rozdz. 72-94 + Epilog

Transkrypt

193
Rozdział 72
Życie ma swoje
Jakość życia
czyli głębokość,
znaczenie,
ma także swą
1O
guzach mózgu: powinniśmy operować we
wszystkich przypadkach guza, z uwagi na ulgę,
jaką to przynosi, nawet gdyby podczas operacji
miało się okazać, że usunięcie nie przyniesie
wyleczenia.
Victor Horsley, 1857–1916
2Życie chirurga jest trudne i uciążliwe, toczy się
w nieustannym stresie. Codziennie, przez prawie cały dzień, jego umysł napięty jest do granic możliwości, a w parze z wyczerpaniem psychicznym idzie wielkie zmęczenie fizyczne.
J. Chalmers Da Costa, 1863–1933
3Wycofanie
się, przystopowanie bywa okazją
do wyzwolenia w sobie nowych sił i zdolności, nieznanych wcześniej, bo nie pozwalała im się rozwinąć ciągła pogoń za celami
o miernej wartości.
Edward D. Churchill, 1895–1972
4Chirurg odpowiada za jakość przeżycia w nie
mniejszym stopniu niż za sam fakt przeżycia.
Mark M. Ravitch, 1910–1989
długość. Jakość
życia to jego
drugi wymiar.
Ben Eiseman
194
72 Jakość życia
5Trudno jest poprawić samopoczucie pacjenta asymptomatycznego.
Stanley O. Hoerr, 1909–1990
6Chirurgom nie wolno poprzestawać na zmierzaniu do celu, gdy chodzi o trzy
tradycyjne, łatwo mierzalne parametry: śmiertelność operacyjną i zachorowalność (które staramy się zmniejszać) oraz przeżywalność długoterminową (którą
próbujemy wydłużać). Muszą oni również uwzględniać aspekt jakości życia.
Michael Trede
7
Operacja paliatywna ma przynieść ulgę pacjentowi, nie chirurgowi.
8
Przed poważną operacją staraj się wyjść z domu w dobrym nastroju.
9Nie zanoś do domu swoich problemów zawodowych, a problemów domo-
Od redaktora
wych nie wnoś do pracy.
 Obawa, że „to by krwawiło” albo że „przeszkadzałoby”, nie jest wskazaniem do
operacji paliatywnej.
 Żona, która nie zrzędzi, to bezcenny atut w karierze każdego chirurga.
195
Rozdział 73
Prawdziwy
Lektura
w samolocie
chirurg
czyta książkę,
1
L ecz aby się wybić, aby zyskać rozgłos i szacunek w swoim zawodzie, nie wystarczy czytać;
trzeba aktywnie myśleć i rozważać wiedzę,
uczyć się – jak zaleca Bacon – rzetelnego namysłu nad książkami.
a nie wpatruje
się w laptopa.
Jacob M. Da Costa, 1833–1900
Moshe Schein
2To zdumiewające, jak mało czytając, lekarz może
uprawiać swój zawód, ale to zarazem oczywiste,
że robi to wówczas nadzwyczaj źle.
William Osler, 1849–1919
3O ileż lepiej jest mieć ściany zasłonięte rzęda-
mi książek, z którymi budujemy przyjazne relacje, niż przypadkowo otrzymanymi obrazkami,
cieszącymi oko przez chwilę. Obrazy z czasem
powszednieją, a fascynacja książkami nie mija
nigdy.
William J. Mayo, 1861–1939
196
73 Lektura
4Podręczniki poprzedniego pokolenia były równie duże jak dzisiejsze, ale zawierały inny zasób dezinformacji.
5Gdybyś więcej przeczytał, mniej byś odkrył i wynalazł samodzielnie.
Karl Sternberg
197
Rozdział 74
Reoperacja
Ostatnim,
który dostrzega
konieczność
reoperacji,
1
hirurg jest jak kapitan jachtu oceanicznego. Wie,
C
do jakiego portu zmierza, ale nie do końca potrafi przewidzieć kurs. Na każdym etapie musi
mieć gotowy plan, oparty na roboczej znajomości obecnej pozycji. Dzięki temu w razie niepomyślnego obrotu spraw zawsze ma jeden z kilku
portów awaryjnych do dyspozycji, jeśli jednak
wszystkie one okazałyby się poza zasięgiem, musi
umieć znaleźć schronienie pod osłoną lądu, do
czasu, aż możliwe będzie wznowienie podróży.
William Heneage Ogilvie, 1887–1971
2Lepsza negatywna relaparotomia niż pozytywna
autopsja, ale i tak nie jest to łagodna procedura.
Roger Saadia
3Najważniejsza rzecz w chirurgii reoperacyjnej:
wiedzieć kiedy.
Timothy Fabian
jest wykonawca
operacji.
Mark M. Ravitch,
1910–1989
198
Od redaktora
74 Reoperacja
4Lepiej ocalić pacjenta w dwóch operacjach, niż zabić w jednej.
5
Hernan Diaz
On jest zbyt chory, by go nie reoperować.
 Zbyt wczesna reoperacja to miecz obosieczny. Musimy nauczyć się, jak używać
go jedynie przeciw wrogom – niekontrolowanym przyczynom.
 Po obcym kraju nie jeździsz bez mapy, więc tak samo nie badaj uprzednio operowanego brzucha bez zajrzenia do zapisu operacji.
 Jeśli blizna ma wygląd dojrzały, takie same są zrosty wewnątrz: spoiste i bezkrwawe.
 Bardzo boleœnie odczuwa chirurg koniecznoœć reoperacji powikłania po własnej
operacji. Woli po cudzej.
 Kto operuje i ucieka, daleko nie ucieknie. Być może już nazajutrz zmuszony będzie reoperować.
199
Rozdział 75
Reputacja
Rób
mądrą minę,
nic nie mów,
pomrukuj.
1Nuta cynizmu w zachowaniu i nawykach przydaje lekarzowi autorytetu w oczach postronnych i wielce sprzyja jego reputacji.
Walter Scott, 1771–1832
2Trzeba
mieć duszę znachora, by zabiegać
o rozgłos wśród laików, a nie o dobrą opinię
w środowisku.
3Reputacja chirurga w istocie opierać się musi
na oryginalności, uczeniu słowem mówionym,
uczeniu słowem pisanym i umiejętnościach
operacyjnych.
4Prawdziwy chirurg nie powie, że nie zna strachu. Boi się o swoich pacjentów, obawia się
swoich braków i błędów, natomiast spokojny
jest o swoją opinię zawodową.
Samuel J. Mixter, 1880–1958
Mowę
masz po to,
by skrywać
myśl.
William Osler,
1849–1919
200
Za dobre to,
Rozdział 76
aby było
Badania
prawdziwe, lub
zbyt prawdziwe,
aby mogło być
1Sądzę, że twoje rozwiązanie jest prawidłowe,
ale dlaczego tylko rozumować? Niech potwierdzi je eksperyment.
dobre.
William Heneage
John Hunter, 1728–1793
2Zbiór
świadectw na każdy temat medyczny
sprowadzić można do zaledwie trzech źródeł:
obserwacji żywego osobnika, badania zwłok
oraz eksperymentów na organizmach żywych.
Ogilvie, 1887–1971
Astley Paston Cooper, 1768–1841
3Najwyższy ideał w medycynie osiąga ten, kto
łączy znajomość fizjologii i chirurgii z artystyczną stroną swojego rzemiosła.
Theodor Billroth, 1829–1894
4
to nie umie przedstawić swoich doświadczeń
K
terapeutycznych w liczbach, jest szarlatanem,
a nie lekarzem. Szanujcie prawdę i jasność, nie
wahajcie się przyznawać do błędów, bo to w nich
widać zakres i sposób możliwej poprawy.
Aforyzmy i cytaty dla chirurga
201
5Od czasu do czasu uczony wykład lub artykuł powiększa ogrom ludzkiej niewiedzy.
6Niewielu z nas dana jest rola Kolumbów, odkrywców nowych kontynentów
chirurgii. Niewielu zapisze się w jej dziejach tak, jak lord Lister, twórca zasady
i pojęcia antyseptyki. Ale wszyscy pracujemy dla wielkiej sprawy, wnosimy
swoje małe osiągnięcia, dodajemy cegiełki do gmachu wiedzy.
7Niektórym najlepiej wychodzi odnajdywanie zapomnianych idei i przedstawianie
ich jako czegoś nowego i oryginalnego. A to przecież nic innego jak wyciąganie
jaj z chłodni, by zanieść je na targ jako świeżo zniesione.
8Odkrycie rzadko lub wręcz nigdy nie jest nagłym osiągnięciem, dziełem jednostki. To raczej końcowy efekt serii obserwacji, przyjmowanych sceptycznie,
dyskutowanych i krytykowanych, lecz z czasem kiełkujących i stopniowo prowadzących do odsłonięcia prawdy.
Berkeley Moynihan, 1865–1936
9Jedynie przechodząc próbę ogniową eksperymentu, medycyna stać się może tym,
czym być powinna – nauką świadomą, zawsze działającą w sposób celowy.
Iwan Pawłow, 1849–1936
10Badaczowi nie wolno poprzestać na stwierdzeniu oczywistości.
Charles H. Mayo, 1865–1939
11Prawda naukowa, którą dawniej traktowałem jako rzecz ustaloną, trwałą
i mierzalną, w rzeczywistości stale się zmienia. Dodajesz nowe fakty, zmieniasz
punkt widzenia i już masz nową prawdę.
202
76 Badania
12Pierwsza właściwość chirurga: niezaspokojona ciekawość.
Russell John Howard, 1875–1942
13Można wieść życie czysto praktyczne lub czysto teoretyczne. Uprawiać sztukę
medyczną wśród cierpiących lub w doskonałej samotności laboratorium rewidować naukę, na której sztuka ta bazuje. Jedno życie pełne jest relacji z ludźmi
i uczuć żywionych do ludzi, drugie upływa w takim odosobnieniu jak żywot
eremitów, którzy w całkowitej izolacji od świata oddają się religii i ascezie.
Elliot Carr Cutler, 1888–1947
14Aktywna praca na stanowisku klinicznym, z całą związaną z tym odpowiedzialnością za ludzkie życie, nie pozwala na równoczesne prowadzenie poważnej pracy badawczej.
15Naukowcy medyczni to sympatyczni ludzie, ale nie lecz się u nich.
August Bier, 1861–1949
16Szkoda, że nie możemy przeciąć pacjenta na dwie połowy, by porównać różne
metody leczenia.
Béla Schick, 1877–1967
17Pomysły chirurga, nawet jeśli są abstrakcyjne, trzeba realizować, zanim możliwa
będzie ich ocena. Ktoś, kto swoje myśli zamienia w działanie, zawsze wzbudza
sprzeciw, bo lepiej uświadamiamy sobie konsekwencje czynów niż słów.
