Nowe zasady komercjalizacji badań naukowych

Nowe zasady komercjalizacji
badań naukowych
Jacek Czarnecki
1 października 2014 r. weszły w życie zmiany
w ustawie – Prawo o szkolnictwie wyższym.
Wśród szeregu istotnych modyfikacji obecnego
modelu funkcjonowania uczelni znalazły się nowe zasady komercjalizacji wyników badań naukowych, prac rozwojowych oraz związanego
z nimi know-how.
Do 30 września 2014 r. jednym z podstawowych zadań
uczelni było prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych oraz świadczenie usług badawczych (art. 13 ust. 1
pkt 3). Po wejściu w życie nowelizacji przepis ten przyjął brzmienie: prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, świadczenie usług badawczych oraz transfer
technologii do gospodarki. Ta zmiana dobrze oddaje
cel wprowadzonych zmian. Ma nim być bowiem zwiększenie skali transferu technologii z uczelni do praktyki
gospodarczej (mierzonej np. skalą komercyjnego wykorzystania patentów zgłoszonych przez naukowców)
oraz, co za tym idzie, zwiększenie innowacyjności polskich przedsiębiorstw.
Komercjalizacja pośrednia i bezpośrednia
Transfer technologii powstałych na uczelniach będzie
odbywał się na drodze komercjalizacji bezpośredniej
lub pośredniej. Upraszczając, komercjalizacja bezpośrednia polega na sprzedaży lub oddaniu do używania
wyników badań naukowych, prac rozwojowych i związanego z nimi know-how. Komercjalizacja pośrednia
zakłada natomiast tworzenie jednoosobowych spółek
kapitałowych, które będą wdrażały wyniki badań naukowych, prac rozwojowych oraz związanego z nimi
know-how.
Co do zasady komercjalizacją bezpośrednią mają zajmować się centra transferu technologii. Może to być
impuls do ich tworzenia, ponieważ – jak ujawnił przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
na posiedzeniu sejmowej Komisji Innowacyjności
i Nowoczesnych Technologii w dniu 10 września 2014
r. – wiele uczelni, w tym politechnik, w ogóle nie
utworzyło takich centrów. Oprócz centrów transferu
technologii działaniami w zakresie komercjalizacji bezpośredniej będą mogły zajmować się także spółki celowe.
Komercjalizacja pośrednia ma być domeną spółek celowych, powoływanych przez uczelnię w formie jednoosobowych spółek kapitałowych. Inaczej niż obecnie,
uczelnia będzie mogła pokryć udziały lub akcje nie tylko
aportem (wkładem niepieniężnym) w postaci wyników
badań naukowych, prac rozwojowych oraz związanego
z nimi know-how. W kontekście komercjalizacji ustawodawca przewidział również pewne ulgi podatkowe.
„Uwłaszczenie naukowców”
Najważniejsze zmiany dotyczą „uwłaszczenia naukowców” (nie jest to zupełnie adekwatny termin), czyli
udziału twórców nowych technologii w ich komercjalizacji. Wbrew pierwotnym propozycjom nie przyjęto
tzw. „przywileju profesorskiego”. Przewidziano za to
elastyczne rozwiązanie, zgodnie z którym uczelnia publiczna oraz naukowiec (lub grupa naukowców) będą
mogli w drodze umowy przyjąć odpowiadającą im formę komercjalizacji wyników badań naukowych, prac
rozwojowych oraz związanego z nimi know-how.
Umowa taka powinna m.in. określać, komu i w jakim
zakresie przysługują prawa związane z wynikami badań,
prac rozwojowych oraz związanemu z nimi know-how
oraz w jakim stosunku dzielone będą środki uzyskane
z komercjalizacji wyników badań, prac rozwojowych
oraz związanego z nimi know-how.
