Rola Internetu w nauczaniu na odległość

Emilia Musiał
[email protected]
Pracownia Technologii Nauczania
Akademia Pedagogiczna im. KEN
Kraków
Rola Internetu w nauczaniu na odległość
Wstęp
Magiczne słowo „Internet” towarzyszy już miliardom ludzi na naszym globie.
Elektroniczna komunikacja każdego dnia rozciąga się na kolejne dziedziny ludzkiej
aktywności, przeobraża funkcjonowanie instytucji i podmiotów gospodarczych, towarzyszy
edukacji i kulturze, wkrada się w osobiste życie kolejnych milionów ludzi. Internet zmienia
życie ludzi współczesnych w równym stopniu, jak maszyna parowa w dobie rewolucji
przemysłowej, tylko że w zdumiewającym tempie.
W 1994 r. z Internetu korzystało zaledwie 3 miliony ludzi, cztery lata później już
ponad 100 mln. Wkrótce łatwiej będzie oszacować, ilu ludzi nie korzysta z sieci www. Radio
potrzebowało 38 lat, aby liczba uczestników przekroczyła 50 milionów, telewizja – 13 lat,
komputer osobisty – 16, a Internet zaledwie 4 lata. Szacuje się, że w każdej sekundzie
przybywa kilka nowych stron www. Internet dla milionów ludzi stał się narzędziem
komunikacji naukowej, gospodarczej, społecznej, źródłem wiedzy i informacji ze wszystkich
nieomal dziedzin i dyscyplin [Walczak, 2003].
To dynamicznie rozwijające się medium dydaktyczne, jakim jest Internet, oferując
łatwość komunikowania się, wytwarzania i dystrybucji informacji [Morbitzer, 2004], znalazło
natychmiast zastosowanie w nauczaniu na odległość, wnosząc nową jakość do procesu
kształcenia i umożliwiając interakcję student – student oraz student – nauczyciel.
Nauka dziś nie wymaga podróży do ośrodków akademickich oraz fizycznej
obecności w sali wykładowej lub laboratorium, lecz może zostać zrealizowana w miejscu
zamieszkania. Geograficzne umiejscowienie nauczycieli i studentów w konkretnym miejscu
traci dziś swoje znaczenie. Edukacja w XXI wieku przesuwa się z „rzeczywistej”
do wirtualnej, gdzie coraz częściej zamiast rzeczywistych klas, pojawiać się będą wirtualne
sieci połączeń nauczycieli i uczących się [Juszczyk, 2004].
Nauczanie na odległość
Poszukując nowych i wysoko efektywnych form kształcenia obywateli rozwijającego
się społeczeństwa informacyjnego, edukacja asynchroniczna, związana z nauczaniem
na odległość, wykorzystaniem Internetu oraz metod interaktywnych i nieinteraktywnych,
stała się alternatywą dla synchronicznej edukacji stacjonarnej i niestacjonarnej.
Nauczanie na odległość (ang. distance education) jest metodą prowadzenia procesu
dydaktycznego w warunkach, gdy uczniowie i nauczyciele są od siebie oddaleni
i nie znajdują się w tym samym miejscu, stosując do przekazywania informacji oprócz
tradycyjnych sposobów komunikowania się, również współczesne, bardzo nowoczesne
1
technologie telekomunikacyjne, przesyłając dźwięk, ruchomy obraz, komputerowe dane
oraz materiały drukowane. Współczesne technologie umożliwiają również (w czasie
rzeczywistym) bezpośrednią interakcję między uczącymi się i nauczycielem oraz pomiędzy
samymi uczącymi się m.in. za pomocą audio– lub wideokonferencji, niezależnie od
odległości, jaka ich dzieli [Kubiak, 2000].
Nauczanie na odległość jest pewną, określoną częścią nowej dziedziny wiedzy
nazywanej telematyką (ang. telematics). Telematyka to połączenie nowoczesnej technologii
informacyjnej i technik komunikacyjnych, która umożliwia wykonywanie wszystkich prac
na odległość metodami telekomunikacyjnymi [Kubiak, 1999].
