Tutaj - Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu

Transkrypt

REFRANERO ESPAÑOL-POLACO
1551 PRZYSŁÓW HISZPAŃSKICH
I ICH POLSKICH ODPOWIEDNIKÓW
Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak
Refranero español-polaco
1551 przysłów hiszpańskich
i ich polskich odpowiedników
Wstęp, wybór i układ
Piotr Sawicki
Przekłady i imitacje przysłów hiszpańskich
Magdalena Pabisiak i Piotr Sawicki
WYDAWNICTWO
WYŻSZEJ SZKOŁY FILOLOGICZNEJ
WE WROCŁAWIU
© Copyright by Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu, Wrocław 2016
Recenzenci: Agnieszka Matyjaszczyk Grenda (Universidad Complutense de Madrid),
Jacek Pleciński (Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu)
Pozostali tłumacze przysłów: Katarzyna Kalinowska (KK), Daria Małyszka (DM),
Anna Sawicka (AS), Monika Szajer (MS), Kinga Szpuler (KS), Florian Śmieja (FŚ)
Redakcja tomu: Barbara Woldan
Weryfikacja tekstu hiszpańskiego: Luis Alberto Boix Presa
Korekta techniczna: Barbara Woldan, Wioletta Kowalska
DTP: Wioletta Kowalska
Ilustracja na okładce: Magdalena Pabisiak
Projekt graficzny okładki: Konstancja Czarny
Opracowanie indeksów: Radosław Prączko, Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak
Fotografia na okładce: Anna Sawicka
ISBN 978-83-60097-72-4 (PB)
ISBN 978-83-60097-74-8 (HB)
ISBN 978-83-60097-75-5 (PDF)
Publikacja została sfinansowana przez Wyższą Szkołę Filologiczną we Wrocławiu.
WYDAWNICTWO WYŻSZEJ SZKOŁY FILOLOGICZNEJ WE WROCŁAWIU
50-335 Wrocław, ul. Sienkiewicza 32,
tel. (+48 71) 328 14 14, fax (+48 71) 322 10 06,
http://www.wsf.edu.pl, e-mail: [email protected]
Jitce Smičekovej, z którą przed dwudziestu laty zainicjowaliśmy projekt wydania
Polsko-słowacko-czeskiego słownika przysłów hiszpańskich, i naszym ówczesnym
współpracownikom i konsultantom, wchodzącym w skład międzynarodowego
zespołu badaczy i miłośników refranes
Piotr Sawicki, Magdalena Pabisiak
SPIS TREŚCI
Wstęp 9
O przekładalności refranes. Uwagi warsztatowe 17
Bibliografia 23
Nota edytorska 31
I. Cosas de la vida. Moralejas y verdades generales
Różnie w życiu bywa… Morały i prawdy ogólne 33
II. Quien tal hace… Consejos, advertencias, avisos
Jak ty komu… Rady, pouczenia, ostrzeżenia 52
III. Cualidades, defectos, vicios. Naturaleza humana
Zalety, wady, przywary. Natura ludzka 71
IV. Del asno a la zorra. Buen y mal ejemplo de los animales
Od osła do lisicy. Na przykładzie zwierząt 85
V. De amores, mujeres y hombres
O miłości, kobietach i mężczyznach 110
VI. Relaciones familiares. Jóvenes y viejos
Stosunki rodzinne. Starzy i młodzi 128
VII. Estudios y oficios
Od nauki do zawodu 142
VIII. Entre los demás. Amistad, dinero, poder
Wśród innych. Przyjaźń, pieniądz, władza 167
IX. Dios y el diablo, la muerte, el más allá
Bóg i diabeł, śmierć, zaświaty 182
X. De la naturaleza y del tiempo. Refranes de pronóstico reservado…
O przyrodzie i pogodzie. Prognozy z kalendarza 194
XI. La mesa está servida. Comidas y bebidas
Za stołem. Jadła i trunki 203
Alfabetyczny indeks przysłów hiszpańskich 229
Hasłowy indeks pomocniczy 293
WSTĘP
Hay más refranes que panes1
Od przysłów do paremiografii
Zasób przysłów w obrębie mowy żywej każdego narodu podlega oczywistym
transformacjom, podążając za przemianami cywilizacyjnymi, kulturowymi
i obyczajowymi. Powszechność ich użycia (jako że Na wszystko jest przysłowie)
w każdym społeczeństwie i w każdej dobie wydaje się wszak stanowić cechę
niezbywalną owych nieszkodliwych – choć często zabójczych – „drobnoustrojów literackich”2, perełek zbiorowej mądrości ludzkiej, spokrewnionych
z takimi formami ekspresji jak gnomy i epigramy, maksymy i aforyzmy, sentencje, kalambury i fraszki, uczone bon moty, ale także ludowe porzekadła,
powiedzonka, przyśpiewki itp., wreszcie potoczne, gwarowe i środowiskowe
zwroty, wyrażenia i epitety stosowane na co dzień dla ożywienia języka bądź
też wzmocnienia jego wyrazistości. Co zatem jest przysłowiem sensu stricto, jak
odróżnić przysłowie od jego literackich kuzynów i antenatów, jak je najkrócej
scharakteryzować?
Ujmując rzecz najzwięźlej, bez zbędnych w tym miejscu wywodów paremiologicznej natury czy też paremiograficznych dywagacji3, możemy stwierdzić, że przysłowie to zdanie (równoważnik zdania, porównanie) występujące
w obrębie danej kultury w stałej postaci (choć często w rozmaitych wariantach
W swobodnym przekładzie: Więcej człowiek przysłów stworzył niż Chrystus chlebów namnożył.
Jak je określił S. Świrko, dodając: „termin to wprawdzie żartobliwy, nienaukowy, ale chyba
trafny, przysłowia bowiem (…) obejmują swoim zasięgiem problemowym cały obszar kultury
ludzkiej, (…) literaturę, sztukę, religię, etykę i obyczajowość”. Wstęp, w: tegoż Na wszystko jest
przysłowie, Poznań 1975, s. 5–6.
3
Paremiologią (od późnołacińskiego paroemia, z greckiego paroimia ‘maksyma, uwaga’) nazywamy naukę o przysłowiach; paremiografią – dział leksykografii zajmujący się zbieraniem
i objaśnianiem przysłów. Niniejsza publikacja plasuje się na pograniczu paremiografii i paremiotwórstwa – tworzenia, na bazie oryginałów, nowych konstrukcji słownych w ojczystym
języku tłumaczy.
1
2
10
Wstęp
lokalnych) i wyrażające, w formie bezpośredniej albo zmetaforyzowanej (a niekiedy alegorycznej), pewną myśl czy prawdę ogólną, odnoszącą się bądź to do
prawideł otaczającego nas świata, bądź też do określonych sytuacji życiowych.
Ma ono postać twierdzenia lub pouczenia, zwykle zbudowanego na zasadzie
paralelizmu, względnie kontrastu znaczeniowego i nierzadko zrymowanego
wewnętrznie4. Cytowany wyżej polski paremiograf Stanisław Świrko zwraca
uwagę na fakt, iż przysłowia odróżnia od typowych sentencji czy aforyzmów
wiążąca się z ich metaforycznością lapidarność i obrazowość; dzięki temu są
one wdzięczne dla ucha, sugestywne i łatwe do zapamiętania, stają się rodzajem
„zdawkowej monety literackiej, chętnie używanej w różnych okolicznościach
życia”. Nie należy wszakże zapominać, że te miniutwory „powstają i funkcjonują
przede wszystkim w kulturach zamkniętych i tradycyjnych”5, co decyduje o ich
przynależności do kręgu literatury ludowej, przynajmniej w kategoriach ogólnych6, a nie – by przyłożyć do naszego gatunku dzisiejszą miarę – do produktów, a zarazem przedmiotów konsumpcji współczesnej kultury masowej, która
nie jest jak wiadomo ani zamknięta, ani tradycyjna (sino todo lo contrario…).
Historia przysłów jest niemal równie długa jak dzieje gatunku ludzkiego.
W kulturze śródziemnomorskiej, której dziedzicami są zarówno Hiszpanie,
jak i Polacy, kolebką tych szczególnie trwałych płodów kreatywności człowieka były starożytna Grecja (gdzie powstał na ich określenie termin paroimia),
literatura i prawodawstwo Imperium Romanum, źródło i skarbnica przysłów
starorzymskich (łacińskie proverbia i adagia), wreszcie księgi Starego i Nowego
Testamentu, od mądrości króla Salomona po opowieści Ewangelistów7. Te trzy
Por. hasło „Przysłowie” w Słowniku terminów literackich pod red. J. Sławińskiego, Wrocław
1988, s. 412. Zob. też W. Mieder, Ogólne uwagi o naturze przysłów, „Literatura Ludowa”, 1993,
nr 3, s. 49–63. G. Szpila (Krótko o przysłowiu, Kraków 2003) podaje, na podstawie ankiety
przeprowadzonej wśród reprezentatywnej grupy studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego,
następującą, zdroworozsądkową, zbiorczą („syntetyczną”) definicję przysłowia: „Przysłowie
to krótkie, proste, często rymowane powiedzenie w postaci zdania, zwykle metaforyczne, zawierające jakąś prawdę lub mądrość opartą na doświadczeniach ludzi; służące opisaniu jakiejś
sytaucji i pouczeniu; o ludowej proweniencji; charakterystyczne dla danej społeczności i powszechnie w niej znane; od wieków zakorzenione w tradycji i przekazywane z pokolenia na
pokolenie”, komentując następnie – i często podając w wątpliwość – jej poszczególne człony
(zob. rozdział „Czym jest przysłowie?”, s. 21–65).
5
Cytuję za hasłem „Przysłowie” (zob. wyżej) autorstwa M. Głowińskiego.
6
Bowiem przysłowia rodzą się także „pod piórem najtęższych nieraz pisarzy i myślicieli”,
a „niektóre zwięzłe i obrazowe frazy wybitnych utworów literackich (…) odrywają się czasem
od macierzystych tekstów, gubią po drodze nazwiska swych twórców i wiodą dalej żywot
samodzielny i anonimowy” (Świrko, dz. cyt., s. 6).
7
Jak przypomina Szpila, duży wpływ na rozpowszechnienie się przysłów w okresie średniowiecza, a zwłaszcza renesansu, miała edukacja oparta na tradycji literackiej Antyku, a ponieważ
„wiązała się ona z nauką religii, równie ważnym elementem edukacji przysłowiowej stała się
Biblia”. W przypadku paremii biblijnych „doszło do niesłychanie głębokiej asymilacji tych
4
Wstęp
11
główne strumienie, wraz z zasobami rodzimej twórczości dawnych ludów „barbarzyńskich” (Gallów, Germanów i Słowian, a zapewne też pierwotnych mieszkańców preromańskiej Iberii), o płynnych i przenikających się granicach, zlały
się wraz z twórczością autorów późnołacińskich i nowożytnych we wspólny
nurt, pojawiając się w językach poszczególnych narodów w postaci pokrewnej,
zbieżnej semantycznie i frazeologicznie, również dzięki nauczycielskiej misji
Kościołów chrześcijańskich obu obrządków.
Procesy te tworzyły sprzyjający grunt pod badania przysłowioznawcze,
a w szczególności – opracowania paremiograficzne, w formie dwu- i wielojęzycznych wyborów przysłów. Zapoczątkował je, w dobie renesansu, wybitny
humanista flamandzki Erazm z Rotterdamu zbiorem 800 przysłów antycznych
i zachodnioeuropejskich (Adagiorum collectanea, 1500), stale wznawianym
i uzupełnianym aż po swą ostateczną formę obejmującą kilka tysięcy komentowanych przykładów. Podobne, choć skromniej zamierzone słowniki ukazywały
się w rozmaitych językach europejskich pod różnymi tytułami; odnotujmy tu
przynajmniej jeszcze jedno klasyczne dzieło, Lexicon Tetraglotton (1660) angielskiego badacza Jamesa Howella8. Jeżeli chodzi o języki słowiańskie, najbogatszy
materiał porównawczy zebrał czeski folklorysta František Ladislav Čelakovský,
powołany w roku 1842 na kierownika pierwszej w środkowej Europie Katedry
Slawistyki, założonej przy pruskim Uniwersytecie Wrocławskim. Tu właśnie
ukończył on swe życiowe dzieło, Mudrosloví národu slovanského ve příslovích
(opublikowane już po powrocie autora do Pragi)9, uzupełniając w nim przysłowia i porzekadła czeskie odpowiednikami polskimi, rosyjskimi, słowackimi,
łużyckimi itd., a także ekwiwalentami zaczerpniętymi z innych systemów językowych, od Bałtów po Hiszpanów.
Również paremiografia polska ma w swym dorobku szereg imponujących
opracowań, począwszy od Proverbiorum polonicorum centuriae decem et octo
Salomona Rysińskiego (1618), zbioru obejmującego 1850 przysłów i zwrotów
przysłowiowych, w tym przykłady zaczerpnięte bezpośrednio z mowy potocznej i z języka ludowego, i Adagia Polonica (1632) jezuity Grzegorza Knapskiego
(2000 przysłów i ich wariantów, ponadto odpowiedniki łacińskie i greckie).
W dobie baroku nowymi przysłowiami przyczynił się do wzbogacenia zasobów
rodzimej mowy, często w oparciu o jędrną i rubaszną polszczyznę sarmacką,
form w poszczególnych kulturach i językach”, dzięki tłumaczeniom Biblii na języki narodowe;
analogiczny proces zachodził w wypadku klasyki antycznej (dz. cyt., s. 19).
8
Zwięzły zarys historii badań paremiograficznych znaleźć można u Świrki (dz. cyt., s. 7–14),
D. i A. Świerczyńskich (Przedmowa do Słownika przysłów w ośmiu językach, Warszawa 2001,
s. 5–9) i D. Świerczyńskiej (O przysłowiach, w: tejże Przysłowia są… na wszystko, Warszawa 2001, s. 9–15).
9
Mudrosloví… (Praha 1851) wznawiane są, w edycjach faksymilowych, do dziś (ostatnie wydanie: Praha 2000).
12
Wstęp
autor Moraliów (1688–1696), Wacław Potocki, podobnie jak to przed nim uczynili Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Do tradycji XVI i XVII wieku nawiązywał
Samuel Bogusław Linde, twórca monumentalnego Słownika języka polskiego
(1807–1814), w którym przytoczył, dla uzupełnienia poszczególnych haseł,
ponad 10 tysięcy przysłów, a za nim kolejni badacze, etnografowie i folkloryści,
wreszcie pisarze romantyczni i to ci najwybitniejsi (w samym Panu Tadeuszu
doliczono się ponad 300 przysłów). Ten przebogaty, rozsiany w słownikach
i w literaturze pięknej materiał, zebrał i wydał w latach 1889–1894 Samuel
Adalberg; jego Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich obejmuje 30 tysięcy zapisów głównych i około 40 tysięcy wariantów10.
W późniejszym okresie badania paremiologiczne prowadzili m.in. Aleksander
Brückner i Stanisław Bystroń, a po II wojnie światowej – Julian Krzyżanowski, organizator prac nad 4-tomową Nową księgą przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich (1969–1978), wraz z zespołem redakcyjnym, w którym
główną rolę odgrywał Stanisław Świrko, autor przygotowanego równolegle
podręcznego (około 2500 zapisów) wyboru, zatytułowanego Na wszystko jest
przysłowie (1975). Jego rozszerzoną i uaktualnioną wersją, o podobnym układzie tematyczno-problemowym, opatrzoną wielce użytecznym „hasłowym
indeksem pomocniczym”, jest późniejszy słownik córki badacza, Dobrosławy
Świerczyńskiej, zatytułowany Przysłowia są… na wszystko (2001).
W wymienionych tu publikacjach poszukiwacz polskich ekwiwalentów
semantycznych dla hiszpańskich refranes znaleźć może wiele zbieżnych obserwacji i sformułowań, świadczących o tym, jak bliskie sobie są – czy też
były – obie kultury, odwołujące się do tych samych, klasycznych źródeł inspiracji, operujące w sferze zbiorowej, anonimowej ekspresji twórczej podobnymi
motywami, stereotypami, sądami i przesądami, typowymi dla społeczeństw
silnie konserwatywnych, przywiązanych do tradycji i wiary przodków, do patriarchalnego systemu wartości. Kultury o dwoistym, plebejsko-szlacheckim
rodowodzie, z wyraźną przewagą żywiołu wiejskiego i archaicznego stylu życia
nad cywilizacją zurbanizowaną, mieszczańsko-industrialną.
Nasz projekt. Kontekst, zamysł, postępy
Do tradycji wydawania – w celu ukazania więzi między europejskimi kulturami
i językami mającymi wspólne, antyczne korzenie – wielojęzycznych zbiorów
przysłów, ułatwiających porównawcze studia leksykograficzne i zwykłe, międzyludzkie kontakty nawiązywały, od połowy XIX wieku, publikacje, w których
językiem wyjściowym była macierzysta mowa autora (niemiecki, rosyjski,
Powyższe informacje i dane szczegółowe przytaczam głównie za S. Świrką (dz. cyt., s. 9–13).
10
Wstęp
13
również czeski – przypadek Čelakovskiego), zawierające materiał z zasobów
słownych germańskiej, romańskiej czy też słowiańskiej grupy językowej. Wydawnictwa tego rodzaju rozmnożyły się w ubiegłym, tj. XX stuleciu i zwykle
obejmowały także szeroko rozpowszechniony w świecie język hiszpański11. Autorzy pierwszego polskiego wielojęzycznego leksykonu przysłów, Dobrosława
i Andrzej Świerczyńscy, uwzględnili w pierwotnej edycji swego cytowanego tu
już opracowania, zatytułowanej Przysłowia w sześciu językach (1995), osiemset
zwrotów polskich w układzie hasłowym oraz, kolejno, ich odpowiedniki w języku angielskim, francuskim, niemieckim, rosyjskim i łacińskim (o ile te ostatnie
udało się odnaleźć); poszerzona edycja tej książki, pod zmienionym tytułem
Słownik przysłów w ośmiu językach (1998)12, wzbogaciła się o wersję hiszpańską
(podawaną jako trzecia w kolejności, po angielskiej i francuskiej) oraz włoską,
co jest pośrednim potwierdzeniem rosnącej w naszym kraju popularności obu
tych romańskich narzeczy (by użyć tego pięknego, choć nieco podupadłego
określenia), a dla hispanisty – należnej rangi, jaką języki Półwyspu Iberyjskiego, z kastylijskim na czele, wydają się w Polsce, wraz z przynależnymi doń
literaturami i kulturami, odzyskiwać w badaniach komparatystycznie zorientowanych. Wciąż jednak brakowało – i brakuje – na naszym rynku wydawniczym
odrębnego, dwujęzycznego słownika przysłów hiszpańskich, którego celem
byłoby przybliżenie polskiemu odbiorcy i wprowadzenie do szerszego obiegu
kulturowego, zdominowanego dziś przez świat anglosaskiej kultury masowej,
odrobiny świeżej krwi (i to niekoniecznie z ubitego na iberyjskiej arenie toro
bravo).
Świadomość owego dotkliwego braku, wyczuwalnego również w pokrewnych nam kulturach zachodniosłowiańskich, czeskiej i słowackiej, legła
u podstaw międzynarodowego projektu zrodzonego w roku 1996 w Instytucie
Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, z inicjatywy piszącego te
słowa. Jego założeniem było opracowanie, w kilkuosobowym zespole, Polsko-słowacko-czeskiego słownika przysłów hiszpańskich (tak miał brzmieć w roboczej wersji tytuł przygotowywanej książki), obejmującego kilkaset haseł, których
Ich rejestr znaleźć można w przywoływanej wyżej Przedmowie do słownika D. i A. Świerczyńskich (dz. cyt., s. 5–9). Dla niniejszej publikacji szczególnie ważna była możliwość odwołania się do opracowanego przez kilkunastoosobowy zespół autorski słownika 1.001 refranes
españoles con su correspondencia en ocho lenguas (alemán, árabe, francés, italiano, polaco,
provenzal y ruso) pod redakcją J. Sevilli Muñoz i J. Cantery Ortiz de Urbina (Madrid 2001;
Madrid 2008, segunda edición revisada). Materiał obejmujący polskie odpowiedniki hiszpańskich przysłów opracowali Agnieszka Matyjaszczyk Grenda i Fernando Presa González.
12
Edytorem obu wersji leksykonu, tej z 1995 r. (wyd. II: 1996) i tej rozszerzonej (wyd. II: 2001)
jest Wydawnictwo Naukowe PWN, a wzorem dla jego autorów były Dizionario comparato
di proverbi e modi proverbiali: italiani, latini, francesi, spagnoli, tedeschi, inglesi e greci antichi
(Milano 1952) i A Comparative Book of English, French, German, Italian, Spanish and Russian
Proverbs with a Latin Appendix (Amsterdam 1971) J. Głuskiego.
11
14
Wstęp
podstawą stałyby się najpopularniejsze i najbardziej charakterystyczne paremie
(refranes) używane na Półwyspie Iberyjskim, wraz z ich wariantami formalnymi i modyfikacjami semantycznymi. Poszczególne zapisy miały obejmować
kastylijski oryginał i jego odmiany oraz stosowne ekwiwalenty w językach
polskim, słowackim i czeskim, oparte na istniejącym materiale leksykograficznym ujętym w narodowych zbiorach przysłów, z wykorzystaniem słowników
dwujęzycznych, w tym frazeologicznych, o ile takowe istniały. W pracach nad
projektem uczestniczyli, w jego pierwszej fazie, Magdalena Pabisiak i Piotr
Sawicki (przysłowia polskie), Ladislav Trup (przysłowia słowackie) oraz Jitka
Smičeková (przysłowia słowackie i czeskie). Wspomagali nas wówczas, jako
konsultanci, Roberto Mansberger Amorós i Jaroslav Reska (ten ostatni w zakresie języka czeskiego). Zamierzony słownik wielojęzyczny przybrał tymczasowy kształt aneksu do jednego z tomów wrocławskich „Estudios Hispánicos”13
i obejmował ponad dwieście przysłów hiszpańskich zgrupowanych, wraz z ich
odpowiednikami w językach słowiańskich, w dziewięciu kategoriach tematycznych. Określiliśmy je następująco: „Advertencias y consejos”, „Moralejas
y verdades generales. Naturaleza humana”, „Defectos y vicios”, „Cualidades
y sentimientos”, „Mujeres y hombres. Relaciones familiares”, „Relaciones sociales. El hombre en el mundo”, „Dios, muerte, el más allá”, „Tiempo, naturaleza”,
„Comidas y bebidas”. Całość opatrzona została indeksem hasłowym, odnoszącym się do oryginałów hiszpańskich, i bibliografią, a poprzedzona krótkim
wstępem objaśniającym założenia projektu.
Ramy pisma naukowego, o określonej i nieprzekraczalnej objętości, nie pozwalały na zaprezentowanie obszerniejszego materiału porównawczego, choć
nasza kartoteka kastylijskich refranes i ich polskich oraz – choć w mniejszym
stopniu – czeskich i słowackich odpowiedników stale się rozrastała. Z czasem
przekroczyła ona tysiąc haseł wyjściowych, to jest przysłów i wyrażeń przysłowiowych (nie licząc wariantów) hiszpańskich, dla których bądź to znaleźliśmy
istniejące, pełne lub częściowe, ekwiwalenty semantyczne, bądź też stworzyliśmy je sami. Wśród odpowiedników polskich znaczną część stanowiły te ostatnie, płody naszej własnej inwencji i wytężonej pracy translatorskiej, trwającej
nieprzerwanie przez kolejne lata z zamiarem doprowadzenia do szczęśliwego
finału przynajmniej jednej edycji dwujęzycznej. Miał się nią stać hiszpańsko-polski słownik przysłów zatytułowany roboczo O kobietach, winie, pieniądzach
i wszystkim co chcecie. Hiszpańskie przysłowia i porzekadła mową polską gładko
oddane Piotra Sawickiego i Magdaleny Pabisiak. Polskie wersje refranes miały –
w zamierzeniu autorów – również w naszej ojczystej mowie zabrzmieć gładko;
P. Sawicki, M. Pabisiak, L. Trup, J. Smičeková, Del refranero español al refranero eslavo, „Estudios Hispánicos”, t. VIII, Mundo ibérico, Mundo eslavo. Afinidades e interrelaciones, Wrocław
2000, s. 261–295.
13
Wstęp
15
stosowny projekt nie doczekał się jednak uznania ze strony wydawnictwa, któremu został w roku 2005 przedstawiony.
Nasza praca, choć już w zwolnionym tempie, postępowała jednak dalej;
dziś jej ostateczne owoce możemy wreszcie uznać za gotowe do publicznej
prezentacji w kształcie, jaki sobie wyobraziliśmy. Kartoteka wyjściowych haseł
hiszpańskich, wraz z ich ewentualnymi wariantami oraz polskimi odpowiednikami o podobnym znaczeniu, a w razie (choć nie tylko) ich braku, zamiennikami własnego wyrobu, zbliżyła się w międzyczasie do liczby 1500 zapisów.
Ten gromadzony od dwudziestu lat materiał przybrał kształt publikacji książkowej, którą opatrzyliśmy dwujęzycznym tytułem Refranero español-polaco.
1551 przysłów hiszpańskich i ich polskich odpowiedników.
Na zasadniczą część naszego słownika składa się jedenaście rozdziałów.
Ujęte w nich, w porządku alfabetycznym, hasła, snują – słowami zaczerpniętymi ze zbiorowej mądrości ludu hiszpańskiego wyrażonej w paremiach – niekończącą opowieść o tym, jak świat jest urządzony (morały i prawdy ogólne),
jak się w nim poruszać (rady, pouczenia, ostrzeżenia) i jaka jest natura człowieka (zalety, wady i przywary). Taki jest zakres tematyczny trzech pierwszych
rozdziałów, o bardziej ogólnym charakterze. Kolejny odwołuje się do świata
zwierzęcego, poddawanego w refranes nieustającym zabiegom antropomorfizacyjnym. Był on dla hiszpańskiego hombre refraneril, twórcy i użytkownika
przysłów, niewyczerpanym źródłem inspiracji i skojarzeń, stąd też w naszym
wyborze przysłowia o zwierzętach bądź ze zwierzętami, służącymi do celów
porównawczych czy czysto referencyjnych, stanowią kategorię najobfitszą.
Przysłowia z czterech dalszych rozdziałów opisują sferę relacji damsko-męskich
(z dość szczególną, obsesyjnie wręcz podejrzliwą i „seksistowską” wizją kobiety,
utrzymaną w duchu machismo ibérico), stosunki rodzinne i międzypokoleniowe, proces zdobywania wiedzy i wyodrębnione w przysłowiowym uniwersum
zawody (dwa z nich zostały tu szczególnie uprzywilejowane, choć niekoniecznie
w sensie pozytywnym); pokazują wreszcie świat, w którym przyjaźń ustępuje
często przed potęgą pieniądza i pokusami władzy. Doczesna egzystencja człowieka dopełnia się w kręgu spraw ostatecznych, stąd (w rozdziale dziewiątym)
pojawiają się kolejne tematy – Bóg i diabeł, śmierć i zaświaty. Uzupełnieniem
całości są paremie pogodowe: prognozy i przesądy związane z porami roku,
miesiącami i imionami świętych. Różnice klimatu, powodujące przesunięcie
okresu prac polowych, nie przeszkodziły w znalezieniu zbieżności między
hiszpańskimi a polskimi „przysłowiami z kalendarza”. Po tak wyczerpującej
peregrynacji po rozmaitych obszarach tematycznych zapraszamy zmęczonego
czytelnika do stołu: ostatni rozdział traktuje o produktach niezbędnych w hiszpańskiej kuchni, tamtejszych potrawach i trunkach.
Komponując całość, staraliśmy się, by – mimo oczywistego przy tego typu
materiale źródłowym tytułu, wskazującego na leksykograficzny charakter
16
Wstęp
publikacji – była to zarazem książka „do czytania”, żywa, odprężająca i skłaniająca do refleksji lektura na jedenaście wieczorów, bo tyle jest rozdziałów
w naszym słowniku. Może obok tych już znanych czytelnik przyswoi sobie parę
kolejnych, będących owocem inwencji twórczej autorów Refranero polaco-español, w których gronie znaleźli się też nasi wrocławscy studenci14. Byłoby to
dla nas największą nagrodą za trud włożony w jego przygotowanie.
Piotr Sawicki
Monika Szajer, Kinga Szpuler, Katarzyna Kalinowska i Daria Małyszka (kolejność nazwisk
związana jest z liczbą wykorzystanych przysłów). W ostatniej fazie pracy nad książką wsparł
nas swym translatorskim doświadczeniem profesor Florian Śmieja, któremu zawdzięczamy
polskie wersje kilkunastu kolejnych refranes.
14
O PRZEKŁADALNOŚCI REFRANES.
UWAGI WARSZTATOWE
Pracując nad projektem, którego efekty przedstawiamy dziś czytelnikowi
w postaci dwujęzycznego słownika zatytułowanego Refranero español-polaco.
1551 przysłów hiszpańskich i ich polskich odpowiedników, wybieraliśmy wstępnie, spośród tysięcy hiszpańskich refranes15 wypełniających, często z krótkimi
objaśnieniami leksykalnymi bądź etymologicznymi, stronice Refraneros (zbiorów przysłów) wydawanych i wznawianych ostatnio w Hiszpanii we wzmożonym rytmie16, te najbardziej reprezentatywne i najczęściej używane, ale
też takie, które zafrapowały nas już w pierwszym momencie z uwagi na prezentowane treści etyczne, walory etnologiczne czy choćby czysto ekspresyjne
(jędrność, dobitność sformułowań, lapidarność, zmysł humoru itp.). Mieliśmy
przy tym świadomość, że – o ile oczywiście po przewertowaniu polskich źródeł
nie uda się dobrać analogicznej, gotowej już formuły – proces ich udomowienia
(polonizacji) nie będzie zadaniem łatwym. Poszukiwania najwłaściwszych odpowiedników w naszym własnym języku często przynosiły oczekiwany efekt,
co potwierdzało tkwiące w nas przekonanie o bliskości obu kultur. Często, ale
W Hiszpanii termin proverbio, którym posługiwali się autorzy średniowieczni (Sem Tob, Pérez de Guzmán, Santillana), stosowany począwszy od XV wieku wymiennie z refrán (od francuskiego refrain, ‘refren piosenki’), był z biegiem czasu coraz powszechniej zastępowany przez
to drugie określenie; charakterystyczny dla tego procesu jest tytuł XVI-wiecznego zbioru
zbieracza przysłów, poety i dramaturga Sebastiana de Horozco Teatro Universal de los Proverbios, Adagios y comunmente llamados Refranes Vulgares que más ordinariamente se usan en
nuestra España (wyd. 1915). W istocie, różnice między refrán (czy refrán vulgar) a proverbio
są natury socjokulturowej: „ten pierwszy jest ludowy, swojski, ucieszny; drugi jest uczony,
oddalony w czasie i przestrzeni oraz poważny” – czytamy w Diccionario de literatura popular
española pod red. J. Alvareza Barrientos i M. J. Rodríguez Sánchez de León (Salamanca 1997,
hasło „Paremiología”, zob. s. 236). Jak zwraca uwagę cytowany w haśle F. Lázaro Carreter,
„refrán, nawet jeśli mieści się w kategorii proverbio, nie rodzi się w momencie, gdy zostaje
wymyślony, lecz dopiero wtedy, gdy zbiorowość zaakceptuje go i podchwyci”; osiąga zatem
swój pełny status gatunkowy z chwilą, gdy zostaje włączony do szerszego obiegu społecznego,
stając się częścią spuścizny zbiorowej. W praktyce więc naszemu przysłowiu odpowiada dziś,
na gruncie języka hiszpańskiego, termin refrán, a słownikowi przysłów – Refranero.
16
Wykaz wykorzystanych źródeł słownikowych, tak hiszpańskich, jak i polskich, podajemy
w odpowiedniej części bibliografii.
15
18
O przekładalności refranes. Uwagi warsztatowe
przecież nie zawsze. Przysłowia bezekwiwalentne, liczne, a przez swą barwność,
dosadność, czy po prostu odmienność kulturową tak bardzo pociągające, stawały się swoistym wyzwaniem, któremu pragnęliśmy sprostać, nie skazując
ich na banicję z adnotacją no hay equivalente (brak odpowiednika), lecz raczej
otwierając umowny nawias z pustym polem wymagającym wypełnienia.
Jako tłumacze założyliśmy sobie od początku, że w wyborze tym – inaczej niż w dotychczas publikowanych, tak u nas, jak i za miedzą (u naszych
południowych sąsiadów, Czechów i Słowaków), dwujęzycznych słownikach
przysłów, nieraz bardzo obszernych – nie będzie, z zasady, przekładów dosłownych, typu mot à mot. Nie będzie ani odtwarzania, z filologiczną dokładnością, hiszpańskiego tekstu, ani też opatrywania tak powstałej wersji,
nierzadko brzmiącej topornie, a nieraz wręcz niezrozumiałej na gruncie
innej kultury, dodatkowymi objaśnieniami, bo taki zabieg kojarzy się z wykładaniem „kawa na ławę” sensu bądź intencji dowcipu, z którego nikt się nie
śmieje. Ustaliliśmy, że spróbujemy poszukać takiej formuły, która obroni się
sama, podobnie jak czyni się w przypadku innych tekstów literackich przeznaczonych do ustnego przekazu.
Dążyliśmy do zachowania w polskim kształcie tych miniowoców hiszpańskiego geniuszu zbiorowego, trojakiego rodzaju ekwiwalentów: semantycznych,
strukturalnych, wreszcie, w miarę możliwości, estetycznych, choć często z użyciem innych słów, pojęć, figur retorycznych. Staraliśmy się przy tym pamiętać,
że refranes, choć należą do domeny kreatywności anonimowej i są zaliczane
do tradycyjnej literatury ludowej Półwyspu Iberyjskiego, rozwijającej się pierwotnie w ustnych formach przekazu (podobnie jak romances, coplas, canciones
populares itp.), pozostają dzięki swej skrótowości i wyrazistości w bliskim
związku z zasadami barokowego konceptyzmu. Operując zaskakującymi nieraz skojarzeniami i porównaniami, łączą lakoniczną, zwięzłą formę ze szczególną „gęstością” treści. Ich „szkielet konstrukcyjny” czy też swoista matryca
(molde), którą wypełniają i obudowują błyskotliwie dobrane, choć pochodzące
z potocznego, codziennego języka słowa-symbole, pozostaje w większości
przypadków niezmienny: jest nim dystych o dwóch zwartych i lapidarnych
członach, sprzężonych ze sobą asonansem, rzadziej rymem pełnym.
Te wszystkie okoliczności i uwarunkowania, których świadomość winna
towarzyszyć tłumaczowi podejmującemu się trudu implantacji iberyjskich
przysłów na odmiennym, rodzimym gruncie kulturowym, skłaniają do respektu dla samego przedmiotu przekładu, to jest dla hiszpańskich refranes.
Niczym w oryginale, winny one cieszyć, przyciągać uwagę jak morskie muszle,
z pozoru błahe, a przecież misternie rzeźbione, piękne w swej naturalności. Aby tak się stało, należy je nie tyle przełożyć, słowo po słowie, człon po
członie, ile w jakimś sensie adaptować, przetworzyć, powołując na nowo do
19
istnienia w zbliżonej semantycznie i formalnie – bo trudno tu mówić o całkowitej identyczności – postaci.
Refranes mają często głębszą wymowę, są cząstką zbiorowych przemyśleń
i obserwacji, których owoc starają się przekazać, ale ujęcie tego przekazu
często przybiera formę ludyczną, prześmiewczą, zabawną. Równie naturalnie
i wdzięcznie winny zatem brzmieć po przetworzeniu. Dużą rolę ma tu do
odegrania inwencja i smak estetyczny samego tłumacza, który nie powinien
podchodzić do swego zadania z przesadnym namaszczeniem, lecz z poczuciem
humoru i pewnym dystansem. Gdy zabawa z przysłowiem, juego refraneril,
się nie uda, to trudno; może innym razem. Aby się wszak próba udać mogła,
należy ją podjąć, po prostu spróbować. Wszak Lo que no se empieza, no se acaba, czyli Jak nie zaczniesz, to nie skończysz. Jeśli wypracowana formuła łatwo
wpada w ucho i utrzymuje się w pamięci, może zostanie zasymilowana, „udomowiona” i dopiero wówczas osiągnie status przysłowia, przysłowia o obcym
rodowodzie, ale zarazem przysłowia polskiego?
Poszukiwanie trafności (powtórzmy, że nie o wierne odwzorowanie tu
idzie) w przekładzie nieosadzonej w szerszym kontekście werbalnym, lakonicznej frazy, przypomina japońskie sudoku; czasem dobre rozwiązanie zjawia się
samo, w jednej chwili; kiedy indziej trzeba go szukać mozolnie, by ostatecznie
zadowolić się połowicznym efektem. Choć nieczęsto się zdarza, żeby porządek
w trzech wspomnianych wyżej wymiarach (semantycznym, strukturalnym
i estetycznym) pozostał nienaruszony, szczególnie bez utraty arcyważnej cechy
gatunku, jaką jest naturalność, nieraz udaje się zbliżyć do ideału. W przypadku
cytowanej poniżej refleksji nad przypadkowością ludzkiego losu, sens przysłowia został odtworzony, związek logiczny pomiędzy członami zachowany,
a utrata rymu zrekompensowana obrazowym wyrażeniem jak popadnie. Udało
się zatem zbudować przekonywającą imitację (Los jest ślepy, bije jak popadnie),
która swą lapidarnością przewyższa oryginał (Como la fortuna es ciega, no sabe
con quién pega).
Jednak zasada zwięzłości nieraz ustępowała w naszej pracy pierwszeństwa
innemu kryterium. Przysłowie najczęściej opiera się na metaforze, a ta ex definitione nie jest jednoznaczna. Kiedy warto było zaakcentować jej rozpiętość,
decydowaliśmy się nieraz na rozbudowanie struktury w taki sposób, by otwierała
różne możliwości interpretacyjne, jak w przysłowiu Cuando tú seas fraile, yo seré
monja. W naszej wersji: Jak ty mnich, to ja mniszka, jak ty lis, to ja liszka (pierwsza
myśl: nigdy się to nie zdarzy; druga: cokolwiek planujesz, dotrzymam ci kroku;
trzecia: mój los w twoich rękach). Kiedy indziej uznawaliśmy za słuszne przedstawienie dwóch różnych wariantów, jak w przypadku przysłowia La mujer es
la mitad del hombre. Białogłowa – człowieka połowa oraz Białogłowa – mężczyzny
druga połowa, bo też sposób odczytania zawartego w nim przesłania (deprecjacja
słabej płci bądź swoista nobilitacja płci nadobnej) zależy od intencji użytkownika.
20
Trzeba rzec, że przysłowia i powiedzonka (można tak umownie określić
wąską grupę frazeologizmów, które „nie zasługują” na miano paremii, ale na
miejsce w tym zbiorze owszem17) utrzymują się w mowie na różnych prawach.
Są wśród nich takie, które żyją dzięki odwołaniu się do powszechnie znanych
i wciąż aktualnych elementów rzeczywistości i te szczególnie kuszą tłumacza
do wprawienia w zabytkowy szkielet bryłki tworzywa „nowej generacji”. Jako
przykład można przytoczyć przysłowie Santo, santo, pero no tanto, którego wyzywający wdzięk tkwi w parodystycznej imitacji hymnu religijnego; jest w tych
czternastu sylabach melodia i rym. I raptowna zmiana rejestru, kadencja. Dla
tłumacza pierwszy człon (Święty, święty…) był nieodzownym kluczem, drugi
musiał zostać podporządkowany regułom parodii i uzyskał w naszym Refranero dwojaką interpretację, bardziej klasyczną (…od kolan po pięty) oraz uwspółcześnioną, żargonową (…gdyby nie przekręty).
Ale nie brak jest porzekadeł dość hermetycznych, czy to opartych na
grze słów właściwej językowi i mocno zakotwiczonych w obyczajowości (jak
romería – ramería), obudowanych wokół toponimów (Jerez, Andalucía), związanych z iberyjską kuchnią, a nawet i takich, których etymologia byłaby trudna
do odtworzenia dla współczesnego Hiszpana, a mimo to traktuje je jako naturalny i przydatny element komunikacji. W jaki sposób zostały spolszczone?
Poza zasadą, że wystrzegamy się objaśniania sensu przysłowia w przypisie, nie
przyjęliśmy żadnych sztywnych reguł, szukając indywidualnego rozwiązania
dla każdego z tekstów.
Wypada dodać na koniec, że figurująca przy znacznej części materiałów
źródłowych notka en desuso (wyszło z użycia) wcale nas nie zniechęcała, bo
o ile tylko prostak lub fanatyk ośmieliłby się orzec arbitralnie, co w języku (czy
w ogóle kulturze) jest godne pamięci i upowszechniania, a o czym pamiętać nie
warto lub nie należy, o tyle nie ma wątpliwości, że wartością nie do zakwestionowania jest ludzkie zacięcie do obserwacji świata i formułowania ogólnych
wniosków na podstawie konkretnych doświadczeń. Doświadczeń pokoleń,
ludów. Czy fakt, że uprawa winnej latorośli nie była polską specjalnością,
a termin „chleb powszedni” jakiś czas temu stał się w Polsce marką handlową,
stępił naszą wrażliwość na symboliczne znaczenie nadane przed wiekami tym
owocom pracy rąk ludzkich i natury? Ilekroć nazywamy rzeczy po imieniu,
bardziej lub mniej świadomie odwołujemy się do wielowiekowych doświadczeń różnych narodów, scalamy okruchy prawdy pochodzące z różnych źródeł.
Z niepozornych muszelek – imponujące złoża, z których możemy czerpać
wspólnie. Dlatego szkoda, że w polskiej tradycji brak odpowiedników wielu
Są wśród nich także pojedyncze, utarte zwroty idiomatyczne pojawiające się we współczesnej
hiszpańszczyźnie (jak casarse de penalti, cortar el bacalao czy hacer el barbo), które czasami zostały przez nas rozbudowane, przybierając formę przysłowia (w przypadku ostatniego
z trzech wymienionych przykładów brzmi ono Ryby śpiewają tylko na niby).
17
21
celnych przysłów hiszpańskich. Na przykład jednego z najpopularniejszych,
Al pan pan, al vino vino. To prawda, że trudno je dobrze przełożyć. Próbując
dobitnie przekazać strzelistą myśl, spajającą w jedno etykę, język i materię (pokarm dla ciała), zaryzykowaliśmy zamianę zdecydowanego, acz uprzejmego
apelu na wartościujące, biało-czarne przeciwstawienie dobrego złemu: Wino to
wino, a chleb to chleb, kto temu przeczy, ten łgarz i kiep. Cierpliwy czytelnik tego
zbioru znajdzie w nim niejedną podobną niespodziankę.
Magdalena Pabisiak
Piotr Sawicki
BIBLIOGRAFIA
I. Wykorzystane słowniki przysłów
A. Hiszpańskie
Almazán, V. 1964: Manual de conversación. Basado en el Refranero Español. Guadalajara.
Arias de la Canal, Fredo [2007]: Antología temática del refranero español. [México]:
Frente de Afirmación Hispanista.
Campos, Juana G., Badella, Ana 1993: Diccionario de refranes Espasa. Madrid: Espasa
Calpe.
Cantera Ortiz de Urbina, Jesús, Sevilla Muñoz, Julia 2001: El calendario en el refranero
español. Madrid: Guillermo Blázquez Editor.
Centro Virtual Cervantes. Refranero Multilingüe. http:/cvc.cervantes.es/lengua/refranero
Correas, Gustavo (1627) 2000: Vocabulario de refranes y frases proverbiales. Red. Louis
Combet. Madrid: Editorial Castalia.
Díez Barrio, Germán 1985: Los refranes en la sabiduría popular. Valladolid: Simancas
Ediciones.
Doval, Gregorio 1995: Del dicho al hecho. Madrid: Ediciones del Prado. Colección
“Palabras Mayores”.
Doval, Gregorio 1997: Refranero temático español. Madrid: Ediciones del Prado. Colección “Palabras Mayores”.
Esteban, José 1994: Refranero anticlerical. Madrid: Ediciones VOSA.
Etxabe Díaz, Regino (red.) 2001: Diccionario de refranes. Barcelona: Larousse / Sper
Editorial.
Garza Castillo, Jorge (wybór) 2013: Refranero Español. Barcelona: Ediciones Brontes.
Iscla Rovira, Luis 1989: Refranero de la vida humana. Wstęp Pedro Laín Entralgo. Madrid: Taurus.
Iter Sopena de refranes y frases populares. 4.000 mil refranes con una cómoda guía para
su localización 1983. Barcelona: Editorial Ramón Sopena.
Junceda, Luis 1998: Diccionario de refranes, dichos y proverbios. Madrid: Espasa
Calpe.
Junceda, Luis 2015: Diccionario de refranes. Más de 2 500 refranes comentados. Wstęp
Gonzalo Torrente Ballester. Barcelona: Espasa Libros.
24
Bibliografia
Luján, Néstor 1996: Como piñones mondados. Cuento de cuentos de gastronomía. Barcelona: Círculo de Lectores.
Maldonado, Felipe C. R. 1978: Refranero clásico español y otros dichos populares. Madrid: Ediciones Taurus.
Martín, Manuel 2004: Cuando el río suena, agua lleva. La sabiduría del refranero popular en más de 3.600 refranes ordenados por temas. Barcelona: Random House
Mondadori.
Martínez Kleiser, Luis (1953) 1989: Refranero general ideológico español. Madrid: Editorial Hernando.
Romero, Constantino 2001: Mil refranes, mil verdades. Barcelona: Ediciones Martínez
Roca.
Sánchez Paso, José A. 2002: Refranero estudiantil. Salamanca: Consorcio Salamanca.
Sbarbi, José María (1922) 1992: Diccionario de refranes, adagios, proverbios, modismos,
locuciones y frases proverbiales de la lengua española. Madrid: Librería de los Sucesores de Hernando, t. I–II.
www.refranes.org.es
B. Dwu- i wielojęzyczne
Canellada, María Josefa, Pallares, Berta 1998: Refranes. 700 refranes españoles y sus
correspondientes daneses. W: „Études Romanes” (Copenhague), 38.
Casado Conde, María-Leonisa et al. 1998: Proverbios españoles traducidos al inglés, al
francés, al alemán y al italiano. Con explotación pedagógica. Madrid: SGEL.
Cox, H. L., Prędota, Stanisław 1997: Nederlands-Pools spreekwoordenboek / Niderlandzko-polski słownik przysłów. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Čelakovský, Frant[išek] Lad[islav] (1851) 2000: Mudrosloví národu slovanského ve příslovích. Praha: Nakladatelství Vyšehrad v Praze (reprint).
Krauss, Werner 1971: Die Welt im spanischen Sprichwort. Spanisch und deutsch. Leipzig:
Verlag Philipp Reclam jun.
Lacinová, Eva 1996: English Proverbs. Anglická přísloví. Havlíčkův Brod: Fragment.
Mascarell Canet, Rosa María 2001: Komparativni rječnik hrvatskich i španiolskich poslovica. Diccionario comparativo de refranes españoles y croatas. Dubrovnik: vlastita
naklada.
Parés i Puntas, Anna 1997: Diccionari de refrans. Català-Castellà, Castelà-Català. Barcelona: Edicions 62.
Plaza Molina, Gabriel 2002: Refranero Comparado Español-Ruso. [Madrid]: Baronza
Ediciones.
Prędota, Stanisław 1993: Mały niemiecko-polski słownik przysłów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bibliografia
25
Sevilla Muñoz, Julia, Cantera Ortiz de Urbina, Jesús (red.) 2001: 1.001 refranes españoles con su correspondencia en ocho lenguas (alemán, árabe, francés, inglés, italiano,
polaco, provenzal y ruso). Madrid: Ediciones Internacionales Universitarias.
Stawińska, Krystyna 1997: Przysłowia polskie – przysłowia francuskie / Proverbes polonais – proverbes français. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Świerczyńscy, Dobrosława i Andrzej 1996: Przysłowia w sześciu językach. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Świerczyńscy, Dobrosława i Andrzej 2001: Słownik przysłów w ośmiu językach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Świerczyński, Andrzej, Świerczyńska, Dobrosława 2008: Slovník přísloví v devíti jazycich. Wstęp i czeskie ekwiwalenty Eva Mrhačová. Praha: Euromedia Group – Universum.
Trup, Ladislav 1998: Slovenské frazémy v angličtine, nemčine, francúzštine, španielčine.
Bratislava: Letra.
C. Polskie
Berner, Janusz (wybór) 1994: Mądrej głowie dość… przysłowie. Łomża: Oficyna Wydawnicza „Stopka”.
Kłosińska, Katarzyna 2004: Słownik przysłów czyli przysłownik. Pochodzenie, znaczenie,
zastosowanie. Warszawa: Świat Książki.
Krzyżanowski, Julian (red.) 1969–1978: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, t. I–IV.
Krzyżanowski, Julian (red.) 1994: Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów
polskich i diabelski tuzin z hakiem. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy,
t. I–II.
Masłowscy, Danuta i Włodzimierz 2003: Przysłowia polskie i obce od A do Z. Wstęp
Katarzyna Mosiołek-Kłosińska. Warszawa: Świat Książki.
[Nyczaj, Stanisław] (red.) 1996: Mała księga przysłów polskich. Radom: Oficyna Wydawnicza STON I.
Podgórska, Anna, Podgórski, Adam K. 2000: Kalendarz przysłów. Pogoda i imiona z kalendarza. Kęty: Wydawnictwo ANTYK.
Szulc, Stefan (oprac.) 2000: Mała księga przysłów. Białystok: Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe PRINTEX.
Świerczyńska, Dobrosława (wybór i oprac.) 2001: Przysłowia są… na wszystko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Świrko, Stanisław (wybór, oprac., wstęp) 1975: Na wszystko jest przysłowie. Popularny
wybór przysłów polskich w układzie tematyczno-hasłowym. Poznań: Wydawnictwo
Poznańskie.
26
Bibliografia
II. Słowniki językowe i literackie
Álvarez Barrientos, Joaquín, Rodríguez Sánchez de León, María José (red.) 1997:
Diccionario de literatura popular española. Salamanca: Ediciones Colegio de
España.
Ayuso de Vicente, María Victoria et al. (red.) 1990: Diccionario de términos literarios.
Madrid: Ediciones AKAL.
Bańko, Mirosław (red.) 2005: Wielki słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bralczyk, Jerzy 2007: 444 zdania polskie. Wstęp Jan Miodek. Warszawa: Świat Książki.
Casares, Julio 1974: Diccionario ideológico de la lengua española. Barcelona: Editorial
Gustavo Gili.
Chlebda, Wojciech et al. 2003: Rosyjsko-polski słownik skrzydlatych słów. Łask: Leksem.
Dubiński, Marek (oprac.) 2005: Sentencje łacińskie. Warszawa: Świat Książki.
Kłosińska, Anna et al. (oprac.) 2005: Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kopaliński, Władysław 1985: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Państwowy
Instytut Wydawniczy.
Kopaliński, Władysław 1999: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa: Muza SA.
Koszla-Szymańska, Małgorzata, Pulido Ruiz, Jesús 2000: Idiomy hiszpańskie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
López Serrano, Domingo-Antonio 1991: Frases hechas (incluye el Cuento de cuentos
de don Francisco de Quevedo). Ciudad Real: Perea Ediciones.
Markiewicz, Henryk, Romanowski, Andrzej 1990: Skrzydlate słowa. Warszawa: Pań
stwowy Instytut Wydawniczy.
Moliner, María 1988: Diccionario de uso del español. Madrid: Editorial Gredos, t. I–II.
Mrhačová, Eva, Balowski, Mieczysław 2009: Česko-polský frazeologický slovník. Ostrava: Ostravská univerzita v Ostravě.
Murcia Soriano, Abel A., Pieńkowska, Bogusława [1995]: Szkolny leksykon idiomów
hiszpańskich. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Delta W-Z.
Orłoś, Teresa Zofia, Hornik, Joanna 1996: Czesko-polski słownik skrzydlatych słów.
Kraków: Universitas.
Plachetka, Jiří 1997: Velký slovník citátů a přísloví. Praha: Academia.
Pleciński, Jacek 1998: Dicionário idiomático português-polaco. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Pleciński, Jacek 2014: Polsko-portugalski słownik frazeologiczny. Dicionário idiomático
polaco-português. Wrocław: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu.
Skorupka, Stanisław 1974: Słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza
Powszechna, t. I–II.
Bibliografia
27
Sławiński, Janusz (red.) 2008: Słownik terminów literackich. Wrocław–Warszawa–
Kraków: Ossolineum, „Vademecum Polonisty”.
Szymczak, Mieczysław (red.) 1988: Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN, t. I–III.
Wawrzkiewicz, Stanisław, Hiszpański, Kazimierz 1982: Podręczny słownik polsko-hiszpański. Warszawa: Wiedza Powszechna.
III. Opracowania z zakresu paremiologii i paremiografii
Baraibar Gardoqui, Ernesto 1977: Lo primero, el refranero. Guadalajara.
Canellada, María Josefa, Pallares, Berta 2001: Refranero español. Refranes, clasificación,
significación y uso. Madrid: Editorial Castalia.
Cantera Ortiz de Urbina, Jesús 1999: Vinum laetificat cor hominis. El vino en el refranero español, francés y gallego. „Paremia”, 8, 103–112.
Cantera Ortiz de Urbina, Jesús 2000: Más consideraciones acerca del vino en el refranero. „Paremia”, 9, 25–34.
Courbet, Louis 1971: Recherches sur le “Refranero” castillan. Paris: Société d’Édition
«Les Belles Lettres».
Długosz, Katarzyna 2000: Obraz kobiety utrwalony w polskich przysłowiach. „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, XXVI, 113–122.
García de Mesa, Rafael 1999: El componente escatológico y sexual en refranes y dichos
populares en un ambiente rural. „Paremia”, 8, 215–218.
Głowiński, Michał 2008: Przysłowie. W: Sławiński, Janusz (red.) Słownik terminów
literackich, dz. cyt., 451.
Hečko, Blahoslav 2000: Přísloví a pořekadla. W: tegoż Dobrodružství překladu. Praha:
Ivo Železný, 137–159.
Hernando Cuadrado, Luis Alberto 2010: El refrán como unidad lingüística del discurso
repetido. Madrid: Escolar y Mayo Editores.
Huerta Calvo, Javier 1977: Paremiología. W: Álvarez Barrientos, Joaquín, Rodríguez
Sánchez de León, María José (red.) Diccionario de literatura popular española,
dz. cyt., 235–243.
Krzyżanowski, Julian 1969: Dzieje przysłowia polskiego w toku pięciu wieków. W: tegoż
Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa: Państwowy
Instytut Wydawniczy, t. I, VII–XXXIX. Przedruk w: tegoż Szkice folklorystyczne,
dz. cyt., t. III, 133–176.
Krzyżanowski, Julian 1980: Szkice folklorystyczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie,
t. I–III.
Maqueda Morales, Consuelo 2008: Influencias bíblicas en el refranero español. Madrid:
Editorial Slovento.
Martín, José-Luis 2003: Mujer y refranero en la Edad Media hispana. Madrid: Graficinco.
28
Bibliografia
Matyjaszczyk Grenda, Agnieszka 2001: Paremiología polaca: fuentes para la investigación. „Eslavística Complutense”, I, 169–182.
Mieder, Wofgang 1993: Ogólne uwagi o naturze przysłów. „Literatura Ludowa”, 3,
49–63.
Mieder, Wofgang 2000: Historia y futuro de los refranes comunes en Europa. „Paremia”, 9, 15–24.
Presa González, Fernando 1997: Profesiones típicas en la fraseología polaca: Usos
y sentifo popular y literario. „Paremia”, 6, 505–510.
Quevedo Aparicio, Teresa 1994: La gerontología en los refraneros español y francés.
„Paremia”, 3, 77–81.
Sawicki, Piotr 2004: Czy hiszpańskie przysłowia są przetwarzalne? Uwagi nie tylko
warsztatowe przykładami okraszone. „Studia Iberystyczne”, 3, 231–255.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena 2013: Czy hiszpańskie przysłowia są przetwarzalne?
Uwagi nie tylko warsztatowe przykładami okraszone. W: Sawicki, Piotr Polska–
Hiszpania, Hiszpania–Polska. Poszerzanie horyzontów. Wrocław: Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu, 249–262.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka 2001a: Ante el caudal refranístico
español. ¿Traducir o imitar? W: III Coloquio Internacional. Tendencias y posibilidades
de la hispanística actual. Actas. Bratislava/Wien: AnaPress/Institut für Romanistik.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka 2001b: Cuando el asno puede…
Refranes castellanos sobre los animales y sus equivalentes semánticos en lengua
polaca y checa (I). „Eslavística Complutense”, I, 13–37.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka 2002: …La burra no quiere.
Refranes castellanos sobre los animales y sus equivalentes semánticos en lengua
polaca y checa (II). „Eslavística Complutense”, II, 219–242.
Sawicki, Piotr, Pabisiak, Magdalena, Smičeková, Jitka, Trup, Ladislav 2000: Del refranero español al refranero polaco. Equivalentes polacos, eslovacos y checos de los
refranes españoles en lengua castellana. „Estudios Hispánicos”, VIII, 261–295.
Sawicki, Piotr, Reska, Jaroslav 2006: Nowe paremie polskie jako wyraz przemian we
współczesnej obyczajowości. Rekonesans badawczy z suplementem paremiotwórczym. W: Pocta Evě Mrhačové. K životnímu jubileu doc. PhDr. Evy Mrhačové,
děkanky Filozofické fakulty Ostravské univerzity. Ostrava: Universitas Ostraviensis,
173–197.
Sawicki, Piotr, Smičeková, Jitka 2006: Vieil arbre d’un coup ne s’arrache. Gobelin starości
zbiorową wyobraźnią czterech narodów spleciony. „Romanica Wratislaviensia”,
LIII, Mélanges de langue et littératures offerts au Professeur Eugeniusz Ucherek,
127–138.
Sawicki, Piotr, Smičeková Jitka 2007: Przysłowia (nie) przekładają się same. Wybrane
przykłady translatoryki paremiotwórczej. W: Parémie národů slovanskych III. Sborník příspevků z mezinárodní konference… Ostrava: Ostravská univerzita v Ostravě,
241–248.
Bibliografia
29
Sawicki, Piotr, Smičeková Jitka 2010: Srovnávací frazeologie a paremiografie. Vybrané
studie ze slovanských a románských jazyků / Frazeologia i paremiografia porównawcza. Wybrane studia z zakresu języków słowiańskich i romańskich. Ostrava: Universitas Ostraviensis. Facultas Philosophica.
Sevilla Muñoz, Julia 1988: Hacia una aproximación conceptual de las paremias francesas
y españolas. Madrid: Editorial Complutense.
Sevilla Muñoz, Julia, Cantera Ortiz de Urbina, Jesús 2002: Pocas palabras bastan. Vida
e interculturalidad del refrán. Salamanca: Centro de Cultura Tradicional (Diputación de Salamanca).
Szpila, Grzegorz 2003: Krótko o przysłowiu. Kraków: Collegium Columbinum. „Książki
bez kantów”, 3.
IV. Cytowane źródła literackie
[Antologia romanc hiszpańskich] 1960: O pasterzach, Maurach, damach hiszpańskie
romance. Wybrała i przełożyła Zofia Szleyen. Warszawa: Iskry.
Brantôme, Pierre 1975: Żywoty pań swawolnych [Les vies des dames galantes de son
temps]. Przełożył i wstępem opatrzył Tadeusz Żeleński (Boy). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Calderon de la Barca, Pedro 1997: Wielki teatr świata [El gran teatro del mundo]. W: tegoż Autos sacramentales. Przełożył Leszek Biały. Wrocław–Warszawa–Kraków:
Ossolineum.
Cervantes Saavedra, Miguel de 1976: Nowele przykładne [Novelas ejemplares]. Przełożyli Zofia Karczewska-Markiewicz i Zdzisław Milner. Kraków: Wydawnictwo
Literackie, t. I–II.
Cervantes Saavedra, Miguel de 1998: Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy [El ingenioso caballero Don Quijote de La Mancha]. Przełożyli Anna Ludwika Czerny
i Zygmunt Czerny. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, t. I–II.
Gracián, Baltasar 2005: Oráculo manual y arte de prudencia. Madrid: Cátedra.
Ruiz, Juan Arcipreste de Hita 2006: Libro de buen amor. Red. Alberto Blecua. Madrid:
Cátedra, Letras Hispánicas.
NOTA EDYTORSKA
Zasadnicza część książki, poprzedzona wstępem i uwagami warsztatowymi tłumaczy, składa się z jedenastu rozdziałów tematycznych zawierających w sumie
1551 haseł, które w trakcie prac redakcyjnych zostaną ponumerowane. Zostały
one umieszczone w dwóch równoległych kolumnach tekstu: po lewej stronie
przysłowie oryginalne (z wyróżnieniem pismem pogrubionym najważniejszego słowa) i jego ewentualne, dodatkowe warianty funkcjonujące w języku
hiszpańskim, po prawej – istniejące odpowiedniki polskie o tym samym lub
zbliżonym znaczeniu oraz własne propozycje autorów słownika i ich współpracowników (przekłady bądź imitacje). Zostały one zapisane kursywą i opatrzone
inicjałami tłumacza (za pierwszym razem pełnym imieniem i nazwiskiem).
Publikację uzupełniają dwa indeksy – alfabetyczne zestawienie wszystkich
pojawiających się w słowniku przysłów hiszpańskich (wersja podstawowa jest
wyróżniona pismem pogrubionym) oraz hasłowy indeks pomocniczy słów
hiszpańskich (cyfry indeksu odpowiadają numerom przysłów; pogrubione są
odniesienia do haseł, według których uporządkowano przysłowia w poszczególnych rozdziałach).
I. COSAS DE LA VIDA.
MORALEJAS Y VERDADES GENERALES
RÓŻNIE W ŻYCIU BYWA…
MORAŁY I PRAWDY OGÓLNE
ABUNDAR
1. Lo que abunda, no daña.
Más vale que sobre que no que falte.
Od przybytku głowa nie boli.
ACABAR
2. Bien está lo que bien acaba.
Wszystko dobre, co się dobrze kończy.
AFÁN
3. Cada día tiene su afán.
Każdy dzień coś nowego stworzy.
Co ranka niespodzianka.
(Magdalena Pabisiak)
AGUA
4. Agua corriente no mata a la gente.
Agua que corre, nunca mal coge.
Woda bieżąca nie jest trująca. (MP)
5. Agua pasada no mueve molino.
Con agua pasada no muele molino.
Kamień w wodę wrzucony już
nie wypłynie.
Nie wraca się nazad upłynniona woda.
Jak woda przepłynie, mąki
nie zmielisz w młynie. (Piotr Sawicki)
6. Algo tendrá el agua cuando
la bendicen.
Si la píldora no fuera amarga,
no habría por qué dorarla.
Nie darmo wodę święcą. (MP)
34
Cosas de la vida. Moralejas y verdades generales
7. Del agua vertida, alguna cogida /
la que puede ser cogida.
I w pękniętym dzbanie łyk wody
zostanie. (MP)
8. En el agua turbia, hace bien pescar.
Łowić ryby w mętnej wodzie.
A río revuelto, ganancia
de pescadores.
W mętnej wodzie ryby najlepiej biorą.
(PS)
9. No crece el río con agua limpia.
Jak rzeka przybiera, to woda w niej
mętna. (MP)
AHOGARSE
10. Quien se ahoga, se agarra
a un clavo ardiendo.
Tonący brzytwy / słomki się chwyta.
AHORCAR
11. A la fuerza ahorcan.
Gdzie siła rządzi, tam prawo milknie.
Losu koniem nie przeskoczysz.
AÑO
12. Los años no pasan de balde.
Czas robi swoje.
APARIENCIAS
13. Las aparencias engañan.
Pozory mylą.
No hay que fijarse en las apariencias.
Nie wierz pozorom.
En esta vida, todo es verdad y todo es
mentira.
APRETAR
14. Cada uno sabe dónde le aprieta
el zapato.
Piękny trzewik widzisz, a nie wiesz,
gdzie mnie ciśnie.
Gdzie boli, tam ręka.