William E. Tanner, 1889–?
18Twierdzenie, że „wszyscy pacjenci operowani w ten sposób przeżyli”, oznacza
prawdopodobnie tyle, że każdy pacjent, który zmarł, operowany był nie „w ten
sposób”, a więc nie zalicza się go do statystyki.
19Jeśli już handlujesz krowim łajnem, to przynajmniej porządnie je opakuj.
Robert M. Zollinger, 1903–1992
203
20Badacz w dziedzinie chirurgii musi być pomostem do przenoszenia wiedzy od
nauk biologicznych do łóżka pacjenta i w przeciwną stronę. Sam wywodzi się
z obu krańców tego szlaku, dlatego wszyscy mają go za bękarta. Na jednym
krańcu mówią, że kiepski z niego uczony, na drugim nie cenią go, bo nie spędził dość czasu w sali operacyjnej.
Francis D. Moore, 1913–2001
21Badania obu typów mogą być niechlujne, nierzetelne, obliczone na własną
korzyść lub przywłaszczenie funduszy.
22Prawidłowo wykonana analiza statystyczna to delikatne usuwanie niepewności, operacje na przypuszczeniach.
M.J. Moroney
23Łatwiej jest dostać grant na abstrakcyjne rozważania niż na zajęcie się konkretnymi problemami. Tam myśli swobodne budować mogą nowe sukcesy, podczas
gdy tu prawda jest znana, twarda i nierozwiązywalna.
P.O. Nyström
24Aby móc potraktować temat skrótowo, trzeba go znać na wylot.
Mary Evans
25Ta nowa technika przyjmowała się w chirurgii powoli, pewnie ze względu na dbałość o wizerunek nieomylności. Jednym z pierwszych, którzy podeszli do sprawy krytycznie, ale uczciwie, i docenili zalety randomizowanej próby kontrolnej
w badaniach chirurgicznych, był John Goligher, chirurg jelita grubego. Trzydzieści
lat temu przyjął on trzy podstawowe zasady: że próba musi być prospektywna,
uwzględniać współcześnie dostępne metody kontroli uniezależniające ją od wpływu badacza, że musi mieć jeden jasno wytyczony cel i że trzeba z góry zakładać,
iż może ona zmienić przyjęte praktyki kliniczne.
Mary Evans
26Definicja podwójnie ślepej próby: dwóch ortopedów usiłujących odczytać EKG.
Nick J. Taffinder
204
76 Badania
27Czy brak dowodu skuteczności to dowód na brak skuteczności?
28Jedno ważne odkrycie na całe życie badacza to sukces.
John Marshall
Frank Mann
29Celem badań retrospektywnych jest dać nam pałą w łeb, podważyć założenia i pobudzić do zaprojektowania takich badań, z których otrzymamy dane pierwszorzędne.
Michael McGonigal
30Ani wielkość kliniki lub instytutu, ani liczba grantów uzyskiwanych różnymi
sztuczkami nic nie mówią o kreatywności. Często samą aktywność i manię
wielkości myli się z jakością badań.
Hans Troidl
31Są trzy teoretyczne różnice pomiędzy chirurgiem i badaczem naukowym. 1. Badacz wie, że nie wie, a w przypadku chirurga leczącego pacjentów zakłada się, że
wie. 2. Badacz może poczekać, aż dostępne będą wszystkie dane, a chirurg musi
działać w oparciu o te dane, które są akurat dostępne. 3. Badacz ma do czynienia
z danymi masowymi, a chirurg – z jednostkową sytuacją konkretnego pacjenta.
Joseph E. Murray
32Nic tak nie psuje dobrych wyników jak śledzenie ich trwałości.
33Nie pozwól, by dane zakłócały jasność twoich poglądów.
B. Ramana
Philip Barie
34Próbujesz porównać swoje statystyki z Mayo Clinic? Równie dobrze możesz
puszczać bąki w huraganie.
35 Im więcej szumu, tym mniej faktów.
205
36 Jeśli nie opiszemy tego pierwsi, zawsze zareagujemy negatywnie.
37Nawet najlepsza anegdota nie zastąpi obiektywnych danych.
38Postęp w chirurgii to coś, co przetestowane na szczurze da w efekcie nową publikację. Aby stało się to innowacją w chirurgii, trzeba jeszcze, aby szczur przeżył.
Od redaktora
Jeśli już handlujesz krowim łajnem, to przynajmniej porządnie je opakuj.
Bądź podejrzliwy wobec badania retrospektywnego podającego zerową śmier-
telność w danej grupie osiemdziesięciolatków. Oznacza ono tylko tyle, że nie
uwzględniono pierwszego ani ostatniego zgonu.
Rozwój procedur chirurgicznych stał się tak szybki, że bardzo krótki odstęp dzieli
etap, w którym dana technika chirurgiczna jest za mało dopracowana, by angażować się w testy w badaniu losowym, od etapu, w którym rozpowszechnia się ona
na tyle, że chirurdzy nie widzą konieczności losowego doboru chorych.
206
Nie wierz
Rozdział 77
nikomu,
Odpowiedzialność
kwestionuj
wszystko.
1Chirurg
nie powinien oddawać się pijaństwu,
rozpuście ani hazardowi, gdyż z ich powodu
może dzisiaj zapomnieć lub zaniedbać przy
swoim pacjencie coś, czego jutro już nie da się
naprawić.
Wilhelm Fabry von Hilden, 1560–1624
2Za jeden przypadek powinna zawsze odpowia-
dać wyłącznie jedna osoba. Dwie takie osoby
tworzą chirurgiczny duet, w którym – jak w duecie muzycznym – zawsze jeden może zrzucać
winę za fałsz na drugiego.
3Chirurg może do pewnego stopnia dzielić się
swymi kompetencjami z innymi, ale zawsze
samemu ponosząc główną odpowiedzialność.
Oznacza to, że jest on odpowiedzialny za pacjenta także przed operacją, nawet na długo
przed, jak i po niej, nawet długo po.
207
4Główna różnica pomiędzy odpowiedzialnością pilota i chirurga polega na
tym, że ten pierwszy sam nie uniknie bezpośrednich konsekwencji swojego
błędu lub zaniedbania.
John S. Lockwood, 1907–1950
5Życie
innych to poważna odpowiedzialność; własne – często nie. Dlatego
lepiej rozdzielać te kwestie.
Charles F.M. Saint, 1886–1973
6Chirurg, tak jak kapitan statku lub pilot samolotu, odpowiada za wszystko, co
się dzieje. Jest jedynym, którego słów nie wolno kwestionować.
7On jest sam. Bez względu na to, ile osób pochyla się nad raną, z jakim po-
dziwem dla kunsztu chirurga i z jaką zachętą dla jego wysiłku to czynią, to
jedynie on łata tę szczelinę w ciele, nurza się w tym strasznym miejscu i to on
się boi, bo zna wartość ludzkiego brzucha, wie, że ma w swej pieczy dobro
bezcenne i niezastąpione.
Richard Selzer
8
Tym, czym wszyscy się zajmują, nikt się nie zajmuje.
9
Operacja to zadanie dla jednoosobowej komisji.
208
Wszystko to
Rozdział 78
sprowadza się
OIOM
do trzech rzeczy:
przewietrzania,
perfuzji
i oddawania
Hipokrates, 460–377 p.n.e.
2Główną przyczyną szoku jest zmniejszona objętość krwi krążącej. Płyny ustrojowe trzeba pilnie
uzupełnić tym, co najlepszego ma się pod ręką.
moczu.
Matt Oliver
1W stanach ostrych zimne kończyny to zły znak.
Alfred Blalock, 1899–1964
3Brak diurezy u pacjenta z ostrą hipowolemią
to sukces nerek, a nie ich niepowodzenie.
Ronald V. Maier
4Za każdym razem, gdy się kochasz, masz – z definicji – zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej.
Arthur E. Baue
5Nasza zdolność do rozwijania terminologii me-
dycznej jest znacznie większa niż do opieki
nad pacjentami z zespołem MOF. Lek na MOF,
MODS czy SIRS jest jeden – prewencja.
Arthur E. Baue
209
6Ujawniający się podczas leczenia szpitalnego uogólniony obrzęk śródmiąższo-
wy jest dopuszczalnym, a nawet naturalnym następstwem nowoczesnych metod
reanimacji, podczas gdy pozajelitową terapię płynami należy oceniać jako to,
czym w istocie jest: niepożądanym następstwem źle prowadzonej resuscytacji.
William Lyons
7Gdy liczba azotu mocznikowego we krwi jest większa niż liczba wyrażająca
masę ciała, szanse przeżycia maleją.
Stephen J. Prevoznik
8
Im bardziej EKG przypomina EEG, tym cięższy stan serca.
9
Dodać leki jest znacznie łatwiej niż je odjąć.
10Chirurdzy to intensywiści, którzy albo biorą się do operowania, albo kontynuują naukę.
11Dysponujemy bardzo wymyślnymi metodami monitoringu, ale czy są one potrzebne? Czy potrzeba kompasu, by wrócić do domu?
12O reanimacji: jeśli nie umiałeś utrzymać pacjenta przy życiu, gdy żył, tym bardziej nie utrzymasz go przy życiu, gdy umarł.
13 Najgłupsza nerka jest mądrzejsza od najzdolniejszego lekarza.
14O krzywej dysocjacji tlenu: dobre jest wszystko, co przesuwa ją na prawo.
210
78 OIOM
15Lepsza tracheostomia niż pacjent z ładną szyją i bezdechu. Lepszy oddech
cuchnący niż żaden.
Od redaktora
16 Niedotlenienie nie tylko zatrzymuje, lecz także niszczy silnik.
 Na nasz OIOM ciągle trafiają pacjenci – ofiary chirurgicznych strusi, którzy leczą
zapalenie płuc, woląc nie dostrzegać, że chory powoli zapada na niewydolność
wielonarządową z powodu postępującego zakażenia pooperacyjnego.
U pacjentów chirurgicznych w stanie ciężkim – inaczej niż u medycznych – poprawę przynosi duża, naprawdę duża podaż płynów.
211
Rozdział 79
Specjaliści
Przeciw
specjalizacji
są wszyscy
z wyjątkiem
1Definicja specjalisty jako kogoś, kto „wie coraz
więcej na coraz węższy temat”, jest dobra i prawdziwa. Z jej prawdziwości wynika, że warunkiem
skuteczności specjalisty jest jego współdziałanie
z innymi, tak aby grupa stanowiła sumę tego,
czego on sam jest tylko cząstką.