Usługi internetowe w nauczaniu na odległość
Nauka przez Internet nie wymaga stałej obecności nauczyciela i uczniów przy
komputerze, ponieważ każdy uczestnik procesu dydaktycznego ma swoją skrzynkę
kontaktową e-mailową, do której napływają instrukcje, podpowiedzi, zadania, referaty itp.
Prace kontrolne, testy, wypracowania przesyłane są też tą samą drogą. Niewątpliwą zaletą
poczty elektronicznej jest możliwość prowadzenia kształcenia indywidualnego, podczas
którego nauczyciel może dostosować program do potrzeb i preferencji studentów.
Sprzężenie zwrotne między nauczycielem a uczniem umożliwia kontrolowanie nie tylko
postępów, ale również motywowanie i podtrzymywanie zainteresowania udziałem w kursie.
Taki tryb komunikowania się, zwany asynchronicznym, jest także najlepszy do wszelkiego
rodzaju ćwiczeń utrwalających, będących podstawą kształtowania określonych
umiejętności.
Na równoczesne przesyłanie wiadomości między członkami pewnej grupy
tematycznej pozwala lista dyskusyjna, która jest niezwykle użytecznym narzędziem
komunikowania się nauczyciela z całą klasą, jak również uczniów między sobą.
Niezwykle pomocnym narzędziem w nauczaniu na odległość jest usługa FTP,
umożliwiająca studentom pobieranie danych (materiałów dydaktycznych) z serwera,
na którym zostały one umieszczone przez instruktora, a także szybkie i bezpośrednie
umieszczanie na serwerze prac studentów i zapoznanie się z nimi innym uczestnikom
kursu. FTP pozwala również na ściąganie z Internetu programów komputerowych,
ułatwiających realizację przewidzianych kursem zadań [Wach-Kąkolewicz, 2002].
Jednym z najbardziej podstawowych narzędzi Internetu są strony www, które
zawierając treści kształcenia, mogą być uważane za swego rodzaju podręcznik obudowany
(pakiet multimedialny, w którym materiał tekstowy uzupełniono materiałami multimedialnymi,
tj.: przezrocza, nagrania audio, wideo, zestawy do ćwiczeń). W związku z tym wiele firm
oferuje coraz to nowsze i doskonalsze narzędzia do tworzenia atrakcyjnych stron, bogatych
w samodzielnie przygotowaną animowaną grafikę, fragmenty filmów czy utworów
muzycznych (np. Dreamweaver, Authorware, Director, Flash) [Zając, 2002].
W procesie przygotowania materiałów dydaktycznych wysokiej jakości za pomocą
nowych technologii można wyróżnić kilka składników:
• jakość merytoryczna,
• standard konstruowania materiałów (przejrzystość grafiki, czytelność obrazu
statycznego i dynamicznego, czystość dźwięku itp.) [Gruba, 2000],
2
konstrukcja materiału (jasność przekazywanych treści, wpływ na wynik uczenia się,
poziom interakcji studenta z materiałem multi– i hipermedialnym itp.),
• przystępność zrozumienia i percepcji przez studentów materiału dydaktycznego
(m.in. pojawienie się pytań problemowych do nauczyciela i innych studentów),
• projekt związany z konstruowaniem materiałów dydaktycznych (koszt jego realizacji,
zespoły przygotowujące poszczególne rodzaje materiałów, produkcja materiałów,
ich dystrybucja i ewentualna sprzedaż) [Juszczyk, 2004].
Na uwagę zasługuje problem niespójności w prezentowaniu na stronach www
materiałów dydaktycznych pochodzących od różnych autorów. Każdy autor bowiem ma
swoje upodobania w doborze szaty graficznej, co może doprowadzić studenta do pewnego
rodzaju zagubienia przy korzystaniu z wielu wykładów [Lewowicki, Siemieniecki, 2002].
Kolejną zaletą Internetu w nauczaniu na odległość jest możliwość komunikowania się
w czasie rzeczywistym, czyli on-line (komunikacja synchroniczna).
