Plik

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 3 • 2006
HEDERA HELIX L. NA TERENIE MIEJSCOWOŚCI
GARDNA WIELKA (WOJ. POMORSKIE)
HEDERA HELIX L. ON THE AREA OF LOCALITY
OF GARDNA WIELKA (POMORSKIE VOIVODESHIP)
Anna Kreft
Akademia Pomorska
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska
ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk
e-mail: [email protected]
ABSTRACT
Hedera helix L. grows throughout the country. Generally it creeps on the ground
or only slightly climbs tree trunks, though under favorable conditions it can reach
the height of up to 20 meters, and then it usually flowers and fruits (Browicz and
Gostyńska-Januszewska 1969). The study concerns the distribution and the description (Tables 1, 2, 3) of flowering individuals of common ivy growing in Gardna
Wielka. The locality – Gardna Wielka is situated in the north-east part of the Pomorskie Voivodeship in the community of Smołdzino. The flowering specimens of
common ivy are localized in the area of the periphery part of the village: (1) a communal cemetery, (2) a former evangelic cemetery and in the central part of the village, (3) on slope near Gardno Lake.
Hedera helix L. climbs on 31 trees. The trees, which most frequently serve as
props to the ivy, are: Common ash Fraxinus excelsior L. (12 trees) and Scots pine
Pinus sylvestris L. (9 trees). The other prop trees are: Norway spruce Picea abies
(L.) H. Karst., Black locust Robinia pseudoacacia L., White mulberry Morus alba L.
and Carolina poplar Populus x canadensis Moench and Oneseed hawthorn
Crataegus monogyna Jacq. In most of the trees the common ivy grows to their
crowns, reaches the height up to 15-20 m. The shoots perimeter of common ivy are
differentiated, the perimeter of some specimens is big and amounts up to 37 cm. The
generative organs appear low, usually, from the height of 2-4 m and sometimes even
from 1 m. The specimens of common ivy mainly occupy the north exposition, but
also east, west and rarely south.
Słowa kluczowe: bluszcz pospolity, okazy kwitnące, stanowiska
Key words: common ivy, flowering specimens, locality
25
WPROWADZENIE
Gardna Wielka to miejscowość w północno-zachodniej części województwa pomorskiego w gminie Smołdzino. Według Kondrackiego (1981) zgodnie z fizycznogeograficzną regionalizacją Polski zajmuje obszar w obrębie podprowincji Pobrzeże
Południowobałtyckie, makroregionu Pobrzeże Koszalińskie i mezoregionu Wybrzeże Słowińskie. Gardna Wielka, zajmująca powierzchnię 1095,15 ha, położona jest
nad południowym brzegiem jeziora Gardno; w jej granicach administracyjnych
znajdują się tereny Słowińskiego Parku Narodowego. Powierzchnia SPN na terenie
Gardny Wielkiej wynosi 537,96 ha, co stanowi 49,12% powierzchni miejscowości
(dane z Urzędu Gminy w Smołdzinie z 2006 r.). Walory przyrodnicze Gardny Wielkiej wynikają głównie z lokalizacji w pobliżu Słowińskiego Parku Narodowego,
w dużej części na jego terenie, nad brzegami jeziora Gardno.
Celem opracowania jest przedstawienie stanowisk kwitnącego bluszczu pospolitego Hedera helix L. na terenie miejscowości Gardna Wielka.
