Referat Prokuratora Marcina Zarównego z Prokuratury Okręgowej w

Marcin Zarówny
Zastępca Prokuratora Okręgowego w Jeleniej Górze
Przebieg
postępowania
karnego
w
sprawach
przestępczości
narkotykowej oraz w sprawach o przestępstwa przeciwko mieniu ze
szczególnym uwzględnieniem przestępczości samochodowej. Forma i przebieg
postępowań, rodzaj i zakres zabezpieczanych dowodów.
Celem niniejszej prezentacji jest wskazanie naszym niemieckim partnerom,
jak w przybliżeniu przebiegają postępowania karne związane z dwoma kategoriami
przestępstw tak, by mieli świadomość tego, jaki rodzaj materiału dowodowego
znajduje się w aktach tego typu postępowań, co z kolei powinno ułatwić
konstruowanie wniosków o wykonanie czynności w drodze pomocy prawnej, jak
również zrozumieć intencje polskich prokuratorów, wnioski takowe kierujących.
Z uwagi na fakt, iż można spotkać się z różną taktyką i metodologią zbierania
materiału dowodowego, co zależy często od osób prowadzących postępowania
przygotowawcze, niniejsza prezentacja wskazuje na najbardziej typowe czynności i
dowody, natomiast z całą pewnością nie wyczerpuje w pełni tego zagadnienia.
Natomiast każdy z organów prowadzących postępowanie przygotowawcze ( w
polskiej procedurze karnej wyróżnia się jego dwie formy: dochodzenie i śledztwo),
musi mieć na względzie potrzebę realizacji jego celów wyrażonych w treści przepisu
art. 297 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks postępowania karnego ( dalej w
skrócie: kpk, w odróżnieniu od kodeksu karnego- dalej w skrócie: kk).
Zgodnie z treścią art. 297§1 kpk, celem postępowania przygotowawczego jest:
1/ ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on
przestępstwo;
2/wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy;
3/ zebranie danych stosownie do treści art. 213 i 214 kpk ( chodzi o dane o
osobie podejrzanego);
4/ wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i
rozmiaru szkody;
5/ zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla
sądu.
Zgodnie z treścią §2 tego przepisu, w postępowaniu przygotowawczym należy
dążyć także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu przestępstwa.
Oczywiście nie można tracić z pola widzenia celów ogólnych całego kodeksu
postępowania karnego, wyrażonych w treści przepisu art. 2§1 kpk, wśród których,
jako tych najistotniejszych dla potrzeb postępowania przygotowawczego wskazać
należy:
- potrzebę uwzględnienia prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego;
- to, by rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie ( cel ten
stanowi ustawowe odzwierciedlenie zasady szybkości postępowania).
W części ogólnej wskazać należy, iż czyny będące przedmiotem tego
wystąpienia ścigane są według polskiego ustawodawstwa z urzędu- w ich zakresie
co do zasady obowiązuje zasada legalizmu. O ile w przypadku przestępstw
przeciwko mieniu obowiązkiem jest ochrona interesów pokrzywdzonego, a co za tym
idzie, w toku postępowania należy bezwzględnie ustalić jego dane, to w przypadku
czynów zabronionych stypizowanych przepisach karnych ustawy z dnia 29 lipca
2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii, wymóg taki nie występuje. Zgodnie z
ogólnie przyjętym orzecznictwem, przedmiotem ochrony przy tej kategorii czynów
zabronionych jest szeroko ujęte „ zdrowie publiczne”.
Odstępstwa od zasady legalizmu spotyka się przy przestępstwach przeciwko
mieniu. W przypadku kradzieży, kradzieży z włamaniem, oszustwa, jak i tak
zwanego oszustwa komputerowego ( wpływania na automatyczne przetwarzanie
informacji lub na przekazywanie danych informatycznych w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej lub w celu wyrządzenia szkody innej osobie), jak i w przypadku
zaboru pojazdu mechanicznego, celem krótkotrwałego użycia, jeżeli czyny te zostały
popełnione na szkodę osoby najbliższej, ich ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego. Z kolei występek zniszczenia mienia ruchomego – niezależnie od
tego, kto jest osobą pokrzywdzoną, ścigany jest na wniosek. Brak wniosku o
ściganie stanowi ujemną przesłankę procesową.
