1 Wnioski wynikające z analizy monitoringu w zakresie wyników

Wnioski wynikające z analizy monitoringu w zakresie wyników egzaminów zewnętrznych –
doświadczenia szkół o wysokich wynikach efektów kształcenia
W związku z prowadzoną w Kuratorium Oświaty w Opolu analizą wyników szkół województwa
opolskiego w zakresie egzaminów zewnętrznych, podjęto próbę opisu osiągnięć na różnych poziomach
edukacyjnych za pośrednictwem ankiety monitorującej. W ten sposób wskazano szkoły, które zdaniem
organu nadzoru pedagogicznego z różnych powodów wymagają wsparcia oraz takie, których wyniki
egzaminów są wysokie i stabilne lub zostały w sposób widoczny poprawione. W badaniu ankietowym
finalnie wzięło ogółem ponad 80 szkół.
Działania wspomagające prowadzone przez Kuratorium Oświaty w Opolu z założenia mają
charakter doradczy i wspierający. Zebrane informacje o szkołach złożyły się na obraz pracy w zakresie
dydaktyki i w naszej intencji posłużą jako przyczynek do refleksji nad organizacją i praktyką przygotowania
dzieci i młodzieży do sprostania wymogom egzaminacyjnym.
Dzięki materiałom pozyskanym z wybranych szkół, które mogą poszczycić się wysokimi i stabilnymi
wynikami egzaminów stworzono poniżej pakiet informacji dający obraz dobrej praktyki w zakresie
podnoszenia jakości kształcenia. Jesteśmy przekonani, że rekomendowane rozwiązania organizacyjne
i dydaktyczne przydadzą się do optymalizacji pracy innych szkół, a kreatywność wiodących placówek
pozwoli poprawić warunki pracy szkół posiadających pewne deficyty w tym zakresie.
W ankiecie monitorującej pytano o różne aspekty, które na podstawie badań edukacyjnych mają
wpływ na wynik egzaminu zewnętrznego. Jednym z takich czynników jest posiadanie w szkolnym gronie
nauczycielskim osób przeszkolonych w zakresie egzaminowania zewnętrznego, które czynnie pełnią
zadania egzaminatorów przy OKE. Im większa liczba egzaminatorów w szkole, tym lepiej. Obecność takich
osób w gronie pedagogicznym stanowi istotną siłę i zdecydowanie wpływa pozytywnie na proces
przygotowań do egzaminów. Należy więc tę siłę konstruktywnie wykorzystać. Szkoły o wysokich wynikach
egzaminów zewnętrznych mają w swoim gronie pedagogicznym od kilku do kilkunastu egzaminatorów,
a ich wiedza i doświadczenie wykorzystywane są zarówno w pracy indywidualnej jak również grupowej
nauczycieli.
Ważnym czynnikiem jest praca zespołowa grona pedagogicznego. Jej charakter ma znaczący
wpływ na finalny efekt kształcenia w szkole. Gdy nauczyciele preferują jedynie pracę indywidualną lub
współpracują ze sobą tylko w sytuacjach wymuszonych potrzebą (np. podczas rady pedagogicznej) – nie
daje to pożądanych efektów i nie przyczynia się do wysokich wyników edukacyjnych szkoły. Zdecydowanie
lepsze wyniki w zakresie interdyscyplinarnego przygotowania absolwentów posiadają szkoły, w których
nauczyciele chętnie współpracują razem, wyznaczają wspólne cele poprawy efektów kształcenia, wnosząc
do zespołu swoje doświadczenia specjalistyczne.
Z ankiet wynika, że najczęściej współpraca w zespołach nauczycielskich obejmuje: rozwiązywanie
problemów wychowawczych, okresową analizę wyników dydaktycznych, wybór programów nauczania,
1
ewaluację realizowanego programu nauczania/podręcznika, projektowanie i realizację zadań promujących
szkołę czy organizację wspólnych przedsięwzięć dydaktycznych (lekcje otwarte, konkursy przedmiotowe,
wycieczki
edukacyjne,
organizację
zajęć
dodatkowych,
prace
nad
konstruowaniem
arkuszy
egzaminacyjnych, opracowywanie sprawdzianów, prac klasowych).