W nauczaniu na odległość najczęściej stosowanym synchronicznym narzędziem
porozumiewania się nauczyciela i uczniów jest chat room, czyli „rozmowy na żywo”. Ma ono
szczególne znaczenie w sytuacjach, kiedy sprzężenie zwrotne musi być natychmiastowe,
np. gdy uczestnicy nauczania na odległość chcą poddać dyskusji określony problem, ustalić
kolejne kroki postępowania, wyjaśnić niezrozumiałe zagadnienie. Chat room sprzyja
budowaniu pozytywnych relacji w komunikującej się grupie, pozwala na systematyczne
spotkania.
Telnet to inna usługa Internetu, która może być wykorzystana w takich sytuacjach
dydaktycznych, kiedy uczniowie są z dala od siebie, a pracują nad wspólnym projektem,
korzystając z programu i danych umieszczanych na jednym komputerze, najczęściej
na uczelni prowadzącej kurs. Mogą również na oddalonym komputerze korzystać
z oprogramowania, którego nie mają lub prowadzić obliczenia czy rozwiązywać problem,
wymagający mocy obliczeniowej przekraczającej możliwości komputera – terminalu.
Wymienione usługi dają bardzo duże i różnorodne możliwości komunikacyjne,
umożliwiające stosowanie konwencjonalnych metod pracy ucznia i nauczyciela,
charakterystycznych dla kształcenia stacjonarnego, a dzięki nowym technologiom
z powodzeniem wykorzystywanych w nauczaniu na odległość. Narzędzia komunikowania
w nauczaniu przez Internet nie tylko umożliwiają porozumiewanie, uatrakcyjniają proces
kształcenia czy podnoszą jego efektywność, ale pozwalają także na wchodzenie
w interakcje społeczne, co z edukacyjnego punktu widzenia wydaje się być sprawą istotną.
•
Zasoby Internetu
Przeglądając polskie zasoby Internetu możemy zauważyć pojawiające się liczne
oferty nauczania na odległość, nauczania przez Internet, które wykorzystują zarówno
uczelnie, szkoły, jak i firmy prowadzące kursy.
Wybrane oferty nauczania na odległość:
• portal Edustrada.pl – oferuje ponad sto kursów z zakresu zarządzania, marketingu,
sprzedaży, umiejętności osobistych, komunikacji, księgowości i finansów, prawa,
informatyki, kontroli jakości, filozofii biznesu, języków obcych;
3
Centrum Edukacji Zdalnej Edukom.net – skierowane jest do zainteresowanych
nauczaniem przez Internet oraz uczniów i dotyczy wszystkich ośrodków szkolenia;
• Uniwersytet Wirtualny – umożliwia zdobycie wykształcenia na kierunkach informatyka,
ekonomia i organizacja biznesu;
• Interaktywne Studia Internetowe – umożliwiają zdobycie tytułu magistra ekonomii
i zarządzania;
• Wirtualna Wszechnica – umożliwia studiowanie pedagogiki na poziomie studiów
akademickich;
• Internet College – umożliwia pobieranie nauki w studium jednorocznym (m.in. obsługa
kadrowo-płacowa, psychologia i socjologia, zarządzanie małą firmą, obsługa
sekretariatu) lub dwuletnim (m.in. organizacja i zarządzanie, rachunkowość,
organizacja podróży, reklama internetowa, agrobiznes, e-biznes, grafika komputerowa,
obsługa sprzętu komputerowego);
• Telefoniczna i Internetowa Poradnia Językowa UW – m.in. pracownicy poradni
odpowiadają na pytania dotyczące używania poprawnej polszczyzny, korzystania
ze słownika jęz. polskiego;
• Fundacja Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych na UJ – oferuje internetowy
kurs jęz. angielskiego na poziomie średnim i średnio wyższym.
To tylko przykłady możliwości uczenia się przez Internet. Są też oczywiście strony
z popularnymi brykami, testami, materiałami przygotowującymi do matury czy różnych
egzaminów. A wszystko po to, by jak największej liczbie osób spragnionych wiedzy
umożliwić szybki, łatwy i bezstresowy z nią kontakt.