Granicą wartości szkody przy większości czynów zabronionych skierowanych
przeciwko mieniu, jest kwota 250 złotych. Jeżeli szkoda nie przekracza tej wartości,
czyn stanowi wykroczenie. Nie dotyczy jednak wszystkich występków przeciwko
mieniu, a w szczególności oszustw, rozbojów, kradzieży rozbójniczej i wymuszenia
rozbójniczego, kradzieży drzewa z lasu ( gdzie granice tą stanowi kwota 75 złotych),
kradzieży energii elektrycznej i karty bankomatowej.
Źródła wiadomości o przestępstwie
1. Zawiadomienie
W przypadku przestępstw przeciwko mieniu, najczęściej informacja o
dokonaniu takiego czynu pochodzi od pokrzywdzonego. Informacja taka jest
dokumentowana w formie protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o
przestępstwie i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka.
Osoba zawiadamiająca pouczana jest o odpowiedzialności karnej za złożenie
zawiadomienia o przestępstwie, którego nie popełniono, ponadto pouczana jest o
odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy, bądź za zatajenie prawdy.
Czynności tych nie można zgodnie z przepisami polskiej procedury karnej zastąpić
notatką urzędową- wymagają one spisania protokołu. W przypadku podejrzenia, iż
czynu dokonała osoba najbliższa- do protokołu przyjmuje się wniosek o jej ściganie.
Co do zasady, oświadczenie w tym zakresie pokrzywdzony może złożyć w formie
odrębnego, pisemnego stanowiska w tym zakresie.
Przesłuchanie zawiadamiającego (który bardzo często jest osobą
pokrzywdzoną przestępstwem) wiąże się z wręczeniem druku zawierającego
pouczenia o prawach i obowiązkach pokrzywdzonego. Celem czynności jest
ustalenie czasookresu, w którym doszło do przestępstwa, okoliczności, które mogły
sprzyjać popełnieniu czynu zabronionego, wartości szkody- co powinno być w miarę
możliwości udokumentowane, uzyskanie informacji w zakresie tego, czy pojazd –
jeżeli to samochód był przedmiotem czynu zabronionego, jak i czy był i w jakim
zakresie ubezpieczony ( co jest istotne z uwagi na późniejsze ustalenie, kto będzie de
facto osobą pokrzywdzoną w postępowaniu karnym, gdyż w przypadku wypłaty
ubezpieczenia, to ubezpieczyciel może wejść w prawa pokrzywdzonego), ustalenie
danych identyfikacyjnych pojazdu bądź innej rzeczy, opisu cech i wartości
przedmiotów znajdujących się w pojeździe, ustalenie sposobu działania sprawcy.
Często wykonuje się kopie dokumentów potwierdzających dane identyfikacyjne
pojazdu, jak i potwierdzających fakt rejestracji oraz ewentualny zakres
ubezpieczenia. Dokumenty te dołącza się do protokołu.
Jeżeli chodzi o sposób działania jest to o tyle istotne, by przed wszczęciem
postępowania powziąć wiedzę w przedmiocie tego, czy doszło do zwykłej kradzieży
czy też kradzieży z włamaniem. Według orzecznictwa polskich sądów, posłużenie się
przez osobę, która była we władaniu kluczy do zamkniętego pomieszczenia, czy też
pojazdu, natomiast nie była uprawniona do ich użycia, również uważane jest za
włamanie.
2
Zawiadamiający może być pytany o ilość kompletów kluczy do pojazdu i
rodzaj zabezpieczeń, może być też poproszony o okazanie tego, iloma kompletami
kluczy dysponuje. Czynności te zmierzają do realizacji jednego w wymienionych
powyżej celów postępowania przygotowawczego, zmierzającego do ustalenia, czy w
istocie został popełniony czyn zabroniony.
