbowych wynosi 150 godzin. Jednocześnie Kodeks Pracy stanowi, że tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin 16 farmacja praktyczna 5/2015 Należy wskazać, że praca w godzinach nadliczbowych to nie jest norma, a jedynie rodzaj pewnego stanu nadzwyczajnego (40 godzin standardowych plus maksymalnie 8 godzin nadliczbowych) w przyjętym okresie rozliczeniowym, a pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Ograniczenie tygodniowego czasu pracy nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, czyli pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy, ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych. Przy czym w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, jest dopuszczalne ustalenie innej niż 150 liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. Kiedy chorobę można uznać za chorobę zawodową? Zgodnie z Kodeksem Pracy, za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanej „narażeniem zawodowym”. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym www.farmacjapraktyczna.pl prawo albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Obowiązkiem pracodawcy jest niezwłoczne zgłoszenie właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. Zgłoszenia jej podejrzenia może również dokonać pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany: ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej, przystąpić niezwłocznie do usunięcia Obowiązkiem pracodawcy jest niezwłoczne zgłoszenie właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze, zapewnić realizację zaleceń lekarskich. Wykaz chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych, upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym. Jestem magistrem farmacji, pracuję w aptece. Czy zapis dotyczący zakresu obowiązków o treści „(...) oraz wypełnianie innych poleceń przełożonego” jest zgodny z prawem? Czy takie sformułowanie nie daje pracodawcy pola do nadużyć? Słyszałam od koleżanek farmaceutek zatrudnionych w innych placówkach o przypadkach, gdy do ich obowiązków należało również sprzątanie... Podstawową odpowiedzią na to pytanie jest stwierdzenie z Kodeksu Pracy, że pracownik jest zobowiązany stosować się do poleceń przełożonego, jeśli nie są sprzeczne z prawem lub umową o pracę. Podporządkowanie pracownika określone w art. 22 § 1 KP może polegać na określeniu przez pracodawcę czasu pracy i wyznaczeniu zadań. Obowiązki pracownika określa art. 100 KP, zgodnie z którym pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Pracownik musi stosować się do obowiązków, które wymienia art. 100 § 2 KP, chodzi tu m.in. o przestrzeganie czasu pracy, regulaminu pracy i porządku ustalonego w zakładzie pracy. Pracodawca może jednak wydawać pracownikowi także inne polecenia, bo przepisy są zbyt ogólne, by zawrzeć wszystkie sytuacje związane z codziennymi relacjami pracownik-pracodawca. Nie mogą być one jednak sprzeczne z prawem. W niektórych sytuacjach możliwe jest wydanie pracownikowi polecenia wykonania innego rodzaju pracy, niż określona w umowie o pracę. Chodzi tu np.: o uzasadnione potrzeby zakładu pracy (art. 42 § 4 KP) oraz przestój (art. 81 KP). W takiej sytuacji pracownik jest zobowiązany wykonać polecenia pracodawcy, wynikające z konieczności wykonania innego rodzaju pracy niż określona w umowie o pracę, chyba, że takie polecenie narusza przepisy, np. pracodawca bez szczególnego powodu skierował pracownika do wykonywania innej pracy i nie jest to uzasadnione potrzebami zakładu pracy. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2015 17 REKLAMA opieka farmaceutyczna Sezon alergii Pacjenci skarżący się z powodu wodnistego wycieku z nosa, napadowego kichania oraz zaczerwienienia i swędzenia oczu zgłaszają się do apteki już w lutym, kiedy zaczyna kwitnąć leszczyna. Wraz z nastaniem wiosny i zwiększoną ekspozycją na pyłki roślinne pacjentów przybywa i tendencja ta utrzymuje się do końca września (pylenie chwastów). Na szczęście farmaceuta jest w stanie zaproponować skuteczną terapię łagodzącą dokuczliwe objawy alergii sezonowej. autorka: mgr farm. ANNA JAKOWSKA A lergia sezonowa jest ograniczona do czasu ekspozycji na uczulające alergeny, głównie powietrzno-pochodne (wziewne). W Polsce najczęściej uczulają pyłki traw (np. wiechlina łąkowa), drzew (brzoza, leszczyna, olcha) i chwastów (np. bylica pospolita). Najważniejszymi sezonowymi alergenami pleśniowymi są Cladosporium i Alternaria występujące w bardzo dużych stężeniach w suche, gorące i wietrzne dni lata. Badanie „Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce” wykazało, że średnia częstość objawów ANN wynosiła 22,5%. Częściej chorują mieszkańcy miast niż wsi (30 vs 16%) i pacjenci płci męskiej (24 vs 21,2%). Wyniki te lokują Polskę w grupie krajów o najwyższym stopniu występowania alergii górnych dróg oddechowych. Dlatego tak ważne jest zapoznanie się farmaceutów z tym zagadnieniem oraz kompleksowa pomoc udzielana w aptece. Pacjenci cierpiący na alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (ANN) zgłaszają się do apteki z następującymi objawami: wyciekiem wodnistej wydzieliny, blokadą nosa, świądem oraz kichaniem. W przebiegu tej choroby biorą udział skierowane przeciwko uczulającym chorego alergenom przeciwciała immunoglobuliny E (IgE). Należy zaznaczyć, że alergia sezonowa jest chorobą ogólnoustrojową, zmniejsza wydajność pracy oraz pogarsza jakość życia (zaburzenia snu, koncentracji, światłowstręt, absencja w pracy). 18 farmacja praktyczna 5/2015 Średnia częstość objawów ANN wynosi 22,5%. Polska jest w grupie krajów o najwyższym stopniu występowania alergii górnych dróg oddechowych, dlatego tak ważna jest kompleksowa pomoc udzielana w aptece Jedynym leczeniem przyczynowym ANN jest immunoterapia swoista, natomiast leczenie objawowe, które może zaproponować farmaceuta, ma za zadanie opanować objawy choroby, poprawić jakość życia pacjenta oraz zapobiec powikłaniom. Do leków łagodzących objawy ANN należą: glikokortykosteroidy, leki przeciwhistaminowe, leki przeciwleukotrieinowe, kromony, leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa, bromek ipratropium. Jeśli zatem do apteki zgłasza się pacjent z objawami histaminozależnymi (wodnisty katar, świąd nosa i kichanie), polecenie mu leków przeciwhistaminowych jest uzasadnione. Należy pamiętać, że doraźne podanie leku przeciwhistaminowego jest mniej skuteczne niż systematyczne leczenie. Cetyryzyna ma silne właściwości blokujące receptory H1, podczas stosowania leku nie występuje zjawisko rozwoju tolerancji, działanie leku pojawia się po ok. 1 h i utrzymuje się przez 24 h. Jest lekiem skutecznie hamującym klasyczne objawy alergii sezonowej, znalazła zastosowanie również w leczeniu pokrzywek. Niemal wszystkie objawy pokrzywki zależą głównie od pobudzenia receptorów histaminowych H1 zlokalizowanych we włóknach nerwowych i w śródwww.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA opieka farmaceutyczna błonku, stąd też antagoniści receptora H1 są lekami pierwszego wyboru w objawowym jej leczeniu. W celu wspomagania układu odpornościowego farmaceuta może zaproponować preparaty zawierające witaminę D3, pachnotkę zwyczajną. Pachnotka, która od stuleci jest używana jako przyprawa w krajach azjatyckich, hamuje uwalnianie histaminy oraz stymuluje limfocyty T odpowiedzialne za funkcjonowanie układu odpornościowego. W łagodzeniu wiosenno-letnich dolegliwości alergicznych mogą być stosowane również następujące preparaty OTC: miejscowo leki obkurczające naczynia błony śluzowej – ksylometazolina zmniejsza opór przepływu powietrza przez przewody nosowe maksymalnie o 33% nawet przez 8 godzin, a fenylefryna o 17% przez 0,5-2 godzin, efedryna, fenylefryna, fenylo- propanolamina, pseudoefedryna – są najczęściej stosowanymi doustnymi lekami obkurczającymi naczynia krwionośne błony śluzowej, mają słabszy wpływ na zatkanie nosa niż leki stosowane miejscowo, szybko zmniejszają niedrożność nos i mogą być stosowane doraźnie, k romoglikan sodowy (aerozol do nosa, krople do oczu) – hamuje uwalnianie histaminy i innych mediatorów komórkowych w przebiegu reakcji alergicznych, nie dochodzi zatem do wystąpienia samej reakcji alergicznej, k rople do nosa z difenhydraminą (lek przeciwhistaminowy I generacji) i nafazoliną (alfa-adrenomimetyk), m aść z hydrokortyzonem – gliko- kortykosteroid o działaniu przeciwzapalnym, przeciwświądowym, przeciwalergicznym oraz przeciwobrzękowym, k rople doustne, żel na skórę lub aerozol do nosa z dimetyndenem – antagonistą receptorów H1 I generacji, hamuje także działanie innych mediatorów reakcji alergicznych typu wczesnego, takich jak serotonina i bradykinina, Gdy efekt leczenia alergii lekami OTC jest niezadowalający lub objawy kliniczne utrzymują się przewlekle, warto pacjentowi zasugerować leczenie specjalistyczne (alergolog, laryngolog) preparaty do stosowania miejscowego (aerozol na skórę) o działaniu przeciwhistaminowym i obkurczającym naczynia, zawierające antazolinę i nafazolinę. W praktyce aptecznej często spotykamy pacjentów z tzw. polekowym nieżytem nosa (PLNN), spowodowanym „nadużywaniem” leków miejscowo obkurczających błonę śluzową (oksymetazolina, ksylometazolina) lub aminy sympatomimetyczne (efedryna, pseudoefedryna, fenylefryna). PLNN cechuje się obrzękiem błony śluzowej nosa, upośledzeniem jego drożności oraz zmniejszoną skutecznością miejscowych leków obkurczających (paradoksalne nasilenie zatkania nosa). Pacjenci często mylą te objawy z alergią lub nieżytem infekcyjnym, stosując leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa nawet przez wiele tygodni. Zawsze należy uczulić pacjenta, że leki tego typu należy stosować nie dłużej niż 5 dni i zgodnie z zaleceniami. Leki przeciwhistaminowe mogą hamować również odczyny miejscowe po ukąszeniu owadów (proporcjonalnie do udziału mechanizmów histaminozależnych). Dużą skutecznością i wygodą stosowania cieszą się preparaty do stosowania miejscowego (aerozol na skórę) o działaniu przeciwhistaminowym i obkurczającym naczynia. Zawierają one antazolinę (lek przeciwhistaminowy I generacji, zmniejsza świąd skóry i wysiew bąbli pokrzywkowych) oraz nafazolinę (działanie sympatykomimetyczne, szybko i długotrwale zwęża naczynia krwionośne, hamuje objawy związane ze stanem zapalnym). Stosowane są w stanach podrażnienia skóry po ukłuciu: komarów, mrówek, meszek, pszczół, os i innych owadów. Gdy efekt leczenia alergii lekami OTC jest niezadowalający lub objawy kliniczne utrzymują się przewlekle, warto pacjentowi zasugerować leczenie specjalistyczne (alergolog, laryngolog). Przypisy: 1. Zasady postępowania w alergicznym nieżycie nosa, Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce 2012, ISBN 978-83-924782-2-5 2. Consensus statement on the treatment of allergic rhinitis, Allergy, 2000; 55: 116-134 fi zjologiczny roztwór NaCl – do przepłukania spojówek, do płukania jam nosowych także izotoniczny r-r soli morskiej, Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2015 21 REKLAMA opieka farmaceutyczna Alergie krzyżowe W gabinecie alergologa stosunkowo często zdarza się następująca sytuacja: pacjent zgłasza, że jest chyba uczulony na jakieś pyłki, bo ma katar w kwietniu i jednocześnie ma alergię na pokarmy, bo nie może jeść surowych jabłek. I traktuje te problemy jako dwie oddzielne choroby. Niewielu pacjentów słyszało bowiem o alergii krzyżowej. Na czym polega to zjawisko? autorka: dr n. med. KATARZYNA WROTEK specjalista chorób wewnętrznych, alergolog, członkini Polskiego Towarzystwa Alergologicznego A lergeny, czyli związki wywołujące reakcje alergiczne, są najczęściej białkami. Niektóre z nich, jak pokazały badania, charakteryzują się dużym podobieństwem strukturalnym, czyli mają identyczne sekwencje aminokwasów w części łańcucha białkowego. W alergii krzyżowej znaczenie mają te, których podobieństwo wynosi przynajmniej 70 proc. Dlatego po pojawieniu się w organizmie alergika wywołują reakcję układu immunologicznego z udziałem przeciwciał IgE. Przykładem takiego podobieństwa w budowie białek są m.in. pyłki brzozy i jabłka (zawierają białko profilinę). Szacuje się, że około 80% uczulonych na brzozę w różnie nasilony sposób reaguje na zjadane surowe jabłka. Kolejny przykład to białko tropomiozyna będące składnikiem roztoczy kurzu domowego i owoców morza. Dlatego u osób uczulonych na roztocza kurzu domowego może pojawić się reakcja alergiczna po zjedzeniu krewetek. Inne istotne w alergii krzyżowej białka to lipidowe białka transferowe, chitynazy, enolaza, glukanazy. Podobną budowę mogą mieć alergeny pokarmowe, wziewne, kontaktowe. NAJWAŻNIEJSZE ALERGENY REAGUJĄCE KRZYŻOWO: pyłek leszczyny orzechy pyłek brzozy jabłko, gruszka, owoce pestkowe (brzoskwinie, morele, czereśnie, wiśnie), kiwi, marchew, pomidory, seler pyłek traw melon, mąka pszenna i żytnia, kiwi, pomidor, pomarańcza pyłek bylicy marchewka, seler, czosnek, koper, pieprz, kminek, kolendra, curry, rumianek, ziarna słonecznika, musztarda roztocze kurzu domowego owoce morza alergeny lateksu banan, kiwi, awokado, melon, mango alergeny kota wieprzowina mleko krowie mleko kozie i owcze Niektóre alergeny ulegają rozkładowi po obróbce termicznej i stają się nieaktywne. Przykładem są jabłka, które mogą być zjadane przez alergika np. w szarlotce. Niestety, nie wszystkie alergeny tak reagują. Objawy alergii krzyżowej są zróżnicowane i mogą dotyczyć wielu narządów. Niektóre z nich to: obrzęk warg, języka, gardła, świąd jamy ustnej, obrzęk naczynioruchowy, bóle brzucha, biegunka, nudności, wymioty, katar, kichanie, duszność, łzawienie, świąd powiek, świąd skóry uogólniony, pokrzywka, wstrząs anafilaktyczny. Typową przypadłością związaną z alergią krzyżową jest zespół alergii jamy ustnej (OAS – ang. oral allergy syndrome). U chorych występuje drętwienie i pieczenie języka, świąd gardła, parestezje w obrębie jamy ustnej. W nasilonej reakcji może pojawić się nasilony obrzęk gardła i krtani, duszność oraz reakcja anafilaktyczna (spadek ciśnienia tętniczego, utrata przytomności, zaburzenia rytmu serca). Dlatego kontakt z alergenami krzyżowymi może być niebezpieczny. Podstawowe znaczenie w diagnostyce alergii krzyżowej ma dokładnie zebrany wywiad. Już na tej podstawie często można ustalić sposób postępowania. Najważniejsza jest profilaktyka, czyli dieta eliminacyjna. Należy wykluczyć pokarmy wywołujące dolegliwości zwłaszcza w okresie pylenia, czyli zwiększonej ekspozycji na alergeny krzyżowe. Jeżeli dojdzie jednak do reakcji i pojawienia się dolegliwości, niezbędne będą leki przeciwhistaminowe, ewentualnie glikokortykosteroidy miejscowe i ogólne. Farmaceuta może doradzić pacjentom odpowiednie leki przeciwhistaminowe i poinformować o możliwości skompletowania zestawu przeciwwstrząsowego. Podyskutuj o tym na forum! 