Bluszcz pospolity przeważnie płoży się po ziemi lub tylko nieznacznie wspina
się po pniach drzew, chociaż w sprzyjających warunkach osiąga nawet wysokość
kilkunastu metrów, a wtedy zwykle kwitnie i owocuje (Browicz i Gostyńska-Januszewska 1969). Grubość pnia u starych, silnie rozrośniętych okazów dochodzi
do 15 cm średnicy. Liście są zimozielone, pojedyncze, długoogonkowe – w fazie
młodocianej, na pędach płonych 3-5 klapowane, naprzemianległe, a na pędach kwitnących jajowate lub rombowe. Bluszcz może zakwitnąć dopiero w 8-10 roku życia
i zdolność tę zachowuje zwykle bardzo długo. Kwitnie późno, zakwita dopiero we
wrześniu, październiku, a nawet listopadzie. Jedynie na wysuniętych na północ stanowiskach może zakwitać już w sierpniu. Owoce – kuliste, czarne pestkowce, z 2-5
jednonasiennymi pestkami i żywiczną owocnią dojrzewają w kwietniu-maju następnego roku (Jasiewicz 1951, Seneta i Dolatowski 1997).
W Polsce Hedera helix L. rośnie w zasadzie w całym kraju, z tym że na zachodzie i południu spotyka się go częściej niż na wschodzie. Ustalenie granicy zasięgu
zakwitającego i owocującego bluszczu stwarza znaczne trudności z uwagi na rozproszenie stanowisk i trudności w kwalifikacji, czy jest ono pochodzenia naturalnego, czy wtórnego. Najliczniejsze skupienia zakwitającego i owocującego bluszczu
spotyka się na Pomorzu Zachodnim, w środkowej Polsce, na pogórzu i w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej (Boratyńska 1987). Bluszcz objęty jest częściową ochroną
gatunkową (Rozp. Min. Środ. 2004).
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Inwentaryzację Hedera helix L. przeprowadzono na terenie Gardny Wielkiej
w 2005 r. Okazy kwitnącego bluszczu pospolitego w Gardnie Wielkiej zlokalizowane są na terenie miejsc położonych w południowej peryferyjnej części miejscowości
tj. cmentarza komunalnego i dawnego cmentarza ewangelickiego oraz w centralnej
części miejscowości na skarpie w pobliżu jeziora Gardno.
26
W pracy przedstawiono szczegółowy opis każdego z trzech stanowisk Hedera
helix L., podając lokalizację pędów kwiatostanowych na drzewie podporowym,
liczbę pędów bluszczu, ich obwód oraz ekspozycję stanowiska, jak również określono gatunek drzewa podporowego i zmierzono jego obwód. Obwód pędów bluszczu
mierzono na wysokości 0,3 m nad ziemią, natomiast obwód drzew podporowych na
wysokości 1,3 m od ziemi. Podano również, ile jest osobników, które nie osiągnęły
jeszcze stadium kwitnienia oraz rodzaj drzewa podporowego, na którym bluszcz
występuje. Traktowano jako jeden okaz pędy Hedera helix L. występujące na jednym drzewie.
Nazewnictwo gatunków roślin przyjęto za Mirkiem i in. (2002).
WYNIKI I DYSKUSJA
Cmentarz komunalny założony na początku XX wieku, zajmujący powierzchnię
0,5 ha, znajduje się na obrzeżach miejscowości, sąsiaduje z polami, użytkami przyrodniczymi i drogą. Położony jest w odsłoniętym, słonecznym miejscu. Na cmentarzu znajduje się okazały szpaler drzew Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco – 25
osobników oraz występuje licznie Pinus sylvestris L., a także rosną tam następujące
taksony: Picea abies (L.) H. Karst., Picea pungens Engelm., Abies concolor (Gordon) Lindl. ex Hildebr.
Na 11 drzewach występują kwitnące okazy. Podporę dla nich stanowi dziewięć
drzew sosny zwyczajnej o obwodzie od 106 cm do 195 cm oraz dwa drzewa świerka
pospolitego o obwodzie 98 cm i 56 cm. Okazy bluszczu zajmują ekspozycję północną, wschodnią i zachodnią, rzadziej południową. Bluszcz na niektórych drzewach
dorasta do wysokości koron, osiągając 15-25 m wysokości. Obwód pędów mierzony
na wysokości 30 cm waha się od 6 cm do 22 cm. Jeden pęd osiąga obwód aż 28 cm.