•
Podsumowanie
Zmiany technologiczne we współczesnym świecie (m.in. telekomunikacja, sieci
komputerowe, multimedialne technologie informacyjno-komunikacyjne, światowy serwis
www) otworzyły całkowicie nową drogę nauczania i uczenia się dla różnych instytucji
(nie tylko edukacyjnych, ale i biznesowych), znajdujących się fizycznie w różnych
miejscach, krajach oraz strefach czasowych. Uczący się mogą pracować, będąc
rozproszeni po całym świecie i bez przeszkód komunikować się z wirtualną społecznością.
Zatem można stwierdzić, że nauczanie na odległość jest wygodnym i pełnym
możliwości sposobem edukacji, który ograniczony jest tylko m.in. przez infrastrukturę
telekomunikacyjną miejsca, w którym ma być realizowane oraz brakiem jednolitej, spójnej
koncepcji związanej z technologią kształcenia na odległość.
Podsumowując, należy stwierdzić, że nauczanie na odległość oparte o środowisko
Internet posiada następujące zalety:
• elastyczność – stały dostęp do materiałów edukacyjnych znajdujących się na stronach
www lub na serwerach FTP w Internecie z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie
przez 24 godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu;
• czas na przemyślenie – podczas gdy w trybie synchronicznym jest on raczej niewielki;
4
•
•
•
•
•
•
•
nauczanie z dowolnego miejsca – tradycyjne nauczanie odbywa się wyłącznie
w budynku; współczesne nowoczesne technologie umożliwiają dostęp do źródeł
informacji bezpośrednio w domu lub miejscu pracy;
niskie koszty – przesyłanie informacji tekstowej nie wymaga zbyt wysokich kosztów;
a ponadto:
możliwość swobodnej komunikacji uczestników kursu on-line;
możliwość indywidualnej i grupowej pracy w czasie rzeczywistym
(m.in. telekonferencja);
prowadzenie dyskusji – proces nauczania i uczenia odbywa się zarówno od strony
nauczyciela, jak i uczniów;
dostęp do materiałów źródłowych i narzędzi, które mogą być w zależności od potrzeby
wprowadzane, prezentowane, współdzielone, archiwizowane lub usuwane;
monitorowanie każdej aktywności ucznia lub studenta.
Literatura
Gruba P.: Komunikacja interakcyjna ucznia z komputerem. [W:] Komunikacja interakcyjna
człowieka z komputerem. Pod red. S. Juszczyka. Kraków 2000, s. 121−130
Juszczyk S.: Rola Internetu w globalizowaniu i upowszechnianiu edukacji. [W:] Dydaktyka
informatyki. Problemy metodyki. Pod red. W. Furmanka i A. Piecucha. Wydaw. Uniwersytetu
Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 126−135
Kubiak M. J.: Słownik technologii informacyjnej. Wydaw. Mikom, Warszawa 1999
Kubiak M. J.: Szkoła, Internet, Intranet. Wirtualna edukacja. Wydaw. Mikom,
Warszawa 2000, s. 12
Lewowicki T., Siemeniecki B.: Rola i miejsce technologii informacyjnej w okresie reform
edukacyjnych w Polsce. Wydaw. Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 165
Morbitzer J.: Świat wartości w Internecie. [W:] Dydaktyka informatyki. Problemy metodyki.
Pod red. W. Furmanka, A. Piecucha. Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004,
s. 175
Wach-Kąkolewicz A.: Kształcenie zdalne przez Internet. „Edukacja Medialna” nr 1/2002,
s. 25–29
Walczak M.: Internet czyli „Wszechnica Wiedzy Wszelakiej”. „Poradnik Bibliotekarza”
nr 4/2003, s. 13
Zając M.: Czy e-learning i nauczanie poprzez Internet to synonimy? [W:] Materiały
XVII Konferencji „Informatyka w Szkole”. Pod red. M. M. Sysły. Toruń 2002, s. 347
5