22 farmacja praktyczna 5/2015 www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl Rozpoczyna się sezon alergiczny! Zadbaj o dostępność Adrenaliny WZF w ampułko-strzykawce w swojej aptece. ADRENALINA WZF 300 mikrogramów/0,3 ml roztwór do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce (Adrenalinum) . Skład jakościowy i ilościowy: 1 ml roztworu zawiera 1 mg adrenaliny w postaci adrenaliny winianu. Jedna dawka 0,3 ml zawiera 300 mikrogramów adrenaliny. Wskazania do stosowania: Leczenie doraźne w nagłych przypadkach ostrych reakcji alergicznych (anafilaksji), wywołanych przez pokarmy, leki, ukąszenia i użądlenia owadów oraz inne alergeny, jak również w przypadku anafilaksji samoistnej. Dawkowanie i sposób podawania: Preparat należy wstrzykiwać wyłącznie domięśniowo. Ampułko-strzykawka ma blokadę umożliwiającą podanie jednorazowej dawki 300 mikrogramów adrenaliny. Ze względu na stabilność produktu ampułko-strzykawka zawiera 1 ml roztworu. Po podaniu dawki leku w ampułko-strzykawce pozostaje 0,7 ml roztworu, ale ampułko-strzykawka nie nadaje się do ponownego użytku i należy ją w bezpieczny sposób usunąć. Preparat należy podawać natychmiast po wystąpieniu objawów ciężkiej reakcji alergicznej (w tym wstrząsu anafilaktycznego). Mogą one wystąpić w ciągu kilku minut od zetknięcia się z alergenem i zazwyczaj są to: pokrzywka, zaczerwienienie lub obrzęk naczynioruchowy. Objawy o ciężkim przebiegu obejmują układ oddechowy i krążenia. Preparat należy wstrzykiwać tylko w mięsień w przednio-bocznej części uda, nie wstrzykiwać w mięśnie pośladka. Miejsce, w które wstrzyknięto preparat należy lekko masować przez 10 sekund po wykonaniu iniekcji. Zazwyczaj stosuje się od 0,005 mg/kg mc. do 0,01 mg/kg mc., jednak w niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie większej dawki. Dorośli i dzieci o masie ciała powyżej 30 kg: zazwyczaj stosuje się 300 mikrogramów (0,3 ml). U dorosłych o większej niż przeciętna masie ciała może być konieczne powtórne wstrzyknięcie, aby odwrócić skutki reakcji alergicznej. W niektórych przypadkach pojedyncza dawka adrenaliny może być niewystarczająca do całkowitego odwrócenia skutków ostrej reakcji alergicznej. U tych pacjentów wstrzyknięcie dodatkowej dawki (z innej ampułko-strzykawki) może być wykonane po 10-15 minutach. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na adrenalinę lub którykolwiek ze składników preparatu. UWAGA: w stanach zagrożenia życia nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Pacjentów, którym przepisano preparat należy poinformować o sposobie podawania oraz pouczyć, w jakich sytuacjach preparat należy stosować. Preparat jest przeznaczony do stosowania w sytuacjach zagrożenia życia, wynikającego z wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej. Pacjenci z ryzykiem wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej, w tym wstrząsu anafilaktycznego powinni nosić przy sobie preparat (w obowiązującym terminie ważności dopuszcza się przechowywanie produktu leczniczego przez okres 6 miesięcy w temperaturze poniżej 25°C). Po zastosowaniu preparatu pacjent powinien natychmiast uzyskać pomoc lekarską. Należy zachować ostrożność u osób z chorobą serca, np. chorobą wieńcową oraz chorobami mięśnia sercowego (lek może wywołać napad dławicy piersiowej), sercem płucnym, zaburzeniami rytmu serca lub tachykardią. U pacjentów z nadczynnością tarczycy, schorzeniami sercowo-naczyniowymi (ciężka dławica piersiowa, kardiomiopatia przerostowa z zawężeniem drogi odpływu z lewej komory i komorowe zaburzenia rytmu lub nadciśnienie tętnicze), guzem chromochłonnym, wysokim ciśnieniem śródgałkowym, ciężką niewydolnością nerek, gruczolakiem gruczołu krokowego prowadzącym do zalegania moczu, hiperkalcemią, hipokaliemią, cukrzycą, a także u pacjentów w podeszłym wieku oraz u kobiet w ciąży istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych po podaniu adrenaliny. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów adrenaliny z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Preparat zawiera pirosiarczyn sodu, który może wywołać reakcje alergiczne, w tym również objawy anafilaktyczne i skurcz oskrzeli u osób z nadwrażliwością, szczególnie u osób z astmą w wywiadzie. Pacjentów z tymi schorzeniami należy dokładnie poinstruować odnośnie okoliczności, w których mogą stosować preparat. W przypadku wykonywania wstrzykiwań w to samo miejsce może wystąpić martwica, spowodowana zwężeniem naczyń krwionośnych. Przypadkowe wstrzyknięcie do naczynia może spowodować krwotok mózgowy, spowodowany nagłym wzrostem ciśnienia tętniczego krwi. Przypadkowe wstrzyknięcie w ręce lub stopy może wywołać nagłe zmniejszenie przepływu krwi do przylegających tkanek w wyniku zwężenia naczyń. Działania niepożądane: Wystąpienie działań niepożądanych zależy od wrażliwości pacjenta na adrenalinę oraz od podanej dawki. Działania niepożądane występujące często, nawet po podaniu małych dawek adrenaliny to: kołatanie serca, tachykardia, nadmierna potliwość, nudności, wymioty, trudności w oddychaniu, bladość, zawroty głowy, osłabienie, drżenie, ból głowy, stan lękowy, pobudliwość nerwowa, niepokój, zimne kończyny. Rzadko odnotowywano omamy, omdlenia, hiperglikemię, hipokaliemię, kwasicę metaboliczną, rozszerzenie źrenic, trudności w oddawaniu moczu z zatrzymaniem moczu włącznie, drżenie mięśni. Działania niepożądane, które występowały po zastosowaniu większych dawek adrenaliny lub u osób wrażliwych: zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków lub zatrzymanie czynności serca), nagły wzrost ciśnienia tętniczego (czasami prowadzący do krwotoku mózgowego) oraz skurcz naczyń (np. skóry, błon śluzowych, nerek). Preparat zawiera pirosiarczyn sodu, który może powodować reakcje alergiczne, w tym reakcje anafilaktyczne lub reakcje zagrażające życiu lub mniej ciężkie napady astmy u osób wrażliwych. Podmiot odpowiedzialny: Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa S.A. ul. Karolkowa 22/24, 01-207 Warszawa. www.polfawarszawa.pl. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10697 wydane przez MZ. Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL z dnia 2008.12.16 ADR-WZF/112/02-2015 opieka farmaceutyczna Żylaki – objawy, profilaktyka, leczenie Ocenia się, że leczenie niewydolności żylnej pochłania 1-3% wszystkich wydatków zdrowotnych. Z szacunków wynika, że 20% wszystkich chorób ma związek z niewydolnością żylną. autor: dr DAMIAN ŁASOCHA Centrum Flebologii – Warszawa Ż ylaki to najczęstszy objaw niewydolności żylnej, która dotyczy blisko połowy Polaków. Większość nigdy nie podjęła leczenia, bagatelizuje problem, traktując żylaki jako defekt estetyczny. To jeden z najbardziej niebezpiecznych mitów. Nieleczona niewydolność żylna rozwija się, dając powikłania znacznie utrudniające codzienną aktywność czy wręcz z niej wyłączające, a nawet grożące życiu. Mechanizm powstawania żylaków Im dalej od serca tym ciśnienie krwi jest mniejsze, a w żyłach nawet bliskie zeru. Ciśnienie wytwarzane przez pracę serca nie wystarcza do przepompowania krwi przez cały krwiobieg z powrotem do serca, zwłaszcza wtedy, gdy krew musi przebywać drogę z kończyn dolnych w górę, tzn. gdy człowiek stoi. Dodatkowo naczynia żylne mają cienką warstwę mięśniówki gładkiej, ściany są wiotkie i bardzo rozciągliwe (4 razy bardziej od tętnic). Najważniejsze mechanizmy wpływające na powrót krwi żylnej to ruch mięśni śródstopia oraz mięśni nóg, szczególnie podudzia, które kurcząc się i rozprężając powodują nacisk na żyły. By krew nie cofała się, ściany żył wyposażone są w zastawki, które otwierają się, gdy krew jest wypychana ku górze, a w fazie rozkurczu zamykają, by nie pozwolić jej opaść. Gdy zastawki są uszkodzone lub nie domykają się, krew cofa się i zaczyna napierać na ściany naczyń. Mówimy wtedy o refluksie żylnym. Wywołuje to nadciśnienie w układzie żył. Żyły poszerzają się, ulegają też destrukcji ściany naczyń, zastawki przestają prawidłowo pracować. Dłużej trwający taki stan określa się jako przewlekłą niewydolność żylną. Naczynia w układzie żył powierzchniowych poszerzają się, tworzą się żylaki i z biegiem lat zalegająca krew żylna pozbawiona tlenu i posiadająca produkty odpadowe przemiany materii dokonuje spustoszeń w otaczających tkankach. Objawy żylaków kończyn dolnych Żylaki na nogach łatwo zauważyć. Dodatkowo towarzyszą im: bóle wokół kostek, które zmniejszają się podczas chodzenia, uczucie ciężkich, zmęczonych nóg, obrzęki wokół kostek, kurcze nocne, swędzenie, wysypka, przebarwienia w okolicy żylaków. Dolegliwości związane z żylakami nasilają się w pozycji siedzącej lub stojącej. Ruch usprawnia pracę żył i zmniejsza te objawy. Nieleczone żylaki powiększają się, dają coraz mocniej odczuwalne objawy, sprzyjając wystąpieniu zapalenia żył powierzchniowych, zakrzepicy żył głębokich, a nawet zatorowości płucnej. Zapalenie żył powierzchniowych objawia się wyczuwalnym 24 farmacja praktyczna 5/2015 stwardnieniem w przebiegu żyły, bólem, tkliwością i zaczerwienieniem. Ból narasta w spoczynku, a podczas ruchu wyraźnie maleje (odwrotnie jak w zakrzepicy żył głębokich). Zalecane jest wykluczenie współistnienia zakrzepicy żył głębokich poprzez wykonanie badania USG-Doppler. Dolegliwość zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. Zalecany jest ruch i korzystanie z wyrobów uciskowych (bandaży o małym naciągu lub wyrobów kompresyjnych w 2. klasie ucisku). W przypadku dolegliwości bólowych można zastosować niesterydowe leki przeciwzapalne doustnie oraz miejscowo w postaci kremu albo żelu. Najważniejsze objawy zakrzepicy żył głębokich to: ból, który nasila się przy chodzeniu i staniu, a mija przy unieruchomieniu, obrzęk w okolicy kostki, na całym podudziu, a nawet udzie, zwiększone ucieplenie i zaczerwienienie skóry, nadmierne wypełnienie żył powierzchniowych, zasinienie skóry stóp i podudzi, gorączka, przyspieszone tętno. W większości przypadków objawy zakrzepicy pojawiają się nagle w ciągu kilku dni. Potwierdzenie diagnozy uzyskujemy po zbadaniu pacjenta za pomocą USG-Doppler. Zator tętnicy płucnej jest najgroźniejszym powikłaniem zakrzepicy żył głębokich. Luźna skrzeplina może oderwać się od ściany naczynia i rozpaść się na kilka mniejszych fragmentów. Z prądem krwi kierują się one do serca i płuc i mogą zatkać wiele naczyń krwionośnych powodując zatorowość płucną, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Towarzyszą temu objawy grypopodobne, jak kaszel czy ból w klatce piersiowej podobny do zawału serca. Stan ten jest bezwzględnym wskazaniem do leczenia szpitalnego. Jak zapobiegać powstaniu żylaków? Niewydolność żylna ma często podłoże genetyczne – ryzyko zachorowania jest większe u osób, u których choć jedno z rodziców miało żylaki. Niedomykalność zastawek żylnych może być skutkiem zmiany struktury kolagenu i mięśni gładkich w ścianie żylnej. Jest to spowodowane nieprawidłową aktywnością enzymów, tzw. metaloproteinaz prowadzących do zmniejszenia się elastyczności i pogrubienia ścianek żył. Dzieje się to najczęściej z upływem wieku – im człowiek starszy, tym żyły bardziej tracą elastyczność. Żylaki występują u kobiet 4-krotnie częściej niż u mężczyzn. Hormonom żeńskim przypisuje się negatywny wpływ na naczynia żylne, dlatego także terapie hormonalne, w tym antykoncepcyjne czy łagodzące objawy menopauzy, mogą pogorszyć stan żył i warunkować rozwój niewydolności. Istotny wpływ na przepływ krwi ma ciąża. W 1. trymestrze to hormony powodują zmniejszenie się elastyczności żył. Natomiast w 3. trymestrze ciąży, mimo iż hormony nie mają już tak dużego wpływu na jakość ścianek żył, to zwiększenie się masy ciała oraz powiększająca się macica utrudniają odpływ krwi żylnej z nóg. www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna Długotrwała pozycja stojąca lub sie- R E K L A M A dząca, brak aktywności fizycznej mogą spowodować także nadciśnienie w układzie żylnym. Ruch to najlepsza recepta dla zdrowia i urody nóg. Ale nie każdy będzie zbawienny. Lepiej być tylko kibicem jazdy konnej, narciarstwa czy szermierki. Pięty są zbyt nisko ustawione lub mięśnie podudzia usztywnione. Pływanie kanadyjką to także zablokowanie ruchu nóg. Aktywność, gdzie występują silne podskoki, to prawdziwe wstrząsy dla pracy żył. Dlatego nie polecamy siatkówki, tenisa, piłki ręcznej, aerobiku, biegów. Wszelkie sporty siłowe to mocne i długotrwałe skurcze mięśni. Najlepiej na żyły działają: jazda na rowerze, pływanie, gimnastyka, spacery. Każdy kilogram nadwagi to dodatkowa praca dla żył. Wszystkie działania zmniejszające masę ciała wpływają na nie zbawiennie. Każde ubranie, które uciska ciało w okolicy nóg, bioder i pasa to dodatkowa zapora dla przepływu krwi żylnej. Właściwe buty spowodują, że każdy krok maksymalnie wypompuje krew żylną z najodleglejszych miejsc. Zbyt wysokie obcasy powodują chodzenie na palcach i blokowanie mięśni łydek. Zbyt płaskie buty to ciągły nacisk na splot żylny w podbiciu. Najlepsze są buty sportowe z profilowaną wkładką lub półbuty na obcasach 2-5 cm. Hydromasaż to znana od wielu lat technika poprawy krążenia. Żyły „bardzo lubią” zimno – hydromasaże zimną wodą obkurczają naczynia i usprawniają powrót żylny. Każde nagrzewanie ciała to rozszerzanie żył. Jeśli opalanie, to nie leżenie bez ruchu i nagrzewanie ciała, a korzystanie z kąpieli słonecznych w ruchu. Sauna także pogorszy warunki sprzyjające odprowadzaniu krwi żylnej z nóg. Farmakoterapia Terapia farmakologiczna może przyczyniać się do zwolnienia rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej poprzez poprawę tonusu żylnego i uszczelnienie bariery włośniczkowej i w związku z tym zmniejszenia obrzęków i poprawienia wyglądu skóry. W przypadku stosowania leków przeciwzakrzepowych leczenie farmakologiczne zmniejsza skłonności do powstania zakrzepów. W leczeniu schorzeń żylnych stosuje się leki o działaniu: kojącym, łagodzącym poczucie dyskomfortu i poprawiającym ukrwienie skóry (często występują w postaci maści, żelów i kremów), przeciwobrzękowym i uszczelniającym żyły, przeciwzakrzepowym, przeciwzapalnym, zwiększającym sprężystość naczyń żylnych, ochronnym na naczynia włosowate. Najbardziej popularne to: diosmina, pochodne rutyny, rutozydy, eskulina, escyna, proantocyjanidole, kumaryny czy preparaty syntetyczne: tribenozyd, dobesylan wapnia, naftazon i benzaron. Naturalne metody na poprawę krążenia żylnego to wszystkie cytrusy, acerola – duża dawka naturalnej witaminy C wzmacnia najmniejsze naczynia. Wyciąg z ruszczyka kolczastego zwiększa napięcie ścian naczyń żylnych i zmniejsza obrzęki. Wyciąg z kasztanowca uelastycznia naczynia i działa przeciwzapalnie. Z kolei ekstrakt z liści winorośli łagodzi uczucie zmęczenia, obrzmienia, ciężkości nóg i wspomaga prawidłowe krążenie żylne nóg. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 1/2015 25 opieka farmaceutyczna Kamica nerkowa – wskazówki dla farmaceuty Rola farmaceuty w przypadku objawowej kamicy nerkowej jest nie do przecenienia. Prawidłowa diagnoza pacjenta na podstawie wywiadu oraz zastosowanie odpowiedniego leczenia daje szansę na szybkie ustąpienie dolegliwości i zapobieżenie wystąpienia przypadków powikłanych. autor: lek. med. MICHAŁ PUSZYŃSKI Katedra i Klinika Urologii i Onkologii Urologicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego K amica nerkowa jest istotnym problemem współczesnego społeczeństwa. Dotyka ona ok. 2-3 proc. społeczeństwa europejskiego i dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet (stosunek 3:1) głównie w wieku 30-50 lat. Niestety, często ma charakter nawrotowy (nawet w 50% przypadków). Ryzyko wystąpienia kamicy wzrasta w krajach gorących (do 20-25%), gdzie do jej powstania usposabia ekspozycja na słońce (zwiększone wytwarzanie witaminy D) oraz zwiększona utrata płynów przez skórę. Zazwyczaj kamica nerkowa pozostaje bezobjawowa aż do momentu przemieszczenia się kamienia do miedniczki nerkowej lub moczowodu. Powoduje on zablokowanie odpływu moczu z nerki, manifestując się szeregiem objawów. Klasyczne objawy kolki nerkowej to bardzo silny napadowy ból okolicy lędźwiowej zlokalizowany jednostronnie, zazwyczaj promieniujący do krocza, cewki moczowej, pęcherza moczowego w zależności od poziomu położenia konkrementu w moczowodzie. Krwiomocz lub znacznie częściej krwinkomocz diagnozowany w badaniu ogólnym moczu prawie zawsze towarzyszy napadom kolki nerkowej. Jednak może on być nieobecny nawet w 15% przypadków. Podczas napadu kolki nerkowej mogą wystąpić także wymioty, nudności, a w rzadkich przypadkach objawy niedrożności jelit. Blokada odpływu moczu z nerki powstała na skutek zablokowania moczowodu przez kamień prowadzi do zastoju moczu w nerce, powodując poszerzenie jej układu kielichowo-miedniczkowego doprowadzając do zwiększenia napięcia jej torebki. Przemieszczający się ku dołowi kamień dodatkowo podrażnia moczowód w miejscu jego zablokowania, powodując wzmożenie jego fali perystaltycznej. Pacjenci zwykle są niespokojni, nie potrafią znaleźć dla siebie wygodnej pozycji. Atakowi kamicy może towarzyszyć niewielka gorączka i leukocytoza. Pacjenci z wysoką 26 farmacja praktyczna 5/2015 Najczęstszym objawem kolki nerkowej jest bardzo silny napadowy ból okolicy lędźwiowej zlokalizowany jednostronnie, zazwyczaj promieniujący do krocza, cewki moczowej, pęcherza moczowego gorączką, silnymi nawrotowymi dolegliwościami bólowymi, znaczną leukocytozą, ropomoczem, zaawansowaną cukrzycą, kobiety w ciąży lub pacjenci z jedyną nerką wymagają konsultacji urologicznej lub co najmniej wykonania badania USG nerek celem wykluczenia obecności wodonercza. W przypadku obecności wodonercza może okazać się konieczna pilna hospitalizacja lub doraźna interwencja urologa. Wodonercze u kobiet w ciąży może nie wymagać interwencji i nie zawsze oznacza obecność kamicy moczowodowej. W przypadku bezobjawowego charakteru wodonercza bez towarzyszącej elewacji parametrów zapalnych w badaniach laboratoryjnych wodonercze takie pozostawia się do obserwacji a ewentualną dodatkową diagnostykę obrazową wykonuje się oczywiście planowo po porodzie. Bezobjawowe wodonercze u kobiet w ciąży wynika z nacisku macicy na moczowód, statystycznie częściej występuje po stronie prawej, nie jest to jednak regułą. Wywiad z pacjentem z podejrzeniem kolki nerkowej jest kluczowy dla prawidłowej dalszej diagnostyki. Kolka nerkowa może maskować wiele schorzeń, jednak najważniejszymi z punktu widzenia farmaceuty podczas zbierania wywiadu są: choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa, odmiedniczwww.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna kowe zapalenie nerek oraz zapalenie wyrostka robaczkowego. Zwyrodnienie kręgosłupa zwłaszcza w odcinku lędźwiowym może mieć przebieg podobny do kolki nerkowej, zazwyczaj jednak dolegliwości bólowe są mniej nasilone, ból zlokalizowany jest również w okolicy lędźwiowej, ale nie jest tak jednostajny i nasilony, dolegliwości bólowe często znacznie się zmniejszają lub ustępują w chwili przybrania przez pacjenta odpowiedniej pozycji. Odmiedniczkowe zapalenie nerek charakteryzuje się znacznymi obustronnymi dolegliwościami bólowymi okolicy lędźwiowej, z towarzyszącą gorączką oraz objawami dyzurycznymi. Występuje częściej u kobiet i leczone jest antybiotykiem, najlepiej zastosować fluorochinolon. Ziołowe preparaty odkażające lub nitrofurantoina mogą okazać się niewystarczające. Zapalenie wyrostka charakteryzuje się silnymi dolegliwościami bólowymi prawego dołu biodrowego i towarzyszącą (lub nie) gorączką. Taki pacjent powinien zostać przebadany przez lekarza rodzinnego lub chirurga. U pacjentów bez istotnych obciążeń internistycznych z nawrotowymi niewielkimi dolegliwościami bólowymi, bez gorączki, diagnostykę można poprowadzić ambulatoryjnie. W przypadku podejrzenia kamicy nerkowej ważna jest kontrola urologiczna i wykonanie badania USG. Nie wszystkie złogi opisywane w badaniach USG są istotną kamicą, często są to tylko zwapnienia okolicy brodawek nerkowych, które pozostawia się do obserwacji. Istotne klinicznie konkrementy wymagające leczenia mają rozmiar 5-7 mm. Kamienie do 10 mm wielkości mają szansę być wydalone w sposób naturalny, jednak towarzyszy temu kolka nerkowa, a czas wydalania złogu może wynieść nawet 4 tygodnie. Zablokowanie nerki przez duży kamień, który nie rokuje spontanicznego wydalenia, może w dłuższym okresie czasu doprowadzić do upośledzenia funkcji wydzielniczej nerki, doprowadzając do jej afunkcji i w konsekwencji konieczności usunięcia organu. Dolegliwości bólowe wynikające z zablokowania nerki ustępują w momencie obniżenia jej funkcji wydzielniczej (hypofunkcji nerki), prowadząc do powstania przewlekłego wodonercza i stopniowej destrukcji miąższu nerki. W przypadku takiego wodonercza może dojść do infekcji moczu w zablokowanej nerce, co prowadzi do stanu septycznego (objawiającego się najczęściej wysoką gorączką). W takiej sytuacji niezbędne jest natychmiastowe odbarczenie nerki przetoką nerkową w najbliższym oddziale urologicznym. W przypadku kolki nerkowej można zaproponować pacjentowi dodatkowe wsparcie farmakologiczne. Najskuteczniejsze są niesterydowe leki przeciwzapalne. Udowodniono ich lepszy efekt przeciwbólowy w porównaniu do opioidów. Dodatkowo powinny zostać podane leki rozkurczowe, ewentualnie przeciwgorączkowe. Można rozważyć stosowanie alfa-blokerów używanych w terapii łagodnego rozrostu stercza. Ważne jest wspomaganie diurezy poprzez spożywanie odpowiedniej ilości płynów (ok. 2 l), małymi porcjami. Pacjent nie musi leżeć w łóżku, wręcz wskazany jest ruch. Istotne jest dopilnowanie dalszej diagnostyki ze względu na duże ryzyko nawrotu (nawet jeżeli pacjent samoistnie wydali złóg). Podstawą diagnostyki są: USG nerek, RTG przeglądowe jamy brzusznej, badanie ogólne moczu, poziomu kreatyniny w surowicy. W dalszej kolejności tomografia komputerowa bez kontrastu. Głównymi zasadami profilaktyki kamicy nerkowej są: spożywanie płynów na poziomie 2-2,5 l/dobę z zachowaniem diurezy na poziomie 2 l, dieta bogata w warzywa ze zmniejszoną ilością białka do 0,8-1,0 g/kg m.c./dobę. Ilość wapnia w diecie nie powinna przekraczać 1,2 g/dobę. Utrzymanie prawidłowej masy ciała, jak i uzupełnianie płynów podczas ćwiczeń bądź w upalne dni jest również istotne W przypadku wydalenia złogu można zbadać, z czego zbudowany jest kamień i na podstawie wyniku dobrać odpowiednią dietę. Leki ziołowe mają działanie wspomagające, moczopędne, odkażające i są skuteczne jedynie dla drobnych złogów. W przypadku drobnych złogów, tzw. „piasku nerkowego” można zastosować leki działające rozkurczowo i moczopędnie dostępne bez recepty. Leki te nie są skuteczne w przypadku większych kamieni, powinno stosować się je 30 min. przed posiłkiem. Nie należy stosować ich u dzieci, kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA farmacja praktyczna 1/2015 27 opieka farmaceutyczna Zalecenia dietetyczne w chorobach nerek Do najczęściej diagnozowanych chorób nerek możemy zaliczyć kamicę nerkową oraz kłębuszkowe i odmiedniczkowe zapalenie nerek. Przy tych dolegliwościach równolegle do leczenia farmakologicznego konieczne jest wprowadzenie diety odciążającej chory narząd. autorka: JUSTYNA MARSZAŁKOWSKA-JAKUBIK specjalista dietetyki medycznej, specjalista ds. zdrowia publicznego O stre kłębuszkowe zapalenie nerek wiąże się chyba z największymi ograniczeniami dietetycznymi. Celem takich obostrzeń jest oszczędzanie chorego narządu. Ze względu na występujące obrzęki zalecane jest ograniczenie płynów: dostarczamy ich w ilości proporcjonalnej do oddawanego moczu plus dodatkowe ok. 500 ml związane z innymi stratami (pot, kał itp.). Ponadto eliminujemy do minimum sól, ograniczeniu podlegają również produkty białkowe (mięso, ryby, wędliny, sery, mleko oraz jaja). W przypadku kłębuszkowego zapalenia nerek korzystna jest dieta wegetariańska, gdyż w białku zwierzęcym występują niepożądane przy tej chorobie substancje, takie jak mocznik i kreatynina, które w przypadku niesprawnych nerek mogą być zatrzymywane w nadmiarze we krwi. Dieta powinna bazować na lekkostrawnych produktach zbożowych (kleiki ryżowe oraz suchary czy pszenne bułki – optymalnie z mąki niskobiałkowej), z warzyw i owoców dozwolone są jedynie przeciery owocowe, kompoty lub ziemniaki puree, np. z masłem. W miarę powrotu do zdrowia zwiększa się stopniowo urozmaicenie diety, zaczynając od większej ilości płynów i produktów białkowych – ich ilość i tempo zmian w diecie powinno być jednak dostosowane do indywidualnej poprawy sprawności nerek pacjenta. W przypadku odmiedniczkowego zapalenia nerek nie ma potrzeby wprowadzania aż tak znacznych ograniczeń dietetycznych, gdyż nerki są czynnościowo wydolne. Obowiązuje jednak dieta łatwostrawna 28 farmacja praktyczna 5/2015 W ostrym kłębuszkowym zapaleniu nerek dieta powinna bazować na lekkostrawnych produktach zbożowych (kleiki ryżowe, suchary, pszenne bułki – optymalnie z mąki niskobiałkowej (m.in. ze względu na stany gorączkowe). Wyłączamy zatem z menu ostre przyprawy (pieprz, paprykę, chilli oraz dodatki typu: musztarda, chrzan, ocet). Zdecydowanie eliminujemy używki (kawę, alkohol), z warzyw – ograniczeniu podlegają jedynie te ciężkostrawne, czyli kapustne, rzepa, rzodkiew itp. Jadłospis powinien być bogaty w witaminy – tu dozwolone, a nawet zalecane są owoce, soki owocowo-warzywne (szczególnie żurawinowy bez cukru, który ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze) czy świeże surówki z lekkostrawnych warzyw (pomidory, banany – bogate w potas zdecydowanie wskazane). Podaż płynów zwiększamy powyżej normy, do przynajmniej 2,5 litra na dobę. Kamica nerkowa (szczawianowa, moczanowa i fosforanowa) jest spowodowana w dużej mierze błędami dietetycznymi. W prosty sposób można się zatem przed nią uchronić, przede wszystkim dbając o odpowiednie nawodnienie – minimum to 2 litry każdego dnia (istotne jednak, by w przeważającej ilości była to woda mineralna – naturalna, www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna bezsmakowa, ewentualnie mało esencjonalne, niesłodzone kompoty lub słabe herbaty, np. ziołowe czy owocowe – żurawinowe). Należy stosować urozmaiconą dietę z dużą ilością warzyw, zaś profilaktycznie warto ograniczać używki (alkohol, mocna kawa) oraz sól. Niezależnie od przyczyny choroby wskazane jest ograniczenie spożycia soli kuchennej do zalecanych 6 g na dobę (1 płaska łyżeczka). Pozostałe zalecenia są uzależnione od rodzaju kamieni, jakie nam doskwierają. Kamica szczawianowa może być spowodowana nadmiernym spożyciem szczawianów lub zwiększonym ich wchłanianiem w przewodzie pokarmowym spowodowanym np. zaburzeniem przemian metabolicznych. Dzieje się tak zazwyczaj na skutek zbyt dużego spożycia białka zwierzęcego (mięso, produkty mleczne) i soli kuchennej. W przypadku tej choroby konieczne jest wyeliminowanie z diety szczawianów oraz produktów zwierzęcych bogatych w białko. Dużemu ograniczeniu ulegają zatem: szczaw, rabarbar, szpinak, botwina, prawdziwe kakao, otręby, buraki, agrest. Ponadto zaleca się ograniczenie cukru i słodyczy (w tym czekolady, również gorzkiej ze względu na dużą zawartość kakao), mocnej herbaty, prawdziwej kawy oraz ostrych przypraw i alkoholu. Nie powinno się jednak ograniczać zawartości wapnia w diecie. Minerał ten jest istotny w procesie wiązania i wydalania szczawianów – przy jego niedoborze odkładanie się kamieni w