Szczegółową charakterystykę poszczególnych okazów kwitnących bluszczu pospolitego przedstawiono w tabeli 1.
Na terenie cmentarza komunalnego występują również okazy Hedera helix L.
bez pędów kwiatostanowych wspinające się po trzech drzewach Pinus sylvestris L.
oraz po jednym osobniku Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco. Są to pędy o małym obwodzie (do 3 cm), pnące się po stronie południowej do wysokości 3 m.
Dawny cmentarz ewangelicki założony w połowie XIX wieku położony jest
również w południowej części Gardny Wielkiej przy ulicy Powstańców, graniczy
z polami, użytkami przyrodniczymi i zabudowaniami gospodarczymi. O tym, że
wcześniej był tu cmentarz, wiadomo jedynie ze źródeł drukowanych, przekazów
ustnych mieszkańców, nielicznych pozostałości muru ogrodzeniowego i specyficznej flory. Na tym terenie drzewostan tworzy głównie Fraxinus excelsior L. Ponadto
występują tu takie gatunki, jak: Picea abies (L.) H. Karst., Quercus robur L., Populus x canadensis Moench, Morus alba L., Robinia pseudoacacia L., Aesculus hippocastanum L. W podszycie rośnie: Symphoricarpos albus (L.) S. F. Blake, Syringa
vulgaris L., Rosa canina L., Crataegus monogyna Jacq., Ulmus glabra Huds. W runie dominuje Vinca minor L. Obszar ten jest silnie przekształcony przez człowieka.
27
Tabela 1
Charakterystyka okazów kwitnących bluszczu pospolitego oraz rodzaj i obwód
drzewa podporowego na terenie cmentarza komunalnego w Gardnie Wielkiej
Table 1
Characteristic of specimens of flowering common ivy as well as species and perimeter of prop trees in the communal cemetery in Gardna Wielka.
Lp.
No.
Lokalizacja
pędów kwiatostanowych
na drzewie
podporowym
wm
Localization
of flowering
shoots on prop
tree in m
Liczba
pędów
bluszczu
Number
of shoots
of common ivy
Obwód
pędów
bluszczu
w cm
Perimeter
of shoots
of common ivy
in cm
Ekspozycja
stanowiska
Exposition
of the
locality
1
3-10
1
15
N
1
1
1
1
4
1
1
3
20
14
18
13
6-11
14
15
12-15
N
SW
W
SE
NW
SE
E
S
2
3-20
3
2-8
4
2,5-20
5
2-15
4
9-17
E
6
4-6
2
6-12
N
7
3-11
1
17
N
8
3-14
1
22
N
9
3-25
1
1
2
15
20
14-28
N
SW
E
10
4-10
3
10-20
W
11
2-8
1
20
NW
3
12-15
SE
Gatunek
drzewa
podporowego
Species of
prop tree
Obwód
drzewa
podporowego w cm
Perimeter
of prop
tree in cm
Pinus
sylvestris
118
Pinus
sylvestris
150
Pinus
sylvestris
Pinus
sylvestris
Picea
abies
Picea
abies
Pinus
sylvestris
Pinus
sylvestris
Pinus
sylvestris
Pinus
sylvestris
Pinus
sylvestris
154
137
98
56
139
106
173
195
140
Okazy kwitnącego bluszczu zarejestrowano na dwunastu drzewach. Drzewa
podporowe to: Picea abies (L.) H. Karst., Populus x canadensis Moench, Robinia
pseudoacacia L., Morus alba L., Crataegus monogyna Jacq. oraz Fraxinus excelsior
28
L. Obwód pędów bluszczu jest zróżnicowany, spotykano okazy kwitnące o bardzo
małym obwodzie, jak również takie, które osiągały 37 cm.