Po wykonaniu wymienionych czynności z udziałem zawiadamiającego i
pokrzywdzonego, najczęściej dokonuje się oględzin miejsca popełnienia czynu
zabronionego – ta czynność również wymaga spisania protokołu. Zgodnie z jedną z
zasad kryminalistyki brak śladów, również można traktować jako ślad, chociażby
wskazywać na modus operandi, stąd i w takiej sytuacji istnieje potrzeba spisania
protokołu, w którego treści opisuje się miejsce, w którym według zawiadamiającego
stał zaparkowany pojazd. To z kolei może być istotne na przykład w sytuacji, gdy
miejsce to objęte jest zasięgiem monitoringu. Innym aspektem tej czynności- w
późniejszym stadium postępowania, może być próba powiązania domniemanego
sprawcy z miejscem czynu zabronionego ( według danych uzyskanych od operatora
sieci telefonii komórkowej, wskazujących na lokalizację najbliższego nadajnika, za
pomocą którego nawiązywane były w danym czasie połączenia z jego telefonu
komórkowego).
W przypadku gdy doszło jedynie do usiłowania popełnienia przestępstwa
przeciwko mieniu, wykonuje się takie same czynności, jak wymienione powyżej,
ustalając nie tylko wartość rzeczy, która była przedmiotem zamachu, ale także
wartość strat wyrządzonych przez sprawcę w związku z czynem. W toku oględzin
dąży się do zabezpieczenia jak największej ilości śladów- tak daktyloskopijnych,
biologicznych, mechanoskopijnych, jak i zapachowych. Czynności te wykonywane
są przez funkcjonariuszy Policji z udziałem technika kryminalistyki, który
dokumentuje przy użyciu aparatu fotograficznego ich przebieg. Dokumentacja
fotograficzna stanowi załącznik do protokołu oględzin.
W przypadku czynów zabronionych wypełniających znamiona przestępstw
stypizowanych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, zawiadomienie o
podejrzeniu dokonania czynu zabronionego – złożone formalnie do protokołu, jest
bardzo rzadkim źródłem informacji, z uwagi na które wszczyna się postępowanie
karne. Do takich sytuacji najczęściej dochodzi w okolicznościach, kiedy
zawiadomienie takie składają pracownicy placówek wychowawczych, mający
określone podejrzenie co do faktu, iż na ich terenie ktoś sprzedaje podopiecznym
narkotyki. Sporadycznie takie zawiadomienia składają rodzice.
Protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania
zawiadamiającego w charakterze świadka, podobnie jak w przypadku innych
przestępstw, wyglądają tak samo. Osoby zawiadamiające poucza się o
odpowiedzialności karnej za zawiadomienie o przestępstwie, którego nie popełniono,
jak również za złożenie fałszywych zeznań.
2. Ujawnienie czynu zabronionego
W przypadku kradzieży pojazdów i ich ujawnienia przez pokrzywdzonego,
policja wykonuje czynności opisane w punkcie powyższym.
Niejednokrotnie jednak dochodzi do sytuacji, gdy w wyniku własnych
czynności kontrolnych, funkcjonariusze Policji bądź innych organów, ujawniają
skradziony pojazd. Może do tego dojść w wyniku rutynowej kontroli, gdy ujawniony
zostanie w pojeździe numer VIN, który widnieje w systemie, jako numer utraconego
samochodu. Policja dokonuje standardowego sprawdzenia w systemach KSIP
(Krajowy System Informacji Policyjnej) i SIS. Niekiedy źródłem podejrzenia mogą być
wstępne oględziny numeru VIN, który został uprzednio przerobiony, a którego
autentyczność budzi wątpliwości, bądź też sytuacja, gdy pojazd nosi wyraźne ślady
ingerencji wskazującej na uprzednie włamanie. Oprócz tego do ujawnienia
3
kradzionych pojazdów dochodzi w wyniku weryfikacji informacji, które
funkcjonariusze powzięli w toku wykonywanych czynności operacyjnych- gdy
dowiedzieli się o miejscu przechowywania skradzionych pojazdów ( tak zwanych
„dziuplach”), o miejscach przerabiania ich numerów identyfikacyjnych i
dokonywania innych przeróbek, mających na celu zatarcie śladów pierwotnego
pochodzenia pojazdu, bądź o osobach podejrzewanych o dokonanie danej kradzieży.
