Slawomir Pastuszka, Aktywnosc inwestorow zagranicznych w

Slawomir Pastuszka, Aktywnosc inwestorow zagranicznych w

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 18, Nr 4/2014
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Gospodarka a rozwój regionalny
Sławomir Pastuszka1
AKTYWNOŚĆ INWESTORÓW ZAGRANICZNYCH
W WOJEWÓDZTWACH POLSKI WSCHODNIEJ
1. Wstęp
Współcześnie jednym z najważniejszych czynników rozwoju regionalnego są
bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ). Skutki ich napływu zależą od typu
inwestycji, formy transferu, poziomu koncentracji kapitału oraz od stopnia połączenia z otoczeniem (zakorzenieniem) inwestorów zagranicznych w regionie. BIZ
przyczyniają się w krajach i regionach przyjmujących do zmian o charakterze
zarówno ekonomicznym, społecznym, jak również politycznym. Duże znaczenie
tych inwestycji wywołuje zainteresowanie zarówno wśród przedsiębiorców, władz
krajowych i regionalnych, jak i przedstawicieli nauki. Pozyskanie inwestora zagranicznego uznawane jest przez decydentów politycznych jako sukces. Jako
szczególną szansę rozwoju postrzega się inwestycje zagraniczne w przypadku
obszarów słabiej rozwiniętych.
Dlatego za cel artykułu przyjęto ocenę aktywności inwestorów zagranicznych
w pięciu najsłabiej rozwiniętych województwach (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie), tworzących Polskę Wschodnią. Artykuł składa się z dziewięciu części. W pierwszej części zarysowano wyjaśniono
podstawowe pojęcia związane z zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi, istotę rozwoju społecznego oraz omówiono najbardziej popularne wskaźniki poziomu
rozwoju. W drugiej części scharakteryzowano wybrane modele BIZ, następnie
zidentyfikowano najważniejsze czynniki podejmowania inwestycji zagranicznych.
W czwartej części scharakteryzowano pozytywne i negatywne skutki napływu
inwestycji zagranicznych. Piąta część omawia atrakcyjność inwestycyjną regionów wschodniej Polski. Następne cztery części zostały poświęcone analizie przed1
Dr Sławomir Pastuszka, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
25
siębiorstw z kapitałem zagranicznym działających w województwach Polski
Wschodniej2. W szczególności badaniem objęto ich liczbę, rozmiary i strukturę,
rodzaj prowadzonej działalności, kondycję finansową i tworzone miejsca pracy
oraz powiązania handlowe z firmami funkcjonującymi w innych krajach Europy
i świata. Artykuł zamyka podsumowanie i najważniejsze wnioski. W badaniu wykorzystano dane Głównego Urzędu Statystycznego. Aby zapewnić porównywalność między województwami objętymi badaniem, uwzględniono zróżnicowanie
ich zaludnienia. Tam gdzie to było możliwe i uzasadnione, użyte wartości podano
w przeliczeniu na mieszkańca województwa (na jedną osobę lub na 10 tys. osób)
i w relacji do średniej krajowej.
2. Definicja i rodzaje bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Pojęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w literaturze przedmiotu
oraz w praktyce gospodarczej jest definiowane na wiele sposobów. Paul Krugman
i Maurice Obstfeld3 określają bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako ,,międzynarodowy transfer kapitału w celu utworzenia w innym kraju filii i sprawowania
nad nią kontroli”. Pojęcie to swoim zasięgiem obejmuje: założenie nowej filii za
granicą, utworzenie joint venture z podmiotem zagranicznym, nabycie majątku
nieruchomego za granicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności, zakup
udziałów w już istniejących firmach zagranicznych4. Wyróżnikiem inwestycji
zagranicznych jest sprawowanie kontroli nad firmą przez inwestora zagranicznego,
która daje mu prawo i możliwość wpływania na decyzje kontrolowanego przedsiębiorstwa we wszystkich dziedzinach jego działalności. Zagraniczna inwestycja bezpośrednia różni się od inwestycji portfelowej tym, że celem tej drugiej nie jest przejęcie kontroli operacyjnej, lecz osiągnięcie dochodu w postaci dywidend, zysków
kapitałowych bez zaciągania zobowiązań typowych dla tej pierwszej.
Wyróżnia się dwie podstawowe formy inwestycji bezpośrednich: inwestycje
„pierwotne” (greenfield) i inwestycje „wtórne” (brownfield). Inwestycje typu greenfield polegają na uruchomieniu za granicą przedsiębiorstwa od podstaw łącznie
z zakupem nieruchomości. Z kolei inwestycje typu brownfield przeważnie skupiają się na korzystnym przejmowaniu, a następnie restrukturyzowaniu zakładów już
działających na rynku5. Charakterystyczną cechą bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest przemieszczanie oprócz środków finansowych także czynników
produkcji, a szczególną rolę odgrywa tu transfer technologii, umiejętności menedżerskich, czy marketingowych.
2
3
4
5
Badanie nie uwzględnia podmiotów prowadzących działalność bankową, maklerską,
ubezpieczeniową, towarzystw inwestycyjnych, szkół wyższych, gospodarstw indywidualnych
w rolnictwie oraz samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej i instytucji kultury posiadających
osobowość prawną.
P. Krugman, M. Obstfeld, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2003, tom 1, s. 124-125.
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz. U. 1994 Nr 1221 poz. 591 z póź. zm.
S. Estrin, K.E. Meyer, Brownfield Acquisitions: A Reconceptualization and Extension, Working Paper
2010, http://klausmeyer.co.uk/publications/WIP_Estrin_Meyer_Brownfield_2009.pdf (luty 2014).
26
W literaturze przedmiotu wyodrębnia się także inwestycje bezpośrednie zorientowane popytowo i podażowo6. Od strony popytowej działalność inwestorów polega na penetrowaniu rynków zagranicznych w celu sprzedaży swoich towarów.