układzie moczowym nasila się. Zalecenia polegają na odpowiednim nawadnianiu się, dozwolone jest mięso, szczególnie drób oraz ryby. Do produktów zalecanych zaliczymy banany, awokado, winogrona, wiśnie, ryż, jęczmień, ogórki, kalafior, można spożywać masło oraz produkty zbożowe. W przypadku kamicy moczanowej celem diety jest zmniejszenie zawartości kwasu moczowego wydalanego wraz z moczem, z którego powstają złogi. Ten rodzaj kamicy może być spowodowany nadmiernym wydalaniem kwasu moczowego będącego produktem przemiany metabolicznej puryn. Tu mocz jest kwaśny i nadmiernie zagęszczony, dlatego ilość spożywanej wody powinna wynosić przynajmniej 2 litry na dobę, a dieta powinna wyre- W przypadku kamicy moczanowej celem diety jest zmniejszenie zawartości kwasu moczowego wydalanego wraz z moczem. Dlatego należy ograniczać spożycie związków purynowych gulować pH moczu. W celu zmniejszenia zawartości kwasu moczowego w moczu należy ograniczyć spożycie związków purynowych obecnych przede wszystkim w wyrobach mięsnych, z tego też powodu najlepszą dietą przy tej chorobie jest dieta bezmięsna. Należy wyeliminować z menu szczególnie podroby, wieprzowinę, baraninę oraz śledzie, kawior i sardynki. Ograniczeniu podlega także prawdziwe kakao oraz czekolady, mocna herbata, kawa i orzechy. Do zalecanych produktów należą warzywa, owoce, mleko oraz chudy nabiał, i potrawy mączne. Przy kamicy fosforanowej do głównych zadań diety należy zakwaszenie moczu, bowiem tego rodzaju kamienie powstają na skutek zbyt zasadowego jego odczynu. Aby to osiągnąć, zalecane są przetwory z żurawiny lub czerwonych porzeczek oraz ograniczenie w diecie posiłków zawierających duże ilości fosforanów. Dlatego do produktów niewskazanych zaliczamy przede wszystkim dania instant, wędliny sklepowe, napoje typu cola oraz rośliny strączkowe, szpinak, rabarbar, maślanka czy kasza jaglana. Dozwolone są natomiast ziemniaki, pieczarki, pomidory czy warzywa kapustne oraz mleko i jajka. Do produktów wskazanych zaliczymy duże ilości płynów (głównie wody niskozmineralizowane, soki owocowe – szczególnie żurawinowy i z owoców cytrusowych), mięso, ryby, chleb i produkty zbożowe pełnoziarniste (kasze, makarony). W przypadku chorób nerek po konsultacji z farmaceutą można wspomóc się naturalnymi preparatami zawierającymi: korzeń pietruszki, ziele skrzypu, bez czarny, porzeczkę czarną, korzeń lubczyka i ziele owsa. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2015 29 opieka farmaceutyczna Dusza apteki Tym właśnie mianem przed kilkudziesięciu laty określano apteczną recepturę. Aptekarz, a jednocześnie profesor farmacji stosowanej, Marek Gatty-Kostyal pisał w roku 1933: „Z wyglądu pracowni aptecznych można sądzić o wartości i rodzaju dawnej apteki.” Cóż zatem Profesor powiedziałby o naszych dzisiejszych aptekach? Tyle chyba, że są... bezduszne. autor: dr n. farm. MACIEJ BILEK aptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej D o nielicznych bowiem należą już placówki, w których wytwarzane są leki recepturowe. Aptekarze zwykli obarczać winą za ten stan rzeczy warunki ekonomiczne, lekarzy, hurtownie farmaceutyczne... Powszechne jest twierdzenie, że apteczna receptura musi umrzeć, że czasy, gdy była potrzebna i – przede wszystkim – opłacalna, już dawno minęły. Prawda jest tymczasem inna: winę za opisywany stan rzeczy ponoszą przede wszystkim aptekarze! To niestety środowisko aptekarskie oddaje na naszych oczach bez walki swoją bodaj najważniejszą redutę: apteki, jako miejsca, gdzie lek powstaje, gdzie jest wytwarzany, gdzie sprawdza się wiedza i aptekarskie rzemiosło. Wizja apteki, w której mamy dostępny pełny asortyment leków, ale leków wyłącznie gotowych, apteki, w której wzorowo prowadzona jest opieka farmaceutyczna, jest pociągająca, ale… niepełna. Tkwi w niej ponadto szereg pułapek. Pacjenci są obecnie coraz lepiej wyedukowani, a – przyznajmy się! – przypadki, gdy pacjent wie więcej od pracującego za pierwszym stołem farmaceuty, są coraz częstsze. Nie jesteśmy i nie będziemy wszechwiedzący – w dobie fachowej informacji dostępnej w sieci internetowej istotnie: każda inteligentna osoba w ciągu jednego popołudnia może zdobyć na temat konkretnego schorzenia wiedzę większą, aniżeli my często wynosimy w pamięci ze studiów uniwersyteckich... Nikt natomiast, podkreślmy to – nikt nie zastąpi aptekarza przy wytwarzaniu leków recepturowych! Dlatego właśnie tej – nieprzypadkowo użyłem tego twier- 30 farmacja praktyczna 5/2015 To receptura jest miejscem, gdzie kunszt aptekarza realizuje się w najpełniejszej i najpiękniejszej postaci. To tylko na recepturze jesteśmy jako farmaceuci niezastąpieni! dzenia – reduty nie wolno nam, nie wolno środowisku aptekarskiemu oddać bez walki. Gdyż właśnie receptura jest „duszą apteki”. To receptura jest miejscem, gdzie kunszt aptekarza realizuje się w najpełniejszej i najpiękniejszej postaci. To tylko na recepturze jesteśmy jako farmaceuci niezastąpieni! Być może wielu Czytelników „Farmacji Praktycznej” przyzna powyższemu wywodowi częściowo rację, wysuwając od razu klasyczny argument przeciw recepturze: „To się nie opłaca”. Jednak każdy, kto na własne – choćby najmniejsze – przedsiębiorstwo patrzy w sposób dalekowzroczny, argument ten bardzo łatwo obali. Wiemy doskonale, że o pozycji firmy decyduje wiele względów. Jej prestiż i autorytet pracowników jest niezwykle ważny. W przypadku apteki – można powiedzieć, że najważniejszy. Apteka w której pacjent wyłącznie kupuje lek, nie buduje swojej pozycji, chyba że konkurencją cenową, poniżającą dla naszego farmaceutycznego posłannictwa. Pacjenci mogą przekomarzać się, udowadniać, że wiedzą lepiej, mogą wybrzydzać na ceny, odejść wreszcie po wygłoszeniu kilku nieprzychylnych komentarzy na temat braku oferty promocyjnej... W aptece, w której lek jest wytwarzany, buduwww.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna jemy tymczasem autorytet tego miejsca. Pacjent powierza nam wykonanie leku, który następnie będzie stosował. Obdarza nas zaufaniem, którego – wykonując poprawnie dany lek recepturowy – nie możemy przecież zawieść. Tu już nie ma miejsca na dyskusje na temat cen „u nas” i w aptece „za rogiem”. Powstaje dystans, którego pacjent nie będzie próbował przekroczyć. Każdy ma w tej sytuacji swoje miejsce, a z pewnością my, jako farmaceuci, jesteśmy w niej w sposób oczywisty uprzywilejowani! Wielu aptekarzy i powyższemu argumentowi przyzna rację, potwierdzając, że oczywiście prestiż apteki jest niesłychanie ważny, przy czym najważniejsze jest to, by „związać koniec z końcem”. A dostosowanie apteki do prowadzenia pełnowymiarowej receptury kosztuje kilkadziesiąt tysięcy złotych. Oczywiście, ale zacząć można znacznie skromniej, od podstawowych preparatów recepturowych. Loża z nawiewem laminarnym, miksery recepturowe, kapsułkarki mogą stanowić kolejne etapy rozwoju naszej receptury, pod warunkiem oczywiście, że sama na siebie zarobi bądź też z rozeznania miejscowego rynku wynikać będzie, że recept z antybiotykami w składzie będzie do naszej apteki trafiać dużo. W dyskusjach na temat receptury i jej rzekomego braku opłacalności często pojawia się również argument, że „lekarze nie piszą”. Owszem, coraz mniej lekarzy, a szczególnie lekarzy młodych, zapisuje leki recepturowe. Ale kontaktujemy się przecież z lekarzami, z wieloma spotykamy się na co dzień – cóż więc stoi na przeszkodzie, by w czasie swobodnej rozmowy nie opowiedzieć o skuteczności leku recepturowego? Możliwość indywidualizacji dawki, stopniowego jej zmniejszania lub zwiększania, korzyści wynikające ze stosowania leku przyrządzanego i użytkowanego jeszcze tego samego dnia z pewnością trafią do każdego, komu bliskie jest dobro pacjenta! O recepturze powinniśmy w naszym aptekarskim środowisku rozmawiać, dyskutować, recepturą powinniśmy Temat leku recepturowego może być przedmiotem twórczych konsultacji, wymiany doświadczeń, wreszcie – zdrowej, bo opartej o kunszt i wiedzę, konkurencji pomiędzy aptekami i aptekarzami żyć i darzyć ją sympatią, ba – miłością! Temat leku recepturowego, jak żaden inny, może być przedmiotem twórczych konsultacji, wymiany doświadczeń, wreszcie – zdrowej, bo opartej o kunszt i wiedzę, konkurencji pomiędzy aptekami i aptekarzami. Na zakończenie pozwolę sobie na osobistą refleksję: co myślą pacjenci o aptece, w której wykonywane są leki recepturowe? Po wprowadzeniu receptury w aptece, w której pracuję, często miałem wielką satysfakcję, słysząc: „Tu robią leki”; „Wreszcie jakaś apteka, gdzie robią leki” albo: „Nie muszę z receptą jechać na drugi koniec miasta”... To wszystko oczywiście cieszy, a monotonii codziennej pracy w aptece dodaje rumieńców. Największą jednak satysfakcję odczuwałem, gdy pacjenci po kilku dniach od wykonania leku recepturowego przychodzili pochwalić jego skuteczność: „Lek, który pan mi zrobił, działa”; „Jeszcze nic mi tak nie pomogło”. Dzięki recepturze i wykonywanym na niej lekom nawiązuje się z pacjentami bardzo silną więź, której zbudowanie nie jest możliwe przy ekspediowaniu leków gotowych. Zyskujemy oddanego, wiernego pacjenta, który naszej apteki nie zamieni na żadną inną. Wie bowiem, że w tej oto placówce pracuje prawdziwy farmaceuta, który robi leki, a nie tylko je sprzedaje! Podyskutuj o tym! Jesteś podobnego zdania, co autor? Podziel się swoimi przemyśleniami na temat receptury! Napisz do nas na adres: [email protected] Najciekawsze wypowiedzi opublikujemy na łamach „Farmacji Praktycznej”. Zapraszamy również do oddania głosu w naszej SONDZIE na stronie www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2015 31 psychologia Bądź sobie sterem – o zarządzaniu emocjami W swojej pracy farmaceuta musi stawić czoła różnym pacjentom – nierzadko są to osoby rozgoryczone, roszczeniowe, czasem nawet agresywne. Udzielanie fachowej porady w takich sytuacjach nie należy do łatwych zadań, a odpowiednie podejście do sprawy bywa miarą profesjonalizmu. Ale jak tego dokonać, gdy atmosfera aż kipi od negatywnych emocji? Jak nie przejmować zachowań pacjenta? autorka: MAGDALENA SOKOŁOWSKA-LEGER założycielka MELIORES Centrum Rozwoju Osobistego, coach i trener umiejętności osobistych, społecznych i edukacyjnych K iedy mówimy o emocjach, mamy tendencję do ulegania twierdzeniu, że to świat zewnętrzny jest odpowiedzialny za ich sterowanie: „Tego leku nie sprzedajemy bez recepty!”; „Powtarzam Pani/Panu – ten lek wycofano ze sprzedaży kilka tygodni temu!”; „Przepraszam, ale ciągle muszę odpowiadać na pytanie, dlaczego leki są takie drogie...” Pierwszym krokiem do osiągnięcia sukcesu w zarządzaniu emocjami jest uzmysłowienie sobie, że to my sami jesteśmy właścicielami własnych emocji i tylko my jesteśmy za nie odpowiedzialni. A fakt, że dajemy się im ponieść, że ktoś nas zdenerwował i wybuchnęliśmy, świadczy o tym, że w danym momencie straciliśmy nad nimi kontrolę. Jeśli zaś zdarza nam się to notorycznie, może się okazać, że nie potrafimy panować nad swoimi emocjami. Miarą dojrzałości emocjonalnej jest właśnie ta przestrzeń, między bodźcem wywołującym emocje a reakcją na nią. W różnych kierunkach rozwoju osobistego często podkreśla się fakt kształtowania świadomości na różnych obszarach. Aby móc powiedzieć, że się potrafi zarządzać emocjami – czyli konstruktywnie wypełniać ową przestrzeń, należy zespolić dwa obszary: świadomość funkcjonowania mechanizmów emocjonalnych oraz budowanie świadomości samego siebie. Czym są emocje? Niby każdy wie, czym są emocje, ale mało kto potrafi je zdefiniować. Sami psychologowie nie są do końca zgodni w tej kwestii. Z punktu widzenia etymologii słowo to pochodzi z łacińskiego e movere oznaczające „w ruchu”, co może sugerować, że chodzi o pewne przemieszczanie się z jednego stanu w inny. Daniel Goleman, wykładowca Uniwersytetu Harvarda w USA, autor bestsellerowej książki „Inteligencja emocjonalna”, o emocji pisze 32 farmacja praktyczna 5/2015 Pierwszym krokiem do osiągnięcia sukcesu w zarządzaniu emocjami jest uzmysłowienie sobie, że to my sami jesteśmy właścicielami własnych emocji i tylko my jesteśmy za nie odpowiedzialni w następujący sposób: „Emocja odnosi się do uczucia i związanych z nim myśli, stanów psychicznych i biologicznych oraz zakresu skłonności do działania.” Dalej podkreśla różnorodność barw i odcieni, rodzajów i niuansów odzwierciedlających ludzkie emocje. Na pytanie, jakie znasz emocje, najczęściej pada kilka podstawowych, typu: smutek, złość, szczęście. Tymczasem jest ich znacznie więcej. Ktoś, kto pragnie w sposób konstruktywny zarządzać emocjami, powinien zacząć od poszerzenia wachlarza emocji i nauczyć się je w sobie rozpoznawać. Większość psychologów wyróżnia kilka podstawowych emocji (choć i tu są liczne spory) i ich pochodne. Oto lista, którą możną znaleźć we wspomnianej już „Inteligencji emocjonalnej”: ZŁOŚĆ: furia, wściekłość, uraza, gniew, irytacja, oburzenie, niechęć, wrogość, szał. SMUTEK: żal, przykrość, boleść, melancholia, użalanie się nad sobą, zniechęcenie, przygnębienie. STRACH: niepokój, obawa, nerwowość, zatroskanie, zaniepokojenie, onieśmielenie, strachliwość, bojaźń, popłoch, przerażenie. ZADOWOLENIE: szczęście, ulga, przyjemność, błogość, rozkosz, radość, www.farmacjapraktyczna.pl psychologia uciecha, duma, uniesienie, zaspokojenie, satysfakcja, euforia, ekstaza. MIŁOŚĆ: akceptacja, życzliwość, ufność, uprzejmość, poczucie bliskości, oddanie, uwielbienie, zaślepienie. ZDZIWIENIE: wstrząs, zaskoczenie, oszołomienie, osłupienie, zdumienie. WSTRĘT: pogarda, lekceważenie, nieprzychylność, obrzydzenie, odraza, niesmak, awersja. WSTYD: poczucie winy, zażenowanie, zakłopotanie, wyrzuty sumienia, upokorzenie, skrucha. Z pewnością lista ta nie jest skończona. Nie ma tu takich stanów, jak empatia, współczucie, zazdrość itp. Można ją potraktować jako wstęp do wiedzy na temat emocji. A warto ją przestudiować, by wyłapać z pozoru drobne niuanse, jak np. wrogość a zniechęcenie, bo okazuje się, że nie mają tego samego źródła. Jednak ta wiedza to dopiero początek drogi. Bowiem nic nam po wiedzy, jeśli jej nie zaadoptujemy do samych siebie. Świadomość własnych emocji Fundamentem panowania nad emocjami, a w zasadzie kontrolowania naszej reakcji, jest samoświadomość. Bez niej nie ma mowy o byciu „sterem swojego zachowania”. Samoświadomość implikuje dwa stany: uświadomienie sobie własnych myśli oraz uczuć. Zdolność kontrolowania emocji jak każdą inną umiejętność można ćwiczyć. Warto zacząć po prostu od „łapania” swoich myśli, czyli tzw. „bycie tu i teraz” (ang. mindfulness). Dla nieco bardziej wtajemniczonych godna polecenia jest medytacja. Już dawno naukowcy dowiedli, że osoby regularnie medytujące znacznie łatwiej panują nad sobą w różnych okolicznościach. Można przyjąć też taki model kształtowania samoświadomości, który zawiera odpowiedź na trzy pytania: 1 Co myślę? 