Niekiedy do ujawnienia kradzionych pojazdów dochodzi w wyniku ujawnienia serii
uprzednio podrobionych dokumentów, które później służyły do rejestracji
skradzionego
samochodupo
przerobieniu
numerów
identyfikacyjnych.
Prześledzenie procesu rejestracji, poprzez pozyskanie dokumentów złożonych we
właściwych urzędach przy rejestracji pojazdu, może doprowadzić do ustalenia ich
aktualnych właścicieli, częstokroć będących posiadaczami w dobrej wierze- którzy
sami stali się ofiarami oszustw dokonanych przez osoby, które wprowadziły do
obrotu zalegalizowane pojazdy, uzyskane za pomocą czynów zabronionych.
W przypadku ujawnienia rzeczy, co do której istnieje uzasadnione
podejrzenie, iż została ona uzyskana za pomocą czynu zabronionego, najczęściej
wszczyna się postępowanie o paserstwo. Dotyczy to w szczególności ujawnienia
rzeczy, których utracenie w wyniku przestępstwa zostało zarejestrowane w bazach
danych policji w krajach innych niż Polska. W postępowaniu o paserstwo istotnym
jest wykazanie, iż dana rzecz została uzyskana za pomocą czynu zabronionego- stąd
zwykle włącza się do akt takiej sprawy odpisy z akt postępowania prowadzonego w
związku z czynem, w wyniku którego dana rzecz została utracona. W przypadku,
gdy czyny takie były popełnione za granicą, przesyła się do właściwych organów
wnioski o przesłanie w ramach pomocy prawnej odpisów z akt takiego
postępowania, a nadto niekiedy o dokonanie czynności z udziałem pokrzywdzonego,
gdyż częstą linią obrony jest wskazywanie na fakt legalnego wejścia w posiadanie
takiej rzeczy i prawdopodobną pomyłkę przy jej rejestracji jako utraconej.
Przesłuchanie pokrzywdzonego jest o tyle istotne, iż zmierza do ustalenia wysokości
szkody, jak i okoliczności związanej z popełnieniem czynu zabronionego. Wnioskuje
się często o odpisy decyzji merytorycznych wydanych w konkretnych
postępowaniach, tak, by uzyskać jak najwięcej danych o ich toku, o sprawcy lub
sprawcach tych czynów, jak i o sposobie zakończenia tych postępowań. W
przypadku gdy w toku postępowania o tak zwane przestępstwo bazowe nie ustalono
sprawcy, zaś zabezpieczono ślady, mogące być pomocne w jego ewentualnej
identyfikacji, zrozumiałym jest, iż przekazanie tego typu informacji przez organ
Państwa wezwanego o udzielenie pomocy prawnej, w wydatny sposób usprawnia tok
prowadzonego postępowania.
Informacja wskazująca na zbieżność podmiotową osób podejrzewanych w
jednym kraju o kradzież, zaś w innym o paserstwo, wymaga szczegółowej weryfikacji
z uwagi na fakt, iż nie może odpowiadać za paserstwo sprawca - w danym
przypadku kradzieży.
Informacja o prawomocnym zakończeniu postępowania przeciwko określonej
osobie, co do zasadny stanowi ujemną przesłankę do dalszego prowadzenia
postępowania przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn w drugim kraju, o czym
stanowi art. 54 konwencji Wykonawczej do Układu Schengen.
W przypadku tak zwanych przestępstw narkotykowych, ujawnienie czynu
zabronionego następuje w wyniku przeszukania osób, u których zatrzymano
narkotyki. Do sytuacji takich może dojść w toku rutynowych czynności kontrolnych
Policji, bądź też czynności mających taki charakter, będących jednak następstwem
weryfikowania informacji operacyjnych. Do ujawnienia tego typu czynów dochodzi
również często w wyniku złożenia przez określone osoby- podejrzane o inne czyny
zabronione- wyjaśnień w zakresie dotyczącym najczęściej nabywania od określonej
osoby w danym okresie czasu narkotyków danego rodzaju. W sytuacji, gdy
4
informacji takiej- mającej wstępnie charakter pomówienia, nie uda się chociażby w
części potwierdzić, na przykład w wyniku ujawnienia w toku przeszukania u osoby
pomawianej narkotyków, do tego typu dowodu należy podchodzić ostrożnie.