ÁRBOL
15. Del árbol caído, todos hacen
leña.
Gdy się drzewo obali, każdy wióry
zbiera.
16. Los árboles no dejan ver al
bosque.
Drzewa zawadzały, że lasu
nie widział.
Różnie w życiu bywa… Morały i prawdy ogólne
35
ARREGLO
17. Todo tiene arreglo en la vida.
Czas doktor najpewniejszy.
Samo życie trudne sprawy załatwia.
(MP)
AYUDAR
18. Bastante me ayuda quien
no me estorba.
Mucho ayuda quien no estorba.
Skupienia wymaga praca, ten mi
pomaga, kto nie przeszkadza. (MP)
BIEN / MAL
19. El bien no es conocido hasta
que es perdido.
Najlepiej się zna dobre po utracie.
20. El bien suena y el mal vuela.
Szczęście wlecze się pomału,
a nieszczęścia jadą pocztą.
BOCA
21. Quien tiene boca, se equivoca.
Gdy język nieuważnie gada,
skóra za niego często odpowiada.
Tylko niemy się nie myli. (MP)
BUENO / MALO
22. Lo bueno fue, y lo malo es.
(Baltasar Gracián)
Co dobre, odeszło; co złe, zostało. (PS)
23. Lo bueno, si breve, dos veces
bueno. (Baltasar Gracián)
Co dobre, a krótkie, to w podwójnej
cenie. (MP)
24. Mucho bueno poco dura.
Wielkie dobra giną prędko.
(Zofia Szleyen)18
CAER
25. El caer no ha de quitar la gloria
de haber subido. (Pedro Calderón
de la Barca)
Temu, kto się na szczyty wspinał
odważnie, chwała się należy, nawet
gdy upadnie. (MP)
Z romancy De la gentil dama y el rústico pastor (polski przekład w antologii O pasterzach,
Maurach, damach hiszpańskie romance).
18
36
26. Quien no cae, no se levanta.
Kto nie upadł, nie wstanie. (PS)
CALVO
27. De hoy en cien años, todos calvos.
Za sto lat wszyscy będziemy łysi.
Al cabo de cien mil años, todos
seremos calvos.
Poznasz po łysinie, jak szybko czas
płynie. (PS)
CANDIL
28. Candil sin mecha, ¿qué
aprovecha?
¿Qué aprovecha candil sin mecha?
Co z uzdeczki, gdy szkapy nie ma?
Co po łyżce, gdy nie ma co jeść?
CÁNTARO
29. Tanto va el cántaro a la fuente,
que allí deja el asa o la frente.
Dopóty dzban wodę nosi, dopóki się
ucho nie urwie.
Małe ucho, duży dzban, urwie mi się
jak mój pan.
CARA
30. La cara es el espejo del alma.
Oczy są zwierciadłem duszy.
CARA Y CRUZ
31. Todo tiene su cara y cruz.
Nie ma ryby bez ości.
No hay anverso sin reverso.
Nie ma orła bez reszki. (PS)
CARGA
32. Carga que con gusto se lleva, no
pesa.
Co z ochotą, to też i miło.
33. No mata la carga, sino
la sobrecarga.
Co za dużo, to niezdrowo.
Kto z radością brzemię dźwiga, temu
lżej. (MP)
CASA
34. Casa mía, casa mía, por pequeña
que tú seas, me pareces una abadía.
Każdemu własny domek milszy niż
cudze pałace.
Każdemu własny kąt / dom najmilszy.
35. Los unos por los otros,
la casa sin barrer.
37
Gdzie kucharek sześć, tam nie ma
co jeść.
Unos por otros y la casa por barrer.
36. Tirar la casa por la ventana.
Zastaw się, a postaw się.
CASTILLA
37. Ancha es Castilla.
Nie braknie śmiałkom kaszteli
w Kastylii. (MP)
CLAVO
38. Un clavo saca el otro / otro clavo.
Klin klinem (się wybija).
COSA
39. Cosa prometida es medio
cumplida.
Obietnica za dług stoi.
40. No hay cosa escondida que
al cabo del tiempo no sea bien
sabida.
Rzecz sama pokaże.
Prawda jak oliwa (zawsze)
na wierzch wypływa.
Kłamstwo przeminie, prawda
nie zginie.
Prawda jest córką czasu.
CUANTOS
41. ¡Cuántos, cuánto; y cuántos,
nada!
Dla ilu worek pieniędzy, a dla ilu
worek nędzy! (MP)
CUBRIR
42. Lo que te cubre, te descubre.
Co masz na sobie, świadczy o tobie. (MP)
CULO
43. ¿Qué tiene que ver el culo con
las cuatro témporas19?
Co ma piernik do wiatraka?
Co mają cztery litery do postów,
których jest cztery? (PS)
Łacińskie słowo „tempora” (l.mn. od „tempus”) używane było w Hiszpanii na określenie postu w określone dni tygodnia (środy, piątki i soboty), przestrzeganego na początku każdej
z czterech pór roku.
19
38
DECIR
44. Decir y hacer no comen
a una mesa.
Inna rzecz obiecywać, inna
dotrzymać.
Rzadko się widują pan Czyn z panem
Gadułą. (MP)
DELGADO (LO)
45. Siempre quiebra la soga por
lo más delgado.
Gdzie cienko, tam się rwie.
DERRIBAR
46. De un solo golpe no se derriba
un roble.
Jednym ciosem dębu nie powalisz. (MP)
DESECHAR
47. Lo que uno desecha,
otro lo ruega.
O czym próżno jeden marzy, drugi
lekce sobie waży. (MP)
DESGRACIA
48. Las desgracias nunca vienen
solas.
Mal nunca viene solo.
Nieszczęścia chodzą parami.
DUELO
49. A dos días buenos, ciento
de duelo.
Krótka uciecha, długi żal.
Dłuższy piątek niż niedziela.
ENFERMEDAD
50. Las enfermedades llegan
a golpe y se van al paso.
Choroba przybywa na koniu,
odchodzi piechotą.
El mal entra a brazadas, y sale
a pulgaradas.
ERRAR
51. Errar es humano20.
Mylić się jest rzeczą ludzką.
Un tropezón cualquiera da en la vida.
Błąd rzecz ludzka.
20
Z łaciny: Errare humanum est.
52. Errando, errando, se va
acertando.
39
Człowiek uczy się na błędach.
Errando se aprende.
Quien yerra y de enmienda, a Dios
de encomienda.
De los hombres es el errar
y de los burros rebuznar.
ESCOBA
53. Escobita nueva, bien barre /
siempre barre bien.
Każda nowa miotła dobrze zamiata.
Bien barre la escoba buena, pero
pronto se hace vieja.
EXCEPCIÓN
54. No hay regla sin excepción.
Nie ma reguły bez wyjątków.
La excepción confirma la regla.
Wyjątek potwierdza regułę.
EXTREMO
55. Los extremos se tocan.
Przeciwieństwa się przyciągają.
Skrajności lgną do siebie. (MP)
Ze skrajności w skrajność. (PS)
FIN
56. El fin justifica los medios.
Cel uświęca środki.
FORTUNA
57. Cada uno es artífice de su propia
fortuna.
Każdy jest kowalem swego losu /
szczęścia.
58. Como la fortuna es ciega, no sabe
con quién pega.
Nieszczęście nie zna żadnej litości.
Co dał los, to i bierze.
Los jest ślepy, bije jak popadnie. (PS)
59. La fortuna es un montecillo sin
arena: un viento la trae y otro se
la lleva.
Nigdy długo fortuna miejsca
nie zagrzeje, zawsze jest w ruchu,
zmienia swe koleje.
40
60. La rueda de la fortuna nunca
es una.
Fortuna kołem się toczy.
Fortuna zmienna jest.
Kogo wieczór fortuna zasmuci,
tego rano pocieszy.
My się wleczemy z mozołem, fortuna
toczy się kołem. (MP)
61. Yo he hecho lo que he podido;
la fortuna lo que ha querido.
Ja zrobiłem, co się dało, a los to,
co mu się chciało. (MP)
FUEGO
62. Donde fuego se hace, humo sale.
Gdzie drwa rąbią, tam wióry /
drzazgi lecą.
63. De pequeña centella se levanta
gran fuego.
Z małej iskierki wielki pożar bywa.
De pequeña centella, grande hoguera.
64. Huir del fuego / de la ceniza
y caer / dar en las brasas.
Z iskry rozgorzeje ogień.
Uchodził przed wilkiem, wpadł
na niedźwiedzia.
Huyendo de la sartén, dio en
las brasas el pez.
65. No hay humo sin fuego.
Nie ma dymu bez ognia.
Por el humo se sabe dónde está
el fuego.
GUATEMALA / GUATEPEOR
66. Salir de Guatemala y entrar
en Guatepeor.
Chciał być w Marnie, skończył
marnie. (MP)
Zmierzał do Złotej Góry, trafił
do Błotnej Dziury. (MP)
GUSTO
67. En la variedad está el gusto.
Odmiana słodzi rzeczy.
68. Nunca llueve a gusto de todos.
Jeszcze się taki nie urodził, co by
wszystkim dogodził.
69. Sobre gustos no hay nada
escrito.
Sobre gustos y colores no hay
disputas.
41
Są gusta i guściki.
Szanuj cudze gusta, nabierz wody
w usta. (PS)
HABLAR
70. El poco hablar es oro, y el mucho
es lodo.
Mowa jest srebrem, (a) milczenie
złotem.
Usta zamknięte, a oczy otwarte wiele
dobrego są warte.
71. En el juego y en la mesa,
el hablar pesa.
Przy jedzeniu i kartach szkodzi gęba
otwarta. (MP)
En la mesa y en el juego se conoce
al caballero.
72. Hablando del rey de Roma,
por la puerta asoma.
O wilku mowa, a wilk tuż tuż.
73. Hablando se entiende la gente.
Kto mówić umie, ten się porozumie.
(MP)
HALLAR
74. Cual te hallo, te juzgo.
Jak cię widzą, tak cię piszą.
El vestido hace al hombre.
Por la traza y por el traje se conoce
al personaje.
HOMBRE
75. Cuantos / Tantos hombres, tantos
pareceres.
Ile głów, tyle mów.
76. El hombre es lobo para
el hombre.
Człowiek człowiekowi wilkiem.
77. Encuéntranse los hombres
y no los montes.
Góra z górą się nie zejdzie, ale
człowiek z człowiekiem zejść się
może.
Co głowa, to rozum.
42
78. Quien de veinte no es hombre
ni de treinta rico, ¡arre, borrico!
Kto do dwudziestki nie zmężnieje,
a do trzydziestki nie wzbogaci –
niech się do pługa zaprzęga, gdy
niedołęga. (PS)
INTENCIÓN
79. Con la intención basta.
Liczy się intencja.
Dobra chęć za uczynek stoi.
IR
80. ¿Dónde va Vicente? Donde
va la gente.
Gdzie zmierza Grześ?
Tam, gdzie cała wieś. (MP)
LÁGRIMA
81. Lágrimas quebrantan peñas.
Płacz niebiosa przebija.
82. Nada se seca tan pronto como
una lágrima.
Łza najszybciej obeschnie. (PS)
LANA
83. Ir por lana y volver trasquilado.
Poszedł po masło, a w piecu zgasło.
Poszedł strzyc barany, wrócił
oskubany. (MP)
LENGUA
84. La lengua luenga es señal de
mano corta.
Złote góry obiecuje, a nie ma
i ołowianych.
Hojna gęba, skąpa ręka. (MP)
85. De la abundancia del corazón
habla la lengua.
Co w sercu, to i na języku.
86. Quien deja su propia lengua
por la extraña, es un mal hijo
de España.
Kto własną mowę rzucił dla innej,
próżno się zowie Hiszpanii / ojczyzny
synem. (MP)
Dobry syn Hiszpanii tak nie postępuje,
że język ojczysty obcym zastępuje.
(Katarzyna Kalinowska)
87. Quien lengua ha, a Roma va.
43
Koniec języka za przewodnika.
Preguntando se llega a Roma.
Teniendo lengua y qué comer,
irá el hombre por doquier.
LIBERTAD
88. No hay cosa que a libertad
es comparada.
Droższa jest wolność niż złote
dostatki.
LODO
89. Salir del lodo y caer en
el arroyo.
Wpaść z deszczu pod rynnę.
Escapar del charco para caer
en el lodazal.
MAL
90. A grandes males, grandes
remedios.
Ciężka choroba przykrego lekarstwa
potrzebuje.
91. Del mal, el menos.
Z dwojga złego mniejsze obieraj.
92. Mal te quiere quien siempre
te alaba y nunca de reprende.
Nie sprzyja ci wcale ten, co nigdy
nie gani, a podziwia stale. (MP)
93. No hay mal que cien años dure.
Każde zło ma swój koniec.
No hay mal que dure cien años ni
cuerpo que lo resista.
/ale:/ Dużo wody upłynie, nim złe
minie.
94. No hay mal que por bien no
venga.
Nie ma tego złego, co by na dobre
nie wyszło.
MANO
95. Una mano lava la otra y ambas
la cara.
Ręka rękę myje, noga nogę wspiera.
MAÑANA
96. Mañana será otro día.
Jutro też jest dzień.
Jutro będzie nowy dzień.
44
MEDIR
97. Con la medida con que midáis,
se os medirá.
Jaką miarką mierzysz, taką ci
odmierzą.
MEJOR (LO)
98. Lo mejor es enemigo
de lo bueno.
Lepsze jest wrogiem dobrego.
Dobre przy lepszym tanieje.
MERECER
99. Cada uno / cada cual tiene
lo que se merece.
Jaka zasługa, taka zapłata.
MORO
100. A moro viejo, no aprendas
algarabía.
Starego trudno oszukać.
101. A moro muerto, gran lanzada.
Leżącego każdy kopie.
Nie ucz ojca dzieci robić.
Huzia na Józia.
Huzia na Maura, jak pobity. (MP)
102. Hay moros en la costa.
Za dużo par uszu.
Cicho, bo nie śpi licho.
MUCHOS / POCOS
103. Muchos son los llamados
y pocos los escogidos.
Wielu powołanych, mało wybranych.
NADA
104. No se hace nada por nada.
Dar za dar, za darmo nic.
Boli gardło śpiewać darmo.
105. Más vale algo / poco que nada.
Lepiej mało niż nic.
NADAR
106. Tanto nadar y nadar para morir
a la orilla.
Nadar y nadar, y a la orilla ahogar.
Morze przepłynął, u brzegu zatonął.
NAVEGAR
107. Navégase muy bien desde
la cama.
NOTICIA
108. Es buena noticia el que no las haya.
45
Pięknie się mówi o morzu, żeglując
w domu, na łożu. (MP)
Łatwe po morzu żeglowanie, zanim
się z łóżka wstanie. (PS)
Brak wiadomości to dobra wiadomość.
109. Las malas noticias siempre
son ciertas.
Zła nowina rzadko się odmieni.
Rychlej się dobra nowina niż zła
odmieni.
110. Las malas noticias vuelan /
tienen alas.
Złe nowiny / wieści mają skrzydła.
Z wiatrami złe nowiny na wyścigi
chodzą.
PALABRA
111. A palabras necias, oídos
sordos.
Na głupie pytanie nie ma odpowiedzi.
Jak ujada głupi, to mądry głuchy. (MP)
112. Al buey por el asta, y al hombre
por la palabra.
Łapać za słowa.
Bydło za rogi, człowieka za słowo. (MP)
113. La mejor palabra es la que
queda por decir.
Dwa słowa mniej lepiej jak jedno
za wiele.
Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem.
114. Las palabras vuelan, y lo escrito
permanece.
Palabras y plumas, el viento (se)
las lleva.
Carta echada no puede ser retirada.
Słowa ulatują, a pismo zostaje21.
115. Palabra dada, palabra sagrada.
Palabra empeñada, cosa sagrada.
Por el son se conoce la campana
y al hombre, por la palabra.
Słowo się rzekło, kobyłka u płotu.
Coś obiecał, to święte. (MP)
Z łaciny: Verba volant, scripta manent.
21
46
116. Palabra y piedra suelta no tiene
vuelta.
Słowo raz wyrzeczone, nigdy
nie powrócone.
Palabra y piedra echada mal puede
ser retornada.
Słowo ptaszkiem wyleci, a powróci
wołem.
La palabra que sale de la boca,
nunca torna.
Nim słowo czy kamień rzucisz –
pomyśl, że go nie zawrócisz. (MP)
117. Sanan cuchilladas, mas no malas
palabras.
Słowo jak wróbel, a bodzie jak byk.
Más hiere mala palabra que espada
afilada.
Zagoi się rana od noża, lecz nigdy
od złego słowa. (MP)
Más daña lengua que lanza.
PALO
118. De tal palo, tal astilla.
Jakie drzewo taki klin, jaki ojciec
taki syn.
Niedaleko pada jabłko od jabłoni.
119. Vistan un palo, y parecerá algo.
I kołek ubrać, to ładniejszy.
No hay hermosura sin ayuda.
PAPEL
120. El papel todo lo aguanta; hasta
que se limpien con él.
Pióro jest ostre, a papier cierpliwy.
Liścik, gazeta czy toaleta – papier
cierpliwy, nie wniesie weta. (MP)
PARED
121. Las paredes oyen.
Ściany mają uszy.
En consejas, las paredes han orejas.
PEDRO
122. Algo va de Pedro a Pedro.
Nie jednemu psu Burek.
Od Piotra do Piotra jak od płoci do
jesiotra22. (MP)
W Weselu Stanisława Wyspiańskiego znajdujemy passus kojarzący się z tym przysłowiem:
„Ptak ptakowi nie jednaki,/ człek człekowi nie dorówna,/ dusa dusy zajrzy w oczy,/ nie polezie
orzeł w gówna”.
22
47
PERLA
123. Por las raras son las perlas
caras.
Mało tam warte perły, gdzie je łatwo
łowić.
PIE
124. A chico pie, gran zapato.
Nóżka krasnoludka, pantofel jak
łódka. (MP)
Stópka mała, ciżma okazała. (MP)
PIEDRA
125. Las piedras rodando
se encuentran.
Góra z górą się nie zejdzie, ale
człowiek z człowiekiem zejść się może.
PIERNA
126. A falta de corazón, buenas
las piernas son.
Cały jego rozum w nogach.
El huir no es correr, sino volar.
PITO
127. Cuando pitos, flautas; cuando
flautas, pitos.
Wszedł / wlazł na gruszkę, trząsł /
rwał pietruszkę, cebula leciała.
Dmuchnął w gwizdek – zagrało, zadął
w trąbę – piszczało. (MP)
128. Ser el pito del sereno.
Potrzebny jak piąte koło u wozu.
Tomar a uno por el pito del sereno.
Potrzebny jak dziura w moście.
Słucham cię jak zepsutego radia.
POCO / MUCHO
129. Lo poco agrada, lo mucho
enfada.
PRINCIPIO
130. De pequeños principios
resultan grandes cosas.
(Mateo Alemán)
Z małego ziarenka kiełkuje rzecz
wielka. (MP)
Co z początku niepozorne, rośnie
w dzieło wyborne. (MP)
48
131. Principio quieren las cosas.
Lo que no se empieza, no se acaba.
Bez wschodu nie ma słońca, bez
początku nie ma końca. (MP)
PUERTA
132. Cuando una puerta se cierra,
ciento se abren.
Gdy się jedne drzwi zatrzasną, wnet
sto innych się otwiera. (MP)
Donde una puerta se cierra, otra se
abre.
133. No te cierres una puerta, si no
has abierto otra.
Nie zatrzaskuj z tyłu wrót, póki
nie masz drogi w przód. (MP)
QUERER
134. Querer es poder.
Chcieć to móc.
Querer y poder, hermanos vienen
a ser.
Dla chcącego nic trudnego.
Dobrej chęci Pan Bóg szczęści.
REÍRSE
135. El que se ríe último, se ríe
mejor.
Ten się śmieje, kto się śmieje ostatni.
Kto się śmieje radośnie, będzie płakał
żałośnie.
REMEDIO
136. Es peor el remedio que
la enfermedad.
Lekarstwo czasem gorsze niż
choroba.
REPICAR
137. No se puede repicar y andar /
estar en la procesión.
Nie da się zjeść ciastka i mieć ciastko.
Albo ryby, albo akwarium.
Albo w kaplicy, albo na dzwonnicy. (MP)
Nie da się naraz tańczyć i do tańca
przygrywać. (Anna Sawicka)
RÍO
138. Cuando el río suena, agua
lleva.
W każdym kłamstwie jest źdźbło /
ziarno prawdy.
49
ROMA
139. Por todas partes se va a Roma.
Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.
Todos los caminos conducen a Roma.
Quien boca lleva, a Roma llega.
ROSA
140. No hay rosa sin espinas.
Nie ma róży bez kolców.
RUEDA
141. La más endeble rueda es la que
más suena.
Im gorsze koło, tym bardziej skrzypi.
RUIDO
142. Mucho ruido y pocas nueces.
Pusta beczka najgłośniej brzęczy.
SALUD
143. La salud no es conocida hasta
que es perdida.
Ślachetne zdrowie, nikt się nie dowie,
jako smakujesz, aż się zepsujesz.
(Jan Kochanowski)
144. No hay tesoro / riqueza como
la salud.
Lepsze zdrowie niż pieniądze.
La salud no es conocida hasta que
es perdida.
Con salud, lo hay todo, sin salud, nada.
SANAR
145. Con lo que sana el hígado,
enferma el bazo.
Co jednemu lekarstwem, drugiemu
trucizną.
Co wątrobę kuruje, to śledzionę
popsuje. (MP)
Co śledzionę uzdrowi, szkodzi
żołądkowi. (MP)
SEGUIR
146. El que la sigue, la consigue.
Cierpliwością i pracą ludzie się
bogacą.
50
SOBRAR
147. Más vale que sobre que
no que falte.
Czym więcej, tym lepiej.
Lepsze przydługie niż przykrótkie. (MP)
SUERTE
148. La suerte está echada.
Kości zostały rzucone23.
TARDANZA
149. Buena es la tardanza cuando
el camino asegura.
Co się odwlecze, to nie uciecze.
TARDE
150. Más vale tarde que nunca.
Lepiej późno niż wcale.
TIEMPO
151. El tiempo es oro.
Czas to pieniądz.
152. El tiempo perdido no se recupera.
Czas utracony nigdy nie wróci.
153. El tiempo todo lo cura
(y todo lo muda).
Czas leczy rany.
154. Todo llega a su tiempo.
Wszystko w swoim czasie.
Cada cosa a / en su tiempo.
TORRE
155. Torres más altas cayeron.
Wieża im wyższa, najrychlej upadnie.
Dobry, ale lepszych wieszają.
Gdy przyjdzie pycha, przyjdzie i hańba.
Nie takie trony upadły. (PS)
UNOS / OTROS
156. Unos lo siembran, y otros
lo siegan.
Jeden pracuje, drugi zyskuje.
Jeden sieje, drugi zbiera.
Z łaciny: Alea iacta est! Starożytny zwrot przysłowiowy użyty przez Juliusza Cezara po przekroczeniu Rubikonu (49 r. p.n.e.).
23
51
VENTURA
157. La buena ventura no siempre
dura.
Szczęście dziś matką, a jutro może
być macochą.
VIDA
158. Mientras dura, vida y dulzura.
Człowiek raz tylko żyje, to jego,
co użyje.
159. La vida no es un camino
de rosas.
Życie nie jest drogą usłaną różami.
160. No hay vida sin muerte,
ni placer sin pesar.
Gdzie słońce świeci, tam cień być
musi.
VIVIR
161. Como se vive, se muere.
Jakie życie, taka śmierć.
162. Solo se vive una vez.
Raz się żyje.
ZAMORA
163. No se ganó Zamora en
una hora.
No se hizo Roma en un día.
No se hizo Sevilla en un solo día.
Nie od razu Kraków zbudowano.
Nie padła Zamora jednego wieczora.
(MP)
II. QUIEN TAL HACE…
CONSEJOS, ADVERTENCIAS, AVISOS
JAK TY KOMU…
RADY, POUCZENIA, OSTRZEŻENIA
ABARCAR
164. Quien mucho abarca, poco
aprieta.
Kto wiele obejmuje, mało ściska.
Kto wiele ściga, mało dogoni.
Kto na dwóch stołkach siada,
na ziemię pada.
AGUA
165. Agua que no has de beber,
déjala correr.
Jak sam nie masz pragnienia,
nie tamuj strumienia. (MP)
Lo que no has de comer, déjalo
comer.
166. Guárdate del agua mansa.
Cicha woda brzegi podrywa / rwie.
No hay agua más peligrosa que
la que duerme.
Del agua mansa nos libre Dios,
que de la brava me libro yo.
167. Nadie diga de esta agua
no beberé (por turbia que esté).
Nigdy nie mów nigdy.
Nie człowiek rządzi losem, ale los
człowiekiem.
Już tacy byli, co mówili „wstrętna
mi ta woda, bo mętna”, a potem pili.
(MP)
Jak ty komu… Rady, pouczenia, ostrzeżenia
168. No bebas agua que no veas, ni
firmes carta que no leas.
53
Nie kupuj kota w worku.
Ostrożności nigdy nie za wiele.
Jak nie znasz źródła, to nie pij wody,
jak nie znasz pisma, nie dawaj zgody.
(MP)
AGUANTAR
169. Cada palo que aguante su vela.
Skromnie znoś, nieboże, co cię minąć
nie może.
Od tego jest maszt i lina, by na wietrze
żagiel trzymać. (MP)
AHORCADO
170. En casa del ahorcado no hay
que mentar la soga.
W domu wisielca nie mówi się
o sznurze.
Malo es cojear delante de un cojo.
AJENO (LO)
171. Nada tan bueno como lo ajeno.
Cudze zawsze lepsze.
Cudzego zażywać miło.
Łatwo jest być hojnym z cudzego.
172. Quien de lo ajeno toma,
con su pan se lo come.
Quien de ajeno se viste, en la calle
lo desnudan.
Cudze nie grzeje / nie tuczy.
Cudzym / cudzą szkodą nikt się
nie wzbogaci.
Bóg temu odpłaci, kto się z cudzego
bogaci.
ALABAR
173. Antes de que acabes,
no te alabes.
Nie mów hop, dopóki
nie przeskoczysz.
No alabes hasta que acabes.
No apruebes hasta que pruebes.
174. No alabes el día hasta que haya
llegado la tarde.
Nie chwal dnia przed zachodem
słońca.
54
Quien tal hace… Consejos, advertencias, avisos
ALMOHADA
175. Antes de hacer nada, consulta /
consúltalo con la almohada.
Noc przynosi radę.
La noche es buena consejera.
Nim co uczynisz, kładź się do łóżka:
najlepszą radę da ci poduszka. (MP)
Dormiréis sobre ello, y tomaréis
acuerdo.
Dziesięć razy mierz, a raz utnij.
ANDAR
176. Aquel va más sano que anda
por lo llano.
Kto chodzi po ziemi, nie upadnie.
Na równym gościńcu unikniesz
sińców. (MP)
Kto wybiera równe drogi, nie połamie
nogi. (MP)
177. Quien mal anda, mal acaba.
Kto źle rzecz zaczyna, trudno, by ją
dobrze skończył.
Kto się źle prowadzi, ten źle trafi. (MP)
ÁRBOL
178. Árbol que nace torcido,
jamás su tronco endereza.
Drzewa, co urosło krzywe,
nie wyprostujesz na siłę. (MP)
Pnia krzywego drzewa wyprostować
się nie da. (MP)
179. Árbol que no da fruto,
pide sustituto.
Jak drzewo jabłek skąpi, inne je
zastąpi. (MP)
180. Quien a buen árbol se arrima,
buena sombra le cobija.
Drzewo, co silną ma koronę, dobrą
zapewni ci ochronę. (MP)
W cieniu silnego drzewa nie grozi
skwar ni ulewa. (MP)
AVENTURAR / AVENTURARSE
181. Quien no se aventura / no se
arriesga, no pasa la mar.
Kto nie ryzykuje, ten nie zyskuje /
ten nic nie ma.
182. Quien todo lo aventura, pierde
caballo y mula.
Kto zuchwale igra z losem, niech się
pożegna z koniem i trzosem. (MP)
55
AYUDAR
183. Ayúdate y ayudarte he /
y Dios te ayudará.
Bóg pomaga tym, co sami sobie
pomagają.
Ayúdate, y te ayudaré.
BAJARSE
184. Quien mucho se baja, el culo
enseña.
Kto się nisko kłania, ten zadek
odsłania. (MP)
BAÑOS
185. Quien toma muchos baños,
vive pocos años.
Częste mycie skraca życie.
Kto się często myje, długo nie pożyje.
(PS)
BOSQUE
186. Al bosque no vaya quien
de las hojas miedo haya.
Kto się wilka boi, niech do lasa
nie chodzi.
BRILLO
187. Para sacar el brillo, poco betún
y mucho cepillo.
Żeby dobrze błyszczało, nie żałuj
szczotki, a pasty weź mało. (MP)
BROMEAR
188. Bromeando, bromeando,
amargas verdades se van soltando.
Żarcik za żartem, wszyscy weseli,
raptem sobie wygarnęli. (MP)
W żartach wychodzi na jaw gorzka
prawda. (Kinga Szpuler)
BURLA
189. A la burla, dejarla cuando más
agrada.
Porzuć żart, póki ucieszny. (MP)
BUSCAR
190. El que busca, encuentra.
Szukajcie, a znajdziecie.
Quien busca, halla.
Kto szuka, znajdzie.
Kto szuka, ten znajdzie, kto śpi,
ten nie grzeszy.
56
CABEZA
191. Quien no tenga cabeza, que
tenga pies.
Kto nie ma w głowie, musi mieć
w nogach.
CALLAR
192. El buen saber es callar, hasta ser
tiempo de hablar.
Gdy nie pytają, tedy milcz.
El callar y el hablar no caben en un lugar.
Mądry milczy, póki czas nie przyjdzie.
(MP)
193. Más vale buen callar que mal
hablar.
Milczenia rzadko kto żałował,
a mowności często.
Aprended a bien callar, para que
sepáis bien hablar.
Kto nie umie milczeć, nie umie też
mówić.
194. Ni todo se ha de callar, ni todo
se ha de hablar.
Nie wszystko trzeba przemilczeć,
nie wszystko wolno powiedzieć. (PS)
195. Quien / El que calla, otorga.
Kto milczy, zezwala.
Milczenie jest oznaką zgody.
CAMA
196. A las diez, en la cama estés
(mejor antes que después)
Dziesiąta na zegarze, idą spać
gospodarze.
197. Quien mala cama (se) hace,
en ella se yace.
Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz.
Quien dispuso mal su cama, tendrá
noche trabajosa / no tendrá noche
rebosada.
CAMINO
198. A camino largo, paso corto.
Pomału dalej zajdziesz.
199. Arrieros somos, (y) en el camino
nos encontraremos.
Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek
z człowiekiem zejść się może.
Ty przechodzień, ja przechodzień,
to się spotkamy na drodze. (MP)
Mulnik mulnika zawsze w drodze
spotyka. (MP)
200. No es mejor camino el más
corto.
57
Kto na skróty chodzi, w domu
nie nocuje. (PS)
CAMISA
201. No te metas en camisa de once
varas.
Nie kładź palca między drzwi.
202. Primero es la camisa que
el sayo.
Bliższa koszula ciału niż kaftan /
niż suknia.
Nie wtykaj / Nie wścibiaj nosa do
cudzego prosa.
Jak koszuli nie masz, na co ci kaftan.
CÁRCEL
203. A la cárcel, ni por la lumbre.
Choćby po ogień, nie chodź do
więzienia. (MP)
Kto ratunku szuka, do więziennych
bram nie stuka. (MP)
CARICIAS
204. Si te hace caricias el que no
las acostumbra hacer, o engañarte
quiere, o te ha menester.
Gdy się kto nazbyt ofiarowuje,
albo już zdradził, albo się gotuje.
CASA
205. Casa con dos puertas mala
es de guardar.
Trudno ustrzec skarbu tego, co ma
każdy klucz do niego.
Dwoje bram – trudna straż.
(Edward Porębowicz)24
206. No hay que empezar la casa
por el tejado.
Nie zaczyna się stawiać domu
od dachu, od fundamentów
początek.
207. Ya que la casa se quema,
calentémonos en ella.
Patrz, nasz dom się pali – może byśmy
się ogrzali? (PS)
Polski tytuł dramatu Calderona Casa con dos puertas przełożonego przez Porębowicza.
24
58
CAUSA
208. Quita la causa, quitarás
el pecado.
Kto pokus unika, ten nie grzeszy.
(MP)
CONSEJO
209. Consejo no pedido, consejo
no oído.
Rada niepożądana – rada
niewysłuchana. (MP)
No des consejos a quien no te pide.
210. Consejos vendo y para mí
no tengo.
Mam rady dla innych, ale nie dla
siebie.
Consejos sin ejemplo, letras sin aval.
Co radzisz drugiemu, życz sobie
samemu.
211. Quien no oye consejo, no llega
a viejo.
Kto od mądrych rad ucieka, ten
starości nie doczeka. (MP)
Kto nie słucha rad, kończy jako
dziad. (MP)
CORRER
212. Quien mucho corre, pronto
para.
Pośpiech jest złym doradcą.
Co nagle, to po diable.
COSTAR
213. El primer paso es el que cuesta.
Pierwszy krok najtrudniejszy.
214. El que algo quiere, algo le
cuesta.
Kto chce orzech zjeść, musi zgryźć
łupinę.
COZ
215. Coz de caballo es dolorosa;
coz de burro, deshonrosa.
Kopniak konia jest dotkliwy, kopniak
osła – wstydliwy. (Monika Szajer)
CUENTA
216. Borrón y cuenta nueva.
Kwita między nami i od nowa
zaczynamy. (MP)
Kreską przeszłość oddzielimy
i od nowa się liczymy. (PS)
59
CURAR
217. Mal de vientre no se cura con
agua caliente.
Lek to bardzo mizerny, niewielka
otucha, kubek wody gorącej na boleści
brzucha. (PS)
Łyk gorącej wody nie pomoże na
wrzody. (MP)
DAR
218. Dame y te daré.
Kto daje, ten też bierze.
Daj mi coś, panie, to coś dostaniesz.
(MP)
219. Donde las dan, las toman
(y callar es bueno).
Kto pod kim dołki kopie, sam w nie
wpada.
(Trzeba wiedzieć mazgajom, że)
gdzie co dają, tam i zabierają. (MP)
Jak ty komu – tobie inny (milcz,
kiedyś sam sobie winny). (MP)
220. El que da presto, da dos veces.
Quien / El que da primero, da dos
veces.
Dwa razy daje, kto prędko /
szybko daje.
Dwa razy czyni, kto z ochotą.
221. Más vale un “toma” que dos
“te daré”.
Nie dawaj za późno, nie dziękuj
za wcześnie.
Más vale un “hoy” que diez
“mañana”.
Lepsze jedno „bierz” niż sto
„dostaniesz”. (PS)
DECIR
222. No digas mal del año antes que
sea pasado.
Póki rok nie minie, nie mów, że
stracony. (MP)
Na złe czasy nie narzekaj, końca roku
najpierw czekaj. (PS)
223. No digas que llueve hasta que
no truene.
Aún no ensillamos, y ya cabalgamos.
Jeszcze niedźwiedź w lesie, a już
skórę targują.
Nie sprzedawaj niedźwiedzia, póki
w lesie.
60
DEJAR
224. No dejes lo ganado por lo que
has de ganar.
225. No dejes para mañana lo que
puedas hacer hoy.
DICHO (LO)
226. Del dicho al hecho hay gran
trecho.
Lepszy wróbel w garści niż gołąb
na dachu / dzięcioł na sośnie.
Co zyskałeś, strzeż; potem dalsze
bierz. (PS)
Co możesz zrobić dziś, nie odkładaj
na jutro.
Od słowa do czynienia, jak od liścia
do korzenia.
Daleka droga do czynu od słowa. (MP)
DISPARAR
227. Quien dispara sin bala, nunca
mata.
Kto strzela, a nie nabije, ten nikogo
nie zabije.
DORMIR
228. Duerme, Juan, y yace,
que tu asno pace.
Śpij, Jasieńku, odpoczywaj, osioł sam
się pasie. (PS)
229. Quien duerme, come.
Kto śpi, jeść nie prosi.
230. Quien duerme, descansa y deja
descansar.
Co nie dośpisz, nie dodrzemiesz.
A buen sueño no hay cama dura.
Kto śpi, nie grzeszy / jeść nie prosi.
La cama es buena cosa: quien
no puede dormir, reposa.
231. Quien más duerme, menos vive.
Kto nie dośpi, to jakby nie dojadł.
Kto śpi długo, ten żyje niedługo.
Kto śpi długo, będzie zawsze sługą,
kto wstaje z rana, wyjdzie na pana.
232. Quien mucho duerme,
poco aprende.
El molino andando gana,
que no estando en la cama.
Spaniem nikt nie zarobił.
Z długiego spania niewielki głowie
pożytek. (MP)
Nie znajdziesz w łożu mądrości. (MP)
Kto za dużo śpi, ten z nauki drwi. (KS)
61
EMPEZAR
233. Lo que no se empieza,
no se acaba.
Jak nie zaczniesz, to nie skończysz.
ERROR
234. Nota el error, pero no ofendas
a su autor.
Kto cudze błędy wspomina, o swych
własnych zapomina.
Drugich prowadzimy, a sami
błądzimy.
Dobrze komu błąd wskazać, ale źle
go obrażać. (MP)
ESCUCHAR
235. Quien escucha, su mal oye.
Kto słucha pod cudzymi ściany,
usłyszy własne nagany.
Nie podsłuchuj, bo się dowiesz, że źle
mówią o tobie. (MP)
ESCUPIR
236. Al que al cielo escupe,
en la cara le cae.
Kto w niebo pluje, na głowę mu spada.
Kto pluje pod wiatr, brodę sobie
tylko opluje.
Nie pluj w wodę, przyjdzie ci się
napić. (Eliza Orzeszkowa)
Kto w niebo pluje, (ten) siebie opluje.
(MS)
EXCUSAR
237. El que excusa, se acusa.
Kto się tłumaczy, ten się oskarża.
Kto ma wyrzuty sumienia, mnoży
usprawiedliwienia. (MP)
EXTENDER
238. No extender la pierna más
de lo que alcanza la manta.
Extender la pierna hasta donde llega
la sábana.
Licz, byś się nie przeliczył.
Dotąd nogi wyciągaj, dokąd starczy
okrycia. (MP)
62
FAMA
239. Cobra buena fama y échate
a dormir.
Wszystko przeminie, sława
nie zginie.
FUEGO
240. Quien con fuego juega,
se quema.
Quien juega con fuego, se quema
los dedos.
Kto igra z ogniem, ten się sparzy.
Nie kładź palca do ognia, bo się
sparzysz.
Nie igraj z ogniem.
GANAR
241. Poco se gana hilando y menos
mirando.
Mało zarobi, kto przędzie, a kto
tylko patrzy, jeszcze mniej
zdobędzie.
Mało prządce płacą, a jeszcze mniej
gapiom. (MP)
GLORIA
242. Al fin se canta la gloria.
Przed bitwą nie trąb wygranej.
GUARDAR
243. Quien guarda, halla.
Kto przestrzega oszczędności, ma
dla siebie i dla gości.
Kto oszczędny, nie zna biedy. (MP)
Kto odkłada, ten posiada. (MP)
HABLAR
244. Hablar, poquito; y mear,
clarito.
Mówić malutko, sikać równiutko.
(MP)
245. Quien habla lo que no debe,
oye lo que no quiere.
Nie mów o innych, nie będą o tobie.
Quien dice lo que quiere,
oye lo que no quiere.
246. Quien mucho habla, mucho
yerra.
Kto dużo gada, dużo łże.
63
HACER
247. Donde fueres, haz como /
lo que vieres.
Gdy kto wlezie między wrony, musi
krakać jako ony.
Entre locos, hazte el loco,
o te tendrán en poco.
Co kraj, to obyczaj.
248. El que la hace, la paga.
Coś ugotował, to i zjedz.
Quien hizo el cohombro, que lo lleve
al hombro.
Jakiegoś piwka nawarzył, takie
wypij.
Nawarzyli piwa, niech je piją.
249. Haz (el) bien, y no mires
a quién.
Czyń dobrze, mów niewiele.
Hacer bien, nunca se pierde.
Dobrze czyń, a wiedz komu.
Obrar bien no cuesta dinero.
250. ¡Qué bueno es no hacer nada,
y luego descansar!
Czyniąc dobrze, nie bój się nikogo.
Dobry nie patrzy, komu dobro czyni.
(MP)
Po słodkim nieróbstwie słodszy
odpoczynek. (PS)
Gdy cały dzień próżnuję, odpocząć
potrzebuję. (PS)
251. Quien hace por común, hace
por ningún.
Podobać się wszystkim trudno.
Kto dla wszystkich pracuje, temu nikt
nie dziękuje. (MP)
HECHO (LO)
252. A lo hecho, no hay remedio;
y a lo por hacer, consejo.
Co się stało, to się nie odstanie.
253. A lo hecho, pecho.
Słowo się rzekło, kobyłka u płota.
Co zrobiłeś, zmienić trudno; pomyśl,
co masz zrobić jutro. (MP)
Lo hecho, hecho está.
HIERRO
254. Al hierro cadente / caliente,
batir(lo) de repente.
Kuj żelazo póki gorące.
64
255. Quien a hierro mata, a hierro
muere.
Kto mieczem wojuje, od miecza
zginie.
Jaką bronią wojujesz, od takiej
zginiesz.
HILO
256. Por el hilo se saca el ovillo.
Po nitce do kłębka.
HOY
257. Hoy por ti, mañana por mí.
Dziś ty mnie, jutro ja tobie.
HURTAR
258. Quien una vez hurta, fiel nunca.
Kto raz ukradnie, tego zawsze za
złodzieja mają.
INTENCIÓN
259. Tu camisón no sepa
tu intención.
Niech nie wie lewica, co czyni prawica.
Dalej zajdzie, kto cicho wędruje.
LAZO
260. Quien lazo me armó, en él cayó.
Kto pod kim dołki kopie, sam w nie
wpada.
Kto zastawia sieci, ten kiedyś w nie
wleci. (MP)
LIMOSNA
261. El dar limosna nunca mengua
la bolsa.
Jałmużna nie zuboży.
Kto ubogiemu daje jałmużnę, temu
niebo bywa dłużne.
LLEGAR
262. Mal se hospeda quien llega
tarde a la venta.
Marne posłanie dostaniesz, gdy późno
w zajeździe staniesz. (PS)
263. Quien tarde llega, mal escoge.
Kto późno przychodzi, sam sobie
szkodzi.
Co późno, to próżno.
65
LLORAR
264. El que no llora, no mama.
Kto nie narzeka, ten nie ssie mleka. (PS)
265. Llórame solo, y no me llores
pobre.
Nie płacz nade mną, żem w biedzie,
lecz że sam jeden na świecie. (MP)
Płacz, żem samotny, a nie, żem ubogi.
(PS)
266. Llorar a puerta cerrada,
porque el vecino no entiende nada.
Płacz, gdy nikt nie widzi, niech sąsiad
nie szydzi. (PS)
Mal que el vecino no te sabe,
bien se lame.
MANO
267. Mete la mano en tu seno
y no dirás de hado ajeno.
Błąd uznać – krok do cnoty.
(Ignacy Krasicki)
268. No metas por nadie la mano
en la candela.
Nie gaś tego, co cię nie parzy.
MOLER
269. Quien primero viene, primero
muele.
Kto pierwej do młyna, pierwej
miele.
Kto więcej nasypie, ten też więcej
zmiele.
OBLIGACIÓN
270. Antes es la obligación que
la devoción.
Najpierw obowiązek, potem
przyjemność.
Najpierw powinność, potem
pobożność. (MP)
OCASIÓN
271. (A) la ocasión la pintan calva.
Cuando pase la ocasión,
ásela por el mechón.
Chwytaj okazję z przodu, bo z tyłu
łysa.
Okazja jest szklana, raz opuścisz,
(więcej) nie zażyjesz.
Za łysinę okazji nie złapiesz. (PS)
66
272. Quien quita la ocasión,
quita el pecado.
Wypędź okazję, to grzech w dom
nie wejdzie. (MP)
OFRECER
273. Quien mucho ofrece, poco da.
Kto dużo obiecuje, mało daje.
OJO
274. Ojos que no ven, corazón que
no siente / no llora.
Ausencia, enemiga de amor; cuan
lejos de ojos, tan lejos de corazón.
Co z oczu, to z serca.
Czego oko nie widzi, tego sercu
nie żal.
Ausencias causan olvido.
En la distancia está el olvido.
275. El ojo, límpialo con el codo.
Strzec jak źrenicy oka.
Brudnym palcem nie czyść oka. (MP)
276. Más ven cuatro ojos que dos.
Lepiej cztery oczy widzą niż dwoje.
277. Vemos la paja en el ojo ajeno,
y no vemos la viga en el nuestro.
W cudzym oku źdźbło, w swoim
belki nie widzi.
PELIGRO
278. Quien ama / busca el peligro,
en él perece.
Kto kocha niebezpieczeństwo, zginie
w nim.
279. Quien teme el peligro, no vaya
al mar.
Kto się wilka boi, niech do lasa
nie chodzi.
Kto się boi burzy, na statku nie służy.
(MP)
PENSAR
280. Pensar, despacio, y obrar,
de prisa.
Długo myśl, a prędko czyń.
281. Piensa mal, y acertarás.
Nie wierz nikomu, nie zdradzi cię nikt.
Najpierw pomyśl, potem rób / mów.
Kto na złe się szykuje, rzadko się
rozczaruje. (MP)
67
PICAR
282. Cada uno se rasga donde
le pica.
Każdy się drapie, gdzie go świerzbi.
283. Al que le pique, que se rasque.
Kto się poparzył, niech szuka
bandaży. (MP)
Quien se queme, que sople.
PLACER
284. El día de placer, víspera de
pesar.
Kto w piątek śpiewa / skacze,
w niedzielę płacze.
Dzień szczęścia – przeddzień
nieszczęścia. (MP)
Dzień beztroski zwiastunem zgryzoty.
(MP)
PLAZO
285. No hay plazo que no llegue ni
deuda que no se pague.
Przyjdzie koza do woza.
Co się odwlecze, to nie uciecze.
Chociaż się kara powoli wlecze,
zbrodnia przed nią nie uciecze.
PODER
286. Mientras puedes estar sentado,
no estés levantado.
Siedź, póki wstawać nie każą. (MP)
287. Quien cuando puede
no quiere, bien es que cuando
quiere no puede.
Kto może, a nie chce, nie zdoła,
gdy wreszcie zechce. (MP)
288. Quien puede y no quiere,
cuando él querrá, no podrá.
Nie odkładaj do jutra, co możesz
zrobić dziś.
Póki siedzieć da się, nie wstawaj,
głuptasie. (MP)
Kto nie chce, póki może, kiedy zechce,
zaniemoże. (MP)
PREGUNTAR
289. Por preguntar, nada se pierde.
Kto pyta, nie błądzi.
68
PREVENIR
290. Más vale prevenir que curar /
lamentar.
Lepiej zapobiegać niż leczyć.
Lepiej ran unikać, niż wzywać
medyka. (MP)
PRISA
291. Date prisa despacio, y llegarás
al palacio.
Powoli najdalej zajedziesz.
Vente despacio si tienes prisa.
Co nagle, to po diable.
Vísteme despacio, que tengo prisa.
Śpiesz się powoli25.
RONCAR
292. A ver si como roncas, duermes.
Nie każdy śpi, kto chrapie.
ROPA
293. La ropa sucia se debe lavar
en casa.
Brudy pierz w domu.
SECRETO
294. A quien dices tu secreto,
das la libertad y estás sujeto.
Sekretu się zwierzyć, jest wolność
stracić.
295. Secreto de uno, de ninguno;
secreto de dos, sábelo Dios; secreto
de tres, secreto no es.
Co dwu, albo trzech wie, już to
nie sekret.
SERVIR
296. Si quieres ser bien servido,
sírvete a ti mismo.
Kto nie ma sługi, niech sam sobie służy.
Kto wymaga dużo, niech sam sobie
służy. (MP)
SUBIR
297. Quien aprisa sube, aprisa se hunde.
Kto wysoko lata, nisko spada.
A gran subida, gran caída.
Kto za szybko się wspina, ten szybko
kark skręci. (MP)
Cuanto mayor es la subida, tanto
mayor es la descendida.
Z łaciny: Festina lente! Przysłowie greckie spopularyzowane przez Oktawiana Augusta.
25
69
TEMPRANO
298. Acostarse temprano
y levantarse temprano, hacen
al hombre sano.
Jak błysną zorze, wstawaj nieboże.
Wcześnie spać, wcześnie wstać. (MP)
TERCERO
299. A la tercera, va la vencida.
Do trzech razy sztuka.
TIEMPO
300. A mal tiempo, buena cara.
Dobra mina do złej gry.
301. Quien tiempo toma, tiempo
se cobra.
To masz, co zrobisz w czas / na czas.
Lepiej przed czasem, niż po czasie.
Kto czasu nie marnuje, temu go
nie brakuje. (MP)
Kto się nie ściga z czasem, ten ma
czasu z zapasem. (MP)
TIRAR
302. Quien tiene el tejado de vidrio,
no tire piedras al de su vecino.
Kamień w górę rzucony wraca na
głowę ciskającego.
Chcesz mieć spokój, nie prowokuj.
(MP)
Głupi, kto sam ma kruche schronienie,
a w dach sąsiadów ciska kamienie.
(MP)
Niech nie ciska kamieniem, kto sam
mieszka za szybami.
(Florian Śmieja)
TRABAJAR
303. Trabajar es de gente de mal
vivir, porque el día se ha hecho
para descansar y la noche para
dormir.
No hay nada más cómodo que
la comodidad.
Praca – rzecz ludzi prostego stanu;
nocą śpij, w dzień wypoczywaj,
jak się godzi panu. (MP)
70
TRABAJO
304. No hay atajo sin trabajo.
Nie ma z górki bez pod górkę. (MP)
No hay cuesta abajo sin cuesta arriba.
Wiele się trzeba natrudzić, by
najkrótszą drogę znaleźć. (PS)
VALER
305. Más vale lo malo conocido que
que lo bueno por conocer.
Zła rzecz poznana mniej szkodzi.
306. Más vale poco y bueno que
mucho y malo.
Lepiej mało a dobrze, niż wiele a źle.
307. Más vale pecar por carta de más
que por carta de menos.
Lepiej zrobić za dużo niż za mało.
308. Más vale tuerto que ciego.
W królestwie ślepców jednooki
królem.
Lepsze zło znane niż dobro obiecane.
(MP)
Z dwojga złego mniejsze obieraj.
VIENTO
309. Quien siembra vientos, recoge
tempestades.
Kto sieje wiatr, zbiera burzę.
III. CUALIDADES, DEFECTOS, VICIOS.
NATURALEZA HUMANA
ZALETY, WADY, PRZYWARY.
NATURA LUDZKA
AFICIÓN
310. Afición ciega razón.
Gdzie nałóg zamieszka, tam rozsądek
pierzcha. (MP)
Łatwo serce rozum zakrzyczy. (MP)
AGRADECIDO
311. Al agradecido,
más de lo pedido.
Więcej Bóg daje, niżeli go prosimy.
Kto wdzięcznie przyjmuje, więcej
otrzymuje. (MP)
AFLIGIDO
312. Al afligido, no darle más
aflicción.
Nie ciesz się, bratku, z cudzego
przypadku.
Al que está ahorcado, no le tires
de los pies.
Cieszyć się jak z cudzego nieszczęścia.
Znękanego dręczyć się nie godzi. (MP)
ALEGRÍA
313. La alegría es flor de un día.
Po radości – smutek.
Mucha alegría del pesar es víspera.
Nic się prędzej nie starzeje niż radość.
Często są radości początkiem złości.
AVARICIA
314. La avaricia / codicia rompe
el saco.
Skąpy dwa razy traci / płaci.
72
Cualidades, defectos, vicios. Naturaleza humana
AVARIENTO
315. El avariento, por uno pierde
ciento.
Kto skąpi miedziaka, ten straci
dukata. (MP)
El avariento, do26 tiene el tesoro,
tiene el entendimiento.
316. En arca del avariento, el diablo
yace dentro.
Skąpy zbiera, a diabeł worek szyje.
317. Si el avariento fuera sol,
nadie tendría luz ni calor.
Gdyby sknera był słońcem, wszyscy
by zamarzli. (MP)
Skąpca kiesa – przybytek biesa. (MP)
AVARO
318. Al avaro siempre le falta.
Skąpy nigdy nie ma dosyć.
319. El avaro, cuanto más tiene,
más quiere.
Skąpy zawsze w nędzy, choć ma dość
pieniędzy.
BORRACHO
320. Borracho, no tiene cura.
Gorszy nałóg niż przyrodzenie.
El que ha bebido, beberá.
Pijak pije, póki żyje. (MP)
321. Boda sin borracho, téngalo
en milagro.
Wesele bez wódki, opłakane skutki. (KS)
Wesele bez wódki, stan małżeński
krótki. (KS)
CARIDAD
322. La caridad bien entendida
empieza por uno mismo.
Bądź sobie wprzód dobry, potem
inszym szczodry.
CASTO
323. Si no eres casto, sé cauto.
Kto prawy, śpi bez obawy; kto
prowadzi grę podwójną, niechaj
za cnotę ma czujność. (MP)
Gdzie cnota szwankuje, przezorność
nie zawadzi. (PS)
26
Do: donde.
Zalety, wady, przywary. Natura ludzka
73
CIEGO
324. No hay peor ciego que el que
no quiere ver.
Kto chce być ślepym, wszystko prześlepi.
325. Que el ciego no juzgue de colores.
Mówi jak ślepy o kolorach.
326. ¿Qué hará el ciego con los anteojos?
Nic ślepemu po zwierciadle.
327. Si el ciego guiare al ciego, ambos
caerán en el hoyo.
Gdy ślepy prowadzi ślepego /
kulawego, obydwaj wpadną do dołu
jednego.
328. Voy a ver, dijo un ciego y nunca
vio.
Soñaba el ciego que veía y soñaba
lo que quería.
Mówi jak ślepy o kolorach.
Zobaczymy, rzekł ślepy, ale sam
nie przejrzał. (MP)
Najgorszym ślepcem, kto widzieć
nie chce. (MP)
CODICIA
329. Codicia desordenada trae
pérdida doblada.
Quien todo lo quiere, todo lo pierde /
de rabia muere.
Skąpy dwa razy płaci / traci.
Gdy chciwość gardzi rozsądkiem,
niech się pożegna z majątkiem. (MP)
CONFIANZA
330. La mucha confianza es causa
de menosprecio.
Jeśli masz przyjaciela dobrego,
nie chodź często do niego.
Adonde te quieren mucho no vayas
a menudo.
Od zbytniej poufałości krok do końca
znajomości. (MP)
CORAZÓN
331. Corazón alegre sabe hacer fuego
de la nieve.
Serce radosne śnieg zamieni w wiosnę.
(PS)
CORTÉS
332. El hombre demasiado cortés,
falso es.
Kto zanadto pochlebia, ten pierwszy
sprzeda. (MP)
Człowiek przemiły, fałszem przegniły.
(MS)
74
333. Lo cortés no quita lo valiente.
Odwaga męska w czynach, a nie
w słowach się okazuje.
Grzeczność i cnota otwierają wrota.
Grzeczność, męstwo, uroda rzadko
razem chodzą.
CORTESÍA
334. Cortesía de boca, mucho vale
y poco cuesta.
Dobre słowo mało kosztuje,
a pomaga wielu.
Cortesía y bien hablar cien puertas
nos abrirán.
335. Cortesía de sombrero, hace
amistades y no cuesta dinero.
Uchylenie kapelusza ujmuje ludzi,
nie ujmuje grosza. (MP)
Con el sombrero en la mano se
conquista el mundo.
Más puede el sombrero que el dinero.
336. Palabras de cortesía suenan bien
y no obligan.
Las palabras corteses valen mucho
y cuestan poco.
Grzeczność nic nie kosztuje.
Jak ryby na wędkę, tak ludzi łowią
na grzeczność.
CULO
337. Acudid, vecinas, que me huele
el culo a sardinas.
Do mnie, sąsiadki, bo mi rybą pachną
gatki. (PS)
Do mnie, sąsiadki, bo mi śledziem
tyłek jedzie. (PS)
DEFECTO
338. Ninguno ha nacido sin defectos.
Każdy ma swoje wady.
Nikt bez ale.
DESEO
339. El deseo hace hermoso lo feo.
Por interés, lo feo hermoso es.
Nie jest ładne, co ładne, ale to, co się
podoba.
Taka jest moc pragnienia, że brzydkie
w piękne przemienia. (MP)
75
DESNUDO
340. Desnudo nací, desnudo
me hallo; no pierdo ni gano.
Jak się goły rodził, tak po świecie
chodzi – ani się wzbogacił, ani co
utracił. (MP)
Goły jestem, wszak nagi się zrodziłem;
wiele nie zyskałem, lecz czy coś
straciłem? (PS)
DESPRECIO
341. No hay mejor desprecio que
no hacer aprecio.
Najlepiej zgani ten, kto nie pochwali.
(MP)
DISCRETO
342. Mientras el discreto piensa,
hace el necio la hacienda.
Gdy roztropnemu czas mija, głupi
majątek zbija. (PS)
ENGAÑADOR
343. No hay mejor invención que
engañar al engañador.
Najlepsza sztuka – oszusta oszukać.
(MP)
ENTENDEDOR
344. A buen entendedor pocas
palabras bastan.
Mądrej głowie dość dwie słowie.
A buen entendedor, breve hablador.
ENVIDIA
345. Si la envidia fuera tiña,
¡qué de tiñosos hubiera!
Gdyby nie było zazdrości, nie byłoby
piekła.
Zazdrość jest niby rów: kto w nią
wpadł, bywaj zdrów.
Zazdrość najgorsza / największa
choroba.
Gdyby się krosty lęgły z zazdrości,
byłyby krosty plagą ludzkości. (MP)
Gdyby się krosty z zazdrości lęgły, toby
na świecie brakło gładkiej gęby. (MP)
76
ENVIDIADO
346. Más vale ser envidiado que
compadecido.
Lepiej, gdy komu ludzie zazdroszczą,
jak gdy go żałują.
Mejor es ser envidiado que apiadado.
ENVIDIOSO
347. El envidioso enflaquece de lo
que otro engorda.
Kto zazdrością żyje, prędzej schudnie
niż utyje. (PS)
348. El envidioso nunca es dichoso.
Nie zazna szczęścia, kogo zazdrość
nęka. (MP)
Nigdy nie będzie szczęśliwy ten, kto
zazdrością się żywi. (PS)
ESCARMENTADO
349. De los escarmentados nacen
los avisados.
Kto się na gorącym sparzy, na zimne
dmucha.
El escarmentado, bien conoce
el vado.
ESPERANZA
350. La esperanza era verde
y se la comió un burro.
Kto nadzieją żyje, ten z głodu umiera.
351. Más vale buena esperanza
que ruin posesión.
Lepiej mieć nadzieję, niż stać się
złodziejem. (MP)
352. Más vale buena posesión
que larga esperanza.
Lepszy pewny interes niż niepewne
nadzieje. (MP)
353. Mientras hay vida, hay
esperanza.
Póki życia, póty nadziei.
Nadzieja miała barwę zieloną,
przyszedł osioł i pochłonął. (MP)
Nadzieją człowiek żyje.
ESPERAR
354. Quien esperar puede, alcanza
lo que quiere.
Quien no espera, no alcanza.
Kto czeka, doczeka się.
77
FELICIDAD
355. No hay felicidad completa.
Nie ma szczęścia bez zgryzot.
GENIO
356. Genio y figura, hasta
la sepultura.
Z wilka nie uczynisz gołębia.
Dobry styl od urodzenia po grób się
nie zmienia. (MP)
HABLADOR
357. El hablador agudo hace
a su enemigo mudo.
Kto dobrze szermuje słowem, czyni
z rywala niemowę. (MP)
Cięcie ostrego języka czyni niemowę
z przeciwnika. (PS)
HARTO
358. El harto del ayuno no tiene
duelo.
Syty głodnemu nie wierzy.
359. Bien canta Marta, después
de harta.
Kto brzuch naładuje, językiem rad
szermuje.
Pięknie śpiewa Lolita, ale tylko gdy
syta. (MP)
HOMBRE
360. El hombre honrado de su
palabra es esclavo.
Człowiek prawy danego słowa
niewolnikiem. (MP)
361. El hombre honrado, antes
muerto que injuriado.
Człowiek godny prędzej zginie, niż
utraci dobre imię. (MP)
362. Hombre atrevido dura como
vaso de vidrio.
Człowiek zbyt śmiały – jak szkło
nietrwały. (MP)
363. Hombre discreto alaba en
público y amonesta en secreto.
Roztropny chwali, gdy wielu słucha,
gdy chce przyganić, szepce do ucha.
(MP)
364. Hombre de pocas palabras,
y ésas, sabias.
Krótka mowa, mądre słowa. (MP)
78
365. Hombre preguntón, hombre
de mala educación.
Gdyś taki ciekawy, wsadź se nos do
kawy.
Natrętne pytanie – złe wychowanie. (MP)
366. Hombre prevenido vale
por dos.
Ostrzeżony – ocalony.
Jeden przezorny stoi za dwóch. (MP)
HONRA
367. Honra y provecho no caben
en un techo.
Gdzie się zysk rozpanoszy, uczciwość
z domu wypłoszy. (MP)
Honra y doblones no caben
en un saco.
I w największym worze zysk z uczciwością
zmieścić się nie może. (MP)
368. Quien a los suyos se parece,
honra merece.
Kto się chełpi przodków zasługami,
ten własny ród plami. (MP)
Quien con sus abuelos se honra,
consigo trae la deshonra.
HONRAR
369. Honra al bueno porque te honre,
y al malo porque no te deshonre.
Szanuj dobrego, by się uszanował,
a także złego, by nie oszkalował. (MP)
INJURIA
370. Aquel que dice injurias, cerca
está de perdonar.
Kto głośno krzyczy, wkrótce wybaczy.
(MP)
Kto często przeklina, szybko
zapomina. (PS)
JOROBADO
371. Ningún jorobado ve su joroba.
Garbaty swego garbu nie widzi. (PS)
JUEGO
372. Afortunado en el juego,
desgraciado en amores.
Kto ma szczęście w kartach, nie ma
szczęścia w miłości.
JUGAR
373. Bien juega quien mira.
Najlepszy z graczy – ten, kto się
patrzy. (MP)
79
374. Quien ha jugado, jugará.
Quien hizo, hará.
Kto grał, grać będzie.
Zrobił raz, zrobi dwa.
375. Quien no juega, es el que gana.
Ten wygrywa, kto nie grywa. (PS)
LOCO
376. Cada loco con su tema.
Każdy ma swojego bzika.
Każdy ma mola, co go szmola.
Każdy ma swojego mola, co go gryzie.
377. Más vale el loco en su casa
que el cuerdo en la ajena.
Wydatniejszy głupiec w swoim
domu, niż mądry po kryjomu.
378. Mucho pide el loco, mas loco
es el que lo da.
Głupi daje, mądry bierze.
Głupi bierze, mądry daje.
Głupi, kto za wiele prosi; jeszcze
głupszy, kto go znosi. (MP)
379. Obrar mucho y hablar poco;
que lo demás es de loco.
Szybkie działanie, gęba zamknięta;
głupi, kto o tym nie pamięta. (MP)
LOCURA
380. Quien enferma de locura, tarde
o nunca cura.
La locura, no tiene cura; y si la tiene,
poco ledura.
Komu się popsuło w głowie, ten na
dobre stracił zdrowie. (MP)
LLAGA
381. Llaga ajena no me quita la cena.
Jak komu doskwiera wrzód, to nie
powód, bym ja chudł. (MP)
Jak kto drugi ma mdłości, to nie
powód, bym ja pościł. (MP)
MENTE
382. Mente sana en cuerpo sano.
W zdrowym ciele zdrowy duch.
MENTIR
383. Mentir, mas no tanto que
el diablo parezca santo.
Znaj w łgarstwie miarę, nie strój
diabła w tiarę. (MP)
80
384. Quien no miente, no viene
de buena gente.