Charles H. i Charles W. Mayo, 1865–1939
2Do moich synów: bez względu na to, jaką wybiorą specjalizację, mają pamiętać, by być lekarzami.
Harry E. Mock, 1880–?
3Specjalizacja ma wielką wartość dla chirurgii.
Nie dlatego, że każda specjalność bada bardziej intensywnie mniejszy temat, lecz dlatego, że każda z nich wnosi świeże spojrzenie,
kształtuje nową szkołę myśli chirurgicznej, która może służyć z pożytkiem całej reszcie naszej
dyscypliny.
pacjenta.
Francis D. Moore,
1913–2001
212
79 Specjaliœci
4Największy wkład, na jaki stać specjalistę: orzec, że choroba pacjenta nie należy do jego domeny.
5Dominacja jednej specjalności nie jest zdrowa ani dla służby publicznej, ani
dla równowagi nauczania. Taka dominacja to przekleństwo.
6Wszystko, czego trzeba, aby być neurochirurgiem, to wiedzieć, że mózg dzieli
się na dwie półkule, a powietrze unosi się do góry.
Saul Rosen
213
Rozdział 80
Szybkość
Szybcy
chirurdzy
nie śpieszą się.
Oszczędzają
1Lekarz może robić wszystko, co trzeba, szybko
i zarazem dokładnie, nie powinien jednak sprawiać wrażenia, że się śpieszy, ani tym bardziej,
że jest roztargniony.
2Chirurdzy, którzy niepotrzebnie ryzykują, operując na czas, z pozoru mogą się wydawać wirtuozami, ale niekoniecznie są tymi, w których
ręce sam chciałbyś trafić.
Theodor Kocher, 1841–1917
3Nie trzeba z ich strony arogancji ani brawury, po-
winni za to być przewidujący, delikatni i ostrożni,
powinni operować zawsze z największą rozwagą
i przykładnością, tak delikatnie, jak tylko potrafią.
William Stewart Halsted, 1852–1922
4Fetysz
skuteczności niszczy indywidualizm.
Niszczenie indywidualizmu to – w dalszej perspektywie – niszczenie cywilizacji. Naród goniący wyłącznie za skutecznością to naród ludzi brutalnych do granic dzikości.
czas,
nie marnując
ruchów.
214
80 Szybkość
5Obserwatorzy nie oczekują już na sali operacyjnej spektakularnych scen ani
emocji. Widowiskowe przedstawienia publiczne to dawno miniona przeszłość.
Zastąpiły je ciche, żmudne procedury, z których oglądania nikt raczej nie skorzysta, prócz samego operatora, jego asystentów i najwyżej jednego widza,
patrzącego z najbliższej odległości. Pacjent leżący na stole jest jak pasażer w
samochodzie, narażony na większe niebezpieczeństwo, gdy siedzi obok szalejącego kierowcy, który jedzie szybciej niż potrafi, nieuważnie wchodzi w
zakręty i popisuje się.
Harvey Williams Cushing, 1869–1939
6Szybkość przy operowaniu powinna być osiąganą z czasem cechą pochodną
sprawności, ale nie celem chirurga.
Russell John Howard, 1875–1942
7Trzeba unikać straty czasu, ale gdy napotyka się trudność, często bywa tak, że
czas poświęcony na ocenę sytuacji i namysł zwróci się później w postaci lepszego efektu działania.
8Każdy chirurg ma pewne właściwe dla siebie tempo pracy. Starając się je przyśpieszyć, ryzykuje obniżenie poziomu tego, co robi.
Charles F.M. Saint, 1886–1973
9W powolnym upływie dni, tygodni i całych lat długiego ludzkiego życia, gdy
wspomina się to, co minęło, i myśli o tym, co nadejdzie, trudno uświadomić
sobie, że o uratowaniu życia często decydują sekundy, a gdy zmieniają się one
w minuty, czasem bywa już za późno.
10Gdy wykonuję poważną, nietypową lub trudną operację, nigdy nie planuję już
niczego więcej na ten dzień.
215
11 Pośpiech przy operowaniu to później więcej czasu na żal i wyrzuty.
12 Szybkość osiąga się precyzją, a nie pośpiechem.
Phil Caropreso
Nita Costescu
13Aby stać się dobrym i szybkim, musisz najpierw być dobry – a z czasem nabierzesz szybkości. Jeśli będziesz naprawdę dobry, nie będziesz potrzebował być
szybki, ale jeśli będziesz szybki, a nie dość dobry, skutki będą bardzo złe. Jasne?
14 Każda operacja trwa dłużej niż chirurg zapowiada.
Tom Horan
Clifton K. Meador
15Despacio voy, porque de prisa estoy. Idę powoli dlatego, że się śpieszę.
Eric Olivero
16 Szybciej! Musimy dokończyć operację, zanim umrze.
17 Gdy się śpieszysz – zwolnij.
18 Szybkość to nic innego jak ekonomia ruchów.
Od redaktora
Jak mówią Włosi: chi va piano, va lontano. Kto wolno idzie, daleko zajdzie.
216
W szpitalu
Rozdział 81
w Wirginii:
Standard opieki
czego
potrzebujesz,
tego nie
1Jest rzeczą niebezpieczną dla chirurga operować
inaczej, niż jest to w zwyczaju przyjętym przez
innych. Słyszymy za to słowa potępienia ze strony laików i naszych kolegów lekarzy, a nawet
obelgi i groźby.
dostaniesz,
a to, co
dostaniesz, jest
gówno warte.
Z filmu: Artykuł 99
Henri de Mondeville, 1260–1320
2Procedury
chirurgicznej nie da się znormalizować, stosować przypadkowo ani bezbłędnie
przewidzieć jej efektu. Usunięcie wyrostka robaczkowego lub osuszenie ropnia miednicy nie
jest operacją identyczną u dwóch różnych pacjentów, bo żadne dwa organizmy nie są identyczne – ani fizycznie, ani psychicznie, ani pod
względem chirurgicznym.
Max Thorek, 1880–1960
3Nie ma mowy o naruszeniu praktyki, jeśli nie
istnieje ściśle ustalona praktyka. Nie można
oskarżyć chirurga o odejście od przyjętych
norm, jeżeli nie ma przyjętych norm.
James C. Mohr
217
Rozdział 82
Statystyki
Statystyka
jak bikini:
medyczne są
interesujące
1Ze statystyką jest jak z kobietą: to zwierciadło
najczystszej cnoty i prawdy. Albo jak z dziwką:
można ją wykorzystywać, jak się chce.
2Dane statystyczne, które – o ile są prawidłowo
zebrane i przedstawione – mają wielką wartość,
często bywają tylko oczkiem w głowie nudziarza.
W tabelach statystycznych pełno jest „przypadków nieuwzględnionych” i „przypadków beznadziejnych”, które mogłyby wiele powiedzieć,
gdyby je przebadać.
3Niejeden
dostawca danych statystycznych to
istny pisarz fantasta, który lepiej sprawdziłby się
jako korespondent wojenny.
4Statystyki
nie kłamią, natomiast zdarza się to
czasem tym, którzy je opracowują.
jest to, co
ukazują, ale
najważniejsze
pozostaje
ukryte.
218
82 Statystyka
5
Statystyką można dowieść wszystkiego, nawet prawdy.
6Nawet człowiek myślący na hasło „statystyka” od razu reaguje skojarzeniem
„czyli stek bzdur”.
August Bier, 1861–1949
7Osobiste dane statystyczne to zakała nauczania – zwykle są zbyt dobre, aby
być prawdziwymi, lub zbyt prawdziwe, aby być dobrymi.
8Jedyne liczby, które uznaję za statystycznie istotne, to te, które zostały anonimowo zapisane i bezstronnie przeanalizowane przez kogoś, kto nie był osobiście zainteresowany tezą.
9Jeśli twoja pierwsza próba operacji kończy się zgonem pacjenta, osiągnięcie
dobrych statystyk osobistych potrwa długo.
10Fakt, że kamień upuszczony z okna unosi się, zamiast spadać, jest statystycznie
nieistotny, ale przecież stanowi doniosłą obserwację.
Nicola Basso
11 Użycie zdrowego rozsądku nie wymaga testu chi-kwadrat.
12Statystyki medyczne to szczególna odmiana alchemii, starannie obliczona na
to, by zamieniać śmiecie w bilety lotnicze.
13 Dane potwierdzić mogą dowolną tezę, trzeba tylko obrabiać je wystarczająco długo.
219
Rozdział 83
Żołądek, dwunastnica
i przełyk
W epoce
Helicobacter
pylori wycinanie
żołądka
z powodu
1Etiologia
wrzodu: zła albo chaotyczna dieta,
ewentualnie bałagan w trzewiach.
Ambroise Paré, 1510–1590
2Zaburzenia funkcji żołądka spowodowane rakiem czasami nie dają na tyle wyraźnych oznak
jego obecności, by dało się go wykryć za życia,
i nawet najpilniejszy, najbardziej dociekliwy
obserwator bywa tu bezsilny.
Elisha Bartlett, 1804–1855
3Mózg wydziela myśli tak samo jak żołądek soki
wrzodu
trawiennego
jest jak resekcja
płuca z powodu
zapalenia płuc.
trawienne, wątroba żółć, a nerki mocz.
Karl Vogt, 1817–1895
4Każdy
lekarz wobec przypadku pękniętego
wrzodu żołądka lub jelita musi rozważyć, czy
konieczne jest otwarcie brzucha i zszycie otworu, by zapobiec możliwemu zapaleniu poprzez
dokładne oczyszczenie jamy brzusznej.
Jan Mikulicz–Radecki, 1850–1905
Asher Hirshberg
220
83 Żołądek, dwunastnica i przełyk
5
Nie ma kwasu, nie ma wrzodu.
K. Schwartz, ~1910
6Nie znam w chirurgii żadnej operacji, która przynosiłaby lepsze wyniki i pełniejsze
zadowolenie – tak pacjentowi, jak i lekarzowi – niż zespolenie żołądkowo-jelitowe, wykonane z powodu chronicznego wrzodu żołądka.
7Jeśli ktoś będzie zamierzał usunąć mi połowę zdrowego żołądka, by wyleczyć
maleńki wrzód w dwunastnicy, będę tak zmykał, że mnie nie dogoni.
8Jedyną powinnością, jaką mamy wobec tych pacjentów, jest ocalenie ich życia.
Każdą procedurę, której celem jest zrobienie czegość ponadto, można z dużą
pewnością nazwać chirurgiczną szarlatanerią. Gdy operujemy, wykonywanie
jakichkolwiek procedur mających wyleczyć pacjenta z pierwotnego wrzodu
dwunastnicy nie jest naszym zadaniem.