Charakterystykę poszczególnych okazów kwitnących bluszczu pospolitego występującego na terenie byłego cmentarza ewangelickiego w Gardnie Wielkiej przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2
Charakterystyka okazów kwitnących bluszczu pospolitego
oraz rodzaj i obwód drzewa podporowego na terenie byłego cmentarza
ewangelickiego w Gardnie Wielkiej
Table 2
Characteristic of specimens of flowering common ivy as well as species
and perimeter of prop trees in the former evangelic cemetery in Gardna Wielka
Lp.
No.
1
Lokalizacja
pędów kwiatostanowych
na drzewie
podporowym
wm
Localization
of flowering
shoots on
prop tree in m
2-10
Liczba
pędów
bluszczu
Number
of
shoots
of common ivy
Obwód
pędów
bluszczu
w cm
Perimeter
of shoots
of common ivy
in cm
Ekspozycja
stanowiska
Exposition
of the locality
Gatunek
drzewa
podporowego
Species of
prop tree
Obwód
drzewa
podporowego
w cm
Perimeter
of prop
tree in cm
4
3
2
3
8
18
10-18
10-20
15-16
3-4
S
N
NW
W
S
Picea abies
170
2
2-20
Populus x
canadensis
200
3
3-12
3
4-19-20
E
4
5-12
2
2
N
6
5-10
1
10
SW
7
2-15
6
10-17
S
8
2,5-12
6
4-17
NE
9
1,5-10
10
2-10
2
4
1
9-14
13-37
13
E
NE
E
11
5-8
1
4
E
12
1,5-3
2
4
N
Robinia
pseudoacacia
Fraxinus
excelsior
Populus x
canadensis
Fraxinus
excelsior
Fraxinus
excelsior
Morus alba
Picea abies
Fraxinus
excelsior
Crataegus
monogyna
100
140
182
145
160
59
190
150
40
29
Także i na tym stanowisku występują okazy Hedera helix L. bez pędów kwiatostanowych. Pędy te dochodzą do 2-3 m wysokości, charakteryzują się bardzo małym
obwodem do 1,5-2 cm, a podporę stanowią dla nich: pięć drzew Fraxinus excelsior
L. oraz po jednym drzewie Populus x canadensis Moench i Picea abies (L.) H.
Karst.
Na skarpie nad brzegiem jeziora Gardno, około 50 m od brzegu, na wysokości
kościoła położonego w centrum wsi, bluszcz pospolity wspina się po siedmiu drzewach. Jedno drzewo z bluszczem znajduje się w odległości 60 m od tego skupienia,
również na skarpie, w pobliżu przystani żeglarskiej PTTK.
Drzewa podporowe, na których wspinają się pędy Hedera helix L., to jesiony
wyniosłe. Drzewa pokryte są bardzo bujnie rozrośniętym bluszczem (ryc. 1.), które
sięga do koron drzew.
Ryc. 1. Hedera helix L. w Gardnie Wielkiej
Fig. 1. Hedera helix L. in Gardna Wielka
30
Pędy bluszczu odstają bardzo szeroko od pnia drzewa podporowego. Pędy kwitnących okazów bluszczu są bardzo liczne, zajmują głównie ekspozycję północną,
ale także zachodnią, wschodnią i południową, dorastają do 10-15 m wysokości.
Liczba pędów bluszczu wspinających się po drzewie wynosi od 5 do 15, mają one
różną grubość, obwód pędów niektórych pni jest duży i wynosi 19 cm. Charakterystykę okazów kwitnących bluszczu pospolitego występującego nad brzegiem jeziora
przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3
Charakterystyka okazów kwitnących bluszczu pospolitego oraz rodzaj i obwód
drzewa podporowego nad brzegiem jeziora Gardno w Gardnie Wielkiej
Table 3
Characteristic of specimens of flowering common ivy as well as species
and perimeter of prop trees on the coast of Gardno Lake in Gardna Wielka
Lp.
No.