W przypadku braku umownego porozumienia
się stron, zastosowanie znajdą ustawowe reguły komercjalizacji. Gdy pracownik naukowy poinformuje
uczelnię o wynikach badań, prac rozwojowych oraz
związanym z nimi know-how będzie ona miała trzy
miesiące na podjęcie decyzji w sprawie ich komercjalizacji. Jeśli uczelnia nie podejmie żadnej decyzji lub postanowi nie komercjalizować wyników badań, prac
rozwojowych oraz związanego z nimi know-how będzie zobowiązana do zawarcia z naukowcem umowy
o przeniesienie praw do tych wyników za niewielką
opłatą. Uczelni będzie wówczas przysługiwało 25%
wartości środków uzyskanych przez naukowca z komercjalizacji (pomniejszonej o maksymalnie 25% kosztów bezpośrednio związanych z komercjalizacją).
Jeśli naukowiec nie przyjmie złożonej przez uczelnię
oferty zawarcia umowy dotyczącej komercjalizacji,
wszystkie prawa będą przysługiwały uczelni. Jeśli
ją przyjmie, będzie uprawniony do nie mniej niż 50%
wartości środków uzyskanych w wyniku komercjalizacji
(pomniejszonej o maksymalnie 25% kosztów bezpośrednio związanych z komercjalizacją).
Najistotniejszą zmianą wydaje się uelastycznienie procedury komercjalizacji wyników badań – uczelnia i pracownik naukowy (lub zespół badawczy) sami będą mogli ustalić zasady, na jakich skomercjalizują wyniki badań. Ponadto ścieżka ustawowa, która znajdzie zasto-
sowanie w przypadku braku takiego porozumienia,
gwarantuje udział w środkach uzyskanych z komercjalizacji zarówno naukowcom, jak i uczelniom, przy czym
gwarantowany udział pracownika naukowego wynosi
aż 50% uzyskanych środków, pomniejszonych o część
kosztów.
Powyższe reguły nie dotyczą wyników badań i prac
zleconych oraz wyników tych badań i prac zleconych,
które były gromadzone z wykorzystaniem środków
finansowych w odmienny niż ustawa sposób regulujących dysponowanie wynikami badań naukowych lub
prac badawczych oraz know-how dotyczącym tych
wyników.
Ścieżka komercjalizacji
Uproszczoną ścieżkę komercjalizacji badań naukowych
zgodnie z nową regulacją przedstawia poniższy diagram.
Pracownik naukowy informuje
uczelnię o wynikach badań naukowych, a uczelnia w ciągu trzech
miesięcy:
Nie podejmuje
żadnej
decyzji
Podejmuje
decyzję o
niekomercjalizacji
Podejmuje
decyzję o
komercjalizacji
Uczelnia składa pracownikowi naukowemu ofertę
przeniesienia praw do
wyników badań za wynagrodzeniem nie wyższym
niż 10% minimalnego wynagrodzenia za pracę
Pracownik
naukowy
przyjmuje
ofertę
Pracownik
naukowy nie
przyjmuje oferty
Prawa do wyników
badań przysługują
pracownikowi
Prawa do wyników
badań przysługują
uczelni
Uczelni przysługuje 25%
wartości środków uzyskanych
przez pracownika
z komercjalizacji (minus
do 25% kosztów bezpośrednio związanych
z komercjalizacją)
w ciągu 5 lat
Pracownikowi przysługuje co najmniej 50%
środków uzyskanych
przez uczelnię
z komercjalizacji (minus
do 25% kosztów bezpośrednio związanych
z komercjalizacją)
w ciągu 5 lat
W praktyce zabezpieczenie interesów zarówno uczelni,
jak i pracownika naukowego wymagać będzie przemyślanego podejścia. W celu uniknięcia wątpliwości konieczne będzie m.in. możliwie szczegółowe sprecyzowanie praw przysługujących każdej ze stron. Niektóre
rozwiązania mogą nie być efektywne z perspektywy
podatkowej lub pomocy publicznej (gdy korzystano
z niej przy prowadzeniu badań lub prac). Niewątpliwie
jednak nowelizacja otwiera nowe możliwości rozwoju
sektora B+R w Polsce.
Zmiany wynikają z wejścia w życie ustawy z dnia
11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
z 2014 r., poz. 1198).