ZNACZENIE ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI I CZASU PRACY

ZNACZENIE ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI I CZASU PRACY
Obecnie polski system prawny dopuszcza możliwość zatrudnienia pracownika na innej
podstawie niż umowa o pracę, która z punktu widzenia pracodawcy wiąże się z dużymi
kosztami. Elastyczne formy zatrudnienia dają możliwość swobodnego dostosowania
formy zatrudnienia do zmieniających się potrzeb rynkowych oraz warunków społeczno
gospodarczych, zdecydowanie ułatwiają nawiązanie oraz rozwiązanie stosunku pracy i
są zdecydowanie bardziej korzystne dla pracodawcy ze względów ekonomicznych.
Na początku lat osiemdziesiątych XX w., kiedy to rozpoczęły się dyskusje nad przyczynami
znacznie wyższej stopy bezrobocia w państwach europejskich niż w Stanach Zjednoczonych,
zauważono związek pomiędzy wysoką elastycznością a niskim poziomem bezrobocia. To
właśnie wtedy w Europie rozpoczął się proces uelastyczniania rynków pracy, polegający na
wprowadzaniu nowych regulacji dotyczących płac, organizacji pracy, funkcji pracy, uprawnień
związków zawodowych, ochrony stosunku pracy czy systemu zabezpieczeń społecznych.
Uelastycznienie rynku pracy oznacza przede wszystkim zróżnicowanie i zmienność rozwiązań
w sferze kształtowania pracy, czyli wprowadzenie różnych form pracy, o wyborze których
decydują najbardziej zainteresowane podmioty, czyli pracodawcy i pracownicy, ale również całe
społeczeństwo. W Polsce, gdzie poziom bezrobocia jest wciąż wysoki, elastyczne formy
zatrudnienia skierowane są do bardzo szerokiego grona odbiorców, a nie do jakiejś konkretnie
określonej grupy. Przedstawicielami elastycznych zawodów są m.in. księgowi, tłumacze, osoby
wprowadzające dane, programiści komputerowi, informatycy, ekonomiści, graficy komputerowi
czy osoby wykonujące tzw. wolne zawody.
Elastyczność rynku pracy może występować w ujęciu mikroekonomicznym (wymienia się tutaj
kilka rodzajów elastyczności: elastyczność czasową, ilościową, finansową, funkcjonalną i
organizacyjną) oraz makroekonomicznym (są to możliwości dostosowawcze przedsiębiorstwa w
zakresie polityki personalnej oraz zaspokojenia potrzeb osób pracujących, jak i poszukujących
pracy).
Według teorii, elastyczna firma powinna wyróżniać się przede wszystkim elastycznością
funkcjonalną, gdzie pracownicy mogą być delegowani do różnych zadań w firmie w zależności
od pojawiających się potrzeb. Przesłanką istnienia elastyczności funkcjonalnej jest
wszechstronność pracowników, gotowość do ciągłego pogłębiania wiedzy i poszerzania
zakresu umiejętności oraz podejmowania nowych wyzwań i obowiązków. Duże znaczenie ma
także elastyczność ilościowa, nazywana czasami elastycznością liczbową, która oznacza, że
1/4
ZNACZENIE ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI I CZASU PRACY
firma jest zdolna do szybkiego redukowania czy zwiększania zatrudnienia nawet w bardzo
krótkich okresach czasu oraz elastyczność finansowa polegająca na kształtowaniu poziomu i
struktury płac w zależności od zmian społeczno gospodarczych i potrzeb rynku. Przejawem
elastyczności czasowej jest dostosowanie rozkładu i wymiaru czasu pracy do zmieniających się
potrzeb zatrudniania pracowników w zależności od sezonowości, natomiast elastyczność
organizacyjna polega na wyodrębnieniu w działalności firmy określonych działań, które można
powierzyć innym jednostkom organizacyjnym i skoncentrować się na zadaniach
najważniejszych.
Elastyczność rynku pracy w ujęciu makroekonomicznym determinowana jest przez kilka
elementów i są to: elastyczność czasu pracy, elastyczność płac, elastyczność podaży pracy
oraz elastyczność zatrudnienia.
Elastyczność czasu pracy polega na stworzeniu partnerom społecznym oraz wszystkim
zainteresowanym stronom możliwości kształtowania i dopasowywania go do swoich potrzeb,
tak aby nie zmieniając 40 godzinnego trybu pracy tygodniowej, pracownicy mogli samodzielnie
decydować o tym, kiedy i na która godzinę przyjdą do pracy, przy czym od godziny przyjścia
uzależniona jest godzina wyjścia. Podstawowymi formami elastycznego czasu pracy są: praca
na cześć etatu (PART-TIME), ruchomy czas pracy (FLEXIBLE WORKING), podział pracy
(JOB-SHARING), naprzemienne godziny pracy.