1
2
Lokalizacja pędów kwiatostanowych na
drzewie podporowym w m
Localization of
flowering
shoots on prop
tree in m
Ekspozycja
stanowiska
Exposition
of the
locality
Gatunek
drzewa
podporowego
Species of
prop tree
2
7
8
4
3
7
5
4
Obwód
pędów
bluszczu
w cm
Perimeter
of shoots
of common ivy
in cm
9-17
4-9
4-6
5-6
4-6
6-11
4
6-11
N
S
N
W
N
E
S
N
Fraxinus
excelsior
Fraxinus
excelsior
4
6-11
S
1-10
4
4
6-11
6-11
N
S
1-4
7
3-6
N
1-8
7
3-6
N
Fraxinus
excelsior
100
3-10
5
4-19
N
Fraxinus
excelsior
120
1-15
1-8
3
1-10
4
1-8
5
6
7
8
Liczba
pędów
bluszczu
Number
of shoots
of common ivy
Obwód
drzewa
podporowego
w cm
Perimeter
of prop
tree in cm
200
190
Fraxinus
excelsior
180
Fraxinus
excelsior
140
Fraxinus
excelsior
Fraxinus
excelsior
180
70
31
Na skarpie zaobserwowano dwa okazy Hedera helix L., które nie osiągnęły jeszcze stadium kwitnienia, wspinające się po dwóch osobnikach Fraxinus excelsior L.
do wysokości 10 m. Natomiast płożące pędy występują prawie na całej powierzchni
skarpy.
PODSUMOWANIE
Na terenie miejscowości Gardna Wielka stanowiska Hedera helix L. występują
na terenie cmentarza komunalnego i dawnego cmentarza ewangelickiego oraz na
skarpie w pobliżu jeziora Gardno. Rolę drzew podporowych kwitnących egzemplarzy pełni Fraxinus excelsior L. – 12 drzew oraz Pinus sylvestris L. – 9 drzew. Są to
taksony najczęściej występujące na badanym terenie. Poza tymi taksonami drzewa
podporowe dla bluszczu to również: Picea abies (L.) H. Karst., Robinia pseudoacacia L., Morus alba L., Populus x canadensis Moench, Crataegus monogyna Jacq.
Organy generatywne pojawiają się z reguły już na wysokości 1-2 m. Obwód pędów
Hedera helix L. jest zróżnicowany, niektóre z pędów mają niewielki obwód 4-6 cm
i wtedy liczba pnących pędów jest wyższa. Ale występują również okazy o bardzo
dużym obwodzie pędu np. 20 cm, 28 cm, a nawet 37 cm. Ekspozycja stanowiska
Hedera helix L. jest dość zróżnicowana, północna, wschodnia i zachodnia, rzadziej
południowa. Przeważa rozmieszczenie pędów bluszczu pospolitego od strony północnej. Pędy kwitnącego bluszczu zanotowano na 31 drzewach. Natomiast okazy
bluszczu, które nie osiągnęły jeszcze stadium kwitnienia, występują na 13 drzewach.
Okazy te charakteryzują się wyraźnie mniejszym obwodem i długością pędu.
LITERATURA
Boratyńska K. 1987. Kwitnące i owocujące okazy Hedera helix L. w Polsce. Arbor. Kór., 32:
19-36.
Browicz K., Gostyńska-Januszewska M. 1969. Hedera helix L. – Bluszcz pospolity. W:
S. Białobok, K. Browicz (red.), Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. Zakład
Dendrologii i Arboretum Kórnickie. PAN, 8: 29-32.
Jasiewicz A. 1951. Bluszcz. Chrońmy Przyr. Ojcz., 7: 1-11.
Kondracki J. 1981. Geografia fizyczna Polski. PWN. Warszawa: 263-271.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes
of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki.
PAN. Kraków.
Rozporządzenie Ministra środowiska z 9.07.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. DzU Nr 168, poz. 1764.
Seneta W., Dolatowski J. 1997. Dendrologia. PWN. Warszawa: 424-426.
32