Natomiast inwestycje zorientowane podażowo podejmowane są w celu uzyskania
dostępu do surowców, tańszej siły roboczej, technologii oraz zaopatrzenia przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania w dobra pośrednie (półprodukty) wewnątrz sieci międzynarodowej produkcji. Inwestorzy zagraniczni w miejscu rejestracji siedziby firmy prowadzą działalność badawczą i rozwojową, natomiast za
granicę przenoszą działalność produkcyjną. W ten sposób szukają poza granicami
kraju nowych rynków zbytu, niższych kosztów produkcji, podnoszą swoją konkurencyjność poprzez przejmowanie pakietów większościowych firm z branży.
3. Ujęcie teoretyczne zagranicznych inwestycji bezpośrednich
Istnieje wiele modeli teoretycznych wyjaśniających przyczyny, czynniki inwestycji zagranicznych, ich relacje z handlem międzynarodowym oraz efekty tego
zjawiska na poziomie krajowym i regionalnym7. Zasadniczo można je podzielić na
teorie mikroekonomiczne (teoria oligopolistycznej reakcji, teoria przewagi własnościowej przedsiębiorstwa, teoria zawłaszczalności, teoria internalizacji transakcji wewnętrznych, teoria lokalizacji, teoria cyklu życia produktu) i teorie makroekonomiczne (teoria rentowności, teoria względnych przesunięć kosztów kapitału
i siły roboczej, teoria kształtowania się pozycji inwestycyjnej krajów, teoria obszarów walutowych)8. Syntezą scalającą dorobek wielu koncepcji w zakresie czynników skłaniających firmy do podejmowania inwestycji zagranicznych jest teoria
eklektyczna międzynarodowej produkcji Johna Dunninga9. W myśl tej teorii, zwanej także paradygmatem OLI (Ownership, Localization, Internalization), decyzja
o inwestycji bezpośredniej zależy od relacji między kosztem produkcji w kraju
macierzystym inwestora a kosztem produkcji w kraju goszczącym, uwzględniającym cła i inne opłaty. Przedsiębiorstwo podejmuje decyzję o inwestycji wtedy,
gdy jego działalność za granicą będzie bardziej zyskowna niż we własnym kraju.
Według Dunninga, o lokalizacji BIZ decydują trzy rodzaje przewag konkurencyj6
7
8
9
J. Witkowska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Środkowowschodniej. Próba
interpretacji na gruncie teorii bezpośrednich inwestycji zagranicznych i teorii integracji,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1996, s. 92.
K. Gawlikowska-Hueckel, S. Umiński, Handel zagraniczny Małopolski, Urząd Marszałkowski
Województwa Małopolskiego, Kraków 2008; T. Rynarzewski, A. Zielińska-Głębocka,
Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Teoria wymiany i polityki handlu międzynarodowego,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 214-216; M. Woźniak-Miszewska,
Mezoekonomia transgraniczna przedsiębiorstw. Studium bezpośrednich inwestycji zagranicznych
w rozwoju regionów ekonomicznych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012; M. Stawicka,
L. Kwieciński, M. Wróblewski, Analiza atrakcyjności inwestycyjnej regionu w świetle
współczesnych trendów, Wrocław 2010, s. 70-87.
Cz. Pilarska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w teorii ekonomii, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005.
J.H. Dunning, Explaining Changing Patterns of International Production: In Defense of the Eclectic
Theory, “Oxford Bulletin of Economic and Statistics”, 1979, Vol. 41 (4), s. 269-295.
27
nych zagranicznego przedsiębiorstwa nad firmami kraju goszczącego: przewaga
własnościowa (ownership advantage) firmy nad konkurentami (wielkość oraz pozycja i marka firmy, potencjał naukowo-badawczy, zasoby wykwalifikowanej kadry,
specyficzne zasoby materialne, wiedza marketingowa), przewaga lokalizacyjna
(dostępność zasobów produkcyjnych i ich przestrzenne rozmieszczenie, wielkość
rynku zbytu, jakość infrastruktury transportowej i komunikacyjnej) oraz przewaga
internalizacji działalności (zastępowanie zewnętrznych transakcji przedsiębiorstwa
z niezależnymi podmiotami przez transakcje wewnętrzne w ramach jego międzynarodowej struktury, czyli między przedsiębiorstwem inwestującym a jego filiami).
Model handlu jest kolejną koncepcją BIZ10, w której wykorzystano i rozwinięto
dorobek innych teorii: lotu dzikich gęsi (the flying geese) Kaname Akamatsu, lokalizacji BIZ R.A. Mundella oraz D.D. Purvisa. Według Kiyoshi Kojimy, autora modelu handlu, istotą bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest transfer wyższych
funkcji produkcji z kraju wysoko rozwiniętego (goszczonego) do kraju mniej rozwiniętego (goszczącego). Zdaniem tego japońskiego ekonomisty, transfer bardziej
zaawansowanych technik produkcji jest tym łatwiejszy (tańszy), im różnica technologiczna między krajem goszczącym a goszczonym jest mniejsza. Łatwiej jest przetransferować mniej, niż bardziej zaawansowaną technologię. W myśl koncepcji
teoretycznej Kojimy, zagraniczne inwestycje mają miejsce w tych dziedzinach gospodarki, które stają się w kraju inwestora komparatywnie mniej efektywne, natomiast bardziej efektywne w kraju goszczącym. Biorąc pod uwagę względne różnice
kosztów pracy i kapitału, inwestorzy zagraniczni w krajach słabo rozwiniętych koncentrują się na działalności pracochłonnej (np. przemysł odzieżowy), bo tam jest
tania siła robocza (niskie płace). Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych inwestycje zagraniczne są dokonywane przede wszystkim w dziedzinach kapitałochłonnych (pracooszczędnych). W ten sposób następuje specjalizacja w skali międzynarodowej, która przynosi korzyści ekonomiczne wszystkim uczestniczącym w niej
krajom zarówno krajom dobrze, jak i słabo rozwiniętym (choć obie grupy państw
różnią się pod względem elastyczności działania mechanizmu rynkowego).