Zasadna jest w takiej sytuacji rozległa inicjatywa dowodowa zmierzająca do
weryfikacji tego pomówienia. Osoba, będąca źródłem informacji o przestępstwie
przesłuchiwana jest dokładnie w przedmiocie tych okoliczności, często dochodzi też
do jej konfrontacji z osobą pomawianą. W sytuacji, gdy nie doszło do fizycznego
zatrzymania narkotyków, a wiadomość o nich pochodzi tylko od konkretnej osoby,
może być ona pytana o sposób działania danej substancji i o doznania w związku z
jej zażywaniem. Z każdego przesłuchania, jak i konfrontacji sporządza się protokół.
W przypadku ujawnienia substancji, co do której istnieje podejrzenie, iż jest
to narkotyk, sporządza się protokół miejsca ujawnienia tej rzeczy, dokonuje się jej
wstępnego badania przy użyciu tak zwanego narkotestu- celem określenia, z jakiego
rodzaju substancją psychotropowa bądź środkiem odurzającym mamy do czynienia,
a przed dokonaniem pobrania próbki do badania dokonuje się ważenia substancji z
udziałem osoby podejrzewanej. Z użycia wagi, jak i narkotestu sporządza się
protokoły, które są załączane do akt postępowania.
W przypadku ujawnienia uprawy narkotyków- najczęściej konopii, innych niż
włókniste, przeprowadza się dokładne oględziny tego miejsca, zabezpieczając nie
tylko rośliny, ale również i urządzenia służące do prowadzenia uprawy. Do
czynności często dobiera się pracowników zakładu energetycznego, gdyż jak wynika
z praktyki, prowadzenie większych plantacji związane jest często z nielegalnym
poborem energii elektrycznej, która w przypadku takiego przedsięwzięcia zużywana
jest w dużej ilości. Zabezpiecza się do dalszych badań systemy korzenne roślin,
telefony komórkowe osób podejrzewanych i ich komputery- celem późniejszego
dokonania dokładnych oględzin z udziałem informatyka. Oględziny te mają służyć
ujawnieniu powiązań z innymi osobami- współdziałającymi w prowadzeniu
nielegalnej uprawy, bądź potencjalnymi odbiorcami gotowego narkotyku.
Czynności operacyjne
Materiały uzyskane w toku stosowania kontroli operacyjnej, w szczególności,
jeżeli kontrola polegała na niejawnym kontrolowaniu i nagrywaniu rozmów, bardzo
często wymagają po pierwsze dodatkowego opracowania, polegającego na
sporządzeniu stenogramów lub protokołów z odtworzenia nagranych rozmów.
Wytworzone materiały są niejawne, co oznacza, iż przechowywane są w kancelarii
tajnej, zaś dostęp do nich jest ograniczony. Sposób przechowywania zależy co do
zasady od rodzaju klauzuli nadanej danym materiałom.
Problemem związanym z dowodowym wykorzystaniem tychże materiałów jest
najczęściej trudność przyporządkowania informacji wynikających z tych materiałów
do określonych zdarzeń, które miały miejsce w rzeczywistości. Przykładem mogą być
rozmowy dotyczące przewożenia przez określone osoby pojazdu, który pochodzi z
kradzieży i niemożności ustalenia, gdzie i na czyją szkodę doszło do tej kradzieży.
Dotyczy to w szczególności pojazdów, które zostały skradzione w innych krajach niż
Polska. Standardowe zapytania do organów policyjnych innych krajów często nie są
w tym zakresie miarodajne, gdyż bez sprecyzowania cech kradzionej rzeczy, bardzo
często trudno jest ustalić, o jakie zdarzenie konkretnie chodzi, w szczególności
jeżeli po uzyskaniu informacji, nie zweryfikowano jej „na gorąco”, podejmując
niezwłocznie czynności.