Aktywność samoorganizacyjna i inwencja kadry kierowniczej to kolejny ważny aspekt mający
wpływ na ostateczny efekt w postaci wysokiego wyniku egzaminu. Ważne jest to, jakie zaprogramowano
działania lub przyjęto rozwiązania w celu uaktywnienia pracy nauczycieli na rzecz podniesienia wyników
dydaktycznych. Trudno o jeden gotowy przepis. Różne przedsięwzięcia sprawdziły się w „szkołach
sukcesu”. Należy je oczywiście każdorazowo dostosowywać do warunków konkretnej placówki. Oto
kilkanaście czynników, na które warto zwrócić uwagę :
Obligowano nauczycieli do przemyślanego i starannego opracowania planu nauczania
z poszczególnych przedmiotów – pod kątem realizacji treści i kształtowania umiejętności
zapisanych w podstawie programowej, a nie (o zgrozo!) nawykowej „realizacji
podręcznika nauczania”.
Zwrócono uwagę nauczycieli na konieczność ewaluacji planów dydaktycznych i wdrażania
wniosków do codziennej pracy z uczniami podczas lekcji i zajęć pozalekcyjnych.
Zachęcano do projektowania innowacji pedagogicznych zgodnie z potrzebami szkoły.
Wprowadzono elementy oceniania kształtującego do szkolnego systemu oceniania.
Stosuje się tryb indywidualnego programu nauki dla uczniów o szczególnych
uzdolnieniach.
W ramach wymiany doświadczeń i wspólnego uczenia się kadry pedagogicznej
przygotowywane są lekcje koleżeńskie przeprowadzane przez nauczycieli działających
w szkole zespołów przedmiotowych.
Ustala się priorytety doskonalenia dla nauczycieli uwzględniające bieżące potrzeby
rozwoju placówki, np.: zagadnienia związane z pracą z uczniem o specjalnych potrzebach,
efektywne sposoby uczenia się, zaznajomienie z nową formułą egzaminu, diagnozę
i pomiar dydaktyczny, interpretowanie i wykorzystywanie wyników do dalszej pracy
z uczniem.
Powołano zespół zadaniowy do spraw badania osiągnięć edukacyjnych uczniów.
Motywowano nauczycieli do zdobywania uprawnień egzaminatora zewnętrznego.
Koncepcja pracy organizacyjnej dyrektora szkoły nad „jakością kształcenia” w szkole może
zawierać również systematyczne badanie wyników nauczania w rozbiciu na poszczególne standardy:
czytanie, pisanie, rozumowanie, korzystanie z informacji, wykorzystanie wiedzy. Badanie to opiera się na
teście kompetencji opracowywanym przez dyrektora szkoły lub zespół wraz z kluczem odpowiedzi
i kartoteką testu – w formie bardzo zbliżonej do sprawdzianu kompetencji po klasie szóstej.
2
Wyniki są analizowane przez zespoły nauczycieli, a wnioski wdrażane do bieżącej pracy. Każdy uczeń
w szkole posiada kartotekę, gdzie odnotowuje się otrzymywane wyniki w rozbiciu na kompetencje.
Pozwala to na bardzo dokładne zdiagnozowanie ucznia i udzielenie mu potrzebnego wsparcia w trakcie
nauki. Ważne jest również to, aby koncentrować się na holistycznym rozwijaniu kompetencji kluczowych –
a nie tylko na generowaniu wiedzy opartej na materiale nauczania z danego przedmiotu.
W praktyce dobrze sprawdzają się zajęcia w terenie, rozwijanie umiejętności przydatnych w życiu
w „naturalnych” warunkach (np. umiejętność czytania rozkładów jazdy – stacja PKP, cenników – sklepy,
przepisów – książka kucharska itp.) Takie działania procentują, a wiedza przyswajana jest na dłużej i uczeń
potrafi ją wykorzystać podczas zadań testowych.
W szkole ważna jest zatem całościowa strategia zarządzania jakością. Ma ona na celu
umożliwienie uczniom osiąganie jak najlepszych wyników. Strategia obejmuje decyzje podejmowane przez
kadrę kierowniczą i zespołowe działanie nauczycieli. Składa się nań diagnoza, monitorowanie,
projektowanie działań i ich ewaluacja. Oto stosowane w różnych szkołach działania ogólnie nazwane
diagnostycznymi:
Diagnoza uczniów rozpoczynających naukę w szkole
Diagnoza osiągnięć uczniów - prowadzenie badań osiągnięć edukacyjnych uczniów z
przedmiotów objętych egzaminem.
Badania na wejściu i po każdym etapie edukacyjnym.
Badania po każdym roku pracy z wybranych treści podstawy programowej.