2 Co czuję? 3 Co jest teraz dla mnie ważne? Tę zasadę można stosować tu i teraz, kiedy musimy się zmierzyć z trudną sytuacją. Ale aby nabyć te umiejętność, trzeba ćwiczyć. Można odwołać się do wydarzenia z przeszłości, kiedy nie udało nam się zapanować nad emocjami. Zdolność kontrolowania emocji jak każdą inną umiejętność można ćwiczyć. Warto zacząć po prostu od „łapania” swoich myśli, czyli tzw. „bycie tu i teraz” (ang. mindfulness) Ćwiczenie: Wyobraźmy sobie, że mamy przed sobą wzburzonego pacjenta, który na nas krzyczy. Nie wytrzymujemy i wybuchamy. Przypomnijmy sobie dokładnie tę sytuację, tak aby jeszcze raz zanurzyć się w to wydarzenie i poczuć emocje, które wówczas nami zawładnęły. Postarajmy się uchwycić nasze myśli, nie wstydźmy się ich. Nie oceniajmy, po prostu je uczciwie i szczerze uchwyćmy. Następnie opiszmy, jakie emocje wzbudziła w nas ta sytuacja. Co dokładnie czuliśmy? I wreszcie – co jest teraz dla nas ważne? Odpowiedź na ostatnie pytanie jest kluczowa ponieważ prawdopodobnie nadaje ona inną perspektywę, w pewnym sensie odcina nas od negatywnych emocji, które się pojawiły. Być może odpowiedzią jest na przykład stwierdzenie: „Teraz ważne jest, bym zachował/a profesjonalizm i fachowo obsłużył/a tego i pozostałych pacjentów.” To pozwoli nam się zdystansować i wybrać najodpowiedniejszą reakcję. Warto wówczas spokojnym tonem zakomunikować i opisać zaistniałą rzeczywistość: „Bardzo głośno Pan krzyczy.” Często okazuje się, że nasz rozmówca nagle uświadamia sobie stan, w którym się znalazł i już sam ten fakt spowoduje, że reakcje biologiczne (np. gwałtowne bicie serca) zostaną ograniczone. Wyczekajmy kilka sekund. Weźmy kilka głębokich oddechów. Każda nowa umiejętność wymaga od nas czasu i wysiłku. Podobnie jak nauka jazdy na nartach czy mówienia w obcym języku, tak zdolność kierowania swoimi emocjami nie jest na początku łatwa. Jednak nie należy się poddawać w przypadku pierwszych porażek. W końcu stawka jest wysoka: „być sobie sterem”. Niech przyświecają nam słowa Arystotelesa: „Jesteśmy tym, co w swoim życiu powtarzamy. Doskonałość nie jest jednorazowym aktem, lecz nawykiem.” Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl pasek sponsorski farmacja praktyczna 5/2015 33 REKLAMA prowadzenie apteki Budujemy koszyk pacjenta z alergią Wraz z wiosną w aptekach nastaje „sezon alergiczny”. O czym powinniśmy pamiętać, szykując placówkę na wizyty pacjentów cierpiących na uczulenia? autor: dr n. farm. NICOLAS OBEID Pharmacon Pharmaceutical Consulting W iosną do aptek szczególnie często przychodzą pacjenci z objawami alergii. Czy jesteśmy w stanie wszystkie te objawy prawidłowo zidentyfikować? Niektóre z nich są oczywiste – pacjenci skarżą się na wodnistą wydzielinę z nosa i towarzyszące jej napady kichania, zatkany nos, swędzenie nosa („wata w nosie”) i obrzmienie jego śluzówki (katar alergiczny), jak również pieczenie, łzawienie, swędzenie i zaczerwienienie oczu (alergiczne zapalenie spojówek). Rzadziej spotykane objawy alergii to ból głowy z uczuciem ociężałości i osłabienie słyszenia (niedrożność trąbki Eustachiusza). Popularne są również alergiczne reakcje skórne. W takim przypadku pojawiają się wysypki, egzema lub pokrzywki. Duży odsetek reakcji skórnych stanowią alergie spowodowane ukąszeniami owadów. Szczególnie niebezpieczne są one w przypadku dzieci, ze względu na możliwość zakażenia poprzez rozdrapywanie swędzących miejsc. Objawem alergii bywa także problem z drogami oddechowymi – skurcz oskrzeli i trudności w oddychaniu, kaszel. W takim przypadku kierujemy pacjenta do lekarza. Jeżeli jest to ostry atak i zagraża życiu (może dojść do wytrząsu anafilaktycznego, spadku ciśnienia tętniczego i przyśpieszenia akcji serca wraz ze wzrostem ciepłoty ciała, na skutek wzrostu stężenia histaminy w surowicy krwi) należy wezwać pogotowie i aby ratować pacjenta, jeśli to możliwe, dopytać go, czy lekarz nie zalecił mu podania w takiej sytuacji adrenaliny i czy ma ją przy sobie. Co wywołuje dolegliwości alergiczne? Na pierwszym miejscu są pyłki roślin odpowiedzialne za alergie sezonowe: lipa, grab, trawy, leszczyna, brzoza, komosa, szczaw, bylica, babka lancetowata, jesion, wierzba, olcha, dąb, topola, pokrzywa, buk, wiąz i bez czarny. Niektóre osoby są uczulone na zarodniki pleśni i roztocza. Dużą grupę stanowią uczulenia na produkty spożywcze, takie jak: ziarno sezamu, owoce morza, rośliny strączkowe, kukurydza, mleko, zboża (gluten), czekolada, truskawki, cytrusy, niektóre przyprawy, soja, białko jaj. Proszę zwrócić 34 farmacja praktyczna 5/2015 Postęp cywilizacyjny, a szczególnie rozwój chemii dostarcza coraz to nowsze czynniki wywołujące alergie uwagę na to, że niektóre produkty spożywcze posiadają informacje o zawartości orzechów i migdałów. Coraz częściej występują alergie na te dwa składniki. Alergie mogą być powodowane przez leki. Głównie penicylinę i antybiotyki ß-laktamowe, salicylany, środki znieczulenia miejscowego i sulfonamidy. Alergie wywołane przez kontakt ze zwierzętami dotyczą sierści (szczególnie kotów) i jadu owadów. Postęp cywilizacyjny, a szczególnie rozwój chemii dostarcza coraz to nowsze czynniki wywołujące alergie. Przykładami mogą być uczulenia na: lateks, gumy, żywice epoksydowe, barwniki, akryle, konserwanty (typu azotany, azotyny, kwas benzoesowy i jego pochodne) i w ostatnich 20 latach coraz częściej spotykane alergie na kosmetyki (w zależności od ich składu). www.farmacjapraktyczna.pl prowadzenie apteki Substancje, które mogą pomóc naszym pacjentom Najbardziej popularnym środkiem – klasykiem, jest calcium w formie tabletek musujących lub syropu. W rozbudowanej wersji występujące z kwercytyną lub zielem pachnotki. W grupie substancji dostępnych bez recepty w postaci tabletek mamy: cetyryzyny dichlorowodorek, chlorowodorek feksofenadyny, lewocetyryzyny dichlorowodorek, loratadynę, chlorowodorek pseudoefedryny. Dla najmłodszych mamy dostępne bez recepty dwie substancje w postaci syropu: loratadynę i cetyryzyny dichlorowodorek. W postaci kropli do nosa są dostępne: kromoglikan sodu, chlorowodorek ksylometazoliny, chlorowodorek oksymetazoliny, maleinian dimetindenu, fenylefryna, azotan nafazoliny, chlorowodorek azelastyny, bromek ipratropium (produkt Rx) i oczywiście połączenia tych substancji w rożnych preparatach. Pomocne może być stosowanie preparatów zawierających chlorek sodu w różnym stężeniu, zależnie od objawów chorobowych. W kroplach ocznych dopuszczone do obrotu bez recepty zostały: kromoglikan sodu, azotan nafazoliny, chlorowodorek tetryzoliny, chlorowodorek azelastyny. Ulgę przyniosą pacjentowi również preparaty nawilżające oko. W przypadku reakcji alergicznych dotyczących skóry mamy dużo preparatów, które przynoszą ulgę w podrażnieniu. Dotyczy to przeważnie kosmetyków chłodzących lub natłuszczających zawierających pantenol lub podobne do jego działania substancje. Do sprzedaży bez recepty dopuszczono maści zawierające hydrokortyzon w stężeniach 0,5% i 1% i maleinian dimetyndenu. Aspekt sprzedażowy Ważną sprawą w sezonie alergii jest dobre wystawienie produktów sezonowych w „gorących miejscach sprzedażowych”, szczególnie przy kasie zawsze można pozostawić kilka tubek calcium, aby wywoływać zakup spontaniczny. Wskazane jest również wystawienie preparatów przeciwalergicznych na wprost pacjenta przy okienku ekspedycyjnym (za plecami sprzedającego) lub po prawej stronie od okienka. Motywuje to pacjenta do zakupu spontanicznego w przypadku, gdy 36 farmacja praktyczna 5/2015 Ważną sprawą w sezonie alergii jest dobre wystawienie produktów sezonowych w „gorących miejscach sprzedażowych”, szczególnie przy kasie zawsze można pozostawić kilka tubek calcium, aby wywoływać zakup spontaniczny Warto pamiętać: Alergia, potocznie nazywana uczuleniem, jest patologiczną odpowiedzią organizmu na substancje zewnętrzne. Jest to reakcja immunologiczna organizmu. W jej przebiegu powstają przeciwciała, które łącząc się z antygenem uwalniają mediatory stanu zapalnego. Nazwa „alergia” została użyta po raz pierwszy w roku 1906 przez wiedeńskich pediatrów Clemensa Petera von Pirqueta i Belę Schicka. Zaobserwowali oni u pacjentów otrzymujących szczepionkę na ospę znacznie gwałtowniejsze reakcje organizmu po podaniu drugiej dawki szczepionki. Pirquet nadał tej reakcji nazwę, pochodzącą od greckich słów allos i ergon – „inna reakcja”. w danej chwili nie ma objawów alergii, ale wie, że mogą się one pojawić (zakup na zapas). Eksponować powinniśmy preparaty znane pacjentom lub występujące w reklamach w ilościach gwarantujących zauważenie. Proponuję ustawienie plamy 4 preparatów w poziomie i 3 w pionie – mamy wówczas najlepszy odbiór ekspozycji przez pacjenta. W sezonie alergii z punktu terapeutycznego i handlowego istnieją możliwości zastosowania schematu sprzedaży wiązanej. Możemy zawsze zaproponować pacjentowi calcium, jako uzupełnienie terapii. Przy objawach okulistycznych proponujemy krople i tabletki, a jeśli pacjent skarży się na dyskomfort związany z „suchym okiem” polecamy krople nawilżające. Pamiętajmy, że przeciwalergiczne krople do oczu stosowane przez dłuższy czas mogą powodować suchość oka. W przypadku łagodnego sezonowego nieżytu nosa zalecamy tabletki antyhistaminowe (uwaga: starajmy się, aby polecany antyhistaminik nie powodował zmniejszenia koncentracji, bo okres, przez który będzie przyjmowany, nie jest krótki) i krople, które przynoszą ulgę w tych dolegliwościach oraz preparaty z chlorkiem sodu. Na odczyny skórne występujące na niewielkich powierzchniach (w tym ukąszenia owadów) możemy polecić maść lub krem z substancją antyhistaminową oraz tabletki. Przy rozległych reakcjach alergicznych należy bezwzględnie skierować pacjenta do lekarza, ponieważ przyczyny takich alergii mogą być różne. Dzieci do lat 3, u których wystąpiła alergia, odsyłamy do konsultacji pediatrycznej. Gdy do apteki przychodzi pacjent z receptą na lek antyhistaminowy, zgodnie z przepisami prawa wskazane jest zaproponowanie mu tańszego odpowiednika. Uzupełnienie terapii preparatami OTC powinno być dostosowane do dolegliwości zebranych w wywiadzie z chorym. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl nauka Testy alergiczne Testy stosowane w diagnostyce alergii oparte są najczęściej na badaniu reakcji skóry i/lub badaniach krwi. autorka: dr n. med. KATARZYNA WROTEK specjalista chorób wewnętrznych, alergolog, członek Polskiego Towarzystwa Alergologicznego B adanie alergii na skórze Testy skórne służą do oceny reaktywności skóry przy kontakcie z alergenem. Prostota i duże bezpieczeństwo wykonania sprawiły, że są one obecnie najczęściej wykonywanym badaniem diagnostycznym w alergologii. Ze względu na sposób nakładania alergenów najczęściej wykonywane są: punktowe testy skórne (PTS), naskórkowe testy płatkowe (NTP). Punktowe testy skórne (PTS) są wykonywane u pacjentów z podejrzeniem reakcji IgE-zależnej (reakcja typu natychmiastowego). Najczęściej na skórę nakładane są alergeny wziewne (powietrznopochodne) i/lub pokarmowe. W zestawach alergenów wziewnych obecne są alergeny psa, kota, grzybów pleśniowych, roztocza kurzu domowego, pyłki drzew, traw, chwastów. W składzie zestawu pokarmowego często obecne jest mleko krowie, orzechy, jajka kurze, ryby, mięso, pomidory, cytrusy, marchewka, ryż, soja, mąka pszenna i żytnia. Testy skórne powinny być wykonywane przez wyszkolony personel w odpowiednio wyposażonym gabinecie zabiegowym. Wymagane jest również przygotowanie pacjenta obejmujące kilka punktów: 1 Na testy należy się zgłosić w stanie dobrego zdrowia (bez ostrej infekcji, gorączki). Po infekcji warto odczekać ok. 7 dni. 2 Zaostrzenie choroby alergicznej wyklucza nakładanie na skórę alergenów. 