4. Uwarunkowania napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich
Decyzja inwestora o wyborze miejsca działalności (inwestycji) zależy od czynników i uwarunkowań ekonomicznych, instytucjonalno-prawnych i administracyjnych, politycznych oraz poziomu ryzyka inwestycyjnego, które tworzą klimat
inwestycyjny dla zagranicznych inwestorów. Do podstawowych czynników
wpływających na decyzje lokalizacji inwestycji zagranicznych należy zaliczyć:
położenie geograficzne, dostęp do surowców naturalnych, wielkość rynku zbytu,
dostęp do infrastruktury transportowej, teleinformatycznej, społecznej oraz obec-
10
L. Tarasinski, Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na handel międzynarodowy, [w:] Teoria a praktyka ekonomii a konkurencyjność gospodarowania, E. Freitag-Mika (red.), Wydawnictwo
Difin, Warszawa 2006, s. 100-101.
28
ność wykwalifikowanej i niedrogiej siły roboczej11. Ważnymi są także ulgi inwestycyjne, poziom ryzyka inwestycyjnego kraju przyjmującego oraz aktywność
specjalnych stref ekonomicznych12. Oprócz czynników twardych, eksperci omawianej problematyki dostrzegają coraz większe znaczenie miękkich czynników
lokalizacji, które w dużej mierze decydują o tym, że korzyści, jakie firma może
osiągnąć z podjęcia działalności za granicą, są większe od kosztów, a więc tworzą
motywację do dokonania inwestycji bezpośredniej. Wśród nich istotne są takie
elementy, jak: stabilne i zrozumiałe przepisy prawa, stabilność polityczna, kompetentna administracja publiczna, niskie stopy opodatkowania przedsiębiorstw.
Ważne jest także proinwestorskie nastawienie władz samorządowych, które mają
wpływ na wyposażenie terenów w infrastrukturę techniczną umożliwiającą i ułatwiającą prowadzenie działalności gospodarczej, opracowanie miejscowego planu
przestrzennego, ustalanie wysokości lokalnych podatków, a także na jakość i postawy pracowników aparatu administracyjnego13.
W zależności od typu inwestycji, jej wielkości i branży, inwestorzy analizują różne
czynniki wpływające na wybór miejsca inwestycji. Zdaniem G. Benko14 dla podmiotów działających w sferze szeroko pojętych innowacji kluczową rolę odgrywa obecność wysoko wykwalifikowanych zasobów ludzkich: robotników, inżynierów, menadżerów, pracowników naukowych, działalność uniwersytetów i instytutów badawczych, uroda pejzażu – warunki życia, nowoczesna infrastruktura transportowa i sieć
podwykonawców, warunkujące dostawy just in time, poziom usług i polityczny klimat, sprzyjający działalności gospodarczej, korzyści aglomeracji związane z wysokim
poziomem urbanizacji. Wydaje się, że inwestorzy zagraniczni kierujący się korzyściami z lokalizacji wzmacniają te czynniki lokalizacyjne, które ich przyciągają.
5. Efekty inwestycji zagranicznych w kraju przyjmującym
Literatura przedmiotu nie przynosi jednoznacznej odpowiedzi na pytanie
o wpływ inwestycji zagranicznych na gospodarkę kraju przyjmującego. W zależności od konkretnego przypadku, inwestycje zagraniczne mogą mieć zarówno
negatywne, jak i pozytywne konsekwencje15. Pozytywne oddziaływanie BIZ może
11
12
13
14
15
K.E. Meyer, Direct foreign investment in Eastern Europe the role of labor costs, “Comparative
Economic Studies” 2005, Nr 37 (4), s. 69-88.
K. Przybylska, Klimat inwestycyjne w kraju goszczącym zagranicznych inwestorów, Zeszyty
Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni Folia Oeconomica Bochniensia, 2008, Nr 7.
W. Dziemianowicz, Kapitał zagraniczny a rozwój regionalny i lokalny w Polsce, Studia
Regionalne i Lokalne, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 2007, Nr 21(54); A. Kłysik-Uryszek, Gospodarcze efekty napływu bezpośrednich
inwestycji zagranicznych do regionu, [w:] Rola bezpośrednich zagranicznych w kształtowaniu
aktualnego i przyszłego profilu gospodarczego województwa łódzkiego, J. Świerkocki (red.),
Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2011; J. Rymarczyk, Internacjonalizacja i globalizacja
przedsiębiorstwa, PTE, Warszawa 2004.
G. Benko, Geografia technopolii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 19-20.
B. Domański, Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski. Prawidłowości rozmieszczenia, uwarunkowania i skutki, Uniwersytet Jagielloński. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Kraków
2001; T. Pakulska, M. Poniatowska-Jaksch, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie
29
dotyczyć czynników produkcji, strategii działania i rywalizacji firm, warunków
popytu oraz przemysłów pokrewnych i wspomagających – tworzących diament
przewag konkurencyjnych Portera16. Do efektów negatywnych oddziaływania
kapitału zagranicznego można zaliczyć m.in. niewielki udział inwestycji greenfield w ogólnej liczbie przedsięwzięć, omijanie systemu podatkowego kraju
przyjmującego, niska skłonność do reinwestowania zysków, dążenie do wzrostu
importu surowców i półfabrykatów, wysoki udział inwestycji pracochłonnych
i sukcesywny spadek inwestycji w działach technologicznie zaawansowanych.