Przedmiotowe sprawdzanie stopnia cząstkowego opanowania wiedzy i umiejętności poprzez
testy zawierające typy zadań egzaminacyjnych.
Analiza porównawcza osiągnięć: wyników egzaminów zewnętrznych i ocen końcowych
z poszczególnych przedmiotów.
Monitorowanie realizacji podstawy programowej pod kątem wymagań egzaminacyjnych.
Monitorowanie frekwencji uczniów na lekcjach i zajęciach dodatkowych i formułowanie
zaleceń do dalszej pracy.
Ocena postępów uczniów uczestniczących w zajęciach wyrównawczych, korekcyjnokompensacyjnych i innych.
W zakresie planu nadzoru pedagogicznego - obserwacje lekcji pod kątem wymagań
egzaminacyjnych i opanowania ich przez uczniów.
Monitorowanie osiągnięć dydaktycznych i zachowań uczniów drugorocznych.
Ewaluacja wewnętrzna współpracy z rodzicami uczniów, potrzeb edukacyjnych uczniów, ich
zainteresowań, motywacji uczniów do nauki
W myśl przyjętej strategii zarządzania jakością w szkole nauczyciele podejmują zarówno działania
indywidualnie i zespołowo. Planują starannie proces edukacyjny. Opracowują plany pracy dydaktycznej,
3
które w trakcie realizacji są modyfikowane w odniesieniu do konkretnych zespołów klasowych. Stosują
różnorodne, odpowiednio dobrane metody i formy pracy z uczniem. Z praktyki można przytoczyć różne
rozwiązania wspomagające pracę, np.: zadania dodatkowe, listy zadań powtarzające i utrwalające wiedzę
i umiejętności, zeszyty do samodzielnej pracy ucznia, mapy myśli, systematyczna praca z uczniami ma
zajęciach dodatkowych (indywidualnie i zespołowo).
Nauczyciele opracowują i przeprowadzają testy sprawdzające opanowanie konkretnych
kompetencji. Analizują i porównują wyniki badań zgodnie ze sztuką pomiaru dydaktycznego, oceniania
kryterialnego oraz kształtującego. Formułują i wdrażają wnioski do dalszej pracy. Monitorują frekwencję
uczniów na zajęciach obowiązkowych i dodatkowych, oceniają postępy uczniów, informują o ich mocnych
i słabych stronach. Utrzymują stały kontakt z rodzicami uczniów, informując ich o postępach ich dzieci.
Pedagodzy szkolni prowadzą zajęcia z rodzicami i ich dziećmi na temat motywacji do nauki,
podejmowania przez ucznia wysiłku intelektualnego, odpowiedzialności za swoją przyszłość. Realizują
programy wychowawcze pomagające przełamać stres związany z porażkami, wynikający z sytuacji
egzaminacyjnej. Wychowawcy podejmują działania mające na celu systematyczny udział podopiecznych
w zajęciach dodatkowych.
Jak można sądzić efekty działań wynikające z analizy egzaminów zewnętrznych, ale i z bieżącego
procesu nauczania-uczenia się to ważny element ewaluacji osiągnięć. Niezwykle ważna jest umiejętność
formułowania trafnych wniosków, ukierunkowujących dalszą pracę. Istotne jest to, aby były one poparte
rzetelną analizą i zawierały cele operacyjne. Oto przykłady operacjonalizacji celów wynikające
z prowadzonych w szkołach analiz wyników. Powinno to prowadzić do takiej organizacji pracy lekcyjnej
i pozalekcyjnej, aby doskonalić i utrwalać umiejętności, które sprawiają uczniom najwięcej trudności.
Oto przykładowe wnioski dotyczące potrzeb ucznia programujące kierunek jego pracy:
Uczeń konstruuje zdania poprawne językowo, ortograficznie i interpunkcyjnie na różnych
przedmiotach.
Potrafi lepiej formułować wnioski i popierać argumentami własne stanowisko,
Uczeń rozpoznaje funkcjonalnie części mowy i części zdania w tekstach zróżnicowanych
stylistycznie.
Posługuje się faktami historycznymi i utożsamia je z czasem, miejscem i postaciami
historycznymi
Stosuje w praktyce własności potęg i pierwiastków,
Uczeń potrafi odczytywać związki przyczynowo-skutkowe podczas analizowania zjawisk
i doświadczeń przyrodniczych
Uczeń potrafi stosować zintegrowaną wiedzę przedmiotową w rozwiązywaniu zadań
problemowych.