Począwszy od Adama, to każdy
człowiek kłama.
385. Quien siempre me miente,
nunca me engaña.
Kłamcy nie wierzą, choć prawdę
gada.
Parę razy mnie okłamiesz, więcej
nie oszukasz. (PS)
MENTIRA
386. La mentira es corta de pies.
Kłamstwo ma krótkie nogi.
La mentira no tiene pies.
La mentira presto es vencida.
Más rápido se coge a un mentiroso
que a un cojo.
MENTIROSO
387. Al mentiroso, cuando dice
la verdad, no le dan autoridad.
Kłamcy nie wierzą, choć prawdę
gada.
Quien en mentira es cogido, aunque
diga verdad no es creído.
388. Antes se coge a un mentiroso
que a un cojo.
Kłamstwo ma krótkie nogi.
389. El mentiroso ha de ser
memorioso.
Kłamcy ponad wszystko dobrej
pamięci i dowcipu bystrego potrzeba.
El mentir pide memoria.
MIEDO
390. El miedo guarda la viña.
Kara na jednego, strach dla
wszystkich.
Strach jest najlepszym dozorcą. (MP)
NATURALEZA
391. Lo que la naturaleza da,
nadie lo borrará.
Lo que se por natura, hasta
la sepultura dura.
Natury nie można oszukać.
81
NOMBRE
392. Murió el conde, mas no
su nombre.
Panu się zmarło, imię się nie zatarło.
(MP)
El nombre sigue al hombre.
Podług imienia ludzi się ocenia. (MP)
Tanto vale el hombre cuanto vale
su nombre.
393. Más vale buen nombre que
muchas riquezas.
Dobre imię więcej warte niż
bogactwo.
Más vale buena fama que dorada
cama.
OCIOSIDAD
394. La ociosidad es madre
de los vicios / de la mala ventura.
La carne ociosa siempre es injuriosa.
Próżnowanie początkiem
wszystkiego złego / wszystkich
grzechów.
ODIO
395. Males son los odios que
se visten por la cabeza. /mujeres
y curas/
Biada, gdy suknia złością podbita,
mniejsza czy kapłan to, czy kobita.
(MP)
Strzeż się nienawiści tych, którzy szaty
przez głowę przywdziewają. (MS)
396. Quien siembra odio,
recoge venganza.
Kto sieje wiatr, zbiera burzę.
Siałeś nienawiści ziarno, zbieraj teraz
zemstę czarną. (MP)
Kto sieje ziarna nienawiści, wnet
zbiera plony zawiści. (MS)
OSADO
397. A los osados favorece la fortuna.
Do odważnych świat należy.
Al hombre osado la fortuna le da
la mano.
Śmiałym szczęście sprzyja.
PACIENCIA
398. Paciencia es paz y ciencia.
Do cierpliwości przez pokój mądrości.
(MP)
82
PEREZA
399. La pereza es llave de la pobreza.
Viaja la pereza con tal lentitud,
que la alcanza la pobreza con gran
prontitud.
400. Pereza no lava la cabeza,
y si la lava, no la peina.
Kto pracuje, ten żyje, kto próżnuje,
ten gnije.
Kto pracuje za młodu, nie dozna
na starość głodu.
Nie myją czupryny lenie, a jeśli myją,
to nie tkną grzebieniem. (MP)
PERFECTO
401. Nadie es perfecto.
Nikt nie jest doskonały.
PERSEVERANCIA
402. La perseverancia todo
lo alcanza.
Cierpliwością i pracą ludzie się bogacą.
Wytrwały doczeka chwały. (MP)
PILLO
403. A pillo, pillo y medio.
Trafiła kosa na kamień.
Na kawał drania – cały drań. (MP)
PRESUNCIÓN
404. Aún no ha salido del cascarón
y ya tiene presunción.
Presumir y no volar es mascar
sin comer.
Mędrsze jajko niż kokosz.
Mądrzejsze jajko od kury.
PRUDENCIA
405. La prudencia es madre
de la ciencia.
Nie ma mądrości bez ostrożności.
(MP)
TONTO
406. A cada día que amanece,
el número de los tontos crece.
Każdy dzień, co świta, nowych
głupków wita. (MP)
No hay ningún necio que no
encuentre su compañero.
407. El que tonto va a la guerra,
tonto viene de ella.
Jak durny na wojnę ruszył, tak durny
do domu wrócił. (MP)
408. Mal de muchos, consuelo de
tontos.
83
Cudze nieszczęście – ludzki śmiech.
Nieszczęście nie zna żadnej litości.
Nie ciesz się, bratku, z cudzego
przypadku.
Głupków pociecha, że i mądrzy mają
pecha. (MP)
Głupi się radują, że inni też biedują. (FŚ)
409. Quien tonto nace, tonto se yace.
Głupi rozumu nie kupi.
Co głupiemu po rozumie, kiedy go
użyć nie umie.
Kto się głupim urodzi, takim ze świata
schodzi. (FŚ)
VARÓN
410. A buen varón tierras ajenas
su patria son.
Kto prawy w ojczyźnie, prawy na
obczyźnie. (MP)
Prawemu mężczyźnie dobrze i na
obczyźnie. (FŚ)
VENGANZA
411. La venganza tarda, pero llega.
Zemsta i na chromym koniu dojedzie.
Pomyśl o zemście, to wnet szatan
broń podsunie.
412. Venganza de catalanes, ni a mis
enemigos alcance.
Najgorszym wrogom za przeciwnika
nie życz mściwego Katalończyka. (MP)
VERDAD
413. La verdad es amarga
(y la mentira, dulce).
Prawda jest gorzka.
414. Por decir la verdad
te perseguirán.
Prawdę mówić, a nie obrazić, trudno.
Boca de verdades, cien enemistades.
Prawda w oczy kole.
Prawda w oczy kole.
Prawda nie głaszcze.
Prawdę każdy chwali, ale nie każdy
chętnie jej wysłucha.
84
VERGÜENZA
415. La vergüenza para nada sirve
y para todo estorba.
Lepiej się krótko zawstydzić, niż
długo żałować.
Wstyd nie dym, w oczy nie gryzie.
Wstyd na stronę.
Niewiele wstyd pomoże, wiele popsuć
może. (MP)
VICIO
416. Contra el vicio de pedir,
la virtud de no dar.
Na nałóg wyłudzania – cnota
niedawania. (MP)
Tam, gdzie prośba nałogowa, wielką
cnotą jest odmowa. (MP)
417. Hombre sin vicio ninguno,
escondido tiene alguno.
Nie ma człowieka bez przywar, choć
niejeden dobrze je skrywa. (MP)
418. O grande o chico, cada cual
tiene su vicio.
I młody i stary ma swoje przywary.
(MS)
419. Tras el vicio viene el fornicio.
Gdzie rozkosze panują, tam się cnota
ostać nie może.
Od nałogów i nieróbstwa krok do rui
i porubstwa. (MP)
VIRTUD
420. Ni da virtud la pobreza, ni
la quita la riqueza.
Lepsza cnota w błocie niż niecnota
w złocie. (Mikołaj Rej)
Cnota tam za błoto, gdzie ma wagę
złoto.
Lepsza cnota niż wór złota.
421. Virtud es nobleza; y todo
lo demás, simpleza.
Cnota skarb wieczny, cnota klejnot
drogi. (Jan Kochanowski)
La virtud vale por sí sola lo que
la sangre no vale.
Tam szlachectwo, gdzie cnota,
wszystko inne – głupota. (MP)
IV. DEL ASNO A LA ZORRA.
BUEN Y MAL EJEMPLO DE LOS ANIMALES
OD OSŁA DO LISICY.
NA PRZYKŁADZIE ZWIERZĄT
ABEJA
422. No pica la abeja a quien
en su paz la deja.
Zwierzę niesrogie, kiedy nie ma
krzywdy.
Jużci pszczoła nie ukłuje tego, co jej
trud szanuje. (MP)
ÁGUILA
423. El águila no caza moscas.
Nie dba orzeł o muchy.
424. De águila no nace paloma.
Orzeł gołębia mdłego nie urodzi.
Nie urodzi sowa sokoła.
ARAÑA
425. Araña por la mañana,
señal mala; si al mediodía, alegría.
Pająk to: rano złość, w południe gość,
wieczorem szczęście.
Błogosławiony dom, gdzie pająki są.
426. Araña, ¿quién te arañó?
Otra araña como yo.
Kto cię, pająku, omotał? Inny pająk
niecnota. (MP)
Pająku, czemu się jąkasz?
Bo się przeląkłem pająka. (MP)
427. La tela de araña al ratón suelta
y a la mosca apaña.
Nic myszy pajęcze sieci, lecz mucha
z nich nie wyleci. (MP)
Taka natura pajęczej sieci, że muchę
zatrzyma, a mysz przez nią przeleci. (PS)
86
Del asno a la zorra. Buen y mal ejemplo de los animales
ASNO
428. Amor de asno, coz y bocado.
Ośle względy – kopniak i zęby. (PS)
429. Asno de muchos, lobos
(se) lo comen.
Dwóch panów koń zawsze chudy.
430. Cuando el asno puede, la burra
no quiere.
Raz wstąpiła w osła siła, lecz oślica
odmówiła. (MP)
431. Dijo el asno al mulo: arre allá,
orejudo.
Osioł się do muła zwraca: wio,
kłapouchy, tam czeka praca. (MP)
432. El asno y la mujer, a palos
se han de vencer.
Osłu i kobiecie, kijem po grzbiecie. (PS)
Wśród serdecznych przyjaciół psy
zająca zjadły. (Ignacy Krasicki)
La burra / mula y la mujer, apaleadas
quieren ser.
433. No se hizo la miel para la boca
del asno.
Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota
szperka / nie dla prosiąt miód.
Niech osieł je plewy, a da lutni spokój.
434. Tal sabe el asno qué cosa
es melcocha.
Zna się jak kura / świnia na pieprzu.
AVE
435. Una ave sola, ni bien canta
ni bien llora.
Un alma sola, ni canta ni llora.
Lepiej nędznemu niż samemu.
Ptaszyna, co nie kocha, kiepsko
śpiewa, marnie szlocha. (MP)
AVISPA
436. Parece hormiga y es avispa.
Myślisz: mrówka pracowita, a to osa
jadowita. (MP)
BESTIA
437. A la bestia cargada,
la sobrecarga la mata.
El asno sufre la carga, pero
no la sobrecarga.
I koń ponad siły nie skoczy.
Wymagaj z umiarem, bo ci osioł
padnie pod zbytnim ciężarem. (MP)
Od osła do lisicy. Na przykładzie zwierząt
438. Quien a las bestias hace mal,
es bestia cabal.
87
Kto bydlęcia nie szanuje, ten sam
siebie oszukuje.
Kto bydlątkom czyni krzywdę, ten
pierwszy bydlę. (PS)
439. Bestia sin cebada, nunca buena
cabalgada.
Nie dasz koniom siana, podróż
nieudana. (MP)
Jak koń żyje w biedzie, daleko
nie zajedziesz. (MP)
BUEY
440. A buey viejo, cencerro nuevo.
Podjezdka nie uczyni dzielnym
koniem bogate siodło.
Nowy bat staremu wołu nie przywróci
wigoru. (MP)
441. Al buey por el cuerno
y al hombre por el verbo.
Człowieka bierz za słowo, a wołu
za rogi. (PS)
Al hombre por la palabra y al buey
por el cuerno.
442. ¿Adónde irá el buey que
no are… sino al matadero?
Na rzeź cię, byśku, chowają, przeto
dobry obrok dają.
Woła do rzeźnika, a krowę do byka.
Myślał indyk o niedzieli, a w sobotę
łeb ucięli.
443. El buey suelto, bien se lame.
Byk swobodny – byk wesoły!
(Zofia Szleyen)27
444. Buey viejo, surco derecho.
Stary wół nie psuje bruzdy.
445. Habló el buey y dijo: mu.
Wół ma długi ozor, a gadać nie może.
Przemówił raz wół i powiedział „mu”.
(PS)
Z romancy De la gentil dama y el rústico pastor.
27
88
446. Más caga un buey que cien
golondrinas.
Większe jedno gówno wołu, niż stu
jaskółek pospołu. (MP)
447. Tira el buey, tira la vaca;
más puede el buey que la vaca.
Jeden stary wół więcej zdoła niż
dziesięć młodych kozłów.
Ciągnie wół, ciągnie krowa; ale krowa
wie, że wół silniej prze. (PS)
BURRO / BORRICO
448. A burro / caballo muerto,
la cebada al rabo.
Po śmierci kadzą, a za życia jeść
nie dadzą.
Padł mi osioł z głodu, tom mu owsa
dał do żłobu. (MP)
449. Al burro viejo no se le cambia
el pesebre.
Starego psa nowych sztuczek
nie nauczysz.
Nie przesadza się starych drzew.
450. Más vale cagajón de borrico que
bendición de obispo.
Błogosławieństwo biskupa mniej waży
niż ośla kupa. (MP)
Wolę to, co osioł strawił, niż – by
biskup błogosławił. (PS)
451. Más vale un burro sano que
un sabio muerto.
Más vale burro viejo que doctor
muerto.
452. Quien burro nace, burro muere.
Lepszy żywy pies od zdechłego lwa.
Lepszy krzepki osioł niż martwy
filozof. (MP)
Z osła koń nie będzie.
Poznać osła nawet pod lwią skórą.
CABALLO
453. A caballero nuevo, caballo viejo.
Ugłaskanego i ujeżdżonego konia
lada kto dosiędzie.
Dla jeźdźca młodego trzeba konia
starego. (MP)
454. A caballo nuevo, jinete viejo.
Młodego konia stary jeździec ujeździ.
455. A caballo regalado no le mires
el dentado.
89
Darowanemu koniowi nie patrzą /
nie zagląda się w zęby.
A caballo dado no le mires el diente.
456. Al caballo, con la rienda,
y la mujer, con la espuela.
By cię koń słuchał, wystarczą wodze,
lecz przy kobietach zaufaj ostrodze. (MP)
457. Caballo que vuela no quiere
espuela.
Konia rączego chłostać nie trzeba.
458. El caballo y la mujer, al ojo
se han de tener.
Koniowi i kobiecie nigdy nie wierz.
459. El que quiere caballo sin tacha,
ése se anda a pata.
Kto szuka wierzchowca bez wady,
ten chadza pieszo.
Quien quiere bestia sin tacha,
a pies se anda.
460. Freno dorado, no mejora
el caballo.
Dali złotą uprząż szkapie, a ta dalej
ledwie człapie. (MP)
Złoty zaprzęg nie pomoże, gdy chabetę
masz, nieboże. (PS)
461. No hay caballo por bueno que
sea que no tropiece.
Koń ma cztery nogi, a potknie się.
462. No todos los que llevan espuelas
tienen caballo.
Co z uzdeczki, kiedy szkapy nie ma?
Koń ma cztery kopyta, a się potknie.
Ostroga u buta dzwoni, ale gdzie się
podział konik? (MP)
Na co ci ostrogi, gdy masz bose nogi?
(PS)
CABRA / CABRITO / CABRÓN
463. El hijo de la cabra, cabrito
ha de ser.
La hija de la cabra, ¿qué ha de ser
sino cabrita?
Zawsze poznać źrebca po kobyle.
90
464. La cabra (siempre) tira al monte.
Natura ciągnie wilka do lasu.
465. Piensa el cabrón que todos son
de su condición.
Myśli jeleń, że wszyscy rogi nosić
muszą. (AS)
Myśli sobie cap brodaty, że na świecie
same capy. (MP)
466. Tienen los que pobres son
la desgracia del cabrito: o morir
cuando chiquito o llegar a ser cabrón.
U biedaka dola taka: ten cielęciem umarł
już, ów jak rogacz żył i tchórz. (MP)
Dola jednaka koziołka i biedaka: zginąć
nim dorośnie lub wieść żywot capa. (MP)
CAN
467. De hombre que no habla
y de can que no ladra.
Ten pies gorszy, co milczkiem kąsa.
468. Por dinero baila el can y por
pan, si se lo dan.
Pies za darmo nie szczeka.
Menea la cola el can, no por ti,
sino por el pan.
I pies ogonem nie kiwnie, jak mu
chleba nie dasz.
¿Quieres que te siga el can? Dale pan.
Za pieniądze i bernardyn kozaka
tańcuje.
469. Quien bien quiere a Beltrán,
quiere bien a su can.
Kto mię miłuje, i pieska mego
szanuje.
Quien bien quiere a Pedro, no hace
mal a su perro.
Kto pana kocha, ten i psa jego
głaszcze.
CARACOL
470. Caracol, caracol, saca
los cuernos al sol.
Ślimak, ślimak, pokaż rogi, dam ci
sera na pierogi.
471. Cuando llueve y hace sol,
sale de paseo el caracol.
Kiedy pada, słońce świeci, ślimaki
zbierają dzieci. (FŚ)
Agua y sol, tiempo de caracol.
472. El caracol, arrastrando,
a la cumbre va llegando.
Choć w ślimaczym tempie, ale się
ślimak na każdy szczyt wespnie. (MP)
Dojdzie ślimak na szczyty czołganiem
się pracowitym. (PS)
91
CERDO
473. A cada cerdo / puerco le llega
su San Martín.
Nie do prosiąt świni, kiedy ją
smalą.
Na Świętego Marcina najlepsza
gęsina.
Przyszła kryska na Matyska.
Pamiętajcie, świnie, o świętym
Marcinie. (MP)
474. El cerdo no sueña con rosas,
sino con bellotas.
Nie dla psa kiełbasa, nie dla prosiąt
miód.
Para cerdos, buenas son bellotas.
Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota
szperka.
Żołędzie woli prosię, a róże ma
w nosie. (PS)
475. No echéis margaritas a los
cerdos.
Rzucać perły przed wieprze28.
COCHINO
476. Cochino que mucho gruñe,
su fin presume.
Prosiak, co głośno kwiczy, swoje
ostatnie dni liczy. (MP)
Puerco flaco gruñe todo el año.
Świnia pomrukuje, bo swój koniec
czuje. (PS)
COCODRILO
477. Llorar lágrimas de cocodrilo.
Wylewać / ronić krokodyle łzy.
CONEJO
478. Dos por el conejo pelean, y llega
un tercero y se lo lleva.
Gdzie dwóch się bije / kłóci, tam
trzeci korzysta.
Dwóch o królika wdało się w spór,
przyszedł trzeci, buch go w wór. (MP)
Parafraza słów Chrystusa z Ewangelii według św. Mateusza: „Nie miećcie pereł waszych przed
wieprze” (Mt 7, 6).
28
92
479. El conejo ido, el consejo venido.
Próżna rada po szkodzie.
Después del conejo, viene el consejo.
Mądry Polak po szkodzie.
Szukaj wiatru w polu.
Nim się dogadali, przepadł królik
w dali. (MP)
Gdy zając już w lesie, rozum radę
przyniesie. (PS)
480. Se han matado de esta manera:
el conejo donde servía, y la liebre
donde amanece el día.
Królika tam zabili, gdzie pokornie
służył; zająca ustrzelili, gdy się
z chaszczy wynurzył. (PS)
CORDERO
481. Cuando el cordero nace,
un ducado vale.
Jagnię na świat przyszło, dukata
przyniosło. (PS)
482. La oveja mansa, cada cordero
la mama.
Pokorne cielę dwie matki ssie
(a harde ani jednej).
Corderillo manso, la mama
a su madre y a otras cuatro ajenas.
CUERVO
483. Cría cuervos y te sacarán
los ojos.
Odegrzej żmiję, potem cię ugryzie.
Wyhodować żmiję na własnym łonie
/ na własnej piersi.
Hoduj, człeku, kruki, któryś ci oczy
wyłupi. (MP)
484. De mal cuervo, mal huevo.
Złe kruki, złe jaja.
Z kruka łabędź, drozd z kawki
nie wychodzi.
CUQUILLO
485. Cantó el cuquillo, y descubrió
su nido.
Oj, nie kukaj, kukułeczko, bo odkryją
twe gniazdeczko. (MP)
93
ERIZO
486. Al erizo, Dios lo hizo.
Jeż stworzenie Boże też. (MP)
Cuando Dios dio púas al erizo, bien
supo lo que hizo.
GALGO
487. Al mejor galgo se le escapa
una liebre.
Czasem zając śmiga chyżej niż
najszybszy wyżeł. (MP)
488. “Algo es algo”, dijo al ver
el hueso el galgo.
„Niźli nic, lepsze coś” – warknął chart,
gdy ujrzał kość. (PS)
489. Cuando salta la liebre, no hay
galgo cojo.
Niech trop zająca chart złapie,
zapomni o kulawej łapie. (MP)
GALLINA
490. Acostarse con las gallinas
y levantarse con los gallos.
Chodzi spać z kurami, wstaje
z kogutami. (MP)
491. Cuando meen las gallinas.
Na święty nigdy.
Prędzej mi kaktus na dłoni wyrośnie.
492. Estar / Sentirse como gallina
en corral ajeno.
Błąka się jak kurka z cudzego
podwórka. (MP)
Na cudzym podwórku i kura marnie
grzebie. (PS)
493. Gallina ponedora y mujer
silenciosa, valen cualquier cosa.
Dobra nioska, cicha żona –
nieoceniona. (MP)
494. Gallina que mucho canta, pocos
huevos pone.
Kura, która dużo gdacze, mało jajek
znosi.
495. Gallina que no pone y mujer
que no pare, para el labrador poco
vale.
Na cóż gospodarzowi kokosz, co się
nie niesie, i baba, co synów nie rodzi?
(MP)
496. Grano a grano hincha la gallina
el papo.
Tu nasionko, tam ziarenko, pęcznieje
kurze gardełko. (MP)
94
497. La gallina de mi vecina más
huevos pone que la mía / más gorda
está que la mía.
La cabra de mi vecina más leche
da que no la mía.
498. Matar la gallina de los huevos
de oro.
Kura sąsiada jest zawsze tłustsza niż
własna gęś.
Krowa skradziona ma wielkie wymię.
Zdechła kurka, co złote jajka niosła.
Umarła kokosz, która złote jajka niosła.
Zarżnąć kurę, która złote jajka nosi.
499. No hay que contar con el huevo
antes de poner la gallina.
Niedźwiedź w lesie, a skórę jego
sprzedają.
500. Una gallina ciega, halla a veces
un grano de trigo.
I ślepej kurze trafi się ziarnko.
501. Unos crían las gallinas, y otros
se comen los pollos.
Jeden krowę za rogi trzyma, drugi
ją doi.
Uno levanta la caza, y otro la caza.
Jedni kury hodują, inni kurczaki
smakują. (FŚ)
GALLINA / GALLO
502. Triste está la casa donde
la gallina canta y el gallo calla.
Źle w tym domu się dzieje, gdzie
kogut milczy, a kura pieje.
Gdzie kura gdacze, tam kogut milczy.
GALLO
503. A quien no sirva para gallo,
capallo29.
Nie spisuje się w kurniku, to oskubać
i po krzyku. (MP)
504. Cada gallo canta en su muladar.
Każdy kogut na swych śmieciach
śmielszy.
505. Gallo cantor, acaba en el asador.
Koguta, co najgłośniej pieje, kucharz
na rożen pierwej nadzieje. (MP)
506. Gallo que no canta, algo tiene
en la garganta.
Nie piał kogut kukuryku, widać coś
mu tkwi w przełyku. (MP)
Capallo: caparlo (castrar).
29
507. No cantan bien dos gallos
en un gallinero.
95
Dwa koguty na jednych zniosą się /
nie zgodzą się śmieciach.
Dos gallos en un gallinero, el uno
es rey y el otro es siervo.
508. Un buen gallo siempre está flaco.
Dobry kogut zawsze chudy.
GATO / GATA
509. A gato viejo, rata tierna.
Rozkochał się jak kot w myszce.
A zorra vieja, gallina tierna.
Kocurowi staremu świeżej myszki
trzeba. (PS)
510. Al gato, por ser ladrón,
¡no le eches de la mansión!
Nie wyganiaj kota, choć hultaj
i niecnota. (PS)
Gato que no caza, ¿para qué
lo tenemos en casa?
511. Buen amigo el gato, sino que
araña.
Regala a la gata, y saltarte
ha a la cara.
Liże jak kot, a drze jak wilk.
Dobry przyjaciel kot bury, gdyby nie
te pazury. (PS)
El can que mucho lame, saca sangre.
512. Cuando el gato no está en casa,
los ratones bailan.
Myszy harcują, gdy kota nie czują.
Muérense los gatos, regoncíjanse
los ratones.
Holgad, gallinas, que el gato está
en vendimias.
513. Dar gato por liebre, no solo
en las ventas suele verse.
Nie kupuj kota w worku.
Véndese el gato por liebre, con
su pebre.
Oto pieczony zając, rzekł karczmarz,
kota podając. (MP)
514. De noche, todos los gatos son
pardos.
En lo oscuro, to es uno.
Sprzedawać kota w worku.
W nocy wszystkie koty są czarne.
96
515. El gato no tiene amo.
Koty chodzą własnymi drogami.
Kot nie wie, co to pan. (PS)
516. Gato con guantes no caza
ratones.
Nie każdy kot łowny.
Gato maullador, nunca buen cazador.
Nie złowi kot myszki, gdy ma
rękawiczki. (PS)
517. Gato escaldado de agua fría
huye.
Pies nie wraca, gdzie mu raz dobrze
skórę obito.
518. Hasta los gatos quieren zapatos.
Kocie łapki w aksamitnych
trzewiczkach.
Hasta los escarabajos tienen tos.
519. La hija de la gata, ratones mata.
Rad by kot w butach chodził. (PS)
Kociak to młoda kotka; co zrobi,
jak mysz napotka? (MP)
GOLONDRINA
520. Una golondrina no hace verano.
Jedna jaskółka wiosny nie czyni.
Una lluvia no hace invierno.
GORRIÓN
521. Dos gorriones en una espiga
hacen mala miga / no hacen miga.
Na jednym kłosie dwa wróbelki siedzą;
pewnie, biedaki, sobie nie podjedzą. (MP)
Dos pardales en una espiga, nunca
liga.
Jeden kłos, dwa wróbelki – bankiet
je czeka niewielki. (MP)
GUSANO
522. Lo que han de comer gusanos,
que lo disfruten cristianos.
Niech się glistom nie dostanie, co
mogą zjeść chrześcijanie. (MP)
Nim się robakom ta strawa dostanie,
niech się pokrzepią nią chrześcijanie.
(MP)
HORMIGA
523. Cada hormiga tiene su ira.
I mucha ma żółć w sobie.
I biedna mucha ukąsi / broni się.
I mrówkę może krew zalać. (AS)
97
524. Del mal de asno se queja
la hormiga.
Skarży się mrówka, że osła boli
główka. (PS)
525. Imita a la hormiga, si quieres
vivir sin fatiga.
Tylko mrówczą pracą ludzie się
bogacą. (PS)
No hay mejor doctrina que
la de la hormiga.
LECHÓN
526. Quien nace lechón, muere
cochino.
Kto się prosiątkiem urodzi, świnią
ze świata schodzi. (PS)
LEÓN
527. Cuando el león muere,
se le mean encima las liebres.
Zdechłego lwa i zające się nie boją.
Zdechłemu lwu łacno włosy
z brody skubać.
I zajączek śmiały, gdy lew w klatce.
528. Está hecho un león.
Lew w niego wstąpił.
Se volvió un león.
Kipi ze złości.
529. No es tan bravo / tan fiero
el león como lo pintan.
Nie taki lew srogi, jak go malują.
530. Por las uñas se conoce el león.
Lwa z pazura poznać.
LIEBRE
531. A muchos perros, liebre
muerta.
Wśród serdecznych przyjaciół
psy zająca zjadły. (Ignacy Krasicki)
532. Coger liebres tocando el tambor,
a ningún loco se le ocurrió.
Choćbyś myśli miał gorące, nie chodź
z bębnem na zające. (PS)
533. La liebre es una centella,
pero el galgo corre más que ella.
Biada zającowi, na którym się
młode charty zaprawiają.
Mucho corre la liebre, pero más
el galgo, pues la prende.
Zając mknie błyskawicą, szybciej
charty, co go chwycą. (MP)
A la larga, el galgo a la liebre mata.
98
534. Quien sigue dos liebres, ambas
pierde.
Kto dwa zające goni, żadnego
nie chwyci / pochwyci.
Quien dos liebres sigue, tal vez caza
una, y muchas veces ninguna.
LOBO
535. Cuando un lobo come otro,
no hay que comer en el soto.
Już to głód, gdy wilk wilka kąsa.
536. El hambre echa al lobo
del monte.
Głód wygoni wilka z lasu.
537. El lobo está en la conseja.
O wilku mówią, a wilk przed
drzwiami.
Już to źle, gdy wilk wilka źrze.
Głodny jak wilk.
O wilku mowa, a wilk tuż tuż.
538. Estar en la boca del lobo.
Być w lwiej paszczy.
539. Lo que la loba hace, al lobo
le place.
Co czyni wilczyca, to wilka zachwyca.
(PS)
540. Lobo a lobo no se muerden.
Wilk wilka nie kąsa, gdy krzywdy
od niego nie ma.
Un lobo a otro no se muerden;
un hombre a otro, mil veces.
Pies psa nie zje.
Nunca el perro muerde a la perra.
Nie ugryzie wilk wilka; człowiek
człowieka – co chwilka. (PS)
541. Muda el lobo los dientes,
y no las mientes.
Wilk niech jak wilk żyje, w lisią skórę
się nie skryje.
Jako wilka, tak i ptaka natura ciągnie
do lasu.
Trudno z wilka uczynić barana.
Trudno wilkiem orać.
542. “Palabra”, dijo el lobo a la cabra.
Mów wilkowi pacierz, a wilk woli
kozią macierz.
Nie żąda owca od wilka ratunku.
Nie wierz wilkowi, choć zabity.
99
543. Quien con lobos anda, a aullar
se enseña / al año aúlla.
Kto chce z wilkami przestawać,
musi wyć jak one.
544. Son lobos de la misma camada.
Jeden drugiego wart, taki sam z piekła
czart. (PS)
MOCHUELO
545. Cada mochuelo a su olivo.
Być na własnych śmieciach.
Jak sobie pójdźka dziuplę znajdzie,
to gdzie indziej nie pójdzie. (MP)
MONO
546. Aunque la mona se vista
de seda, mona se queda.
Małpa zawsze będzie małpą, choćby
i w jedwabiu.
Choć jedwabie ubranie, małpa małpą
zostanie. (MP)
547. Todos se ríen del mono,
y él de todos.
Kto lusterko małpom daje, sam się
taką małpą staje.
Każdy się śmieje, jak małpę widzi,
a ta ze wszystkich sobie szydzi. (MP)
MOSCA
548. A la olla que hierve ninguna
mosca se atreve.
Póki się zupa na ogniu warzy, mucha
się do niej zbliżyć nie odważy. (MP)
549. Aramos, dijo la mosca al buey.
Uczepiło się gówno okrętu i mówi:
płyniemy.
Rzekł giez do wołu: zaorzmy pospołu.
(MP)
550. En boca cerrada no entran
moscas.
W zamkniętą gębę mucha nie wleci.
(MP)
Kto nie strzępi języka, much się
nie nałyka. (MP)
551. Más moscas se cogen con miel
que con hiel / vinagre.
Łatwiej ściągniesz muchy do miodu
niż do octu.
100
552. Por si las moscas (vuelan).
Na wszelki wypadek.
Jak by się muchy zwiedziały (toby
używanie miały). (MP)
553. Si matas una mosca en marzo,
no tendrás que matar mil en mayo.
Zabij muchę zbudzoną marcowym
słońcem, nie będziesz w maju walczył
z tysiącem. (MP)
MOSQUITO
554. Zumbido de mosquito, música
del violín chiquito.
Komarów bzykanie brzmi jak tycich
skrzypek granie. (MP)
MULA
555. De la mula que hace “hin”,
y de una hija que habla latín, libera
nos Domine.
Od krnąbrnej mulicy, od baby
łacinnicy, libera nos Domine. (MP)
556. No hay mula sin tacha alguna.
Nic nie jest bez ale.
557. O en la oreja o en el rabo,
la mula parece asno.
Słoma mu z butów wyłazi.
Czy to z tyłu, czy to z przodu, znać,
że muł z oślego rodu. (MP)
Choćbyś ogon spuścił, zdradzą cię
uszyska: gdyś muł, to ci osła
kompanija bliska. (PS)
Czy oślica, czy mulica, nie pasuje jej
spódnica. (PS)
OVEJA / OVEJILLA
558. Cada oveja con su pareja.
Nie zda się baran kozie i kaczka
nie chce kruka.
Lgnie swój do swojego.
Dobrali się w korcu maku.
Każde zwierzę parę sobie dobierze. (MP)
559. La oveja que ha de ser del lobo,
es fuerza que lo sea.
Piel de oveja, carne de lobo.
Losu koniem nie przeskoczysz.
Jak którą owcę wilk ma zjeść, to ją zje
i cześć. (MP)
101
560. Loca es la oveja que al lobo
se confiesa.
Nie żąda owca od wilka ratunku.
561. Oveja que bala, bocado (que)
pierde.
Kto dużo gada, robi mało.
562. Ovejas bobas, por dó va una,
van todas.
Jak jedna krowa ogon podniesie,
to wszystkie za nią.
Donde una cabra va, allá quieren
ir todas.
Pędzą owce głupie choćby w przepaść,
byle w kupie. (MP)
563. Por Nadal, toda oveja
a su corral30.
Na Boże Narodzenie do domu wraca
każde stworzenie. (PS)
564. Quien tiene ovejas, tiene
un tesoro, comen hierbas
y cagan oro.
Kto ma owce, skarb posiada: owca
sieje złotem, chociaż trawę zjada. (PS)
565. Si el pastor duerme, la ovejilla
se pierde.
Błąkają się jak owce bez pasterza.
Owieczka beczała, a stado się pasło,
teraz by jeść chciała, ale słońce zgasło.
(MP)
Owce dostatek dają: gryzą trawę,
złotem srają. (PS)
Gdzie owce giną, tam powinien
i pasterz.
Gdy zaśnie pasterz, owieczki się
pogubią. (PS)
566. Una oveja mala, el rebaño
entero daña.
Jedna parszywa owca całe stado
zarazi.
Cabra roñosa, daña a otra.
PÁJARO / PAJARILLO / PAJARITO
567. A chico pajarillo, chico nidillo.
Małych ptaków małe gniazda.
568. A pájaro durmiente, tarde
le entra el cebo en el vientre.
Pieczone gołąbki nie wlecą same
do gąbki.
Zbudź się, ptaszku, bo muszka sama
nie wpadnie do brzuszka. (MP)
Przysłowie katalońskie, notowane już w XVI wieku. W oryginalnej wersji: Per Nadal, cada
ovella a son / al seu corral.
30
102
569. Al pajarillo, la lengua
le es cuchillo.
Śpiewaj, ptaszku, głos cię zdradzi,
na mój stół cię zaprowadzi. (MP)
Ptasie trele, gardło, nóż – i już. (PS)
570. Cada pajarito tiene su higadito.
I robak piśnie, gdy go przyciśnie.
571. El pájaro ya voló.
Ptaszek się wymknął.
I po ptakach.
572. En los nidos de antaño no hay
pájaros hogaño.
Co było, minęło / już nie wróci.
Próżno ptasząt wypatrywać
w niegdysiejszych gniazdach. (MP)
Gdzie onegdaj słowiki, dziś zeschłe
patyki. (MP)
573. Más vale pájaro en mano que
ciento / que buitre volando.
574. Matar dos pájaros de un tiro /
de una pedrada.
Upiec dwie pieczenie na jednym
ogniu / rożnie.
575. Pájaro de mal natío, el que
se ensucia en su nido.
Zły to ptak, co własne gniazdo
plugawi / kala31.
576. Pájaro viejo no entra en jaula.
Starego wróbla na plewy nie złapiesz
/ nie nabierzesz.
Za stary ze mnie / z niego wróbel
na takie plewy.
577. Poco a poco hace el pájaro
su nidillo.
Tutaj trawka, tam badylek, powoli
ptak gniazdko wije. (MP)
578. Por el canto se conoce al pájaro.
Znać ptaka po głosie / po pierzu.
Każdy ptak według nosa swego
śpiewa.
Jaki ptaszek, takie śpiewy.
Norwid wszak postawił swym rodakom aktualne do dziś pytanie: „Czy ten ptak kala gniazdo,
co je kala, czy ten, co mówić o tym nie pozwala?”.
31
579. Quien pájaro ha de tomar,
no ha de ojear.
103
Cichutko nastawiaj sieci, inaczej
ptaszek nie wleci. (PS)
Quien pájaros quiere cazar,
no ha de vocear.
PALOMO
580. No están los palomos para que
los atrapen las zorras.
Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota szperka.
Mam w gołębniku tłuste gołębie, lecz
wiedz, lisico, że nie dla ciebie. (MP)
PAPAGAYO
581. Hablar como un papagayo.
Pleść jak najęty.
Gadać ile wlezie.
Ale z ciebie pleciuga.
PATO
582. ¡Al agua, patos!
Dalej, do dzieła!
Kaczki, na wodę! (MP)
PERRO / PERRA / PERRITO
583. ¡A otro perro con ese hueso!
Za stary ze mnie wróbel na takie plewy.
Nie dla mnie ta kość, ja mam jadła
dość. (PS)
584. A toda hora el perro mea
y la mujer llora.
Na zawołanie pies nogę podniesie,
baba we łzach stanie. (MP)
Tak jest w każdej godzinie i nie będzie
inaczej, pies sikać potrzebuje,
niewiasta wybuchnąć płaczem. (PS)
585. Al cabo de un año, el perro
se parece a su amo.
Nie potrzeba czasu wiele, by pies był
jak właściciele. (MP)
586. Al perro flaco, todo son /
se le vuelven pulgas.
Złemu furmanowi i biczysko za długie.
Perro flaco todo es pulgas.
Złej tanecznicy i rąbek w spódnicy
zawadzi.
Chudego psa pchły najszybciej obsiądą.
(PS)
104
587. Cada perro tiene su garrote.
Kto chce psa uderzyć, kij zawsze
znajdzie.
588. El perro del hortelano, que
ni come ni deja comer.
Pies ogrodnika sam nie zje i innym
nie da.
El perro del hortelano ni come
las berzas ni las deja comer al amo /
al extraño.
Jak pies ogrodnika: sam nie zje
i komu nie da.
589. El perro y el niño, donde
les hacen cariño.
Pies tak jak dzieci – pogłaszcz go,
to przyleci. (PS)
590. Ládreme el perro,
y no me muerda.
Psie głosy nie idą pod niebiosy.
591. Mucho te quiero, perrito, pero
pan, poquito.
Bardzoś mi miły, pieseczku, ale chleba
– po troszeczku. (MP)
592. Muerto el perro, se acabó
la rabia.
Zdechły pies nie kąsa.
Perro muerto no muerde.
Pies na kości leży, sam nie je
i drugiemu nie da.
Psy szczekają, karawana jedzie
dalej.
Ząb wyrwany nie boli.
593. Perro huevero, aunque
le quemen el hocico, sigue comiendo
huevo.
Pies na jajka łasy nigdy się nie zmieni,
choćby zbierał pasy. (MP)
594. Perro ladrador, nunca buen
mordedor.
Pies, który szczeka, nie gryzie.
Perro que ladra no muerde.
Pies bojaźliwy więcej szczeka jak /
niż gryzie.
Perro que mucho ladra, poco
muerde; pero bien guarda.
Nie każdy kąsa, co wąsem trząsa.
595. Qué triste está la perra cuando
el perro le falta, pero más triste está
el perro cuando la perra es más alta.
Smutna suka, co próżno psa szuka,
smutniejszy pies, gdy zbyt rosła suka
jest. (MP)
596. Quien con perros se echa, con
pulgas se levanta.
105
Kto się kładzie z psami, ten wstaje
z pchłami.
Kto w psiej kompanii noc wita, pchły
go zbudzą nim dzień zaświta. (MP)
Na noc do psiego legowiska, to się,
bracie, rano iskaj. (MP)
PEZ
597. Como (el) pez en el agua.
Jak ryba w wodzie.
Ryba w wodzie nie utonie.
Ma się jak pączek w maśle.
598. El pez que busca el anzuelo,
busca su duelo.
Łap przynętę, rybko, to cię złapią
szybko. (MP)
599. Por la boca muere el pez.
Jest to cnota nad cnotami, trzymać
język za zębami.
El pez por su propia boca
se condena.
600. Quien quiere peces, que se moje
el culo.
Nie otwieraj, rybo, pyszczka,
nie połkniesz haczyka. (MP)
Jadłby kot ryby, ale nie chce ogona
moczyć.
PIOJO
601. Así se mete como piojo
en la costura.
Przykleił się jak wesz do koszuli.
Uczepił się jak rzep psiego ogona.
POLLO
602. Más quiero huevos hoy que
mañana pollos.
Wolę dziś jajko sadzone niż jutro
kurczę pieczone. (PS)
POTRO
603. Si quieres saber lo que vale
un potro, vende el tuyo y compra
otro.
Nie wiesz, jak cenić wierzchowca
swego, sprzedaj go komu, a kup
innego. (MP)
106
PUERCO
604. Al más ruin puerco, la mejor
bellota.
Najgłupszemu chłopu największe
kartofle się rodzą.
Najgorsze wieprze, gdzie koryto
najlepsze. (MP)
605. El vivir del puerco, corto
y bueno.
Oto żywot godny wieprza: pieprzy
wszystko, wszystko wpieprza. (PS)
PULGA
606. Hacer de una pulga un camello.
Robić z igły widły.
Ze wszech stron pchłę oglądał
i dopatrzył się wielbłąda. (MP)
RANA
607. Canta la rana y baila el sapo,
y tañe la vigüela32 el lagarto.
Kumkają żaby, tańczy ropucha,
jaszczurka żwawo w fujarkę dmucha.
(MP, PS)
608. Cuando la rana críe / tenga pelo.
Na święty nigdy.
Gdy się żabie włos zjeży… (MP)
RAPOSO
609. A raposo durmiente,
no le amanece la gallina en el vientre.
Al zorro durmiente, nunca le canta
el grillo en el vientre.
Woli liszka się wyspać niźli się
utrudzić? Z kurą w żołądku rano się
nie obudzi. (MP, PS)
Milszy sen liszce niż polowanie, to
przepadło śniadanie. (MP)
RATÓN
610. Acogí al ratón en mi agujero
y tornóse / volvióseme heredero.
Huéspedes vinieron y señores
se hicieron.
Vigüela: vihuela.
32
Raz myszy okaż dobre serce, już
zamiast myszy masz spadkobiercę.
(MP)
107
611. Los montes van a parir, nacerá
un ridículo ratón.
Góra mysz urodziła.
612. Más vale ser cabeza de ratón
que cola de león.
Lepiej mysią być głową niż u lwa
służyć za ogon.
613. Ratones, arriba, que no todo
lo blanco es harina.
Myszki, do dziury! Pod tą białą mąką
kryje się kot bury. (PS)
614. Tarde se arrepiente el rato33,
cuando le tiene en la boca el gato.
Gdy kota zęby poczujesz, próżno,
myszko, żałujesz. (PS)
TOREAR
615. No es lo mismo torear que ver
los toros desde la talanquera.
No es lo mismo decir “moros vienen”
que verlos venir.
Nie tak wygląda byk zza balustrady,
jak oddalony na ostrze szpady.
(MP)
Na odległość nie weźmiesz byka za
rogi. (AS)
616. Para torear y para casarse, hay
que arrimarse.
W małżeństwie i na corridzie nic
na odległość nie wyjdzie. (MP)
TORO
617. Ir a los toros y tomar el sol,
es la mejor vida para el español.
Corrida i plażowanie – o tym marzą
Hiszpanie. (MS)
618. Más cornadas /más que
los toros – PS/ dan mujeres.
Często byk ubodzie, lecz kobieta –
co dzień. (MP)
619. Pelean los toros, y mal para
las ranas.
Gdzie byki wojują, tam żabom źle. (MP)
620. Toros y fiestas, malo para
las bestias.
Walki byków, festyny – marny los dla
gadziny. (MP)
Rato: ratón.
33
108
621. Toro muerto, vaca es.
Tyle pożytku, co z byka: ani łoju,
ani mleka / ni mięsa, ni mleka.
Co zostało z byka? Kawał befsztyka. (MP)
Byk zabity, wołowina na stole. (PS)
622. Verse en los cuernos del toro.
Być w opałach.
Nie ma innej drogi niż przez bycze
rogi. (MP)
TRUCHA
623. Las truchas y las mentiras,
cuanto mayores, tanto mejores.
Jak zjeść pstrąga, to taaakiego, a jak
łgać, to na całego. (MP)
Truchas y mentiras, poco valen si son
chicas.
Chudy pstrąg, drobny łgarz – mało
wart. (MP)
VACA / VAQUILLA / VAQUITA
624. Cuando te den la vaquilla,
acude con la soguilla.
Po obietnicę trzeba na prędkim
koniu jechać.
Cuando te dieren el anillo, pon
el dedillo.
Kuj żelazo póki gorące.
625. La vaca bramadora, llama
al lobo que la coma.
Krowa, która dużo ryczy, mało
mleka daje.
Oveja que mucho bala, poco mama.
Jak krowa za dużo ryczy, przyjdzie
wilk i ją uciszy. (MP)
626. ¿Vaquita tenéis? Aquí
me quedo.
Co, krówkę chowacie? To zostanę
w waszej chacie. (MP)
Jak ci krówkę chce dać ktoś, postronek
przy sobie noś. (MP)
Macież jałóweczkę? Zabawię
troszeczkę. (MP)
VENADO
627. Porfía mata venado, que
no montero cansado.
Mata la caza el porfiado,
no el cazador cansado.
Kto na jelenia do boru, rzuca w chacie
wór zmęczenia, bierze w drogę wór
uporu. (MP)
Żeby jelenia ustrzelić w boru, mimo
zmęczenia, trzeba uporu. (MP)
109
YEGUA
628. La coz de la yegua no hace mal /
no lastima al potro.
Coces de yegua, amor es / amores
para el rocín.
Matka miła, choćby biła.
Lepiej, jak matka bije, niż macocha
głaszcze.
Nie krzywdzi klacz źrebaka, gdy mu
da kopniaka. (MP)
ZORRA
629. Buena zorra no come
las gallinas de la vecina.
Złodziej w swojej wsi nie kradnie.
El lobo dó mane, daño no hace.
Cwana liszka u sąsiada kur
nie podkrada. (MP)
630. Cuando la zorra predica,
no están seguros los pollos.
Lisowi, choć już położony, jeszcze
nie dowierzaj.
631. La zorra, por la cola.
Lisa po ogonie, a Żyda po mowie
poznać można.
Więcej czasem można lisim ogonem
niż lwim pazurem.
Przebiegłość sprytem, lisa za kitę. (MP)
632. No hay zorra con dos rabos.
Żyła raz w odległych stronach lisica
o dwóch ogonach. (MP)
633. Mucho sabe la zorra, pero más
quien la toma.
Na chytrego lisa jest chytrzejsza
łapka.
Mucho saben los conejos, pero más
los cazadores y los perros.
Mądraś ty, lisico, mądrzejsi ci, co cię
chwycą. (MP)
V. DE AMORES, MUJERES Y HOMBRES
O MIŁOŚCI, KOBIETACH I MĘŻCZYZNACH
AMAR
634. Quien feo ama, hermoso
le parece.
Każda kochanka jest piękna.
No hay amor feo, si es querido con
deseo.
Kto brzydkie miłuje, pięknymi je
maluje. (MP)
Zakochanemu i koza Dianą34.
AMOR
635. Amor con amor se paga.
Miłość z miłości się rodzi.
Kto miłuje, na miłość zasługuje. (MP)
636. Amor con amor se paga,
y además con dinero.
Miłość bez pieniędzy – wrota do
nędzy.
Kochanie drzwiami ucieka, gdy bieda
zajrzy oknem.
Gdy bieda wchodzi drzwiami, miłość
oknem wylatuje.
Za miłość miłością się płaci, trochę
grosza się też utraci. (PS)
637. Amor de niña, agua de cesto.
Miłości u młodej co w koszyku wody.
(MP)
Uczuć w dzierlatce co wody w siatce.
(MP)
Odpowiednik łacińskiego Quisquis amat ranam, ranam putat esse Dianam (dosł. „Kto kocha
żabę, żabę uważa za Dianę”).
34
O miłości, kobietach i mężczyznach
638. Amor que como entra sale, nada
vale.
111
Tam wiedzie myśl płocha, gdzie się
kto kocha.
Rychło się słaba zadyszy kobietka, gdy
za nią w pogoń bieży miłość lekka.
639. Amor quita amor.
Un amor saca otro.
Miłością serce zranione, miłością
ma być zleczone.
640. Amor trompero, cuantas veo,
tantas quiero.
Miłość zdradziecka: dobra jej każda
kiecka. (MP)
641. Amor y dinero nunca fueron
compañeros.
Bardziej od pieniędzy potrzebujesz
miłości.
Na miłość – miłość jedynym jest
lekiem. (MP)
Amor i Merkury nie chodzą razem
w konkury. (MP)
642. Amor y temor no caben
en un saco.
Miłość z bojaźnią nie stoi, nie miłuje,
kto się boi.
W afekcie większa moc niż
we wstydzie.
643. Amor y viento y ventura
poco dura.
Miłość, szczęście, wiatr – szybko mkną
w świat. (PS)
644. Cuando el hambre entra
por la puerta, el amor huye por
la fenestra.
Zła miłość o głodzie, nie chce się
i wojewodzie.
En acabándose la plata, el amor
se desbarata.
Ledwie głód klamkę naciśnie, miłość
oknem pryśnie. (MP)
Z miłości się chleba nie upiecze.
645. Del mirar nace el amor,
y del no ver, el olvidar.
Miłość do serca wnika przez
spojrzenie; co z oczu niknie, trafi
w zapomnienie. (MP)
646. Desgraciado en cartas,
afortunado en amores.
Kto nie ma szczęścia w kartach, ma
szczęście w miłości.
Afortunado en cartas, desgraciado
en faldas.
Kto w grze utraci, w miłości odzyska.
112
647. El amor entra en cantos y sale
en llantos.
De amores, mujeres y hombres
Zła to miłość, po której żal chodzi.
Ze śpiewem miłość się rodzi,
a zapłakana odchodzi. (MP)
Miłość cię wita ze śpiewem, ale
porzuca z gniewem. (MP)
648. El amor es ciego.
Miłość jest ślepa.
Miłość o rozum nie pyta.
Miłość zaślepi, gdy się komu w łeb
wrzepi. (Mikołaj Rej)
Miłość jest ślepa, ślub jej wzrok
przywraca. (współczesne)
649. El amor es rey y reina sin ley.
Miłość żadnego nie zna przywileju.
Jak przystało królowi, prawa miłość
stanowi. (MP)
650. El amor, la tos y el fuego
no pueden estar encubiertos.
Trudno miłość zataić.
Amor y tose bien se conoce.
Miłości, ognia, gruźlicy –
nie utrzymasz w tajemnicy. (MP)
651. El amor nunca hizo ningún
cobarde.
Kto do miłości skory, nie zważa na
rygle ani zapory.
Miłość dodaje odwagi.
652. El amor y los celos son
compañeros.
Nie ma miłości bez zazdrości.
653. El amor todo lo iguala.
Miłość wszystkich równa.
Para el amor no hay edad.
U amora każdy za terminatora.
654. El mal de amor, no lo cura
el doctor.
Próżno się przed miłością chronić.
655. Los primeros amores son
los mejores.
Pierwsza miłość najsłodsza.
Żadne doktory nie pomogą na
amory. (MP)
Pierwsza miłość ostatnią jest
szczęścia godziną.
656. Ni amor, ni señoría quieren
compañía.
113
Kochanie i panowanie nie cierpią
towarzystwa.
El amor y el reinar, nunca admiten
compañía.
657. No hay amor sin dolor.
Kto chce kochać, cierpieć musi.
Mucho sufre quien bien ama.
Kto pokocha, ten poszlocha.
Czym jest w potrawie sól, tym
w miłości ból. (MP)
Kto cię z serca miłuje, ten nieraz
strofuje. (MP)
658. No hay burlas con el amor35.
Nie igra się z miłością.
659. Pues que el amor lo hace,
requiescat in pace.
Kto umarł w miłosnym zapędzie,
niech mu ziemia lekką będzie. (PS)
660. Quien trae flores, sabe de amores.
Nosił kwiaty, przyśle swaty. (MP)
Amigo de amores, amigo de flores.
661. Siempre se vuelve al primer amor.
Stara miłość nie rdzewieje.
Quien bien ama, tarde olvida.
Stara miłość jak stara franca –
odnawia się.
662. Todo amor de mujer me agrada,
sino el de la monja y de la pintada.
Miła mi każda panna, byle nie
zakonnica lub pudernica. (MP)
BAILAR
663. Si Marina bailó, tome lo que
halló.
Jak Marina tańcowała, niechaj bierze,
co dostała. (MP)
BESAR / BESO
664. Beso las manos y los pies,
señora. – Señor, en el medio está
la mejor estación.
– Całuję wam ręce i nogi, pani. –
Panie, stacja pośrodku o wiele
smaczniejsza. (Boy)36
To popularne przysłowie jest zarazem tytułem sztuki Pedra Calderona de la Barca. Polskiemu
odbiorcy kojarzy się jednak raczej z tragikomedią Alfreda de Musset On ne badine pas avec
l’amour, grywaną często w polskich teatrach.
36
Z Brantôme’a (Żywot pań swawolnych).
35
114
665. Boca besada no pierde ventura.
Gdy ci, bracie, szczęście sprzyja, ust
spragnionych nie omijaj. (PS)
666. Por el beso empieza eso.
Od pierwszego całusa przychodzi
pokusa. (MP)
667. Por el besar empieza la doncella
a resbalar.
Jeden buziak i dziewczyna staczać się
zaczyna. (MP)
CABELLO
668. Cabello largo, meollo corto.
Długie włosy, krótki rozum.
Cabello luengo, y corto seso.
U białych głów długie włosy, ale
rozum krótki.
CORAZÓN
669. A donde el corazón se inclina,
el pie camina.
Nogi tam poniosą, gdzie serce
poprowadzi. (PS)
670. Corazón sin amores, jardín sin
flores.
Serce bez miłości jak drzewo bez liści.
(MP)
671. En la frente y en los ojos se lee
la letra del corazón.
Twarz łacno wynurzy, co się w sercu
burzy.
672. Los ojos son el camino del
corazón.
Oko do serca okno.
El corazón y los ojos nunca son
viejos.
Oko w miłości wodzem.
El amor entra por los ojos.
673. Manos frías, corazón caliente.
Zimne ręce, ale serce gorące.
Chłodne dłonie, w sercu płonie. (MP)
DAMA
674. Dama sin compañero, esperanza
sin trabajo y navío sin timón, nunca
pueden hacer cosa que sea buena.
Nigdy biała głowa bez towarzysza
ani nadzieia bez pracy, ani okręt
bez steru nic nie mogą dokonać,
co by warte było.
(Boy, za Brantôme’em)
115
675. Mucho sabe la zorra, mas sabe
más la dama enamorada.
Lis zna siła kunsztów, rozmiłowana
biała głowa wiele więcey.
676. Ningunas damas lindas,
o a lo menos pocas, se hazen viejas
de la cinta hasta abaxo.
Żadne cudne białe głowy,
a przynamniey barzo mało takich,
nie starzeią się od pasa ku dołowi.
DECIR “SÍ”
677. Una vez dije “sí”, y ciento
me arrepentí.
Raz „tak” powiedziałem, po stokroć
żałowałem. (PS)
ELLAS
678. Ni con ellas, ni sin ellas.
¡Faldas! mal con ellas y peor sin ellas.
Kto pojmuje żonę, już ten kłopot
miewa, ale zaś bez niej dom
niespory bywa.
One – zbyteczne, przecie konieczne.
(MP)
ENAMORADO
679. De enamorado a loco va muy
poco.
W miłości i gniewie, co człowiek
czyni, nie wie.
Człowiek zakochany, nieledwie
obłąkany. (MP)
680. Piensan los enamorados que
tienen los otros ojos vendados.
Trudno miłość zataić.
681. Riñas / Iras de enamorados,
amores doblados.
Kto się czubi, ten się lubi.
Wszystko w sobie zatai człowiek
bez trudności, wyjąwszy trunku
w głowie i w sercu miłości.
(Wacław Potocki)
FALDAS
682. Faldas quitan barbas.
Hej, panowie! Czapki z głowy
w obecności białogłowy. (MP)
116
683. Por las faldas se va
a las montañas.
Ten się pnie z piórem, ów z mieczem,
trzeci po sukni kobiecej. (MP)
Más consiguen faldas que pluma
ni espada.
Chcesz zajść wysoko?
Na spódniczkach zawieś oko. (PS)
FEA
684. Fea con gracia, mejor que
guapa.
Brzydula z wdziękiem dorówna
pięknej. (MP)
685. La suerte de la fea, la bonita
la desea.
Uroda bez przyjemności nie pociąga
wielu gości.
Urody dość, a serca mało.
Prędzej brzydka szczęśliwa, niż ta
urodziwa. (MP)
686. No hay olla tan fea que no tenga
su cobertera.
Każdy garnek znajdzie swoją
pokrywkę.
A cada olla, su cobertera.
Każda potwora znajdzie (swojego)
amatora.
Każda pokraka znajdzie chłopaka.
687. No hay pocos años feos
ni muchos hermosos.
No hay quince años feos.
No hay moza fea ni vieja hermosa.
Nic nie trwa wiecznie.
Młode lata zielone, stare
pomarszczone. (MP)
Młody pień gładki, stary spękany.
(MP)
FEALDAD
688. Fealdad no es castidad.
Brzydka nie znaczy cnotliwa. (PS)
De la fea, su mejor guarda es que
lo vea.
FINA Y GUAPA
689. Búscala fina y guapa, que gorda
y fea ella se pondrá.
Ty bierz smukłą i ładną, a już ci się
sama zmieni w tłustą i szkaradną.
(MP)
117
GALÁN
690. Galán atrevido, de las damas
preferido.
Amant zuchwały budzi damskie
zapały. (MP)
Ni en la cama ni en la mesa es útil
la vergüenza.
GARRIDO
691. Garrida es la tendera, y nadie
regatea.
Przy gładkiej sprzedawczyni sprzedaż
idzie gładko. (PS)
HEMBRA
692. Por la mañana, la siembra;
y por la tarde, la hembra.
Rano za pługiem, wieczorem za
spódnicą. (PS)
HERMOSURA
693. La flor de la hermosura como
la flor de mayo dura.
La hermosura poco dura.
Uroda rzecz nietrwała.
Krasa białogłowy tyle trwa, co kwiat
majowy. (MP)
HOMBRE
694. El hombre es fuego, la mujer,
estopa; llega el diablo y sopla.
On – żar, ona – trawa sucha;
przyjdzie diabeł i podmucha. (MP)
695. El hombre y el oso, cuanto más
feo, más hermoso.
Nie trzeba oceniać męża po
urodzie.
Żeby chłop był jak wrona, zawsze
żonie obrona.
Mężczyzna powinien być tylko
troszkę ładniejszy od diabła,
a panna tylko troszkę brzydsza
od anioła.
Chłop i niedźwiedź wtedy ładny,
gdy szkaradny. (MP)
696. Hombre delgado,
y no de hambre, es más fuerte.
Dobry kogut zawsze chudy.
Dobry kogut nie tyje.
118
697. Hombre velloso, o rico /
valiente o lujurioso.
Mąż włochaty – rozpustnik albo
bogaty. (MP)
El hombre peloso, o tonto
o venturoso.
698. No son hombres todos los que
mean en la pared.
Nie każdy obszczymurek może się
mężczyzną mienić. (MP)
IRSE
699. Si te vas y me dejas, déjame
unas calzas viejas.
Skoro chcesz ode mnie odejść, zostaw
choć stare gacie na osłodę. (MP)
MANOS BLANCAS
700. Manos blancas no ofenden.
Białe dłonie honoru nie plamią. (MP)
Manos blancas no ofenden, pero
duelen.
Kobiece paznokcie męskiego honoru
nie drasną. (MP)
Mano blanca no es ingrata.
MEDIAS
701. Medias caídas, vergüenza
perdida.
Dość spuścić pończoszkę, już wstydu
ni troszkę. (MP)
Gdy pończoszki zrzucone, to i wstyd
na stronę. (PS)
MOZA
702. A la buena moza no la busques
en romería, sino en su traje
de cada día.
Dobrej dziewki nie szukaj na
odpuście, lecz w powszedniej chuście.
(KS)
703. Más tira moza que soga.
Silniej ciągnie dziewucha od tęgiego
łańcucha. (MP)
Más pueden dos tetas que cien
carretas.
Más tiran nalgas en lecho que bueyes
en barbecho.
119
704. Ni sábado sin sol, ni moza sin
amor (ni viejo sin dolor).
Na to się dziewczęta rodziły, żeby
chłopców zwodziły.
No hay sábado sin sol, ni doncella
sin amor, ni moneda que no pase,
ni puta que no se case.
Dziewica, gdy zakochana, nie zna
nad sobą żadnego pana.
Rzecz to niemożliwa: sobota bez
słoneczka, dzieweczka bez miłości,
stary bez dolegliwości. (MP)
MUJER
705. A la mujer brava, la soga larga.
A la mujer y a la cabra, soga larga.
706. A la mujer casta, Dios le basta.
Gdy ci bryka żonka, popuść
postronka. (PS)
Żony szukamy dla jej cnoty,
a nałożnicy dla jej urody.
Cnotliwej białogłowie jeno Pan Bóg
w głowie. (PS)
707. A la mujer y al ladrón, quitarles
la ocasión.
Dla złodzieja, dla kobiety – nie dawaj
do grzechu podniety37. (PS)
708. A la mujer y a la viña, el hombre
la hace garrida.
Winnica i kobita w męskich rękach
rozkwita. (MP)
709. A las mujeres, o matarlas
o dejarlas.
Są na kobiety dwa pewne sposoby:
zabić lub wybić je sobie z głowy. (MP)
710. A las mujeres, por lo que
parecen.
Kobieta ma tyle lat, na ile wygląda,
mężczyzna – na ile się czuje.
711. Algunas mujeres son de natura
de ánguilas en retener, y de lobas
en escoger.
Niektóre białe głowy są przyrody
węgorza, gdy się ie chce utrzymać,
a zaś wilczycy, gdy sobie szukaią
pary. (Boy, za Brantôme’em)
Ale, jak zauważa polskie przysłowie na podobny temat, „Cnota pilnowana diabła warta”.
37
120
712. Asnos y mujeres, por la fuerza
entienden.
Orzech, osioł, niewiasta jednym
trybem żyją, nic dobrego niewarte,
kiedy ich nie biją.
Kiedy mąż żony nie bije, to w niej
wątroba gnije.
Kto dobrze kocha, ten tęgo bije.
Jak kosy nie wyklepiesz, a baby
nie przetrzepiesz, to nie chce kosić
kosa, a baba zła jak osa. (MP)
713. Casa sin mujer y barca sin
timón, lo mismo son.
Kobiety podnoszą i niszczą domy.
Na żonie stoją trzy węgły domu,
a czwarty na mężu.
Okręt bez steru, dom bez gospodyni –
co chce, to czyni. (MP)
714. Compuesta, no hay mujer fea.
I kołek ubrać, to ładniejszy.
Bien tocada, no hay mujer fea.
Ładnej twarzy i w garnku do twarzy.
A oscuras no hay mujer fea.
/ale:/ Nie pomoże malowidło, kiedy
panna jak straszydło.
Nie pomogą szminki, mody, kiedy
pannie brak urody.
715. Cuando de las mujeres hables,
acuérdate de tu madre.
Gdy o kobietach mówić zaczynasz,
miej własną matkę przed oczyma.
(MP)
Wspomnij o matce, gdy gadasz
o dzierlatce. (KS)
716. Dolor de mujer muerta dura
hasta la puerta.
Żałoba po żonie kończy się za
progiem. (MP)
Dolor de viudo, corto y agudo.
717. Donde hay mujeres, hay pesares
y placeres.
Nieszczęście półnieszczęściem bywa
z dobrą żoną, a radość z nią dzielona
zawsze podwojoną.
Gdzie płeć piękna gości, są zgryzoty,
są radości. (MP)
718. En cojera de perro y en llanto
de mujer no hay que creer.