Pozytywny wpływ inwestycji zagranicznych może wynikać z napływu kapitału,
nowych technologii, podnoszenia kwalifikacji siły roboczej, poprawy jakości nowych produktów i standardów obsługi klienta17 (Rysunek 1).
Podnoszenie kwalifikacji siły
roboczej
Reinwestycje zysków
Nowe technologie
Wysokie standardy infrastruktury technicznej
Łamanie monopoli
Restrukturyzacja
przedsiębiorstw
STRATEGIA I RYWALIZACJA
FIRMY
CZYNNIKI
PRODUKCJI
BIZ
Nowe produkty
wysokiej jakości
Nowe standardy obsługi
klientów
WARUNKI
POPYTU
PRZEMYSŁY POKREWNE
I WSPOMAGAJĄCE
Silne i liczne powiązania kooperacyjne
Wysokie wymagania wobec kooperantów
Rysunek 1. Oddziaływanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę goszczącego.
Źródło: na podstawie: W. Dziemianowicz, Inwestycje zagraniczne jako czynnik rozwoju polskich
regionów, ekspertyza wykonana na zlecenie Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej
w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2002, s. 11.
16
17
Środkowo-Wschodniej. Koncentracja kapitału zagranicznego w Polsce, Monografie i Opracowania, SGH, 2004, Nr 519.
A. Zakrzewska-Półtorak, Kapitał zagraniczny jako czynnik innowacyjności regionu – zarys
wybranych koncepcji teoretycznych. Miejsce innowacji we współczesnych koncepcjach rozwoju
regionalnego – teoria i praktyka, Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych, Prace Naukowe,
Serie Konferencyjne, Wrocław 2007, Nr 7, s. 28.
W. Dziemianowicz, Inwestycje zagraniczne jako czynnik rozwoju polskich regionów, ekspertyza
wykonana na zlecenie Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej w Ministerstwie
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2002, s. 4-5.
30
W rezultacie napływu inwestycji zagranicznych transferowane do przedsiębiorstwa nowe rozwiązania technologiczne i organizacyjne podlegają dyfuzji
(efekt spillover) do innych firm krajowych18. Następuje wzrost udziału produktów
nowych i zmodernizowanych w sprzedaży, obniżenie kosztów produkcji, poprawia się poziom zarządzania w firmie, krótko mówiąc rośnie poziom konkurencyjności przedsiębiorstw. Największą rolę w wysokiej pozycji konkurencyjnej firm
odgrywają inwestycje proeksportowe, dzięki którym wzmocnieniu ulegają powiązania z gospodarką światową (poprzez handel zagraniczny). Są one jednak słabo
zakorzenione w kraju i regionie, co oznacza, że w niewielkim stopniu bazują na
regionalnych zasobach19.
Napływ inwestycji zagranicznych nie jest jednak pozbawiony pewnych negatywnych skutków. Inwestycje zagraniczne wypierają rodzimych producentów
z rynku, przyczyniają się do wzrostu bezrobocia poprzez redukcję zatrudnienia
w istniejących zakładach i obniżenia kooperacji z miejscowymi dostawcami, przyczyniają się do nadmiernej eksploatacji surowców naturalnych i degradacji środowiska naturalnego20. Powodują dodatkowy wzrost importu zaopatrzeniowego
sprzyjający ujemnemu bilansowi obrotów bieżących, utrudniają dostęp rodzimym
firmom do rynku krajowego, przyczyniają się także do wzrostu bezrobocia (efekt
grupowych zwolnień), umożliwiają odpływ znacznej części zysków za granicę,
ograniczają suwerenność i niezależność ekonomiczną kraju przyjmującego21.
6. Atrakcyjność inwestycyjna województw Polski Wschodniej
Poziom atrakcyjności inwestycyjnej jest ważną informacją dla inwestorów
o potencjalnych kierunkach i dziedzinach inwestowania. Definiowana jest jako
zdolność skłonienia do inwestycji, poprzez oferowanie kombinacji korzyści lokalizacji możliwych do osiągnięcia w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej22. Ocena poziomu atrakcyjności poszczególnych województw w dużej mierze
zależy od przyjętych kryteriów i oceny ich znaczenia. Do jednych z systematycznie prowadzonych badań, poświęconych ocenie atrakcyjności inwestycyjnej pol-
18
19
20
21
22
K. Zukowska-Gagelmann, Productivity spillovers from foreign direct investment in Poland, “Economic Systems”, 2000, Nr 24.
M. Poniatowska-Jaksch, Przemysłowe bezpośrednie inwestycje zagraniczne źródłem konkurencyjności regionu, Monografie i Opracowania, Warszawa 2006, Nr 544, s. 30-35.
J. Konings, The effects of Foreign Direct Investment on Domestic Firms, [2001], „Economics of
Transition”, 2001, Nr. 9 (2), s. 619-633. M.A. Weresa, Skutki inwestycji zagranicznych dla
gospodarki kraju przyjmującego – doświadczenia Polski, [w:] Rola inwestycji zagranicznych
w gospodarce, Zeszyty BRE Bank – CASE, Warszawa 2002, s. 10-11.
M. Gorynia, M. Bartosik-Purgat, B. Jankowska, R. Owczarzak, Efekty zewnętrzne bezpośrednich
inwestycji zagranicznych-aspekty teoretyczne i wyniki badań teoretycznych, „Ekonomista”, 2006,
Nr 2, s. 196-200; Matkowski Z., Rapacki R., 2003, Sytuacja gospodarcza i postęp reform
rynkowych, [w:] Nowa Europa. Raport z transformacji, D. Rosati (red.), Instytut Wschodni,
Warszawa 2003, s. 43-97.
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Instytut Badań nad Gospodarką
Rynkową, Gdańsk 2013, s. 5.