Roscoe R. Graham, 1890–1948
9Za dziesięć lub piętnaście lat, gdy ocenione zostaną ostateczne złe skutki wa-
gotomii, operację tę zaliczymy do tej samej kategorii co zespolenie żołądkowo-jelitowe.
Alton J. Oschner, 1896–1981
10Na temat wycinania żołądka z powodu wrzodu dwunastnicy: w operacji tej
usuwa się fragment zasadniczo zdrowego żołądka, aby leczyć chorobę zlokalizowaną za progiem – w dwunastnicy. To jakby wymontować silnik, by zlikwidować zgrzyty w skrzyni biegów.
11Oddzielmy właściwe człowiekowi pożądanie jadła od zdolności przyjmowania go i mamy dysfazję. Przerwijmy szlak od ust do brzucha i mamy alarmujący
objaw, przy którym pacjent z reguły natychmiast szuka pomocy.
P.B. Nelson
221
12Osler określał wrzód dwunastnicy jako „dolegliwość pasa cywilizacji”. Być
może stajemy się mniej cywilizowani.
Edward R. Woodward
13To interesujące, że praktycznie każda procedura operacyjna, zalecana jako
metoda leczenia krwawiących żylaków przełyku, ma mały odsetek wyleczeń.
R. Cohn
14Pęknięty wrzód: Dziura w wiadrze... Co tu robić? Łatać – nic tylko łatać!
Od redaktora
Z piosenki ludowej
Jeśli pacjent jest stary, a krew świeża i różowa, musisz postępować śmiało i zdecydowanie. Jeśli pacjent jest młody, a krew ciemna i stara, możesz odłożyć nóż
i się odprężyć.
 Wycinanie żołądka z powodu wrzodu to tworzenie następnej choroby.
Szkodzi brak umiaru – za mało lub za dużo czegokolwiek, na przykład wina,
zapewne także kwasów.
222
Będąc
Rozdział 84
chirurgiem,
Chirurdzy
trzeba być
optymistą
– inaczej
1Powinien być schludny z nawyku, gładko ogolony, mieć zawsze krótkie paznokcie. Powinien
odziewać się na biało, a spokojem swym, łagodnością i dobrocią sprawiać wrażenie przyjaciela
wszelkich stworzeń.
nie da się być
Sushruta, < VIII w. p.n.e.
chirurgiem.
2Chirurg winien mieć spostrzegawcze oko, myśl
klarowną, usposobienie zaś takie, by zawsze gotowym być do pewnego i sprawnego działania.
Karl H. Bauer,
1890–1978
Jean Yperman, 1260–1310
3Cztery są niezbędne przymioty dobrego chirur-
ga: powinien cechować się wiedzą uczoną, praktyką biegłą, umysłem twórczym oraz zdolnością
dostosowania się do sytuacji, jaką zastaje.
Guy de Chauliac, 1300–1368
4Powinieneś nosić zacne szaty, ale nie posuwając
się do próżności w stroju, tak aby pacjenci ufali
ci i czerpali z twojej obecności nadzieję, bo to
nadzieja jest tym, czego pragną najbardziej.
Hieronymus Brunschwig, 1450–1512
5
223
Nic gorszego, jak zostać posiekanym przez nędznego chirurga.
John Marston, 1575–1643
6Jest rzeczą chirurga studzenie temperamentu, wnoszenie pogody ducha oraz
umacnianie wiary w ozdrowienie.
7
hirurdzy skłonni są do zachwytu nad doskonałymi okazami stwardniałych żył,
C
zwyrodniałych stawów lub pięknymi nowymi przykładami skrzywienia kręgosłupa.
Elizabeth B. Browing, 1806–1861
8
Chirurg alkoholik to licencjonowany morderca.
Frank Hastings Hamilton, 1813–1886
9Można uczyć się bardzo wiele, lecz wciąż być strasznie nieudolnym lekarzem,
niepotrafiącym wzbudzić zaufania do swoich kompetencji.
10Chirurga oceniać można po trzech cechach: umiejętnościach, dostępności
i uprzejmości.
Paul Reznikoff, ~1896
11Tak więc miłość, radość, zapał, odwaga, nienawiść, strach, gniew, pasja – wszystkie te uczucia, o ile nie miarkuje ich rozum, mogą przybrać postać niebezpieczną. Miłość przerodzić się może w szaleństwo, radość w rozpasanie, zapał w łapczywość, a odwaga w brawurę.
Victor Horsley, 1857–1916
12Chirurg idealny jeszcze się nie urodził. Cechowałby się on zarówno wiedzą, jak
i mądrością, tyleż taktem, co biegłością, pełną ufności nadzieją i krytyczną
ostrożnością. Ręka jego, jak ręka Josepha Pancoasta, miałaby lekkość perfum
błądzących w powietrzu, oko – refleks promienia światła, serce – wielkoduszność całej ludzkości, a dusza – słodycz wód u wybrzeży Libanu.
224
84 Chirurdzy
13 Modni chirurdzy rzadko bywają wielkimi chirurgami.
14Źródłem naszych najwspanialszych sukcesów, najgorszych błędów i najbardziej
przykrych niepowodzeń jest radykalny umysł. Umysł przepełniony pogardą dla
władzy i autorytetu, któremu obcy jest umiar i nienawistne ograniczenia; przekonany o swojej racji; władający nożem, który zawsze tnie z pełnym zdecydowaniem – na dobre lub na złe. Raz święci znakomite triumfy, to znów popełnia
straszne błędy. Tworzy długie, pośpiesznie pisane teksty… Ale to jednak oni, najlepsi z radykałów, są motorem prawdziwego postępu.
15Często najcenniejszym składnikiem chirurgii jest element konserwatywny. Działa
jak hamulec przy kole. Często powstrzymuje śmiało sunący pojazd przed ważnym postępem, innym razem chroni go, nie pozwala, by beztroski pęd skończył
się upadkiem w dół szaleństwa. Pilnie poznaje przeszłość i darzy ją szacunkiem,
przywiązuje przesadną wagę do książek, nie docenia nowych metod przekazywania myśli. Do władzy odnosi się z wielkim posłuchem i uznaniem. Skłonny
jest tworzyć uczone traktaty o tytułach skomplikowanych jak w teście trzeźwości. Podziela Salomonową tezę o tym, że nic nie jest naprawdę nowe.
16Człowiek próżny to w chirurgii wielkie zagrożenie: swoje wątłe, nie w pełni
wyrobione opinie traktuje jak wyrocznie.
17Dlaczego zostaje się chirurgiem? Nieliczni – bo są tacy – robią to z przyrodzonej
wewnętrznej skłonności. Większość z czasem rozwija w sobie tę skłonność lub
natrafia na pewną sposobność lub przypadek, który sprawia, że wybierają to zajęcie. Bywa, że syn przejmuje specjalność po ojcu – jak młodszy Gross, młodszy
Pancoast czy młodszy Kocher.
18
Wolę być uznany za głupca, pytając, niż trwać w niewiedzy.
John Homans, 1877–1954
225
19Ten, kto niczym się nie martwi, nie jest wystarczająco sumienny. Nie chciałbym, aby mnie lub kogoś z moich krewnych operował człowiek zupełnie niemartwiący się o efekt.
20Czasami tchórzostwo, czasami lenistwo, innym razem egoizm chroni człowieka przed etykietką osoby drażliwej, kłótliwej i konfliktowej. To, czego się nie
robi, zawsze świadczy o tym, kim się jest lub nie jest. Trzeba wiedzieć, dlaczego ktoś czegoś nie robi, aby dojść do prawdziwych wniosków.
21Sądzę, że wielu z nas, pracujących w zawodzie od lat, widzi, ilu nawet najzręczniejszych operatorów nie jest dobrymi chirurgami.
22 Chirurg często bywa nietolerancyjny, a internista samowystarczalny.
23Medycyna w każdej społeczności znaczy tylko tyle, ile lekarze, którzy ją tworzą.
24To dobrze, jeżeli chirurg ma przedwcześnie siwe włosy i hemoroidy. Te pierwsze
nadają mu wygląd człowieka wiedzącego więcej, niż w istocie wie; te drugie
– wrażenie zatroskania, które pacjent interpretuje na swoją korzyść.
A. Benson Cannon, 1889–1950
25Kładł się przed wpół do dwunastej, nigdy nie pił więcej niż jednego drinka
dziennie i nigdy nie czytał ani nie mówił niczego, co nie przyczyniałoby się do
jego rozwoju jako Błyskotliwego Młodego Chirurga.
Sinclair Lewis, 1885–1951
26Gdybym miał zająć się morderstwami, musiałbym zacząć od chirurgów
w tym mieście, dopiero potem posuwać się dalej.
Dylan Thomas, 1914–1953
226
84 Chirurdzy
27Chirurg doskonały musi mieć rzutki umysł, myśleć aktywnie i twórczo oraz znać
swój obszar działania, czyli ciało ludzkie jako całość, a nie tylko zespół części.
Rudolph Matas, 1860–1957
28Sprawiał na mnie wrażenie… wielkiego chirurga sprzed epoki znieczulenia:
biegły we wszystkich aspektach wiedzy, jaka wówczas była znana, ufny we
własne siły, pełen spokoju i równowagi, ze skalpelem w ręce, skupiony na operacji, lecz całkowicie oderwany w swym profesjonalnym działaniu od cierpienia pacjenta, zazdrości rywali, doktryn konkurencyjnych szkół, wynalazków
znachorów oraz pierwszych efektów nowinek naukowych.
Winston S. Churchil, 1874–1965
29Byłbym w stanie uprawiać na zasadach honorowych rzemiosło lekarza i chirurga.
Reprezentuję typ osobowości charakteryzujący się dokładnością, a wręcz pedanterią. Można by nawet sądzić, że powinienem był wybrać zawód chirurga.
Winston S. Churchil, 1874–1965
30Chirurg będący sam sobie lekarzem ma przyjemność pracować w atmosferze
wzajemnego zaufania i podziwu.
31Zły chirurg to ktoś, kto przejmuje mody, a nie tradycje wielkich mistrzów, kto popada w zmanierowanie bez prawdziwie dobrych manier. Na chorobę patrzy przez
wziernik, mówi nie o pacjentach, lecz o przypadkach. Nie ma kultury, wiedzy ogólnej z zakresu podstawowych nauk, przez co brak mu szerokości spojrzenia. O operowaniu wie wszystko z wyjątkiem najważniejszego: kiedy operacji zaniechać.
32Chirurdzy są nieco zanadto skłonni traktować swoje rzemiosło jako fascynujące hobby, zamiast jako narzędzie zdolne wyświadczać niewypowiedziane
dobro lub wyrządzać ogromne zło.