121
Łatwiej widzieć kobietę we łzach niż
gęś w trzewiczkach.
Łzy – broń kobieca.
Nie ufaj psu, gdy kuleje, ni kobiecie,
gdy łzy leje. (MP)
719. Esa /= mujer/ habla hasta
debajo del agua.
De mujer parlera, ningún bien
se espera.
Mąż żony nigdy nie przegada.
W zgromadzeniu kobiet najłatwiej
o mówcę, najtrudniej o słuchacza.
Jak drzwi, które nie skrzypią,
tak żona, która milczy –
najprzyjemniejsza.
Ucho, nie oko, ma wybierać żonę.
720. Gallinas y mujeres, entre cuatro
paredes.
Kobiety i kury – między cztery mury.
(PS)
721. La mayor dicha o desdicha
del hombre es la mujer.
Dobra żona to wielkie
błogosławieństwo, zła żona to wielkie
przekleństwo.
722. La mujer buena no tiene ojos
ni orejas.
Dobrze czasem, gdy mąż ślepy,
a żona głucha.
Mądra żona ani widzi, ani słyszy. (PS)
723. La mujer buena y leal
es tesoro real.
Lepiej wziąć skarb w żonie niż
za żonę.
Żona męża korona.
/ale:/ Sprytna żona rządzi mężem
nawet, gdy jest mu posłuszna.
724. La mujer del ciego, ¿para quién
/ para qué se afeita?
Żona ślepego – czyż stroi się dla
niego? (MP)
Dla kogóż to, mili moi, żona ślepca
tak się stroi? (MP)
725. La mujer es animal imperfecto.
Kobieta jest stworzeniem ułomnym.
(MP)
122
726. La mujer es como el melón:
si es bueno, no hay cosa mejor,
si es malo, no hay peor.
Gdy wybierasz żonę, to tak jak
z melonem: albo trafisz doskonale,
albo nie utrafisz wcale. (MP)
El melón y el casamiento ha de ser
acertamiento.
Mujeres y manzanas, muchas son
podridas que parecen sanas.
727. La mujer es la mitad del
hombre.
Białogłowa – człowieka połowa.
(MP)
Białogłowa – mężczyzny druga
połowa. (MP)
728. La mujer honrada, la pierna
quebrada, y en casa.
Kobiecie bez fartucha jak krowie
bez ogona.
Mujer casada, pierna quebrada.
Kobiecie na zimę kożuch, na lato
dziecię.
Uczciwa / Cnotliwa żona, noga
przetrącona, za próg ani kroku. (MP)
729. La primera mujer, escoba;
y la segunda, señora.
Pierwsza żona – służąca, druga żona – pani, trzecia żona – władczyni.
Pierwsza żona od Boga, druga
od ludzi, trzecia od diabła.
Pierwszej żonie ścierka; dla drugiej –
zwierciadło. (PS)
730. La mujer y el huerto no quieren
más que un dueño.
Rzeczpospolita i żona przez dwóch
źle bywa rządzona.
Czy to sad, czy też niewiasta, jeden
ogrodnik i basta. (MP)
731. La mujer y la guitarra, antes
de usarla templarla.
Kochaj żonę całą duszą, a trzęś nią
jak gruszą.
Mujeres y guitarras, es menester
mucho tino para templarlas.
Coś winien gitarze, winieneś i pannie:
zanim jej użyjesz, nastrój wpierw
starannie. (MP)
No me toques, que no soy vihuela.
732. La mujer y la naranja, lo mejor
es no apretarla38.
Al amigo y al caballo, no apretarlo.
123
Kobiety nie bij nawet kwiatem.
/ale:/ Żona jak mięta – im mocniej
się ją mnie, tym więcej pachnie.
Mało zyska, kto nadto kobietę lub
owoc naciska. (MP)
Nacisk za duży pomarańczom
i niewiastom nie służy. (MP)
733. La mujer y la sardina, cuanto
más pequeña, más fina.
Mała dziewka do pieszczoty, wielka
do roboty.
La mujer y la sardina, pequeñina.
Dziewczynka i sardynka, im
drobniejsza, tym smaczniejsza. (MP)
La mujer y la sardina, mientras más
salada, más dañina.
La mujer y la sardina, de rostros
al fuego.
734. La que no se agacha por
un alfiler, no es mujer.
Szpilka upadnie, kobieta prawdziwa
zaraz się na nogi zrywa. (MP)
735. Las mujeres, donde están
sobran, y donde no están, faltan.
Z kobietami wielka bieda, ale bez
nich / lecz bez kobiet żyć się nie da.
736. Lo que el diablo no puede,
la mujer lo hace fácilmente.
Gdzie diabeł nie może, tam babę
wyśle.
La mujer puede tanto que hace pecar
a un santo.
Taka moc w kobiecie, że i świętego
do grzechu przywiedzie. (MP)
737. Mujer devota, no la dejes
andar sola.
Jak żona pobożna, samej puszczać
nie można. (MP)
738. Mujer sin varón y navío sin
timón, nada son.
Okręt bez steru – głupota, baba bez
chłopa – miernota. (MS)
739. Mujeres hombres, una
de cincuenta; hombres mujeres,
se pierde la cuenta.
Jedna na pięćdziesiąt, istny chłop
w spódnicy, a co bab w portkach,
tego nikt nie zliczy. (MP)
Ludowa copla hiszpańska ostrzega: „Naranjas y mujeres/ no se han de apretar,/ que estrujándolas mucho,/ vienen a amargar”.
38
124
740. Ni ensalada cruda, ni mujer
desnuda.
Goła dziewucha – surowa pietrucha.
(MP)
Sałatki i panie cenią szatki
i przybranie. (MP)
741. No hay mujer tan alta que
no huelgue39 ser mirada.
Nawet święta gustuje
w komplementach. (MP)
I najwynioślejsza dama lubi, gdy jest
podziwiana. (MP)
Wysokie urodzenie nie stanie za
uwielbienie. (PS)
742. No hay mujer tan buena como
la ajena.
W cudzą żonę diabeł włożył dwie
łyżki miodu, a w ślubną tylko jedną.
Nie pożądaj żony bliźniego swego
nadaremno. (współczesne)
743. No puede ser el guardar
una mujer.
Łatwiej wór pcheł upilnować niż
jedną kobietę.
Kto kobietę ustrzeże, ten się na
pajęczynie powiesi.
Kto myśli, że można upilnować
kobietę, do wariatów go oddać.
Niestety, nie upilnujesz kobiety. (FŚ)
744. Nunca muger aguda murió sin
heredero.
Nigdy obrotney niewieście
nie zmarło się bez dziedziców.
745. Por dondequiera que fueras,
ten de tu parte a las mujeres.
Gdziekolwiek losy / nogi cię poniosą,
bacz, by kobiety stały za tobą. (MP)
De Levante a Poniente, de las mujeres
seas pariente.
Huelge: se complace.
39
746. Quien a la mujer dice su secreto,
en la calle le pone.
125
Zachować w sekrecie najciężej jest
kobiecie.
Po całym mieście chodzą plotki
niewieście.
Trzymać kobietę za słowo,
a węgorza za ogon, na jedno
wychodzi.
Zaspokoić ciekawość kobiety, jest
to napełnić wodą przetak.
747. Quitada la candela, no hay
mujer buena.
Zgasiwszy świecę, wszystkie
niewiasty jednakie.
(Wacław Potocki)
Dość pogasić światła, a już każda
łatwa. (MP)
Dość zgasić świece, prysły skrupuły
kobiece. (MP)
Tyle cnoty, ile świecy. (AS)
748. Una mujer y un calendario solo
sirven para un año.
Z kalendarza i kobiety – rok pożytku
niestety. (MS)
Z kobietą jak z kalendarzem, co roku
trzeba zmieniać. (KK)
749. Viento, mujer y fortuna,
mudables como la luna.
Gust kobiet, pogody jesienne –
wszystko to odmienne.
Niewiasta odmienna rzecz.
Kobieta zmienną jest.
PASIÓN AMOROSA
750. Para la pasión amorosa, no hay
difícil cosa.
Miłość góry przenosi.
Kiedy coś znosić, to wytrwale, kiedy
kogoś kochać, to stale.
Dla zakochanego nie ma nic trudnego.
(PS)
126
PERA
751. Aunque non goste la pera
del peral, en estar a su sombra
es plazer comunal40.
Choć nie skosztuję gruszek, co mnie
kuszą, zaliż nie miło posiedzieć pod
gruszą? (MP)
752. La buena moza es como la pera
hermosa, que comiéndola da gana
de otra.
Dorodna dziewuszka jak soczysta
gruszka: ledwie jedną zjesz, a już
drugiej chcesz. (MP)
QUERER
753. Cuando quise, no quisiste;
y cuando quieres, no quiero.
Z tym największy jest ambaras, żeby
dwoje chciało naraz. (Boy)
Kiedy chciałem, ona nie; mnie
odeszło – ona chce. (MP)
754. Entre dos que bien se quieren,
con uno que coma, basta.
Gdzie się szczerze lubi dwóch,
dość jednemu pełny brzuch. (MP)
755. Quien bien te quiere, te hará
llorar.
Kto dobrze kocha, karci surowo.
/SOLTERONA/
756. Quedarse para vestir santos.
Stara panna wadzi się i z kamieniami
po drodze.
Nie znalazła kawalera, będzie
w kościele świętych ubierać. (MP)
Ołtarz stroić Maryi, Niepokalanej
Dziewicy – jedyne, co zostało
samotnej pannicy. (MP)
SUSPIRAR
757. ¿Suspiraste, Gerineldo?
– No es suspiro, que es regüeldo.
– Wzdychasz do mnie, jak to miło…
– Nie, tylko mi się odbiło. (PS)
Sentencja pochodząca z Libro de buen amor (1330–1343) Juana Ruiza, jedna z myśli przewodnich utworu.
40
127
UNA VEZ
758. Una vez al día es porquería;
una vez a la semana, es cosa sana;
una vez al mes, poco es; una vez
al año, ni el ermitaño.
Raz, to i księdzu wolno.
Raz na dzień – rozpustą się zowie;
raz na tydzień – samo zdrowie;
raz na miesiąc – to ospałość;
raz do roku – i pustelnikowi mało.
(MP, PS)
VIENTRE CON VIENTRE
759. Cuando estuvieres con
él vientre con vientre, no le digas
todo lo que te viniere a la mente.
Kiedy się brzuszek zbliży do brzuszka,
nie o wszystkim miłemu trza szeptać
do uszka. (PS)
VIVIR CONMIGO
760. Vive conmigo y busca quien
te mantenga.
Gdy cię inny utrzyma, możesz się
mnie trzymać. (PS)
YO COMO TÚ
761. Yo como tú, y tú como
yo; el diablo nos juntó.
Ja ciebie, a tyś mnie wart, połączył
nas z piekła czart. (MP)
Ja łotrzyca, a ty łotr; chyba nas
wyswatał czort. (MP)
VI. RELACIONES FAMILIARES.
JÓVENES Y VIEJOS
STOSUNKI RODZINNE.
STARZY I MŁODZI
ABUELA
762. Éramos pocos y parió la / mi
abuela.
Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie
prosię.
Dzieci w domu mało, to się babci
zachciało. (MP)
Mało pociech w chacie było, to się
babci przytrafiło. (MP)
BODA
763. Ni boda sin llanto, ni mortuorio
sin risa.
Nie brak łez na ślubie, ni śmiechu
na grobie. (MP)
I na weselu płaczą, i na pogrzebie się
śmieją. (PS)
CASADA
764. La casada y la ensalada, dos
bocados y dejalla41.
Ni pan hervido, ni mujer de otro
marido.
Kawalerze gładki, nie kochaj mężatki,
będziesz w piekle gorzał po same
łopatki.
Nie pij wody po rybie, po kapuście
wina, nie kochaj mężatki, kiedy jest
dziewczyna.
Mężatka jak sałatka: niezdrowo jeść
do ostatka. (MP)
Dejalla: dejarla.
41
Stosunki rodzinne. Starzy i młodzi
129
765. Más vale ser buena amiga que
mala casada.
Lepiej dziewką siwieć, niż za mężem
parszywieć.
Más vale buen amigo que mal
marido.
Lepiej być kochanicą, niż u męża
niewolnicą. (MP)
766. No es poco ser casada y tener
moco.
Smarkata, a już mężatka, to ci dopiero
gratka. (PS)
767. Sigamos solteros, que con
las casadas nos apañaremos.
Po co się żenić, skoro cudza żona
także jest gotowa pójść do łóżka.
/współczesne/
CASADO
768. Casado gordo y cura delgado,
no cumplen con su estado.
Małżonek gruby, ksiądz chudy –
wyłamują się z reguły. (MP)
U księży chudość, u żonatych tusza –
dobry obyczaj narusza. (MP)
769. De casado a cansado va
una letra y un paso.
Znużony od żony o trzy znaki
oddalony. (MP)
Znużony leży blisko żony. (KS)
CASAMIENTO
770. Casamiento, matrimonio
y mortaja, del cielo baja.
Śmierć i żona od Boga przeznaczona.
Małżeństwa kojarzą się w niebie.
Choćby żona była z nieba, jednak
ją miłować trzeba.
CASAR / CASARSE
771. Antes que te cases, mira lo que
haces.
Kto żony szuka, węchu pożycz
u kruka.
Do tańca z panną idź skocznie,
do ołtarza powoli.
Kobiety płaczą przed ślubem,
a mężczyźni po ślubie.
Małżeństwo to loteria o całe życie.
Nim przysięgniesz kobiecie,
zastanówże się przecie! (MP)
130
Relaciones familiares. Jóvenes y viejos
772. Casa al hijo cuando quisieres,
y a la hija cuando pudieres.
Ożeń syna, kiedy zechcesz, (a) wydaj
córkę, kiedy możesz.
773. Casa a tu hijo con tu igual,
y de ti no dirán mal.
Gdy się żenisz z równą, bierzesz
sobie żonę, gdy z bogatą, zyskujesz
panią.
Casamiento en igualdad, hasta
en la edad.
Cásate con tu igual, aunque no tenga
un real.
774. Casarse de penalti42.
Jak się żenić, to nie z wianem, tylko
z panną równą stanem. (MP)
W sobotę zmówiny, w niedzielę
wesele, we wtorek chrzciny.
Strzelił przypadkiem we własną
siatkę, rodzina się dowiedziała, ślub
karny podyktowała. (MP)
775. Casarse por detrás de la iglesia.
Żyć na kocią łapę.
776. El que se casa hace bien, y el que
no se casa hace mejor.
Kto się żeni, dobrze czyni, a kto się
nie żeni, lepiej czyni.
777. Madre, ¿qué cosa es casar? –
Hija, ¡hilar, parir y llorar!
– Jakież to, matuś, życie mężatki? –
Tkać, córko, szlochać i rodzić dziatki.
(MP)
778. Para casallas, meneallas43.
Zamkniętej dziewczynie chłop się
nie nawinie. (AS)
779. Para vender y casar, bajar.
Chcesz sprzedać? Córkę ożenić?
Spuść z ceny… (PS)
780. Quien casa una hija, gana
un hijo; quien casa un hijo, pierde
un hijo.
Syn w dom, dziewka z domu.
Kto ma dobrego zięcia, zyskał syna;
kto złego stracił, zyskał córkę.
Wydaj córkę, zyskasz syna; ożeń syna,
już go nie ma. (MP)
Dosłownie „brać ślub ‘z karnego’”.
Casallas: casarlas; meneallas: menearlas.
42
43
131
781. Quien lejos va a casar,
o va engañado o va a engañar.
Jak kto daleko w konkury chodzi,
albo go zwiedli, albo sam zwodzi.
(MP)
782. Quien se casa por amores,
malos días y buenas noches.
W nocy gody, we dnie głody, kto
się żeni dla urody.
783. Quien se casa, quiere casa.
Komu chce się żenić, komu? Tym,
którym brakuje domu. (MP)
784. Te casaste, te enteraste.
Ożenienie za wczesne często bywa
bolesne.
El día que me casé, buena cadena
me eché.
Ożenić się chciałeś?
To się dowiedziałeś… (PS)
CORNUDO
785. Cornudo sois, marido. – Mujer,
¿quién te lo dijo?
– Rogi ci przyprawiono. – Skąd o tym
wiesz, żono? (PS)
786. El cornudo es el postrero que
lo sabe.
Rogacz się ostatni dowie, co mu
wyrosło na głowie. (MP)
Mucho sabe el cornudo, pero más
el que se los puso.
787. Para hacer bien a mi vecino,
hago cornudo a mi marido.
Nie da ci żona, nie da ci matka,
tego, co może dać ci sąsiadka.
By dogodzić sąsiadowi, przyprawiam
rogi mężowi. (PS)
CUERNOS
788. Contigo duerme y contigo
come quien te los /= los cuernos/
pone.
Z tobą do stołu, z tobą do łoża
sprawczyni twego poroża. (PS)
ENVIUDARSE
789. El primer pensamiento
de la mujer, luego que es casada,
es de enviudarse.
Pierwsze pomyślenie białey głowy
mężatey jest myśl, aby się uczynić
wdową. (Boy, za Brantôme’em)
132
FAMILIA
790. Familia, la Sagrada; y ésta,
en la pared colgada.
Z rodziną najlepiej się wychodzi
na zdjęciu.
Z familią z daleka się kochaj.
Rodzina, Święta i na ścianie
przypięta. (MP)
HERMANOS
791. Entre dos hermanos, dos
testigos y un notario.
Rzadka rzecz między braćmi zgoda.
792. Entre padres ni hermanos
no metas tus manos.
Nie wtykaj nosa do cudzego prosa.
Kto brata na brata szczuje, dwakroć
odpokutuje. (MP)
Kto chce zwaśnić rodzeństwo,
popełnia szaleństwo. (MP)
793. Mejor es el vecino cerca que
el hermano lejano.
Lepszy sąsiad bliski niż brat daleki.
794. Quien no tiene hermanos,
no tiene pies ni manos.
Nie nasz szwagier, nie nasz, kiedy
siostry nie masz.
Komu rodzeństwa poskąpił Bóg,
to jakby nie dał mu rąk ni nóg. (MP)
HIJO
795. A nadie le parecieron sus hijos
feos.
U sowy nic piękniejszego nad
sowięta.
796. Diez hijos de un vientre, y cada
uno es diferente.
Krew ta sama, tuzin dzieci, każde
inne – dziwne rzeczy. (MS)
797. Hijos criados, duelos doblados.
Małe dzieci – mały kłopot, duże
dzieci – duży kłopot.
798. Más vale el hijo en la horca que
la hija en la boca.
Lepszy syn powieszony, niż córka
na języki wzięta. (MP)
799. Padre no tuviste, madre
no tuviste; hijo, diablo te hiciste.
133
Ojciec nieznany, matka nieznana,
to się synek wdał w szatana. (MP)
Ojca nie poznałeś, nie bałeś się matki,
sam diabeł ci skroił pluderki i gatki. (PS)
800. Pocas veces son los hijos
mejores que los padres.
Rzadko kiedy się trafią, zaiste, głupim
rodzicom dzieciaki bystre. (MP)
Przypadek to rzadki, że dziatwa
lepsza od ojca i matki. (MS)
801. Quien a mi hijo quita el moco,
a mi me besa el rostro.
Kto mi utuli dzieciaka, to jakby dał
mi buziaka. (MP)
802. ¿Quién te enseñó a remendar? –
Los muchos hijos y el poco pan.
– Kto cię uczył łatać szatki? – Bieda
i liczne dziatki. (MP)
La que no sabe parir ni criar, no sabe
remendar.
803. Quien tiene un hijo hembra,
calle la lengua.
Dziecko zamiast syna to kiepska
nowina. (MP)
HIJA
804. Tres hijas y una madre, cuatro
diablos para el padre.
Trzy córki i ich matka to ci dla ojca
gratka. (PS)
MADRASTRA
805. Madrastra, madre áspera,
ni de cera ni de pasta.
Macocha, twarda niewiasta: ani
z wosku, ani z ciasta. (MP)
MADRE
806. Caudal inagotable, el cariño
de una madre.
Dziecię za rękę, matkę za serce.
Amor de madre, que lo demás
es aire.
Chłopu żona nie umrze, tylko
dzieciom matka.
Do ludzi po rozum, do matki po serce.
Źródło, co się nie wyczerpie –
matczyne serce. (MP)
Miłość matczyna w świecie jedyna.
(MP)
134
807. Cual es la madre, así las hijas
salen.
Jaka matka, takie będą dziatki.
Jaka matka, taka Katka, taka córa,
jaka matka44.
Jaka matka, taka natka.
Jaka mać, taka nać.
808. La buena madre no dice
“¿Quieres?”.
Dobra matka nie pyta, tylko dobrze
wybiera. (MP)
809. Por la madre se besa al infante.
Dziecko za rączkę, matkę za serce.
MARIDO
810. A muerto marido, amigo
venido.
Mąż wyciągnął nogi, już kochanek
w progi. (MP)
Ledwie mąż w piach, już w domu
gach. (MP)
811. Camisas de Bretaña, y maridos
de España.
Koszule z Bretanii, mężowie
z Hiszpanii. (KS)
Po sukienki do Paryża, a po męża
do Hiszpanii. (KK)
812. Dios me dé marido rico,
siquiera sea borrico.
Oby mi Bóg bogatego dał, choćby
rozum osła miał. (PS)
813. El amor de la mujer, en la ropa
del marido se ha de ver.
Po wyglądzie męża poznasz miłość
żony. (KK)
814. El marido es cabeza de la mujer.
Mąż głową domu, a żona szyją.
815. Marido celoso no tiene reposo.
Lepszy mąż bez miłości niż pełen
zazdrości.
Zazdrosny mąż na warcie wciąż.
(MP)
Przysłowie pochodzenia słowackiego (Jaká matka, taká Katka), powszechnie używane zarówno przez Słowaków, jak i Czechów.
44
816. Mi marido es tamborilero, Dios
me lo dio y así lo quiero.
135
Mój mąż bębnista, na bębnie gra;
tak Pan Bóg zechciał, tak chcę i ja.
(MP)
Mój mąż jest doboszem, o więcej Boga
nie proszę. (MP)
817. No creas, marido, lo que vieras,
sino lo que yo os dijere.
Nie wierz oczom, mężusiu, lecz słowu
swej żonusi. (PS)
818. No es nada, que matan
a mi marido.
Nic takiego, żadnej kłótni, to tylko
męża zatłukli. (MP)
Oj tam, wielkie rzeczy! Męża rżną,
to i beczy. (MP)
MOCEDAD
819. Ni en la mocedad virtud,
ni en la vejez salud.
Młody jest głupi i bez pokory, stary
mądry, ale chory. (KS)
NIETO
820. Nietos son hijos dos veces
paridos.
Wnuki to dzieci po dwakroć
zrodzone. (PS)
NIÑO
821. El pollo, “pío, pío”, y el niño,
“mío, mío”.
Kurczaki „pi, pi”, dzieciaki „mi, mi!”
(MP)
822. Lo que el niño oyó en el hogar,
eso dice en el portal.
Czego się Jaś w domu dowie, na ulicy
to rozpowie. (PS)
823. Niño bien amado, niño
castigado.
Dziecko mocno kochane – krótko
trzymane / ostro strofowane. (MP)
Dziecko kochane to dziecko karane. (KS)
824. Niño mimado, niño ingrato.
Jakieś, mateczko, wychowała, takiejś
pociechy doczekała.
Dzieci sercem lub, a rękę skub.
Rozpuszczone / Rozpieszczone dziatki
nie szanują ojca, matki. (MP)
136
825. Niños y gente loca, la verdad
en boca.
Prawda przez usta dzieci i szaleńców
przemawia.
Los niños y los locos dicen
las verdades.
Dziecko, pijany i głupi zawsze powie
prawdę.
NUERA
826. Fui nuera, y nunca tuve buena
suegra; fui suegra, y nunca tuve
buena nuera.
Byłam synową, złą teściową miałam;
jestem teściową, złą synową
dostałam. (MP)
PADRE / PADRES
827. A padre endurador / guardador,
hijo gastador.
Co ojciec zarobi, syn wyda.
Ojciec ściskał, syn rozrzucił.
Ciężko ojcu przyszło, lekko poszło
synowi. (MP)
Ojciec kutwa, syn utracjusz. (MP)
828. Cuales fueron los padres,
los hijos serán.
Jakie drzewo, taki klin, jaki ojciec,
taki syn.
829. Ni padre, ni madre, ni can que
le ladre.
Ojca nie widać, matka nie czeka,
na powitanie pies nie zaszczeka. (PS)
830. Un padre para cien hijos,
y no cien hijos para un padre.
Jedna matka wyżywi siedmioro
dzieci, siedmioro dzieci nie wyżywi
jednej matki.
PARIENTE
831. Antes son mis dientes que mis
parientes.
Od najbliższych krewniaków bliższa
mi własna gęba. (PS)
832. Amor de parientes, amor
de serpientes.
Krewni w zgodzie żyją jak żmija
ze żmiją. (MP)
Taka miłość krewniaków jak
drapieżnych ptaków. (MP)
SESENTA (LOS)
833. A los sesenta, prepara tu cuenta.
Koło sześćdziesiątki pora na porządki.
(MP)
137
SOBRINO
834. A quien Dios no le da hijos,
el diablo le da sobrinos.
Bóg synów nie dał, to czart bratanków
zesłał. (MP)
Bóg dzieci poskąpił, szatan namnożył
krewniaków. (PS)
SUEGRA
835. Acuérdate, suegra, de que fuiste
nuera.
Pamiętaj, teściowo miła, żeś synową
była. (PS)
No se acuerda la suegra de que fue
nuera.
836. Los enemigos del hombre son
tres: la suegra, la cuñada y la mujer.
Trzy powody znam do obaw: żona,
szwagierka, teściowa. (MP)
837. Obra comenzada, no te la vea
suegra ni cuñada.
Masz coś na oku, to ani słowa, bo cię
załatwi teściowa. (MP)
Gdy nad dziełem się trudzisz, co ci
świta w głowie, ukochana teściowa
niech ostatnia się dowie. (PS)
838. Suegra, ni aun de azúcar
es buena.
Zła teściowa więcej dokuczy niż
bolący ząb.
Suegra, ni de barro buena.
Nie w smak teściowa, choćby
ulukrowana. (MP)
Suegra, ninguna buena, y una que
lo era, quebróse una pierna.
Strzeż się teściowej i szwagierki,
choćby były jak cukierki. (MP)
SUEGRO
839. Así medre mi suegro como
la carne tras el fuego.
Niech się teściowi wiedzie jak
indykowi na obiedzie. (MP)
Niech we wszystko teść opływa,
jak ten szaszłyk z grilla. (MP)
TUYOS (LOS)
840. A los tuyos, con razón o sin ella.
Zawsze bliskich swoich wspieraj,
choćbyś i powodu nie miał. (KS)
138
VEJEZ
841. A la ramera y al juglar a la vejez
les viene el mal.
Grajkowi wędrownemu, publicznej
kobiecie – ciężka starość na tym
świecie. (PS)
842. A la vejez, viruelas.
Starość w progi, rozum w nogi.
Starego szpeci, co dobre dla dzieci.
I starzy ludzie błądzą.
843. El dinero y la mujer, en la vejez
son menester.
Na stare lata trza żony i dukata.
(MP)
Pieniądz i kobieta dobrze grzeją
na starość. (PS)
844. – ¿Qué es la vejez? – Estornudar,
toser y preguntar qué hora es.
Kwękać, kaszleć i pytać, która jest
godzina – tak się starość zaczyna.
(PS)
VIEJA
845. Vieja que baila, mucho polvo
levanta.
Każda kobieta dwa razy szaleje:
kiedy się kocha i kiedy siwieje.
Stary, gdy siwieje, szaleje.
W starym piecu diabeł pali.
W starym piecu diabeł pali,
nie będziem mu przeszkadzali.
(współczesne)
VIEJO
846. Al tomar mujer un viejo,
o tocan a muerto o a cuerno.
Młoda żona jest koniem wiozącym
starego męża na cmentarz.
Młoda żona staremu trucizna /
karoca do nieba.
Gdy stary pojmuje młodą
oblubienicę, zasiewa dla cudzych
wróbli pszenicę.
Wpuściła starego za progi –
co pierwsze, pogrzeb czy rogi? (PS)
847. Antes pierde el viejo el diente
que la simiente.
Al viejo se le cae el diente, pero
no la simiente.
Al hombre, se le caen los dientes
y no se le acaba la simiente.
848. Amar la moza al viejo,
no es sino por el pellejo.
139
Stary, ale jary.
Koń zdycha i żre, chłop umiera
i chce.
Prędzej stary zęby straci niż nasienie. (MP)
Stary z młodą – ogień z wodą.
Trudna zgoda, z mężem starym żona
młoda.
Staruch, młódka i miłość? Chyba siłą. (MP)
849. Del viejo, el consejo.
Con el tiempo viene la razón.
Stary niech radzi, a młody niech
słucha.
850. El mozo durmiendo sana,
y el viejo se acaba.
Gdy młody śpi – wypoczywa, gdy śpi
stary – dogorywa. (MP)
Stary do rady, młody dla zawady.
Młody śpiąc zdrowieje, stary
parszywieje. (PS)
851. El viejo en su tierra y el mozo
en la ajena, miente de igual manera.
El viejo en su tierra y el mozo
en la ajena, mienten como quieren.
852. El viejo por no poder y el mozo
por no saber.
Stary u siebie, młody w obcych
stronach, co by nie zełgał, każdego
przekona. (MP)
Starzec wśród swoich, młodzik
w obcym kraju – baju, baju. (MP)
Starzec już nie może damie dogodzić,
jeszcze nie potrafi młodzik. (MP)
Nie dogodzi żaden, chociaż dziewczę
hoże: młody nie potrafi, a stary
nie może. (PS)
853. El viejo que se cura, cien
años dura.
Stary, co o siebie dba, sto lat trwa. (PS)
854. Los viejos son dos veces niños.
Starzy ludzie dwa razy dziećmi.
Niños y viejos, todo son parejos.
140
855. Si el viejo pudiese y el mozo
supiese, no habría cosa que
no se hiciese.
Gdyby mógł stary, potrafił młody,
ziemia by była rozkoszy ogrodem.
(MP)
856. Viejo amador, invierno en flor.
Starca uczucie – zima w rozkwicie.
(MP)
Miłość starca, kwiat w zimie. (PS)
VIUDA
857. De viuda tres veces casada,
no fíes nada.
Trzykrotna wdowa i czwartego
pochowa. (MP)
Nie ufaj wdówce, co trzech mężów
miała, choćby złote góry obiecać
ci chciała. (PS)
858. La viuda honrada, su puerta
cerrada.
U wdowy chleb gotowy, ale nie
każdemu zdrowy.
Kto wdowę pojmuje, wkrótce
pożałuje.
Uczciwa / Cnotliwa wdowa w domu
się chowa. (MP)
859. La viuda rica, con un ojo llora
y con otro repica.
Wdowa bez chłopa jak ogród bez
płota.
Dobra i wdowa, gdy młoda
i zdrowa.
Wdówka bogata: łza w jednym oku,
drugim strzela wokół. (MP)
Bogata wdówka łka jednym okiem,
a drugie puszcza. (MP)
860. Lágrimas de viuda, el primer
soplo de aire las enjuga.
Wdowie łzy pierwszy podmuch
wiatru osuszy. (MP)
VIUDO
861. La que se casa con viudo, rival
tiene en el otro mundo.
Nie pobieraj się z wdowcem, bo
rywalka za grobem. (MP)
141
YERNO
862. No dure más mi yerno que
un invierno.
Niech zięć szybko spłynie, jak ten lód
po zimie. (MP)
Niech się zięć rozpłynie, jak bałwan
po zimie. (MP)
Obyś mi, zięciu, wiosny nie doczekał.
(PS)
VII. ESTUDIOS Y OFICIOS
OD NAUKI DO ZAWODU
ABAD
863. A mal abad, mal monacillo.
Jaki opat, taki mnich.
A mal abad, peor sacristán.
864. Abad de aldea, mucho canta
y poco medra.
Chuda fara, sam ksiądz pleban
dzwoni.
Młody ksiądz w ornacie sypia.
Jak się we wsi nie przelewa,
proboszcz się nie naje, tylko się
naśpiewa. (MP)
865. Abad que fue monacillo, bien
sabe quién se bebe el vinillo.
Opat, co dzieckiem do mszy
posługiwał, wie dobrze, czemu wina
ubywa. (MP)
866. Abades, rocío de panes.
Księdza dziś oskub z pierza, to
na jutro porośnie.
U chłopa rosa z rana, a u opata
śmietana. (MP)
867. La manceba del abad, no amasa
y tiene pan.
Służebna opata chleba się naje, choć
go nie zagniata. (MP)
ABADESA
868. Abadesa de poca edad, nunca
bien con abad.
Nie uchodzi młodej ksieni wpuszczać
opata do sieni. (MP)
A abadesa de poca edad, viejo abad.
Gdzie młoda przeorysza bywa, tam
i stary przeor się skrywa. (MS)
Od nauki do zawodu
869. La abadesa más segura,
la de edad madura.
143
Leciwa ksieni stateczność ceni. (MP)
ALCAHUETE
870. Alcahuetes y tunos, todos son
unos.
Stręczyciel i drab, jeden drugiego wart.
(KS)
AMA DEL CURA
871. O ama del cura, o reina de España.
Czy to księżna czy gosposia księża? (MP)
APRENDER
872. Aprende llorando, reirás
ganando.
Każda łza przy nauce w monetę się
zmieni wkrótce. (MP)
Płacz przy nauce, bracie, lecz będziesz
rad przy wypłacie. (MP)
Im więcej łez przy nauce, tym większa
radość z sukcesu. (KK)
873. El que aprende lo que
no entiende, ya me entiende.
Kto kuje, choć nie pojmuje, pojmuje
to, co ja czuję. (MP)
874. El que desea aprender, muy
cerca está de saber.
Dla chcącego nic trudnego.
875. Lo que se aprende en la cuna,
siempre dura.
Czym skorupka za młodu nasiąknie,
tym na starość trąci.
Lo que en la leche se mama,
hasta la sepultura acompaña /
en la mortaja se derrama.
Czego się Jaś nie nauczył, tego Jan
nie umie.
Kto pragnie wiedzy, jest bliski
mądrości. (KS)
Lo que se aprende en bragas,
no se olvida en / con canas.
876. Más aprende un pobre
en un mes que un rico en años diez.
Więcej pojmie biedny w miesiąc niż
bogaty przez lat dziesięć. (MP)
ARTE
877. Aprehende por arte, e irás
adelante.
Przyłóż się do trivium, przed tobą
quadrivium. (MP)
144
878. Cada uno en su arte.
Estudios y oficios
Każdy w swym rzemiośle biegły.
Nie bierz się, kumie, za co
nie umiesz. (MP)
879. La crítica es fácil y el arte
difícil.
Łatwo krytykować, trudniej zrobić.
ASNO
880. “¡Arre, acá, bachiller!”, dicen
al asno en Salamanca.
Jak w Salamance osły poganiacie?
Ano: „wio, mój licencjacie!” (MP)
881. Asno latino, ya es casi rocino.
Osioł naukowiec to prawie
wierzchowiec. (MP)
Uczonemu osiołkowi wydaje się,
że jest Pegazem. (KK)
882. Fuime a palacio, fui bestia y vine
asno.
Na dworze byłem, za gbura mnie
brali; do domu powróciłem, to osłem
nazwali. (MP)
883. Irse uno bestia y volver asno,
no es gran milagro.
To dopiero dziwy: poszedł osiołek
na studia, wrócił osioł prawdziwy.
(MP)
Nieraz się zdarzyło, że się ze studiów
osłem wróciło. (MS)
Nie sztuka wyruszyć durniem,
a wrócić osłem. (KS)
BACHILLER
884. A más bachilleres, más
pareceres.
Im więcej doktorów, tym więcej
pozorów. (MP)
885. Bachiller en Medicina,
confunde el vino con la urina.
Bakałarz medycyny, (a) nie odróżnia
wina od uryny. (KK)
886. Bachiller en artes, tan necio
como antes.
Bakałarz sztuki głupieje od nauki. (MP)
Bachiller, y no en artes, más necio
como antes.
Bakałarz sztuki bardziej niż przed
studiami głupi. (KK)
Od nauki do zawodu
145
BARBERO
887. Un barbero es crónica viva
del pueblo entero.
Nie kpij z fryzjera zawodu, bo on jest
żywą kroniką narodu. (MP)
Jak, co i gdzie – fryzjer wszystko wie. (MS)
Kto w mieście informacji szuka,
niech do fryzjera zapuka. (MS)
U balwierza każdy się zwierza. (KS)
BEATA
888. Beata de condición, la cara
santita y el rabo ladrón.
Pobożnisia: liczko świętej, kita lisia. (MP)
Beata con devoción, las tocas largas
y el culo ladrón.
889. Las beatas tienen el diablo entre
las patas.
U dewotki diabeł w kroku, mina
cnotki. (MP)
Beatas, el diablo las arrebata
o las desata.
Między nogami dewotek diabelski
chichotek. (MS)
BEATO
890. Beato y tuno, todo es uno.
Bigoci i łapserdaki podobni jak
bliźniaki. (MP)
891. Cara de beato y uñas de gato.
Wilk mnicha w kapturze nosi.
Uña de gato y hábito de beato.
U pobożnisia pazury rysia. (MP)
U świętoszka habicik bury i kocie
pazury. (MP)
892. De mozo a palacio, de viejo
beato.
Hulał w młodości, na starość pości. (MP)
BONETE
893. A quien cabeza tiene, nunca
le faltó bonete.
Kto nie kiep, znajdzie biret na swój
łeb. (MP)
Kto ma głowę na karku, czapki
nie zgubi. (KK)
146
Estudios y oficios
894. Bonete con borla a muchos
necios adorna.
W niejednym birecie pusty łeb
znajdziecie. (MP)
Muchas cabezas de animales
se cobijan con bonetes doctorales.
U biretu pompony świadczą, że
głupiec kształcony. (MP)
W birecie i głupiec wygląda dostojnie. (KK)
Głowy głupców wielu zdobi piękny
kapelusz. (KS)
895. Comer de bonete.
Bóg zapłać, bom zjadł; terazem rad.
Biret ma tę zaletę, że przyciąga
monetę. (MP)
896. Tanta gente de bonete, ¿dónde
se mete? Pues dejar de meter
no puede ser.
Gdzie się pomieścić te birety mają?
Bo wchodzić nie przestają. (KS)
Yo no lo entiendo, que tanta gente
de bonete dónde se mete.
BOTICARIO
897. Donde no hay boticarios
ni médicos, los hombres se mueren
de viejos.
Bez doktora też umrzesz.
Nikomu nie raj doktora ani adwokata.
Bez leków i doktora ze starości
człowiek kona. (MP)
Nie ma we wsi aptekarzy, to zdrowi
młodzi i krzepcy starzy. (MP)
BUHONERO
898. Cada buhonero alaba sus agujas
/ cuchillos.
Każdy kupiec swój towar chwali.
BURRO
899. Aunque el burro estudió,
de la A no pasó.
Uczyli osiołka czytać, A opanował
i kwita. (MP)
900. Para ser burro, no es menester
estudio.
Nie potrzeba szkół, by tyrać jak wół. (MP)
Aby zostać osłem, szkolić się
nie trzeba. (MS)
Od nauki do zawodu
147
CAZADOR
901. Al mejor cazador
se le va la liebre.
Najlepsi pływacy najpierwej toną.
I ksiądz może się pomylić
w pacierzu.
Najlepszy myśliwy też nieraz chybi. (MP)
CIENCIA
902. ¡Ciencia vana, que lo que
afirmas hoy lo niegas mañana!
Nauko zwodnicza, dziś twierdzisz,
jutro zaprzeczasz! (MP)
903. De la continua lección nace
la ciencia.
Pilność w nauce to cnota, co otwiera
wiedzy wrota. (MP)
Ucz się nieprzerwanie, a coś w głowie
zostanie. (KS)
904. De las ciencias y de las artes
solo el enemigo es ignorante.
Dla sztuk i nauk pogarda to dewiza
ignoranta. (MP)
905. La ciencia es locura, si buen
seso no lo cura.
Szaleństwem jest nauka, co rozsądku
nie szuka. (MP)
906. Mucha ciencia es locura, si buen
seso no lo cura.
Zdrowy rozsądek leczy nadmiar
wiedzy. (KS)
CIRUJANO
907. El buen cirujano, corta
po lo sano.
Dobry chirurg tam tnie, gdzie ciała
nie tknęła gangrena. (PS)
Manos del maestro son ungüento.
CIRUGÍA
908. La definición de la cirugía: sacar
de tu bolsa y echar en la mía.
Zasady chirurgii jasne: wyciąć
z cudzej kiesy i wrzucić do własnej. (MP)
CLÉRIGO
909. Clérigo, fraile y judío,
no lo tengas por amigo.
Z księdzem, mnichem i Żydem –
nie szukaj przyjaźni. (MS)
148
Estudios y oficios
CONFESIONARIO
910. Mientras haya sayas, habrá
confesionarios.
Póki halki i spódnicy, nie przepadną
spowiednicy. (MP)
CONFESOR
911. A cual mejor, confesada
y confesor.
Kto kogo przegada: ta, co grzechy
wyznaje, czy ten, co spowiada? (MP)
912. El predicador siembra
y el confesor recoge.
Sieje kaznodzieja, a spowiednik
zbiera. (MP)
CONVENTO
913. Convento y río, malos vecinos.
Quien sirve al convento, sirve
al viento.
Gdy za sąsiada klasztor lub rzeka,
pakuj dobytek i uciekaj. (MP)
Klasztor jak rzeka, lepiej trzymać się
z daleka. (MS)
914. Un convento da un limón, pero
a cambio de jamón.
Klasztor da ci kwas z cytryny, ale za połeć słoniny. (MP)
COSTURERA
915. Costurera sin dedal cose poco
y cose mal.
Gdy naparstka szwaczce brak, szyje wolno i byle jak. (MP)
Bez naparstka szwaczka to partaczka.
(MP)
CRIAR
916. Criaste y no castigaste,
no criaste.
Bez kary dziecka się nie wychowa.
Wychowywałeś i nie karałeś?
Nie wychowałeś. (PS)
CURA
917. El cura canta si hay blanca.
Sin dinero no te dan padrenuestros.
Za Bóg zapłać, mości panie,
paternoster nie dostaniesz. (MP)
918. El cura, como no tiene en casa
quien le de pena, clava y espeta
los ojos en la ajena.
Nie ma proboszcz komu u siebie przygadać,
to szpieguje po sąsiadach. (MP)
Pleban się u siebie nudzi, to węszy
u innych ludzi. (MP)
Od nauki do zawodu
919. El que para cura nace, del cielo
le cae la sotana.
149
Komu Pan Bóg ma dać, to mu drogę
pokaże.
Co komu Bóg naznaczy, złodziej
nie ukradnie.
Kiedyś nie ksiądz, nie wkładaj
sutanny.
920. Los curas de los muertos viven.
Ksiądz żyje z ołtarza, pisarz
z kałamarza.
Zmarły żywi księdza. (MP)
921. No se acuerda el cura de cuándo
fue sacristán.
Zapomniał wół, jak cielęciem buł /
był.
DISCÍPULO
922. Discípulo con cuidado,
y el maestro bien pagado.
Jak mistrz dobrze uczy, głód mu
nie dokuczy. (MP)
923. El buen discípulo pasa
al maestro.
Uczeń przerósł mistrza.
924. El discípulo que no duda,
no sabrá jamás cosa alguna.
Uczeń bez wątpliwości nie dojdzie
do mądrości. (KS)
Uczeń do nauki skory, pójdzie
i w doktory. (MP)
DOCTOR
925. Doctores indoctos, nunca hubo
pocos.
Co tu tóg, jakie tytuły! A uczony,
to który? (MP)
Doctos queremos; que doctores,
hartos queremos.
Doktorów nieuków, co w lesie buków. (MP)
Más vale docto que doctor.
926. Donde hay más doctores, hay
más dolores.
Tłum doktorów, krocie chorób. (MP)
927. Un burro cargado de libros
es doctor.
Osioł z książkami na grzbiecie?
To doktor przecie. (KS)
Gdzie wielu doktorów, tam bez liku
chorób. (KS)
150
Estudios y oficios
DUDAR
928. El que no duda, no sabe cosa
alguna.
Quien no duda, no acierta en cosa
alguna.
Kto o niczym nie wątpi, nic nie wie.
Kto często powątpiewa, ten mądrości
nabywa.
Kto wątpliwości nie zaznał, nie zna
się na niczym. (MP)
ENSEÑAR / ENSEÑADO
929. Nadie nace enseñado.
Nikt mistrzem się nie rodzi.
930. Un día enseña a otro.
Dzień dzisiejszy uczy dzień
jutrzejszy. (KS)
ESCRIBANO
931. El mejor escribano echa
un borrón.
U dobrego pisarza też kleks się zdarza. (MP)
ESCRITURA
932. Buena memoria es la escritura,
ella retiene bien su figura.
Słowa uciekają, a pisma pozostają.
Najlepszą pamięć ma pismo. (KK)
ESTUDIANTE
933. Comida para estudiantes,
a onza de carne, libra de guisantes.
Zdrowa strawa dla żaków: uncja
mięsa, funt ziemniaków. (MP)
934. Con estudiantes y soldados,
mozuelas, mucho cuidado.
Gdzie żacy, żołdacy, dziewki – pilnuj
domu i sakiewki. (MP)
935. El buen estudiante, harto
de sueño y muerto de hambre.
Dobry żak syty spania, ale z głodu się
słania. (MP)
936. Estudiante de lumbre, cama
y sol, no vale un caracol.
Żak, co jeno śpi lub ziewa, albo
w słońcu się wygrzewa, funta kłaków
nie wart. (MP)
937. Estudiante memorista, loro
a simple vista.
Student, co na pamięć wkuwa, tyle
umie, co papuga. (MP)
938. Estudiante tontiloco, por
mucho que estudie sabrá poco.
Student pomylony, choćby się uczył,
plecie androny. (KS)
Od nauki do zawodu
939. Estudiante y diablo, una misma
cosa con dos vocablos.
Estudiante, diableante.
151
Żak czy czart – jednako wart. (MP)
Żak czy bies – jeden pies. (MP)
940. Siempre es el hombre
estudiante, y muere ignorante.
Całe życie się uczymy i w niewiedzy
odchodzimy. (MP)
941. Vida de estudiantes, vida
de canes.
U psa i żaka dola jednaka. (MP)
ESTUDIANZA
942. Por la estudianza, todo
se alcanza.
Kto uczy się wiele, osiąga swe cele.
(MS)
ESTUDIAR / ESTUDIADO (LO)
943. A la vejez estudiar, para nunca
acabar.
Człowiek uczy się do końca życia.
Ucz się, człowieku, i kpij sobie
z wieku. (MP)
Kto na starość studiuje, kończyć
studiów nie planuje. (MS)
Nawet w sędziwym wieku uczysz się,
człowieku. (KS)
944. Cada día estudiando, pasa
el hombre de necio a sabio.
Nieuk, co się co dzień przy nauce
trudzi, pewnego ranka mądry się
obudzi. (MP)
945. Estudiar y no saber es sembrar
y no coger.
Komu od nauki wiedzy nie przybywa,
jakby sad posadził, a wiśni nie zrywał.
(MP)
Quien estudia y no aprende,
si no es asno lo parece.
Quien no sabe ni aprender quiere,
burro vive y burro muere.
946. Quien tiene poco talento
y buena memoria, de lo estudiado
hace pepitoria.
Kto ma dobrą pamięć, a za grosz
talentu, tylko sobie w głowie narobi
zamętu. (KS)
152
Estudios y oficios
EXPERIENCIA
947. La experiencia es madre
de la ciencia.
Doświadczenie mądrym człowieka
czyni.
Memoria y experiencia, dan
al hombre ciencia.
Doświadczenie czyni mistrza.
No presume de tener ciencia quien
no tiene experiencia.
Kto nie ma doświadczenia, niech
nie chełpi się wiedzą. (KS)
FRAILE
948. A la moza y al fraile, que no les
dé el aire.
Baba w izbie, mnich w celi, żeby ich
nie widzieli. (MP)
La moza y el fraile, muy poco
en la calle.
Pannom i mnichom szkodzi między
ludzi chodzić. (MP)
La mujer y el fraile, mal parecen
en la calle.
949. Al fraile no le hagas la cama
ni le des a tu mujer por ama.
Kto mnicha gości, niech się ma
na baczności. (MP)
950. Del fraile toma el consejo
y no el ejemplo.
Czemu to, prałacie, nie tak sami
żywiecie, jak nauczacie.
(Jan Kochanowski)
Dobrze mnich baje, zły przykład
daje. (MP)
951. Dos cosas no se pueden saciar,
los frailes y el mar.
Morze i gardło zakonnika – nigdy nie
syte, choć ciągle łyka. (MP)
Kieszeń mnicha jak morze głębokie,
dna nie zobaczysz gołym okiem. (MS)
952. El fraile en su convento y bien
adentro.
Mnicha trzymać w klasztorze,
a najlepiej na sznurze. (MP)
953. El muerto en el cementerio
y el fraile en el monasterio.
Zmarły na cmentarzu, a mnich
w wirydarzu. (MP)
954. Fraile de buen seso, guarda
lo suyo y come de lo ajeno.
Mnich swój chleb w kapturze chowa
i czeka, byś go częstował. (MP)
Fraile merendón no pierde ocasión.
Od nauki do zawodu
955. Fraile que pide por Dios, pide
por dos.
153
Mnich, co za ciebie klepie pacierze,
za dwóch się trudzi, podwójnie bierze.
(MP)
Prosi braciszek w imię Boże i swych
kiszek. (MP)
956. Fraile y mujer ligera, los hallarás
dondequiera.
Mnich a baba – narzędzia diabła.
957. Frailes y monjas, del dinero
esponjas.
Każdy, kto w zakonie, jak gąbka
chłonie. (MP)
Próżno szukać ulicy bez mnicha
i nierządnicy. (MP)
Frailes y monjas te sacan la bolsa.
958. Haz lo que dice el fraile
y no lo que él hace.
Żyj, jak mnich naucza, a nie tak, jak
żyje. (MP)
To rób, co mnich głosi, a nie to, co
robi. (MS)
Rada jest taka, by się wzorować na
słowach, nie na czynach zakonnego
brata. (MS)
959. Los frailes entran sin conocerse,
viven sin amarse y mueren sin
llorarse.
Nie zna brat brata ani nie kocha,
gdy w grób go składa, to nie zaszlocha.
(MP)
960. Los frailes no son buenos para
amigos y son malos para enemigos.
Kiepski z mnicha druh, jeszcze gorszy
wróg. (MP)
Ni con amigo lisonjero ni con fraile
callejero.
Z mnichem przyjaźnić się nie da,
ale mieć go za wroga, to dopiero
bieda. (MS)
961. Los frailes tienen ocho manos:
siete para tomar y una para dar.
Mnich ma osiem łap jak pająk; jedna
z nich daje, inne chwytają. (MP)
Czterech mnichów osiem rąk ma: jeśli
siedmioma zabiera, iloma da? (MS)
962. Quien habla mal de Erasmo,
o es fraile o es asno.
Kto Erazmowi błędy wytyka, ma
umysł osła lub zakonnika. (MP)
154
963. Tres cosas renuncia el fraile:
frío, sed y hambre.
Estudios y oficios
Wstrzemięźliwość zakonnika: głód, chłód
i pragnienie – tych grzechów unika. (MP)
Nie mów, że mnich skąpi, bo trzech
rzeczy ci odstąpi: chłodu, pragnienia
i głodu. (MS)
FRAY
964. No hay tal maestro como fray
Ejemplo.
Dobry przykład – połowa kazania.
Fray Ejemplo es el mejor predicador.
Lepszy przykład niż rada.
965. Fray Modesto nunca llegó a prior.
Fray Modesto nunca llegó a guardián /
nunca fue buen guardián.
966. Fray Pedir, fray Tomar y fray
Nodar.
Przykład lepszy niż nauka.
Nie nadał się na przeora brat Pokora.
(MP)
Dzwonią na nieszpory brat Zapłać, brat
Dajwięcej i brat Daćnieskory. (MP)
Prosi, bierze, nic nie daje – takie
mnicha obyczaje. (MS)
967. Fray Prudencio nunca llegó
a guardián de ningún convento; pero
fray Osar pronto llegó a obispar.
Z brata Ostrożnego gwardian
do niczego, z Zuchwałego brata
uczynią opata. (MP)
Brat Przezorny na gwardiana nieudolny,
lecz brat Chytry godzien mitry. (MP)
HAMBRE
968. Hambre estudiantina, peor que
la canina.
Studentowi burczy w brzuchu bardziej
niż psu na łańcuchu. (MP)
Student bywa bardziej głodny niż
pies. (KS)
HERRERO
969. En casa de herrero, cuchillo /
cuchara de palo.
U kowala brak siekiery, a u szewca
butów.
Szewcy chodzą bez butów, a krawcy
bez surdutów.
Szewc bez butów, zaś krawiec
w podartym ubraniu chodzą.
Od nauki do zawodu
155
IGNORANCIA
970. No hay nada tan atrevido como
la ignorancia.
Głupota jest matką uporu.
Głupiego próżno / trudno nauczyć.
Nie ma zuchwalca nad gbura. (MP)
IGNORANTE
971. El ignorante, al ciego
es semejante.
Niewiedza jest siostrą ślepoty. (KK)
Nieświadomy jest jak chromy. (KS)
Ignorancja oślepia. (KS)
972. Ignorante graduado, asno
albardado.
Noszą tytuł nieuki jak kłapouch juki. (MP)
Ignorant z tytułami – osioł
z ostrogami. (PS)
973. Ignorante y burro, todo es uno.
Osioł, nieuk, idiota – to jedna istota. (MP)
IGNORAR
974. Más vale ignorar que saber mal.
Mejor es no saber que mal saber.
Lepiej nie wiedzieć, niż źle się
dowiedzieć. (MP)
INTELECTO
975. A quien es cerrado de intelecto,
de poco le sirven libros abiertos.
Rozległa lektura na ciasny umysł
nie wskóra. (MP)
Gdy łeb zakuty i otwarta księga
nie pomoże. (KK)
JESUITA
976. Un jesuita y una suegra, saben
más que las culebras.
Jezuita i świekra mądrzy jak czart
z piekła. (MP)
Lepsza żmija jadowita niż teściowa
i jezuita. (MS)
LADRÓN
977. La ocasión hace al ladrón.
Okazja czyni złodzieja.
156
978. No hay ladrón sin encubridor.
Estudios y oficios
I ten złodziej, co kradnie, i ten, co
przechowuje.
Kto kradzież tai, nie jest lepszy niż
ten, co kradnie.
979. Piensa el ladrón que todos son
de su condición.
Kto sam lada jaki, myśli, że każdy taki.
980. Quien gana dos y gasta tres,
ladrón es.
Zarabiasz dwa, wydajesz trzy?
Złodziej to ty. (PS)
981. Quien hurta al ladrón, cien días
gana de perdón.
Złodzieja obrobić – sto dni odpustu
zdobyć. (PS)
Nie sądź innych po sobie.
LATÍN
982. El latín con babas y la ciencia
con barbas.
Kto się łaciny uczył smarkaty, może
uczonym zostać brodaty. (MP)
Uczyć się łaciny, gdy mleko pod nosem,
wiedza przyjdzie z siwym włosem. (MP)
983. El latín y los peces, fuera
de su natural, se pierden.
Jak z rybami, tak z łaciną: rzucone
na piach wnet giną. (MP)
984. El tonto que del todo tonto
haya de ser, su poquito de latín
ha de saber.
Choć na głupotę nic się nie poradzi,
trochę łaciny głupim nie zawadzi. (MP)
985. Nadie sabe más en latín
de lo que sabe en castellano.
Nikt po łacinie nie powie, czego
nie umie w ojczystej mowie. (MP)
986. Quien bien conjuga y declina,
sabe la lengua latina.
Koniugacje, deklinacje recytujesz
płynnie, zasłużyłeś na laudację,
mówisz po łacinie. (MP)
LAVANDERA
987. La buena lavandera siempre
tiene mojada la delantera.
Praczka gorliwa z przodu sucha
nie bywa. (MP)
Dobrą praczkę poznasz po mokrej
zapasce. (KS)
Od nauki do zawodu
157
LECCIÓN
988. El maestro Quiñones, no sabe
para él y ya quiere dar lecciones.
Profesor Mądrala jeszcze sam się
nie nauczył, a już uczniów znalazł.
(MP)
989. Lección dormida, lección
aprendida.
Prześpij się z lekcją w głowie, rano
z pamięci ją powiesz. (PS)
LETRA
990. La letra con sangre entra
(y la labor, con dolor).
Kogo rodzice nie karzą rózgą, tego
kat mieczem karze.
La letra con sangre entra; pero con
dulzura y amor se enseña mejor.
Rózgą dziateczki Duch Święty bić
każe / radzi45.
El doctor que peor cura es el doctor
Blandura.
Wiedza z krwią przychodzi. (PS)
LETRADO
991. Quien letrado no es, es asno
de dos pies.
Człowiek niewykształcony to osioł
skończony. (KS)
992. Si no naciste avisado,
no estudies para letrado.
Jeśli rozsądku ci brak, nauka
nie pójdzie ci w smak. (KS)
LIBRO
993. El mejor amigo, un libro.
Libros y amigos, pocos y selectos.
La buena lectura distrae, enseña
y cura.
Księgi biegłości dodają, ale rozsądek
mądrość sprawuje.
Książka w smutku zabawia, naucza
i uzdrawia. (MP)
Contra la tristura, buena lectura.
Książka druh najwierniejszy. (MP)
994. ¿En qué libro lo ha hallado?
A tobie kto to powiedział? (PS)
995. Libro cerrado no saca letrado.
Był jeden mnich, miał wiele ksiąg,
ale nie wiedział nic z nich.
W głowie nie przybywa od ksiąg,
które kurz pokrywa. (MP)
W innej, pełniejszej wersji, z popularnego w XIX wieku wierszyka: „Rózeczką dziateczki
Duch Święty bić radzi,/ rózeczka bynajmniej zdrowiu nie zawadzi”.
45
158
Estudios y oficios
996. Los libros hacen muchos sabios
pero pocos ricos.
Wielu z książek się nauczy, lecz
niewielu się utuczy. (MP)
997. Para ser tonto, los libros son
estorbo.
Książki głupocie szkodzą. (MS)
998. Ni cuartel sin ratas, ni libro sin
erratas.
Jak w każdym stadzie owca łaciata,
tak w każdej książce errata. (MP)
Jak szczury w stodołach harcują,
tak byki w książkach królują. (MS)
MAESTRO / MAESTRILLO
999. Cada maestrillo tiene su librillo.
Każdy mistrz swe nauki głosi podług
własnej sztuki. (MP)
1000. De tal maestro, tal discípulo.
Jaki nauczyciel, taki uczeń.
1001. Uso / usanza hace maestro.
Do wszystkiego trzeba praktyki.
Mistrza z czeladnika uczyni praktyka. (MP)
MÉDICO
1002. Al médico, confesor y letrado,
hablarles claro.
Z adwokatem i medykiem szczerze
jak ze spowiednikiem. (MP)
Al médico y al letrado, no le quieras /
no le traigas engañado.
1003. De médico, poeta y loco, todos
tenemos un poco.
W każdej głowie się przeplata coś
z medyka, coś z poety, coś z wariata.
(MP)
1004. Es más cierto médico
el experimentado que el letrado.
Lekarz doświadczony lepszy niż
uczony. (KS)
1005. Lo que el médico yerra,
encúbrelo la tierra.
Błędy lekarza pokrywa ziemia.
El yerro del médico, la tierra lo tapa:
el del letrado, el dinero lo sana;
el del teólogo, el fuego lo apaga.
Błąd medyka przykryje ziemia;
błąd adwokata naprawią pieniądze;
błąd teologa strawi ogień. (KS)
Od nauki do zawodu
1006. Médico y confesor, cuanto más
tarde, mejor.
159
Lekarza i spowiednika, dopóki
możesz, unikaj. (MP)
MENSAJERO
1007. Escrita la carta, el mensajero
no falta.
Pismo gotowe, to i posłańca
nie braknie. (MP)
MERCADER
1008. De mercader al ladrón
va un saltito de gorrión.
Handlarzy od złodziei mniej dzieli niż
sobotę od niedzieli. (MP)
MONASTERIO
1009. Rica es la orden
y el monasterio pobre.
Zakon ma pieniędzy w brud,
a w naszym klasztorze głód. (MP)
MONJA
1010. Amor de monja y flor
de almendral, presto viene y presto
se va.
Miłość zakonnicy, migdałowy kwiat –
ledwie rozkwitną, zniknie po nich
ślad. (MP)
1011. Amor de monja, fuego de estopa
y viento de culo, todo es uno.
Miłość mniszki, żar krzesiwa,
pierdnięcie mnicha – wiatr je
porywa. (MP)
Suspiro de monja y pedo de fraile,
todo es aire.
1012. Cuando tú seas fraile, yo seré
monja.
Jak ty mnich, to ja mniszka, jak ty lis,
to ja liszka. (MP)
MONJE
1013. El hábito no hace el monje.
Nie ubiór / szata zdobi człowieka.
El hábito y la capilla no hacen fraile.
Odzież nie odmienia człowieka.
Nie dość habit włożyć, aby Bogu
służyć. (MP)
NECESIDAD
1014. La necesidad hace maestros.
De la necesidad nace el consejo.
La necesidad enseña más que
la universidad.
Potrzeba jest matką wynalazku.
160
Estudios y oficios
NECIO
1015. Entren los que saben,
y los necios, a la calle.
Niech wejdzie ten, kto uczony, dla
głupców wstęp wzbroniony. (KS)
1016. Necio letrado, necio doblado.
Głupiec uczony, głupiec podwojony.
(KS)
1017. Necio por natura, y sabio
por escritura / por lectura.
Głupiec z natury, mądry na papierze. (KS)
1018. Necio que en latín sabe
hablar, ya en dos lenguas puede
disparatar.
Jak łaciny liźnie durny, w dwóch
językach plecie bzdury. (MP)
Necio que sabe latín, doble rocín.
OBISPO
1019. Báculo de oro, obispo
de madera.
Pastorał pozłacany, a biskup
drewniany. (MP)
Pastorał ze srebra, ale biskup
z drewna. (MP)
1020. Obispo de anillo, el caudal
al dedillo.
Pierścień u biskupa znaczy, że ma
w palcu bezmiar władzy. (MP)
1021. Por culpa de la bestia mataron
al obispo.
Kowal zawinił, Cygana powiesili.
OBRA
1022. La obra alaba al maestro.
Cada uno se conoce por sus obras.
Dzieło mistrza chwali / chwali
mistrza.
Por sus frutos los conocereis.
Księga za mistrza stoi.
1023. Las obras hacen linaje.
Nie na herb przodków patrz, ale
na sprawy.
Każdy jest dziecięciem czynów
swoich.
1024. Obra empezada, medio
terminada.
Dobry początek, połowa roboty.
Od nauki do zawodu
161
1025. Obra hecha, maestro al pozo.
Murzyn zrobił swoje, Murzyn może
odejść.
Gdy dzieło gotowe, czas mistrza
skrócić o głowę. (MP)
1026. Obras son amores, que
no buenas razones.
Nie słowa, ale czyny.
Z uczynku, nie ze słów człowieka
poznają.
Nie w gadaninie miłosierdzie, ale
w czynie. (MP)
OFICIO
1027. Ése es tu enemigo, el de tu oficio.
1028. Quien ha oficio, ha beneficio.
ORADOR
1029. El poeta nace, y el orador
se hace.
Majster majstrowi kole.
Kto pracuje, ten ma.
Kto ma w ręku fach, znajdzie chleb
i dach. (MP)
Unikniesz w życiu zawodu, gdy zawód
zdobędziesz za młodu. (PS)
Być mówcą to rzecz ćwiczenia; poetą
się jest z urodzenia. (MP)
Poetą się rodzisz, mówcą się stajesz. (KK)
PANADERO
1030. Ningún panadero dice mal
de su pan.
Każda liszka / sroczka swój ogonek
chwali.
PESCADOR
1031. El pescador con caña quiere
paciencia y maña.