4
Oto przykładowe wnioski dotyczące nauczycieli, programujące kierunek ich pracy. Podczas procesu
edukacyjnego nauczyciele powinni:
Zwracać uwagę na samoocenę ucznia dotyczącą uzyskanych wyników podczas rozwiązywania
zadań .
Stosować różnorodność metod i form pracy z uczniem, biorąc pod uwagę predyspozycje uczniów.
Powtarzać i utrwalać treści z podstawy programowej zrealizowane w poprzednich klasach.
Konstruować sprawdziany i prace klasowe zwracając uwagę na nowy typ zadań.
Monitorować
udział
uczniów
w
zajęciach
dodatkowych,
zajęciach
wyrównawczych,
indywidualnych zajęciach z nauczycielami.
Stale motywować uczniów do systematycznej pracy.
•
Ćwiczyć umiejętność przeprowadzania krytycznej samooceny otrzymywanych wyników zadań
rozwiązywanych przez uczniów
•
Doskonalić umiejętność rozumowania i argumentowania,
•
Doskonalić rozwiązywanie nowych typów zadań, np: prawda – fałsz, na dobieranie, zadanie
„z luką”, itp.,
•
Prowadzić działania wychowawcze mające na celu kształtowanie właściwych postaw uczniów
w aspekcie stawiania i osiągania przez nich celów edukacyjnych.
Warto również stworzyć w szkole listę działań, które konstruktywnie wpłynęły na poprawę wyniku
egzaminu zewnętrznego w danym/poprzednim roku szkolnym (po uprzedniej ich ewaluacji). Bowiem
osiągane efekty działań dydaktycznych i wychowawczych podlegają stałemu monitoringowi ze strony
kadry kierowniczej i nauczycieli. Praktykowanie sprawdzonych rozwiązań i ich okresowe modyfikowanie,
daje większą pewność, że uczniowie będą osiągali podczas egzaminu zewnętrznego najlepsze wyniki na
miarę swoich możliwości.
W procesie podnoszenia jakości pracy szkoły ważne jest również zaangażowanie społeczności szkolnej
i lokalnej (rodzice, wolontariusze, inne podmioty). Szkoły osiągające dobre efekty pracy dydaktycznej
wskazują w tym względzie takie czynniki, jak:
•
organizowanie wycieczek edukacyjnych,
•
udział uczniów w konkursach przedmiotowych i tematycznych,
•
organizowanie pomocy koleżeńskiej w przygotowywaniu się do sprawdzianów i powtórek,
•
organizowanie spotkań z pracownikami Uniwersytetu Opolskiego i Politechniki Opolskiej,
•
uczestniczenie w zajęciach w ramach Opolskiego Festiwalu Nauki,
•
realizacja projektów edukacyjnych finansowych ze środków Unii Europejskiej.
Należy również przeanalizować to, jak w szkole wyniki egzaminu są komunikowane uczniom
i rodzicom. Jest to bardzo ważny element motywujący - świadczy o profesjonalizmie i zrozumieniu przez
5
szkołę procesu edukacyjnego, w którym uczeń jest podmiotem biorącym na miarę swoich możliwości
odpowiedzialność za własne kształcenie. Jednym z rozwiązań komunikowania wyników jest poniżej
opisana procedura.
Uczniowie
Uczniowie otrzymują wyniki egzaminu zewnętrznego na oddzielnych kartach, indywidualnie.
Nauczyciele przedmiotów bardzo szczegółowo omawiają z uczniami wyniki egzaminów, analizują
poszczególne zadania. Uczeń wie jakie popełnia błędy. Zwraca się uwagę na podejmowanie wysiłku
w celu rozwiązywania zadań otwartych.
Uczniowie otrzymują rzetelną informację o stanie swojej wiedzy, są mobilizowani do samodzielnej
pracy, znają swoje mocne i słabe strony, uczą się samokontroli, wiedzą na jakie treści należy zwracać
szczególną uwagę, co należy powtórzyć, dopracować.
Rodzice
Podczas spotkań z rodzicami i konsultacji nauczyciele przedmiotów lub wychowawcy przekazują wyniki
egzaminów próbnych oraz wyniki zewnętrznych egzaminów indywidualnie poszczególnym rodzicom
z zachowaniem ustawy o ochronie danych osobowych, na forum omawiają ogólnie poziom wiedzy
uczniów, wskazują mocne i słabe strony, służą radą wskazując kierunki pracy z dziećmi.