31
skich regionów, należą prace Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową23, w których, nawiasem mówiąc, uwzględnia się możliwość mankamentów niektórych
kryteriów. W tych badaniach, prowadzonych od 2005 r., poziom syntetycznego
wskaźnika atrakcyjności inwestycyjnej jest pochodną wartości wskaźników cząstkowych dla poszczególnych województw: dostępności transportowej, kosztów
pracy, wielkości i jakości zasobów pracy, chłonności rynku zbytu, poziomu infrastruktury gospodarczej i społecznej, poziomu rozwoju gospodarczego, stopnia
ochrony i stan środowiska naturalnego, poziomu bezpieczeństwa powszechnego.
Badanie z 2013 r. wskazuje na niską atrakcyjność województw Polski Wschodniej, co jest odzwierciedleniem ich względnie niskiego poziomu rozwoju gospodarczego. W porównaniu do 2005 r. nie odnotowano istotnych zmian pozycji tych
województw (województwo podkarpackie spadło o jedno miejsce, pozostałe regiony nie zmieniły swych pozycji). Uwzględniając zmiany, spośród pięciu województw wschodniej Polski najwyżej w krajowym rankingu atrakcyjności wobec
inwestorów plasowało się województwo podkarpackie, następnie warmińskomazurskie, natomiast najniżej - podlaskie i lubelskie (województwa te zamykają
ranking 16. województw).
Tabela 1. Zmiany atrakcyjności inwestycyjnej województw Polski Wschodniej
w latach 2005-2013
Wyszczególnienie
Pozycja w rankingu 2005r.
Pozycja w rankingu 2013r.
Zmiana pozycji
2013/2005
Lubelskie
Podkarpackie
Podlaskie
Świętokrzyskie
15
11
16
14
Warmińskomazurskie
13
15
12
16
14
13
bez zmian
-1
bez zmian
bez zmian
bez zmian
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski
2013, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2013; Atrakcyjność inwestycyjna województw
i podregionów Polski 2005, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2005.
We wszystkich regionach wschodniej Polski poważnym problemem jest słaba
dostępność transportowa. Mimo postępów w rozbudowie i modernizacji infrastruktury o znaczeniu krajowym i regionalnym obszary te nadal cechują się niską
dostępnością transportową. Zdaniem autorów badania, problemem makroregionu
(w szczególności województwa podlaskiego i świętokrzyskiego) jest niski poziom
rozwoju infrastruktury gospodarczej obejmującej w tym badaniu: gęstość instytucji otoczenia biznesu, obecność ośrodków naukowo-badawczych, liczbę imprez
targowo-wystawienniczych, funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych).
Województwa makroregionu cechuje także niska chłonność rynku. Są to obszary
relatywnie słabiej zaludnione, w których gospodarstwa domowe oraz przedsiębior23
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, op.cit., s. 18.
32
stwa odnotowują niższe dochody, a co za tym idzie generują wyraźnie niższy popyt. Znacznie lepsza jest sytuacja w zakresie bezpieczeństwa publicznego, gdzie
regiony ściany wschodniej należą do najbardziej bezpiecznych w Polsce. Niewątpliwie oprócz wysokiego lub przeciętnego wskaźnika wykrywalności przestępstw,
mniejszej przestępczości na obszarach Polski Wschodniej w dużej mierze sprzyja
stosunkowo niski poziom industrializacji i urbanizacji.
Warto zauważyć, iż mimo że województwa Polski Wschodniej w rankingach
atrakcyjności inwestycyjnej zajmują odległe miejsca to posiadają wiele specyficznych cech, które mogą być interesujące z punktu widzenia przyciągania niektórych
inwestorów zagranicznych. Z badań Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości24 wynika, iż zdecydowana większość przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie specjalnych stref ekonomicznych uważa, że na atrakcyjność Polski
Wschodniej największy wpływ mają takie czynniki, jak: istnienie innych firm
branżowo pokrewnych, bliskość rynków wschodnich, tania siła robocza, dostępność wykwalifikowanej kadry, istnienie specjalnych stref ekonomicznych oraz
niższe koszty prowadzenia działalności gospodarczej.
7. Analiza empiryczna działalności inwestorów zagranicznych w Polsce
Wschodniej
Z danych GUS wynika, iż na koniec 2012 r. liczba podmiotów z kapitałem zagranicznym w regionach Polski Wschodniej na 10 000 mieszkańców była ponad
trzykrotnie mniejsza niż średnio w kraju25. W porównaniu do roku 2005 liczba
tych podmiotów w Polsce Wschodniej wzrosła o 33%, podczas gdy w Polsce prawie o 54%. Efektem tego był spadek udziału Polski Wschodniej w ogólnej liczbie
podmiotów z kapitałem obcym z 6,6% w 2005r. do 5,8% w 2012r. (tabela 2).
Najwięcej spółek w przeliczeniu na mieszkańca było zarejestrowanych w warmińsko-mazurskim i podkarpackim, najmniej w województwie świętokrzyskim.
W badanym okresie najwyższą dynamikę wzrostu tego wskaźnika odnotowano
w województwie podlaskim (trzy razy wyższą niż przeciętnie w Polsce Wschodniej) i podkarpackim, z kolei najniższą - w warmińsko-mazurskim i świętokrzyskim. Wśród wszystkich podmiotów zagranicznych dominowały jednostki małe,
stanowiły one 81% ogółu firm z kapitałem zagranicznym, podczas gdy średnio
w kraju ponad 84%. Wzrost liczby spółek z kapitałem zagranicznym przyczynia
się do zwiększenia zatrudnienia. W 2012 r. w podmiotach z udziałem kapitału
zagranicznego w Polsce Wschodniej w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców pracowało 126 osób (w Polsce 407). Najwyższy poziom tego zatrudnienia odnotowano w województwach podkarpackim (180 osób) i świętokrzyskim (150 osób).