Nic by rybak na wędkę nie złapał,
by nie cierpliwość i zapał. (MP)
PILOTO
1032. A piloto diestro, no hay mar
siniestro.
Przy wytrawnym kapitanie nie ma
złych wiatrów na oceanie. (MP)
Dobrego żeglarza złe morze nie zraża.
(KS)
162
Estudios y oficios
PORDIOSERO
1033. Hasta para ser pordiosero
se necesita dinero.
I dziad kościelny kapelusz kupić
musi. (PS)
PRIOR
1034. Si el prior juega a los naipes,
¿qué harán los frailes?
Mnich tak odpowiada, jak mu opat
śpiewa.
Como canta el abad, así responde
el sacristán.
PUTA
1035. A putas y ladrones nunca
faltan devociones.
Dziwki i szalbierze też klepią
pacierze. (MP)
1036. Cuando echan maldiciones
las putas viejas, Dios se tapa
las orejas.
Nie bluźnijcie, stare kurwy, bo dobry
Bóg zatkał uszy. (MP)
1037. Cuando la puta no duerme
de día, ¡mal anda la putería!
Kurwa, co we dnie nie ziewa, snadź
rzadko klientów miewa. (MP)
Gdy stare kurwy przeklinać zaczną,
sam Pan Bóg uszy musi zatkać. (PS)
Gdy kurwa we dnie senności nie czuje,
znak, że kurewstwo źle prosperuje. (PS)
1038. De puta vieja y de tabernero
nuevo me guarde Dios.
Od starej kurwy, gospody nowej –
Boże uchowaj! (MP)
1039. Hermosura en puta y fuerza
en badajo46.
Byle dziewka jak rzepa, a w kutasie
krzepa! (MP)
Kurwa w pełnej krasie i siła w kutasie.
(PS)
1040. Puta hecha, no necesita
alcahueta.
Która chce być kurwą, nie pomoże
warta. (Wacław Potocki)
Kurwa z urodzenia nie wymaga
stręczenia. (PS)
Badajo (hiszp.) ‘serce dzwonu’, w sensie przenośnym – członek męski.
46
Od nauki do zawodu
163
1041. Puta primaveral, alcahueta
otoñal y beata invernal.
Wiosną się puściła, jesienią stręczyła;
gdy zima nastała, dewotką została. (PS)
1042. Putas y frailes andan a pares.
W tym dziwki mnichów naśladują,
że dwójkami spacerują. (MP)
Mal parece un fraile solo.
1043. Veinte años de puta y uno
de casada, y ya sois muy honrada.
Kurewki i zakonnicy parami chodzą
po ulicy. (PS)
Kurwą lat dwadzieścia, a mężatką
rok – cnotliwaś ty, pani, starczył jeden
krok. (PS)
RELIGIÓN
1044. Quien entra en religión,
se hace regalón.
Kto ma w rodzie księdza, temu
nie dokuczy nędza.
Quien tiene pie de altar, come sin
amasar.
Kto ma księdza w rodzie, temu bieda
nie dobodzie.
Dobre życie przy Kościele, a pracy
niewiele. (MP)
ROMA
1045. El que asno fue a Roma, asno
torna.
Kto w Polsce głupi, ten i w Rzymie
rozumu sobie nie kupi.
Quien bestia va a Roma, bestia retorna.
ROMERA / RAMERA
1046. Ir romera y volver ramera.
Na pielgrzymce ciężka praca: idzie
dziewka, dziwka wraca. (MS)
1047. Moza muy disantera, o gran
romera o gran ramera.
Jak smarkata na procesje ciągle lata,
wyrośnie z niej zakonnica albo
latawica. (MP)
ROMERÍA / RAMERÍA
1048. Romerías y ramerías van por
una vía.
Na pielgrzymce żywot słodki: tu
ladacznice, tam cnotki. (MP)
W rondlu groch z kapustą, na
pielgrzymce kult z rozpustą. (MP)
164
1049. Romería, ramería.
Muchas van en romería que paran
en ramería.
Estudios y oficios
Puściła się na pielgrzymkę i wciąż się
puszcza. (MP)
SABER
1050. Del saber viene el haber.
Wielki majątek w wiedzy ma
początek. (KS)
1051. Do entra beber, sale saber.
Wlej do ust gorzałki, wylecą
przechwałki. (MP)
1052. El saber no causa hartura.
Myślenie nie boli. (KK)
Wiedzą nigdy się nie przejesz. (KS)
1053. El saber no ocupa lugar.
Wiedza to potęga.
El saber no ocupa lugar y, por mucho
que tengas, lo podrás aumentar.
Wiedza się rozprzestrzeni i na małej
przestrzeni. (PS)
El saber no ocupa lugar pero ocupa
tiempo.
1054. En las barbas no consiste
el saber, sino en mucho estudiar
y en mucho ver.
Broda mędrca nic nie znaczy, lecz
to, co wie i zobaczył. (KS)
1055. Más vale saber que aver.
Lepsza wiedza niż kiesa. (MP)
Głowa otwarta od szkatuły więcej
warta. (MP)
1056. No sé nada; de mis viñas
vengo.
Ja nic nie wiem, ja tu sprzątam.
Moja chata z kraja.
Skądże bym ja wiedział, gdym
w winnicy dzień przesiedział. (MP)
Mnie się to nie tyczy, wróciłem
z winnicy. (PS)
1057. Para saber no basta leer: hay
que andar y ver.
Podnieś wzrok znad księgi kart,
wędrując poznajesz świat. (MP)
Aby mądrym być, trzeba żyć, a nie
z nosem w książkach tkwić. (MS)
Od nauki do zawodu
1058. Quien más sabe, menos presume.
165
Brak wiedzy sprzyja domysłom. (KK)
SABIO
1059. Bien sabe el sabio que sabe,
el necio piensa que sabe.
Mądry wie, a głupi myśli, że wie. (KK)
1060. Nadie es sabio por lo que supo
su padre.
Wiedza dziadków bez nauki
nie przechodzi na wnuki. (MP)
SALAMANCA
1061. A estudiar a Salamanca.
Jak studiować, to w Salamance. (KS)
1062. Ir bestia a Salamanca y volver
asno, a muchos les ha pasado.
Salamanca no hace milagros; el que
va jumento, no vuelve sabio.
Już wielu wyruszyło do Salamanki
półgłówkiem, a wróciło osłem. (KS)
1063. Lo que la naturaleza
no da, Salamanca no lo concede.
Quod Natura non dat, Salmantica
non praestat.
Lo que no da naturaleza,
no lo da Salamanca, y menos Baeza.
Kto z przyrodzenia głupi, i w Paryżu
rozumu nie kupi.
1064. Tres años de mesón, seis
en Salamanca son.
Trzy lata w barze to studia
w nadmiarze. (KS)
SASTRE
1065. Cuenta de sastre, desastre.
Zmień pan swój szyld na „oprawca”,
rzekł klient, płacąc u krawca. (MP)
SERMÓN
1066. Los largos sermones, más
mueven culos que corazones.
Długie kazanie tyłki zmęczy, serc
nie zmiękczy. (MP)
1067. Predicar en desierto, sermón
perdido.
Prorok na pustyni, balwierz dla bydła:
żal i słów, i mydła. (MP)
Quien predica en desierto, pierde
el sermón, y quien lava la cabeza
a un asno, pierde el jabón.
166
1068. Sermón corto, trago largo.
Sermón, discurso y visita, media
horita.
Estudios y oficios
Kazanie w mig, wina tęgi łyk. (MP)
Głębszy kielich od kazania. (MP)
TONTERÍA
1069. No hay tontería que no esté
apadrinada por la sabiduría.
Nie ma takiej bzdury w świecie,
co się nie wspiera na autorytecie.
(MP)
Każda głupota w świecie znajdzie
obrońcę na uniwersytecie. (MP)
W każdej głupocie mądrości krocie.
(MS)
TONTO
1070. Tonto letrado, tonto
consumado.
Dureń uczony – dureń skończony. (MP)
Tonto instruido, tonto perdido.
1071. Un tonto no se hizo doctor
en tontería, porque aún latín o sabía.
Zostałby tępak doktorem tępoty, tylko
łaciny nie znał ani joty. (MP)
VICARIO
1072. Por las faldas del vicario sube
la moza / el diablo al campanario.
Wczepił się diabeł w wikariusza
suknie, pnie się na wieżę i dzwoni
na jutrznię. (MP)
Wiele diabeł zyskuje, gdy pod sutanną
księdza siedzi i knuje. (MS)
ZAPATERO
1073. Zapatero, a tus zapatos
(y déjate de otros tratos).
El zapatero, juegue con su oficio
y deje al ajeno.
Buñolero, a tus buñuelos.
Jeśliś szewc, patrz swego kopyta.
VIII. ENTRE LOS DEMÁS.
AMISTAD, DINERO, PODER
WŚRÓD INNYCH.
PRZYJAŹŃ, PIENIĄDZ, WŁADZA
ADÁN Y EVA
1074. Todos somos hijos de Adán
y Eva, pero nos diferencia la seda.
Wszyscyśmy Adama za praojca mieli,
lecz sukna zabrakło… najsilniejsi
wzięli. (PS)
AJUSTE
1075. Más vale mal ajuste que buen
pleito.
Lepsza słomiana zgoda niż złoty
proces.
Más vale un mal arreglo que un buen
pleito.
Dla świętej zgody nabrał w gębę
wody.
Pleitos tengas y los ganes.
AMIGO
1076. Amigo de muchos, amigo
de ninguno.
Kto wszystkich chce mieć przyjaciółmi,
żadnego nie ma przyjaciela.
Amigo de todos y de ninguno, todo
es uno.
Kto się z każdym przyjaźni,
nie poznał przyjaźni. (MP)
1077. Amigo leal y franco, mirlo
blanco.
Przyjaciel wierny rzadki.
Conocidos, muchos; amigos, pocos.
Najpierw poznaj, potem przyjaciela
wybieraj.
Amigos, pocos y buenos.
Wierny druh jak biały kruk. (MP)
1078. Amigo que no presta y cuchillo
que no corta, que se pierde, poco
importa.
Skąpy druh, tępy nóż, jak przepadnie,
to i cóż. (MP)
Nieużyty przyjaciel i nóż, co nie kroi,
kiedy przepadnie, któż o to stoi? (MP)
168
Entre los demás. Amistad, dinero, poder
1079. Amigo reconciliado, enemigo
doblado.
Lepszy wróg otwarty niż przyjaciel
zdradliwy.
Amigos reñidos, nunca más buenos.
Pojednana przyjaźń jak marcowy lód.
Amistad renovada, es como llaga
malsana.
1080. Amigo, viejo; tocino y vino,
añejos.
Stary przyjaciel, stare wino, stare
złoto najlepsze.
Stare wino, stary przyjaciel i stara
cnota najwyżej się cenią.
1081. Amigos al prestar, enemigos
al devolver.
Quien presta al amigo, cobra
un enemigo.
Si quieres enemigo, presta dinero
al amigo.
Pożycz pieniądze, stracisz przyjaciela.
Chcesz przyjaciela stracić, pożycz
mu pieniędzy.
Nie pożyczaj, dobry zwyczaj
(nie oddają, jeszcze łają).
1082. Aquellos son ricos que tienen
amigos.
Wtedy człowiek ma wiele, kiedy
w krąg przyjaciele. (MP)
1083. De los amigos me guarde Dios,
que de los enemigos me guardaré yo.
Od przyjaciół strzeż mnie, Panie,
z wrogami sam się rozprawię. (MP)
Del agua mansa me guarde Dios,
que de la brava me guardaré yo.
1084. En la necesidad se conoce
al amigo de verdad.
Prawdziwych przyjaciół poznajemy
w biedzie. (Adam Mickiewicz)
En la necesidad se prueban
y conocen los amigos.
Gdy bieda tłoczy, przyjaciel
odskoczy.
En el peligro se conoce al amigo.
Nieszczęście pokazuje, kto
prawdziwie miłuje.
En la pobreza y en el peligro
se conoce al buen amigo.
Si amigos tienes, no los pruebes, que
los pierdes.
1085. Más dañan amigos necios que
enemigos descubiertos.
Lepszy mądry nieprzyjaciel niż głupi
przyjaciel.
Wśród innych. Przyjaźń, pieniądz, władza
1086. Más vale amigo en plaza
que dinero en casa / que dineros
en el arca.
169
Więcej wart w potrzebie druh
niż w domu pieniędzy wór. (MP)
Más vale un amigo que pariente
ni primo.
1087. Por un mal chiste, un buen
amigo perdiste.
Kawał ci nie wyszedł, a przyjaciel
odszedł. (MP)
Śmiej się bracie, śmiej, a przyjaciół
będzie mniej. (KK)
Plotka rozsiana, przyjaźń zerwana.
(MS)
1088. Reniego del amigo que cubre
con las alas y muerde con el pico.
Nie chcę przyjaciela, co mnie
skrzydłem okryje, a dziobem
przebije. (MP)
1089. Quien encuentra un amigo,
encuentra un tesoro.
Kto znalazł przyjaciela, skarb
znalazł.
AMISTAD
1090. Amistad, pero sin mucha
familiaridad.
Z każdym grzecznie, z nikim
serdecznie.
Przyjaciele, przyjaciele, lecz zażyłości
niewiele. (MP)
1091. Amistad por interés, hoy
es y mañana no es.
Gdzie pieniędzy wiele, wszędzie
przyjaciele.
Comida acabada, amistad terminada.
Przyjaźń, co pieniędzy chce, dzisiaj
jest, a jutro nie. (MP)
Queredme por lo que os quiero,
y no me habléis de dinero.
Przyjaźń chciwa dziś jest, jutro
odpływa. (MP)
1092. Amistad que dice no, amistad
que se perdió.
Gdzie przyjaźń mówi „nie ma”,
tam nie ma przyjaźni. (MP)
1093. La amistad no tiene edad.
Przyjaźń nie zna wieku. (KS)
Przyjaźń się nie starzeje. (KK)
170
1094. La amistad y el amor dos bellas
mentiras son.
Przyjaźń i miłość to kłamstwa
przecie, ale piękniejszych nie ma
na świecie. (MP)
Przyjaźnie i miłości kłamliwe to
piękności. (KS)
1095. Más vale amistad que
hermandad.
Więcej przyjaźń znaczy niż
pokrewieństwo. (PS)
AMO
1096. El ojo del amo engorda el caballo.
Pańskie oko konia tuczy.
Hacienda, tu amo te vea (y si no,
que te venda).
Kto ma konie, niech dba o nie. (MP)
Quien tiene tienda, que la atienda.
El pie del dueño, estiércol es para
la heredad y el huerto.
1097. Quien a muchos amos sirve,
a algunos ha de hacer falta.
Nie można służyć dwom panom.
Quien a dos amos ha de servir,
a uno de ellos ha de mentir.
Kto się do dwóch panów godzi,
jednemu służy, drugiemu szkodzi. (MP)
Nadie puede servir a dos señores.
Trudno dwom panom służyć.
ANDAR
1098. Ándeme yo caliente, y ríase
la gente.
Ty mów, a ja zdrów.
Śmiejcie się ze mnie, póki mi
przyjemnie. (MP)
Byle mi było ciepło, przyjemnie, możecie,
ludzie, kpić sobie ze mnie. (MP)
1099. Dime con quién andas,
y te diré quién eres.
No con quien naces, sino con quien
paces.
Kto z kim przestaje, takim się staje.
Jaki kto sam jest, z takim przestaje.
ARMAS
1100. Armas y dineros, buenas
manos quieren.
Do pieniędzy i do broni trzeba
zręcznych dłoni. (MP)
171
BARATO
1101. Lo barato sale caro (y lo caro
sale barato)
Co się kupi tanie, psom się dostanie.
BARBAS
1102. Barbas mayores quitan
menores.
Większe dostojeństwo daje
pierwszeństwo. (MP)
Kto ma dłuższą brodę, ten idzie
przodem. (MP)
BIENES
1103. Bienes mal adquiridos, a nadie
han enriquecido.
Dinero mal adquirido no llega a nietos.
Źle nabyte w korzyść się nie obraca.
Nieuczciwej zdobyczy wnuk
nie odziedziczy. (MP)
BOBO
1104. Entre bobos anda el juego.
Głupek z głupkiem stają w zawody. (MP)
BOLSÓN
1105. Donde hay saca y nunca pon,
presto se acaba el bolsón.
Pamiętaj, rozchodzie, żyć
z przychodem w zgodzie.
CABALLERO
1106. Ayer vaquero, hoy caballero.
Najgorszy z chłopa pan.
On wielmożny pan teraz, a z butów
słoma wyziera. (MP)
1107. No es caballero el que nace,
sino el que sabe serlo.
Nie ma gorszego tyrana, kiedy się
chłop dostanie na pana.
Más honra el buen talento que
el buen nacimiento.
Trzeba umieć być panem.
Nie tak szlachetny, kto z panów
pochodzi, jak ten, kto czynem
prawości dowodzi. (MP)
CANAS
1108. A canas honradas, no hay
puertas cerradas.
Dostojnej siwiźnie żadne drzwi się
nie oprą. (PS)
172
CAPA
1109. A capa vieja no dan oreja.
Al hombre mal trajeado
no se le presta oído.
1110. Una buena capa todo lo tapa.
Una buena capa, más que tapar, destapa.
Kogo w lichych szatach widzą, z tego
inni często szydzą.
W lichym kożuchu nie znajdziesz
posłuchu. (MP)
Kto u dobrego krawca płaszcz szyje,
więcej pokaże, niźli zakryje. (MP)
CATALÁN
1111. Bien come el catalán,
si se lo dan.
Dobrze jedzą Katalany, gdy chleb
mają darowany. (PS)
1112. Catalán, catalán, de las piedras
hace pan.
Gdy Katalońca bieda przyciśnie,
to i z kamienia chleb wyciśnie. (PS)
COMPRAR
1113. Quien no te conoce, ése
te compre.
Trafił się kupiec na dziurawy garnek.
Ja nie taki głupi, kto cię nie zna, niech
cię kupi. (MP)
COSTUMBRE
1114. A nuevos tiempos, nuevas
costumbres.
Inne czasy, inne obyczaje.
1115. La costumbre hace ley (y mata
ley).
Próżne są prawa, gdzie nie masz
dobrych obyczajów.
La costumbre tiene fuerza de ley.
Obyczaj prawa stanowi i obala. (MP)
Lo convenido es ley.
Del hecho nace el derecho.
CRIADO
1116. Criados, enemigos pagados.
W służbie pies, a poza służbą świnia.
Sług dużo, a usługi mało.
Kto ma sługi, te mu robią długi.
Sługa – cichy nieprzyjaciel, któremu
pan musi płacić. (MP)
173
CUENTAS
1117. Cuentas claras, amistades
largas.
Rzetelny rachunek utrzymuje
przyjaźń.
Cuentas y razón, conservan
amistad.
Tam, gdzie otwarcie mówią o długach,
przyjaźń będzie długa. (MP)
Las cuentas, claras, y el chocolate,
espeso.
W przyjaźni jasne rachunki zapewnią
dobre stosunki. (MP)
Amigos, pero cada cual su bolsillo.
Entre amigos leales, comprar
y vender por lo que las cosas
valen.
Amigos, sí; pero la vaquiña por
lo que vale.
DÁDIVAS
1118. A dádivas no hay acero que
resista.
Dar oczy zaślepia.
Najlepsza broń – hojna dłoń. (MP)
DEUDA
1119. Lo prometido es deuda.
Obietnica za dług stoi.
DINERO
1120. Bien te quiero, bien te quiero,
mas no te doy mi dinero.
Kochajmy się jak bracia, liczmy się
jak Żydzi.
Bien me quieres, bien me quiero:
no me toques el dinero.
Ty mnie lubisz, ja cię też, lecz od mych
pieniędzy precz. (MP)
1121. Dinero llama dinero.
Pieniądz robi pieniądz.
El dinero va al dinero, y el holgar
al caballero.
Lgnie złoto do złota jak świnia do
błota. (MP)
Vase el oro al tesoro.
1122. Dinero y pecados, cada cual
los tiene callados.
Własne pieniądze i grzeszki milczkiem
chowam w mieszki. (MP)
1123. El dinero todo lo alcanza.
Pieniądze wszystko mogą.
El dinero es / hace caballero.
174
1124. El dinero huele bien, salga
de donde saliere.
Pieniądz nie śmierdzi.
1125. Los dineros del sacristán,
cantando se viene y cantando van.
Łatwo przyszło, łatwo poszło.
1126. Poderoso caballero es don
Dinero.
Pieniądze rządzą światem.
Pieniądze są piękne, nawet jeśli są
brudne.
Co śpiewem kościelny zarobi, to
i przy śpiewie roztrwoni. (MP)
Gdzie pieniądze mówią, tam
wszystko milczy.
Nie masz magnata nad imć Dukata. (MP)
1127. Quien tiene dineros, tiene
compañeros.
Gdzie pieniędzy wiele, wkoło
przyjaciele.
Hombre rico, tiene aduladores, pero
no amigos.
Pieniądz jest dobry sługa, ale zły
przewodnik.
Donde hay higos, hay amigos.
Czapkuje hołota, póki ci starczy
złota. (MP)
1128. Si no tienes dinero en la bolsa,
tien miel en la boca.
Choć nie masz pieniędzy, nie pokazuj
nędzy.
Gdzie kieszeń pusta, miły uśmiech
na ustach. (MP)
1129. Si quieres tener dinero, tenlo.
Święty to grosz, co kopy strzeże.
1130. Si tus dineros se van,
los amigos también se irán.
Gdzie interes dmucha, przyjaźń krucha.
Mientras fueres rico, tendrás amigo.
Jak majątek topnieje, to i przyjaciele.
(MP)
Si bajas tú o si suben ellos, los amigos
se han de perderlos.
DOBLÓN
1131. Al doblón, nadie le toma
filiación.
Gdzie pieniądz mówi, tam świat milczy.
Skąd przyszło złoto? A kto dba o to?
(MP)
175
DON
1132. Ni tejado sin gorrión,
ni español sin don.
Choć nie każde krzesło – tron, za to
każdy Hiszpan – don. (MP)
Co kościółek to dzwon, a co Hiszpan
to don. (MP)
DUEÑO
1133. Cúal el dueño, tal el perro.
Jaki pan, taki kram.
Jaki hetman, taki żołnierz.
Jaki grajek, taka muzyka.
ENEMIGO
1134. A enemigo que huye, puente
de plata.
Uciekającemu nieprzyjacielowi
trzeba złoty most zbudować.
Al enemigo que huye, golpe
de gracia.
Kto nieprzyjacielowi folguje, ten
sobie śmierć gotuje.
FUERZA
1135. Do fuerza viene, derecho
se pierde.
Tam prawo, gdzie siła.
Przy kim moc, przy tym prawo.
GOTA
1136. Gota a gota, se llena la bota.
Kropla do kropli, będzie wiadro.
Gota a gota, el mar se agota.
GRANO
1137. Un grano no hace granero,
pero ayuda al compañero.
Cada día un grano pon y harás
un montón.
Grosz do grosza, kupi się kokosza.
Ziarnko do ziarnka, uzbiera się
miarka.
Ochavo a ochavo, se junta
un ducado.
GUERRA
1138. La guerra hace los ladrones
y la paz los ahorca.
Wojna łotrów rodzi, pokój ich
stryczkiem nagrodzi. (PS)
176
HACIENDA
1139. Quien administra hacienda
ajena, no se queda sin cena.
Kto cudzym dobytkiem włada, ten
suto jada. (MP)
Zarządca cudzych włości rzadko
pości. (MP)
HIDALGO
1140. El hijo del hidalgo, un pie
calzado y otro descalzo.
Cóż mi po tytule, kiedy nie ma nic
w szkatule.
Panowie szlachta – jednemu worek,
drugiemu płachta.
HUÉSPED
1141. A gran huésped, gran plato.
Każdemu według zasług.
A tal señor, tal honor.
Jaki pan, taki ukłon.
JUSTICIA
1142. Justicia, mas no en mi casa.
Sprawiedliwość sprawiedliwością,
a prawda i tak musi być po naszej
stronie.
Sprawiedliwość rzecz święta, póki
o mnie nie pamięta. (MP)
LEY
1143. Quien hizo la ley, hizo
la trampa.
Prawo jest po to, by je omijać.
1144. Duro o blando, ansí47
se escribió /la ley/.
Twarde prawo, lecz prawo.
LLEVAR A CUESTAS
1145. Tú que no puedes, llévame
a cuestas.
Weź mnie na grzbiet, nieboże,
przecie sam iść nie możesz. (MP)
Weź mnie na grzbiet, boś słaby,
sam iść nie dasz rady. (MP)
Ansí: así.
47
177
MANDAR
1146. Donde manda capitán /
patrón, no manda marinero.
Jak bosman rozkaże, milkną
marynarze. (MP)
Por donde va el capitán, van
los soldados.
Quien manda, manda, y en disputas
no anda.
1147. Donde todos mandan, nadie
obedece.
Ja pan, ty pan, a kto będzie świnie
pasał.
Gdzie wszyscy rozkazy wydają,
nie ma takich, co słuchają. (MP)
1148. Mandan al mozo, y el mozo
al gato, y el gato a su rabo.
Posłali parobka, on posłał świnię, świnia
osła posłała, a osioł bździnę. (MP)
MÍO (LO)
1149. Lo mío, mío, y lo tuyo,
de entrambos.
Co je moje, to je moje; co je twoje,
to je nasze. (PS)
MOZO
1150. Quien quiere tener un mozo
fiel, que a sí mismo se sirva él.
Przez posły wilk nie syty / nie tyje.
Chcesz mieć wiernego służącego,
obsłuż siebie samego. (PS)
NEGOCIAR
1151. Muchas cosas ha de aguantar
el que quiere bien negociar.
Komu zależy na interesie, ten wiele
zniesie. (MP)
Bez ustępstw nie ma kompromisu. (KK)
NEGOCIO
1152. Los negocios son negocios.
Interes jest interesem.
1153. Negocio acaba en ocio, pero
ocio no acaba en negocio.
Wprzód interes ubity, a później opity,
bo jak naprzód kielichy, to interes
lichy. (MP)
Najpierw się zgodzimy, potem
wypijemy, bo jak wypijemy, to się
nie zgodzimy. (MP)
178
OCHAVO
1154. Sin un ochavo no se hace
un real.
El primer real a nadie hace rico;
pero es el principio.
Grosz do grosza, będzie pół trzosa.
Z groszem się położysz, a z dwoma
wstaniesz.
Grosz nie wzbogaci, grosz nie zuboży.
Jeden grosz to nie majątek, ale
majątku początek. (MP)
Choć nie wzbogaci cię pierwszy grosik,
napocznie trzosik. (MP)
ORO
1155. No es oro todo lo que reluce.
Nie wszystko złoto, co się świeci.
No es todo cantar cuanto ruido
suena.
PAGAR
1156. Paga lo que debes, sabrás
lo que tienes.
Coś winien, to płać, dowiesz się,
co masz. (MP)
PALACIO
1157. Las cosas del palacio van
despacio.
Żółwim chodem / krokiem u nas
sprawiedliwość idzie.
Bodajbyś po urzędach chodził.
PARLAMENTO
1158. Parlamento, charlamento;
cuanto allí se habla, se lo lleva
el viento.
Parlament, paplament; każdy gadać
rad, a słowa na wiatr. (MP)
Sejmikowanie, próżne gadanie, na
wiatr słowa rzucone, z wiatrem
uniesione. (PS)
PATRIA
1159. Donde se está bien, allí está
la patria.
Gdzie dobrze, tam ojczyzna48.
Przysłowie pochodzenia greckiego, w wersji łacińskiej: Ubi bene, ibi patria. Polską formę,
będącą dosłownym przekładem, nadał mu Adam Mickiewicz.
48
179
POBRE
1160. Cárcel y cuaresma, para
los pobres es hecha.
Więzienie i post ścisły – dla biednych
wymysły. (PS)
1161. Pobre que tiene amigos,
llámese rico.
Przyjaźń nie tytułów, ale serca
potrzebuje.
Przyjaźń najwyborniejszą jest
przyprawą życia.
Jak biedny ma przyjaciół, to już się
wzbogacił. (MP)
POBREZA
1162. Gran maestra es la pobreza,
pero empuja a hacer vileza.
Nie masz profesora od biedy lepszego,
tyle że swych uczniów namawia
do złego. (MP)
1163. Pobreza no es vileza.
Ubóstwo nie grzech.
La pobreza no es vileza, mas
deslustra la nobleza.
Ubóstwo nie hańbi.
Ubóstwo nie hańbi, ale zaszczytu
też nie przynosi.
POCO / MUCHO
1164. De lo poco, poco,
y de lo mucho, nada.
Bogacz biednemu nie pomoże.
1165. Muchos pocos hacen
un mucho.
Mało do mała, uczyni wiele.
Im kto bogatszy, tym skąpszy.
REY
1166. A rey muerto, rey puesto.
Umarł król, niech żyje król.
1167. Cada uno en su casa es rey.
Każdy gospodarz w swym domu
pan.
Mientras en mi casa estoy, rey
me soy.
Każdy pan na swoich śmieciach.
Szlachcic na zagrodzie równy
wojewodzie.
1168. Donde está el rey, está la corte.
Gdzie papież, tam Rzym.
180
1169. En el país de ciegos, el tuerto
es el rey.
Pomiędzy ślepcami jednooki królem.
1170. Nuevo rey, nueva ley.
Nowy król, nowe prawa.
1171. Quien come la vaca del rey,
a cien años paga los huesos.
Kto królowi majętność bierze, drogo
potem przepłaci.
RICO
1172. Quien en un año quiere ser
rico, al medio le ahorcan.
Lo bien ganado se lo lleva el diablo,
y lo malo a ello y a su amo.
Prędki zysk zazwyczaj szkodny.
Łatwo przyszło, łatwo poszło.
SENTENCIA
1173. De tal cabeza, tal sentencia.
Jaki sędzia, taki wyrok / taka
sentencja. (MP)
SEÑOR
1174. Ruega a Dios por el mal señor,
porque no venga otro peor.
Po złym panie bywa gorszy.
Módl się za złego pana, by na gorsze
nie była zamiana. (MP)
TENER
1175. Quien más tiene, más quiere.
Im kto ma więcej, tym więcej pragnie.
1176. Tenga, tenga y venga de donde
venga.
Co się nadarzy, to chwyta, skąd
pochodzi, nie pyta. (MP)
Tenga, y venga de donde venga.
USO
1177. En cada tierra su uso.
Co kraj, to obyczaj.
Każdy ma swój obyczaj.
VILLANO
1178. Al villano dadle el dedo,
tomará la mano.
Daj mu palec, a on rękę chwyta.
Daj kurze grzędę, a wyżej siędzie.
Nie dawaj diabłu palca, bo porwie
całą rękę.
1179. Cuando el villano está
en el mulo, no conoce a Dios
ni al mundo.
181
Siadło chłopisko na oślim grzbiecie,
już o Bogu nie chce słyszeć ni o Bożym
świecie. (MP)
Siadł wieśniak na ośle i patrzy
wyniośle. (MP)
VISITAR
1180. Quien te visita, poco
te da y mucho te quita.
Gość w dom, Bóg w dom.
Gość w dom, garnek wody do rosołu.
(współczesne)
Gość w dom… mówiąc szczerze, mało
da, dużo zabierze. (PS)
IX. DIOS Y EL DIABLO, LA MUERTE, EL MÁS ALLÁ
BÓG I DIABEŁ, ŚMIERĆ, ZAŚWIATY
AMÉN
1181. Amén, amén, al cielo llega.
Klepać zdrowaśki, bo nie zdacie.
A w ogóle, to najlepiej zdrowaśki
klepać.
Módl się, módl, wymodlisz cud. (MP)
ASADO
1182. Volvedme de otro lado, que
de éste ya estoy asado49.
Dajcie ognia z drugiej strony, bom
z tej całkiem upieczony. (MP)
CAMPANADAS
1183. Oír campanadas y no saber
dónde.
Słyszy, że dzwonią, ale nie wie,
w którym kościele.
CIELO
1184. No hay cielo sin nubes,
ni paraíso sin serpiente.
Nie ma radości bez smutku.
1185. Oración de perro
no va al cielo.
Psie głosy nie idą pod niebiosy.
Maldiciones del diablo no llegan
al cielo.
Czai się wąż w raju, a chmura na
nieba skraju. (MP)
Psi głos nie idzie do niebios.
Słowa przypisywane pochodzącemu z Półwyspu Iberyjskiego diakonowi Laurentiusowi
(czyli św. Wawrzyńcowi, hiszp. San Lorenzo), przypalanemu na rożnie w dniu swej męczeńskiej śmierci w Rzymie (10 sierpnia 258 r.), w dobie prześladowań chrześcijan za cesarza
Valerianusa.
49
Bóg i diabeł, śmierć, zaświaty
183
CRISTO / JESUCRISTO
1186. Aunque Cristo para amigos
los escogió, uno de los doce
lo vendió, otro lo negó y otro
no le creyó.
Spośród dwunastu druhów wybranych
jeden Go sprzedał, drugi odstąpił,
a trzeci zwątpił, aż nie dotknął rany.
(MP)
Chociaż Chrystus dwunastu swą
przyjaźń zawierzył, jeden go sprzedał,
drugi się go wyparł, a inny mu
nie uwierzył. (KS)
1187. Ni Cristo pasó de la cruz,
ni yo paso de aquí.
Przy swym zdaniu będę trwać,
z Chrysta Pana przykład brać. (PS)
1188. Mandar a alguien a cenar con
Jesucristo.
Wysłać kogoś na ucztę do Pana Boga. (MS)
Enviar a cenar con Jesucristo.
CRUZ
1189. Cada uno lleva su cruz.
Każdy ma swój krzyż.
No hay quien no tenga su cruz.
1190. Detrás de la cruz está el diablo.
Często diabeł siada za krzyżem.
1191. La cruz en los pechos
y el diablo en los hechos.
Modli się pod figurą, a diabła ma
za skórą.
El rosario al cuello, y el diablo
en el cuerpo.
W twarz całuje, a z tyłu sztylet
pakuje.
DIABLO
1192. Al diablo y a la mujer nunca
les falta qué hacer.
Z babą i z diabłem lepiej
nie zaczynać.
Czort i baba nigdy nie spoczną. (MP)
1193. Así paga el diablo a quien bien
le sirve.
Służ diabłu, a piekłem ci się odpłaci.
Idź z diabłem po jabłka, zostaniesz
bez jabłek i bez torby.
184
Dios y el diablo, la muerte, el más allá
1194. Cuando el diablo reza, engañar
te quiere.
Gdy się diabeł zestarzeje, chce zostać
mnichem.
El diablo, harto de correr, se metió
fraile.
Mnich diabła w kapturze nosi.
Najgorszy diabeł, kiedy się modli.
Z diabła kościelny nie będzie.
1195. Cuando se toma cuerpo
el diablo, se disfraza de fraile
o de abogado.
Jak się do ludzi diabeł wybiera, postać
mnicha lub prawnika przybiera. (MS)
1196. En lo que el diablo no sabe
hacer, pide consejo a la mujer.
Gdzie diabeł nie może, tam babę
pośle.
1197. Hágase el milagro, y hágalo
el diablo.
Uczmy się choćby od diabła.
Sutanna i toga – diabła przebranie
na ziemskie polowanie. (MS)
I sam diabeł by tego nie wymyślił.
Niech mi cud przyjdzie z pomocą,
choćby i diabelską mocą. (MP)
1198. Más sabe el diablo por viejo
que por diablo.
Dlatego diabeł mądry, że stary.
El diablo sabe mucho porque
es viejo.
Dyasek mnoga rzeczy świadom, bo
iest stary. (Boy, za Brantôme’em)
Mądry jak stary wąż.
1199. No es tan feo el diablo como
lo pintan.
Nie taki diabeł straszny, jak go
malują.
1200. Trabajo hecho en domingo,
el diablo se lo lleva.
Kto w niedzielę jarmarczy, temu na
sól nie starczy.
Do pracy są zwykłe dzionki,
a niedziela dla małżonki.
Kto pracuje przy niedzieli, z diabłem
się plonem dzieli. (MP)
W niedzielę harujesz, dla diabła
pracujesz. (PS)
Niedzielna praca rzadko popłaca. (PS)
1201. Un diablo se toma con otro.
Każdy diabeł drugiego się trzyma. (MS)
1202. Ya que el diablo nos lleva, que
sea en coche.
185
Liczy się fason; jak do piekła, to
kolasą. (MP)
DIFUNTO
1203. El llanto, sobre el difunto.
Po śmierci kadzą, a za życia jeść
nie dadzą.
DIOS
1204. A Dios rogando y con el mazo
dando.
Pracuj, nieboże, a Bóg ci dopomoże.
Arando y arando, pan y cielo irás
ganando.
Modlitwą i pracą ludzie się bogacą.
1205. Al que madruga, Dios
le ayuda.
W Bogu nadzieja, w pracy korzyść.
Przy Bogu stój, ale młotem kuj. (PS)
Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
Quien se levanta tarde, no oye misa
ni come carne.
1206. A los buenos, Dios los lleva,
y los malos aquí se quedan.
Dobrego człeka Pan Bóg zabiera,
niecny po ziemi się poniewiera. (MP)
1207. A quien Dios le quiere bien,
la perra le pare lechones / puercos.
Komu Bóg sprzyja, temu się na kamieniu rodzi.
Jak Pan Bóg dopuści, to i z kija
wypuści.
1208. A quien madruga, Dios le ayuda
(si se levanta con buen fin / pie).
Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
1209. A quien no habla, no le oye
Dios.
Jak nie powiesz, czego pragniesz,
to Pan Bóg sam nie odgadnie. (MP)
Odezwij się, to cię Bóg wysłucha. (PS)
1210. Cada uno en su casa, y Dios
en la de todos.
Każdy o sobie, a Bóg o wszystkich.
1211. Cuando Dios amanece / da, para todos amanece / da.
Słońce tak dobrym, jak i złym świeci.
Każdy pan pod własnym dachem,
a Bóg – pan nad całym światem. (MP)
186
1212. Cuando Dios no quiere,
los santos no pueden.
Gdy Bóg nie zechce, to święci
nie pomogą. (MP)
Jeśli Bóg nie ma chęci, to nic
nie wskórają święci. (MP)
1213. Da Dios almendras / nueces
al que no tiene dientes / muelas.
Dać temu orzechy, kto ich gryźć
nie może.
1214. Dios aprieta, pero no ahoga.
Pan Bóg przymusi, ale nie zdusi. (PS)
1215. Dios consiente, y no para siempre.
Pan Bóg nierychliwy, ale sprawiedliwy.
1216. Dios da bragas a quien no tiene
culo.
Dał wam Bóg gacie, a tyłka nie macie.
(MP)
Da Dios mocos a quien no tiene pañuelo.
1217. Dios da el frío conforme /
según la ropa.
Widzi Pan Bóg z nieba, czego komu
trzeba.
Więcej Bóg daje niżeli go prosimy.
1218. Dios hizo el mundo para
todos, pero lo hurtaron unos pocos.
Dla wszystkich świat stworzony,
przez paru przywłaszczony. (PS)
1219. Dios lo dio, Dios lo quitó.
Bóg dał, Bóg wziął.
1220. Dios los cría, y ellos se juntan.
Każdy swojego znajdzie.
1221. Dios no quiso hermano.
Nie chciał brata Pan Świata. (MP)
Bogu brat niepotrzebny. (PS)
1222. Dios, que como Dios,
pudo escoger, quiso ser hombre
y no mujer.
Bóg, że to Bóg, wybierać mógł i taki
wybór uczynił, że jest Bóg, a nie
Bogini. (MP)
Dios, que es non plus ultra del saber,
se hizo hombre y no mujer.
Bóg wszechmogący powód miał,
że się Nim, nie zaś Nią stał. (PS)
1223. Dios, que da la llaga,
da la medicina.
Kogo Pan Bóg stworzy, tego
nie umorzy.
Bóg zasmuci, Bóg pocieszy.
Kto dał zęby, da i do gęby.
1224. El hombre propone y Dios
dispone.
El hombre pone, Dios dispone.
187
Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi.
Chłop nosi proch, a Pan Bóg kulki.
1225. Encender una vela a Dios
u otra al diablo.
Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek.
1226. Guardado es lo que Dios
guarda.
Strzeżonego Pan Bóg strzeże.
1227. Obrar bien, que Dios es Dios50.
Żyć pięknie, bo Bóg nad nami. (MP)
1228. Para Dios, hay que ser bueno;
para el mundo, parecerlo.
Bogu oddawaj honory, a ludziom
stwarzaj pozory. (MS)
1229. Todo anda como Dios quiere,
no como debe.
Jest tak, jak Bóg chce, nie tak, jak być
powinno. (PS)
Tal es como Dios quiere.
1230. Yo no me entiendo, y Dios
a todos.
Sam siebie pojąć nie umiem, a Bóg
nas wszystkich rozumie. (MP)
FE
1231. Fe sin obras, comida
de agua sola.
Wiara bez uczynków martwa jest51.
1232. La fe mueve montañas.
Wiara góry przenosi.
Wiara bez czynu – chleb bez
zaczynu. (MP)
La fe transporta las montañas.
IGLESIA
1233. Antes que vayas a la iglesia,
caga y mea.
Nim uklękniesz do pacierza, załatw
potrzeby kiszek i pęcherza. (MP)
Myśl przewodnia sztuki Calderona El gran teatro del mundo; w przekładzie Leszka Białego:
„Czyń dobro, bowiem Bóg jest Bogiem” (Wielki teatr świata, w: Pedro Calderon de la Barca,
Autos sacramentales, Wrocław–Warszawa–Kraków 1997, s. 17).
51
Słowa z Listu powszechnego św. Jakuba Apostoła (Jk 2, 20).
50
188
INFIERNO
1234. De buenas intenciones está
empedrado el infierno.
Dobrymi chęciami / intencjami jest
piekło wybrukowane.
De los ingratos está empedrado
el infierno.
El infierno está lleno de buenos
deseos y el cielo, de buenas obras.
1235. Un diablo no hace infierno.
Jeden czart to jeszcze nie piekło. (MP)
Żeby piekło istniało, jeden diabeł
(to) za mało. (MS)
JUDEA / GALILEA
1236. Un pie en Judea y otro
en Galilea.
Panu Bogu świeczkę, a diabłu
ogarek.
Pana Boga za nogi, a diabła za rogi.
Bogu służ, a diabła nie gniewaj.
MAHOMA
1237. Pues no va Mahoma al otero,
vaya el otero a Mahoma.
Nie przyszła góra do Mahometa,
przyszedł Mahomet do góry.
/odwrotnie!/
MISA
1238. Aquí tienes tanto que hacer
como los perros en misa.
Pasuje jak kwiatek do kożucha.
Tyle tu po was, kumie, co po mym
Brysiu na sumie. (MP)
Pożytku z ciebie niewiele, jak z hordy
psów w kościele. (MS)
1239. Da limosna, oye misa,
y lo demás te lo tomas en risa.
Pokaż się na mszy i daj jałmużnę,
a cała reszta – gadanie próżne. (MP)
1240. No se perdió la jornada por dar
cebada y oír misa. (Pedro Calderón
de la Barca)
W podróży postój na mszę i popas
drogi nie wydłuży. (MP)
189
MORIR
1241. A mal vivir, mal morir.
Jakie życie, taka śmierć.
Jak kto żyje, tak umiera.
1242. Hasta morir todo es vida.
Wszystko, póki śmierć nie przyjdzie,
to jest twoje własne życie. (MP)
Aż do śmierci człowiek żyw. (MS)
Żyje się aż do śmierci. (KS)
1243. Hermano, morir habemos.
Memento mori52.
Nie pomogą doktory, jak kto na
śmierć chory.
1244. Más vale morir honrado que
vivir deshonrado.
Droższa sława niż życie / niż żywot.
1245. Mejor es morir de pie que
vivir de rodillas.
Lepiej umrzeć stojąc niż żyć
na kolanach / na klęczkach.
1246. Nadie se muere hasta que
Dios quiere.
Nikt bez woli Bożej w grób się
nie położy. (MP)
1247. Ninguno es tan viejo que
no puede vivir un año, ni tan mozo
para que no pueda morir mañana /
que no pudiere morir.
Śmierć nie pyta o lata.
Nie ma zbyt starego, by jeszcze rok
pożyć, ani zbyt młodego, by się w grób
położyć. (MP)
MUERTE
1248. A la muerte no hay remedio,
sino tender la pierna.
A la muerte no hay cosa fuerte.
Śmierć w progi, wyciągnij nogi. (MP)
Kiedy śmierć w drzwi zastuka, tedy
ją przyjmij, bo jej nie oszukasz. (MP)
Przeciwko śmierci się nie wytężaj,
jedyna rada – kopnąć w kalendarz.
(PS)
Pamiętaj o śmierci (z łac.). Słowa pozdrowienia i pożegnania kamedułów.
52
190
1249. Contra la muerte no hay ley,
mata al papa y mata al rey.
Śmierć nikomu nie przepuści.
Tan pobre muere el papa como
el que no tiene capa.
I króla robaki zjedzą.
Od śmierci nikt się nie wywierci.
El pobre y el cardenal, todos van
por igual.
Śmierć praw nie pyta, w ludziach
nie przebiera: król to czy papież,
jak drudzy umiera. (MP)
1250. El dinero le dijo a la muerte:
detente; y la muerte le dijo al dinero:
no quiero.
Błagał śmierć dukat: poczekajże
jeszcze! A ona na to: kiedy mi się
nie chce. (MP)
Rzecze pieniądz śmierci: poczekaj!,
a ona szepce: nie chcę. (PS)
1251. La muerte no respeta a nadie.
Śmierć wszystko równa.
La muerte todo lo barre, todo
lo iguala y todo lo ataja.
1252. Muerte cierta; hora, incierta.
Śmierć pewna, niepewna godzina. (MP)
Todas hieren, la última mata.
1253. Para el amor y la muerte,
no hay cosa fuerte.
Miłości i śmierci żadna siła
nie powstrzyma. (PS)
1254. Para todo hay remedio, sino
para la muerte.
Na śmierć nie ma lekarstwa.
Śmierć nie zna prawa żadnego,
bierze z panem ubogiego.
Młody może, stary musi – każdego
kosturka zdusi. (PS)
1255. Quien teme la muerte, no goza
la vida.
Kto się śmierci boi, życia nie wydoi.
(MP)
MUERTO
1256. El muerto, al hoyo, y el vivo,
al bollo.
Żywy dąży do chleba, umarły do
nieba.
Zmarły do ziemi, a żywy niech się
weseli. (MP)
Zmarłego do dołu, żywego do stołu. (PS)
1257. De los muertos no se habla
sino bien.
191
O umarłych albo dobrze, albo wcale.
ORAR
1258. Si quieres aprender a orar,
entra en el mar.
Kto się modlić nie umie, niech idzie
na morze.
PECADO
1259. Pecado confesado / declarado,
medio perdonado.
Grzechu wyjawienie – jego
złagodzenie.
PREDICAR
1260. Bien predica el ayunar quien
acaba de almorzar.
Najedzony o poście mówić pięknie
potrafi. (MS)
1261. No es lo mismo predicar que
dar trigo.
Od słowa do czynienia, jak od liścia
do korzenia.
Łatwiej prorokować niż głodnych
nasycić. (MP)
PROFETA
1262. Nadie es profeta en su tierra.
Nikt nie jest prorokiem we własnym
kraju.
SAN LORENZO ZOB. ASADO
SANTA BÁRBARA
1263. Nadie se acuerda de Santa
Bárbara hasta que truena.
Chory diabeł chciał świętym zostać,
kiedy ozdrowiał, o tym zapomniał.
Gdy trwoga, to do Boga.
SANTA RITA
1264. Santa Rita, Santa Rita, lo que
se da no se quita.
Kto daje i odbiera, ten się w piekle
poniewiera.
SANTO
1265. Cada santo pide por su ermita.
Każdy sobie najbliższy.
192
1266. Desnudar un santo para vestir
al otro.
Zrobić jedną dziurę dla załatania
drugiej.
Hacer un hoyo para tapar otro.
Rozbierają świętego, aby ubrać
nowego. (FŚ)
1267. Írsele a uno el santo al cielo.
Wychwalał świętego, zapomniał,
którego. (MP)
Se me ha ido el santo al cielo /
por el cielo.
Jak trzy po trzy zaczął mleć –
zapomniał, co chciał nam rzec. (MP)
1268. Por el milagro se alaba
al santo.
Wyniosą cię na ołtarze, kiedy cudów
dokażesz. (MP)
1269. Puerta abierta, el santo tienta.
Okazja czyni złodzieja.
Kiedy dom niezamknięty, to się skusi
nawet święty. (MP)
1270. Río / charco pasado, santo
olvidado.
Chory diabeł chciał świętym zostać,
jak ozdrowiał, to o tym zapomniał.
El peligro pasado, el voto olvidado.
1271. Santo que come y bebe,
el diablo se lo lleve.
Święty, co łaknie jadła? Na diabła!
(MP)
1272. Santo, santo, pero no tanto.
Święty, święty, niezrównany w chwale,
ale nie bez ale. (MP)
Święty, święty, gdyby nie przekręty.
(MP)
Święty, święty, od kolan po pięty. (MS)
1273. Sea el santo que fuere,
ora pro nobis53.
Święty, pierwszy z brzegu wzięty,
ora pro nobis. (MP)
Święty Bylejaki, ora pro nobis. (MP)
1274. Según es el santo, son
las cortinas.
Módl się za nami (z łac.).
53
Jaki święty, taka świeca. (MP)
193
SEPULTURA
1275. Hoy figura, mañana sepultura.
Dzisiaj tron, jutro zgon. (MP)
Dzisiaj pan dumny, jutro do trumny.
(MP)
SURSUM CORDA
1276. Ni el sursum corda54.
Święty Boże nie pomoże.
ÚLTIMO VIAJE
1277. Para el último viaje,
no es menester equipaje.
Niczego nie zabierzesz z sobą do
grobu.
W ostatniej podróży zbędny bagaż
duży. (MP)
VIRGEN
1278. ¡Fíate de la Virgen y no corras!
Poleć się Świętej Panience, ale wodze
trzymaj w ręce. (MP)
„W górę serca” (z łac.). Cytat ze Starego Testamentu (Biblia w przekładzie Jakuba Wujka).
54
X. DE LA NATURALEZA Y DEL TIEMPO.
REFRANES DE PRONÓSTICO RESERVADO…
O PRZYRODZIE I POGODZIE.
PROGNOZY Z KALENDARZA
ABRIL
1279. A abril alabo, si no vuelve
el rabo.
Imć kwiecień gorzej rozrabia
niż nasz pan hrabia. (MP)
Abril y condes, los más traidores.
Los abriles y los condes traidores
son.
1280. Abril, aguas mil.
Agua en abril, granos mil.
Kwiecień, co deszczem rosi, wiele
owoców przynosi.
En abril cada gota vale mil.
1281. Abril sonriente, de frío mata
a la gente.
Kwiecień plecie / plecień, bo
przeplata trochę zimy, trochę lata.
Kwiecień z promiennym uśmiechem
zabija mroźnym oddechem. (MP)
1282. Helada en abril, hambre todo
el año.
Kwiecień nadto chłodny, cały roczek
głodny. (MP)
ABRIL / MAYO
1283. Abril y mayo, llaves de todo
el año.
Klucza do urodzaju szukaj w kwietniu
i maju. (MP)
Abril y mayo, la llave para todo el año.
1284. Dos aguas de abril y una
de mayo, valen los bueyes y el carro.
Suchy kwiecień, mokry maj, będzie
żyto jako gaj.
O przyrodzie i pogodzie. Prognozy z kalendarza
195
AGOSTO
1285. En agosto frío en rostro.
Gorącą nocą sierpień nas wita,
a pożegna zimnym świtem. (MP)
AGOSTO / SEPTIEMBRE
1286. Agosto y septiembre, no duran
siempre.
Nie zawsze niedziela, bywa czasem
piątek.
Sierpień pod ramię z wrześniem
zawsze odchodzą za wcześnie. (MP)
1287. Lo que agosto madura,
septiembre asegura.
Czego sierpień nie uwarzy, wrzesień
tego nie upiecze.
Agosto tiene la culpa y septiembre
la pulpa.
AGUA
1288. Agua de mañana y justicia
de tarde, no hay que temblarle.
Deszcz ranny, gniew panny i taniec
starej baby – niedługotrwałe.
1289. Agua de (por) mayo, pan para
todo el año.
Chłodny maj, dobry urodzaj.
AÑO
1290. Año bisiesto, ni cuba ni cesto.
Rok przestępny to chudzina, nie ma
jarzyn ani wina. (MP)
1291. Año nuevo, vida nueva.
Nowy rok – w nieznane skok. (MP)
1292. Año que empieza helando,
mucho pan va anunciando.
Kiedy styczeń najostrzejszy, tedy
roczek najpłodniejszy.
Año de heladas, año de parvas.
Gdy nie przymrozi zima, sierpień
zbierać co nie ma.
Rok, co mrozem wita, nakarmi do
syta. (MP)
1293. El mal año entra nadando.
Gdy w styczniu deszcz leje, złe robi
nadzieje.
Jak styczeń rozchlapany, to lipiec
zapłakany.
196
De la naturaleza y del tiempo. Refranes de pronóstico reservado…
AURORA
1294. Aurora rubia, o viento o lluvia.
Gdy się wieczór czerwienią nieba,
w nocy albo jutro deszczu czekać
trzeba. (Wacław Potocki)
Świt rumiany zwiastuje dzień
zapłakany. (MP)
Niebo strojne w purpurę wieszczy
ziemi wichurę. (MP)
CALOR
1295. Día de calor, ése te arropes
mejor.
Na słońca zdradliwe promienie
cieplejsze szykuj odzienie. (PS)
Na słońca pierwsze promienie
ciepłe obleczenie. (PS)
CAMPO
1296. Cuando no dan los campos,
no dan los santos.
Kiedy pola nie urodzą, to i święci
nie pomogą. (PS)
Święty Boże nie pomoże, jeśli
nie obrodzi zboże. (PS)
DOMINGO
1297. El domingo oír misa
y almorzar; y si hay prisa, deja
la misa.
W niedzielę zjeść dobrze i być
w kościele, a jak czasu niewiele,
zapomnij o kościele. (MP)
DOMINGO DE RAMOS
1298. En Domingo de Ramos, quien
no estrene, no tiene manos.
Wystroił się jak na Boże Ciało /
jak stróż w Boże Ciało.
Idzie Niedziela Palmowa, trzeba się
wysztafirować. (MP)
ENERO
1299. Agua de enero, cada gota vale
dinero.
Gdy w grudniu słota, kropla
deszczu – okruch złota.
1300. En enero se hiela el agua
en el puchero.
Jak styczeń nastanie, skrzy się lód
w saganie / woda zamarza w dzbanie.
(MP)
197
ESTIÉRCOL
1301. El estiércol no es santo, más
do cae hace milagros.
Gnój nie zasiada między świętymi,
a przecież cuda czyni na ziemi. (MP)
Świętym gnój nie bywa, ale gdzie
upadnie, cuda czyni snadnie. (PS)
FEBRERO
1302. En febrero, un día malo y otro
bueno.
Kiedy luty / Idzie luty, szykuj buty.
Febrero y las mujeres tienen
en un día diez pareceres.
Luty kapryśny jak panna – dziesięć
razy na dzień zmiana. (MP)
1303. Febrilillo loco, con sus días
ventiocho.
Spyta cię luty – masz-li buty?
Gdy mróz w lutym ostro trzyma,
tedy już niedługo zima.
Luty szybko się uwija: dwadzieścia
osiem dni i mija. (MP)
HABAS
1304. En todas partes crecen habas.
Każde pole rodzi kąkole.
En todas partes crecen habas
(y en mi casa, a calderadas).
Na jednej ziemi kąkol i pszenica
roście.
Wszędzie gdzie ludzie, tam i pokrzywa
(a u mnie nawet w zupie pływa). (MP)
Wszędzie gdzie rola, urośnie fasola.
(FŚ)
HIERBA
1305. Hierba mala nunca muere.
Bicho malo nunca muere.
La mala hierba crece mucho.
Złe ziele najbujniej / najlepiej się
krzewi.
Chwast nie zginie.
By nie mróz na złe pokrzywy, byłby ten chwast wiecznie żywy.
INVIERNO
1306. A invierno lluvioso, verano
abundoso.
Kiedy w zimie pada, lato urodzaju
zapowiada. (FŚ)
198
1307. Nueve meses de invierno y tres
de infierno.
Dziewięć miesięcy zimy, przez trzy się
w piekle smażymy. (MP)
Ocho de invierno y tres de infierno.
1308. Sol de invierno, sale tarde
y pónese pronto.
Leniwe zimowe słońce: późno się
budzi i zaraz jest śpiące. (MP)
JULIO
1309. Quien baila en julio, llora
en diciembre.
Kto lipiec przetańcował, będzie
w grudniu biedował / żałował. (MP)
JUNIO
1310. En junio, hoz en puño.
Raduj się czerwcem, ale z sierpem
w ręce. (MP)
LLOVER
1311. Cuando el mirlo canta,
si llueve, señal de agua.
Gdy kos w deszczu zaśpiewa, będzie
ulewa. (PS)
1312. Nunca llueve cuando truena.
Gdzie grzmot wielki, mały deszcz.
(Zofia Szleyen)55
LLUVIA
1313. Cuando cae la lluvia, agua
anuncia.
Będzie pogoda, jak się poleje z nieba
woda.
Señal cierta de llover, verla caer.
MARTES
1314. Cada martes tiene su domingo.
Po burzy pogoda nastaje.
Nie trać we wtorek nadziei, że się
doczekasz niedzieli. (MP)
1315. En martes, ni te cases
ni te embarques.
El trece y martes, ni te cases, ni te
embarques, ni vayas a ninguna parte.
Nigdy we wtorek, człeku przezorny,
nie wchodź na pokład i nie bierz
żony. (MP)
Z romancy De la gentil dama y el pastor de ganado.
55
1316. Para los desgraciados / Para
un hombre desgraciado, todos
los días son martes.
199
Biednemu zawsze wiatr w oczy.
Jaki piątek, taki świątek.
En todas partes tiene cada semana
su martes.
MARZO
1317. Marzo marceador, que
de noche llueve y de día hace sol.
W marcu jak w garncu.
1318. En marzo, redes a la mar.
Nim marzec przeleci, zarzucaj sieci. (MP)
1319. Sol de marzo, hiere como mazo.
Od dwudziestego marca zagrzewa
słońce choć starca.
Marzec pogodę strzyże jak owce,
w nocy poleje, dzień da gorący. (PS)
Strzeż się marcowego słońca, bo jak osa cię pokąsa. (MP)
MARZO / ABRIL
1320. Marzo ventoso y abril lluvioso
sacan / traen a mayo florido
y hermoso.
Suchy marzec, mokry kwiecień,
a maj chłodny, z pewnością da rok
niegłodny.
Marzec wietrzny, kwiecień mokry,
to maj kwietny i pogodny. (MP)
MAYO
1321. Agua en mayo, pan para todo
el año.
Suchy kwiecień / marzec, mokry maj,
będzie żytko / gumno jako gaj.
Marzo ventoso y abril furioso, sacan
a mayo florido y hermoso.
Deszcze w maju, cały rok urodzaju.
(FŚ)
1322. Boda en mayo, ¡qué fallo!
Ślub majowy – grób gotowy.
En mayo, todas las feas se casan.
1323. Dijo mayo a abril: aunque
te pese, me voy a reír.
Maj kwietniowi mówi tak: będę się
weselił, choć ci to nie w smak. (MP)
Maj kwietniowi dogaduje: płacz sobie,
ja zatańcuję. (MP)
200
1324. Hasta el cuarenta de mayo
no te quites el sayo.
Do Świętego Ducha nie zdejmuj
kożucha, a po Świętym Duchu chodź
dalej w kożuchu.
Oziminę w fartuchu, a jarzynę
w kożuchu.
Bywa i śnieg w maju.
Aż do czterdziestego maja nie zdejmuj
ciepłego szala. (MP)
1325. Mayo frío, mucho trigo.
Chłodny maj, dobry urodzaj.
Maj chłodny, zbiór dorodny. (MP)
1326. Mayo hortelano, mucha paja
y poco grano.
Gdy maj niełaskawy, mało ziarna,
dużo trawy. (MP)
Maj to ogrodnik spóźniony: mało
ziarna, dużo słomy. (MP)
1327. /Mayo/ Mes de flores, mes
de amores.
W maju jak w raju.
Kto się w maju urodzi, dobrze mu się
powodzi.
Dni w maju kwiatom i sercom
sprzyjają. (MP)
MES
1328. Cada mes tiene su pez.
Każdy miesiąc coś przyniesie – na roli,
w rzece, czy w lesie. (MP)
NAVIDAD
1329. En Navidad, al balcón;
en Pacua, al fogón.
Zielone Boże Narodzenie, biała
Wielkanoc.
NIEVE
1330. Año de nieves, año de bienes.
Po śnieżnej zimie rok urodzajny. (MP)
NUBLADO
1331. No hay nublado que dure un año.
Nic nie trwa wiecznie.
Długo się słońce za chmurami kryje,
ale wreszcie się przebije. (MP)
201
NOVIEMBRE
1332. En noviembre, si no has
sembrado, no siembres.
Nie obrodzi ozimina, gdy
w listopadzie siać zaczynasz. (PS)
OTOÑO
1333. Otoño e invierno, malas
estaciones para los viejos.
Jesień i zima starym niełaskawa. (MP)
PRIMAVERA
1334. La primavera sangre altera.
Z wiosną nadzieje rosną.
Wiosna ludzi durzy i krew w żyłach
burzy. (MP)
SAN ANDRÉS
1335. Por San Andrés, todo
el tiempo noche es.
Ze świętym Andrzejem dzień
w mroku topnieje. (MP)
SAN JUAN
1336. Agua de por San Juan, quita
vino y no da pan.
Jak święty Jan płacze z nieba, braknie
wina, braknie chleba. (MP, PS)
1337. Hasta que San Juan baje
el dedo.
Na święty nigdy.
1338. Quien no come por San Juan,
o es loco o no tiene pan.
Kto w świętojańską noc nie je chleba,
ten albo głupi, albo też biedak. (MP)
SAN MARTÍN
1339. Por San Martino, bebe tu vino
y deja el agua para el molino.
Na świętego Marcina zostaw wodę
dla młyna i napij się wina. (MP)
SANTA ANA
1340. Si llueve por Santa Ana, llueve
un mes y una semana.
Od świętej Hanki chłodne / zimne
poranki.
Od świętej Anki zimne poranki /
chłodne wieczory, chłodniejsze
poranki.
Święta Anna to już jesienna panna.
202
SANTA LUCÍA
1341. Día de Santa Lucía, mengua
la noche y crece el día.
Święta Łucja dnia przyrzuca.
Na Nowy Rok przybywa dnia na
barani skok.
SECA
1342. A gran seca, gran mojada.
Po deszczu słońce świeci.
Wielka susza wielką ulewę zwiastuje.
(MP)
SEMBRAR
1343. Como siembres, recogerás.
Jaki siew, taki plon.
Quien bien siembra, bien coge.
Jak zasiejesz, tak będziesz żął.
Quien siembra tarde, grano
no aguarde.
1344. Nadie deje de sembrar por
miedo de los gorriones.
El que no siembra, no coge.
Kto nie ryzykuje, nic nie ma.
Głupi, kto nie obsiał roli, bo się
wróbli boi. (MP)
TEMPESTAD
1345. Tras la tempestad viene
la calma.
Después de la tormenta viene
la calma.
Po burzy pogoda nastaje.
Po deszczu pogoda, (a) po kłótni
zgoda.
VERANO
1346. Cuando el verano es invierno,
y el invierno verano, nunca buen año.
Lato w zimie, zima w lecie – nic
dobrego nie przyniesie. (MP)
XI. L A MESA ESTÁ SERVIDA.
COMIDAS Y BEBIDAS
ZA STOŁEM.
JADŁA I TRUNKI
ACEITE
1347. Aceite y romero frito, bálsamo
bendito56.
Do oliwy rozmaryn – balsam,
co czyni czary. (MP)
Aceite y vino, bálsamo divino.
Aceite de oliva, todo mal quita.
1348. La verdad y el aceite nadan
siempre encima.
Prawda jak oliwa, zawsze na wierzch
wypłynie / wypływa.