Elastyczność płac polega na dostosowywaniu wysokości wynagrodzenia do procesów
zachodzących na rynku pracy oraz ogólnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa.
Z kolei elastyczność podaży pracy uzależniona jest od czynników demograficznych, a
dokładniej od mobilności siły roboczej, która może występować w różnych formach: w formie
mobilności zawodowej i kwalifikacyjnej (czyli zdolności do podnoszenia i uzupełniania
kwalifikacji zawodowych, zmiany zawodu), w formie mobilności przestrzennej (przejawiającej
się w gotowości do zmiany miejsca zamieszkania w poszukiwaniu czy zmianie pracy) oraz w
formie mobilności międzyzakładowej (której przejawem jest gotowość pracowników do zmiany
zakładu pracy, gdzie następuje likwidacja stanowisk, na zakład, w którym tworzone są nowe
miejsca pracy).
Elastyczność zatrudnienia oznacza zdolność przystosowawczą ilości zatrudnionych w
przedsiębiorstwach do zmieniających się warunków ekonomicznych, w szczególności
rentowności produkcji, koniunktury, wydajności pracy, poziomu płac oraz zmian strukturalnych i
2/4
ZNACZENIE ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI I CZASU PRACY
technologicznych.
Rodzice, a zwłaszcza kobiety bardzo często stają przed trudnym wyborem: wychowywanie
dzieci albo poświęcenie się karierze zawodowej. Utrzymanie równowagi pomiędzy życiem
zawodowym i osobistym (WORK-LIFE BALANCE) staje się nie lada wyzwaniem dla
pracujących. Najlepszym rozwiązaniem byłaby możliwość pogodzenia obu tych sfer życia w taki
sposób, aby angażując się w jedno, nie zaniedbać drugiego. Dlatego też elastyczne formy
zatrudnienia skierowane są przede wszystkim do kobiet, które chciałyby mieć dziecko, ale
odwlekają swoją decyzję z obawy, iż zostaną pozbawione pracy, do kobiet planujących kolejną
ciążę, ale wstrzymujących się ze względu na negatywny stosunek pracodawcy do kolejnego
urlopu wychowawczego oraz na koszty finansowe, jakie wiążą się z utrzymaniem dziecka, do
kobiet pragnących zachować ciągłość zawodową w fazach macierzyństwa i opieki nad
dzieckiem (dotyczy to głównie pracy w niepełnym wymiarze czasu), do samotnych rodziców,
którzy zmuszeni są samotnie wychowywać jedno lub więcej dzieci i jednocześnie pracować.
Rodzic samotnie wychowujący dziecko nie może pozwolić sobie na całkowitą rezygnację z
pracy, dlatego że jego dochody są podstawowym i najważniejszym składnikiem budżetu
gospodarstwa domowego.
Elastyczne formy zatrudnienia to również doskonale rozwiązanie dla ludzi młodych, mających
problemy ze znalezieniem pracy ze względu na brak doświadczenia (często taka praca staje się
pierwszym etapem prowadzącym do zdobycia satysfakcjonującego zatrudnienia), dla osób
sprawujących ciągłą lub tymczasową opiekę nad osobami zależnymi, niepełnosprawnymi,
starszymi czy chorymi, dla wszystkich, którzy ze względu na sytuację materialną nie mogą
pozwolić sobie na całkowitą rezygnację z pracy oraz dla tych, którzy nie mogą z powodów
zdrowotnych (osoby niepełnosprawne, starsze, przewlekle chorujące), rodzinnych czy
edukacyjnych pracować w pełnym wymiarze czasu pracy czy w określonych godzinach.
Wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia może i powinno być wdrażane w momencie, gdy
występują zmiany w organizacji firmy, strukturze stanowisk, zadaniach zespołu, istnieje
potrzeba zatrzymania lub przyciągnięcia wartościowych pracowników oraz w sytuacji, gdy
niedobory wykwalifikowanej kadry powodują spadek wydajności przedsiębiorstwa.
ŹRÓDŁA:
3/4
ZNACZENIE ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI I CZASU PRACY
E. Bąk, Nietypowe formy zatrudnienia na rynku pracy, Warszawa 2009.
G. Firlit-Fesnak, Wpływ elastycznych form zatrudnienia na sytuację kobiet na rynku pracy /w:/
Elastyczny rynek pracy i bezpieczeństwo socjalne. Flexicurity po polsku (pod red. M. Rymszy),
Warszawa 2005.
4/4