Forma i przebieg postępowania
Kodeks postępowania karnego
dochodzenie i śledztwo.
wyróżnia
5
dwie
formy
postępowania:
Zgodnie z treścią art. 309 kpk, śledztwo prowadzi się w sprawach:
1/ w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu
okręgowego,
2/ o występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz
Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby
Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Celnej lub
Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
3/ o występki - gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej,
Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego
lub
organu
nadrzędnego
nad
finansowym
organem
postępowania
przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów
lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z
wykonywaniem czynności służbowych,
4/ o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia,
5/ o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi
ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
Śledztwo prowadzi prokurator, nie mniej może powierzyć funkcjonariuszom
innych organów w formie pisemnego zarządzenia wykonanie określonych
czynności śledztwa, bądź przeprowadzenie śledztwa w określonym zakresie lub
w całości. Nie dotyczy to czynności wymagających wydania postanowienia.
Zgodnie z treścią art. 325b. § 1kpk, dochodzenie prowadzi się w sprawach o
przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego, wymienione w treści tego
przepisu. Dodatkowym kryterium jest określenie, iż postępowanie w tej formie
prowadzi się w sprawach o czyny zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat
pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko
wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub
grożąca nie przekracza 100.000 złotych. Dochodzenie prowadzi Policja, bądź inne
organy, które na mocy odrębnych ustaw mają uprawnienia w tym zakresie.
Dochodzenia nie prowadzi się:
1/ w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie,
chyba że:
a) zastosowano zatrzymanie,
b) sprawcę ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowo
aresztowano,
2/ jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze
psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność
oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie
postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.
W praktycznym aspekcie, różnice pomiędzy tymi dwoma formami
sprowadzają się do charakteru i wagi czynów, organu władnego do wydawania
postanowień, właściwości osób podejrzanych.
W przypadku złożenia zawiadomienia o przestępstwie, kodeks przewiduje 30
dni na wykonanie czynności sprawdzających, po przeprowadzeniu których
wydawane jest postanowienie o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia. W toku czynności sprawdzających jedyną czynnością, z jakiej
sporządza się protokół jest przesłuchanie zawiadamiającego w charakterze
świadka. Pozostałe czynności dokumentuje się w formie notatek i zapisków.
Natomiast jeżeli zachodzi potrzeba niezwłocznego wykonania czynności
procesowych- czyli takich, które wymagają sporządzenia protokołu, należy
niezwłocznie formalnie wszcząć postępowanie przygotowawcze.
6
Odstępstwem od powyższego jest postępowanie w niezbędnym zakresie,
uregulowane w treści art. 308 kpk. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia
śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub
zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach
niecierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa
lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a
zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania, a
także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania
krwi, włosów i wydzielin organizmu. Po dokonaniu tych czynności, w sprawach, w
których prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, prowadzący
postępowanie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi.
W wypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności wtedy, gdy mogłoby to
spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa, można w toku tych
czynności przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze
podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli
zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie
rozpoczyna się od informacji o treści zarzutu, wpisywanego do protokołu. Czynności
te mogą być wykonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności. Po tym
terminie należy wszcząć, bądź umorzyć postępowanie.
Po wszczęciu postępowanie, prowadzone jest ono najczęściej w sprawie ( in rem).
Czynności dowodowe wymagają sporządzenia protokołu. W sytuacji, gdy ustalenie
danej okoliczności wymaga wiadomości specjalnych powołuje się biegłego określonej
specjalności, któremu udostępnia się akta. Po przeprowadzeniu badań biegły
sporządza opinię, która dołącza się do akt postępowania. Biegły może być
uzupełniająco przesłuchany w przedmiocie zakresu opinii. Gdy ma to znaczenie dla
postępowania, można zażądać od operatora telekomunikacyjnego wykazu połączeń
za dany okres i innych związanych z tym danych- postanowienie w tym zakresie w
toku postępowania przygotowawczego wydaje prokurator, podobnie jak w zakresie
przeszukania lub zatrzymania rzeczy- gdy istnieją podstawy do przeprowadzenia
takich czynności.