1349. Llevar aceite a Andalucía,
necedad sería.
Z oliwą do Andaluzji, jak z winem
do Gruzji. (MS)
1350. Quien el aceite mesura,
las manos se unta.
Kto oliwę rozlewa, tłuste ręce miewa.
(MP)
Difícil es con aceite tratar
y no se amancillar.
Przysłowie kojarzone z Cyganeczką Cervantesa z uwagi na scenę, w której babka Preciosy
opatruje człowieka pogryzionego przez psy. W przekładzie Zdzisława Milnera czytamy:
„… wzięła tedy nieco psich kudłów, rozmoczyła je w oliwie i umywszy uprzednio winem dwie
rany, które miał na lewej nodze, przyłożyła do nich kudły z oliwą i pokryła rozmarynem tartym; następnie czystym płótnem przewiązała mu nogę” (M. de Cervantes, Nowele przykładne,
t. I, Kraków 1976, s. 332).
56
204
La mesa está servida. Comidas y bebidas
ACEITUNA
1351. Aceituna, una es oro; dos,
plata, y la tercera, mata.
Aceituna una o dos; y si tomas
muchas, válgate Dios.
Con aceitunas y pan caliente
se muere la gente.
Jedna oliwka – niczym sztuka złota;
druga – jak srebro; trzecia – gwóźdź
do trumny. (MP)
Jedna oliwka – krzta złota; druga,
jak przyjdzie ochota; trzecia –
niecnota, pozbawi żywota. (MP)
/ale:/ Aceituna, una, y si es buena,
una docena.
1352. Aceituna comida, hueso fuera.
Jak oliwkę zjesz, najpierw wypluj
pestkę, potem drugą bierz. (MP)
AGUARDIENTE
1353. Aguardiente, en tienda y vino
en taberna.
Wódka krótka, a do wina potrzebna
godzina. (MP)
Wódka – przy kontuarze; wino
z przyjaciółmi. (PS)
1354. A la mujer y al aguardiente,
¡de repente!.
Wódkę i kobietę – do dna! (MP)
Wódkę i kobietę – na raz! (PS)
Kobitę i okowitę, z miejsca bierz.
(KS)
Żwawo bierz kobitę, jak łykasz
okowitę. (KS)
1355. Con amor y aguardiente, nada
se siente.
Z miłością jak z gorzałką, czujesz,
jakbyś w łeb wziął pałką. (MP)
AJO
1356. Ajo, cebolla y limón, y déjate
de inyección.
Czosnek, cebula i cytryna to najlepsza
medycyna. (PS)
1357. Ajo crudo y vino puro pasan
el puerto seguro.
Świeży czosnek, czyste wino, pewnie
do portu zawiną. (MP)
Vino puro y ajo crudo, hacen andar
al mozo agudo.
Za stołem. Jadła i trunki
1358. Ajo hervido, ajo perdido.
205
Czosnek gotowany, czosnek
zmarnowany. (MP)
Czosnek duszony, czosnek stracony.
(MP)
Czosnek zdrowy, gdy surowy57. (PS)
1359. Dijo la cebolla al ajo:
acompáñame siempre, majo.
Usłyszał czosnek od cebuli: niech się
kawaler przytuli. (PS)
1360. El ajo ayuda al campesino
en su trabajo.
Jak rolnik orze, czosnek pomoże. (MS)
1361. En tiempo nevado, un ajo vale
un caballo.
Gdy śnieg i słota, to czosnek na wagę
złota. (MP)
1362. Hombre que no come ajos,
no vale un ajo.
Za nic nie stoi ten, kto się jeść czosnku
boi. (PS)
ALIMENTAR
1363. Flores contentan pero
no alimentan.
Brzucha słowami / Głodnego
bajkami nie nakarmisz.
Kwiaty cię zachwycą, ale nie nasycą.
(MP)
ALIMENTO
1364. La misa y el pimiento son
de poco alimento.
Zielenina i kazanie za posiłek
nie stanie. (MP)
APETITO
1365. La mejor salsa, el apetito.
Głód najlepsza przyprawa.
1366. Poquito a poquito viene
el apetito58.
Apetyt wzrasta / rośnie w miarę
jedzenia.
El comer y el rascar todo es empezar.
Dobra wieść, gdy niosą jeść. (PS)
Po co się pieścić, kiedy jest gdzie
zmieścić. (PS)
Przysłowie potwierdza przekonanie, że tylko surowy czosnek posiada właściwości lecznicze;
ugotowany je traci.
58
Przysłowie pochodzenia francuskiego (L’appétit vient en mangeant).
57
206
ARROZ
1367. El arroz, donde se guisa;
y la mujer, en camisa.
Ryż prosto z garnuszka, a dziewuszka
prosto z łóżka. (MP)
1368. El arroz con pollos; y vaya
al cuerno el arroz solo.
Moim przysmakiem jest ryż
z kurczakiem, a jak bez, niech zje
pies. (MP)
El arroz con tomate y las patatas
cocidas, alargan la vida.
1369. El arroz, el pez y el pepino
nacen en agua y mueren en vino.
Ryż, ogórek i ryba w wodzie zrodzone,
wina złaknione. (MP)
1370. No hay boda sin arroz
ni mocita sin amor.
Ślub bez ryżu – bez przyszłości, jak
dziewczyna bez miłości.
(Daria Małyszka)
1371. Si el arroz hablara, por vino
clamara.
Ryż nie gada, to przyczyna, że się
nie domaga wina. (MP)
AVE
1372. Ave que vuela, a la cazuela.
Wszystko, co lata, do kotła się nada. (MP)
Ave de pluma, no dejes ninguna.
Wszystko, co ma pierze, dobre na wieczerzę. (MP)
BACALAO
1373. Cortar el bacalao.
Dzielenie tortu.
Kto dzieli dorsza, wie, która porcja
lepsza, a która gorsza. (MP)
1374. Está hecho un bacalao.
Zostały z niego skóra i kości.
Chudy jak końska śmierć.
1375. Te conozco, bacalao, aunque
vayas disfrazado.
Znamy się dobrze, bratku.
Przejrzałem cię na wylot.
Czy w zupie, czy w drugim daniu,
poznam cię, dorszu, w każdym
przebraniu. (MP)
Na nic fraczek i peruka, mnie tam,
dorszu, nie oszukasz. (MP)
1376. Yo no corto el bacalao con
esa gente.
207
Komu porcja dorsza, a komu połowa –
nie moja w tym głowa. (MP)
BARBO
1377. Buenos son barbos cuando
no hay truchas a mano.
I płotka dobra, kiedy szczupaka
nie masz.
Na bezrybiu i rak ryba.
Jak pstrąg nie bierze, będzie brzanka
na wieczerzę. (MP)
1378. Hacer el barbo.
Ryby śpiewają tylko na niby. (MP)
BARRIGA
1379. A barriga llena, corazón
contento.
Brzuch pełny, serce szczęśliwe. (PS)
1380. Barriga llena, a Dios alaba59.
Brzuch ma za co Boga chwalić.
Barriga llena alaba al Señor bendito.
szermuje.
BEBER
1381. Después de beber, cada
uno dice su parecer.
Wino wynurzy, co się wewnątrz
burzy.
Łatwiej o gładką mowę, kto zagrzeje
trunkiem głowę.
Powie, co myśli, jak gardło przeczyści.
(MS)
Po wypiciu każdy baje, co mu się
wydaje. (KS)
1382. Entra, bebe, paga y vete.
Gościu drogi: wejdź, pij, płać, szerokiej
drogi! (MP)
Właź, pij, płać, bo pora spać. (MP)
Wejść, wypić, zapłacić – darmo czasu
nie tracić. (PS)
Por. łacińskie Plenus venter non studet libenter.
59
208
1383. Hermano, bebe, que la vida
es breve.
Kto pije, ten żyje.
Dziś się żyje, jutro gnije.
Osoba godna pije do dna.
1384. Quien bebe poco, bebe más.
Kto mało pije, więcej wypije. (PS)
Kto z wolna sączy, nieprędko
skończy. (MP)
BEBIDO
1385. Abrigo contra el frío, estar bien
bebido.
Najlepszy kubraczek to wina
bukłaczek. (KK)
Mocny napitek, w zimie pożytek.
(KS)
Kiedy zimne wstają ranki, częściej
zaglądaj do szklanki. (KS)
Kiedy zimne wstają zorze, tylko
wódka ci pomoże. (KS)
BESUGO
1386. Una espina de besugo puede
ser tu verdugo.
Nie ma ryby bez ości.
Kto ma drobne rybki, ten długo je.
Jedna ość i gość miał dość. (MP)
Z winy jednej rybiej ości przejechał się
do wieczności. (MP)
BOCADO
1387. Bocado comido no gana
amigo.
Chcąc zbyt wielki kęs połknąć,
można się udławić.
Jedz, może ci zaszkodzi.
Nie dość przyjaźni kęs chleba, lepiej
ją karmić trzeba. (MP)
Kęsek zjedzony, przyjaciel stracony.
(PS)
1388. Más valen dos bocados de vaca
que siete de patata.
Wolę zraz pieczeni spory – niźli
kalafiory. (Wacław Potocki)
1389. Por no perder un bocado,
se pierden ciento.
209
Chciwy dwa razy traci / płaci.
Tanie mięso psy jadają.
BODEGA
1390. La bodega / Cada bota huele
al vino que tiene.
Znać po zapachu, jaki w karczmie leją
trunek. (MP)
BOTA
1391. A la bota, darle el beso después
del queso.
Póki sera nie przełkniesz, trzymaj
buziaka z dala od bukłaka. (MP)
CAFÉ
1392. Café cocido / hervido, café
perdido.
Kawa zagotowana – kawa
zmarnowana. (MP)
1393. Créame usted, los recuerdos
desvelan más que el café.
Wierz pan, nie kawa chęć do snu odbiera;
nie kawa, tylko wspomnienia. (MP)
1394. El hombre debe ser como
el café: bueno, fuerte y caliente.
Idealny mężczyzna jest do kawy
podobny: gorący, mocny i dobry. (MP)
1395. Quiero tomarte así como tomo
el café: en ayunas, hirviendo y a solas.
Jak pierwszą kawę, tak chcę mieć ciebie:
na czczo, gorącą, tylko dla siebie. (MP)
CALDO
1396. Al que no quiere caldo, tres
tazas.
Proś mało, weźmiesz wiele; chcesz
wołu, proś o cielę.
Kto się przed rosołem wzbrania, trzy
chochle dostanie. (MP)
1397. El caldo, en caliente; la injuria,
en frío.
Rosół zawsze na gorąco, a zniewagę
na chłodno. (MP)
1398. Muchas cocineras estropean
el caldo.
Gdzie kucharek sześć, tam nie ma
co jeść.
CARACOL
1399. A caracoles picantes, vino
abundante.
Na ślimaka ostrego, kielich wina
białego. (MS)
210
1400. Caracoles buenos, los llenos;
pero los vacíos meten más ruido.
Jak skorupa głośno chrzęści, to znak,
że w niej mało treści. (MP)
Caracoles vacíos, más que llenos
hacen ruido.
1401. Caracoles sin picante, no hay
quien lo aguante.
Tylko ślimaki pikantne do jedzenia
zdatne. (MP)
CARNE
1402. No hay carne sin hueso.
Nie ma mięsa bez kości.
Nie masz mięsa bez kości, ani
człowieka bez złości.
1403. Quien come la carne, que roa
el hueso.
Kto zjadł mięso, niech zje i kości.
CAZO
1404. Dijo el cazo a la cazuela:
quítate allá, tiznera.
Przyganiał kocioł garnkowi, a sam
smoli / a oba smolą.
Dijo la sartén al cazo: quita allá,
que me tiznas.
Dijo la sartén a la caldera: quítate
allá, culinegra / ojinegra.
Quien dice a quien: el caldero
a la sartén.
CEBOLLA
1405. Ollas sin cebollas, bodas sin
tamborín.
Bez cebuli strawa – bez kapeli
zabawa. (MP)
A falta de olla, bueno es el pan
y una cebolla.
Pichcić bez cebuli, tańczyć bez
muzyki, dziwne to wybryki. (MS)
Al villano se le dan la cebolla con
el pan.
Comed, marido, pan y cebolla;
porque sois ruin no os pongo olla.
1406. Quien come cebolla, no eructa
chocolate.
211
Kto od cebuli nie stroni, nie roztacza
fiołków woni. (MP)
Usta jak miód, a po cebuli smród. (MS)
Słodycz z ust znika, gdy się z cebulą
spotyka. (MS)
1407. Quien parte cebolla, sin pena
llora.
Kto cebulę kroi, płacze, choć go
nie boli. (MP)
Kto cebulę ćwiartuje, płacze, choć
nie żałuje. (MS)
CENA
1408. De grandes cenas están
las sepulturas llenas.
Co wieczór smakuje, to rano diabłu
się godzi.
De cenas y magdalenas están
las sepulturas llenas.
Wieczerza hojna – noc niespokojna.
1409. En casa llena, pronto se guisa
la cena.
U bogatych gospodarzy, szybko się
wieczerzę warzy. (MP)
Kto się późno obżera, ten wcześnie
umiera. (MP)
Nie sztuka zrobić wieczerzę, jak pełno
w komorze. (MP)
1410. Mal se os guise la cena.
Przypal pieczeń swą beze mnie.
(Zofia Szleyen)60
CENAR
1411. Ayunar, después de bien cenar.
Łatwo jest pościć po sutym posiłku.
(KK)
CERVEZA
1412. Beber en Jerez cerveza no cabe
mayor simpleza.
Cham to, jako żywo, kto w Jerez pije
piwo. (MP)
1413. Cuidemos el agua, tomemos
cerveza.
Bezcenna jest woda, pijmy piwo,
bo jej szkoda. (MP)
60
Z przekładu romancy De la gentil dama y el rústico pastor.
212
1414. El buen bebedor bien sabe,
cuanta cerveza le cabe.
Dobry piwosz się nie myli, wie, ile
może wychylić. (MP)
COCINA
1415. El amor entra por la cocina.
Przez żołądek do serca.
Przez kuchnię Amor w dom wchodzi.
(MP)
COL
1416. Alabaos, coles, que hay nabos
en la olla.
Mały się cieszy, gdy zobaczy
mniejszego.
Pyszni się kapusta, gdy ma brukiew
za sąsiadkę. (MP)
Kapusta z dumy pęcznieje, gdy
brukiew w garnku zobaczy. (PS)
1417. Entre col y col, lechuga.
Kto kapustę co dzień jada, temu miła
sałata. (MP)
COMER
1418. Comer para vivir, y no vivir
para comer.
Nie dlategoś żyw, abyś jadł, ale
dlatego jedz, abyś żył.
(Andrzej Frycz-Modrzewski)
1419. Comer y gruñir, engordar
para morir.
Kto je jak świnia, zażre się na śmierć.
(KS)
1420. En la mesa de San Francisco,
donde comen cuatro, comen cinco
(pero comen mejor tres).
Gdzie dwóch się naje, tam i trzeci
skorzysta.
1421. Más vale bien comido que bien
vestido.
Lepszy brzuch syty niż aksamity. (MP)
1422. Menos mantel y más que
comer.
Dobry obiad i bez obrusa, kiedy jeno
szczera dusza.
Przy dwóch podje i trzeci.
Potrawa zdrowa i z glinianego
półmiska smakuje.
Mniej ceregieli, więcej pieczeni. (MP)
213
1423. Muere más gente por comer
que por ir a la guerra.
Salomon pisze, iż to dawno słynie,
że ich więcej z obżarstwa niż
od miecza ginie. (Mikołaj Rej)
1424. No hay placer do no hay
comer.
Człowiek głodny – zły.
1425. Si comiste o no comiste,
tú a la mesa estuviste.
Kogo na ucztę prosili, sam sobie
winien, jak się nie posilił. (MP)
Kto głodny, ten zły.
Jadłeś czy nie jadłeś, grunt, że za stołem siadłeś. (PS)
COMIDA
1426. Comida sin siesta, campana
sin badajo.
Po obiedzie spocznij chwilkę,
po kolacji przejdź się milkę.
/ale:/ Kto po obiedzie lęże, temu się
sadło zwiąże.
1427. Para el que se convida,
no hay mala comida.
Gdzie jeść darmo dają, tam się ludzie
pchają.
Do pełnej miski łatwo o pyski.
Siadać proszą, to siedź, co przynoszą,
to jedz. (MP)
DIENTE
1428. Valiente, por el diente.
Do jedzenia jest, do roboty zdechły
pies / do roboty – zdechł pies.
DULCE
1429. A nadie amarga un dulce.
Każdy łasy na frykasy. (MP)
ENGORDAR
1430. Lo que no mata, engorda.
Kto doje, dopije, ten w rozum
nie tyje.
Kto nie doje, nie dopije, ten mądrze
i długo żyje.
Jak nie struje, to pokrzepi. (MP)
214
ENSALADA
1431. Más vale ensalada que nada.
Lepszy rydz niż nic.
Choć się jarzyną nie najesz, lepsze
to, niż pusty talerz. (MP)
Lepsza sałata niż figa z makiem. (MS)
1432. Quien come ensalada, come
poco más que nada.
Tak cię pożywią sałatki, jakbyś w polu
wąchał kwiatki. (MP)
Sałatą się nie najesz, z pustym
brzuchem zostajesz. (PS)
ESTÓMAGO
1433. Estómago hambriento
no escucha razón.
Do głodnego brzucha
nie przemówisz.
El vientre ayuno, no oye a ninguno.
Głodny sytego nie zrozumie.
FAISÁN
1434. A falta de faisán, buenos son
rábanos con pan.
Dobry bób, gdy głód; kiedy nie ma
głodu, to się nie chce bobu.
Wełna nie wełna, byle kiszka była
pełna.
Gdy bażanta brak na stole,
rzodkiewką się zadowolę. (MP)
Z braku jagnięciny dobre i jarzyny.
(MP)
FUMAR
1435. El que no fuma ni bebe vino,
el diablo lo lleva por otro camino.
Kto od tytoniu i trunków stroni,
już go gdzie indziej diabeł dogoni.
(MP)
FRUTO
1436. Fruta prohibida, más
apetecida.
Najmilszy owoc zakazany.
1437. Frutos y amores, los primeros
son los mejores.
Pierwsze owoce i całusy – nie ma
na świecie większej pokusy. (MP)
Zakazany owoc najlepiej smakuje.
GALLINA
1438. Cada día / Todos los días
gallina, amarga la cocina.
Gallina cada día, caro saldría.
215
Ryby, choć dobre bywają, na trzeci
dzień się przejadają.
I najprzedniejszy przysmak często się
przejada.
I kapłon zbrzydnie, gdy go co dzień
podają. (MP)
1439. La vieja gallina, hace gorda
la cocina.
Najtłustszy rosół ze starej kury.
GAZPACHO
1440. Con mal vinagre y peor aceite,
buen gazpacho no puede hacerse.
Chcesz mieć danie, jak Hiszpanie –
nie kupuj oliwy taniej. (MP)
HAMBRE
1441. A buen hambre no hay pan
duro, ni falta salsa a ninguno.
Dla głodnego nie ma chleba
twardego / lichego. (FŚ)
A hambre no hay mal pan.
A pan de quince días, pan de tres
semanas.
1442. A mucha hambre, no hay
consejo.
El hambre es mala consejera.
Głodny brzuch uszu nie ma.
Jak głodny jeść gotuje, to mu zawsze
wykipi.
1443. El hambre no se mata
a balazos.
Głodnego bajkami nie nakarmisz.
1444. La mejor salsa, el hambre.
Głód najlepszy kucharz.
1445. Quien con hambre se acuesta,
con pan sueña.
Głodnemu (tylko) chleb na myśli.
1446. Tengo más hambre que
un maestro de escuela.
Głodny jak miech bez dna.
Głodny, że kamienie by gryzł.
Kiszki mi marsza grają.
Brzuch pusty jak kieszeń nauczyciela.
(MP)
Z armaty głodu nie ustrzelisz. (PS)
U głodnego najdroższy jest chleb.
216
HAMBRIENTO
1447. Más discurre un hambriento
que cien letrados.
Głód wszystkiego nauczy.
Głód fortece zdobywa.
Nie ma oratora nad głodomora. (MP)
HARINA
1448. Nunca buen pan de mala harina.
Nie z każdej mąki będzie chleb.
HUEVO
1449. Cacarear y no poner huevos.
Gdacze ptak, a jaj brak. (MS)
Ko ko ko, a gdzie jaj-ko? (MS)
1450. El huevo por la yema,
y la mujer por defuera.
Żółtko jest ozdobą jajek, a kobiet to,
co wystaje. (MP)
W jajku najsmaczniejszy środek,
a to, co z wierzchu – u kobiet. (MP)
1451. Gallina que bien come,
huevos pone.
Chcesz mieć jajecznicę, to szykuj
pszenicę. (MP)
Żeby jajka nieść, kura musi jeść. (MS)
1452. !Milagro, milagro! ¡Que
la gallina negra pone huevos blancos!
Cud to czy bajka? Od czarnej kury
białe jajka! (PS)
1453. “Poner huevo y no comer trigo,
eso no va conmigo”, dijo la gallina.
Głosi kura swe orędzie: „Bez ziarna
jaj nie będzie”. (MS)
JAMÓN
1454. Dijo el jamón al vino: “¡Aquí
te espero, buen amigo!”
Rzekła szynka do winka: „Czekam
na spotkanie, kochanie!” (MS)
Jamón cocido en vino, hace al viejo
niño.
JARRO
1455. A catarro, con el jarro.
Chluśniem, bo uśniem.
A catarro, con el jarro; pero nota que
el jarro no es bota.
Na katarek – pucharek. (MP)
217
LECHUGA
1456. Esta lechuga
no es de tu huerto.
Nie z twojej gliny wyrosły te rośliny.
(MS)
1457. Ser más fresco que
una lechuga.
Subtelny jak głąb kapuściany. (MP)
LENTEJAS
1458. Lentejas, comida de viejas.
Soczewica dla staruszek, chyba że
masz pusty brzuszek. (MP)
LICOR
1459. Dulce licor, suave tormento,
¿qué haces afuera? Vamos pa’ dentro.
Błoga trucizno, nalewko słodka, czemu
się wahasz? Pozwól do środka. (MP)
MANZANA
1460. La manzana podrida pierde
a su compañía.
Zdrowe jabłko przy zgniłym się
psuje.
MELÓN
1461. El melón y el jamón,
por el olor.
W sprawie melona i kabanosa zaufaj
opinii nosa. (MP)
1462. El melón y la mujer, malos
son de conocer.
Melona i kobietę trudno rozgryźć.
(MS)
El melón y la mujer, por la casta
los has de escoger.
El melón y la mujer, por el rabo
se han de conocer.
1463. En tiempo de melones, cortos
los sermones.
Zejdź, dobrodziej, z ambony, bo czas
zbierać melony. (MP)
1464. El toro y el melón, como salen,
son.
W kwestii byka, melona, kobiety
często wzrok nas myli, niestety. (MP)
Nie wypuścisz byka, to nie wiesz, jak
bryka; nie przetniesz melona, to się
nie przekonasz. (MP)
218
MERLUZA
1465. Merluza que no está buena,
salsa en ella.
Sztuka, co oszuka nos: morszczuk
trąci, dodać sos. (MP)
MIEL
1466. A quien anda con miel, miel
se le pega.
Kto miód wybiera, ten łyżkę oblizuje.
1467. Haceos de miel, y os comerán
las moscas.
Dobry był chłop jak miód, to go
muchy zjadły. (MP)
Hazte de miel y te paparán
las moscas.
Masz złote serce, to się strzeż złodziei.
(MP)
Przy miodzie chodzi, to się umiodzi.
(MP)
MIEL / HIEL
1468. No hay miel sin hiel.
Na języku miód, a pod językiem lód.
Bajo la miel, está la hiel.
Rzadko słodycz bez goryczy.
En los labios la miel, y en el corazón
la hiel.
1469. Poca hiel hace amarga mucha
miel.
Kąsek żółci beczkę miodu zepsuje.
Łyżka dziegciu beczkę miodu
popsuje.
MORCILLA
1470. A quien no mata puerco,
no le dan morcilla.
Nie ubijesz prosiaka, nie dla ciebie
kaszanka. (MP)
NARANJA
1471. De la naranja y de la mujer,
lo que ellas den.
Pomarańcza i kobieta – bierz, co da,
bo więcej nie da. (MP)
OLLA
1472. Ni olla descubierta, ni casa sin
puerta.
Bez wrót nie ma chałupy, bez pokrywki
dobrej zupy. (MP)
Jak dom z drzwiami się buduje, tak
garnek pokrywki potrzebuje. (MS)
219
1473. No hay buena olla con agua
sola.
Bez wołu nie będzie rosołu.
1474. Olla con gallina es la mejor
medicina.
Nic tak nie służy zdrowiu jak rosół
na drobiu. (MP)
Zupę na gwoździu tylko Cygan
ugotuje. (PS)
Kiedy w garnku siedzi kura, to
choroba nic nie wskóra. (MS)
1475. Pensé que no tenía(s) marido
y comíme la olla.
Nie wiedziałem, że(ś) mężatka;
zjadłem zupę do ostatka. (MP)
Że mam męża, zapomniałam; garnek
sama wylizałam. (PS)61
1476. Pimienta, sal y cebolla, cuando
se pone la olla.
Soli, pieprzu, tymianku, kiedy zawrze
w garnku. (MP)
1477. Se parecen los cascos a la olla.
Znać ptaka po pierzu.
Znać pana po cholewach.
PAELLA
1478. Hecha la paella, buena o mala,
hay que comella /=comerla/.
Kocioł bigosu gotowy, późno pytać,
czy zdrowy. (MP)
PAN
1479. A falta de pan, buenas son
tortas.
Dobry chleb, gdy nie ma kołacza.
Kto ma chleb, niech nie szuka
kołaczów.
Na bezrybiu i rak ryba.
1480. A falta de pollo, pan y cebolla.
Gdzie chleb i woda, tam nie ma głoda.
Kpij z biedy, kiedy jest chleb.
Cebula i pajda chleba, więcej do
szczęścia nie trzeba. (MP)
Chleb i cebula – uczta godna króla. (MP)
W drugim z polskich wariantów słowa te wypowiada zapominalska mężatka, w pierwszym jej
nieumiarkowany w jedzeniu gość.
61
220
1481. A pan duro, diente agudo.
Do czerstwego chleba mocnych
zębów trzeba.
Más vale / Mejor es pan duro que
ninguno.
1482. Amasando se hace el pan.
No hay pan sin afán.
Łatwiej chleb jeść niż na niego
zapracować.
Ani kawałek chleba nie spadnie
z nieba, pracować trzeba.
Chleb pracą nabyty jest smaczny
i syty.
Bez pracy nie ma kołaczy.
1483. Como es el pan, sera la sopa.
Jaka mąka, taki chleb.
1484. Contigo, pan y cebolla.
O wodzie i chlebie, byle blisko ciebie.
(MP)
1485. Más vale pan con amor que
gallina con dolor.
Lepszy z miłością chleb podany, niżeli
kapłon łzami podlany. (PS)
1486. Ni mesa sin pan, ni ejército sin
capitán.
Uczta bez chleba podana – jak wojsko
bez kapitana. (DM)
1487. No solo de pan vive
el hombre.
Nie samym chlebem żyje człowiek.
1488. Pan ajeno, caro cuesta.
Cudzy chleb gorzki.
1489. Pan con pan, comida de tontos
/ de bobos.
Chleb na chleb nie wadzi, a kij na kij
– szkodzi.
Głupiego trzeba, by chleb podał do
chleba. (MP)
Mędrzec to nie lada, co chleb chlebem
przekłada. (MP)
1490. Pan de centeno, con hambre
es bueno.
Jak kto głodny, to i żytni chleb dobry.
(MP)
I ciemny chleb smakuje, kiedy się
głoduje. (KS)
1491. Si quieres hacer mejor pan
que tu vecina, masa con agua y no
con harina.
221
Twój chleb jest lepszy niż ten od
sąsiada, gdy ciasto z wodą,
nie z mąką wyrabiasz. (DM)
PAN / QUESO
1492. Pan con ojos, y queso sin ojos.
W kwestii chleba oczu trzeba,
w kwestii sera nos wybiera. (MP)
1493. Pan con queso sabe a beso.
Największe przysmaki: chleb, ser
i buziaki. (MP)
Uvas y queso saben a beso.
PAN / VINO
Castellano fino, el pan, pan, y el vino,
vino.
Prawda nie chce zbędnych słów:
wino zwij winem, chleb na chleb
mów. (MP)
1495. Con pan y vino se anda (bien)
el camino.
Jeśli jest chleb i wino, niestraszna
przygoda.
1496. Pan de ayer y vino de antaño
traen al hombre sano.
Najlepsze są stare wina, a młoda
dziewczyna.
1494. Al pan, pan, y al vino, vino62.
Wino to wino, a chleb to chleb, kto
temu przeczy, ten łgarz i kiep. (MP)
PANZA
1497. De la panza, sale la danza.
szermuje.
Brzuch napchany, ruszaj w tany. (MP)
PATATA
1498. La patata, comida que
no mata.
Ziemniak nie żmija – nie zabija. (MP)
PERA
1499. La pera no espera, mas
la manzana espera.
Mogą czekać jabłuszka, ale gruszka –
do brzuszka. (MP)
Jest to wyraźne nawiązanie do słów Chrystusa z Ewangelii według św. Mateusza: „Niech mowa
wasza będzie: Tak, tak, nie, nie” (Mt 5, 37).
62
222
1500. Tras las peras, vino bebas.
Przed gruszkami wino – boleści
przyczyną. (MP)
PESCADO
1501. Cuando el pescado adolece,
la gente padece.
Odpłynęły śledzie, to ludzie w biedzie.
(MP)
Puste sieci – to głód we wsi. (MP)
1502. El pescado, cómelo callado.
Kto ryby jada, przy stole nie gada. (MP)
Rybę podali, cisza na sali. (MP)
1503. El pescado que se ve, malo
es de coger.
Dużą rybę trudno złapać. (KK)
PEZ
1504. El huésped y el pez, a los tres
dias hiede.
El huésped y la pesca, a los tres días
apestan.
Gość i ryba na trzeci dzień cuchnie.
Im gość rzadszy, tym milszy.
1505. El pez y el cochino, la vida
en agua y la muerte en vino.
Ryby, grzyby, wieprzowina potrzebują
szklankę wina.
Sobre el escabeche, eche.
Dobra ryba powinna trzy razy
pływać: w wodzie, w maśle, w winie.
Po rybach wino mach.
1506. Los peces cuando vivieron,
agua pidieron; cuando mueren, vino
quieren.
Ryba lubi pływać.
W wodzie się rybi żywot zaczyna,
a kończy się w strumieniu wina. (MP)
PLATO
1507. Nada entre dos platos.
Srebrna zastawa, ale gdzie potrawa?
(MP)
Kryształowe kielichy, a trunek lichy.
(MP)
1508. Por el olfato se adivina el plato.
Węch najlepiej ci wskaże, jakie danie
w tym garze. (MP)
223
QUESO
1509. Algo es queso, pues se da por
peso.
Ser nie lebioda, pod płotem nie rośnie. (MP)
1510. El queso, sin exceso.
Smaczny serek, ale jeden plasterek. (MP)
Z serem pomału, bez szału. (MS)
1511. Mucho queso nunca es bueno,
ni tampoco no comerlo.
Za dużo sera – źle, w ogóle – też nie. (MS)
RÁBANO
1512. El rábano tierno, de cualquier
tamaño es bueno.
Rzodkiew duża czy mała, byle
nie zleżała. (MP)
Cuando pasan rábanos, comprarlos.
Rzodkieweczka duża, mała –
zakąseczka doskonała. (PS)
Świeża rzodkieweczka kusi me
usteczka. (PS)
SAL
1513. Al hablar, como al guisar,
su granito de sal.
Bez soli ryba, bez korzenia zwierzyna
– niesmaczne.
Manjar sin sal, el diablo se lo puede
guardar.
Bez soli jak bez chleba.
Olla sin sal, haz cuenta que no es manjar.
1514. Derramar vino, buen destino;
derramar sal, mala señal.
Bez soli strawa i mowa jałowa. (MP)
Rozlane wino – szczęście się uśmiecha,
sól rozsypana przynosi pecha. (MP)
SANDÍA
1515. Bien está que la sandía comas,
pero no está bien que te la comas toda.
Jeść arbuza dobra rzecz, lecz całego,
to już żreć. (MS)
SARDINA
1516. El que no come gallina, come
sardina.
Brak róż – to stokrotki, brak kawioru
– to szprotki. (MP)
Vende cien sardinas y comerás
gallina.
Kto kury nie je, ten śledziem zieje. (MS)
Jak się z kurą czubi, pewnie śledzia
lubi. (MS)
224
SOPA
1517. De la mano a la boca,
desaparece la sopa.
Już otwierał usta, a tu łyżka pusta. (MP)
1518. Teta y sopa no caben
en la boca.
Żaden dwiema łyżkami nie je.
Miskę od gęby długa droga dzieli. (MP)
Zupy i cycuszka na raz do gęby
nie weźmiesz. (PS)
SORBER
1519. Soplar y sorber, no puede
junto ser.
Albo pij, albo się bij.
Nie może to być, by razem dmuchać
i pić. (MP)
TABACO
1520. Baco, Venus y tabaco, ponen
al hombre flaco.
Co mężczyźnie moc odbiera? Tytoń,
Bachus i Wenera. (MP)
Tabaco, vino y mujer, echan
al hombre a perder.
El juego, el amor y el vino sacan
al hombre del tino.
TOCINO
1521. El tocino vive en fango
y muere en vino.
W błocie się taplała świnka, teraz chce
skosztować winka. (MP)
Carne de cochino pide vino.
Żyją w błocie wszystkie świnie, aby
mogły umrzeć w winie. (DM)
TOMATE
1522. Con tomates no hay mala
cocinera.
Gdy z kucharza łamaga, pomidor
pomaga. (MS)
Con tomates, mil manjares.
Pomidor – najlepszy ratunek na
kuchenny frasunek. (MS)
1523. Sal con tomates, jamón
de pobres.
Bogaczom szynka, a biednym pomidor
i soli krzynka. (MP)
Pomidor ze szczyptą soli szynkę
zastąpić pozwoli. (PS)
1524. Tomates crudos con sal,
gustoso manjar.
225
Zjedz pomidor posolony, a będziesz
zadowolony. (DM)
TORTILLA
1525. No se puede hacer tortilla sin
romper huevos.
Z omletu nie zrobi się jajek.
1526. Quien se come una tortilla sin
sal, es capaz de comerse a su madre
y a su padre vivos.
Kto je omlet niesolony, własną matkę
pożreć zdolny. (MP)
Skoro jaj żałujesz, omletu
nie posmakujesz. (MP)
Kto tortilli niesolonych próbuje,
ten rodziców własnych spałaszuje.
(DM)
TRAGAR
1527. Antes de tragado, bien
mascado y bien remojado.
Nim się weźmiesz za łykanie, pogryź,
bo ci w gardle stanie. (MP)
TRIPA
1528. Cuando te dolieren las tripas,
hazlo saber al culo.
W kiszkach ci chlupie? To daj znać
dupie. (PS)
1529. Hacer de tripas corazón.
Jak tchórz serce obleci, cała nadzieja
w trzewiach. (MP)
Braknie odwagi sercu, to trzewia
walczyć gotowe. (MP)
1530. Tripa llena, ni bien huye
ni bien pelea.
Jak głodny, do niczego, a jak poje,
toby spał.
Póty zuch, póki pusty brzuch. (MP)
O pełnym brzuchu ani do sprzeczki,
ani do ucieczki. (MP)
1531. Tripa vacía, corazón sin
alegría.
Zła miłość o głodzie.
Kiedy w brzuchu pusto, w głowie
groch z kapustą.
Nie ma w sercu radości, kiedy brzuch
pości. (MP)
226
1532. Tripas llevan pies, que no pies
tripas.
To nie nogi noszą brzuch, a brzuch
wprawia nogi w ruch. (MP)
TRUCHA
1533. No se cogen truchas a bragas
enjutas.
Jadłby kot ryby, ale nie chce nóg
zamoczyć.
Peces quiere la gata, mas no entrar
en el agua.
UVA
1534. Uva moscatel no llega al tonel.
Grono najsłodsze rzadko do beczki
dotrze. (MP)
VERDURA
1535. Comer verdura es cordura.
Kto je warzywa, ten zdrów jak ryba /
dobrze się miewa. (MP)
VIENTRE
1536. Al vientre, todo lo que entre.
Po co się pieścić, kiedy jest gdzie
zmieścić.
/ale:/ Żeby nie brzuszek, byłby złoty
kożuszek.
1537. Agua fría y pan caliente nunca
hicieron buen vientre.
Chleb gorący, zimna woda – czekaj
cierpliwie, bo żołądka szkoda. (MP)
1538. El mal de vientre no se cura
con agua caliente.
Nie pomoże wrzątek na chory
żołądek. (MP)
VINO
1539. A mala cama, colchón de vino.
Dobry trunek na frasunek.
Na twarde łoże wino pomoże. (PS)
1540. Al vino y al niño, hay que
criarlos con cariño.
Dziatwie oraz winorośli potrzeba
wiele czułości. (MP)
Ile miłości córkom i synom, tyle
czułości wymaga wino. (MP)
1541. El mejor vino se vuelve
vinagre.
227
Z najlepszego wina ocet najostrzejszy.
De buen vino, buen vinagre.
De tal vino, tal vinagre.
1542. El vino, como rey, y el agua,
como buey.
Wino pij jak król, a wodę jak wół.
(MP)
1543. El vino, que es bueno, no ha
menester pregonero.
Na dobre wino wiechy nie potrzeba.
El buen vino no ha menester
pregonero.
Cały sekret w dobrym winie: i bez
herolda zasłynie. (MP)
El buen vino, de sí propio es padrino.
El buen vino, la venta trae consigo.
1544. El español fino con todo bebe
vino.
Po tym poznasz Hiszpana, że wino
pije od rana. (KK)
1545. En el verano por el calor
y en invierno por el frío, es saludable
el vino.
Kto wino pije, ten zdrów żyje.
El vino, al desnudo le es abrigo.
1546. En el vino está la verdad63.
Wino serce rozwesela.
W lecie na upał, na chłody zimą –
nie masz jak wino. (MP)
Prawda gości w winie i z winem
wypłynie.
Wino wynurzy, co się wewnątrz
burzy.
Z wina dobra myśl roście.
(Jan Kochanowski)
1547. La comida sin vino no vale
un comino.
Jak siekiera bez klina, tak obiad bez
wina.
1548. Más vale el vino maldito
que agua bendita.
Święcona woda nie zastąpi chleba.
Z łaciny: In vino veritas.
63
Wódki i pacierza nigdy nie odmawiam.
/współczesne/
228
1549. Pregonar vino y vender
vinagre.
Na ustach miód, a w sercu lód.
1550. Quien bautiza el vino, no debía
estar bautizado.
Kto chrzci wino wodą, na chrzest
sobie nie zasłużył. (MP)
Kto chrzci wino, nie powinien być
ochrzczony. (KS)
1551. Vino con otro vino, venino.
Na jedno wino się zdecydujesz,
z innym nie mieszaj, bo się zatrujesz.
(MP)
ALFABETYCZNY INDEKS
PRZYSŁÓW HISZPAŃSKICH
A
A abadesa de poca edad, viejo abad • 868
A abril alabo, si no vuelve el rabo • 1279
A barriga llena, corazón contento • 1379
A buen endendedor, breve hablador • 344
A buen entendedor pocas palabras bastan • 344
A buen hambre no hay pan duro, ni falta salsa a ninguno • 1441
A buen sueño no hay cama dura • 230
A buen varón tierras ajenas su patria son • 410
A buey viejo, cencerro nuevo • 440
A burro / caballo muerto, la cebada al rabo • 448
A caballero nuevo, caballo viejo • 453
A caballo dado no le mires el diente • 455
A caballo nuevo, jinete viejo • 454
A caballo regalado no le mires el dentado • 455
A cada cerdo / puerco le llega su San Martín • 473
A cada día que amanece, el número de los tontos crece • 406
A cada olla, su cobertera • 686
A camino largo, paso corto • 198
A canas honradas, no hay puertas cerradas • 1108
A capa vieja no dan oreja • 1109
A caracoles picantes, vino abundante • 1399
A catarro, con el jarro • 1455
A catarro, con el jarro; pero nota que el jarro no es bota • 1455
A chico pajarillo, chico nidillo • 567
230
Alfabetyczny indeks przysłów hiszpańskich
A chico pie, gran zapato • 124
A cual mejor, confesada y confesor • 911
A dádivas no hay acero que resista • 1118
A Dios rogando y con el mazo dando • 1204
A donde el corazón se inclina, el pie camina • 669
A dos días buenos, ciento de duelo • 49
A enemigo que huye, puente de plata • 1134
A estudiar a Salamanca • 1061
A falta de corazón, buenas las piernas son • 126
A falta de faisán, buenos son rábanos con pan • 1434
A falta de olla, bueno es el pan y una cebolla • 1405
A falta de pan, buenas son tortas • 1479
A falta de pollo, pan y cebolla • 1480
A gato viejo, rata tierna • 509
A gran huésped, gran plato • 1141
A gran seca, gran mojada • 1342
A gran subida, gran caída • 297
A grandes males, grandes remedios • 90
A hambre no hay mal pan • 1441
A invierno lluvioso, verano abundoso • 1306
A la bestia cargada, la sobrecarga la mata • 437
A la bota, darle el beso después del queso • 1391
A la buena moza no la busques en romería, sino en su traje de cada día • 702
A la burla, dejarla cuando más agrada • 189
A la cárcel, ni por la lumbre • 203
A la fuerza ahorcan • 11
A la larga, el galgo a la liebre mata • 533
A la moza y al fraile, que no les dé el aire • 948
A la muerte no hay cosa fuerte • 1248
A la muerte no hay remedio, sino tender la pierna • 1248
A la mujer brava, la soga larga • 705
A la mujer casta, Dios le basta • 706
A la mujer y a la cabra, soga larga • 705
A la mujer y a la viña, el hombre la hace garrida • 708
A la mujer y al aguardiente, ¡de repente! • 1354
A la mujer y al ladrón, quitarles la ocasión • 707
(A) la ocasión la pintan calva • 271
A la olla que hierve ninguna mosca se atreve • 548
A la ramera y al juglar a la vejez les viene el mal • 841
A la tercera, va la vencida • 299
A la vejez estudiar, para nunca acabar • 943
A la vejez, viruelas • 842
A las diez, en la cama estés (mejor antes que después) • 196
A las mujeres, o matarlas o dejarlas • 709
A las mujeres, por lo que parecen • 710
A lo hecho, no hay remedio; y a lo por hacer, consejo • 252
A lo hecho, pecho • 253
A los buenos, Dios los lleva, y los malos aquí se quedan • 1206
A los osados favorece la fortuna • 397
A los sesenta, prepara tu cuenta • 833
A los tuyos, con razón o sin ella • 840
A mal abad, mal monacillo • 863
A mal abad, peor sacristán • 863
A mal tiempo, buena cara • 300
A mal vivir, mal morir • 1241
A mala cama, colchón de vino • 1539
A más bachilleres, más pareceres • 884
A moro muerto, gran lanzada • 101
A moro viejo, no aprendas algarabía • 100
A mucha hambre, no hay consejo • 1442
A muchos perros, liebre muerta • 531
A muerto marido, amigo venido • 810
A nadie amarga un dulce • 1429
A nadie le parecieron sus hijos feos • 795
A nuevos tiempos, nuevas costumbres • 1114
A oscuras no hay mujer fea • 714
231
232
¡A otro perro con ese hueso! • 583
A padre endurador / guardador, hijo gastador • 827
A pájaro durmiente, tarde le entra el cebo en el vientre • 568
A palabras necias, oídos sordos • 111
A pan de quince días, pan de tres semanas • 1441
A pan duro, diente agudo • 1481
A pillo, pillo y medio • 403
A piloto diestro, no hay mar siniestro • 1032
A putas y ladrones nunca faltan devociones • 1035
A quien anda con miel, miel se le pega • 1466
A quien cabeza tiene, nunca le faltó bonete • 893
A quien dices tu secreto, das la libertad y estás sujeto • 294
A quien Dios le quiere bien, la perra le pare lechones / puercos • 1207
A quien Dios no le da hijos, el diablo le da sobrinos • 834
A quien es cerrado de intelecto, de poco le sirven libros abiertos • 975
A quien madruga, Dios le ayuda (si se levanta con buen fin / pie) • 1208
A quien no habla, no le oye Dios • 1209
A quien no mata puerco, no le dan morcilla • 1470
A quien no sirva para gallo, capallo • 503
A raposo durmiente, no le amanece la gallina en el vientre • 609
A rey muerto, rey puesto • 1166
A río revuelto, ganancia de pescadores • 8
A tal señor, tal honor • 1141
A toda hora el perro mea y la mujer llora • 584
A ver si como roncas, duermes • 292
A zorra vieja, gallina tierna • 509
Abad de aldea, mucho canta y poco medra • 864
Abad que fue monacillo, bien sabe quién se bebe el vinillo • 865
Abades, rocío de panes • 866
Abadesa de poca edad, nunca bien con abad • 868
Abrigo contra el frío, estar bien bebido • 1385
Abril sonriente, de frío mata a la gente • 1281
Abril y condes, los más traidores • 1279
Abril y mayo, la llave para todo el año • 1283
Abril y mayo, llaves de todo el año • 1283
Abril, aguas mil • 1280
Aceite de oliva, todo mal quita • 1347
Aceite y romero frito, bálsamo bendito • 1347
Aceite y vino, bálsamo divino • 1347
Aceituna comida, hueso fuera • 1352
Aceituna una o dos; y si tomas muchas, válgate Dios • 1351
Aceituna, una es oro; dos, plata, y la tercera, mata • 1351
Aceituna, una, y si es buena, una docena • 1351
Acogí al ratón en mi agujero y tornóse / volvióseme heredero • 610
Acostarse con las gallinas y levantarse con los gallos • 490
Acostarse temprano y levantarse temprano, hacen al hombre sano • 298
Acudid, vecinas, que me huele el culo a sardinas • 337
Acuérdate, suegra, de que fuiste nuera • 835
Adonde te quieren mucho no vayas a menudo • 330
¿Adónde irá el buey que no are… sino al matadero? • 442
Afición ciega razón • 310
Afortunado en cartas, desgraciado en faldas • 646
Afortunado en el juego, desgraciado en amores • 372
Agosto tiene la culpa y septiembre la pulpa • 1287
Agosto y septiembre, no duran siempre • 1286
Agua corriente no mata a la gente • 4
Agua de (por) mayo, pan para todo el año • 1289
Agua de enero, cada gota vale dinero • 1299
Agua de mañana y justicia de tarde, no hay que temblarle • 1288
Agua de por San Juan, quita vino y no da pan • 1336
Agua en abril, granos mil • 1280
Agua en mayo, pan para todo el año • 1321
Agua fría y pan caliente nunca hicieron buen vientre • 1537
Agua pasada no mueve molino • 5
Agua que corre, nunca mal coge • 4
Agua que no has de beber, déjala correr • 165
233
234
Agua y sol, tiempo de caracol • 471
Aguardiente, en tienda y vino en taberna • 1353
Ajo crudo y vino puro pasan el puerto seguro • 1357
Ajo hervido, ajo perdido • 1358
Ajo, cebolla y limón, y déjate de inyección • 1356
Al afligido, no darle más aflicción • 312
Al agradecido, más de lo pedido • 311
¡Al agua, patos! • 582
Al amigo y al caballo, no apretarlo • 732
Al avaro siempre le falta • 318
Al bosque no vaya quien de las hojas miedo haya • 186
Al buey por el asta, y al hombre por la palabra • 112
Al buey por el cuerno y al hombre por el verbo • 441
Al burro viejo no se le cambia el pesebre • 449
Al caballo, con la rienda, y la mujer, con la espuela • 456
Al cabo de cien mil años, todos seremos calvos • 27
Al cabo de un año, el perro se parece a su amo • 585
Al diablo y a la mujer nunca les falta qué hacer • 1192
Al doblón, nadie le toma filiación • 1131
Al enemigo que huye, golpe de gracia • 1134
Al erizo, Dios lo hizo • 486
Al fin se canta la gloria • 242
Al fraile no le hagas la cama ni le des a tu mujer por ama • 949
Al gato, por ser ladrón, ¡no le eches de la mansión! • 510
Al hablar, como al guisar, su granito de sal • 1513
Al hierro cadente / caliente, batir(lo) de repente • 254
Al hombre mal trajeado no se le presta oído • 1109
Al hombre osado la fortuna le da la mano • 397
Al hombre por la palabra y al buey por el cuerno • 441
Al hombre, se le caen los dientes y no se le acaba la simiente • 847
Al más ruin puerco, la mejor bellota • 604
Al médico y al letrado, no le quieras / no le traigas engañado • 1002
Al médico, confesor y letrado, hablarles claro • 1002
235
Al mejor cazador se le va la liebre • 901
Al mejor galgo se le escapa una liebre • 487
Al mentiroso, cuando dice la verdad, no le dan autoridad • 387
Al pajarillo, la lengua le es cuchillo • 569
Al pan, pan, y al vino, vino • 1494
Al perro flaco, todo son / se le vuelven pulgas • 586
Al que al cielo escupe, en la cara le cae • 236
Al que está ahorcado, no le tires de los pies • 312
Al que le pique, que se rasque • 283
Al que madruga, Dios le ayuda • 1205
Al que no quiere caldo, tres tazas • 1396
Al tomar mujer un viejo, o tocan a muerto o a cuerno • 846
Al viejo se le cae el diente, pero no la simiente • 847
Al vientre, todo lo que entre • 1536
Al villano dadle el dedo, tomará la mano • 1178
Al villano se le dan la cebolla con el pan • 1405
Al vino y al niño, hay que criarlos con cariño • 1540
Al zorro durmiente, nunca le canta el grillo en el vientre • 609
Alabaos, coles, que hay nabos en la olla • 1416
Alcahuetes y tunos, todos son unos • 870
“Algo es algo”, dijo al ver el hueso el galgo • 488
Algo es queso, pues se da por peso • 1509
Algo tendrá el agua cuando la bendicen • 6
Algo va de Pedro a Pedro • 122
Algunas mujeres son de natura de ánguilas en retener, y de lobas en escoger • 711
Amar la moza al viejo, no es sino por el pellejo • 848
Amasando se hace el pan • 1482
Amén, amén, al cielo llega • 1181
Amigo de amores, amigo de flores • 660
Amigo de muchos, amigo de ninguno • 1076
Amigo de todos y de ninguno, todo es uno • 1076
Amigo leal y franco, mirlo blanco • 1077
Amigo que no presta y cuchillo que no corta, que se pierde, poco importa • 1078
236
Amigo reconciliado, enemigo doblado • 1079
Amigo, viejo; tocino y vino, añejos • 1080
Amigos al prestar, enemigos al devolver • 1081
Amigos reñidos, nunca más buenos • 1079
Amigos, pero cada cual su bolsillo • 1117
Amigos, pocos y buenos • 1077
Amigos, sí; pero la vaquiña por lo que vale • 1117
Amistad por interés, hoy es y mañana no es • 1091
Amistad que dice no, amistad que se perdió • 1092
Amistad renovada, es como llaga malsana • 1079
Amistad, pero sin mucha familiaridad • 1090
Amor con amor se paga • 635
Amor con amor se paga, y además con dinero • 636
Amor de asno, coz y bocado • 428
Amor de madre, que lo demás es aire • 806
Amor de monja y flor de almendral, presto viene y presto se va • 1010
Amor de monja, fuego de estopa y viento de culo, todo es uno • 1011
Amor de niña, agua de cesto • 637
Amor de parientes, amor de serpientes • 832
Amor que como entra sale, nada vale • 638
Amor quita amor • 639
Amor trompero, cuantas veo, tantas quiero • 640
Amor y dinero nunca fueron compañeros • 641
Amor y temor no caben en un saco • 642
Amor y tose bien se conoce • 650
Amor y viento y ventura poco dura • 643
Ancha es Castilla • 37
Ándeme yo caliente, y ríase la gente • 1098
Año bisiesto, ni cuba ni cesto • 1290
Año de heladas, año de parvas • 1292
Año de nieves, año de bienes • 1330
Año nuevo, vida nueva • 1291
Año que empieza helando, mucho pan va anunciando • 1292
Antes de hacer nada, consulta / consúltalo con la almohada • 175
Antes de que acabes, no te alabes • 173
Antes de tragado, bien mascado y bien remojado • 1527
Antes es la obligación que la devoción • 270
Antes pierde el viejo el diente que la simiente • 847
Antes que te cases, mira lo que haces • 771
Antes que vayas a la iglesia, caga y mea • 1233
Antes se coge a un mentiroso que a un cojo • 388
Antes son mis dientes que mis parientes • 831
Aprehende por arte, e irás adelante • 877
Aprende llorando, reirás ganando • 872
Aprended a bien callar, para que sepáis bien hablar • 193
Aquel que dice injurias, cerca está de perdonar • 370
Aquel va más sano que anda por lo llano • 176
Aquellos son ricos que tienen amigos • 1082
Aquí tienes tanto que hacer como los perros en misa • 1238
Aramos, dijo la mosca al buey • 548
Araña por la mañana, señal mala; si al mediodía, alegría • 425
Araña, ¿quién te arañó? Otra araña como yo • 426
Arando y arando, pan y cielo irás ganando • 1204
Árbol que nace torcido, jamás su tronco endereza • 178
Árbol que no da fruto, pide sustituto • 178
Armas y dineros, buenas manos quieren • 1100
“¡Arre, acá, bachiller!”, dicen al asno en Salamanca • 880
Arrieros somos, (y) en el camino nos encontraremos • 199
Así medre mi suegro como la carne tras el fuego • 839
Así paga el diablo a quien bien le sirve • 1193
Así se mete como piojo en la costura • 601
Asno de muchos, lobos (se) lo comen • 429
Asno latino, ya es casi rocino • 881
Asnos y mujeres, por la fuerza entienden • 712
Aún no ensillamos, y ya cabalgamos • 223
Aún no ha salido del cascarón y ya tiene presunción • 404
237
238
Aunque Cristo para amigos los escondió, uno de los doce lo vendió, otro lo negó
y otro no le creyó • 1186
Aunque el burro estudió, de la A no pasó • 899
Aunque la mona se vista de seda, mona se queda • 546
Aunque non goste la pera del peral, en estar a su sombra es plazer comunal • 751
Aurora rubia, o viento o lluvia • 1294
Ausencia, enemiga de amor; cuan lejos de ojos, tan lejos de corazón • 274
Ausencias causan olvido • 274
Ave de pluma, no dejes ninguna • 1372
Ave que vuela, a la cazuela • 1372
Ayer vaquero, hoy caballero • 1106
Ayúdate y ayudarte he / y Dios te ayudará • 183
Ayúdate, y te ayudaré • 183
Ayunar, después de bien cenar • 1411
B
Bachiller en artes, tan necio como antes • 886
Bachiller en Medicina, confunde el vino con la urina • 885
Bachiller, y no en artes, más necio como antes • 886
Baco, Venus y tabaco, ponen al hombre flaco • 1520
Báculo de oro, obispo de madera • 1019
Bajo la miel, está la hiel • 1468
Barbas mayores quitan menores • 1102
Barriga llena alaba al Señor bendito • 1380
Barriga llena, a Dios alaba • 1380
Bastante me ayuda quien no me estorba • 18
Beata con devoción, las tocas largas y el culo ladrón • 888
Beata de condición, la cara santita y el rabo ladrón • 888
Beatas, el diablo las arrebata o las desata • 889
Beato y tuno, todo es uno • 890
Beber en Jerez cerveza no cabe mayor simpleza • 1412
Beso las manos y los pies, señora. – Señor, en el medio está la mejor estación • 664
Bestia sin cebada, nunca buena cabalgada • 439
Bicho malo nunca muere • 1305
Bien barre la escoba buena, pero pronto se hace vieja • 53
Bien canta Marta, después de harta • 359
Bien come el catalán, si se lo dan • 1111
Bien está lo que bien acaba • 2
Bien está que la sandía comas, pero no está bien que te la comas toda • 1515
Bien juega quien mira • 373
Bien me quieres, bien me quiero: no me toques el dinero • 1120
Bien predica el ayunar quien acaba de almorzar • 1260
Bien sabe el sabio que sabe, el necio piensa que sabe • 1059
Bien te quiero, bien te quiero, mas no te doy mi dinero • 1120
Bien tocada, no hay mujer fea • 714
Bienes mal adquiridos, a nadie han enriquecido • 1103
Boca besada no pierde ventura • 665
Boca de verdades, cien enemistades • 414
Bocado comido no gana amigo • 1387
Boda en mayo, ¡qué fallo! • 1322
Boda sin borracho, téngalo en milagro • 321
Bonete con borla a muchos necios adorna • 894
Borracho, no tiene cura • 320
Borrón y cuenta nueva • 216
Bromeando, bromeando, amargas verdades se van soltando • 188
Buen amigo el gato, sino que araña • 511
Buena es la tardanza cuando el camino asegura • 149
Buena memoria es la escritura, ella retiene bien su figura • 932
Buena zorra no come las gallinas de la vecina • 629
Buenos son barbos cuando no hay truchas a mano • 1377
Buey viejo, surco derecho • 444
Buñolero, a tus buñuelos • 1073
Búscala fina y guapa, que gorda y fea ella se pondrá • 689
239
240
C
Caballo que vuela no quiere espuela • 456
Cabello largo, meollo corto • 668
Cabello luengo, y corto seso • 668
Cabra roñosa, daña a otra • 566
Cacarear y no poner huevos • 1449
Cada buhonero alaba sus agujas / cuchillos • 898
Cada cosa a / en su tiempo • 154
Cada día estudiando, pasa el hombre de necio a sabio • 944
Cada día / Todos los días gallina, amarga la cocina • 1438
Cada día tiene su afán • 3
Cada día un grano pon y harás un montón • 1137
Cada gallo canta en su muladar • 504
Cada hormiga tiene su ira • 523
Cada loco con su tema • 376
Cada maestrillo tiene su librillo • 999
Cada martes tiene su domingo • 1314
Cada mes tiene su pez • 1328
Cada mochuelo a su olivo • 545
Cada oveja con su pareja • 558
Cada pajarito tiene su higadito • 570
Cada palo que aguante su vela • 169
Cada perro tiene su garrote • 587
Cada santo pide por su ermita • 1265
Cada uno / cada cual tiene lo que se merece • 99
Cada uno en su arte • 878
Cada uno en su casa es rey • 1167
Cada uno en su casa, y Dios en la de todos • 1210
Cada uno es artífice de su propia fortuna • 57
Cada uno lleva su cruz • 1189
Cada uno sabe dónde le aprieta el zapato • 14
Cada uno se conoce por sus obras • 1022
Cada uno se rasga donde le pica • 282
Café cocido / hervido, café perdido • 1392
Camisas de Bretaña, y maridos de España • 811
Candil sin mecha, ¿qué aprovecha? • 28
Canta la rana y baila el sapo, y tañe la vigüela el lagarto • 607
Cantó el cuquillo, y descubrió su nido • 485
Cara de beato y uñas de gato • 891
Caracol, caracol, saca los cuernos al sol • 470
Caracoles buenos, los llenos; pero los vacíos meten más ruido • 1400
Caracoles sin picante, no hay quien lo aguante • 1401
Caracoles vacíos, más que llenos hacen ruido • 1400
Cárcel y cuaresma, para los pobres es hecha • 1160
Carga que con gusto se lleva, no pesa • 32
Carne de cochino pide vino • 1521
Carta echada no puede ser retirada • 114
Casa a tu hijo con tu igual, y de ti no dirán mal • 773
Casa al hijo cuando quisieres, y a la hija cuando pudieres • 772
Casa con dos puertas mala es de guardar • 205
Casa mía, casa mía, por pequeña que tú seas, me pareces una abadía • 34
Casa sin mujer y barca sin timón, lo mismo son • 713
Casado gordo y cura delgado, no cumplen con su estado • 768
Casamiento en igualdad, hasta en la edad • 773
Casamiento, matrimonio y mortaja, del cielo baja • 770
Casarse de penalti • 774
Casarse por detrás de la iglesia • 775
Cásate con tu igual, aunque no tenga un real • 773
Castellano fino, el pan, pan, y el vino, vino • 1494
Catalán, catalán, de las piedras hace pan • 1112
Caudal inagotable, el cariño de una madre • 806
¡Ciencia vana, que lo que afirmas hoy lo niegas mañana! • 902
Clérigo, fraile y judío, no lo tengas por amigo • 909
Cobra buena fama y échate a dormir • 239
Coces de yegua, amor es / amores para el rocín • 628
Cochino que mucho gruñe, su fin presume • 476
241
242
Codicia desordenada trae pérdida doblada • 329
Coger liebres tocando el tambor, a ningún loco se le ocurrió • 532
Comed, marido, pan y cebolla; porque sois ruin no os pongo olla • 1405
Comer de bonete • 895
Comer para vivir, y no vivir para comer • 1418
Comer verdura es cordura • 1535
Comer y gruñir, engordar para morir • 1419
Comida acabada, amistad terminada • 1091
Comida para estudiantes, a onza de carne, libra de guisantes • 933
Comida sin siesta, campana sin badajo • 1426
Como (el) pez en el agua • 597
Como canta el abad, así responde el sacristán • 1034
Como es el pan, sera la sopa • 1483
Como la fortuna es ciega, no sabe con quién pega • 58
Como se vive, se muere • 161
Como siembres, recogerás • 1343
Compuesta, no hay mujer fea • 714
Con aceitunas y pan caliente se muere la gente • 1351
Con agua pasada no muele molino • 5
Con amor y aguardiente, nada se siente • 1355
Con el sombrero en la mano se conquista el mundo • 335
Con el tiempo viene la razón • 849
Con estudiantes y soldados, mozuelas, mucho cuidado • 934
Con la intención basta • 79
Con la medida con que midáis, se os medirá • 97
Con lo que sana el hígado, enferma el bazo • 145
Con mal vinagre y peor aceite, buen gazpacho no puede hacerse • 1440
Con pan y vino se anda (bien) el camino • 1495
Con salud, lo hay todo, sin salud, nada • 144
Con tomates no hay mala cocinera • 1522
Con tomates, mil manjares • 1522
Conocidos, muchos; amigos, pocos • 1077
Consejo no pedido, consejo no oído • 209
Consejos sin ejemplo, letras sin aval • 210
Consejos vendo y para mí no tengo • 210
Contigo duerme y contigo come quien te los pone • 788
Contigo, pan y cebolla • 1484
Contra el vicio de pedir, la virtud de no dar • 416
Contra la muerte no hay ley, mata al papa y mata al rey • 1249
Contra la tristura, buena lectura • 993
Convento y río, malos vecinos • 913
Corazón alegre sabe hacer fuego de la nieve • 331
Corazón sin amores, jardín sin flores • 670
Corderillo manso, la mama a su madre y a otras cuatro ajenas • 482
Cornudo sois, marido. – Mujer, ¿quién te lo dijo? • 785
Cortar el bacalao • 1373
Cortesía de boca, mucho vale y poco cuesta • 334
Cortesía de sombrero, hace amistades y no cuesta dinero • 335
Cortesía y bien hablar cien puertas nos abrirán • 334
Cosa prometida es medio cumplida • 39
Costurera sin dedal cose poco y cose mal • 915
Coz de caballo es dolorosa; coz de burro, deshonrosa • 215
Créame usted, los recuerdos desvelan más que el café • 1393
Cría cuervos y te sacarán los ojos • 483
Criados, enemigos pagados • 1116
Criaste y no castigaste, no criaste • 916
Cúal el dueño, tal el perro • 1133
Cual es la madre, así las hijas salen • 807
Cual te hallo, te juzgo • 74
Cuales fueron los padres, los hijos serán • 828
Cuando cae la lluvia, agua anuncia • 1313
Cuando de las mujeres hables, acuérdate de tu madre • 715
Cuando Dios amanece / da, para todos amanece / da • 1211
Cuando Dios dio púas al erizo, bien supo lo que hizo • 486
Cuando Dios no quiere, los santos no pueden • 1212
Cuando echan maldiciones las putas viejas, Dios se tapa las orejas • 1036
243
244
Cuando el asno puede, la burra no quiere • 430
Cuando el cordero nace, un ducado vale • 481
Cuando el diablo reza, engañar te quiere • 1194
Cuando el gato no está en casa, los ratones bailan • 512
Cuando el hambre entra por la puerta, el amor huye por la fenestra • 644
Cuando el león muere, se le mean encima las liebres • 527
Cuando el mirlo canta, si llueve, señal de agua • 1311
Cuando el pescado adolece, la gente padece • 1501
Cuando el río suena, agua lleva • 138
Cuando el verano es invierno, y el invierno verano, nunca buen año • 1346
Cuando el villano está en el mulo, no conoce a Dios ni al mundo • 1179
Cuando estuvieres con él vientre con vientre, no le digas todo lo que te viniere
a la mente • 759
Cuando la puta no duerme de día, ¡mal anda la putería! • 1037
Cuando la rana críe / tenga pelo • 608
Cuando la zorra predica, no están seguros los pollos • 630
Cuando llueve y hace sol, sale de paseo el caracol • 471
Cuando meen las gallinas • 491
Cuando no dan los campos, no dan los santos • 1296
Cuando pasan rábanos, comprarlos • 1512
Cuando pase la ocasión, ásela por el mechón • 271
Cuando pitos, flautas; cuando flautas, pitos • 127
Cuando quise, no quisiste; y cuando quieres, no quiero • 753
Cuando salta la liebre, no hay galgo cojo • 489
Cuando se toma cuerpo el diablo, se disfraza de fraile o de abogado • 1195
Cuando te den la vaquilla, acude con la soguilla • 624
Cuando te dieren el anillo, pon el dedillo • 624
Cuando te dolieren las tripas, hazlo saber al culo • 1528
Cuando tú seas fraile, yo seré monja • 1012
Cuando un lobo come otro, no hay que comer en el soto • 535
Cuando una puerta se cierra, ciento se abren • 133
Cuanto mayor es la subida, tanto mayor es la descendida • 297
Cuantos / Tantos hombres, tantos pareceres • 75
245
¡Cuántos, cuánto; y cuántos, nada! • 41
Cuenta de sastre, desastre • 1065
Cuentas claras, amistades largas • 1117
Cuentas y razón, conservan amistad • 1117
Cuidemos el agua, tomemos cerveza • 1413
D
Da Dios almendras / nueces al que no tiene dientes / muelas • 1213
Da Dios mocos a quien no tiene pañuelo • 1216
Da limosna, oye misa, y lo demás te lo tomas en risa • 1239
Dama sin compañero, esperanza sin trabajo y navío sin timón, nunca pueden
hacer cosa que sea buena • 674
Dame y te daré • 218
Dar gato por liebre, no solo en las ventas suele verse • 513
Date prisa despacio, y llegarás al palacio • 291
De águila no nace paloma • 424
De buen vino, buen vinagre • 1541
De buenas intenciones está empedrado el infierno • 1234
De casado a cansado va una letra y un paso • 769
De cenas y magdalenas están las sepulturas llenas • 1408
De enamorado a loco va muy poco • 679
De grandes cenas están las sepulturas llenas • 1408
De hombre que no habla y de can que no ladra • 467
De hoy en cien años, todos calvos • 27
De la abundancia del corazón habla la lengua • 85
De la continua lección nace la ciencia • 903
De la fea, su mejor guarda es que lo vea • 688
De la mano a la boca, desaparece la sopa • 1517
De la mula que hace “hin”, y de una hija que habla latín, libera nos Domine • 555
De la naranja y de la mujer, lo que ellas den • 1471
De la necesidad nace el consejo • 1014
De la panza, sale la danza • 1497
De las ciencias y de las artes solo el enemigo es ignorante • 904
246
De Levante a Poniente, de las mujeres seas pariente • 745
De lo poco, poco, y de lo mucho, nada • 1164
De los amigos me guarde Dios, que de los enemigos me guardaré yo • 1083
De los escarmentados nacen los avisados • 349
De los hombres es el errar y de los burros rebuznar • 52
De los ingratos está empedrado el infierno • 1234
De los muertos no se habla sino bien • 1257
De mal cuervo, mal huevo • 484
De médico, poeta y loco, todos tenemos un poco • 1003
De mercader al ladrón va un saltito de gorrión • 1008
De mozo a palacio, de viejo beato • 892
De mujer parlera, ningún bien se espera • 719
De noche, todos los gatos son pardos • 514
De pequeña centella se levanta gran fuego • 63
De pequeña centella, grande hoguera • 63
De pequeños principios resultan grandes cosas • 130
De puta vieja y de tabernero nuevo me guarde Dios • 1038
De tal cabeza, tal sentencia • 1173
De tal maestro, tal discípulo • 1000
De tal palo, tal astilla • 118
De tal vino, tal vinagre • 1541
De un solo golpe no se derriba un roble • 46
De viuda tres veces casada, no fíes nada • 857
Decir y hacer no comen a una mesa • 44
Del agua mansa me guarde Dios, que de la brava me guardaré yo • 1083
Del agua mansa nos libre Dios, que de la brava me libro yo • 166
Del agua vertida, alguna cogida / la que puede ser cogida • 7
Del árbol caído, todos hacen leña • 15
Del dicho al hecho hay gran trecho • 226
Del fraile toma el consejo y no el ejemplo • 950
Del hecho nace el derecho • 1115
Del mal de asno se queja la hormiga • 524
Del mal, el menos • 91
Del mirar nace el amor, y del no ver, el olvidar • 645
Del saber viene el haber • 1050
Del viejo, el consejo • 849
Derramar vino, buen destino; derramar sal, mala señal • 1514
Desgraciado en cartas, afortunado en amores • 646
Desnudar un santo para vestir al otro • 1266
Desnudo nací, desnudo me hallo; no pierdo ni gano • 340
Después de beber, cada uno dice su parecer • 1381
Después de la tormenta viene la calma • 1345
Después del conejo, viene el consejo • 479
Detrás de la cruz está el diablo • 1190
Día de calor, ése te arropes mejor • 1295
Día de Santa Lucía, mengua la noche y crece el día • 1341
Diez hijos de un vientre, y cada uno es diferente • 796
Difícil es con aceite tratar y no se amancillar • 1350
Dijo el asno al mulo: arre allá, orejudo • 431
Dijo el cazo a la cazuela: quítate allá, tiznera • 1404
Dijo el jamón al vino: “¡Aquí te espero, buen amigo!” • 1454
Dijo la cebolla al ajo: acompáñame siempre, majo • 1359
Dijo la sartén a la caldera: quítate allá, culinegra / ojinegra • 1404
Dijo la sartén al cazo: quita allá, que me tiznas • 1404
Dijo mayo a abril: aunque te pese, me voy a reír • 1323
Dime con quién andas, y te diré quién eres • 1099
Dinero llama dinero • 1121
Dinero mal adquirido no llega a nietos • 1103
Dinero y pecados, cada cual los tiene callados • 1122
Dios aprieta, pero no ahoga • 1214
Dios consiente, y no para siempre • 1215
Dios da bragas a quien no tiene culo • 1216
Dios da el frío conforme / según la ropa • 1217
Dios hizo el mundo para todos, pero lo hurtaron unos pocos • 1218
Dios lo dio, Dios lo quitó • 1219
Dios los cría, y ellos se juntan • 1220
247
248
Dios me dé marido rico, siquiera sea borrico • 812
Dios no quiso hermano • 1221
Dios, que como Dios, pudo escoger, quiso ser hombre y no mujer • 1222
Dios, que da la llaga, da la medicina • 1223
Dios, que es non plus ultra del saber, se hizo hombre y no mujer • 1222
Discípulo con cuidado, y el maestro bien pagado • 922
Do fuerza viene, derecho se pierde • 1135
Do entra beber, sale saber • 1051
Doctores indoctos, nunca hubo pocos • 925
Doctos queremos; que doctores, hartos queremos • 925
Dolor de mujer muerta dura hasta la puerta • 716
Dolor de viudo, corto y agudo • 716
Donde está el rey, está la corte • 1168
Donde fuego se hace, humo sale • 62
Donde fueres, haz como / lo que vieres • 247
Donde hay higos, hay amigos • 1127
Donde hay más doctores, hay más dolores • 926
Donde hay mujeres, hay pesares y placeres • 717
Donde hay saca y nunca pon, presto se acaba el bolsón • 1105
Donde las dan, las toman (y callar es bueno) • 219
Donde manda capitán / patrón, no manda marinero • 1146
Donde no hay boticarios ni médicos, los hombres se mueren de viejos • 897
Donde se está bien, allí está la patria • 1159
Donde todos mandan, nadie obedece • 1147
Donde una cabra va, allá quieren ir todas • 562
Donde una puerta se cierra, otra se abre • 133
Dormiréis sobre ello, y tomaréis acuerdo • 175
Dos aguas de abril y una de mayo, valen los bueyes y el carro • 1284
Dos cosas no se pueden saciar, los frailes y el mar • 951
Dos gallos en un gallinero, el uno es rey y el otro es siervo • 507
Dos gorriones en una espiga hacen mala miga / no hacen miga • 521
Dos pardales en una espiga, nunca liga • 521
Dos por el conejo pelean, y llega un tercero y se lo lleva • 478
¿Dónde va Vicente? Donde va la gente • 80
Duerme, Juan, y yace, que tu asno pace • 228
Dulce licor, suave tormento, ¿qué haces afuera? Vamos pa’ dentro • 1459
Duro o blando, ansí se escribió /la ley/ • 1144
E
El águila no caza moscas • 423
El ajo ayuda al campesino en su trabajo • 1360
El amor de la mujer, en la ropa del marido se ha de ver • 813
El amor entra en cantos y sale en llantos • 647
El amor entra por la cocina • 1415
El amor entra por los ojos • 672
El amor es ciego • 648
El amor es rey y reina sin ley • 649
El amor nunca hizo ningún cobarde • 651
El amor todo lo iguala • 653
El amor y el reinar, nunca admiten compañía • 656
El amor y los celos son compañeros • 652
El amor, la tos y el fuego no pueden estar encubiertos • 650
El arroz con pollos; y vaya al cuerno el arroz solo • 1368
El arroz con tomate y las patatas cocidas, alargan la vida • 1368
El arroz, donde se guisa; y la mujer, en camisa • 1367
El arroz, el pez y el pepino nacen en agua y mueren en vino • 1369
El asno sufre la carga, pero no la sobrecarga • 437
El asno y la mujer, a palos se han de vencer • 432
El avariento, do tiene el tesoro, tiene el entendimiento • 315
El avariento, por uno pierde ciento • 315
El avaro, cuanto más tiene, más quiere • 319
El bien no es conocido hasta que es perdido • 19
El bien suena y el mal vuela • 20
El buen bebedor bien sabe, cuanta cerveza le cabe • 1414
El buen cirujano, corta po lo sano • 907
249
250
El buen discípulo pasa al maestro • 923
El buen estudiante, harto de sueño y muerto de hambre • 935
El buen saber es callar, hasta ser tiempo de hablar • 192
El buen vino no ha menester pregonero • 1543
El buen vino, de sí propio es padrino • 1543
El buen vino, la venta trae consigo • 1543
El buey suelto, bien se lame • 443
El caballo y la mujer, al ojo se han de tener • 457
El caer no ha de quitar la gloria de haber subido • 25
El caldo, en caliente; la injuria, en frío • 1397
El callar y el hablar no caben en un lugar • 192
El can que mucho lame, saca sangre • 511
El caracol, arrastrando, a la cumbre va llegando • 472
El cerdo no sueña con rosas, sino con bellotas • 474
El comer y el rascar todo es empezar • 1366
El conejo ido, el consejo venido • 479
El corazón y los ojos nunca son viejos • 672
El cornudo es el postrero que lo sabe • 786
El cura canta si hay blanca • 917
El cura, como no tiene en casa quien le de pena, clava y espeta los ojos
en la ajena • 918
El dar limosna nunca mengua la bolsa • 261
El deseo hace hermoso lo feo • 339
El día de placer, víspera de pesar • 284
El día que me casé, buena cadena me eché • 784
El diablo sabe mucho porque es viejo • 1198
El diablo, harto de correr, se metió fraile • 1194
El dinero es / hace caballero • 1123
El dinero huele bien, salga de donde saliere • 1124
El dinero le dijo a la muerte: detente; y la muerte le dijo al dinero: no quiero • 1250
El dinero todo lo alcanza • 1123
El dinero va al dinero, y el holgar al caballero • 1121
El dinero y la mujer, en la vejez son menester • 843
El discípulo que no duda, no sabrá jamás cosa alguna • 924
El doctor que peor cura es el doctor Blandura • 990
El domingo oír misa y almorzar; y si hay prisa, deja la misa • 1297
El envidioso enflaquece de lo que otro engorda • 347
El envidioso nunca es dichoso • 348
El escarmentado, bien conoce el vado • 349
El español fino con todo bebe vino • 1544
El estiércol no es santo, más do cae hace milagros • 1301
El fin justifica los medios • 56
El fraile en su convento y bien adentro • 952