3 Należy odstawić leki, które mogą zmienić wynik badania, np. przeciwhistaminowe na 7 dni, glikokortykosteroidy w maściach i kremach na 14 dni. 4 W czasie ciąży testy skórne nie są nakładane. Na punktowe testy skórne należy się zgłosić w stanie dobrego zdrowia (bez ostrej infekcji, gorączki). Po infekcji warto odczekać ok. 7 dni Alergeny są nakładane w postaci kropli na skórę dłoniowej części przedramienia pozbawioną zmian chorobowych, a następnie w obrębie kropli jest nakłuwana skóra na głębokość ok. 0,4 mm. W celu weryfikacji prawidłowej reakcji skóry nakładana jest kontrola ujemna (fizjologiczny roztwór soli) oraz dodatnia (roztwór histaminy). Prawidłową reakcją skóry na kontrolę dodatnią będzie bąbel, rumień i świąd. Wyniki odczytywane są po 20 minutach od nałożenia alergenów. Za dodatnie (świadczące o uczuleniu) uznawane są bąble o średnicy > 3 mm. Ujemny wynik testów skórnych nie wyklucza choroby alergicznej. Naskórkowe testy płatkowe (NTP) są wykonywane w celu oceny reaktywności skóry na różne związki chemiczne rozpowszechnione w otoczeniu (kosmetyki, środki do pielęgnacji ciała, chemia gospodarcza). Za pomocą tej metody badana jest alergia kontaktowa (IV typ reakcji immunologicznej) stanowiąca przyczynę wielu odmian wyprysku. Przed i w trakcie NTP pacjenci nie mogą przyjmować glikokortykosteroidów (ani miejscowo ani ogólnie) oraz innych leków działających przeciwzapalnie i przeciwalergicznie. farmacja praktyczna 5/2015 37 REKLAMA nauka Reaktywność skóry i odpowiedź układu immunologicznego zmienia również opalanie (zakazane 4 tygodnie przed badaniem) oraz choroby zapalne i zakaźne. W czasie badania nie należy moczyć skóry pleców. Alergeny nakładane są na skórę pleców w okolicy nadłopatkowej i międzyłopatkowej pod okluzją. Pierwszy odczyt wykonywany jest po 48 godz. (po zdjęciu alergenów), kolejny po 72 godz. lub 96 godz. Przy ocenie wyniku brane są pod uwagę: Klasa Stężenie IgE (kUA/l) Interpretacja wyniku 0 <0,35 negatywny 1 0,35-0,7 niski 2 0,7-3,5 umiarkowany 3 3,5-17,5 wysoki 4 17,5-50 bardzo wysoki 5 50-100 bardzo wysoki 6 >100 bardzo wysoki rumień – (+) rumień i grudki – (++) rumień, grudki, pęcherzyki – (+++) naciek, pęcherzyki – (++++) Podobnie jak w PTS, ujemny wynik testu nie wyklucza uczulenia na badane alergeny, natomiast dodatni przemawia za alergiczną przyczyną zmian skórnych. Ze względu na ogromną liczbę alergenów kontaktowych (jest ich co najmniej kilkaset) nie sposób badać wszystkich. Dlatego proponowane są zestawy tych najczęściej wywołujących alergie kontaktowe. Obecnie standardowy zestaw w Polsce obejmuje 30 alergenów. Są również opracowane testy do badania wybranych grup zawodowych np. fryzjerów, stomatologów, mechaników samochodowych, rolników itd. Najczęstsze alergeny kontaktowe nakładane na skórę to: metale (nikiel, chrom, kobalt), parafenylenodwuamina, formalina, żywice, tiuram, substancje zapachowe, konserwanty, barwniki, balsam peruwiański, lanolina, euceryna, neomycyna. Testy skórne mogą stanowić podstawę diagnostyki chorób alergicznych przy spełnieniu kilku warunków. Po pierwsze są wykonywane w oparciu o wystandaryzowane, nieprzeterminowane i przechowywane w odpowiednich warunkach wyciągi alergenowe. Po drugie badanie przeprowadza odpowiednio przeszkolony personel w prawidłowo wyposażonym gabinecie zabiegowym. Po trzecie interpretacji testów dokonuje doświadczony lekarz specjalista z uwzględnieniem danych z wywiadu i badania przedmiotowego. 38 farmacja praktyczna 5/2015 Najczęstsze alergeny kontaktowe nakładane na skórę to: metale (nikiel, chrom, kobalt), parafenylenodwuamina, formalina, żywice, tiuram, substancje zapachowe, konserwanty, barwniki, balsam peruwiański, lanolina, euceryna, neomycyna Badanie alergii we krwi Polega na oznaczeniu przeciwciał IgE we krwi pacjenta. Badanie jest wykonywane przy podejrzeniu mechanizmu I, czyli reakcji natychmiastowej IgE-zależnej. Oznaczanie IgE całkowitego ma obecnie niewielkie znaczenie w diagnostyce chorób alergicznych. Jest wymagane przy kwalifikacji do terapii omalizumabem. Zwiększone stężenie całkowitego IgE występuje w takich stanach, jak: choroby alergiczne, pasożytnicze, alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna, zespoły limfoproliferacyjne, mononukleoza zakaźna, zespół nerczycowy. W diagnostyce alergii oznaczane jest IgE specyficzne (swoiste) dla poszczególnych alergenów, np. na kota, osę, pszczołę, mleko itd. W laboratoriach dostępne są również zestawy najczęściej uczulających czynników tzw. panele pokarmowy, oddechowy, mieszany. Warto z nich korzystać z powodu korzystniejszej ceny niż za zestawienie pojedynczych alergenów. Do badania krwi w kierunku alergii nie trzeba się przygotowywać. Można je wykonywać w trakcie nasilenia dolegliwości, w czasie leczenia przeciwalergicznego bez konieczności odstawienia leków, a także u małych dzieci. Badanie swoistych IgE we krwi jest również wykorzystywane przy kwalifikacji pacjenta do immunoterapii alergenowej. Wynik dodatni potwierdza mechanizm IgE-zależny oraz pozwala na kwalifikację do odczulania. Wynik ujemny nie wyklucza alergii na badane czynniki, dlatego podobnie jak testy skórne, powinien być interpretowany przez doświadczonego specjalistę. Wyniki są przedstawiane w zależności od stężenia swoistego IgE z podziałem na klasy (patrz: tabela). Istnieje grupa osób zdrowych, bez objawów choroby alergicznej, u których są stwierdzane podwyższone stężenia swoistych IgE. Osoby te warto informować o zwiększonym ryzyku wystąpienia dolegliwości alergicznych w przyszłości. Należy pamiętać, że zarówno testy skórne jak i badanie swoistych IgE we krwi są metodami pomocniczymi i nie mogą zastąpić szczegółowo zebranego wywiadu. Interpretowanie wyłącznie wyników prowadzi najczęściej do błędów w diagnostyce i dalszym postępowaniu. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl nauka Strach przed szczepionką Skąd biorą się w społeczeństwie tendencje antyszczepionkowe? Weryfikujemy fakty i mity na temat szczepień ochronnych. autorka: dr n. farm. PAULINA MĄCZKA farmakolog W ynalezienie szczepionki można uznać za jeden z kroków milowych nowożytnej medycyny. Immunizacja za pomocą szczepionek jest jednym z najbardziej efektywnych sposobów ograniczenia występowania chorób zakaźnych – efektywnym pod względem zdrowotnym, ale także ekonomicznym. Celem szczepień obowiązkowych jest nie tylko uzyskanie odporności indywidualnej, ale również efektu populacyjnego, który polega na zminimalizowaniu ryzyka zakażenia u osób podatnych (lub niezaszczepionych), z uwagi na dużo mniejsze ryzyko kontaktu z osoba zakażoną. Tymczasem coraz większe grono rodziców nie zgadza się na podawanie dzieciom szczepionek. Powstały nawet organizacje (np. STOPNOP), które widzą w nich duże zagrożenie dla zdrowia i dlatego stanowczo odradzają ich stosowanie. Poniżej przedstawiam kilka najczęstszych argumentów przytaczanych przez przeciwników szczepień – argumentów, które czasami są błędne, a niekiedy wymagają odpowiedniego komentarza i przedstawienia naukowych doniesień medycznych w tym zakresie. Rozmawiając w aptece z rodzicami mającymi obiekcje odnośnie słuszności i celowości szczepień, postarajmy się obiektywnie i rzetelnie przedstawić argumenty świadczące o korzy- 40 farmacja praktyczna 5/2015 Immunizacja za pomocą szczepionek jest jednym z najbardziej efektywnych sposobów ograniczenia występowania chorób zakaźnych, efektywnym pod względem zdrowotnym, ale także ekonomicznym ściach płynących z immunizacji. Korzystając z naszej najlepszej wiedzy medycznej i farmaceutycznej, podpierając się dodatkowo dowodami naukowymi, dołóżmy starań, aby odpowiedzieć na ich wątpliwości i uspokoić ich obawy. 1 „Szczepionki nie dają gwarancji, że dziecko nie zachoruje. Zaszczepieni ludzie też chorują, co oznacza, że szczepionki nie działają.” Oczywiście osoba, która poddała się szczepieniu, może ulec zakażeniu wirusem, ale przechodzi wówczas subkliniczne stadium choroby bez niebezpiecznych dla zdrowia objawów. Szczepiąc dzieci chronimy nie tylko je same, dzięki zaszczepieniu odpowiednio dużego odsetka osób wytwarza się odporność zbiorowa zapewniająca ochronę większej społeczności, zwłaszcza osobom, które nie mogą być szczepione z powodu przeciwwskazań, zbyt młodego wieku lub ciąży. 2 „Istnieje wiele przeciwwskazań do szczepień, o których lekarze i farmaceuci nie informują pacjentów.” Jeśli chodzi o przeciwwskazania do szczepień to dotyczą one szczepionek „żywych” (zawierających atenuowane wirusy), które nie powinny być stosowane tylko przez określone grupy osób. Należą do nich chorzy w trakcie chemioterapii lub radioterapii, pacjenci podlegający leczeniu immunosupresyjnemu, osoby z wrodzonymi niedoborami odporności komórkowej, kobiety w ciąży. Lekarz również może podjąć decyzję o czasowym odroczeniu szczepienia wtedy, gdy pacjent cierpi na choroby okresowe związane z infekcją i kaszlem, katarem lub wysoką gorączką. 3 „Podawanie szczepionek narusza naturalną barierę ochronną, jaką stanowią błony śluzowe i skóra, czyli niweluje naturalne systemy odpowiedzialne za utrzymanie odporności organizmu.” Szczepionki stymulują układ immunologiczny poprzez wywoływanie aktywnej, długotrwałej odpowww.farmacjapraktyczna.pl nauka wiedzi immunologicznej. Immunizacja czynna organizmu po podaniu szczepionki odbywa się za pośrednictwem odpowiedzi komórkowej (udział komórek T) oraz humoralnej (przeciwciała wytwarzane przez komórki B). Wytworzona w wyniku szczepienia odporność swoista czynna stanowi efektywną tarczę do ochrony przed patogenami. 4 „Obowiązujący kalendarz szczepień jest bardzo napięty. Nagromadzenie szczepień w pierwszym roku życia dziecka przeciąża jego układ odpornościowy.” Kalendarz szczepień obowiązkowych obejmuje 12 chorób, m.in.: błonicę, krztusiec, odrę, świnkę, różyczkę, tężec. Wszystkie z tych chorób niosą duże ryzyko spowodowania u dzieci trwałego uszczerbku na zdrowiu, racjonalne więc wydaje się zapobieganie groźnym powikłaniom poprzez zaszczepienie dziecka. Argument o przeciążeniu układu odpornościowego spowodowanego podaniem szczepionki jest błędny. Liczba komórek mikroorganizmów bytujących w organizmie ludzkim jest około 10-krotnie wyższa od liczby komórek człowieka – tak więc nasz układ odpornościowy w sposób naturalny kontaktuje się z ogromną liczbą różnych obcych antygenów. 5 „Nie ma gwarancji, że szczepionka jest w 100 procentach bezpieczna i nie wywoła uczulenia.” Żadna szczepionka nie jest pozbawiona działań niepożądanych. Ryzyko związane z chorobami zakaźnymi jest jednak wielokrotnie wyższe niż ryzyko niepożądanych odczynów poszczepiennych. Gorączkę, zaczerwienienie, wysypkę, ból w miejscu wkłucia stawiamy na szali z zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, które może być powikłaniem świnki czy też porażeniem nerwów podniebiennych, zapaleniem mięśnia sercowego, zmianach w nerkach, nadnerczach, wątrobie i mięśniach po błonicy. Co więcej, według Państwowego Zakładu Higieny częstość występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych wynosi 1 przypadek na 10 000 szczepień. Żadna szczepionka nie jest pozbawiona działań niepożądanych. Ryzyko związane z chorobami zakaźnymi jest jednak wielokrotnie wyższe niż ryzyko niepożądanych odczynów poszczepiennych 6 „Substancje pomocnicze zawarte w szczepion- kach występują w stężeniach, które wywierają szkodliwy wpływ na zdrowie.” Skład ilościowy i jakościowy szczepionek jest jawny i można go sprawdzić w ulotce lub na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (www.urpl.gov.pl). Faktem jest, że niektóre szczepionki zawierają niewielkie ilości polimyksyn lub neomycyny – nie należy ich stosować u osób uczulonych na te leki. W przypadku osób z nadwrażliwością na białko jaja kurzego nie należy podawać szczepionki przeciwko grypie. Wiele emocji wśród rodziców budzi obecność w niektórych szczepionkach pochodnej rtęci – tiomersalu. Dyskusje wokół tiomersalu przybrały na sile po publikacji wyników badań brytyjskiego lekarza, Andrew Wakefielda. Artykuł[1] wskazywał na bezpośredni związek między podaniem dwunastu dzieciom szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) a autyzmem, regresem w rozwoju i innymi zaburzeniami neurologicznymi. Artykuł okazał się nierzetelny naukowo, autor publikacji stracił prawo wykonywania zawodu za złamanie zasad etyki zawodowej. Badania naukowe przeprowadzone już w 2002[2] i 2003 r.[3] wskazały na całkowity brak związku pomiędzy szczepionkami i autyzmem, podobne wnioski wynikały z późniejszych publikacji w czasopismach medycznych. Pochodząca z tiomersalu etylortęć jest usuwana z organizmu dziecka w ciągu 4 do 9 dni. W przeciwieństwie do metylortęci nie ulega ona kumulacji i nie powoduje zaburzeń neurologicznych. Przypisy: 1. Wakefield A.J., Murch S.H., Anthony A.: „Ileal lymphoid nodular hyperplasia, non-specific colitis, and pervasive developmental disorder in children”. Lancet 1998; 351:637-641. 2. Taylor B., Miller E, Lingam R., Andrews N., Simmons A., Stowe J.: „Measles, mumps, and rubella vaccination and bowel problems or developmental regression in children with autism: population study.” BMJ 2002; 324 (7334):393-396. 3. Fombonne E., Chakrabarti S.: „No evidence for a new variant of measles-mumps-rubella-induced autism.” Pediatrics 2001; 108 (4):E58. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2015 41 Pewna siebie z POSTANOWILIŚMY SPRAWDZIĆ, CO SŁYCHAĆ U UCZESTNICZEK NASZYCH METAMORFOZ Czas na zmiany! – taki cel postawiły sobie uczestniczki Metamorfoz z Pirolamem Szampon. Oddały się w ręce naszych stylistów i fryzjerów, którzy uwolnili drzemiące w nich piękno i pozwolili uwierzyć w siebie i siłę swojej kobiecości. Uczestniczki udowodniły, że odrobina motywacji i odwaga mogą wiele zmienić w naszym życiu. Zdaniem psychologów wyjście ze „strefy komfortu”, czyli stanu do którego jesteśmy przyzwyczajeni i czujemy się w nim bezpiecznie, nie należy do najłatwiejszych. Postanowiliśmy zobaczyć czy uśmiechy rozkwitające przy oglądaniu efektów wspaniałych metamorfoz towarzyszą naszym bohaterkom do dziś i czy dały im siłę do zmian w swoim życiu. Od zmiany w wyglądzie, do zmiany tożsamości dr Joanna Heidtman psycholog, trener, coach Zmiana wizerunku czy wyglądu – wydawałoby się, że to drobiazg, mała rzecz, niewiele znacząca dla naszego życia. A jednak niekoniecznie. Okazuje się, że dokonanie zmiany (np. fryzury, koloru włosów, stylu ubierania się czy makijażu) mogą mieć dla jednostki poważne konsekwencje. Zacznijmy od tego, jak bardzo jesteśmy przywiązane do swojego wyglądu – nawet jeśli nie jesteśmy z niego w stu procentach zadowolone. Oglądamy się codziennie w lustrze i potem, kiedy myślimy o sobie jako o jedynej w swoim rodzaju jednostce, nasz mózg podsuwa nam właśnie ten obraz – konkretnej twarzy, koloru i długości włosów, sylwetki czy ubioru. Nie tylko przyzwyczajamy się, ale też spajamy się z naszym wizerunkiem. Kiedyś rozmawiałam z kobietami, które wzięły udział w podobnym projekcie związanym z osobistą metamorfozą (obejmowała ona także zmianę sylwetki i modyfikację rysów twarzy). Wiele z nich pytało: „Ale czy ja po tym wszystkim będę www.businessdoctors.pl jeszcze sobą?”