33 Nie zawsze możesz być doskonały, ale zawsze możesz być miły.
Charles Wilson Moran, 1882–1977
227
34Dobry chirurg jest ortodoksyjny w swoim nauczaniu i publicznych wypowiedziach, lecz heterodoksyjny w swej wewnętrznej świadomości.
35Wielki chirurg jest z natury pokorny, wie bowiem, jak małe jest to, co zrobił,
wobec ogromu tego, co ma jeszcze do zrobienia. Nie pali się do krytyki innych, a tym, którzy jego krytykują, okazuje tolerancję.
36Są dwie grupy chirurgów: ci, którzy widzą to, w co wierzą, i ci, którzy wierzą
w to, co widzą.
Owen H. Wangensteen, 1898–1981
37Nie miał on natury ekstrawertycznej – tak częstej cechy wziętego chirurga.
Geoffrey Keynes, 1887–1982
38Każdy chirurg ma jakieś własne hobby i tak naprawdę głównie nim żyje.
39Strzeż się chirurga, który specjalizuje się w wyciąganiu człowieka z kłopotów.
40 Dobry chirurg potrafi przechytrzyć algorytm.
41 Dla ciała – hemostaza, dla duszy – spokój.
Charles M. Abernathy, 1941–1994
42Po pierwsze, stała obawa, że ktoś będzie trwonił nasz czas, dlatego zawsze staramy się sprawiać wrażenie zajętych i w pośpiechu. Po drugie, możemy się mylić,
ale nigdy nie wątpimy.
Judah Folkman
228
84 Chirurdzy
43Jestem chirurgiem w stanie spoczynku, emerytowanym od dojmującej nudy.
Ravindra Padmanabhan, 1950–2001
44Zmienili swoich krawców na lepszych i modniejszych – tych, u których ubierają się chirurdzy, gwiazdy sportu i gangsterzy.
Saul Bellow
45 Wycinki, które pobierał, były zawsze cięższe niż pozostała część pacjenta.
46Wezwij mnie, gdy zabraknie ci krwi i morfiny.
Jim Howell
Ario Hermreck
47 Nigdy więcej mea culpa. Mea culpa to wytrych z katolickiej mszy.
48 Nie idź do chirurga, któremu uschły rośliny w gabinecie.
Creighton Hardin
Joseph Alberton
49A skoro mowa o chirurgach – jak odróżnić Boga od chirurga? Bóg wie, że nie
jest chirurgiem…
Iain Thirsk
50Nadal mam głębokie przekonanie, że dobrzy chirurdzy to ostatni bastion dobrej medycyny.
51 Chirurdzy są jak piloci myśliwca zawodu medycznego.
Mark Rogers
Howard McCollister
52On jest jak chirurg, który ma już dość krwi. Woli zostawiać operowanie innym.
John Le Carre
229
53Nowoczesny chirurg nigdy nie wróci do roli technicznego, brutalnego wykonawcy, uznawanego za mechanicznego egzekutora zawodu medycznego. A jednak
ten techniczny wykonawca musi gdzieś w chirurgu pozostać, jeżeli ma on dalej
wypełniać swoją zasadniczą rolę.
Seymour I. Schwartz
54 N
ikt nie wymyślił jeszcze dobrego sposobu oceniania chirurgów, nie ze względu na ich umiejętności (bo to bardzo łatwe), lecz na styl ich pracy. Tylko anestezjolog jest w stanie określić, kto jest delikatnym chirurgiem, a kto rzeźnikiem.
A może – jak powiada mój przyjaciel Hiram C. Polk Jr – prawdą jest to, że chirurdzy
odnotowujący bardzo mały odsetek zakażeń miejsca operacyjnego zawdzięczają
to selektywnej pamięci.
Allan Pollock
55Rada dla chirurga: skromność to droga wiodąca prosto w zapomnienie.
Jurij Władimirowicz Płotnicow
56Jeśli nie pije czystego spirytusu, nie sypia z pielęgniarką operacyjną i nie sika
do umywalki, to co z niego za chirurg?
Jurij Władimirowicz Płotnicow
57Niemal w każdym szpitalu wśród chirurgów jest stała galeria typowych postaci: Primadonna, Stary Konserwatysta, Partacz, Bufon, Młody Przejęty oraz Pan Wzorowy.
Joan Cassell
58Chirurg potrzebuje natychmiastowego, pozytywnego oddźwięku. Czysto intelektualny, bezstronny stosunek do problemu samego w sobie to rzadkość.
Można powiedzieć, że lekarzami zostają ludzie, którzy lubią być podziwiani,
a chirurgami – ludzie, którym podziw jest absolutnie niezbędny. Sprawienie
cudu przy operacji może być równie ważne dla poczucia własnej wartości
chirurga jak dla samopoczucia pacjenta.
Joan Cassell
59Gdyby zapytać chirurga o trzech największych chirurgów, miałby trudność
z wymienieniem dwóch pozostałych.
230
84 Chirurdzy
60Chirurg to taki lekarz, który nie może się doczekać wejścia na salę operacyjną,
a gdy już tam jest, myśli tylko o tym, by z niej wyjść.
Jonathan R. Hiatt
61Egoistyczny chirurg jest jak małpa – im wyżej się wspina, tym bardziej widać
jego mało eleganckie strony.
62 Najlepszym chirurgiem jest ten, kto sam został dobrze pokrojony.
63 Chirurdzy to operujący interniści.
64Chirurg śmiały i odważny to taki, który nie rozumie, że całe ryzyko ponosi pacjent.
65 Niecierpliwi chirurdzy tracą pacjentów.
66Gdy widzisz, że dwóch chirurgów się śmieje, wiesz, że ktoś jest w opałach.
67Kliniczne ego to zabójca pacjentów. Musisz wiedzieć, kiedy się wstrzymać
i wezwać posiłki.
68Strzeż się kolegów bez poczucia humoru, to zawsze osoby ograniczone, tylko
czekające, by obwinić cię za swój błąd.
69 Nigdy nie jest się prorokiem we własnym mieście.
70Chirurdzy i żołnierze widzą się nawzajem w samej bieliźnie – tym właśnie
różnią się od internistów.
71Cień podejrzliwości to jeszcze nic złego, ale nie jest tak, że każdy stara się
zabić twojego pacjenta.
231
72 Nie ma lepszego chirurga niż ten z wieloma bliznami.
73Dwie trzecie chirurgii to umiejętności, jedna trzecia to zaufanie do siebie.
74Swoją pracę możesz traktować poważnie, ale siebie – niezupełnie.
75Chirurgowi łatwo jest stać się zarozumiałym,
ale trudniej zarozumiałym pozostać.
76 Wielki chirurg – wielki cmentarz.
77Im są więksi, tym większy
hałas, gdy upadają.
78Chirurgia jest sportem
kontaktowym.
79Operowanie to bardzo
nałogowe zajęcie.
To dobrze, jeżeli chirurg ma przedwcześnie siwe włosy i hemoroidy.
Od redaktora
Wybór chirurga jest jak wybieranie samochodu: każdy zawiezie cię do celu, ale
w razie wypadku Volvo lub Mercedes zwiększą twoje szanse przeżycia.
Interniści noszą na szyi stetoskopy, chirurdzy nie. Dlaczego? Chirurdzy nie potrzebują kolejnego długiego i ciężkiego przedmiotu do umacniania swojego ego;
wystarcza im jeden.
232
Z chirurgią
Rozdział 85
jak z seksem:
Chirurgia i miłość
nie skarż się,
że masz za dużo
operacji,
bo przyjdzie
czas, że będzie
ich za mało.
1Chirurdzy
i anatomowie nie widują w życiu
pięknych kobiet, lecz upiorne rusztowania z kości noszących łacińskie nazwy, wiązki nerwów
oraz sploty mięśni i tkanek, w które wgryzione
są choroby.
Mark Twain, 1835–1910
2Zanim
człowiek osiągnie prawdziwy sukces
w chirurgii, jest już w mocno średnim wieku i – jak
kobieta w stroju kąpielowym – tu i ówdzie jeszcze
mu trochê brakuje, ale brakuje niezbyt długo.
3Tak jak nie ma wielkich jednorękich kochanków,
tak nie ma wielkich jednorękich chirurgów.
Howard McCollister
4W chirurgii jak w miłości: nigdy nie mów nigdy
ani nigdy nie mów zawsze.
Jorge Bezama
5Instrumentariuszka to druga żona chirurga.
Wiaczesław („Sława”) Ryndin
233
6W chirurgii jak w miłości: zbytnie skupianie się na technice często prowadzi
do impotencji.
7Z chirurgią jak z seksem: trzeba dużo obnażyć i postępować delikatnie.
8
9Nie mieć właściwego narzędzia w odpowiedniej chwili, to jak nie mieć pre-
Działanie w ciemnej dziurze ma swoje uroki, ale nie w chirurgii.
zerwatywy: jeśli nie ma pod ręką, bez sensu jest szukać, bo nawet jeśli się
znajdzie, to wtedy już i tak się nie przyda.
Chirurdzy i anatomowie nie widują w życiu pięknych
kobiet, lecz upiorne rusztowania z kości…
234
Nerw krtaniowy
Rozdział 86
wsteczny
Tarczyca
przy resekcji
tarczycy: jak nie
zobaczysz, to nie
znajdziesz.
Bernard Cristalli
1Codziennie, od rana do wieczora, podciąga się
sączki na zewnątrz, aż wreszcie tkanka zostaje
przecięta. Gdy jakaś część wola wówczas pozostaje, posyp ją proszkiem.
Roland z Parmy, ~1170
2Widziałem ostatnio trzy przypadki silnej i długotrwałej palpitacji u kobiet dotkniętych tą
samą przypadłością, to jest powiększeniem tarczycy. Charakterystyczny wygląd ich oczu: tak
znaczne powiększenie gałek ocznych, że gdy
pacjentka spała lub starała się zamknąć oczy,
powieki nie mogły się domknąć.
Robert J. Graves, 1796–1853
235
3Wystarczy chwila zastanowienia, by żaden rozsądny lekarz nie brał się do wy-
cinania wola tarczycy. Gdyby jakiś chirurg był tak śmiały, uparty i lekkomyślny,
by podjąć taką próbę, nie zazdroszczę mu wrażeń, jakie czekają go przy tej
operacji lub po jej zakończeniu, o ile będzie miał szczęście dobrnąć do końca.
Na każdym kroku mnożyć się będą trudności, każdy ruch noża wyzwalać będzie strumień krwi i śmiałek ten będzie mógł mówić o wielkim szczęściu, jeśli
jego ofiara pożyje tyle, by pozwolić mu dokończyć tę obrzydliwą rzeź.