El gato no tiene amo • 515
El hábito no hace el monje • 1013
El hábito y la capilla no hacen fraile • 1013
El hablador agudo hace a su enemigo mudo • 357
El hambre echa al lobo del monte • 536
El hambre es mala consejera • 1442
El hambre no se mata a balazos • 1443
El harto del ayuno no tiene duelo • 358
El hijo de la cabra, cabrito ha de ser • 463
El hijo del hidalgo, un pie calzado y otro descalzo • 1140
El hombre debe ser como el café: bueno, fuerte y caliente • 1394
El hombre demasiado cortés, falso es • 332
El hombre es fuego, la mujer, estopa; llega el diablo y sopla • 694
El hombre es lobo para el hombre • 76
El hombre honrado de su palabra es esclavo • 360
El hombre honrado, antes muerto que injuriado • 361
El hombre peloso, o tonto o venturoso • 697
El hombre pone, Dios dispone • 1224
El hombre propone y Dios dispone • 1224
El hombre y el oso, cuanto más feo, más hermoso • 695
El huésped y el pez, a los tres dias hiede • 1504
El huésped y la pesca, a los tres días apestan • 1504
El huevo por la yema, y la mujer por defuera • 1450
251
252
El huir no es correr, sino volar • 126
El ignorante, al ciego es semejante • 971
El infierno está lleno de buenos deseos y el cielo, de buenas obras • 1234
El juego, el amor y el vino sacan al hombre del tino • 1520
El latín con babas y la ciencia con barbas • 982
El latín y los peces, fuera de su natural, se pierden • 983
El llanto, sobre el difunto • 1203
El lobo dó mane, daño no hace • 629
El lobo está en la conseja • 537
El maestro Quiñones, no sabe para él y ya quiere dar lecciones • 988
El mal año entra nadando • 1293
El mal de amor, no lo cura el doctor • 654
El mal de vientre no se cura con agua caliente • 1538
El mal entra a brazadas, y sale a pulgaradas • 50
El marido es cabeza de la mujer • 814
El mejor amigo, un libro • 993
El mejor escribano echa un borrón • 931
El mejor vino se vuelve vinagre • 1541
El melón y el casamiento ha de ser acertamiento • 726
El melón y el jamón, por el olor • 1461
El melón y la mujer, malos son de conocer • 1462
El melón y la mujer, por el rabo se han de conocer • 1462
El melón y la mujer, por la casta los has de escoger • 1462
El mentir pide memoria • 389
El mentiroso ha de ser memorioso • 389
El miedo guarda la viña • 390
El molino andando gana, que no estando en la cama • 232
El mozo durmiendo sana, y el viejo se acaba • 850
El muerto en el cementerio y el fraile en el monasterio • 953
El muerto, al hoyo, y el vivo, al bollo • 1256
El nombre sigue al hombre • 392
El ojo del amo engorda el caballo • 1096
El ojo, límpialo con el codo • 275
253
El pájaro ya voló • 571
El papel todo lo aguanta; hasta que se limpien con él • 120
El peligro pasado, el voto olvidado • 1270
El perro del hortelano ni come las berzas ni las deja comer al amo / al extraño • 588
El perro del hortelano, que ni come ni deja comer • 588
El perro y el niño, donde les hacen cariño • 589
El pescado que se ve, malo es de coger • 1503
El pescado, cómelo callado • 1502
El pescador con caña quiere paciencia y maña • 1031
El pez por su propia boca se condena • 599
El pez que busca el anzuelo, busca su duelo • 598
El pez y el cochino, la vida en agua y la muerte en vino • 1505
El pie del dueño, estiércol es para la heredad y el huerto • 1096
El pobre y el cardenal, todos van por igual • 1249
El poco hablar es oro, y el mucho es lodo • 70
El poeta nace, y el orador se hace • 1029
El pollo, “pío, pío”, y el niño, “mío, mío” • 821
El predicador siembra y el confesor recoge • 912
El primer paso es el que cuesta • 213
El primer pensamiento de la mujer, luego que es casada, es de enviudarse • 789
El primer real a nadie hace rico; pero es el principio • 1154
El que algo quiere, algo le cuesta • 214
El que aprende lo que no entiende, ya me entiende • 873
El que asno fue a Roma, asno torna • 1045
El que busca, encuentra • 190
El que da presto, da dos veces • 220
El que desea aprender, muy cerca está de saber • 874
El que excusa, se acusa • 237
El que ha bebido, beberá • 320
El que la hace, la paga • 248
El que la sigue, la consigue • 146
El que no come gallina, come sardina • 1516
El que no duda, no sabe cosa alguna • 928
254
El que no fuma ni bebe vino, el diablo lo lleva por otro camino • 1435
El que no llora, no mama • 264
El que no siembra, no coge • 1344
El que para cura nace, del cielo le cae la sotana • 919
El que quiere caballo sin tacha, ése se anda a pata • 459
El que se casa hace bien, y el que no se casa hace mejor • 776
El que se ríe último, se ríe mejor • 135
El que tonto va a la guerra, tonto viene de ella • 407
El queso, sin exceso • 1510
El rábano tierno, de cualquier tamaño es bueno • 1512
El rosario al cuello, y el diablo en el cuerpo • 1191
El saber no causa hartura • 1052
El saber no ocupa lugar pero ocupa tiempo • 1053
El saber no ocupa lugar y, por mucho que tengas, lo podrás aumentar • 1053
El saber no ocupa lugar • 1053
El tiempo es oro • 151
El tiempo perdido no se recupera • 152
El tiempo todo lo cura (y todo lo muda) • 153
El tocino vive en fango y muere en vino • 1521
El tonto que del todo tonto haya de ser, su poquito de latín ha de saber • 984
El toro y el melón, como salen, son • 1464
El trece y martes, ni te cases, ni te embarques, ni vayas a ninguna parte • 1315
El vestido hace al hombre • 74
El viejo en su tierra y el mozo en la ajena, miente de igual manera • 851
El viejo en su tierra y el mozo en la ajena, mienten como quieren • 851
El viejo por no poder y el mozo por no saber • 852
El viejo que se cura, cien años dura • 853
El vientre ayuno, no oye a ninguno • 1433
El vino, al desnudo le es abrigo • 1545
El vino, como rey, y el agua, como buey • 1542
El vino, que es bueno, no ha menester pregonero • 1543
El vivir del puerco, corto y bueno • 605
El yerro del médico, la tierra lo tapa: el del letrado, el dinero lo sana; el del teólogo,
el fuego lo apaga • 1005
255
El zapatero, juegue con su oficio y deje al ajeno • 1073
En abril cada gota vale mil • 1280
En acabándose la plata, el amor se desbarata • 644
En agosto frío en rostro • 1285
En arca del avariento, el diablo yace dentro • 316
En boca cerrada no entran moscas • 549
En cada tierra su uso • 1177
En casa de herrero, cuchillo / cuchara de palo • 969
En casa del ahorcado no hay que mentar la soga • 170
En casa llena, pronto se guisa la cena • 1409
En cojera de perro y en llanto de mujer no hay que creer • 718
En consejas, las paredes han orejas • 121
En Domingo de Ramos, quien no estrene, no tiene manos • 1298
En el agua turbia, hace bien pescar • 8
En el juego y en la mesa, el hablar pesa • 71
En el país de ciegos, el tuerto es el rey • 1169
En el peligro se conoce al amigo • 1084
En el verano por el calor y en invierno por el frío, es saludable el vino • 1545
En el vino está la verdad • 1546
En enero se hiela el agua en el puchero • 1300
En esta vida, todo es verdad y todo es mentira • 13
En febrero, un día malo y otro bueno • 1302
En junio, hoz en puño • 1310
En la distancia está el olvido • 274
En la frente y en los ojos se lee la letra del corazón • 671
En la mesa de San Francisco, donde comen cuatro, comen cinco (pero comen
mejor tres) • 1420
En la mesa y en el juego se conoce al caballero • 71
En la necesidad se conoce al amigo de verdad • 1084
En la necesidad se prueban y conocen los amigos • 1084
En la pobreza y en el peligro se conoce al buen amigo • 1084
En la variedad está el gusto • 67
En las barbas no consiste el saber, sino en mucho estudiar y en mucho ver • 1054
256
En lo oscuro, to es uno • 514
En lo que el diablo no sabe hacer, pide consejo a la mujer • 1196
En los labios la miel, y en el corazón la hiel • 1468
En los nidos de antaño no hay pájaros hogaño • 572
En martes, ni te cases ni te embarques • 1315
En marzo, redes a la mar • 1318
En mayo, todas las feas se casan • 1322
En Navidad, al balcón; en Pacua, al fogón • 1329
En noviembre, si no has sembrado, no siembres • 1332
¿En qué libro lo ha hallado? • 994
En tiempo de melones, cortos los sermones • 1463
En tiempo nevado, un ajo vale un caballo • 1361
En todas partes crecen habas (y en mi casa, a calderadas) • 1304
En todas partes crecen habas • 1304
En todas partes tiene cada semana su martes • 1316
Encender una vela a Dios u otra al diablo • 1225
Encuéntranse los hombres y no los montes • 77
Entra, bebe, paga y vete • 1382
Entre amigos leales, comprar y vender por lo que las cosas valen • 1117
Entre bobos anda el juego • 1104
Entre col y col, lechuga • 1417
Entre dos hermanos, dos testigos y un notario • 791
Entre dos que bien se quieren, con uno que coma, basta • 754
Entre locos, hazte el loco, o te tendrán en poco • 247
Entre padres ni hermanos no metas tus manos • 792
Entren los que saben, y los necios, a la calle • 1015
Enviar a cenar con Jesucristo • 1188
Éramos pocos y parió la / mi abuela • 762
Errando se aprende • 52
Errando, errando, se va acertando • 52
Errar es humano • 51
Es buena noticia el que no las haya • 108
Es más cierto médico el experimentado que el letrado • 1004
Es peor el remedio que la enfermedad • 136
Esa habla hasta debajo del agua • 719
Escapar del charco para caer en el lodazal • 89
Escobita nueva, bien barre / siempre barre bien • 53
Escrita la carta, el mensajero no falta • 1007
Ése es tu enemigo, el de tu oficio • 1027
Está hecho un bacalao • 1374
Está hecho un león • 528
Esta lechuga no es de tu huerto • 1456
Estar / Sentirse como gallina en corral ajeno • 492
Estar en la boca del lobo • 538
Estómago hambriento no escucha razón • 1433
Estudiante de lumbre, cama y sol, no vale un caracol • 936
Estudiante memorista, loro a simple vista • 937
Estudiante tontiloco, por mucho que estudie sabrá poco • 938
Estudiante y diablo, una misma cosa con dos vocablos • 939
Estudiante, diableante • 939
Estudiar y no saber es sembrar y no coger • 945
Extender la pierna hasta donde llega la sábana • 238
F
Faldas quitan barbas • 682
¡Faldas! mal con ellas y peor sin ellas • 678
Familia, la Sagrada; y ésta, en la pared colgada • 790
Fe sin obras, comida de agua sola • 1231
Fea con gracia, mejor que guapa • 684
Fealdad no es castidad • 688
Febrero y las mujeres tienen en un día diez pareceres • 1302
Febrilillo loco, con sus días ventiocho • 1303
¡Fíate de la Virgen y no corras! • 1278
Flores contentan pero no alimentan • 1363
Fraile de buen seso, guarda lo suyo y come de lo ajeno • 954
257
258
Fraile merendón no pierde ocasión • 954
Fraile que pide por Dios, pide por dos • 955
Fraile y mujer ligera, los hallarás dondequiera • 956
Frailes y monjas te sacan la bolsa • 957
Frailes y monjas, del dinero esponjas • 957
Fray Ejemplo es el mejor predicador • 964
Fray Modesto nunca llegó a guardián / nunca fue buen guardián • 965
Fray Modesto nunca llegó a prior • 965
Fray Pedir, fray Tomar y fray Nodar • 966
Fray Prudencio nunca llegó a guardián de ningún convento; pero fray Osar pronto
llegó a obispar • 967
Freno dorado, no mejora el caballo • 460
Fruta prohibida, más apetecida • 1436
Frutos y amores, los primeros son los mejores • 1437
Fui nuera, y nunca tuve buena suegra; fui suegra, y nunca tuve buena nuera • 826
Fuime a palacio, fui bestia y vine asno • 882
G
Galán atrevido, de las damas preferido • 690
Gallina cada día, caro saldría • 1438
Gallina ponedora y mujer silenciosa, valen cualquier cosa • 493
Gallina que bien come, huevos pone • 1451
Gallina que mucho canta, pocos huevos pone • 494
Gallina que no pone y mujer que no pare, para el labrador poco vale • 495
Gallinas y mujeres, entre cuatro paredes • 720
Gallo cantor, acaba en el asador • 505
Gallo que no canta, algo tiene en la garganta • 506
Garrida es la tendera, y nadie regatea • 691
Gato con guantes no caza ratones • 516
Gato escaldado de agua fría huye • 517
Gato maullador, nunca buen cazador • 516
Gato que no caza, ¿para qué lo tenemos en casa? • 510
Genio y figura, hasta la sepultura • 356
Gota a gota, el mar se agota • 1136
Gota a gota, se llena la bota • 1136
Gran maestra es la pobreza, pero empuja a hacer vileza • 1162
Grano a grano hincha la gallina el papo • 496
Guardado es lo que Dios guarda • 1226
Guárdate del agua mansa • 166
H
Hablando del rey de Roma, por la puerta asoma • 72
Hablando se entiende la gente • 73
Hablar como un papagayo • 581
Hablar, poquito; y mear, clarito • 244
Habló el buey y dijo: mu • 445
Haceos de miel, y os comerán las moscas • 1467
Hacer bien, nunca se pierde • 249
Hacer de tripas corazón • 1529
Hacer de una pulga un camello • 606
Hacer el barbo • 1378
Hacer un hoyo para tapar otro • 1266
Hacienda, tu amo te vea (y si no, que te venda) • 1096
Hágase el milagro, y hágalo el diablo • 1197
Hambre estudiantina, peor que la canina • 968
Hasta el cuarenta de mayo no te quites el sayo • 1324
Hasta los escarabajos tienen tos • 518
Hasta los gatos quieren zapatos • 518
Hasta morir todo es vida • 1242
Hasta para ser pordiosero se necesita dinero • 1033
Hasta que San Juan baje el dedo • 1337
Hay moros en la costa • 102
Haz (el) bien, y no mires a quién • 249
Haz lo que dice el fraile y no lo que él hace • 958
Hazte de miel y te paparán las moscas • 1467
259
260
Hecha la paella, buena o mala, hay que comella • 1478
Helada en abril, hambre todo el año • 1282
Hermano, bebe, que la vida es breve • 1383
Hermano, morir habemos • 1243
Hermosura en puta y fuerza en badajo • 1039
Hierba mala nunca muere • 1305
Hijos criados, duelos doblados • 797
Holgad, gallinas, que el gato está en vendimias • 512
Hombre atrevido dura como vaso de vidrio • 362
Hombre de pocas palabras, y ésas, sabias • 364
Hombre delgado, y no de hambre, es más fuerte • 696
Hombre discreto alaba en público y amonesta en secreto • 363
Hombre preguntón, hombre de mala educación • 365
Hombre prevenido vale por dos • 366
Hombre que no come ajos, no vale un ajo • 1362
Hombre rico, tiene aduladores, pero no amigos • 1127
Hombre sin vicio ninguno, escondido tiene alguno • 417
Hombre velloso, o rico / valiente o lujurioso • 697
Honra al bueno porque te honre, y al malo porque no te deshonre • 369
Honra y doblones no caben en un saco • 367
Honra y provecho no caben en un techo • 367
Hoy figura, mañana sepultura • 1275
Hoy por ti, mañana por mí • 257
Huéspedes vinieron y señores se hicieron • 610
Huir del fuego / de la ceniza y caer / dar en las brasas • 64
Huyendo de la sartén, dio en las brasas el pez • 64
I
Ignorante graduado, asno albardado • 972
Ignorante y burro, todo es uno • 973
Imita a la hormiga, si quieres vivir sin fatiga • 525
Ir a los toros y tomar el sol, es la mejor vida para el español • 617
Ir bestia a Salamanca y volver asno, a muchos les ha pasado • 1062
Ir por lana y volver trasquilado • 83
Ir romera y volver ramera • 1046
Irse uno bestia y volver asno, no es gran milagro • 883
Írsele a uno el santo al cielo • 1267
J
Jamón cocido en vino, hace al viejo niño • 1454
Justicia, mas no en mi casa • 1142
L
La abadesa más segura, la de edad madura • 869
La alegría es flor de un día • 313
La amistad no tiene edad • 1093
La amistad y el amor dos bellas mentiras son • 1094
La avaricia / codicia rompe el saco • 314
La bodega / Cada bota huele al vino que tiene • 1390
La buena lavandera siempre tiene mojada la delantera • 987
La buena lectura distrae, enseña y cura • 993
La buena madre no dice “¿Quieres?” • 808
La buena moza es como la pera hermosa, que comiéndola da gana de otra • 752
La buena ventura no siempre dura • 157
La burra / mula y la mujer, apaleadas quieren ser • 432
La cabra (siempre) tira al monte • 464
La cabra de mi vecina más leche da que no la mía • 497
La cama es buena cosa: quien no puede dormir, reposa • 230
La cara es el espejo del alma • 30
La caridad bien entendida empieza por uno mismo • 322
La carne ociosa siempre es injuriosa • 394
La casada y la ensalada, dos bocados y dejalla • 764
La ciencia es locura, si buen seso no lo cura • 905
La comida sin vino no vale un comino • 1547
261
262
La costumbre hace ley (y mata ley) • 1115
La costumbre tiene fuerza de ley • 1115
La coz de la yegua no hace mal / no lastima al potro • 628
La crítica es fácil y el arte difícil • 879
La cruz en los pechos y el diablo en los hechos • 1191
La definición de la cirugía: sacar de tu bolsa y echar en la mía • 908
La esperanza era verde y se la comió un burro • 350
La excepción confirma la regla • 54
La experiencia es madre de la ciencia • 947
La fe mueve montañas • 1232
La fe transporta las montañas • 1232
La flor de la hermosura como la flor de mayo dura • 693
La fortuna es un montecillo sin arena: un viento la trae y otro se la lleva • 59
La gallina de mi vecina más huevos pone que la mía / más gorda está que
la mía • 497
La guerra hace los ladrones y la paz los ahorca • 1138
La hermosura poco dura • 693
La hija de la cabra, ¿qué ha de ser sino cabrita? • 463
La hija de la gata, ratones mata • 519
La lengua luenga es señal de mano corta • 84
La letra con sangre entra (y la labor, con dolor) • 990
La letra con sangre entra; pero con dulzura y amor se enseña mejor • 990
La liebre es una centella, pero el galgo corre más que ella • 533
La locura, no tiene cura; y si la tiene, poco ledura • 380
La mala hierba crece mucho • 1305
La manceba del abad, no amasa y tiene pan • 867
La manzana podrida pierde a su compañía • 1460
La más endeble rueda es la que más suena • 141
La mayor dicha o desdicha del hombre es la mujer • 721
La mejor palabra es la que queda por decir • 113
La mejor salsa, el apetito • 1365
La mejor salsa, el hambre • 1444
La mentira es corta de pies • 386
La mentira no tiene pies • 386
La mentira presto es vencida • 386
La misa y el pimiento son de poco alimento • 1364
La moza y el fraile, muy poco en la calle • 948
La mucha confianza es causa de menosprecio • 330
La muerte no respeta a nadie • 1251
La muerte todo lo barre, todo lo iguala y todo lo ataja • 1251
La mujer buena no tiene ojos ni orejas • 722
La mujer buena y leal es tesoro real • 723
La mujer del ciego, ¿para quién / para qué se afeita? • 724
La mujer es animal imperfecto • 725
La mujer es como el melón: si es bueno, no hay cosa mejor, si es malo, no hay
peor • 726
La mujer es la mitad del hombre • 727
La mujer honrada, la pierna quebrada, y en casa • 728
La mujer puede tanto que hace pecar a un santo • 736
La mujer y el fraile, mal parecen en la calle • 948
La mujer y el huerto no quieren más que un dueño • 730
La mujer y la guitarra, antes de usarla templarla • 731
La mujer y la naranja, lo mejor es no apretarla • 732
La mujer y la sardina, cuanto más pequeña, más fina • 733
La mujer y la sardina, de rostros al fuego • 733
La mujer y la sardina, mientras más salada, más dañina • 733
La mujer y la sardina, pequeñina • 733
La necesidad enseña más que la universidad • 1014
La necesidad hace maestros • 1014
La noche es buena consejera • 175
La obra alaba al maestro • 1022
La ocasión hace al ladrón • 977
La ociosidad es madre de los vicios / de la mala ventura • 394
La oveja mansa, cada cordero la mama • 482
La oveja que ha de ser del lobo, es fuerza que lo sea • 559
La palabra que sale de la boca, nunca torna • 116
263
264
La patata, comida que no mata • 1498
La pera no espera, mas la manzana espera • 1499
La pereza es llave de la pobreza • 399
La perseverancia todo lo alcanza • 402
La pobreza no es vileza, mas deslustra la nobleza • 1163
La primavera sangre altera • 1334
La primera mujer, escoba; y la segunda, señora • 729
La prudencia es madre de la ciencia • 405
La que no sabe parir ni criar, no sabe remendar • 802
La que no se agacha por un alfiler, no es mujer • 734
La que se casa con viudo, rival tiene en el otro mundo • 861
La ropa sucia se debe lavar en casa • 293
La rueda de la fortuna nunca es una • 60
La salud no es conocida hasta que es perdida • 143
La salud no es conocida hasta que es perdida • 144
La suerte de la fea, la bonita la desea • 685
La suerte está echada • 148
La tela de araña al ratón suelta y a la mosca apaña • 427
La vaca bramadora, llama al lobo que la coma • 625
La venganza tarda, pero llega • 411
La verdad es amarga (y la mentira, dulce) • 413
La verdad y el aceite nadan siempre encima • 1348
La vergüenza para nada sirve y para todo estorba • 415
La vida no es un camino de rosas • 159
La vieja gallina, hace gorda la cocina • 1439
La virtud vale por sí sola lo que la sangre no vale • 421
La viuda honrada, su puerta cerrada • 858
La viuda rica, con un ojo llora y con otro repica • 859
La zorra, por la cola • 631
Ládreme el perro, y no me muerda • 590
Lágrimas de viuda, el primer soplo de aire las enjuga • 860
Lágrimas quebrantan peñas • 81
Las aparencias engañan • 13
Las beatas tienen el diablo entre las patas • 889
Las cosas del palacio van despacio • 1157
Las cuentas, claras, y el chocolate, espeso • 1117
Las desgracias nunca vienen solas • 48
Las enfermedades llegan a golpe y se van al paso • 50
Las malas noticias siempre son ciertas • 109
Las malas noticias vuelan / tienen alas • 110
Las mujeres, donde están sobran, y donde no están, faltan • 735
Las obras hacen linaje • 1023
Las palabras corteses valen mucho y cuestan poco • 336
Las palabras vuelan, y lo escrito permanece • 114
Las paredes oyen • 121
Las piedras rodando se encuentran • 125
Las truchas y las mentiras, cuanto mayores, tanto mejores • 623
Lección dormida, lección aprendida • 989
Lentejas, comida de viejas • 1458
Libro cerrado no saca letrado • 995
Libros y amigos, pocos y selectos • 993
Llaga ajena no me quita la cena • 381
Llevar aceite a Andalucía, necedad sería • 1349
Llorar a puerta cerrada, porque el vecino no entiende nada • 266
Llorar lágrimas de cocodrilo • 477
Llórame solo, y no me llores pobre • 265
Lo barato sale caro (y lo caro sale barato) • 1101
Lo bien ganado se lo lleva el diablo, y lo malo a ello y a su amo • 1172
Lo bueno fue, y lo malo es • 22
Lo bueno, si breve, dos veces bueno • 23
Lo convenido es ley • 1115
Lo cortés no quita lo valiente • 333
Lo hecho, hecho está • 253
Lo mejor es enemigo de lo bueno • 98
Lo mío, mío, y lo tuyo, de entrambos • 1149
Lo poco agrada, lo mucho enfada • 129
265
266
Lo prometido es deuda • 1119
Lo que abunda, no daña • 1
Lo que agosto madura, septiembre asegura • 1287
Lo que el diablo no puede, la mujer lo hace fácilmente • 736
Lo que el médico yerra, encúbrelo la tierra • 1005
Lo que el niño oyó en el hogar, eso dice en el portal • 822
Lo que en la leche se mama, hasta la sepultura acompaña / en la mortaja
se derrama • 875
Lo que han de comer gusanos, que lo disfruten cristianos • 522
Lo que la loba hace, al lobo le place • 539
Lo que la naturaleza da, nadie lo borrará • 391
Lo que la naturaleza no da, Salamanca no lo concede • 1063
Lo que no da naturaleza, no lo da Salamanca, y menos Baeza • 1063
Lo que no has de comer, déjalo comer • 165
Lo que no mata, engorda • 1430
Lo que no se empieza, no se acaba • 233
Lo que no se empieza, no se acaba • 131
Lo que se aprende en bragas, no se olvida en / con canas • 875
Lo que se aprende en la cuna, siempre dura • 875
Lo que se por natura, hasta la sepultura dura • 391
Lo que te cubre, te descubre • 42
Lo que uno desecha, otro lo ruega • 47
Lobo a lobo no se muerden • 540
Loca es la oveja que al lobo se confiesa • 560
Los abriles y los condes traidores son • 1281
Los años no pasan de balde • 12
Los árboles no dejan ver al bosque • 16
Los curas de los muertos viven • 920
Los dineros del sacristán, cantando se viene y cantando van • 1125
Los enemigos del hombre son tres: la suegra, la cuñada y la mujer • 836
Los extremos se tocan • 55
Los frailes entran sin conocerse, viven sin amarse y mueren sin llorarse • 959
Los frailes no son buenos para amigos y son malos para enemigos • 960
Los frailes tienen ocho manos: siete para tomar y una para dar • 961
Los largos sermones, más mueven culos que corazones • 1066
Los libros hacen muchos sabios pero pocos ricos • 996
Los montes van a parir, nacerá un ridículo ratón • 611
Los negocios son negocios • 1152
Los niños y los locos dicen las verdades • 825
Los ojos son el camino del corazón • 672
Los peces cuando vivieron, agua pidieron; cuando mueren, vino quieren • 1506
Los primeros amores son los mejores • 655
Los unos por los otros, la casa sin barrer • 35
Los viejos son dos veces niños • 854
M
Madrastra, madre áspera, ni de cera ni de pasta • 805
Madre, ¿qué cosa es casar? – Hija, ¡hilar, parir y llorar! • 777
Mal de muchos, consuelo de tontos • 92
Mal de muchos, consuelo de tontos • 408
Mal de vientre no se cura con agua caliente • 217
Mal nunca viene solo • 48
Mal parece un fraile solo • 1042
Mal que el vecino no te sabe, bien se lame • 266
Mal se hospeda quien llega tarde a la venta • 262
Mal se os guise la cena • 1410
Mal te quiere quien siempre te alaba y nunca de reprende • 92
Maldiciones del diablo no llegan al cielo • 1185
Males son los odios que se visten por la cabeza • 395
Malo es cojear delante de un cojo • 170
Mañana será otro día • 96
Mandan al mozo, y el mozo al gato, y el gato a su rabo • 1148
Mandar a alguien a cenar con Jesucristo • 1188
Manjar sin sal, el diablo se lo puede guardar • 1513
Mano blanca no es ingrata • 700
267
268
Manos blancas no ofenden, pero duelen • 700
Manos blancas no ofenden • 700
Manos del maestro son ungüento • 907
Manos frías, corazón caliente • 673
Marido celoso no tiene reposo • 815
Marzo marceador, que de noche llueve y de día hace sol • 1317
Marzo ventoso y abril furioso, sacan a mayo florido y hermoso • 1321
Marzo ventoso y abril lluvioso sacan / traen a mayo florido y hermoso • 1320
Más aprende un pobre en un mes que un rico en años diez • 876
Más caga un buey que cien golondrinas • 446
Más consiguen faldas que pluma ni espada • 683
Más cornadas dan mujeres • 618
Más daña lengua que lanza • 117
Más dañan amigos necios que enemigos descubiertos • 1085
Más discurre un hambriento que cien letrados • 1447
Más hiere mala palabra que espada afilada • 117
Más honra el buen talento que el buen nacimiento • 1107
Más moscas se cogen con miel que con hiel / vinagre • 551
Más puede el sombrero que el dinero • 335
Más pueden dos tetas que cien carretas • 703
Más quiero huevos hoy que mañana pollos • 602
Más rápido se coge a un mentiroso que a un cojo • 386
Más sabe el diablo por viejo que por diablo • 1198
Más tira moza que soga • 703
Más tiran nalgas en lecho que bueyes en barbecho • 703
Más vale / Mejor es pan duro que ninguno • 1481
Más vale algo / poco que nada • 105
Más vale amigo en plaza que dinero en casa / que dineros en el arca • 1086
Más vale amistad que hermandad • 1095
Más vale bien comido que bien vestido • 1421
Más vale buen amigo que mal marido • 765
Más vale buen callar que mal hablar • 193
Más vale buen nombre que muchas riquezas • 393
Más vale buena esperanza que ruin posesión • 351
Más vale buena fama que dorada cama • 393
Más vale buena posesión que larga esperanza • 352
Más vale burro viejo que doctor muerto • 451
Más vale cagajón de borrico que bendición de obispo • 450
Más vale docto que doctor • 925
Más vale el hijo en la horca que la hija en la boca • 798
Más vale el loco en su casa que el cuerdo en la ajena • 377
Más vale el vino maldito que agua bendita • 1548
Más vale ensalada que nada • 1431
Más vale ignorar que saber mal • 974
Más vale lo malo conocido que que lo bueno por conocer • 305
Más vale mal ajuste que buen pleito • 1075
Más vale morir honrado que vivir deshonrado • 1244
Más vale pájaro en mano que ciento / que buitre volando • 573
Más vale pan con amor que gallina con dolor • 1485
Más vale pecar por carta de más que por carta de menos • 307
Más vale poco y bueno que mucho y malo • 306
Más vale prevenir que curar / lamentar • 290
Más vale que sobre que no que falte • 147
Más vale que sobre que no que falte • 1
Más vale saber que aver • 1055
Más vale ser buena amiga que mala casada • 765
Más vale ser cabeza de ratón que cola de león • 612
Más vale ser envidiado que compadecido • 346
Más vale tarde que nunca • 150
Más vale tuerto que ciego • 308
Más vale un “hoy” que diez “mañana” • 221
Más vale un “toma” que dos “te daré” • 221
Más vale un amigo que pariente ni primo • 1086
Más vale un burro sano que un sabio muerto • 451
Más vale un mal arreglo que un buen pleito • 1075
Más valen dos bocados de vaca que siete de patata • 1388
269
270
Más ven cuatro ojos que dos • 276
Mata la caza el porfiado, no el cazador cansado • 627
Matar dos pájaros de un tiro / de una pedrada • 574
Matar la gallina de los huevos de oro • 498
Mayo frío, mucho trigo • 1325
Mayo hortelano, mucha paja y poco grano • 1326
Medias caídas, vergüenza perdida • 701
Médico y confesor, cuanto más tarde, mejor • 1006
Mejor es el vecino cerca que el hermano lejano • 793
Mejor es morir de pie que vivir de rodillas • 1245
Mejor es no saber que mal saber • 974
Mejor es ser envidiado que apiadado • 346
Memoria y experiencia, dan al hombre ciencia • 947
Menea la cola el can, no por ti, sino por el pan • 468
Menos mantel y más que comer • 1422
Mente sana en cuerpo sano • 382
Mentir, mas no tanto que el diablo parezca santo • 383
Merluza que no está buena, salsa en ella • 1465
Mes de flores, mes de amores • 1327
Mete la mano en tu seno y no dirás de hado ajeno • 267
Mi marido es tamborilero, Dios me lo dio y así lo quiero • 816
Mientras dura, vida y dulzura • 159
Mientras el discreto piensa, hace el necio la hacienda • 342
Mientras en mi casa estoy, rey me soy • 1167
Mientras fueres rico, tendrás amigo • 1130
Mientras hay vida, hay esperanza • 353
Mientras haya sayas, habrá confesionarios • 910
Mientras puedes estar sentado, no estés levantado • 286
!Milagro, milagro! ¡Que la gallina negra pone huevos blancos! • 1452
Moza muy disantera, o gran romera o gran ramera • 1047
Mucha alegría del pesar es víspera • 313
Mucha ciencia es locura, si buen seso no lo cura • 906
Muchas cabezas de animales se cobijan con bonetes doctorales • 894
Muchas cocineras estropean el caldo • 1398
271
Muchas cosas ha de aguantar el que quiere bien negociar • 1151
Muchas van en romería que paran en ramería • 1049
Mucho ayuda quien no estorba • 18
Mucho bueno poco dura • 24
Mucho corre la liebre, pero más el galgo, pues la prende • 533
Mucho pide el loco, mas loco es el que lo da • 378
Mucho queso nunca es bueno, ni tampoco no comerlo • 1511
Mucho ruido y pocas nueces • 142
Mucho sabe el cornudo, pero más el que se los puso • 786
Mucho sabe la zorra, mas sabe más la dama enamorada • 675
Mucho sabe la zorra, pero más quien la toma • 633
Mucho saben los conejos, pero más los cazadores y los perros • 633
Mucho sufre quien bien ama • 657
Mucho te quiero, perrito, pero pan, poquito • 591
Muchos pocos hacen un mucho • 1165
Muchos son los llamados y pocos los escogidos • 103
Muda el lobo los dientes, y no las mientes • 541
Muere más gente por comer que por ir a la guerra • 1423
Muérense los gatos, regoncíjanse los ratones • 512
Muerte cierta; hora, incierta • 1252
Muerto el perro, se acabó la rabia • 592
Mujer casada, pierna quebrada • 728
Mujer devota, no la dejes andar sola • 737
Mujer sin varón y navío sin timón, nada son • 738
Mujeres hombres, una de cincuenta; hombres mujeres, se pierde la cuenta • 739
Mujeres y guitarras, es menester mucho tino para templarlas • 731
Mujeres y manzanas, muchas son podridas que parecen sanas • 726
Murió el conde, mas no su nombre • 392
N
Nada entre dos platos • 1507
Nada se seca tan pronto como una lágrima • 82
Nada tan bueno como lo ajeno • 171
272
Nadar y nadar, y a la orilla ahogar • 106
Nadie deje de sembrar por miedo de los gorriones • 1344
Nadie diga de esta agua no beberé (por turbia que esté) • 167
Nadie es perfecto • 401
Nadie es profeta en su tierra • 132
Nadie es profeta en su tierra • 1262
Nadie es sabio por lo que supo su padre • 1060
Nadie nace enseñado • 929
Nadie puede servir a dos señores • 1097
Nadie sabe más en latín de lo que sabe en castellano • 985
Nadie se acuerda de Santa Bárbara hasta que truena • 1263
Nadie se muere hasta que Dios quiere • 1246
Navégase muy bien desde la cama • 107
Necio letrado, necio doblado • 1016
Necio por natura, y sabio por escritura / por lectura • 1017
Necio que en latín sabe hablar, ya en dos lenguas puede disparatar • 1018
Necio que sabe latín, doble rocín • 1018
Negocio acaba en ocio, pero ocio no acaba en negocio • 1153
Ni amor, ni señoría quieren compañía • 656
Ni boda sin llanto, ni mortuorio sin risa • 763
Ni con amigo lisonjero ni con fraile callejero • 960
Ni con ellas, ni sin ellas • 678
Ni Cristo pasó de la cruz, ni yo paso de aquí • 1187
Ni cuartel sin ratas, ni libro sin erratas • 998
Ni da virtud la pobreza, ni la quita la riqueza • 420
Ni el sursum corda • 1276
Ni en la cama ni en la mesa es útil la vergüenza • 690
Ni en la mocedad virtud, ni en la vejez salud • 819
Ni ensalada cruda, ni mujer desnuda • 740
Ni mesa sin pan, ni ejército sin capitán • 1486
Ni olla descubierta, ni casa sin puerta • 1472
Ni padre, ni madre, ni can que le ladre • 829
Ni pan hervido, ni mujer de otro marido • 764
273
Ni sábado sin sol, ni moza sin amor (ni viejo sin dolor) • 704
Ni tejado sin gorrión, ni español sin don • 1132
Ni todo se ha de callar, ni todo se ha de hablar • 194
Nietos son hijos dos veces paridos • 820
Ningún jorobado ve su joroba • 371
Ningún panadero dice mal de su pan • 1030
Ningunas damas lindas, o a lo menos pocas, se hazen viejas de la cinta hasta
abaxo • 676
Ninguno es tan viejo que no puede vivir un año, ni tan mozo para que no pueda
morir mañana / que no pudiere morir • 1247
Ninguno ha nacido sin defectos • 338
Niño bien amado, niño castigado • 823
Niño mimado, niño ingrato • 824
Niños y gente loca, la verdad en boca • 825
Niños y viejos, todo son parejos • 854
No alabes el día hasta que haya llegado la tarde • 174
No alabes hasta que acabes • 173
No apruebes hasta que pruebes • 173
No bebas agua que no veas, ni firmes carta que no leas • 168
No cantan bien dos gallos en un gallinero • 507
No con quien naces, sino con quien paces • 1099
No creas, marido, lo que vieras, sino lo que yo os dijere • 817
No crece el río con agua limpia • 9
No dejes lo ganado por lo que has de ganar • 224
No dejes para mañana lo que puedas hacer hoy • 225
No des consejos a quien no te pide • 209
No digas mal del año antes que sea pasado • 222
No digas que llueve hasta que no truene • 223
No dure más mi yerno que un invierno • 862
No echéis margaritas a los cerdos • 475
No es caballero el que nace, sino el que sabe serlo • 1107
No es lo mismo decir “moros vienen” que verlos venir • 615
No es lo mismo predicar que dar trigo • 1261
No es lo mismo torear que ver los toros desde la talanquera • 615
274
No es mejor camino el más corto • 200
No es nada, que matan a mi marido • 818
No es oro todo lo que reluce • 1155
No es poco ser casada y tener moco • 766
No es tan bravo / tan fiero el león como lo pintan • 529
No es tan feo el diablo como lo pintan • 1199
No es todo cantar cuanto ruido suena • 1155
No están los palomos para que los atrapen las zorras • 580
No extender la pierna más de lo que alcanza la manta • 238
No hay agua más peligrosa que la que duerme • 166
No hay amor feo, si es querido con deseo • 634
No hay amor sin dolor • 657
No hay anverso sin reverso • 31
No hay atajo sin trabajo • 304
No hay boda sin arroz ni mocita sin amor • 1370
No hay buena olla con agua sola • 1473
No hay burlas con el amor • 658
No hay caballo por bueno que sea que no tropiece • 461
No hay carne sin hueso • 1402
No hay cielo sin nubes, ni paraíso sin serpiente • 1184
No hay cosa escondida que al cabo del tiempo no sea bien sabida • 40
No hay cosa que a libertad es comparada • 88
No hay cuesta abajo sin cuesta arriba • 304
No hay felicidad completa • 355
No hay hermosura sin ayuda • 119
No hay humo sin fuego • 65
No hay ladrón sin encubridor • 978
No hay mal que cien años dure • 93
No hay mal que dure cien años ni cuerpo que lo resista • 93
No hay mal que por bien no venga • 94
No hay mejor desprecio que no hacer aprecio • 341
No hay mejor doctrina que la de la hormiga • 525
No hay mejor invención que engañar al engañador • 343
No hay miel sin hiel • 1468
No hay moza fea ni vieja hermosa • 687
No hay mujer tan alta que no huelgue ser mirada • 741
No hay mujer tan buena como la ajena • 742
No hay mula sin tacha alguna • 556
No hay nada más cómodo que la comodidad • 303
No hay nada tan atrevido como la ignorancia • 970
No hay ningún necio que no encuentre su compañero • 406
No hay nublado que dure un año • 1331
No hay olla tan fea que no tenga su cobertera • 686
No hay pan sin afán • 1482
No hay peor ciego que el que no quiere ver • 324
No hay placer do no hay comer • 1424
No hay plazo que no llegue ni deuda que no se pague • 285
No hay pocos años feos ni muchos hermosos • 687
No hay que contar con el huevo antes de poner la gallina • 499
No hay que empezar la casa por el tejado • 206
No hay que fijarse en las apariencias • 13
No hay quien no tenga su cruz • 1189
No hay quince años feos • 687
No hay regla sin excepción • 54
No hay rosa sin espinas • 140
No hay sábado sin sol, ni doncella sin amor, ni moneda que no pase, ni puta que
no se case • 704
No hay tal maestro como fray Ejemplo • 964
No hay tesoro / riqueza como la salud • 144
No hay tontería que no esté apadrinada por la sabiduría • 1069
No hay vida sin muerte, ni placer sin pesar • 160
No hay zorra con dos rabos • 632
No mata la carga, sino la sobrecarga • 33
No me toques, que no soy vihuela • 731
No metas por nadie la mano en la candela • 268
No pica la abeja a quien en su paz la deja • 422
275
276
No presume de tener ciencia quien no tiene experiencia • 947
No puede ser el guardar una mujer • 743
No se acuerda el cura de cuándo fue sacristán • 921
No se acuerda la suegra de que fue nuera • 835
No se cogen truchas a bragas enjutas • 1533
No se ganó Zamora en una hora • 163
No se hace nada por nada • 104
No se hizo la miel para la boca del asno • 433
No se hizo Roma en un día • 163
No se hizo Sevilla en un solo día • 163
No sé nada; de mis viñas vengo • 1056
No se perdió la jornada por dar cebada y oír misa • 1240
No se puede hacer tortilla sin romper huevos • 1525
No se puede repicar y andar / estar en la procesión • 137
No solo de pan vive el hombre • 1487
No son hombres todos los que mean en la pared • 698
No te metas en camisa de once varas • 201
No todos los que llevan espuelas tienen caballo • 462
Nota el error, pero no ofendas a su autor • 234
Nueve meses de invierno y tres de infierno • 1307
Nuevo rey, nueva ley • 1170
Nunca buen pan de mala harina • 1448
Nunca el perro muerde a la perra • 540
Nunca llueve a gusto de todos • 68
Nunca llueve cuando truena • 1312
Nunca mucho costó poco • 130
Nunca muger aguda murió sin heredero • 744
O
O ama del cura, o reina de España • 871
O en la oreja o en el rabo, la mula parece asno • 557
O grande o chico, cada cual tiene su vicio • 418
Obispo de anillo, el caudal al dedillo • 1020
Obra comenzada, no te la vea suegra ni cuñada • 837
Obra empezada, medio terminada • 1024
Obra hecha, maestro al pozo • 1025
Obrar bien no cuesta dinero • 249
Obrar bien, que Dios es Dios • 1227
Obrar mucho y hablar poco; que lo demás es de loco • 379
Obras son amores, que no buenas razones • 1026
Ochavo a ochavo, se junta un ducado • 1137
Ocho de invierno y tres de infierno • 1307
Oír campanadas y no saber dónde • 1183
Ojos que no ven, corazón que no siente / no llora • 274
Olla con gallina es la mejor medicina • 1474
Olla sin sal, haz cuenta que no es manjar • 1513
Ollas sin cebollas, bodas sin tamborín • 1405
Oración de perro no va al cielo • 1185
Otoño e invierno, malas estaciones para los viejos • 1333
Oveja que bala, bocado (que) pierde • 561
Oveja que mucho bala, poco mama • 625
Ovejas bobas, por dó va una, van todas • 562
P
Paciencia es paz y ciencia • 398
Padre no tuviste, madre no tuviste; hijo, diablo te hiciste • 799
Paga lo que debes, sabrás lo que tienes • 1156
Pájaro de mal natío, el que se ensucia en su nido • 575
Pájaro viejo no entra en jaula • 576
Palabra dada, palabra sagrada • 115
Palabra empeñada, cosa sagrada • 115
Palabra y piedra echada mal puede ser retornada • 116
Palabra y piedra suelta no tiene vuelta • 116
“Palabra”, dijo el lobo a la cabra • 542
Palabras de cortesía suenan bien y no obligan • 336
Palabras y plumas, el viento (se) las lleva • 114
277
278
Pan ajeno, caro cuesta • 1488
Pan con ojos, y queso sin ojos • 1492
Pan con pan, comida de tontos / de bobos • 1489
Pan con queso sabe a beso • 1493
Pan de ayer y vino de antaño traen al hombre sano • 1496
Pan de centeno, con hambre es bueno • 1490
Para casallas, meneallas • 778
Para cerdos, buenas son bellotas • 474
Para Dios, hay que ser bueno; para el mundo, parecerlo • 1228
Para el amor no hay edad • 653
Para el amor y la muerte, no hay cosa fuerte • 1253
Para el que se convida, no hay mala comida • 1427
Para el último viaje, no es menester equipaje • 1277
Para hacer bien a mi vecino, hago cornudo a mi marido • 787
Para la pasión amorosa, no hay difícil cosa • 750
Para los desgraciados / Para un hombre desgraciado, todos los días son
martes • 1316
Para saber no basta leer: hay que andar y ver • 1057
Para sacar el brillo, poco betún y mucho cepillo • 187
Para ser burro, no es menester estudio • 900
Para ser tonto, los libros son estorbo • 997
Para todo hay remedio, sino para la muerte • 1254
Para torear y para casarse, hay que arrimarse • 616
Para vender y casar, bajar • 779
Parece hormiga y es avispa • 436
Parlamento, charlamento; cuanto allí se habla, se lo lleva el viento • 1158
Pecado confesado / declarado, medio perdonado • 1259
Peces quiere la gata, mas no entrar en el agua • 1533
Pelean los toros, y mal para las ranas • 619
Pensar, despacio, y obrar, de prisa • 280
Pensé que no tenía(s) marido y comíme la olla • 1475
Pereza no lava la cabeza, y si la lava, no la peina • 400
Perro flaco todo es pulgas • 586
Perro huevero, aunque le quemen el hocico, sigue comiendo huevo • 593
Perro ladrador, nunca buen mordedor • 594
Perro muerto no muerde • 592
Perro que ladra no muerde • 594
Perro que mucho ladra, poco muerde; pero bien guarda • 594
Piel de oveja, carne de lobo • 559
Piensa el cabrón que todos son de su condición • 465
Piensa el ladrón que todos son de su condición • 979
Piensa mal, y acertarás • 281
Piensan los enamorados que tienen los otros ojos vendados • 680
Pimienta, sal y cebolla, cuando se pone la olla • 1476
Pleitos tengas y los ganes • 1075
Pobre que tiene amigos, llámese rico • 1161
Pobreza no es vileza • 1163
Poca hiel hace amarga mucha miel • 1469
Pocas veces son los hijos mejores que los padres • 800
Poco a poco hace el pájaro su nidillo • 577
Poco se gana hilando y menos mirando • 241
Poderoso caballero es don Dinero • 1126
“Poner huevo y no comer trigo, eso no va conmigo”, dijo la gallina • 1453
Poquito a poquito viene el apetito • 1366
Por culpa de la bestia mataron al obispo • 1021
Por decir la verdad te perseguirán • 414
Por dinero baila el can y por pan, si se lo dan • 468
Por donde va el capitán, van los soldados • 1146
Por dondequiera que fueras, ten de tu parte a las mujeres • 745
Por el besar empieza la doncella a resbalar • 667
Por el beso empieza eso • 666
Por el canto se conoce al pájaro • 578
Por el hilo se saca el ovillo • 256
Por el humo se sabe dónde está el fuego • 65
Por el milagro se alaba al santo • 1268
Por el olfato se adivina el plato • 1508
279
280
Por el son se conoce la campana y al hombre, por la palabra • 115
Por interés, lo feo hermoso es • 339
Por la boca muere el pez • 599
Por la estudianza, todo se alcanza • 942
Por la madre se besa al infante • 809
Por la mañana, la siembra; y por la tarde, la hembra • 692
Por la traza y por el traje se conoce al personaje • 74
Por las faldas del vicario sube la moza / el diablo al campanario • 1072
Por las faldas se va a las montañas • 683
Por las raras son las perlas caras • 123
Por las uñas se conoce el león • 530
Por Nadal, toda oveja a su corral • 563
Por no perder un bocado, se pierden ciento • 1389
Por preguntar, nada se pierde • 289
Por San Andrés, todo el tiempo noche es • 1335
Por San Martino, bebe tu vino y deja el agua para el molino • 1339
Por si las moscas (vuelan) • 552
Por sus frutos los conocereis • 1022
Por todas partes se va a Roma • 139
Por un mal chiste, un buen amigo perdiste • 1087
Porfía mata venado, que no montero cansado • 627
Predicar en desierto, sermón perdido • 1067
Pregonar vino y vender vinagre • 1549
Preguntando se llega a Roma • 87
Presumir y no volar es mascar sin comer • 404
Primero es la camisa que el sayo • 202
Principio quieren las cosas • 131
Puerco flaco gruñe todo el año • 476
Puerta abierta, el santo tienta • 1269
Pues no va Mahoma al otero, vaya el otero a Mahoma • 1237
Pues que el amor lo hace, requiescat in pace • 659
Puta hecha, no necesita alcahueta • 1040
Puta primaveral, alcahueta otoñal y beata invernal • 1041
Putas y frailes andan a pares • 1042
Q
¿Qué aprovecha candil sin mecha? • 28
¡Qué bueno es no hacer nada, y luego descansar! • 250
Que el ciego no juzgue de colores • 325
– ¿Qué es la vejez? – Estornudar, toser y preguntar qué hora es • 844
¿Qué hará el ciego con los anteojos? • 326
¿Qué tiene que ver el culo con las cuatro témporas? • 43
Qué triste está la perra cuando el perro le falta, pero más triste está el perro
cuando la perra es más alta • 595
Quedarse para vestir santos • 756
Queredme por lo que os quiero, y no me habléis de dinero • 1091
Querer es poder • 134
Querer y poder, hermanos vienen a ser • 134
Quien / El que calla, otorga • 195
Quien / El que da primero, da dos veces • 220
Quien a buen árbol se arrima, buena sombra le cobija • 180
Quien a dos amos ha de servir, a uno de ellos ha de mentir • 1097
Quien a hierro mata, a hierro muere • 255
Quien a la mujer dice su secreto, en la calle le pone • 746
Quien a las bestias hace mal, es bestia cabal • 438
Quien a los suyos se parece, honra merece • 368
Quien a mi hijo quita el moco, a mi me besa el rostro • 801
Quien a muchos amos sirve, a algunos ha de hacer falta • 1097
Quien administra hacienda ajena, no se queda sin cena • 1139
Quien ama / busca el peligro, en él perece • 278
Quien aprisa sube, aprisa se hunde • 297
Quien baila en julio, llora en diciembre • 1309
Quien bautiza el vino, no debía estar bautizado • 1550
Quien bebe poco, bebe más • 1384
Quien bestia va a Roma, bestia retorna • 1045
Quien bien ama, tarde olvida • 661
Quien bien conjuga y declina, sabe la lengua latina • 986
Quien bien quiere a Beltrán, quiere bien a su can • 469
281
282
Quien bien quiere a Pedro, no hace mal a su perro • 469
Quien bien siembra, bien coge • 1343
Quien bien te quiere, te hará llorar • 755
Quien boca lleva, a Roma llega • 139
Quien burro nace, burro muere • 452
Quien busca, halla • 190
Quien casa una hija, gana un hijo; quien casa un hijo, pierde un hijo • 780
Quien come cebolla, no eructa chocolate • 1406
Quien come ensalada, come poco más que nada • 1432
Quien come la carne, que roa el hueso • 1403
Quien come la vaca del rey, a cien años paga los huesos • 1171
Quien con fuego juega, se quema • 240
Quien con hambre se acuesta, con pan sueña • 1445
Quien con lobos anda, a aullar se enseña / al año aúlla • 543
Quien con perros se echa, con pulgas se levanta • 596
Quien con sus abuelos se honra, consigo trae la deshonra • 368
Quien cuando puede no quiere, bien es que cuando quiere no puede • 287
Quien de ajeno se viste, en la calle lo desnudan • 172
Quien de lo ajeno toma, con su pan se lo come • 172
Quien de veinte no es hombre ni de treinta rico, ¡arre, borrico! • 78
Quien deja su propia lengua por la extraña, es un mal hijo de España • 86
Quien dice a quien: el caldero a la sartén • 1404
Quien dice lo que quiere, oye lo que no quiere • 245
Quien dispara sin bala, nunca mata • 227
Quien dispuso mal su cama, tendrá noche trabajosa / no tendrá noche rebosada • 197
Quien dos liebres sigue, tal vez caza una, y muchas veces ninguna • 534
Quien duerme, come • 229
Quien duerme, descansa y deja descansar • 230
Quien el aceite mesura, las manos se unta • 1350
Quien en mentira es cogido, aunque diga verdad no es creído • 387
Quien en un año quiere ser rico, al medio le ahorcan • 1172
Quien encuentra un amigo, encuentra un tesoro • 1089
Quien enferma de locura, tarde o nunca cura • 380
Quien entra en religión, se hace regalón • 1044
Quien escucha, su mal oye • 235
Quien esperar puede, alcanza lo que quiere • 354
Quien estudia y no aprende, si no es asno lo parece • 944
Quien feo ama, hermoso le parece • 634
Quien gana dos y gasta tres, ladrón es • 980
Quien guarda, halla • 243
Quien ha jugado, jugará • 374
Quien ha oficio, ha beneficio • 1028
Quien habla lo que no debe, oye lo que no quiere • 245
Quien habla mal de Erasmo, o es fraile o es asno • 962
Quien hace por común, hace por ningún • 251
Quien hizo el cohombro, que lo lleve al hombro • 248
Quien hizo la ley, hizo la trampa • 1143
Quien hizo, hará • 374
Quien hurta al ladrón, cien días gana de perdón • 981
Quien juega con fuego, se quema los dedos • 240
Quien lazo me armó, en él cayó • 260
Quien lejos va a casar, o va engañado o va a engañar • 781
Quien lengua ha, a Roma va • 87
Quien letrado no es, es asno de dos pies • 991
Quien mal anda, mal acaba • 177
Quien mala cama (se) hace, en ella se yace • 197
Quien manda, manda, y en disputas no anda • 1146
Quien más duerme, menos vive • 231
Quien más sabe, menos presume • 1058
Quien más tiene, más quiere • 1175
Quien mucho abarca, poco aprieta • 164
Quien mucho corre, pronto para • 212
Quien mucho duerme, poco aprende • 232
Quien mucho habla, mucho yerra • 246
Quien mucho ofrece, poco da • 273
Quien mucho se baja, el culo enseña • 184
283
284
Quien nace lechón, muere cochino • 526
Quien no cae, no se levanta • 26
Quien no come por San Juan, o es loco o no tiene pan • 1338
Quien no duda, no acierta en cosa alguna • 928
Quien no espera, no alcanza • 354
Quien no juega, es el que gana • 375
Quien no miente, no viene de buena gente • 384
Quien no oye consejo, no llega a viejo • 211
Quien no sabe ni aprender quiere, burro vive y burro muere • 944
Quien no se aventura / no se arriesga, no pasa la mar • 181
Quien no te conoce, ése te compre • 1113
Quien no tenga cabeza, que tenga pies • 191
Quien no tiene hermanos, no tiene pies ni manos • 794
Quien pájaro ha de tomar, no ha de ojear • 579
Quien pájaros quiere cazar, no ha de vocear • 579
Quien parte cebolla, sin pena llora • 1407
Quien predica en desierto, pierde el sermón, y quien lava la cabeza a un asno, pierde
el jabón • 1067
Quien presta al amigo, cobra un enemigo • 1081
Quien primero viene, primero muele • 269
Quien puede y no quiere, cuando él querrá, no podrá • 288
Quien quiere bestia sin tacha, a pies se anda • 459
Quien quiere peces, que se moje el culo • 600
Quien quiere tener un mozo fiel, que a sí mismo se sirva él • 1150
Quien quita la ocasión, quita el pecado • 272
Quien se ahoga, se agarra a un clavo ardiendo • 10
Quien se casa por amores, malos días y buenas noches • 782
Quien se casa, quiere casa • 783
Quien se come una tortilla sin sal, es capaz de comerse a su madre y a su padre
vivos • 1526
Quien se levanta tarde, no oye misa ni come carne • 1205
Quien se queme, que sople • 283
Quien siembra odio, recoge venganza • 396
Quien siembra tarde, grano no aguarde • 1343
285
Quien siembra vientos, recoge tempestades • 309
Quien siempre me miente, nunca me engaña • 385
Quien sigue dos liebres, ambas pierde • 534
Quien sirve al convento, sirve al viento • 913
Quien tarde llega, mal escoge • 263
¿Quién te enseñó a remendar? – Los muchos hijos y el poco pan • 802
Quien te visita, poco te da y mucho te quita • 1180
Quien teme el peligro, no vaya al mar • 279
Quien teme la muerte, no goza la vida • 1255
Quien tiempo toma, tiempo se cobra • 301
Quien tiene boca, se equivoca • 21
Quien tiene dineros, tiene compañeros • 1127
Quien tiene el tejado de vidrio, no tire piedras al de su vecino • 302
Quien tiene ovejas, tiene un tesoro, comen hierbas y cagan oro • 564
Quien tiene pie de altar, come sin amasar • 1044
Quien tiene poco talento y buena memoria, de lo estudiado hace pepitoria • 946
Quien tiene tienda, que la atienda • 1096
Quien tiene un hijo hembra, calle la lengua • 803
Quien todo lo aventura, pierde caballo y mula • 182
Quien todo lo quiere, todo lo pierde / de rabia muere • 329
Quien toma muchos baños, vive pocos años • 185
Quien tonto nace, tonto se yace • 409
Quien trae flores, sabe de amores • 660
Quien una vez hurta, fiel nunca • 258
Quien yerra y de enmienda, a Dios de encomienda • 52
¿Quieres que te siga el can? Dale pan • 468
Quiero tomarte así como tomo el café: en ayunas, hirviendo y a solas • 1395
Quita la causa, quitarás el pecado • 208
Quitada la candela, no hay mujer buena • 747
Quod Natura non dat, Salmantica non praestat • 1063
286
R
Ratones, arriba, que no todo lo blanco es harina • 613
Regala a la gata, y saltarte ha a la cara • 511
Reniego del amigo que cubre con las alas y muerde con el pico • 1088
Rica es la orden y el monasterio pobre • 1009
Riñas / Iras de enamorados, amores doblados • 681
Río / charco pasado, santo olvidado • 1270
Romería, ramería • 1049
Romerías y ramerías van por una vía • 1048
Ruega a Dios por el mal señor, porque no venga otro peor • 1174
S
Sal con tomates, jamón de pobres • 1523
Salamanca no hace milagros; el que va jumento, no vuelve sabio • 1062
Salir de Guatemala y entrar en Guatepeor • 66
Salir del lodo y caer en el arroyo • 89
Sanan cuchilladas, mas no malas palabras • 117
Santa Rita, Santa Rita, lo que se da no se quita • 1264
Santo que come y bebe, el diablo se lo lleve • 1271
Santo, santo, pero no tanto • 1272
Se han matado de esta manera: el conejo donde servía, y la liebre donde amanece
el día • 480
Se me ha ido el santo al cielo / por el cielo • 1267
Se parecen los cascos a la olla • 1477
Se volvió un león • 528
Sea el santo que fuere, ora pro nobis • 1273
Secreto de uno, de ninguno; secreto de dos, sábelo Dios; secreto de tres, secreto
no es • 295
Según es el santo, son las cortinas • 1274
Señal cierta de llover, verla caer • 1313
Ser el pito del sereno • 128
Ser más fresco que una lechuga • 1457
Sermón corto, trago largo • 1068
Sermón, discurso y visita, media horita • 1068
Si amigos tienes, no los pruebes, que los pierdes • 1084
Si bajas tú o si suben ellos, los amigos se han de perderlos • 1130
Si comiste o no comiste, tú a la mesa estuviste • 1425
Si el arroz hablara, por vino clamara • 1371
Si el avariento fuera sol, nadie tendría luz ni calor • 317
Si el ciego guiare al ciego, ambos caerán en el hoyo • 327
Si el pastor duerme, la ovejilla se pierde • 565
Si el prior juega a los naipes, ¿qué harán los frailes? • 1034
Si el viejo pudiese y el mozo supiese, no habría cosa que no se hiciese • 855
Si la envidia fuera tiña, ¡qué de tiñosos hubiera! • 345
Si la píldora no fuera amarga, no habría por qué dorarla • 6
Si llueve por Santa Ana, llueve un mes y una semana • 1340
Si Marina bailó, tome lo que halló • 663
Si matas una mosca en marzo, no tendrás que matar mil en mayo • 553
Si no eres casto, sé cauto • 323
Si no naciste avisado, no estudies para letrado • 992
Si no tienes dinero en la bolsa, tien miel en la boca • 1128
Si quieres aprender a orar, entra en el mar • 1258
Si quieres enemigo, presta dinero al amigo • 1081
Si quieres hacer mejor pan que tu vecina, masa con agua y no con harina • 1491
Si quieres saber lo que vale un potro, vende el tuyo y compra otro • 603
Si quieres ser bien servido, sírvete a ti mismo • 296
Si quieres tener dinero, tenlo • 1129
Si te hace caricias el que no las acostumbra hacer, o engañarte quiere,
o te ha menester • 204
Si te vas y me dejas, déjame unas calzas viejas • 699
Si tus dineros se van, los amigos también se irán • 1130
Siempre es el hombre estudiante, y muere ignorante • 940
Siempre quiebra la soga por lo más delgado • 45
Siempre se vuelve al primer amor • 661
Sigamos solteros, que con las casadas nos apañaremos • 767
287
288
Sin dinero no te dan padrenuestros • 917
Sin un ochavo no se hace un real • 1154
Sobre el escabeche, eche • 1505
Sobre gustos no hay nada escrito • 69
Sobre gustos y colores no hay disputas • 69
Sol de invierno, sale tarde y pónese pronto • 1308
Sol de marzo, hiere como mazo • 1319
Solo se vive una vez • 162
Son lobos de la misma camada • 544
Soñaba el ciego que veía y soñaba lo que quería • 328
Soplar y sorber, no puede junto ser • 1519
Suegra, ni aun de azúcar es buena • 838
Suegra, ni de barro buena • 838
Suegra, ninguna buena, y una que lo era, quebróse una pierna • 838
¿Suspiraste, Gerineldo? – No es suspiro, que es regüeldo • 757
Suspiro de monja y pedo de fraile, todo es aire • 1011
T
Tabaco, vino y mujer, echan al hombre a perder • 1520
Tal es como Dios quiere • 1229
Tal sabe el asno qué cosa es melcocha • 434
Tan pobre muere el papa como el que no tiene capa • 1249
Tanta gente de bonete, ¿dónde se mete? Pues dejar de meter no puede ser • 896
Tanto nadar y nadar para morir a la orilla • 106
Tanto va el cántaro a la fuente, que allí deja el asa o la frente • 29
Tanto vale el hombre cuanto vale su nombre • 392
Tarde se arrepiente el rato, cuando le tiene en la boca el gato • 614
Te casaste, te enteraste • 784
Te conozco, bacalao, aunque vayas disfrazado • 1375
Tener la mosca en / detrás de la oreja • 553
Tenga, tenga y venga de donde venga • 1176
Tenga, y venga de donde venga • 1176
Tengo más hambre que un maestro de escuela • 1446
Teniendo lengua y qué comer, irá el hombre por doquier • 87
Teta y sopa no caben en la boca • 1518
Tienen los que pobres son la desgracia del cabrito: o morir cuando chiquito
o llegar a ser cabrón • 466
Tira el buey, tira la vaca; más puede el buey que la vaca • 447
Tirar la casa por la ventana • 36
Todas hieren, la última mata • 1252
Todo amor de mujer me agrada, sino el de la monja y de la pintada • 662
Todo anda como Dios quiere, no como debe • 1229
Todo llega a su tiempo • 154
Todo tiene arreglo en la vida • 17
Todo tiene su cara y cruz • 31
Todos los caminos conducen a Roma • 139
Todos se ríen del mono, y él de todos • 547
Todos somos hijos de Adán y Eva, pero nos diferencia la seda • 1074
Tomar a uno por el pito del sereno • 128
Tomates crudos con sal, gustoso manjar • 1524
Tonto instruido, tonto perdido • 1070
Tonto letrado, tonto consumado • 1070
Toro muerto, vaca es • 621
Toros y fiestas, malo para las bestias • 620
Torres más altas cayeron • 155
Trabajar es de gente de mal vivir, porque el día se ha hecho para descansar
y la noche para dormir • 303
Trabajo hecho en domingo, el diablo se lo lleva • 1200
Tras el vicio viene el fornicio • 419
Tras la tempestad viene la calma • 1345
Tras las peras, vino bebas • 1500
Tres años de mesón, seis en Salamanca son • 1064
Tres cosas renuncia el fraile: frío, sed y hambre • 963
Tres hijas y una madre, cuatro diablos para el padre • 804
Tripa llena, ni bien huye ni bien pelea • 1530
289
290
Tripa vacía, corazón sin alegría • 1531
Tripas llevan pies, que no pies tripas • 1532
Triste está la casa donde la gallina canta y el gallo calla • 502
Truchas y mentiras, poco valen si son chicas • 623
Tu camisón no sepa tu intención • 259
Tú que no puedes, llévame a cuestas • 1145
U
Un alma sola, ni canta ni llora • 435
Un amor saca otro • 639
Un barbero es crónica viva del pueblo entero • 887
Un buen gallo siempre está flaco • 508
Un burro cargado de libros es doctor • 927
Un clavo saca el otro / otro clavo • 38
Un convento da un limón, pero a cambio de jamón • 914
Un día enseña a otro • 930
Un diablo no hace infierno • 1235
Un diablo se toma con otro • 1201
Un grano no hace granero, pero ayuda al compañero • 1137
Un jesuita y una suegra, saben más que las culebras • 976
Un lobo a otro no se muerden; un hombre a otro, mil veces • 540
Un padre para cien hijos, y no cien hijos para un padre • 830
Un pie en Judea y otro en Galilea • 1236
Un tonto no se hizo doctor en tontería, porque aún latín o sabía • 1071
Un tropezón cualquiera da en la vida • 51
Una ave sola, ni bien canta ni bien llora • 435
Una buena capa todo lo tapa • 1110
Una buena capa, más que tapar, destapa • 1110
Uña de gato y hábito de beato • 891
Una espina de besugo puede ser tu verdugo • 1386
Una gallina ciega, halla a veces un grano de trigo • 500
Una golondrina no hace verano • 520
291
Una lluvia no hace invierno • 520
Una mano lava la otra y ambas la cara • 95
Una mujer y un calendario solo sirven para un año • 748
Una oveja mala, el rebaño entero daña • 566
Una vez al día es porquería; una vez a la semana, es cosa sana; una vez al mes, poco
es; una vez al año, ni el ermitaño • 758
Una vez dije “sí”, y ciento me arrepentí • 677
Uno levanta la caza, y otro la caza • 501
Unos crían las gallinas, y otros se comen los pollos • 501
Unos lo siembran, y otros lo siegan • 156
Unos por otros y la casa por barrer • 35
Uso / usanza hace maestro • 1001
Uva moscatel no llega al tonel • 1534
Uvas y queso saben a beso • 1493
V
Valiente, por el diente • 1428
¿Vaquita tenéis? Aquí me quedo • 626
Vase el oro al tesoro • 1121
Veinte años de puta y uno de casada, y ya sois muy honrada • 1043
Vemos la paja en el ojo ajeno, y no vemos la viga en el nuestro • 277
Vende cien sardinas y comerás gallina • 1516
Véndese el gato por liebre, con su pebre • 513
Venganza de catalanes, ni a mis enemigos alcance • 412
Vente despacio si tienes prisa • 291
Verse en los cuernos del toro • 622
Viaja la pereza con tal lentitud, que la alcanza la pobreza con gran prontitud • 399
Vida de estudiantes, vida de canes • 941
Vieja que baila, mucho polvo levanta • 845
Viejo amador, invierno en flor • 856
Viento, mujer y fortuna, mudables como la luna • 749
Vino con otro vino, venino • 1551
292
Vino puro y ajo crudo, hacen andar al mozo agudo • 1357
Virtud es nobleza; y todo lo demás, simpleza • 421
Vistan un palo, y parecerá algo • 119
Vísteme despacio, que tengo prisa • 291
Vive conmigo y busca quien te mantenga • 760
Volvedme de otro lado, que de éste ya estoy asado • 1182
Voy a ver, dijo un ciego y nunca vio • 328
Y
Ya que el diablo nos lleva, que sea en coche • 1202
Ya que la casa se quema, calentémonos en ella • 207
Yo como tú, y tú como yo; el diablo nos juntó • 761
Yo he hecho lo que he podido; la fortuna lo que ha querido • 61
Yo no corto el bacalao con esa gente • 1376
Yo no lo entiendo, que tanta gente de bonete dónde se mete • 896
Yo no me entiendo, y Dios a todos • 1230
Z
Zapatero, a tus zapatos (y déjate de otros tratos) • 1073
Zumbido de mosquito, música del violín chiquito • 554
HASŁOWY INDEKS POMOCNICZY
Indeks pomocniczy, mający w zamierzeniu autorów Refranero español-polaco służyć
czytelnikowi w szybkim dotarciu do interesujących go przysłów, obejmuje (w identycznym zapisie) hasła, według których uporządkowana jest część materiałowa słownika,
a także wszystkie pojawiające się w hiszpańskich refranes rzeczowniki. Przymiotniki
i czasowniki zostały wykorzystane w ograniczonym zakresie, z pominięciem, w wypadku tych ostatnich, większości słów potocznie używanych (jak dar, decir, dejar,
hablar, hacer, ir, tener) – o ile nie są one podstawą danego hasła – oraz występujących
w pojedynczych przypadkach i niemających wyraźnego zabarwienia semantycznego,
istotnego dla sensu zasygnalizowanego przysłowia. Pozostałe kategorie gramatyczne
(jak liczebniki, przysłówki czy zaimki) nie są w indeksie reprezentowane.
