sytuacja prawna głównego księgowego na gruncie przepisów

SYTUACJA PRAWNA GŁÓWNEGO KSIĘGOWEGO NA GRUNCIE PRZEPISÓW PRAWA PRACY
Osoba zatrudniona w ramach stosunku pracy na stanowisku głównego księgowego znajduje się
w szerokim zakresie w sytuacji odmiennej od wszystkich innych pracowników w firmie. Wynika
to z faktu zaliczenia tej osoby do grona kadry kierowniczej zakładu pracy, z czym wiąże się
utrata wielu przywilejów przysługujących na mocy kodeksu pracy innym pracownikom.
Zarządzający księgowy
Kluczowe znaczenie dla określenia sytuacji prawnej głównego księgowego w stosunkach
pracowniczych ma art. 128 kodeksu pracy definiujący pracowników zarządzających zakładem pracy
w imieniu pracodawcy. Stosownie do tej regulacji, do grona ww. pracowników zalicza się „pracowników
kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład
kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych”. Bez względu zatem
na wielkość zakładu pracy, jego formę (państwową lub prywatną), jak również bez względu na fakt, czy
główny księgowy rzeczywiście sprawuje jakiekolwiek funkcje zarządcze w strukturze pracodawcy,
z mocy prawa zaliczany jest on do grona pracowników zarządzających firmą i… na tym traci.
Księgowy pracuje dłużej w tygodniu…
Pierwszym odstępstwem od powszechnie obowiązujących reguł prawa pracy stosowanych wobec
„zwykłych” pracowników jest brak obowiązku stosowania przez pracodawcę wobec głównych
księgowych art. 131 kodeksu pracy, zgodnie z którym tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami
nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Główny księgowy może zatem zostać zobowiązany przez pracodawcę do świadczenia pracy
w wyższym, aniżeli wskazanym powyżej, wymiarze tygodniowym.
…i dłużej w ciągu doby…
Podobnie, do głównego księgowego nie znajdzie swego zastosowania regulacja nakazująca
zapewnienie przez pracodawcę pracownikowi prawa do 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku
w każdej dobie, bez możliwości przenoszenia i kumulowania tego odpoczynku w ramach innych dób.
Nie oznacza to oczywiście, iż wobec takiej osoby pracodawca może cyklicznie skracać czas tego
wypoczynku, przez co w okresie rozliczeniowym osoba ta odpoczywała będzie finalnie krócej, aniżeli
inni pracownicy. W przypadku bowiem skrócenia tego odpoczynku w poszczególnych dobach,
pracodawca zobowiązany będzie udzielić w dobach kolejnych odpoczynku w odpowiednio wyższym
wymiarze.
…ale pracując dłużej nie zarabia więcej
W zakresie wynagrodzenia za pracę najpoważniejszym wyłomem dotykającym głównego księgowego
od powszechnie obowiązujących reguł jest brak po jego stronie prawa do wynagrodzenia i dodatku za
pracę w godzinach nadliczbowych. Stosownie bowiem do art. 151 4 kodeksu pracy, pracownikom
zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownikom wyodrębnionych komórek
organizacyjnych wykonującym, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy,
nie przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.
Jedynie kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w godzinach nadliczbowych
przypadających w niedziele i święto będzie przysługiwało prawo do wynagrodzenia oraz dodatku
z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, jeżeli w zamian nie otrzymali oni innego dnia wolnego
od pracy, natomiast przepisy nie przyznają takiego uprawnienia głównemu księgowemu. Powyższa
regulacja może być jednak nadużywana przez pracodawców, dlatego warto przytoczyć tu wyrok Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27.04.2012 r. (III APa 6/12), w którym Sąd stwierdził, iż wykonywanie
pracy w godzinach nadliczbowych bez wynagrodzenia „jest stanem konieczności, pod którym to
pojęciem należy rozumieć jedynie sporadyczną potrzebę, uzasadnioną wyjątkową sytuacją, a nie zaś
jako stałe wykonywanie pracy ponad obowiązujący pracownika czas pracy wynikające z wadliwie
określonego zakresu czynności (ustalenia zadań) lub nieprawidłowej organizacji pracy. Oznacza to,
że nawet osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych nie mogą być pozbawione prawa
do wynagrodzenia oraz dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli wskutek niezależnej od
nich wadliwej organizacji pracy są zmuszone do systematycznego przekraczania obowiązujących norm
czasu pracy.”
Szczęśliwy (główny księgowy) czasu nie liczy
Bardzo istotną regulację w zakresie czasu pracy pracowników zarządzających zawiera art. 149 kodeksu
pracy, stosownie do którego w stosunku do tej (m.in.) grupy pracowników pracodawca zwolniony został
z obowiązku ewidencjowania godzin pracy tych osób. Warto wyraźnie zaznaczyć, iż zwolnienie to
obejmuje wyłącznie godziny pracy, co oznacza, iż w pozostałym zakresie karta ewidencji czasu pracy
głównego księgowego winna być prowadzona. Godziny pracy są bowiem jednym z elementów tej
ewidencji, która (zgodnie z art. 8 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja
1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych
ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika) obejmuje także: dyżury,
urlopy, zwolnienia od pracy oraz inne usprawiedliwione i nieusprawiedliwione nieobecności w pracy.
Dyżur bez rekompensaty
W stosunku do wszystkich pracowników kodeks pracy daje pracodawcy możliwość nałożenia
obowiązku pełnienia dyżuru, a więc pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do
wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym
przez pracodawcę. W przypadku jednak kadry zarządzającej, czas pełnienia tego dyżuru może
naruszać prawo pracownika do gwarantowanego odpoczynku dobowego i tygodniowego, a za czas
jego pełnienia nie będzie przysługiwał tym osobom czas wolny od pracy lub wynagrodzenie.
Nawet w nocy pracuje ciężej
Ustawodawca przewidział także niekorzystne (dla kadry zarządzającej) unormowania w zakresie pracy
wykonywanej w porze nocnej przy pracach szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym
wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. W odniesieniu do „zwykłego” pracownika czas pracy w nocy przy
wykonywaniu tych prac nie może przekraczać 8 godzin na dobę; w przypadku osób zarządzających
praca ta może przekraczać powyższy wymiar.
O pieniądzach tylko w umowie
Kodeks pracy reguluje również kwestie warunków wynagradzania pracowników zarządzających
w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Warto pamiętać, iż obowiązujące w tym zakresie przepisy
prawa zabraniają określania w układzie zbiorowym pracy warunków wynagradzania tych osób. Zakaz
ten dotyczy odpowiednio także tych pracodawców, u których warunki płacy pracowników ustalane są
w regulaminach wynagradzania.
***
Michał Szuszczyński – radca prawny, ekspert w dziedzinie prawa pracy
Aleksandra Kowalska – młodszy prawnik
SZUSZCZYŃSKI Kancelaria Prawa Pracy
www.szuszczynski.pl