Samuel Gross, 1805–1884
4Całkowite wycięcie tarczycy z powodu wola uznać można – być może bar-
dziej niż jakąkolwiek inną operację – za najwyższy triumf sztuki chirurgicznej.
Pomysł ten liczy sobie już ponad 1000 lat, ale dziś nareszcie zrealizować go
potrafi, bez większego zagrożenia, każdy kompetentny operator.
William Stewart Halsted, 1852–1922
236
Przy tej
Rozdział 87
operacji nie
Tracheostomia
ma problemu
krwawienia,
gdyż przecina-
niu skóry
towarzyszy
1Rozcinamy…
otwieramy część tchawicy poniżej jej szczytu, w okolicach trzeciego lub
czwartego pierścienia. Jest to miejsce dogodne, bo wolne od ciała, a naczynia są oddalone od części przecinanej. O otwarciu tchawicy
świadczy strumień powietrza, przedostającego
się przez cięcie ze świszczącym dźwiękiem,
a także bezgłos.
minimalny
Paweł z Eginy, 625–690
upływ krwi,
2Wśród lekarzy wielu jest przeciwników tej ope-
racji – albo uznają ją za niebezpieczną, albo
za nieludzką. Są oni jednak w wielkim błędzie:
od tej niewielkiej rany zadanej tchawicy daleka
jest droga do zabicia pacjenta.
a przy cięciu
tchawicy nie
ma jej wcale.
Hieronymus
Fabricius
ab Aquapendente,
1533–1620
Lorentz Heister, 1683–1758
237
Rozdział 88
Nawet
Urazy
życiowe
parametry
martwego mogą
1Rana głowy nigdy nie jest tak lekka, by ją lekceważyć, ale nigdy tak ciężka, by tracić nadzieję.
William M. Bowling
2Lekarze
działać muszą nie tylko w miastach,
w polu i na pustyni, lecz także na statkach na
morzu, bo i tam czasem niespodzianie zdarzają
się wypadki.
3Rannych powinien on traktować ze szczególną
troską, jak gdyby chodziło o jego własne ciało.
Hans von Gersdorff, 1480–1540
4Jest absolutnie konieczne, aby chirurg sam znalazł i obejrzał ranę uprzednio opatrzoną przez
kogoś innego, albowiem musi on ocenić jej rodzaj i rozległość.
być stabilne.
Augustine Belloste, 1645–1730
238
88 Urazy
5
Rany stawów zawsze są niebezpieczne.
John Ranby, 1703–1773
6Ranę postrzałową trudno jest od razu właściwie ocenić, bo najczęściej nie
wiadomo, jakie części ciała zostały zniszczone. Okazuje się to dopiero wtedy,
gdy obumierają i się oddzielają – jednak wówczas sytuacja jest już znacznie
poważniejsza, niż się z początku wydawało.
7O przetoce z uszkodzonej jamy otrzewnowej: ten nowy objaw, choć na ogół
bywa bardzo nieprzyjemny, nie będzie zbyt niebezpieczny, a to dlatego, że gdy
dostrzega się przetokę, zagrożenia już nie ma.
8Zawsze zaczynamy od najpoważniej rannych, nie kierując się rangą ani stopniem wojskowym.
Jean Larrey, 1766–1842
9Najlepszym państwem jest państwo mające najmniej chorób, przepisów prawnych i przestępstw.
Karol Marks, 1796–1877
10Laparotomia zwiadowcza jest, naszym zdaniem, najszybszą i najbezpieczniejszą metodą postawienia prawdziwej diagnozy. W stanach nagłych potrzeba
zdecydowanych działań.
Albert Miles, ~1893
11Jakże bogate było nasze doświadczenie nabyte na polach bitewnych… Iluż
dobrych chirurgów wyrosło na żyznej, obfitej krwi żołnierskiej!
Thomas Clifford Allbutt, 1836–1925
12 Najłatwiej byłoby unieruchomić ich tak, jak leżą.
Anthony A. Bowlby, 1855–1929
239
13Zawsze w pierwszej kolejności zająć się trzeba szokiem wywołanym poważnymi ranami i krwawieniem.
William W. Keen, 1837–1932
14Wydaje się, że chirurgia wojenna to dziedzina, która zawsze pozostanie aktualna i że będzie się ona przyczyniać do postępu w równie wielkim stopniu, jak
sama wojna.
Harvey Graham, ~1939
15Nieumiejętne zastosowanie opaski uciskowej na froncie powoduje więcej straconych kończyn i żywotów ludzkich niż udaje się uratować dzięki prawidłowemu jej użyciu.
Douglas Jolly, ~1939
16Byłoby nader pożądane, aby ci, którzy uprawiają chirurgię wojenną, cechowali
się elastycznością poglądów i umieli porzucać te metody, które okazują się
nieskuteczne, na korzyść innych, choćby z pozoru rewolucyjnych, a nawet nie
wolnych od pewnych zagrożeń.
H.H. Sampson, ~1940
17Wątpliwości co do stanu rany powinny raczej skłaniać do pesymizmu niż do
bezpodstawnego optymizmu.
18Proste zamknięcie rany jelita grubego, nawet jeśli jest mała, nie daje żadnej
gwarancji.
19Łańcuch jest tylko tak mocny, jak jego najsłabsze ogniwo. Niewątpliwie, najsłabszym ogniwem u ciężko rannych w czasie ostatniej wojny światowej były nerki.
Edward D. Churchil, 1895–1972
240
88 Urazy
20Z każdą kolejną wojną obserwowałem, jak chirurdzy popełniają te same błędy, których ja nauczyłem się wystrzegać już w 1941 r. Cóż za marnotrawstwo
młodych żywotów!
Karl Schein, 1911–1974
21Śmierć i podatki to dwie najczęściej wymieniane nieuniknione rzeczy w życiu.
Uraz dowolnego rodzaju słusznie uznać można za trzecią.
Alexander J. Walt, 1923–1996
22 Operacja to powodowanie kontrolowanego urazu pod narkozą.
Dag Sørlie
23Chaos panujący po każdym nagłym wypadku jest funkcją kwadratu liczby osób
znajdujących się w pobliżu.
Clement A. Hiebert
24Prawdziwą tragedią w nagłych urazach jest niezdolność szybkiego rozpoznania i leczenia ran zagrażających życiu, a nie nieumiejętność leczenia ciężkich
i skomplikowanych urazów.
25 Uraz to zakończenie nerwowe agresji.
F. William Blaisdell
Claude H. Organ
26 Jeśli ma więcej tatuaży niż zębów, wyjdzie z tego.
27Jeden zespół parametrów życiowych nie jest „hemodynamicznie stabilny”.
28 Za życie, które ratujesz, możesz zapłacić własnym.
241
Rozdział 89
Prawda
Nowa prawda
triumfuje
nie poprzez
przekonanie jej
1Zasadą, metodą i celem dociekań jest ustalenie
prawdy, pomimo tego, że prawda może się okazać sprzeczna z naszymi realiami społecznymi,
etycznymi i publicznymi.
2Lekarz powinien zawsze mówić prawdę. Nie
powinien jej ukrywać, albowiem pacjent ma
prawo ją znać.
Jan Mikulicz–Radecki, 1850–1905
3Drugą najlepszą rzeczą, jaką człowiek może
zrobić – zaraz po głoszeniu prawdy – jest publiczne przyznanie się do błędu.
Joseph Lister, 1827–1912
4Wielu usiłowało wzbogacać i zdobić prawdę,
obracając jasność w zawiłość i komplikując to,
co proste. Z tego właśnie wywodzi się ogromna liczba zupełnie zbędnych dodatków do prostych metod chirurgicznych. Są one tak liczne
i powikłane, że mało kto zna je wszystkie, a nikt
nie rozumie ich prawidłowo.
przeciwników,
lecz dlatego,
że w końcu
wymrą.
Max Planck,
1858–1947
242
89 Prawda
5Gdzie leży prawda? Nie w liczbach, bo mała seria, starannie obserwowana
i zapisywana przez krytycznie rozumującego specjalistę, może znaczyć więcej
niż kilkaset przypadków dostarczonych przez cały zespół i przeanalizowanych
na suwaku logarytmicznym. Nie w magii nazwiska, gdyż prawda może leżeć
raczej w tym, co wnosi swą praktyką lekarz małomiasteczkowy lub co ktoś
napisał przepraszającym tonem w mało poczytnym piśmie, a nie w wykładach
profesora-milionera, przepisywanych przez tlenione sekretarki w jego lśniących chromem laboratoriach.
6Gdybyż tylko uznane władze rozumiały, że wiele przyjętych dziś prawd jutro
okaże się fałszem, że złote maksymy lepiej czują się wyryte w piasku niż w
kamieniu, a myśl niepewnie błądząca dzisiaj przyczynia się do kształtowania
nowych znaczeń i przekonań przyszłości.
Seymour I. Schwartz
7
Łatwiej dawać złudną nadzieję niż mówić gorzką prawdę.
Mark Pleatman
8Podstawowe pojęcia każdej konferencji na tematy chorobowości i śmiertelności
Od redaktora
to: Zarzut, Oskarżenie, Krytyka, Obrona siebie i Ucieczka przed prawdą.
 Nasi chorzy to bardzo trudne przypadki. Wszystko szybko się zmienia... Ale w tle,
za całym tym chaosem, zawsze jest wieczna prawda, którą można i należy odkrywać i ogłaszać.
243
Rozdział 90
Cykl chirurgicz-
O tym, co niekonieczne
cięcie wyrostka,
ny u kobiet: wy-
podwieszenie
1Dziś można żywić obawę, że chirurg odczuwa
prawej nerki,
Henry Maudsley, 1835–1918
usunięcie pę-
2Martin bez obaw zgłaszał się do każdej operacji
czasem pokusę, by zastępować naturę, zamiast
ją wspomagać.
głowy lub szyi, co do której miał zupełną pewność, że jest niezbędna. Natomiast nigdy nie
zgodził się z polityką kliniki, nakazującą z miejsca i bez wahania wycinać każdą część ciała,
bez której pacjent od biedy może się obyć.
Sinclair Lewis, 1885–1951
3Tak
zwany chirurg, praktykujący głównie dla
pieniędzy, zalecający operację bez wykonania
wystarczających badań, usuwający bez wskazań
zdrowy organ i uznający prawie każdy przypadek za pilny, nie ma żadnych problemów, ale
również żadnej moralności.
Edwin P. Lehman, 1888–1954
cherzyka żółciowego, zespolenie
żołądkowo-jelitowe, całkowite
usunięcie macicy wraz z przydatkami.