. Zmiana miała na celu estetyczną korektę, uczynienie je bardziej atrakcyjnymi, ale jednak siła utożsamienia się jest wielka. Panie, z którymi rozmawiałam, nie były pewne, czy chcą być ładne, atrakcyjne – bo czy to jeszcze będą one? Czy wraz ze zmianą wyglądu nie zmieni się również ich myślenie, sposób bycia, jak również reakcja otoczenia? Nawet wtedy, gdy wiemy, że zmiany wydobędą nasze mocne strony, możemy odczuwać przy ich wdrożeniu poważny niepokój. Wygląd to jednak coś bardzo osobistego i wraz z jego zmianą rzeczywiście mogą nastąpić zmiany w naszym życiu. Co więc dzieje się, kiedy się już tym zmianom poddamy? Po krótkiej fazie zaskoczenia („To naprawdę ja?!”) następuje czas zadowolenia, satysfakcji i radość z odmiany. Ale zmiana działa głębiej. W znanej w psychologii koncepcji poziomów, na których funkcjonuje nasza osoba, pierwszy z nich to poziom „otoczenia”. Coś zmienia się w naszej fryzurze, inne stroje lądują w szafie, ale to ciągle coś dalekiego od nas samych, od naszej „istoty”. Jednak czy rzeczywiście? Nad poziomem „Otoczenie” znajduje się nasz poziom „Zachowanie”, potem „Umiejętności”, a w końcu „Przekonania” i „Tożsamość”. Czy „niewinna” zmiana naszego wyglądu może zmienić nas na poziomie umiejętności lub przekonań? Wydaje się to niemożliwe. A jednak okazuje się, że tak! Zacytuję jedną z Pań: „Wiem teraz, jak podkreślić moją atrakcyjność”. A więc to wydarzenie nauczyło czegoś uczestniczkę Metamorfozy, zmieniło zakres jej umiejętności! Pojawiły się nowe kompetencje, których wcześniej być może nie miała lub nie zdawała sobie sprawy z tego, że może je mieć! Potrafię, a więc mogę, a więc mam wpływ na to, jak jestem odbierana oraz jak sama się czuję. To duża zmiana. Ba, może nawet nie zawsze potrzebuję do tego sztabu ekspertów – fryzjerów, stylistów, wizażystek. Po prostu już wiem, na czym polega owo „zwiększanie atrakcyjności” i mogę to we własnym zakresie tworzyć. Wiedza o tym, jak „działa” własna atrakcyjność, dała Pani Justynie możliwość działania. Inna sytuacja – Pani Monika pisze: „Stałam się osobą pewną siebie. Poczułam się silna”. To dopiero przemiana! Znacząca, ponieważ zaszła na najwyższym i najbardziej istotnym dla człowieka poziomie – na poziomie tożsamości, czyli tam, gdzie odpowiadamy sobie na pytanie „Kim jestem? Jaką osobą?”. Dlaczego to jest ważne? Otóż zmiany na najwyższym poziomie zachodzą niezwykle rzadko, ale też są najbardziej trwałe i najbardziej wpływają na inne, niższe poziomy. W piramidzie poziomów funkcjonowania poziomy wyższe „zawiadują” niższymi, czyli jeśli zmienią się nasze przekonania lub tożsamość, reszta niejako „przychodzi sama”. Utrwalają się nowe nawyki i zachowania, znajdujemy w sobie nowe umiejętności, które są zgodne z naszą tożsamością. Może dlatego też jedna z uczestniczek zauważyła, że po metamorfozach spełniła swoje marzenie i stała się właścicielką apteki. Dodatkowo widać, jak bardzo udział w programie zmienił jej nastawienie do zmian: „Mam jedną radę dla czytelniczek – nie bójmy się zmian”. Trudno byłoby być przedsiębiorcą i właścicielką apteki z zestawem przekonań, które mówiłyby, że zmiany są przede wszystkim niepokojące, złe lub należy się ich bać! Zmieniając swoje przekonania, zmieniła wszystko. KONKURS!Metamorfoz METAMORFOZY Z Monika Chrapek z Żor AKTUALNIE PRZED METAMORFOZĄ PO METAMORFOZIE Pani Monika Chrapek z Żor zmieniła się nie tylko zewnętrznie. Zyskała też jakże potrzebną dziś pewność siebie. – Nie raz wspominałam, jak bardzo wdzięczna jestem za pomoc w przemianie, która się we mnie dokonała. Zmienił się nie tylko mój wygląd, znów przypomniałam sobie, że jestem piękną i silną kobietą. Pomogliście mi jedynie znów w to uwierzyć. Dziękuję jeszcze raz i zachęcam inne panie do eksperymentowania z własnym wyglądem. Nie bójmy się zmian, bo często wychodzą nam one na dobre. Justyna Pankowska z Gniezna AKTUALNIE PRZED METAMORFOZĄ PO METAMORFOZIE Kolejną bohaterką Metamorfoz z Pirolamem Szampon była Pani Justyna Pankowska z Gniezna. Odważnie podeszła do propozycji stylisty Tomasza Burkackiego i zgodziła się na zmianę koloru włosów. Decyzja okazała się doskonała, ponieważ nowa barwa podkreśliła przepiękny kolor oczu i cerę naszej bohaterki. – Metamorfozę potraktowałam jako przygodę, którą zapamiętam do końca życia. Usłyszałam też wiele cennych rad, które staram się stosować do dziś. Jedną z nich jest kształt mojej fryzury, w której czuję się świetnie – przyznaje Pani Justyna. zielnik apteczny Skarby polskich łąk Wraz w wiosną nastała pora spacerów i wycieczek na łono natury. Przechadzając się po łąkach zwróćmy uwagę na bogactwo, które nas otacza. autorka: mgr farm. JOANNA KACZMARCZYK farmaceutka, autorka bloga Receptanasmak.pl o farmacji i zdrowym żywieniu B ez problemu natrafimy na żółte kwiaty mniszka, łany pokrzywy, skrzyp oraz dziesiątki innych ziół, które od pokoleń leczą, odżywiają lub wspomagają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Lecznicze surowce znaleźć możemy na łąkach, polach, przydrożach, w lasach, siedliskach ruderalnych. Zbierając je samodzielnie pamiętajmy, jak istotna jest fachowa wiedza, aby prawidłowo oznaczać interesujące nas zioła. Równie ważne jest, aby stanowisko, z którego je pozyskujemy, było ekologicznie czyste. Aż 75% surowców wykorzystywanych w farmacji pozyskuje się z upraw. Dzięki temu produkt apteczny ma zapewnioną prawidłową identyfikację i czystość. Istotne jest właściwe przechowywanie surowców (szczelne opakowanie, miejsce chłodne i zacienione). Odpowiednie warunki, jak również kontrolowaną zawartość substancji czynnych zapewniają zioła dostępne w aptekach. Podczas wiosennego spaceru warto zwrócić uwagę na powszechnie występujące rośliny, które znajdują szerokie zastosowanie w farmacji. Parząca pokrzywa, którą omijamy szerokim łukiem, jest istotnym surowcem zielarskim. Liście działają moczopędnie oraz „oczyszczająco”, zwiększając eliminację szkodliwych produktów przemiany materii. Pokrzywa wspomaga trawienie oraz zawiera bogaty zestaw witamin i minerałów, dlatego warto dodawać ją np. do zielonych koktajli. Działa przeciwzapalnie w chorobach reumatycznych i stanach zapalnych stawów. Wykazuje aktywność przeciwkrwotoczną oraz zwiększa poziom hemoglobiny i erytrocytów. Łagodnie obniża poziom glukozy we krwi, co sprawia, iż wchodzi w skład roślinnych preparatów przeciwcukrzycowych. Stosowana wewnętrznie wzmacnia paznokcie i włosy, a zewnętrznie – działa antypotnie, przeciwłojotokowo oraz pobudza cebulki włosowe. Rumianek pospolity równie często jak pokrzywa zyskuje nieprzychylne miano „chwastu”. Jako bezpieczne (również dla niemowląt) i wszechstronne 44 farmacja praktyczna 5/2015 Aż 75% surowców wykorzystywanych w farmacji pozyskuje się z upraw. Dzięki temu kupując produkt apteczny mamy zapewnioną jego prawidłową identyfikację i czystość zioło, znajduje jednak szerokie zastosowanie. Podany zewnętrznie działa przeciwzapalnie i przeciwalergicznie. Z powodzeniem można stosować go w stanach zapalnych skóry, błony śluzowej jamy ustnej i gardła, narządów płciowych, czy w okulistyce w postaci okładów (np. podczas zapalenia spojówek). Podany wewnętrznie działa przeciwzapalnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego, rozkurczowo i wiatropędnie (kolki, wzdęcia). Uwaga: może wywoływać reakcje alergiczne. Na polskich łąkach spotkać możemy również dziką miętę. W lecznictwie stosuje się powszechnie uprawianą miętę pieprzową. Surowcem są liście, w których kluczowym składnikiem jest olejek eteryczny, zawierający m.in. mentol i jego estry. Z liści pozyskuje się olejek miętowy, o podobnym, lecz silniejszym działaniu. Mięta pobudza wydzielanie żołądkowe i wątrobowe, działa rozkurczowo oraz wzmaga apetyt. Przywraca prawidłową perystaltykę, działa wiatropędnie i zapobiega wzdęciom. Dzięki tym właściwościom znalazła zastosowanie w zaburzeniach trawienia oraz w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Wykorzystuje się także odkażającą i chłodzącą aktywność mięty. W zalecanych dawkach jest surowcem bezpiecznym. Po zastosowaniu zewnętrznym u niektórych mogą wystąpić reakcje alergiczne. Nie należy stosować olejku i mentolu u małych dzieci oraz w 1. trymestrze ciąży. Uwaga: u osób cierpiących na nadkwaśność lub refluks mięta może spowodować nasilenie objawów. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl kuchnia farmaceutyczna Ochota na zdrowy, ALEKSANDRA DULNA Pasjonatka pysznego gotowania. Od dzieciństwa zafascynowana ciekawą i smaczną kuchnią opartą na tradycjach rodzinnych. Jak przyznaje, podstawą jej potraw są składniki najwyższej jakości. domowy „fast food” Czy dania typu „fast food” mogą być zdrowe? Owszem, jeśli zrobimy je w domu, z dobrej klasy składników, mogą stać się pełnowartościowymi posiłkami. Pamiętajmy tylko, by do ich przygotowania użyć świeżych warzyw, aromatycznych ziół i odpowiednich produktów zbożowych będących podstawą codziennej, prawidłowo zbilansowanej diety. Rybny burger z salsą pomidorową Składniki na 4 porcje: •4 bułki grahamki •60-70 dkg mięsa rybiego (dorsz, sandacz lub pstrąg) •1 cebula •1 łyżka masła •pół czerwonej papryki •pół pęczka natki pietruszki •sól, biały pieprz •skórka z połówki cytryny •pół czerstwej bułki •2 żółtka •bułka tarta do obtaczania kotletów •salsa: 2 mięsiste pomidory, 1 szalotka, 5-6 liści bazylii, liście młodej sałaty, oliwa z oliwek, ocet balsamiczny 46 farmacja praktyczna 5/2015 Przygotowanie: Do mielonego mięsa rybnego dodajemy żółtka i pół uprzednio namoczonej, czerstwej bułki (dobrze wyciśniętej z wody), zeszkloną na maśle cebulkę, posiekaną drobno czerwoną paprykę, natkę pietruszki i skórkę z połowy cytryny. Całość wyrabiamy na jednolitą masę i formujemy 4 kotlety (kształt w zależności od rodzaju bułki). Salsa: parzymy pomidory, obieramy ze skóry, wyjmujemy gniazda nasienne i kroimy w drobną kostkę. Dodajemy drobno posiekaną szalotkę i pokrojoną świeżą bazylię. Skrapiamy oliwą z oliwek i odrobiną octu balsamicznego. Bułki kroimy wpół i zapiekamy w piekarniku. Przekładamy kotletami rybnymi, dodajemy salsę i liście sałaty. www.farmacjapraktyczna.pl kuchnia farmaceutyczna Zielony burger wołowo-wieprzowy Składniki na 4 porcje: 4 bułki z dobrej piekarni z dodatkiem ulubionych ziaren do wyboru•mieszanka mięsa mielonego wołowo-wieprzowego 60-70 dkg •1 cebula•1 żółtko•1 łyżka masła•pół pęczka natki pietruszki•kiełki rzodkiewki i rzeżuchy•olej rzepakowy•ziarna zielonego pieprzu marynowanego•sól•pieprz czarny świeżo mielony•papryka słodka•pieprz cayenne•sos: 1 jogurt grecki, 2 łyżki majonezu, pół pęczka koperku, 1 świeży ogórek (bez nasion), kilka liści rukoli, ząbek czosnku dla smakoszy Przygotowanie: Do mielonego mięsa dodajemy żółtko, zeszkloną na maśle cebulę, natkę pietruszki, sól, pieprz, słodką paprykę i pieprz cayenne do smaku. Dobrze wyrabiamy ręką do uzyskania jednolitej, gładkiej masy. Formujemy 4 niewysokie burgery. Smażymy niezbyt długo (żeby burgery nie były wysuszone) z dwóch stron na mocno rozgrzanej patelni z olejem rzepakowym. Sos: mieszamy jogurt, majonez i drobno posiekaną zieleninę (koperek, rukola, ogórek bez nasion). Doprawiamy do smaku solą, czarnym pieprzem oraz zielonym pieprzem marynowanym. Bułki kroimy wpół i lekko podpiekamy w piekarniku. Przekładamy mięsem i dodatkami. Nuggetsy z kurczaka w chrupiącej owsianej posypce Składniki na 4 porcje: 1 podwójna pierś z kurczaka•4 łyżki płatków owsianych górskich•1 całe jajko•skórka z połowy limonki•pół małej paczki płatków migdałowych•liście młodej sałaty•cykoria•1 jabłko •fileciki z jednej pomarańczy•sól• pieprz czarny świeżo mielony •sos: 1 jogurt grecki, 3-4 łyżki majonezu, 1 starta świeża marchew, 6 orzechów włoskich, 2 łyżki rodzynek, pół pęczka koperku Przygotowanie: Z jednej podwójnej piersi wydzielamy 4 porcje, doprawiamy solą i pieprzem. Rozbijamy jajko, płatki owsiane mieszamy z płatkami migdałowymi. Każdą porcję mięsa obtaczamy w jajku, a następnie w mieszance płatków. Smażymy na dobrze rozgrzanym oleju, z dwóch stron – niezbyt długo, aby nie wysuszyć mięsa. Ciepłe mięso posypujemy startą skórką z limonki. Sos: mieszamy majonez, jogurt, sok z połowy limonki, utartą na tarce świeżą marchewkę, sparzone uprzednio rodzynki, drobno pokrojone orzechy, sól i pieprz do smaku. Mięso podajemy w towarzystwie łódeczek z liści cykorii, do których wkładamy pokrojone w kostkę jabłko, fileciki z pomarańczy. Całość polewamy sosem. farmacja praktyczna 5/2015 47 kultura MEGA HIT! FILM W obronie rodzinnej pamiątki Oparta na prawdziwych wydarzeniach historia Marii Altmann, która w kontrowersyjnej i bezprecedensowej sprawie pozwała do sądu rząd Austrii. Maria Altmann (w tej roli Helen Mirren) to pozornie skromna kobieta, której życiorys skrywa jednak wiele tajemnic. Losy jej zamożnej rodziny żyjącej w przedwojennym Wiedniu wiążą się bowiem z jedną z najbardziej zuchwałych grabieży w historii, dokonaną przez nazistowskie władze Austrii. Kilkadziesiąt lat później Maria wspierana przez młodego adwokata (Ryan Reynolds) rozpoczyna heroiczną walkę o rodzinną kolekcję. Jej częścią jest wart ponad 100 mln dolarów obraz Gustava Klimta „Złota Adela”. Dla Marii portret ciotki stanowi ważną rodzinną pamiątkę, lecz dla Austrii jest najcenniejszą narodową relikwią. Czy słynny obraz Klimta zwany „austriacką Moną Lisą” wróci do prawowitej właścicielki? „Złota dama”, reż.: Simon Curtis, wyst.: Helen Mirren, Ryan Reynolds, Daniel Brühl. Dystrybucja: Forum Film. Premiera: 22.05.2015 r. 48 farmacja praktyczna 5/2015 DVD WŚRÓD PERSKICH KRÓLÓW Persja, XI wiek. Rob Cole (Tom Payne) po śmierci rodziców przygarnięty został przez wędrownego balwierza (Stellan Skarsgård). Pod jego okiem uczył się reguł rządzących światem, a także opanował podstawy medycznej wiedzy. Życie chłopca odmienia spotkanie z wędrownym lekarzem, który dostrzegając młodzieńczy talent i zapał, zaszczepia w nim marzenie o medycznych studiach pod kierunkiem sławnego na cały świat lekarza perskich królów Ibn Siny (Ben Kingsley). Podejmując decyzję o wyprawie do arabskiego Isfahanu, Cole nie zdaje sobie sprawy z czekających go przygód i niebezpieczeństw. „Medicus”, reż.: Philipp Stölzl, wyst.: Tom Payne, Stellan Skarsgård, Ben Kingsley, Makram Khoury. Dystrybucja: Monolith Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: MEDICUS, mają szansę otrzymać płytę DVD w prezencie. ROZWIĄZANIE KONKURSÓW Z NR 3 (83): film DVD „Boyhood” (hasło: BOYHOOD): Justyna Komornicka • płyta „A Quien Quiera Escuchar” Ricky’ego Martina (hasło: RICKY): Luiza Zgierska • książka „Wielcy zapomniani. Polacy, którzy zmienili świat” Marka Boruckiego (hasło: POLACY): Aleksander Cyga • książka „Dobra pamięć, zła pamięć” Ewy Woydyłło (hasło: PAMIĘĆ): Joanna Dziuba Zapraszamy do udziału w naszych konkursach! Wejdź na stronę: www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl kultura KSIĄŻKA MUZYKA FOLKOWO I LIRYCZNIE AKTORSKA ZNAKOMITOŚĆ O ŻYCIU I TEATRZE Portret Leonarda Pietraszaka – niezwykłego człowieka i aktora. Obraz życia teatralnego Łodzi, Poznania i Warszawy, którego był świadkiem i uczestnikiem przez kilkadziesiąt lat pracy. Swoisty hołd złożony znakomitym postaciom polskiego teatru i filmu, które powoli odchodzą w zapomnienie. Pułkownik Dowgird z Czarnych chmur, Karol Stelmach z „Czterdziestolatka” czy Gustaw Kramer z obu części filmu „Vabank” – z tymi rolami najczęściej się kojarzy. Ale to również aktor wielu wspaniałych kreacji teatralnych: m.in. Gustaw w „Ślubach panieńskich”, Mackie Majcher w „Operze za trzy grosze”, które stworzył na deskach teatrów poznańskich i warszawskiego Ateneum. Leonard Pietraszak w rozmowie z Katarzyną Madey wspomina dzieciństwo w trudnych wojennych czasach i ukochaną Bydgoszcz. Z poczuciem humoru opowiada, jak nie został skrzypkiem, bokserem i dziennikarzem. „Leonard Pietraszak. Ucho od śledzia”, Leonard Pietraszak, Madey Katarzyna, Wydawnictwo MUZA S.A. Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: UCHO, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. KSIĄŻKA BESTSELLER! W twórczości autorskiej Adama Struga znajdują się wątki polskie i obce biorące się z jego bliskowschodnich fascynacji muzycznych. Zajmuje się głównie sztuką wokalną, ale nie stroni też od form wyłącznie instrumentalnych. Jego piosenki wykonują także inni wokaliści: Antonina Krzysztoń, Stanisław Sojka, Mieczysław Szcześniak oraz Janusz Prusinowski Trio i zespoły folkowe. Po dużym sukcesie ubiegłorocznego projektu „Strug. Leśmian. Soyka” pieśniarz prezentuje nowe wydawnictwo z autorskim materiałem. Płyta pt. „Mysz” to połączenie liryki, minimalizmu i miejskiego folku. Tematem piosenek są antynomie ludzkiego losu: życie i śmierć, miłość i rozczarowanie, codzienność i kluczowe momenty życia. Teksty wyszły spod pióra polskich liryków, zaś tytułowy wiersz to dzieło amerykańskiego poety Vachela Lindsay’a w tłumaczeniu Roberta Stillera. Kompozytorem wszystkich utworów jest Adam Strug. Muzyczną całość współtworzą artyści tej miary co Frank Parker jr (perkusja) i Marcin Lamch (kontrabas), a charakterystycznego brzmienia kapeli dopełnia sekcja dęta: Szczepan Pospieszalski (trąbka) i Michał Żak (klarnet). Producentem muzycznym i gitarzystą w jednej osobie jest lider grupy VOO VOO, Wojciech Waglewski. „Mysz”, Adam Strug, Universal Music Polska Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: MYSZ, mają szansę otrzymać płytę w prezencie. ILE SENSU W MÓZGU? „Gdyby ludzki mózg był tak prosty, że moglibyśmy go zrozumieć, bylibyśmy tak głupi, że nie zrozumielibyśmy go i tak.” Ów cytat najlepiej oddaje przesłanie kolejnej pozycji z serii „Bez tajemnic”. Tym razem wybitny neurolog Jerzy Vetulani w przystępny, zabawny, a czasami kontrowersyjny sposób opowiada dziennikarce Marii Mazurek o tajemnicach skomplikowanego i wciąż nie do końca poznanego organu: ludzkiego mózgu. Zastanawia się, jak pomaga on nam w poruszaniu się w przestrzeni i dlaczego mężczyźni nie są monogamistami, a kobiety szukają na ogół jednego partnera? W książce znajdziemy także rozważania o tym, co dzieje się w mózgu seksoholików, jak zachowuje się wspomniany organ, kiedy śpimy, wreszcie o tym, co rządzi naszymi działaniami? Emocje czy rozum? Znajdziemy tu również odpowiedzi na pytania, po co nam ból i czy w mózgu znajdziemy kiedyś odpowiedź na pytanie dręczące ludzkość od zarania dziejów: czy Bóg istnieje? „Bez ograniczeń. Jak rządzi nami mózg”, Maria Mazurek, Jerzy Vetulani, Dom Wydawniczy PWN Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: MÓZG, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. farmacja praktyczna 5/2015 49 REKLAMA Rozwiązaniem krzyżówki z nr 3 (83) „Farmacji Praktycznej” jest hasło: ŻURAVIT COMPLEX – NAJBARDZIEJ KOMPLEKSOWY PRODUKT W LINII ŻURAVIT. Koce otrzymują: Lucyna Korpal-Zamiatała, Asia Bożek, Dominik Knap, Małgorzata Korzeniowska, Karolina Baniel, Emilia Sokołowska, Zofia Konsorska, Kinga Dec, Ewa Chomiuk, Aleksandra Buczek, Anna Aftaruk, Teresa Kiljanek, Emilia Banasiak, Paweł Jutrowski, Paulina Karpińska, Agnieszka Stec, Urszula Kwintal, Marcin Gackowski, Magdalena Machera, Barbara Pokrzywa, Renata Fima, Paweł Belczyk, Diana Bolanowska, Anna Radzimowska, Zofia Krowiak, Jadwiga Tabaj, Jolanta Wojczuk, Anna Domaradzka, Malwina Gancarek, Anna Waląg, Aneta Mleczak, Ewelina Jutrowska, Beata Kasprzyk, Małgorzata Hadała i Dominik Janas. Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie: 1 2 3 4 5 6 7 20 21 8 9 10 11 12 13 14 15 27 28 29 30 16 – 17 18 19 22 23 24 25 26 31 32 33 34 Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać 1 z 40 kompletów ręczników Greno ufundowanych przez producenta suplementu diety Żuravit. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 12.06.2015 r. na adres: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Praktyczna” lub na adres e-mail: [email protected]. Regulamin konkursu dostępny jest na stronie www.farmacjapraktyczna.pl. Imię i nazwisko: ......................................................................................................................................................................................... Dokładny adres: ......................................................................................................................................................................................... e-mail: ......................................................................................................................................................................................... Telefon: ......................................................................................................................................................................................... Informujemy, że podane dane osobowe przetwarzane będą przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie przy ul. Bobrowieckiej 6, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2002 r. Nr 101 poz. 926 ze zm.) w celu informowania o produktach i usługach spółek należących do Grupy Polpharma. Każda osoba ma prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Podanie danych jest dobrowolne. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. w określonych powyżej celach*. Wyrażam zgodę na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną*. Data: ........................................... Podpis: .............................................................................. *) Należy skreślić w przypadku niewyrażenia zgody. 50 farmacja praktyczna 5/2015 www.farmacjapraktyczna.pl ŻUR/212/04-2015 krzyżówka UDANEGO GRILLOWANIA! Pierwszy na zgagę * Ranigast MAX (Ranitidinum). Skład i postać: Każda tabletka powlekana zawiera 150 mg ranitydyny w postaci chlorowodorku (co odpowiada 168 mg ranitydyny chlorowodorku). Substancja pomocnicza o znanym działaniu: żółcień pomarańczowa (E110). Wskazania: Objawowe leczenie dolegliwości żołądkowych niezwiązanych z chorobą organiczną przewodu pokarmowego: niestrawność (dyspepsja), zgaga, nadkwaśność, ból w nadbrzuszu. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkowanie. Produkt wskazany jest w doraźnym leczeniu dolegliwości dyspeptycznych u pacjentów w wieku powyżej 16 lat. W przypadku wystąpienia objawów niestrawności zwykle stosuje się 1 tabletkę 150 mg na dobę. W razie nawrotu dolegliwości można zastosować 1 tabletkę 150 mg 2 razy na dobę. Dobowa dawka leku nie powinna być większa niż 300 mg (2 tabletki). Produktu nie należy stosować dłużej niż 2 tygodnie. Jeśli dolegliwości nie ustępują po 2 tygodniach leczenia, należy bezzwłocznie zweryfikować diagnozę. Dawkowanie w niewydolności nerek: U pacjentów z niewydolnością nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min) wydalanie ranitydyny może być zmniejszone, co może prowadzić do zwiększenia jej stężenia w surowicy krwi. Hemodializa zmniejsza stężenie ranitydyny w surowicy. U pacjentów przewlekle dializowanych należy podać ranitydynę w dawce 150 mg bezpośrednio po dializie. Sposób podawania. Tabletkę należy połknąć w całości, popijając niewielką ilością wody. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Nie stosować u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 16 lat. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Leczenie antagonistami receptora histaminowego H2, w tym m.in. ranitydyną, może maskować objawy raka żołądka i opóźniać właściwe rozpoznanie. Ranitydyna jest wydalana przez nerki, co może prowadzić do zwiększenia jej stężenia w surowicy krwi u pacjentów z niewydolnością nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min). Ranitydyna nie jest odpowiednia dla pacjentów z zaburzeniami czynności nerek pozostających bez opieki medycznej. Pacjenci, którzy stosują równocześnie niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i ranitydynę powinni być systematycznie kontrolowani. Dotyczy to szczególnie pacjentów w podeszłym wieku oraz pacjentów z chorobą wrzodową w wywiadzie. Ranitydyna chroni przed związaną ze stosowaniem NLPZ chorobą wrzodową dwunastnicy, ale nie żołądka. Istnieją nieliczne doniesienia sugerujące, że ranitydyna może wywołać ostre napady porfirii. Dlatego należy unikać stosowania produktu u pacjentów z ostrą porfirią w wywiadzie. Jeśli dolegliwości nie ustępują po 14 dniach leczenia, należy bezzwłocznie zweryfikować diagnozę. Produkt nie jest wskazany do stosowania u następujących grup pacjentów bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą: pacjenci z zaburzeniami czynności nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min) i/lub wątroby; pacjenci przebywający pod kontrolą lekarską z innych przyczyn; pacjenci z innymi dolegliwościami lub stosujący leki zarówno przepisane przez lekarza, jak i bez recepty; pacjenci w średnim wieku lub w podeszłym wieku z nowymi objawami niestrawności lub u których objawy te uległy zmianie w ostatnim czasie; pacjenci z trudnościami z przełykaniem, przewlekłym bólem brzucha lub niezamierzoną utratą masy ciała w połączeniu z objawami niestrawności. Stwierdzono, że w pewnych grupach pacjentów, jak osoby w podeszłym wieku, pacjenci z przewlekłymi chorobami płuc, z cukrzycą lub z zaburzeniami odporności może istnieć zwiększone ryzyko zachorowania na pozaszpitalne zapalenie płuc. W dużych badaniach epidemiologicznych wykazano, że ryzyko zachorowania na pozaszpitalne zapalenie płuc u osób aktualnie przyjmujących ranitydynę, w porównaniu z osobami, które przerwały leczenie, zwiększa się o 1,82 (1,26 – 2,64 przy przedziale ufności CI 95%). Produkt zawiera lak z żółcienią pomarańczową (E110), która może powodować reakcje alergiczne. Działania niepożądane: Działania niepożądane obserwowane w czasie leczenia ranitydyną podano poniżej. W wielu przypadkach nie wykazano związku przyczynowego między stosowaniem ranitydyny a wystąpieniem tych objawów. Działania niepożądane zostały sklasyfikowane zgodnie z częstością występowania: bardzo często (≥1/10), często (≥1/100, <1/10), niezbyt często (≥1/1000, <1/100), rzadko (≥10 000, <1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000). Zaburzenia krwi i układu chłonnego: Bardzo rzadko: Zmiany w obrazie krwi (leukopenia, trombocytopenia), zwykle przemijające. Agranulocytoza lub pancytopenia, czasami z hipoplazją lub aplazją szpiku. Zaburzenia układu immunologicznego: Rzadko: Reakcje nadwrażliwości (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, gorączka, skurcz oskrzeli, niedociśnienie i ból w klatce piersiowej). Bardzo rzadko: Wstrząs anafilaktyczny. Działania te występowały po pierwszej dawce. Zaburzenia psychiczne: Bardzo rzadko: Przemijające stany splątania, depresja i omamy, szczególnie u pacjentów ciężko chorych lub pacjentów w podeszłym wieku. Zaburzenia układu nerwowego: Bardzo rzadko: Bóle głowy (czasami silne), zawroty głowy i przemijające zaburzenia dotyczące ruchów mimowolnych. Zaburzenia oka: Bardzo rzadko: Przemijające niewyraźne widzenie, prawdopodobnie w wyniku zaburzenia akomodacji oka. Zaburzenia serca: Bardzo rzadko: Tak jak w przypadku innych antagonistów receptora H2 bradykardia i blok przedsionkowo-komorowy. Zaburzenia naczyniowe: Bardzo rzadko: Zapalenie naczyń. Zaburzenia żołądka i jelit: Niezbyt często: Ból brzucha, zaparcia, nudności, (objawy te ustępują w czasie trwania leczenia). Bardzo rzadko: Ostre zapalenie trzustki, biegunka. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: Rzadko: Przemijające zmiany aktywności enzymów wątrobowych. Bardzo rzadko: Zapalenie wątroby (komórkowe, kanalikowe lub mieszane) przebiegające z żółtaczką lub bez, zwykle przemijające. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Rzadko: Wysypka skórna. Bardzo rzadko: Rumień wielopostaciowy, wypadanie włosów. Zaburzenia mięśniowoszkieletowe i tkanki łącznej: Bardzo rzadko: Bóle mięśni i bóle stawów. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Rzadko: Podwyższenie stężenia kreatyniny (zwykle niewielkie; normalizuje się w czasie trwania leczenia). Bardzo rzadko: Śródmiąższowe zapalenie nerek. Zaburzenia układu rozrodczego i piersi: Bardzo rzadko: Przemijająca impotencja, ginekomastia, mlekotok. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa. Tel.: + 48 22 49 21 301, faks: + 48 22 49 21 309, e-mail: [email protected] Podmiot odpowiedzialny: Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10191 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek dostępny bez recepty. ChPL z dnia 2015.03.12. RAN-MAX/299/04-2015 * IMS/02/2015, 03G (Proton Pump Inhibitors, H2 Antagonists, Antacids) krzyżówka 52 farmacja praktyczna 5/2015 52 farmacja praktyczna 2/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