Rodzice znają działania szkoły na rzecz osiągania przez uczniów jak najwyższych wyników egzaminów,
mają możliwość świadomego uczestniczenia w tych działaniach, wielu rodziców współpracuje
z nauczycielami kontrolując postępy swojego dziecka, mobilizując je do pracy i samokontroli.
Dobór składu osobowego zespołów klasowych. Na finalny efekt pracy poszczególnych zespołów
klasowych i całej szkoły został przyjęty, zwyczajowy tryb tworzenia klas podczas rekrutacji. Badania
wskazują, że od tego w jaki sposób przebiega dobór uczniów do konkretnych zespołów klasowych zależy
charakter pracy w zespole i następnie wynik egzaminu. Zatem warto przemyśleć to jak dobrze dobierać
zespoły (o ile oczywiście jest to możliwe z uwagi na typ szkoły i demografię). Oto przykład procedury
doboru klasy (gimnazjum):
Dobór uczniów do klas pierwszych odbywa się w następujący sposób. W szkole tworzone są klasy,
do których podczas rekrutacji bierze się pod uwagę (dotyczy tzw. klas europejskich):
•
średnią ocen rocznych z pięciu przedmiotów: j. polski, j. angielski, przyroda, matematyka, historia
i wiedza o społeczeństwie,
•
wynik sprawdzianu po szkole podstawowej,
•
deklarację dotyczącą wyboru języka obcego.
Tworząc pozostałe klasy, również, bierze się pod uwagę świadectwa pod kątem średniej ocen
z przedmiotów oraz z zachowania, dążąc do tego (o ile jest to możliwe), aby uczniowie w tych klasach
prezentowali porównywalny poziom osiągnięć. Przydziela się porównywalną ilość uczniów
ze świadectwami z wyróżnieniem.
6
Wnioski końcowe
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Należy w szkole stworzyć system podnoszenia jakości kształcenia lub go systematycznie
monitorować, doskonalić i dostosowywać do bieżących potrzeb.
W proces zapewnienia możliwie wysokich wyników egzaminów zewnętrznych należy włączyć
wszystkie podmioty funkcjonujące w szkole, tak aby każdy czuł się odpowiedzialny za efekty
kształcenia.
Należy zadbać o odpowiednią strategię komunikowania wyników egzaminów w szkole oraz
wypracować współpracę z rodzicami podczas całego procesu przygotowań uczniów do egzaminów
kończących dany etap edukacyjny.
Egzaminy próbne wykorzystywać do wspierania uczniów w procesie uczenia się z uwzględnieniem
rozpoznawania ich potrzeb edukacyjnych (deficytów) oraz oswajania z sytuacją egzaminacyjną.
Opracowywać strategie analizy z zachowaniem równowagi między oceną szkolną, przeprowadzoną
przez nauczyciela a wynikiem uzyskanym na sprawdzianie, egzaminie zewnętrznym.
Konkretyzować wnioski z analiz wyników sprawdzianów/egzaminów zewnętrznych i traktować je
jako propozycje do zmian w szkolnym systemie kształcenia.
Dyrektorzy szkół i nauczyciele w procesie nauczania powinni być wspierani przez pedagogów
szkolnych, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, placówki doskonalenia nauczycieli.
W ramach wewnętrznego doskonalenia nauczycieli warto organizować szkolenia na temat
struktury i zasad opracowywania programów działań naprawczych a także badania efektów
podejmowanych działań edukacyjnych.
Systematycznie analizować efekty podejmowanych działań naprawczych poprzez przemyślany
proces ewaluacji.
Należy indywidualizować pracę z uczniem w czasie zajęć edukacyjnych i przy formułowaniu
tematów prac domowych.
Powtarzać i utrwalać treści z podstawy programowej wprowadzane w całym cyklu kształcenia.
Stale motywować uczniów do systematycznej pracy, która pozwoli im sprostać coraz wyższym
wymaganiom.
Należy wprowadzić w szkołach trenowanie sekwencyjnego stylu działania oraz przywiązywania
uwagi do szczegółów i precyzyjnego wykonywania czynności.
Warto systematycznie wdrażać uczniów do umiejętności gospodarowania czasem pracy dla
wyrabiania odporności na presję czasową. Jednocześnie dbać o optymalne wykorzystanie czasu
pracy na lekcji.
7