Należy przy tym podkreślić, że wzrost zatrudnienia w tych przedsiębiorstwach
24
25
Raport z badania ewaluacyjnego. Ocena pierwszych efektów projektów z działania I.4.1 i I.4.2
PO RPW związanych z pozyskaniem inwestorów Polski Wschodniej, PARP, Warszawa 2013,
s. 65-65.
Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, GUS, Warszawa 2013.
33
Polski Wschodniej w porównaniu do 2005r. wyniósł zaledwie 10,9%, podczas gdy
średnio w Polsce 31%. Pomimo wysokiej dynamiki zmian w badanym okresie,
najmniej miejsc pracy tworzyły spółki działające na Podlasiu (prawie 80 osób na
10 000 mieszkańców) (tabela 2).
Tabela 2. Liczba pracujących według wielkości podmiotów z udziałem kapitału
zagranicznego w latach 2005 i 2012.
Wyszczególnienie
Ogółem
Podmioty wg liczby pracujących osób
Pracujący
Podmioty
Pracujący
Podmioty
Pracujący
Podmioty
Pracujący
250 i więcej
Podmioty
50 – 249
Pracujący na
10 000 osób
10 – 49
Podmioty na
10 000 osób
mieszkańców
0–9
Polska
Polska Wschodnia
Lubelskie
podkarpackie
podlaskie
świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
4,4
1,4
1,5
1,3
0,8
1,2
1,9
310,9
113,6
63,3
174,1
54,2
122,9
143,3
9860
649
216
150
61
62
160
2005
26914
1570
475
365
182
183
365
3856
217
55
54
14
37
57
86950
4988
1296
1242
339
946
1165
2221
165
45
38
17
30
35
257131
20589
5406
4793
2183
3938
4269
900
88
16
29
8
19
16
815153
65938
6613
30125
3796
10729
14675
Polska
Polska Wschodnia
Lubelskie
podkarpackie
podlaskie
świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
6,7
1,8
1,8
2,0
1,5
1,4
2,2
407,8
126,0
101,3
180,0
79,8
150,3
100,5
17301
950
254
267
124
94
211
2012
29910
1604
418
430
216
178
362
4673
266
63
79
23
37
64
107669
6299
1444
1971
505
1109
1270
2715
166
42
48
18
29
29
311313
19964
4929
5830
2117
3812
3276
1225
110
25
33
16
22
14
1122343
75713
15157
30100
6732
14052
9672
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006; Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, GUS, Warszawa 2013.
8. Charakterystyka kapitału zagranicznego w Polsce Wschodniej
W 2012 r. najwięcej w przedsiębiorstwa Polski Wschodniej zainwestowali inwestorzy z Holandii, Niemiec i Francji, a w dalszej kolejności z Cypru, Luksemburga, Wielkiej Brytanii i USA (najwięcej inwestorów z USA ulokowało kapitał
w województwie podkarpackim). Starając się wykorzystać potencjał poszczególnych województw (zasoby naturalne, czystość środowiska, niskie koszty pracy,
duża powierzchnia użytków rolnych i gruntów leśnych) inwestorzy zagraniczni
wyjątkowo dużo kapitału ulokowali w sektorze przemysłu. Inwestycje w działalność usługową i handlową, z natury rzeczy, są znacznie mniejsze. Nakłady inwestycyjne koncentrowały się na przejęciu zakładów produkcyjnych, a następnie ich
34
unowocześnieniu. Gros przedsiębiorstw z kapitałem obcym, w zależności od charakteru prowadzonej działalności, zlokalizowanych jest w specjalnych strefach
ekonomicznych, na obszarach miast lub w ich sąsiedztwie26.
Stopień i obszar zaangażowania inwestorów zagranicznych w województwach
wschodniej Polski był zróżnicowany. Głównym obszarem zainteresowania inwestorów zagranicznych w województwie lubelskim są sektory: lotniczy, motoryzacyjny, metalowy i maszynowy, chemiczny, rolno-spożywczy (tabela 3).
Tabela 3. Największe podmioty z kapitałem zagranicznym w województwie lubelskim.
Przedsiębiorstwo
PZL Świdnik S.A
Aliplast Lublin S.A
Kraj pochodzenia kapitału
Grupa AgustaWestland (Włochy)
Belgia
Catepillar Poland Sp. z o.o.
w Janowie Lubelskim
Fortaco JL Sp. z o.o w Janowie
Lubelskim
TSUBAKI-HOOVER Polska
Sp. z o.o. w Kraśniku
Roto Frank Sp. z o. o. w Lubartowie
„AluTeam” Polska Sp. z o.o.
Biała Podlaska
Multivac Polska S.A.
w Natalinie
USA
SAME Deutz-Fahr we Młgiewie
B. Braun Polfa Lublin S.A
Włochy-Niemcy
Zakłady Chemiczne Permedia
S.A
Vita Polymers Poland Sp. z o.o
w Brzegu Dolnym
Nicols Poland Sp. z o. o.
Perła-Browary Lubelskie S.A.