William Osler,
1849–1919
244
90 O tym, co niekonieczne
4Drogą do najmniejszej śmiertelności i najrzadszych powikłań jest usuwanie
zdrowych tkanek.
Gdy za jedyne narzędzie masz młot, cały
świat wydaje ci się gwoździem.
Od redaktora
Prawdziwi chirurdzy robią wyłącznie to, co niezbędne. Tylko kanalie umacniają
swoje walące się ego arsenałem niepotrzebnych działań: jeszcze jedna tomografia, kolejna konsultacja, kolejne badanie krwi, jeszcze tydzień na antybiotykach, jeszcze płukanie 20 litrami, jeszcze dwie jednostki transfuzji, upuszczenie
litra krwi i jeszcze dwa dreny.
245
Rozdział 91
Naczynia
Nie pokładaj
całego zaufania
w grafcie,
ale dokładnie
1Są dwa rodzaje tętniaków. W przypadku pierwszego na tętnicy tworzy się miejscowa rozstrzeñ;
w przypadku drugiego dochodzi do pęknięcia
tętnicy. Tętniaki spowodowane przez rozstrzeń są
dłuższe, przez pęknięcie – bardziej zaokrąglone.
Antyllus, II w. n.e.
2Operowanie każdego rodzaju tętniaka jest niebezpieczne, ale odmowa zajęcia się tętniakiem
to czyn nierozsądny.
Antyllus, II w. n.e.
3W przypadku wrzodu żylnego nie należy czekać, szczególnie jeśli znajduje się on na nodze.
zbadaj warunki
podłoża,
na które go
wszczepiasz.
One też bywają
decydujące.
Celsus, 25 p.n.e. – 50 n.e.
Henry Haimovici
4Jeśli
grot utkwił w ciele, uszkadzając któreś
z większych naczyń, na przykład żyłę szyjną
wewnętrzną lub tętnicę szyjną, albo dużą tętnicę w okolicy pachy lub krocza, i jeżeli jego
wyjęcie groziłoby wielkim krwotokiem, naczynia te trzeba najpierw z obu stron zabezpieczyć
szwami, a dopiero potem wyciągać ciało obce.
246
91 Naczynia
5Żyły, które z powodu zgrubienia osłonek u ludzi starych ograniczają przepływ
krwi, przez brak odżywienia niszczą ich życie bez żadnej gorączki, osłabiając
ich stopniowo i prowadząc do powolnej śmierci.
Leonardo da Vinci, 1452–1519
6
Tętniak jest to rozstrzeń tętnicy pełna żywej krwi.
7
Człowiek jest tak stary jak jego tętnice.
Jean Fernel, 1506–1558
Thomas Sydenham, 1624–1689
8Żyła rozszerza się lub tworzy żylaki, przez co ulega pulsacyjnym wibracjom wywołanym przez strumień z tętnic. Towarzyszy temu świszczący odgłos zgodny
z pulsem, kojarzący się z długim artykułowaniem głoski „r” szeptem.
William Hunter, 1718–1783
9Nie wolno mylić linii przebarwienia w przypadku zgorzeli z linią demarkacji.
Pierwsza poszerza się, druga na ogół pozostaje niezmienna.
Augustus Charles Bernays, 1854–1907
10 Żylaki są skutkiem nieprawidłowego doboru dziadków.
11Do Guya przyjęty został tragarz z wielkim tętniakiem tętnicy biodrowej wspólnej.
Następnego dnia tętniak pękł. Astley Cooper ujrzał pacjenta niedługo później: człowiek ten powoli umierał. Jego szanse przeżycia były jak jeden do miliona. Ratunek
wydawał się możliwy pod warunkiem, że chirurg odważyłby się operować natychmiast. Ale operacja w tej sytuacji była prawie równoznaczna z morderstwem,
z kolei zaniechanie równało się pozbawieniu pacjenta ostatniej nadziei na choćby
kilkugodzinne przedłużenie życia. Chirurg zwrócił się do zgromadzonych wokół
siebie studentów: „Moi panowie, zamierzam dać mu tę jedyną nadzieję na ocalenie życia”. Operacja trwała zaledwie kilka minut. Tętnicę zszyto tuż nad tętniakiem.
W trzy godziny później pacjent czuł się zupełnie nieźle. Nazajutrz rano uśmiechnięty siadał na łóżku… jednak po południu umarł.
247
12Chirurgia naczyniowa to dziedzina szczególna, w zasadzie jest to remontowanie ruin.
Cid dos Santos
13Nie będziesz dobrze spał w noc poprzedzającą operację poważnego tętniaka
tętnicy brzusznej ani w noc po operacji założenia dystalnych by-passów.
Angus McIver
14Niektóre tętnice są położone powierzchownie i łatwo dostępne, inne ukryte i zasłonięte. Jedne są miękkie, elastyczne i ustępujące, inne twarde, sztywne i niepoddające się. Tętniak to bestia – wielka, groźna, niepokojąca. Pęcznieje z każdym
uderzeniem serca, pulsuje w ślepej agresji. Chwyć ją za gardło, otwórz szybko,
ukazując jej wnętrzności, gruz życia. Tętnica szyjna jest pełna wdzięku, spokojna
i opanowana, pełna tajemnicy. Obchodź się z nią delikatnie.
15Zaczyna się zawsze od fem-pop, ale kończy na fem-chop.
Bruce J. Brener
Sai Sajja
16Ból brzucha i niskie ciśnienie krwi równa się pęknięty tętniak tętnicy brzusznej,
o ile nie okaże się, że jest inaczej.
17Zawsze lepiej obejrzeć tętnicę od zewnątrz, zanim zobaczysz ją od środka.
18 Skurcz tętnicy oznacza, że przełyka ona skrzep.
19Pierwsza i druga reguła chirurgii naczyniowej: kontrola proksymalnego i dystalnego odcinka naczynia.
20Embolektomię przy użyciu balonika stosuj tak jak papier toaletowy: przesuwaj
tak długo, aż nic się nie przyklei.
248
91 Naczynia
21 Nie sprawisz, by wyczuwalny puls stał się bardziej wyczuwalny.
22Chirurg macho: „jedynym naczyniem, z którym nie poradzę sobie elektrokoagulacją Bovie’ego, jest aorta”.
23Lepiej jest pozostawić tętnicę nieprzeszczepioną, niż musieć wykonać jej
endarterektomię.
24 Miażdżyca tętnic jest jak rak naczyń.
Od redaktora
25W zgorzeli starczej nie lekceważ jedynego przydatnego leku – opium; podaj je,
gdy czekasz na właściwą porę, by wykonać wysoką amputację.
Najważniejsze w chirurgii naczyniowej to znać położenie zmiany, liczbę zmienionych segmentów, dopływ, odpływ i stan ogólny pacjenta.
Aby siedzieć na wózku inwalidzkim lub leżeć w łóżku, pacjent nie potrzebuje
funkcjonującego graftu; do tego wystarczy kikut pooperacyjny.
Gdy zapytasz chirurga naczyniowego o uzasadnienie operacji, przytoczy jedną
z następujących odpowiedzi: „staraliśmy się uratować mu nogę”, „odczuwał ból spoczynkowy”, „miał bolesnego tętniaka”, „miała przemijające ataki niedokrwienne”,
zawsze dodając do tego: „i rodzina nalegała, abyśmy zrobili, co tylko możliwe”.
Świeża rana po nieudanym założeniu naczyniowego przeszczepu omijającego
nie jest przesłanką do amputacji.
Operacje pękniętych tętniaków tętnicy brzusznej są zazwyczaj początkiem końca, choć koniec następuje w okresie pooperacyjnym.
Reanimacją przypadku pękniętego tętniaka tętnicy brzusznej jest klamra na
aorcie założona nad tętniakiem.
249
Rozdział 92
Mam nadzieję,
VIP
jest republika-
że mój chirurg
ninem.
1Usunięcie zakażonej torbieli łojowej na skórze
głowy króla Jerzego IV: gdy zabieg dobiegł końca, król zapytał: „Jak nazywa się ten guz?”. Odparłem: „Tłuszczak, Wasza Wysokość”. A król na
to: „Mam nadzieję, że tłuszczak już tu zostanie
i nie będzie mnie więcej nękał”.
2Do króla Edwarda VII, gdy chciał przełożyć na
później swoją operację zapalenia wyrostka robaczkowego: „Ale później Wasza Wysokość
pójdzie na stół jako nieboszczyk”.
Frederick Treves, 1853–1923
3O
operacji prezydenta Eisenhowera z powodu
choroby Crohna: krytyka tej procedury była tym
ostrzejsza, im większa odległość krytykujących
od sali operacyjnej i samego pacjenta.
Leonard Heaton, 1902–1983
Ronald Reagan
250
Skóra jest
Rozdział 93
najlepszym
Rany
opatrunkiem.
Joseph Lister,
1827–1912
1Jeden doświadczony w leczeniu ran lekarz wart
jest więcej niż stu wojowników.
Homer, ok. 1050–850 p.n.e.
2Żadnych ran nie należy zwilżać niczym innym
jak tylko winem, chyba że chodzi o rany stawów. A to dlatego, że suchość bliższa jest kondycji zdrowia, a wilgoć bardziej spokrewniona
z chorobą.
3Zaprawdę, nade wszystko inne rana musi zostać
oczyszczona.
Teodoryk, 1205–1296
4Nie jest bowiem konieczne – jak głoszą wszyscy
nowocześni lekarze – dopuszczanie, aby w ranie tworzyła się ropa. Praktyka taka jest niezgodna z naturą, hamuje jej siły, przedłuża chorobę
i przeszkadza zlepianiu i gojeniu się rany.
Teodoryk, 1205–1296
251
5Inni zwilżają gazę wodą lub octem. Ja zawsze do opatrunku używam krwi
z rany i jeszcze nigdy nie zawiodłem się na tej metodzie.
Jean Yperman, 1260–1310
6Chirurg opatrujący ranę: powinien zawsze zwracać baczną uwagę na części
ciała i ich funkcjonowanie oraz na naczynia krwionośne, tak aby móc ciąć, przyżegać środkami żrącymi lub wypalać narzędziem z żelaza albo złota bez uszkadzania członków.
Hans von Gersdorff, 1480–1540
7Postępując
z ranami, należy dbać o to, by były tak czyste, jak to możliwe,
i aby jak najmniej im przeszkadzać – dać im jak najwięcej spokoju. Jeśli się da,
nie dopuszczać powietrza, niech się goi pod strupem, a rannego żywić tak dobrze, jak kobietę po połogu.
Felix Wurtz, 1518–1574
8
Ja go opatrzyłem, Bóg go wyleczył.
9
Jeśli chcesz wyleczyć ranę, najpierw ją zbadaj.