Dane z banków- gdy postępowanie prowadzone jest w sprawie i dotyczy osób
fizycznych, uzyskuje się po uzyskaniu w tym zakresie zgody sądu okręgowego, o
wydanie której wnioskuje prokurator. Gdy postępowanie prowadzone jest formalnie
przeciwko określonej osobie, dane dotyczące jej rachunków bankowych wymagają
jedynie wydania postanowienia przez prokuratora.
Również zgody sądu wymaga przesłuchanie osób zobowiązanych do zachowania
tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodów: adwokata, radcy prawnego,
notariusza, lekarza i dziennikarza. Ewentualne zwolnienie przez sąd z obowiązku
dochowania tej tajemnicy podlega dalszym określonym w kodeksie obostrzeniom.
Gdy zebrany materiał dowodowy dostatecznie uzasadnia podejrzenie, iż czyn
popełniła określona osoba, wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutu.
Postanowienie takie powinno zostać niezwłocznie ogłoszone podejrzanemupostępowanie wchodzi w fazę ad personam.
Podejrzany będąc przesłuchiwany do protokołu składa wyjaśnienia, w
odróżnieniu od świadków, którzy składają zeznania. Po przedstawieniu zarzutów
należy zebrać dane o osobie podejrzanego, uwzględniającego jego stosunki osobiste,
rodzinne i majątkowe, w razie potrzeby zarządza się przeprowadzenie wywiadu przez
zawodowego kuratora sądowego. Należy bezwzględnie uzyskać z Krajowego Rejestru
Karnego informację w zakresie tego, czy podejrzany był w przeszłości karany, a jeżeli
tak, uzyskać odpisy wyroków wraz z danymi dotyczącymi odbycia kar. Informacja
dotycząca okresów odbytych kar pozbawienia wolności ma istotne znaczenie dla
określenia tego, czy czyn zarzucony podejrzanemu został popełniony w warunkach
powrotu do przestępstwa, czyli tzw. recydywy.
7
W razie uzasadnionej wątpliwości co do poczytalności podejrzanego, należy
powołać dwóch biegłych psychiatrów, którzy po przeprowadzeniu badania wydają
opinię w tym zakresie. Od podejrzanego można pobierać odciski do badań
daktyloskopijnych, wymaz ze śluzówki do badań biologicznych, można dokonać
oględzin jego ciała, fotografować go. Czynności te dokumentowane są w formie
protokołu.
Podejrzanemu na jego wniosek przysługuje uprawnienie do końcowego
zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego- przed jego
zakończeniem.
W sytuacji, gdy postępowanie nie dostarczyło podstaw do skierowania aktu
oskarżenia, bądź w przypadku stwierdzenia, iż występuje negatywna przesłanka
procesowa, wydaje się postanowienie o umorzeniu śledztwa, które wydaje
prokurator sporządzając jednocześnie pisemne uzasadnienie. Gdy Policja wyda
postanowienie o umorzeniu dochodzenia, które nie wymaga sporządzenia
uzasadnienia, wymaga ono zatwierdzenia przez prokuratora ( podobnie jak
postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia i akt oskarżenia sporządzony przez
organ inny niż prokurator).
Akt oskarżenia kieruje do sądu prokurator.
W sytuacji, gdy z opinii biegłych psychiatrów wynika, iż podejrzany był
niepoczytalny w chwili czynu, nie mniej zachodzi obawa, iż może on ponownie
popełnić czyn zabroniony związany ze stwierdzonymi u niego zaburzeniami,
prokurator kieruje do sadu wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie
określonego środka zabezpieczającego ( na przykład umieszczenia w zamkniętym
zakładzie leczniczym).
Przepisy kodeksu postępowania karnego przewidują ponadto tak zwane
umorzenie rejestrowe. Zgodnie z treścią art. 325f. § 1 kpk, jeżeli dane uzyskane w
toku postępowania prowadzonego w niezbędnym zakresie uregulowanego w treści
wspomnianego powyżej art. 308 kpk, lub prowadzonego przez okres co najmniej 5
dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w
drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu
dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Postanowienie takie nie
wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. Po wydaniu postanowienia, Policja, na
podstawie odrębnych przepisów, prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i
uzyskania dowodów. Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie
sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia.
Uprzejmie dziękuje za uwagę
8