Osmofrost Sp. z o.o. w Osmolicach Pierwszych
Materne Polska Sp. z o.o.
w Wąwolnicy
Finlandia
USA-Japonia
Niemcy
Spółka Aluteam Fahrzeugtechnik (Niemcy)
Niemcy
Spółka B. Braun Melsungen
AG (Niemcy)
Spółka Lu Chemie (Czechy)
Wielka Brytania
Francja
Dania
Niemcy
Grupa Andros (Francja)
Przedmiot działalności
produkcja helikopterów
architektoniczne systemy profili
aluminiowych dla budownictwa
części i akcesoria do pojazdów
mechanicznych i ich silników
podzespoły spawane do maszyn
roboczych
produkcja łożysk kulkowych
i wałeczkowych
produkcja okien z tworzyw
sztucznych
produkcja naczep i przyczep
dystrybucja maszyn i urządzeń
do wytwarzania opakowań
produktów spożywczych,
medycznych
produkcja maszyn dla rolnictwa
i leśnictwa
produkcja wyrobów medycznych z tworzyw sztucznych
produkcja farb i lakierów
produkcja elastycznej pianki
poliuretanowej
produkcja środków czystości
produkcja piwa
produkcja mrożonych owoców
i warzywa
produkcja soków z owoców
i warzyw
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Centrum Obsługi Inwestora
w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego.
26
P. Rychlewska, Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rozwój województwa podkarpackiego, „Studia Regionalne i Lokalne”, 2010, Nr 3(41), s. 44-58.
35
Warto podkreślić, iż Lublin przyciąga nie tylko inwestycje przemysłowe, ale
także nowoczesne centra finansowo-księgowe (Business Process Operations,
BPO) i centra usług wspólnych (Services Shared Center, SCC): Genpact Poland
Sp. z o.o., (amerykański GE Capital), Żagiel S.A. (od 2012r. hiszpański Santander
Consumer Finanse), Orange Sp. z o. o. (oddział francuskiej spółki Orange), Telekomunikacja S.A. (France Telecom) oraz firmy ubezpieczeniowe (Generali PPF –
holenderski inwestor) i szkoleniowe (Syntea S.A. - indyjski inwestor)27.
Na Podkarpaciu najwięksi inwestorzy zaangażowali kapitał w sektor lotnictwa,
następnie sektor chemiczny wraz z gumowym, motoryzacyjny, metalowy i maszynowy oraz drzewno-papierniczy28 (tabela 4).
Tabela 4. Największe podmioty z kapitałem zagranicznym w województwie podkarpackim.
Przedsiębiorstwo
Pratt&Whitney AeroPower
Rzeszów
Kraj pochodzenia kapitału
Koncern United Technologies Company (USA)
Firma Oponiarska Dębica
S.A.
Federal-Mogul Gorzyce
Sp. z o. o
ICN Polfa Rzeszów
Koncern The Goodyear Tire
Rubber Company (USA)
USA
Goodrich Aerospace Poland
Sp. z o.o. oraz Vac Aero
Kalisz Sp. z o. o – zakład
w Tajęcinie
Hispano-Suiza Polska
Sp. z o.o.
Krosnopan Mielec Sp. z o.o.
Liugong Machinery (Poland)
Sp. z o.o. w Stalowej Woli
Uniwheels Production Poland
Sp. z o.o. w Stalowej Woli
Kirchhoff Polska Sp. z o.o.
w Mielcu
Husqvarna Poland Sp. z o.o. w
Mielcu
Grupa kapitałowa Valeant
Pharmaceuticals (USA)
Kanada
Grupa kapitałowa Safran
(Francja)
Austria
Koncern Guangxi LiuGong
Machinery (Chiny)
Koncern WH Wheels Holding (Niemcy)
Niemcy
Szwecja
Przedmiot działalności
produkcja samolotów i śmigłowców, silników i innych części lotniczych
produkcja opon
produkcja części samochodowych
produkcja leków
produkcja części i elementów podwozi lotniczych i systemów sterowania lotem;
produkcja części do silników lotniczych
produkcja wyrobów z drewna
produkcja maszyn budowlanych
produkcja felg aluminiowych
produkcja elementów karoserii
samochodowych
produkcja sprzętu ogrodniczego
i leśnego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Centrum Obsługi Inwestora
w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego.
27
28
W Olsztynie i Rzeszowie działało tylko po jednym SSC: odpowiednio (Citi Services Center,
amerykańska grupa kapitałowa) i (Pratt&Whitney, amerykański koncern Hamilton Sundstrand
Corporation), w Kielcach i Białymstoku nie ma żadnego. Onshore, Nearshore, Offshore: Unsure?
Polish Perspective, Jones LAN Lasalle, Warsaw 2010, s. 9.
Podkarpackie dla inwestorów – analiza ekonomiczna możliwości inwestycyjnych w województwie
podkarpackim 2010-2012, INNpuls, Rzeszów 2012; A. Sobala-Gwosdz, J. Działek, K. Gwosdz,
M. Huculak, W. Jarczewski, G. Micek, Inwestycje zagraniczne w województwie podkarpackim do
2005 roku, COI RARR, Rzeszów 2006.
36
W regionie świętokrzyskim do najważniejszych obszarów aktywności inwestorów zagranicznych należą: sektor wyrobów z surowców niemetalicznych, motoryzacyjny, metalowy i maszynowy oraz papierniczy29 (tabela 5).
Tabela 5. Największe podmioty z kapitałem zagranicznym w województwie świętokrzyskim.
Przedsiębiorstwo
Lhosit Bukowa Sp. z o. o.
Kraj pochodzenia kapitału
Belgia
Dyckerhoff Polska Sp. z o. o
Lafarge Cement Małogoszcz
S.A.
SINIAT Sp. z o.o.
Niemcy
Francja
RIGIPS Polska – Stawiany
Sp. z o. o.
Zakłady Przemysłu Wapienniczego Trzuskawica S. A
Pilkington Polska Sp. z o. o
międzynarodowa grupa
kapitałowa Saint-Gobain
irlandzka grupa kapitałowa
CRH
grupa Nippon Sheet Glass
(od 2006r. Japonia)
Grupa Celsa (Hiszpania)
Celsa „Huta Ostrowiec”
Sp. z o. o.
Delfo Polska S.A. Oddział
Kielce
NSK Bearings Polska S. A.