Ambroise Paré, 1510–1590
Francis Bacon, 1561–1626
10A jednak ileż to niezawodnych balsamów i cudownych specyfików znał i nadal zna świat, a przy tym stosują je nie tylko szarlatani i znachorzy, lecz także
wielu tych, którzy z racji swej uczoności i wiedzy przyrodniczej nie powinni ulegać modom ani ignorować zadziwiającej zdolności natury do gojenia
wszelkich urazów.
John Jones, 1729–1791
11Żadnej, nawet najmniejszej rany nie należy powiększać, chyba że trzeba to
uczynić, przygotowując miejsce do gojenia. Rany nie otwiera się dlatego, że
jest raną, lecz dlatego, że konieczne jest zrobienie czegoś w celu jej leczenia,
czego nie da się osiągnąć inaczej, jak tylko poprzez jej powiększenie.
252
93 Rany
12Doświadczenia kliniczne wykazały wielką przydatność materiałów chłonnych.
Wysięki są przez nie wchłaniane tak szybko, że rana stale pozostaje czysta,
a jej okolice suche.
Jospeh S. Gamgee, 1828–1886
13Drażnienia rany nawilżaniem antyseptycznym i płukaniem można już dziś unikać, zostawiając naturze pełną swobodę doboru najlepszych metod naprawy.
Joseph Lister, 1827–1912
14 Najlepsze środki odkażające to mydło, woda i zdrowy rozsądek.
15Poważne zakażenia rany są jedynie skutkiem znacznego zniszczenia tkanek
przez pocisk. Gdyby chirurg mógł usunąć te martwe tkanki, pewien jestem, że
zakażenia przestałyby być poważnym problemem.
Alexander Fleming, 1881–1955
16Wielką słabością chirurga plastycznego jest niezdolność do usunięcia blizny
bez pozostawienia następnej.
Harold Gillies, 1882–1960 & Ralph D. Millard Jr
17W razie wątpliwości, jakiego środka odkażającego użyć, spróbuj wody i mydła.
Martin H. Fischer, 1879–1962
18Jeden z nich, z otwartym złamaniem nogi, zmarł następnego dnia – znak, że rany
odnoszone na obficie nawożonych krwią polach północnej Francji i Flandrii zwykle bywają śmiertelne.
19Wkrótce poznaliśmy różnice pomiędzy ranami odnoszonymi na czystych łąkach
Afryki Południowej a tymi zakażonymi europejskim błotem. Czyhające w ziemi beztlenowce wywoływały zgorzel gazową – jedną z najczęstszych przyczyn
śmierci wśród tych, których do szpitala w bazie dowieziono jeszcze żywych.
253
20Prawdopodobieństwo zakażenia rany zależy od tego, ile czasu upływa do założenia ostatniego szwu.
21Opatrunki na nieosuszonych ranach służą wyłącznie ich ukryciu, przeszkadzają w ocenie i sprzyjają zapaleniu skóry od przylepca.
22Chirurg nie powinien nosić długiego krawata, który niepokojąco zwisa tuż nad
nacięciem lub raną i grozi unurzaniem się w niej, gdy lekarz pochyla się nad
pacjentem.
Od redaktora
23 Rana to okno do ciała.
O losie rany chirurgicznej przesądza operacja: po jej zakończeniu nic już nie da
się zrobić, by poprawić jej stan.
254
Wszystko zostało
Rozdział 94
napisane,
Pisma i publikacje
tylko nie
wszystko zostało
przeczytane.
Bernard Cristalli
1Nawet
publikacja poglądów niesie za sobą
rozmaite korzyści, bo chociaż formułując je,
podatni jesteśmy na błędy, to ich ogłoszenie,
skłaniając innych do przemyśleń, krytyki i wytknięcia braków w naszej wiedzy, nie może
działać inaczej, jak tylko z pożytkiem dla rozwoju naszej nauki.
John Abernethy, 1764–1831
2Najbardziej satysfakcjonującą oznaką szybkiego
postępu, jaki dokonuje się w naszych czasach,
jest to, że nawet najlepsze podręczniki tak szybko się starzeją.
3Poznaj nie tylko sztukę uczenia, lecz także pisania.
4Nigdy nie używam długiego słowa tam, gdzie
słowo krótkie sięgnie celu. Wiem, że są w naszym kraju profesorowie, którzy aplikują ligatury, podczas gdy inni podwiązują żyłę i równie
skutecznie tamują krwawienie.
Oliver Wendell Holmes, 1809–1894
255
5W literaturze medycznej są nieprzebrane pokłady bezużytecznego materiału
– co najmniej dziewięć dziesiątych tego, co się pisze, w ciągu 10 lat od daty
publikacji traci wszelką wartość i przestaje być interesujące, a o wielu pozycjach można to powiedzieć już w chwili, gdy się ukazują.
John Shaw Billings, 1838–1913
6Zawsze zauważaj i zapisuj to, co niezwyczajne. Przechowuj i porównuj te
obserwacje. Ogłaszaj, na przykład w postaci krótkich komunikatów, wszystko
to, co nowe lub zaskakujące.
7Niektórzy zdobywają rozgłos dzięki temu, że używają słowa poważniej brzmią-
cego zamiast krótszego, ale w wielu wypadkach po synonim sięgamy dlatego,
że nie pamiętamy pisowni słowa, którego chcemy użyć.
8Napisać artykuł dowolnego typu to, w pewnym sensie, odsłonić się. Stąd nawet
artykuł medyczny ma w sobie, do pewnego stopnia, coś z autobiografii.
9Autor podręcznika powinien mieć żywą wyobraźnię i rozumieć, jak działa
umysł dziecka.
10Z roku na rok mniej jest referatów zasługujących na uwagę dlatego, że podpisane są nazwiskiem słynnej jednostki. Dziś już pod co drugim artykułem w fachowej prasie medycznej widnieje cała lista autorów, długa jak napisy filmowe.
W dodatku nazwiska te nic nikomu nie mówią; jakąś informacją pozostają tylko
dopiski „z tej kliniki” lub „z tamtego instytutu”.
256
94 Pisma i publikacje
11 Jedną z cech, którymi młody członek personelu często wyróżnia się w gronie kolegów, jest umiejętność faktycznego ukończenia i oddania napisanej pracy. Albowiem wielu ma ciekawe pomysły, poglądy, wielu jest pilnych, śledzi problemy
w książkach, ale tylko wyjątkowo zdarza się taki, którego stać dodatkowo na ten
ostatni przejaw energii: potrafi jeszcze spisać to wszystko w spójnej formie i zanieść do wydawnictwa.
12Jak wszyscy wiemy, pisma medyczne w tym kraju przepełnione są niedojrzałymi,
a często ewidentnie bezużytecznymi publikacjami. Trudno się chwilami oprzeć
pokusie, by dać sobie z tym spokój i podsunąć gotowy materiał do opublikowania uczniowi, by skorzystał i zbudował sobie nazwisko w literaturze.
13Czynny, zajęty chirurg nie jest w stanie wygospodarować dni, a tym bardziej
całych miesięcy na sumienne, staranne pisanie – tak jak robią to profesjonalni pisarze. U chirurga zawsze działanie spycha literaturę na drugi plan. A te
wydrukowane stronice, które opatrzone są jego nazwiskiem, w większości powstały w godzinach skradzionych porze snu.
Max Thorek, 1880–1960
14Podręczniki muszą być ortodoksyjne, monografie zaś powinna cechować mnogość punktów widzenia. Strzec się winniśmy tylko takiej ortodoksji, którą przyjmuje się bezkrytycznie, bez rozważenia pytań, wtedy bowiem wiedza przeradza
się w wymarłą wiarę.
15Ten, kto pisze książkę lub wygłasza publiczny wykład, skoro już wystawia swą
reputację na pastwę zimnej czcionki lub uszu tłumu obcych ludzi, musi nade
wszystko być konkretny i dokładny. Nie może wyrażać tych zalążkowych, niedowarzonych myśli, które nawiedzają go po przebudzeniu, ani marzeń, które
mogłyby wstrząsnąć światem, pod warunkiem jednakże, że ktoś wpierw by
je zrealizował.
257
16Jeżeli z daną operacją lub chorobą związane jest czyjeś nazwisko, to znaczy,
że ten ktoś je wcześniej opisał albo niewłaściwie rozumiał, albo został błędnie
zacytowany albo prawdą są wszystkie te trzy okoliczności.
17Pierwsze doniesienie o dowolnej nowej operacji rzadko bywa niepochlebne.
18 Znaczenie tego artykułu ukryte jest pod tym, jak został napisany.
Mary Evans
19Zadziwiające, że ta sama ręka, tak pewna i precyzyjna, gdy trzyma skalpel,
dostaje paraliżu i dysfunkcji ruchowej, ilekroć chwyta za pióro.
Seymour I. Schwartz
20Pragniemy dać chirurgom, zarówno młodym, jak i starym, sposobność utrwalania słów na papierze. Niech piszą, kreślą, piszą na nowo i przepisują raz jeszcze,
literaturze chirurgicznej potrzeba bowiem każdego cennego wkładu doniesień,
tez i pomysłów.
Arthur E. Baue
21Publikuj swoje wyniki. Wyniki nie zawsze mogą być dokładnie zinterpretowane, ale przynajmniej zawsze można je dokładnie podać. Być może ktoś inny
określi ich znaczenie, przydatność, kontekst i okaże się lepszy w przetworzeniu tego, co lepiej zrobiłeś ty.
Donald E. Fry
22Tworzenie rękopisu jest jak operacja chirurgiczna: jeśli już zacząłeś, musisz
dokończyć.
Aleksander A. Artemiew
258
94 Pisma i publikacje
Weź dwie wiewiórki, zderz je głowami i gdy którąś z nich zaboli
głowa, napisz o tym referat.
Robert M. Zollinger, 1903–1992
Od redaktora
Zacznij od opisów przypadku. Hemingway zaczynał od krótkich opowiadań; tylko Pan Bóg zaczął od razu od Biblii.
259
Epilog
Dzisiejszy chirurg nie jest już takim skrajnym indywidualistą, jak bywało to dawniej. Częściej pracuje jako jeden z członków ściśle dobranego zespołu
specjalistów lub badaczy. W jego biografii zawodowej znacznie mniej jest dramatu. Ale w historii chirurgii jako całości nasze czasy to okres szybszego
postępu, okres pracy i rozwoju bardziej wytężonego
niż dawniej, okres dający więcej obietnic niż kiedykolwiek przedtem. Dzieje chirurgii to bowiem historia nadziei, której jest coraz więcej, lecz która jest
nieskończona…

rozdz. 72-94 + Epilog

Transkrypt

Podobne dokumenty