A
abad • 863–867, 1034
abadesa • 868–869
abadía • 34
abarcar • 164
abeja • 422
abogado • 1195
abrigo • 1385, 1545
abril • 1279–1282, 1320, 1321, 1323
abril / mayo • 1283–1284
abuela • 762
abuelo • 368
abundancia • 85
abundar • 1
acabar • 2
aceite • 1347–1350, 1440
aceituna • 1351–1352
acero • 1118
acertamiento • 726
acuerdo • 175
Adán y Eva • 1074
adulador • 1127
afán • 3, 1482
afición • 310
aflicción • 312
afligido • 312
afortunado • 372, 646
agosto • 1287
agosto / septiembre • 1286–1287
agradecido • 311
agua • 4–9, 138, 165–168, 217, 471, 517,
582, 597, 637, 719, 1083, 1231, 1280,
1284, 1288–1299, 1300, 1311, 1313,
1321, 1336, 1339, 1369, 1413, 1473,
1491, 1505–1506, 1533, 1537–1538,
1542, 1548
aguantar • 169
aguardiente • 1353–1355
águila • 423–424
aguja • 898
agujero • 610
ahogarse • 10
ahorcado • 170, 312
ahorcar • 11
aire • 806, 860, 948, 1011
294
ajeno (lo) • 171–172
ajo • 1356–1362
ajuste • 1075
ala • 110, 1088
alabar • 92, 173–174
alcahuete • 870, 1040–1041
aldea • 864
alegría • 313, 425, 1531
alfiler • 734
algarabía • 100
alimentar • 1363
alimento • 1364
alma • 30, 435
almendra • 1213
almendral • 1010
almohada • 175
almorzar • 1260, 1297
altar • 1044
ama • 949
ama del cura • 871
amador • 856
amar / amado • 634, 823
amargo • 6, 413, 1469
amasar • 867, 1044, 1482
amén • 1181
amigo • 511, 660, 732, 765, 810, 909, 960,
993, 1076–1089, 1117, 1127, 1130,
1161, 1186, 1387, 1454,
amistad • 1079, 1090–1095, 1117
amo • 458, 515, 585, 588, 949, 1096–
1097, 1172
amor • 274, 372, 428, 628, 634–662, 670,
672, 681, 704, 782, 806, 813, 832,
990, 1010–1011, 1026, 1094, 1253,
1327, 1355, 1370, 1415, 1437, 1485,
1520
Andalucía • 1349
andar • 176–177, 1098–1099
ánguila • 711
anillo • 271, 624, 1020
animal • 725, 894
anteojos • 326
anverso • 31
anzuelo • 598
añejo • 1080
Hasłowy indeks pomocniczy
año • 12, 27, 93, 185, 222, 476, 543, 585,
687, 748, 758, 853, 876, 1043, 1064,
1171–1172, 1247, 1282–1283, 1289,
1290–1293, 1321, 1330–1331, 1346
apariencia • 13
apetito • 1365–1366
aprecio • 341
aprender • 872–876
apretar • 14
araña • 426–427
árbol • 15–16, 178–180
arca • 316, 1086
arder • 10
arena • 59
armar • 260
armas • 1100
arreglo • 17
arriero • 199
arrimarse • 180, 616
arroyo • 89
arroz • 1367–1371
arte • 877–879, 886, 904
artífice • 57
asa • 29
asado • 1182
asador • 505
asno • 228, 428–434, 437, 524, 557, 712,
880–883, 944, 962, 972, 991, 1045,
1062, 1067
áspero • 805
asta • 112
astilla • 118
atajo • 304
aullar • 247, 543
aurora • 1294
ausencia • 274
autor • 234
autoridad • 387
aval • 209
avaricia • 314
avariento • 315–317
avaro • 318–319
ave • 435, 1372
aventurar / aventurarse • 181–182
avispa • 436
ayuda • 119
ayudar • 18, 183
ayuno • 358, 1433
azúcar • 838
B
baba • 982
bacalao • 1373–1376
bachiller • 880, 884–886
bácilo • 1019
Baco • 1520
badajo • 1039, 1426
Baeza • 1063
bailar • 468, 512, 607, 663, 845, 1309
bala • 227, 561, 625
balazo • 1443
balcón • 1329
bálsamo • 1347
baños • 185
barato • 1101
barbas • 682, 982, 1054, 1102
barbecho • 703
barbero • 887
barbo • 1377–1378
barca • 713
barriga • 1379–1380
barro • 838
basto • 79, 706, 754, 1057
bautizar • 1550
bazo • 145
beata • 888–889, 1041
beato • 890–892
bebedor • 1414
beber • 165, 167–168, 320, 865, 1051,
1271, 1339, 1381–1384, 1412, 1435,
1500, 1544
bebido • 1385
bello • 1094
bellota • 474, 604
Beltrán • 469
bendecir / bendito • 6, 1347, 1380, 1548
bendición • 450
beneficio • 1028
berza • 588
295
besar / beso • 664–667, 801, 809, 1391, 1493
bestia • 437–439, 459, 620, 882–883,
1021, 1045, 1062
besugo • 1386
betún • 187
bicho • 1305
bien / mal • 19–20
bienes • 1103
blandura • 990
bobo • 562, 1104, 1489
boca • 21, 116, 139, 334, 414, 433, 538,
550, 599, 614, 665, 798, 825, 1128,
1517–1518
bocado • 428, 561, 764, 1387–1389
boda • 321, 763, 1322, 1370, 1405
bodega • 1390
bollo • 1256
bolsa • 261, 908, 957, 1128
bolsillo • 1117
bolsón • 1105
bonete • 893–896
borla • 894
borracho • 320–321
borrón • 216, 931
bosque • 16, 179, 186
bota • 1136, 1390, 1391, 1455
boticario • 897
bragas • 875, 1216, 1533
brasa • 64
brazada • 50
Bretaña • 811
brillo • 187
bromear • 188
bueno (lo) • 23–24
bueno / malo • 22
buey • 112, 440–447, 549, 703, 1284, 1542
buhonero • 898
buitre • 573
buñolero • 1073
buñuelo • 1073
burla • 189, 658
burro / borrico • 52, 78, 215, 350, 430,
432, 448–452, 712, 899–900, 927,
944, 946, 973
buscar • 190
296
C
cabalgada • 459
caballero • 71, 453, 1106–1107, 1121,
1123, 1126
caballo • 182, 215, 448, 453–462, 732,
1096, 1361
cabello • 668
cabeza • 191, 395, 400, 612, 814,
893–894, 1067, 1173
cabo • 27, 40, 585
cabra / cabrito / cabrón • 463–466, 497,
542, 562, 566, 705
cadena • 784
caer • 25–26
café • 1392–1395
cagajón • 450
cagar • 446, 564, 1233
calderada • 1304
caldero / caldera • 1404
caldo • 1396–1398
calendario • 748
caliente • 217, 254, 673, 1098, 1351,
1394, 1397, 1537–1538
calma • 1345
calor • 317, 1295, 1545
calvo • 27
callar • 192–195
calle • 172, 746, 803, 948, 1015
cama • 107, 196–197, 230, 232, 393, 690,
936, 949, 1539
camada • 544
cambiar • 449, 914
camello • 606
camino • 139, 149, 159, 198–200, 672,
1435, 1495
camisa • 201–202, 811, 1367
camisón • 259
campana • 115, 1426
campanada • 1183
campanario • 1072
campesino • 1360
campo • 1296
can • 467–469, 511, 829, 941
canas • 875, 1108
candela • 268, 747
candil • 28
cantar • 242, 359, 435, 483, 494, 502, 504,
506–507, 607, 609, 864, 917, 1034,
1125, 1155, 1311
cántaro • 29
canto • 578, 647
cantor • 505
caña • 1031
capa • 1109–1110, 1249
capilla • 1013
capitán • 1146, 1486
cara • 30, 95, 123, 236, 300, 511, 888, 891
cara y cruz • 31
caracol • 470–472, 936, 1399–1401
cárcel • 203, 1160
cardenal • 1249
carga • 32–33
caricias • 204
caridad • 322
cariño • 589, 806, 1540
carne • 394, 559, 839, 933, 1205, 1402–
1403, 1521
carreta • 703
carro • 1284
carta • 114, 168, 307, 646, 1007
casa • 34–36, 170, 205–207, 293, 377,
502, 510, 512, 713, 728, 772–773,
776, 780, 782–783, 861, 918, 969,
1086, 1142, 1167, 1210, 1304, 1409,
1472
casada • 728, 764–767, 789, 857, 1043
casado • 768–769
casamiento • 726, 770, 773
casar / casarse • 616, 704, 771–784, 1315,
1322
cascarón • 404
casco • 1477
casta • 706, 1462
castellano • 985, 1494
castidad • 688
castigar • 916
Castilla • 37
casto • 323
catalán • 412, 1111–1112
catarro • 1455
caudal • 806, 1020
causa • 208, 330, 1052
caza • 501
cazador • 516, 627, 633, 901
cazar • 156, 423, 501, 510, 516, 534, 579,
627
cazo • 1404
cazuela • 1372, 1404
cebada • 439, 448, 1240
cebolla • 568, 1356, 1359, 1405–1407,
1476, 1480, 1484
celo • 652
cementerio • 953
cena • 381, 1139, 1408–1410
cenar • 1188, 1411
cencerro • 440
ceniza • 64
centella • 63, 533
centeno • 1490
cepillo • 187
cera • 805
cerdo • 473–475, 1339
cerveza • 1412–1414
cesto • 637, 1290
ciego • 58, 308, 310, 324–328, 500, 648,
724, 971, 1169
cielo • 236, 770, 919, 1181, 1184–1185,
1204, 1234, 1267
ciencia • 398, 405, 902–906, 947, 982,
988
cinta • 676
cirugía • 908
cirujano • 907
clavo • 10, 38
clérigo • 909
cobarde • 651
cobertera • 686
coche • 1202
cochino • 476, 526, 1505, 1521
cocina • 1415, 1438–1439
cocinera • 1398, 1522
cocodrilo • 477
codicia • 314, 329
codo • 275
297
cohombro • 248
cojear • 170
cojera • 718
col • 1416–1417
cola • 468, 612, 631
colchón • 1539
color • 69, 325
comer • 1418–1425
comida • 933, 1091, 1231, 1352, 1426–
1427, 1458, 1489, 1498, 1547
comino • 1547
comodidad • 303
compañero • 406, 641, 652, 674, 1127,
1137
compañía • 656, 1460
comprar • 603, 1113, 1117, 1512
conde • 392, 1279
condición • 465, 888, 979
conejo • 478–480, 633
confesar / confesado • 560, 911, 1259
confesionario • 910
confesor • 911–912, 1002, 1006
confianza • 330
conseja • 121, 537
consejero • 175, 1442
consejo • 209–211, 252, 479, 849, 950,
1014, 1196, 1442
consuelo • 408
convento • 913–914, 952, 967
corazón • 85, 126, 274, 331, 669–673,
1066, 1379, 1468, 1529, 1531
cordero / corderillo • 481–482, 482
cordura • 1535
cornada • 618
cornudo • 785–787
corral • 492, 563
cortés • 332–333, 336
cortesía • 334–336
cortina • 1274
cosa • 39–40, 88, 115, 131, 154, 230, 434,
493, 674, 726, 750, 758, 777, 855,
924, 928, 939, 951, 963, 1117, 1151,
1157, 1248, 1253
coser • 915
costa • 102
298
costar • 213–214
costumbre • 1114–1115
costura • 601
costurera • 915
coz • 215, 428, 628
criado • 797, 1116
criar • 484, 501, 608, 802, 916, 1220, 1540
cristiano • 522
Cristo / Jesucristo • 1186–1188
crítica • 879
crónica • 887
cruz • 1187, 1189–1191
cuantos • 41
cuaresma • 1160
cuartel • 998
cuba • 1290
cubrir • 42
cuchara • 969
cuchillada • 117
cuchillo • 569, 898, 969, 1078
cuello • 1191
cuenta • 216, 739, 833, 1065, 1117, 1513
cuerdo • 377
cuernos • 441, 470, 622, 788, 846, 1368
cuerpo • 93, 382, 1191, 1195
cuervo • 483–484
cuesta • 1145
culebra • 976
culo • 43, 184, 337, 600, 888, 1011, 1066,
1216, 1528
culpa • 1021, 1287
cumbre • 472
cuna • 875
cuñado • 836–837
cuquillo • 485
cura • 320, 395, 768, 917–921
curar • 217
CH
charco • 89, 1270
charlamento • 1158
chico • 124, 418, 567, 623
chiste • 1087
chocolate • 1117, 1406
D
dádiva • 1118
dama • 674–676, 690
danza • 1497
daño • 629
dar • 218–221
decir • 44, 222–223
decir “sí” • 677
dedal • 915
dedo / dedillo • 240, 271, 624, 1020,
1178, 1327
defecto • 338
definición • 908
dejar • 224–226
delantera • 987
delgado (lo) • 45
derecho • 444, 1115, 1135
derribar • 46
desastre • 1065
desdicha • 721
desechar • 47
deseo • 339, 634, 1234
desgracia • 48, 466
deshonra • 368
desierto • 1067
desnudo • 340
desprecio • 341
destino • 1514
deuda • 285, 1119
devoción • 270, 888, 1035
devota • 737
día • 3, 49, 96, 163, 174, 284, 303, 313,
406, 480, 702, 758, 782, 784, 930,
981, 1037, 1137, 1295, 1302–1303,
1316–1317, 1341, 1438, 1441, 1504
diablo • 316, 383, 694, 736, 761, 799,
804, 834, 889, 939, 1072, 1172, 1185,
1192–1202, 1225, 1235, 1271, 1297,
1435, 1513
dicha • 721
dicho (lo) • 226
diciembre • 1309
diente • 455, 541, 831, 847, 1213, 1428,
1481
diferencia • 1074
difunto • 1203
dinero • 249, 335, 468, 636, 641, 843,
917, 957, 1005, 1033, 1081, 1086,
1091, 1100, 1103, 1120–1130, 1250,
1299
Dios • 52, 166, 183, 295, 486, 584, 706,
812, 816, 834, 955, 1036, 1038, 1083,
1174, 1179, 1204–1230, 1246, 1351,
1380
discípulo • 922–924, 1000
discreto • 342
discurso • 1068
disparar • 227
disputa • 69, 1146
distancia • 274
doblón • 367, 1131
docena • 1351
docto • 925
doctor • 451, 654, 925–927, 990, 1071
doctrina • 525
doler • 49, 358, 598, 700, 1528
dolor • 657, 704, 716, 926, 990, 1485
domingo • 1200, 1297, 1314
Domingo de Ramos • 1298
don • 1126, 1132
doncella • 667, 704
dormir • 166, 175, 228–232, 239, 292,
303, 565, 788, 850, 1037
ducado • 481, 1137
dudar • 928
duelo • 49, 797
dueño • 730, 1096, 1133
dulce • 1459
dulzura • 158, 990
E
edad • 653, 773, 868–869, 1093
educación • 365
Ejemplo • 964
ejemplo • 209, 950
ejército • 1486
ellas • 678
empezar • 233
299
enamorado • 675, 679–681
encubridor • 978
entendedor • 344
enemigo • 98, 274, 357, 412, 836, 904,
960, 1027, 1079, 1081, 1083, 1085,
1116, 1134
enemistad • 414
enero • 1299–1300
enfermedad • 50, 136
enfermo • 145, 380
engañador • 343
engañar / engañado • 13, 204, 343, 385,
781, 1002, 1194
engordar • 458, 1096, 1419, 1430
enriquecer • 1103
ensalada • 740, 764, 1431–1432
enseñar / enseñado • 184, 247, 543, 802,
929–930, 990, 993, 1014
entendedor • 344
entender / entendido • 73, 266, 322, 712,
873, 896, 1230
entendimiento • 315
envidia • 345
envidiado • 346
envidioso • 347–348
enviudarse • 789
equipaje • 1277
Erasmo • 962
erizo • 486
ermita • 1265
ermitaño • 758
errar • 51–52, 246, 1005
errata • 998
error • 234
escabeche • 1505
escaldo • 517
escarabajo • 518
escarmentado • 349
esclavo • 360
escoba • 53, 729
escribano • 931
escribir • 69, 114, 1007, 1144
escritura • 932, 1017
escuchar • 235
escuela • 1446
300
escupir • 236
espada • 117, 683
España • 86, 811, 871
español • 617, 1132, 1544
espejo • 30
esperanza • 350–353, 674
esperar • 354, 719, 1454, 1499
espiga • 521
espina • 140, 1386
esponja • 957
espuela • 456–457, 462
estación • 664, 1333
estado • 768
estiércol • 1096, 1301
estopa • 694, 1011
estómago • 1433
estorbar • 18, 415
estorbo • 997
estudiante • 933–941
estudianza • 942
estudiar / estudiado (lo) • 899–900, 938,
940, 943–945, 992, 1054, 1061
estudio • 900
excepción • 54
exceso • 1510
excusar • 237
experiencia • 947
extender • 238
extremo • 55
felicidad • 355
fenestra • 644
feo / fea • 339, 634, 684–687, 695, 714,
795, 1199, 1322
fiesta • 620
figura • 356, 932, 1275
filiación • 1131
fin • 56, 242, 476, 1208
fina y guapa • 689
flauta • 127
flor • 313, 660, 670, 693, 856, 1010, 1327,
1363
fogón • 1329
fornicio • 419
fortuna • 57–61, 397, 749
fraile / fray • 909, 948–967, 1011–1013,
1034, 1194–1195
freno • 460
frente • 29, 671
fresco • 1457
frío • 517, 673, 963, 1217, 1283, 1285,
1325, 1397, 1537, 1545
fruto / fruta • 178, 1022, 1436–1437
fuego • 62–65, 240, 331, 650, 694, 733,
839, 1005, 1011
fuente • 29
fuerte • 696, 1248, 1253, 1394
fuerza • 11, 559, 712, 1039, 1115, 1135
fumar • 1435
F
G
faisán • 1434
faldas • 646, 678, 682–683, 1072
fallo • 1322
falta • 126, 1097, 1405, 1434, 1479–
1480
fama • 239, 393
familia • 790
familiaridad • 1090
fango • 1521
fatiga • 525
fe • 1231–1232
fealdad • 688
febrero / febrilillo • 1302–1303
galán • 690
galgo • 487–489, 533
gallina • 490–502, 509, 512, 609, 629,
720, 1438–1439, 1451–1453, 1474,
1485, 1516
gallina / gallo • 502
gallinero • 507
gallo • 490, 503–508
ganado • 224, 1172
ganancia • 8
garganta • 506
garrido • 691
garrote • 587
gato / gata • 509–519, 614, 891, 1148,
1533
gazpacho • 1440
genio • 356
gente • 4, 73, 80, 303, 384, 825, 896,
1098, 1281, 1351, 1376, 1423, 1501
Gerineldo • 757
gloria • 25, 242
golondrina • 446, 520
golpe • 46, 50, 1134
gorrión • 521, 1008, 1132, 1344
gota • 1136, 1280, 1299
gozar • 1255
gracia • 684, 1134
granero • 1137
grano / granito • 496, 500, 1137, 1280,
1326, 1343, 1513
grillo • 609
guante • 516
guardar • 243
guardián • 965, 967
Guatemala / Guatepeor • 66
guerra • 407, 1138, 1423
guisante • 933
guitarra • 731
gusano • 522
gusto • 32, 67–69
H
haba • 1304
hábito • 891, 1013
hablador • 344, 357
hablar • 70–73, 244–246
hacer • 247–251
hacienda • 342, 1096, 1139
hado • 267
hallar • 74
hambre • 536, 644, 696, 935, 963, 968,
1282, 1441–1446, 1490
hambriento • 1433, 1447
harina • 613, 1448, 1491
harto • 358–359
hartura • 1052
hecho (lo) • 226, 252–243
301
hecho • 1191
helada • 1282
hembra • 692, 803
heredar • 1096
heredero • 610, 744
herir • 117, 1252, 1319
hermandad • 1095
hermano • 134, 791–794, 1221, 1243,
1383
hermoso • 339, 634, 687, 695, 752,
1320–1321
hermosura • 119, 693, 1039
herrero • 969
hidalgo • 1140
hiel • 551, 1468–1469
hierba • 564, 1305
hierro • 254–255
higado / higadito • 145, 570
higo • 1127
hija • 463, 519, 555, 772, 777, 780, 798,
804, 807
hijo • 86, 463, 772–773, 777, 780, 795–
803, 820, 827–828, 830, 834, 1074,
1140
hilar • 241, 777
hilo • 256
hocico • 593
hogar • 822
hoguera • 63
hoja • 186
holgar • 512, 741, 1121
hombre • 52, 74, 75–78, 87, 112, 115,
298, 332, 360–366, 392, 397, 417,
441, 467, 540, 694–698, 708, 721,
727, 739, 836, 847, 897, 940, 944,
947, 1109, 1127, 1222, 1224, 1316,
1362, 1394, 1487, 1496, 1520
hombro • 248
hormiga • 436, 523–525
honor • 1141
honra • 367–369, 1107
honrado • 360–361, 728, 858, 1043, 1108,
1244
honrar • 369, 1107
hora / horita • 163, 584, 844, 1068, 1252
302
horca • 798
hortelano • 588, 1326
hospedar • 262
hoy • 257
hoyo • 327, 1256, 1266
hoz • 1310
huerto • 730, 1096, 1456
hueso • 488, 583, 1171, 1352, 1402–
1403
huésped • 610, 1141, 1504
huevo • 44, 485, 494, 497–499, 593, 602,
1449–1453, 1525
huir • 64, 126, 517, 644, 1134, 1530
humano • 51
humo • 62, 65
hurtar • 258, 981, 1218
I
iglesia • 775, 1233
ignorancia • 970
ignorante • 904, 940, 971–973
ignorar • 974
igual • 773, 851, 1249
igualar • 653, 1251
igualdad • 773
inagotable • 806
indocto • 925
infante • 809
infierno • 1234–1235, 1307
ingrato • 700, 824, 1234
injuria • 370, 1397
injuriado • 361
injurioso • 394
instruido • 1070
intelecto • 975
intención • 79, 259, 1234
interés • 339, 1091
invención • 343
invernal • 1041
invierno • 520, 856, 862, 1306–1308,
1333, 1346, 1545
inyección • 1356
ir / irse • 80, 699
ira • 523, 681
J
jabón • 1067
jamón • 914, 1454, 1461, 1523
jardín • 670
jarro • 1455
jaula • 576
Jerez • 1412
jesuita • 976
jinete • 454
jornada • 1240
joroba • 371
jorobado • 371
Juan • 228
Judea / Galilea • 1236
judío • 909
juego • 71, 372, 1104, 1520
jugar • 373–375
juglar • 841
julio • 1309
jumento • 1062
junio • 1310
justicia • 1142, 1288
justificar • 56
juzgar • 74, 325
L
labio • 1468
labor • 990
labrador • 495
lado • 1182
ladrador • 594
ladrar • 467, 590, 594, 829
ladrón • 510, 707, 888, 977–981, 1008,
1035, 1138
lagarto • 607
lágrima • 81–82, 477, 860
lamentar • 290
lamer • 266, 443, 511
lana • 83
lanza • 117
lanzada • 101
latín / latino • 555, 881, 982–986, 1018,
1071
lavandera • 987
lazo • 260
lección • 903, 988–989
leche • 497, 875
lecho • 703
lechón • 526, 584, 1207
lechuga • 1417, 1456–1457
lectura • 993, 1017
leer • 168, 671, 1057
leña • 15
lengua • 84–87, 117, 569, 803, 1018
lenteja • 1458
lentitud • 399
león • 527–530, 612
letra • 209, 671, 769, 990
letrado • 991–992, 995, 1002, 1004–
1005, 1016, 1070, 1447
levantarse • 26, 63, 156, 286, 298, 490,
501, 596, 845, 1205, 1208
Levante • 745
ley • 649, 1115, 1143–1144, 1170, 1249
libertad • 88, 294
libro / librillo • 166, 927, 975, 993–999
licor • 1459
liebre • 480, 487, 489, 513, 527, 531–534,
901
limosna • 261, 1239
limón • 914, 1356
limpio • 9
linaje • 1023
lindo • 676
lisonjero • 960
lobo / loba • 76, 247, 429, 535–544,
559–560, 625, 629, 711
loco • 247, 376–379, 532, 560, 679, 825,
1003, 1303, 1338
locura • 380, 905–906
lodazal • 89
lodo • 70, 89
loro • 937
lugar • 192, 1053
lujurioso • 697
lumbre • 203, 936
luna • 749
luz • 317
303
LL
llaga • 381, 1079, 1223
llanto • 647, 718, 763, 1203
llave • 399, 1283
llegar • 262–263
llevar • 264–266
llevar a cuestas • 1145
llorar • 264–266, 274, 435, 477, 584, 755,
777, 859, 872, 959, 1309, 1497
llover • 68, 223, 471, 1311–1312, 1313,
1317, 1340
lluvia • 520, 1294, 1313
lluvioso • 1306, 1320
M
madera • 1019
madrastra • 805
madre • 394, 405, 482, 715, 777, 799,
804–805, 806–809, 829, 947, 1526
madrugar • 1205, 1208
maestro / maestrillo • 907, 922–923, 964,
999–1001, 1014, 1022, 1025, 1162,
1446
magdalena • 1408
Mahoma • 1237
majo • 1359
mal • 90–94
maldición • 1036, 1185
malo (lo) • 22
mamar • 264, 482, 625, 875
mancebo • 867
mandar • 1146–1148
manera • 480, 851
manjar • 1513, 1522, 1524
mano • 84, 95, 267–268, 335, 397, 573,
664, 673, 792, 794, 907, 961, 1100,
1178, 1298, 1350, 1377, 1517
manos blancas • 700
mansión • 510
manso • 166, 482, 1083
manta • 238
mantel • 1422
mantener • 760
304
manzana • 726, 1460, 1499
maña • 1031
mañana • 96
mar • 181, 279, 951, 1032, 1136, 1258,
1318
margarita • 475
marido • 764–765, 785, 787, 810–818,
1405, 1475
Marina • 663
marinero • 1146
Marta • 359
martes • 1314–1316
marzo • 553, 1317–1320, 1321
masa • 1491
matadero • 442
matar • 4, 33, 227, 255, 437, 480, 498,
519, 533, 553, 574, 627, 709, 818,
1021, 1115, 1249, 1252, 1283, 1351,
1430, 1443, 1470, 1498
matrimonio • 770
mayo • 553, 693, 1283–1284, 1289,
1320–1327
mazo • 1204, 1319
mear • 244, 491, 527, 584, 698, 1233
mecha • 28
mechón • 271
medias • 701
medicina • 885, 1223, 1474
médico • 897, 1002–1006
medida • 97
medir • 97
medrar • 839, 864
mejor (lo) • 98
melcocha • 434
melón • 726, 1461–1464
memoria • 389, 932, 945, 947
menear • 468, 778
menester • 204, 731, 843, 900, 946, 1277,
1543
menosprecio • 330
mensajero • 1007
mentar • 170
mente • 382, 759
mentir • 383–385, 389, 541, 851, 1097
mentira • 13, 386, 387, 413, 623, 1094
mentiroso • 386–389
meollo • 668
mercader • 1008
merecer • 99, 368
merluza • 1465
mes • 758, 876, 1307, 1327, 1328, 1340
mesa • 44, 71, 690, 1420, 1425, 1486
mesón • 1064
mesura • 1350
meta • 201, 268, 792
miedo • 186, 390, 1344
miel • 433, 550–551, 1128, 1466–1467
miel / hiel • 1468–1469
miga • 521
milagro • 321, 883, 1062, 1197, 1268,
1301, 1452
mío (lo) • 1149
mirlo • 1077, 1311
misa • 1205, 1238–1240, 1297, 1364
mitad • 727
mocedad • 819
mochuelo • 545
moco • 766, 801, 1216
mojada • 1342
moler • 5, 269
molino • 5, 232, 1339
monacillo • 863, 865
monasterio • 953, 1009
moneda • 704
monja • 662, 957, 1010–1012
monje • 1013
mono / mona • 546–547
montaña • 683, 1232
monte / montecillo • 59, 77, 464, 536,
611
montero • 627
montón • 1137
morcilla • 1470
mordedor • 594
morder • 540, 590, 592, 594, 1088
morir • 106, 160, 255, 329, 392, 452, 466,
512, 526–527, 599, 744, 897, 940,
944, 959, 1241–1247, 1249, 1305,
1351, 1369, 1419, 1423, 1506, 1521
moro • 100–102, 615
mortaja • 770, 875
mosca • 423, 427, 548–553, 1467
mosquito • 554
moza / mocita / mozuela • 687, 702–704,
752, 848, 934, 948, 1047, 1072, 1370
mozo / mozuelo • 850–852, 855, 892,
1148, 1150, 1247, 1357
muchos / pocos • 103
muela • 1213
muerte • 160, 1248–1255, 1505
muerto • 101, 361, 448, 451, 531, 592,
621, 716, 810, 846, 920, 935, 953,
1166, 1256–1257
muger (mujer) • 744
mujer • 395, 432, 456, 458, 493, 495, 584,
618, 662, 694, 705–743, 745–749,
764, 785, 789, 813–814, 836, 843,
846, 948–949, 956, 1192, 1196, 1222,
1302, 1354, 1367, 1450, 1462, 1471,
1520
mulo / mula • 182, 431–432, 555–557,
1179
muladar • 504
mundo • 335, 861, 1179, 1218, 1228
música • 554
N
nabo • 1416
nacer • 178, 338, 340, 349, 409, 424, 452,
481, 526, 611, 645, 903, 919, 929,
988, 992, 1014, 1029, 1099, 1107,
1115, 1369
nacimiento • 1107
nada • 104–105
Nadal • 563
nadar • 106
naipe • 1034
nalga • 703
naranja • 732, 1471
natío • 575
natura / naturaleza • 391, 711, 1017, 1063
navegar • 107
Navidad • 1329
navío • 674, 738
305
necedad • 1349
necesidad • 1014, 1084
necio • 111, 342, 406, 886, 894, 944,
1015–1018, 1059, 1085
negar • 902, 1186
negociar • 1151
negocio • 1152–1153
nido / nidillo • 483, 567, 572, 575, 577
nieto • 820, 1103
nieve • 331, 1330
niño / niña • 589, 637, 821–825, 854,
1454
nobleza • 421, 1163
noche • 175, 197, 303, 514, 782, 1317,
1335, 1341
nombre • 392–393
notario • 791
noticia • 108–110
noviembre • 1332
nube • 1184
nublado • 1331
nuera • 826, 835
nuez • 142, 1213
número • 406
O
obispo / obispar • 450, 967, 1019–1021
obligación • 270
obra • 837, 1022–1026, 1231, 1234
obrar • 249, 280, 379, 1277
ocasión • 271–272, 707, 954, 977
ochavo • 1137, 1154
ocio • 1153
ociosidad • 394
odio • 395–396
ofender • 234, 700
oficio • 1027–1028, 1073
ofrecer • 273
oído • 111, 1109
ojo • 274–277, 458, 484, 671–672, 680,
722, 859, 918, 1096, 1492
oler • 337, 1124, 1390
olfato • 1508
oliva • 1347
306
olivo • 545
olla • 548, 686, 1405, 1416, 1472–1477,
1513
olor • 1461
olvidar • 274, 645, 661, 875, 1270
onza • 933
oración • 1185
orador • 1029
orar • 1258
orden • 1009
oreja • 121, 557, 722, 1036, 1109
orejudo • 431
orillo • 106
oro • 70, 151, 498, 564, 1019, 1121, 1155,
1351
osado • 397
oso • 695
otero • 1237
otoño • 1333
oveja / ovejilla • 482, 558–566, 625
ovillo • 256
P
paciencia • 398, 1031
padecer • 1501
padre / padres • 792, 799–800, 804,
827–830, 1060, 1526
padrenuestro • 917
padrino • 1543
paella • 1478
pagar • 248, 285, 635–636, 922, 1116,
1156, 1171, 1193, 1382
país • 1169
paja • 277, 1326
pájaro / pajarillo / pajarito • 567–579
palabra • 111–117, 336, 344, 360, 364,
441, 542
palacio • 291, 882, 892, 1157
palo • 118–119, 169, 432, 969
palomo / paloma • 424, 580
pan • 172, 468, 591, 764, 802, 866–867,
1030, 1112, 1204, 1289, 1292, 1321,
1336, 1338, 1351, 1405, 1434, 1441,
1445, 1448, 1479–1491, 1537
pan / queso • 1492–1493
pan / vino • 1494–1496
panadero • 1030
panza • 1497
pañuelo • 1216
papa • 1249
papagayo • 581
papar • 1467
papel • 120
papo • 496
par • 1042
paraíso • 1184
pardal • 521
pared • 121, 698, 720, 790
pareja • 558
pariente • 745, 831–832, 1086
pagar • 248, 285, 635–636, 922, 1116,
1156, 1171, 1193, 1382
parir • 611, 762, 777, 802, 820, 1207
parlamento • 1158
parte • 139, 745, 1304, 1315–1316, 1407
parva • 1292
Pascua • 1329
paseo • 471
pasión amorosa • 750
paso • 50, 198, 213, 769
pasta • 805
pastor • 565
pata • 459, 889
patata • 1368, 1388, 1498
pato • 582
patria • 410, 1159
patrón • 1146
paz • 398, 422, 1138
pebre • 513
pecado • 208, 272, 1122, 1259
pecar • 307, 736
pecho • 253, 1191
pedo • 1011
pedrada • 574
Pedro • 122, 469
pegar • 58, 1466
peinar • 400
pelear • 478, 619, 1530
peligro • 278–279, 1084, 1270
pelo • 608
pellejo • 848
pena • 918, 1407
penalti • 774
pensamiento • 789
pensar • 280–281, 342, 465, 680, 979,
1059, 1475
peña • 81
pepino • 1369
pepitorio • 945
pera • 751–752, 1499–1500
peral • 751
pérdida • 329
perdonar • 370, 1259
perdón • 981
pereza • 399–400
perfecto • 401
perla • 123
permanecer • 114
perro / perra / perrito • 469, 531, 540,
583–596, 633, 718, 1133, 1185, 1207,
1238
perseverancia • 402
personaje • 74
pesar • 32, 71, 160, 284, 313, 717, 1323
pesca • 1504
pescado • 1501–1503
pescador • 8, 1031
pescar • 8
pesebre • 449
peso • 1509
pez • 64, 597–600, 983, 1328, 1369,
1504–1506, 1533
picar • 282–283
pico • 1088
pie • 124, 191, 312, 386, 439, 459, 664,
669, 794, 991, 1044, 1096, 1140,
1208, 1236, 1245, 1532
piedra • 116, 125, 302, 1112
piel • 559
pierna • 126, 238, 728, 838, 1248
píldora • 6
pillo • 403
piloto • 1032
pimienta • 1476
307
pimiento • 1364
pesar • 32, 71, 159, 284, 313, 717, 1323
pintar • 271, 529, 662, 1199
piojo • 601
pito • 127–128
placer / plazer • 160, 284, 539, 717, 751,
1424
plata • 644, 1134, 1351
plato • 1141, 1507–1508
plaza • 1086
plazo • 285
pleito • 1075
pluma • 114, 683, 1372
pobre • 265, 466, 876, 1009, 1160–1161,
1249, 1523
pobreza • 399, 420, 1084, 1162–1163
poco / mucho • 129–130, 1164–1165
poder • 286–288
poeta • 1003, 1029
pollo • 501, 602, 630, 821, 1368, 1480
polvo • 845
poniente • 745
pordiosero • 1033
porfía • 627
porquería • 758
portal • 822
posesión • 351–352
potro • 603, 628
pozo • 1025
procesión • 137
predicador • 912, 964
predicar • 630, 1067, 1260–1261
pregonar • 1549
pregonero • 1543
preguntar • 87, 289, 844
preguntón • 365
preparar • 833
prestar • 1078, 1081, 1109
presumir • 404, 476, 947, 1058
presunción • 404
prevenir • 290
primavera • 1334
primaveral • 1041
primo • 1086
principio • 130–131, 1154
308
prior • 965, 1034
prisa • 280, 291, 1297
profeta • 132, 1262
prohibido • 1436
prontitud • 399
proponer • 1224
provecho • 367
prudencia • 405
púa • 486
público • 363
puchero • 1300
pueblo • 887
puente • 1134
puerco • 476, 604–605, 1207, 1339, 1470
puerta • 72, 133, 205, 266, 334, 644, 716,
858, 1108, 1269, 1472
puerto • 1357
pulga • 586, 596, 606
pulgarada • 50
pulpa • 1287
puño • 1310
puta • 704, 1035–1043
putería • 1037
Q
quemar • 207, 240, 283, 594
querer • 134, 753–755
queso • 1391, 1492–1493, 1509–1511
Quiñones • 988
R
rábano • 1434, 1512
rabia • 329, 592
rabo • 448, 557, 632, 888, 1148, 1279,
1462
ramería • 1048–1049
ramera • 841, 1046–1047
ramería • 1049
rana • 607–608, 619
raposo • 609
rata • 509, 998
ratón • 427, 512, 516, 519, 610–614
razón • 310, 840, 849, 1026, 1117, 1433
rebaño • 566
rebuznar • 52
recuerdo • 1393
red • 1318
regalar • 511
regla • 54
regüeldo • 757
reinar • 656, 871
reír / reírse • 135, 547, 872, 1098, 1323
religión • 1044
remedio • 90, 136, 252, 1248, 1254
remendar • 802
repicar • 137
reposo • 815
reprender • 92
reverso • 31
rey • 72, 507, 649, 1166–1171, 1249,
1542
rezar • 1194
rico • 876, 1172
rienda • 456
riña • 681
río • 8–9, 138, 913, 1270
riqueza • 144, 393, 420
risa • 763, 1239
rival • 861
roble • 46
rocín / rocino • 628, 881, 1018
rocío • 866
rodilla • 1245
Roma • 72, 87, 139, 163, 1045
romera / ramera • 1046–1047
romería • 702
romería / ramería • 1048–1049
romero • 1347
roncar • 292
roñoso • 566
ropa • 293, 813, 1217
rosa • 140, 159, 474
rosario • 1191
rostro • 733, 801, 1285
rubio • 1294
rueda • 60, 141
ruido • 142, 1155, 1400
ruin • 351, 604, 1405
S
sábado • 704
sábana • 238
saber • 1050–1058
sabiduría • 1069
sabio • 451, 944, 996, 1017, 1059–1060, 1062
saco • 314, 367, 642
sacristán • 863, 921, 1034, 1125
sagrado • 115, 790
sal • 1476, 1513–1514, 1523–1524, 1526
salado • 733
Salamanca • 880, 1061–1064
salsa • 1365, 1441, 1444, 1465
saltito • 1008
salud / saludable • 143–144, 819, 1545
San Andrés • 1335
San Francisco • 1420
San Juan • 1336–1338
San Martín • 473, 1339
sanar • 117, 145, 850, 1005
sandía • 1515
sangre • 421, 511, 990, 1334
sano • 176, 298, 382, 451, 726, 758, 907,
1496
Santa Ana • 1340
Santa Bárbara • 1263
Santa Lucía • 1341
Santa Rita • 1264
santo / santito • 383, 736, 756, 888, 1212,
1265–1274, 1296, 1301
sapo • 607
sardina • 337, 733, 1516
sartén • 64, 1404
sastre • 1065
sayo / saya • 202, 910, 1324
seca • 1342
secreto • 294–295, 363, 746
sed • 963
seda • 546, 1074
seguir • 146, 392, 468, 534, 594, 767
semana • 758, 1316, 1340, 1441
sembrar • 156, 309, 396, 692, 912, 944,
1332, 1343–1344
seno • 267
309
sentencia • 1173
sentir • 274, 492, 1355
señal • 84, 425, 1311, 1313, 1514
señor • 610, 1097, 1141, 1174, 1380
señora • 664, 729
señoría • 656
septiembre • 1288–1289
sepultura • 356, 391, 875, 1275, 1408
sereno • 128
sermón • 1066–1068, 1463
serpiente • 832, 1184
servir • 296
sesenta (los) • 833
seso • 668, 905–906, 954
Sevilla • 163
siervo • 507
siesta • 1426
simiente • 847
simpleza • 421, 1412
siniestro • 1032
sobrar • 1, 147, 735
sobrecarga • 33, 437
sobrino • 834
soga / soguilla • 45, 170, 624, 703, 705
sol • 317, 470–471, 617, 704, 936, 1308,
1317, 1319
soldado • 934, 1146
soltero • 767
solterona • 756
sombra • 180, 751
sombrero • 335
sopa • 1483, 1517–1518
soplar • 283, 694, 860, 1519
sorber • 1519
sotana • 919
soto • 535
suave • 1459
subir • 25, 297, 1072, 1130
sucio • 293
suegro • 839
suegra • 826, 835–838, 976
sueño • 230, 935
suerte • 148, 685
sufrir • 437, 657
surco • 444
310
sursum corda • 1276
suspirar • 757
suspiro • 757, 1011
sustituto • 178
T
tabaco • 1520
taberna • 1353
tabernero • 1038
tacha • 459
talanquera • 615
talento • 945, 1107
tamaño • 1512
tambor • 532
tamborilero • 816
tamborín • 1405
tardanza • 149
tarde • 150
taza • 1396
tercero • 299
techo • 367
tejado • 206, 302, 1132
tela • 427
tema • 376
temor • 642
tempestad • 309, 1345
témpora • 43
temprano • 298
tendera • 691
tener • 1175–1176
teólogo • 1005
tesoro • 144, 315, 564, 723, 1089, 1121
testigo • 791
teta • 703, 1518
tiempo • 40, 151–154, 192, 300–301, 471,
849, 1053, 1114, 1335, 1361, 1463
tienda • 1096, 1353
tierra • 132, 410, 851, 1005, 1177, 1262
timón • 674, 713, 738
tino • 731, 1520
tirar • 302
tiro • 574
tocino • 1080, 1521
tomate • 1368, 1522–1524
tonel • 1534
tontería • 1069, 1071
tonto • 406–409, 697, 984, 997, 1070–
1071, 1489
tormenta • 1345
tormento • 1459
torear • 615–616
toro • 615, 617–622, 1464
torre • 155
torta • 1479
tortilla • 1525–1526
tos • 518, 650
trabajar • 303
trabajo • 304, 674, 1200, 1297, 1360
tragar • 1527
trago • 1068
traidor • 1279
traje • 74, 702
trampa • 1143
trato • 1073
traza • 74
trecho • 226
trigo • 500, 1261, 1325, 1453
tripa • 1528–1532
triste • 502, 595
tristura • 993
tronco • 178
tropezón • 51
trucha • 623, 1377, 1533
tuerto • 308, 1169
tuno • 870, 890
tuyos (los) • 840
U
último viaje • 1277
una vez • 758
universidad • 1014
unos / otros • 156
ungüento • 907
uña • 530, 891
urina • 885
usanza • 1001
uso • 1001, 1177
uva • 1493, 1534
V
vaca / vaquilla / vaquiña / vaquita • 447,
621, 624–626, 1117, 1388
vado • 349
valer • 305–308
vaquero • 1106
vara • 201
variedad • 67
varón • 410, 738
vaso • 362
vecino / vecina • 266, 302, 337, 497, 629,
787, 793, 913, 1491
vejez • 819, 841–844, 940, 943
vela • 169, 1225
venado • 627
vendimia • 512
venganza • 396, 411–412
venta • 262, 513, 1543
ventana • 36
ventura • 157, 394, 643, 665
Venus • 1520
verano • 520, 1306, 1346, 1545
verbo • 441
verdad • 13, 188, 387, 413–414, 825,
1084, 1348, 1546
verdugo • 1386
verdura • 1535
vergüenza • 415, 690, 701
vestido • 74, 1421
vestir • 119, 172, 291, 395, 546, 756, 1266
vía • 1048
vicario • 1072
Vicente • 80
vicio • 394, 416–419
vida • 13, 17, 51, 158–160, 353, 617, 941,
1242, 1255, 1291, 1368, 1383, 1505
vidrio • 302, 362
viejo / vieja • 53, 100, 211, 440, 444, 449,
451, 453–454, 509, 576, 672, 676, 687,
699, 704, 819, 845–856, 868, 892, 897,
1036, 1038, 1080, 1109, 1198, 1247,
1333, 1439, 1454, 1458, 1540
viento • 59, 114, 309, 643, 749, 913, 1011,
1158, 1294
311
vientre • 217, 568, 609, 796, 1433, 1536–
1538
vientre con vientre • 759
viga • 277
vigüela (vihuela) • 607, 731
vileza • 1162–1163
villano • 1178–1179, 1405
viña • 390, 708, 1056
vinagre • 551, 1440, 1541, 1549
vino / vinillo • 865, 885, 1080, 1336,
1339, 1347, 1353, 1357, 1369, 1371,
1390, 1399, 1435, 1454, 1494–1496,
1500, 1505–1506, 1514, 1520–1521,
1539–1551
violín • 554
Virgen • 1278
virtud • 416, 420–421, 819
viruela • 842
visitar • 1180
vista • 937
viudo / viuda • 716, 857–861
vivir • 161–162, 185, 231, 303, 525, 605, 760, 887, 920, 944, 959, 1241,
1244–1245, 1247, 1418, 1487,
1506, 1521
vivir conmigo • 760
vivo • 1256, 1526
vocablo • 939
vuelta • 116
Y
yegua • 628
yema • 1450
yerno • 862
yerro • 1005
yo como tú • 761
Z
Zamora • 163
zapatero • 1073
zapato • 14, 124, 518, 580, 1073
zorro / zorra • 509, 609, 629–633, 675
zumbido • 554

Tutaj - Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu

Transkrypt

Podobne dokumenty