– Fabryka Łożysk Tocznych
„Iskra”
MAN BUS Oddział Starachowice
Miejskie Przedsiębiorstwo
Oczyszczania Sp. z o. o.
w Kielcach
Elektrownia Połaniec –
Grupa GDF Suez Energia
Polska
DS. Smith Polska Zakład –
Kielce
RR Donnelley Sp. z o. o.
Starachowice
„CONSTAR” S.A. Starachowice
Etex Group (Belgia)
Grupa Magneto (Włochy)
Grupa NSK Nichimen (Japonia)
Niemcy
Grupa kapitałowa Veolia
Environmental Services VES
(Francja)
Francja
Wielka Brytania
Grupa kapitałowa Donnelley&Sons Company (USA)
Grupa Epstein Plant Aquistion (USA)
Przedmiot działalności
produkcja wapna, kruszywa wapiennego
produkcja cementu, betonu
produkcja cementu, betonu
produkcja gipsów, gładzi, klei
i prefabrykatów gipsowych
produkcja gipsów, gładzi, klei
i prefabrykatów gipsowych
produkcja m.in. wapna palonego,
suchogaszonego, nawozów
produkcja szkła i systemów przeszkleń
produkcja wyrobów stalowych
produkcja narzędzi tłocznych, wytłoczek
produkcja m.in. łożysk kulkowych
i wałeczkowych
produkcja części do autobusów
niskopodłogowych
zagospodarowanie odpadów
wytwarzanie energii
produkcja opakowań papierowych
i tekturowych
usługi poligraficzne
produkcja mięsa i przetworów
mięsnych
Źródło: opracowanie własne.
29
S. Pastuszka S., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w regionie świętokrzyskim w latach 20052011, „Gospodarka Narodowa”, Nr 10; Sektor wyrobów z surowców niemetalicznych w Polsce
Wschodniej, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa 2011.
37
Na Podlasiu szczególnym zainteresowaniem wśród inwestorów zagranicznych
cieszyły podmioty działające w sektorze rolno-spożywczym, drzewno-papierniczym
(tabela 6).
Tabela 6. Największe podmioty z kapitałem zagranicznym w województwie podlaskim.
Przedsiębiorstwo
Polmos Białystok S.A.
Kompania Piwowarska S.A.
Sokółka Okna i Drzwi S.A.
Pfleiderer Grajewo S.A.
British American Tobbaco
S.A. w Augustowie
M.M. Nibe-Biawar S.A.
w Białymstoku
Bianor Sp. z o.o.
Pilkington IGP Sp. z o.o. Oddział „METAL”
w Białymstoku
Fabryka Dywanów Agnella
S.A.
Kraj pochodzenia kapitału
Grupa CEDC (USA)
międzynarodowy koncern
piwowarski SABMiller
Grupa INWIDO AB (Szwecja)
Spółka Pfleiderer AG (Niemcy)
Wielka Brytania
Przedmiot działalności
produkcja wyrobów alkoholowych
produkcja piwa
Szwecja
produkcja systemów grzewczych
Holandia
Japonia
produkcja wyrobów i spoiw
z tworzyw sztucznych
produkcja szyb zespolonych
USA
produkcja dywanów
produkcja okien i drzwi
produkcja płyt wiórowych
produkcja wyrobów tytoniowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Centrum Obsługi Inwestora w Urzędzie
Marszałkowskim Województwa Podlaskiego.
38
Na Warmii i Mazurach inwestorzy najwięcej kapitału ulokowali w sektorze
rolno-spożywczym, gumowym i meblarskim30 (tabela 7).
Tabela 7. Największe podmioty z kapitałem zagranicznym w województwie
warmińsko-mazurskim.
Przedsiębiorstwo
Zakłady Mięsne Mazury
w Ełku
Indykpol S.A.
Kraj pochodzenia kapitału
Shuanghui International
(Chiny)
Niemcy
Michelin Polska S.A.
w Olsztynie
Bruss Polska Sp. z o.o. Mrągowo
Grupa Michalin (Francja)
HBC Żywiec S.A., Browar
w Elblągu
zakłady meblarskie Swedwood i Szynaka Meble w Lubawie
MAAG Gear Zamech Sp.
z o.o. w Elblągu
Siemens Sp. z o.o.
Grupa Heineken (Holandia)
producent uszczelek i materiałów
uszczelniających z gumy i tworzyw
sztucznych
produkcja piwa
IKEA (Szwecja)
produkcja mebli
Koncern FLSmidth MAAG
Gear AG (Szwajcaria)
Niemcy
produkcja skrzyń biegów i innych
mechanizmów zmiany biegów
dystrybucja przemysłowych turbin
gazowych, sprężarek
produkcja szkła i wyrobów szklanych
produkcja papieru kserograficznego,
rolek do faksów i kas fiskalnych
prace spawalniczo - montażowe
konstrukcji, rurociągów oraz urządzeń ze stali nierdzewnej oraz stali
węglowej
producent butów ortopedycznych
G. Bruss GmbH & Co. KG
(Niemcy)
Heinz Glas Działdowo sp.
z o.o
Drescher Polska Sp. z o.o
w Iławie
Acoustics Sp. z o.o.
w Elblągu
Niemcy
Klaveness Polska Sp. z o.o.
w Elblągu
Alstom Power Sp. z o. o.
w Elblągu
Koncern Klaveness Skofabrikk (Norwegia)
francusko-brytyjski koncern
Alstom
Niemcy
Spółka Acoustics AS (Norwegia)
Przedmiot działalności
produkcja mięsa, wyrobów mięsnych
ubój, przetwórstwo i produkcja
drobiu
produkcja opon
produkcja turbin parowych i gazowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Centrum Obsługi Inwestora w Urzędzie
Marszałkowskim Województwa Podlaskiego.
30
Aneks do Regionalnej Strategii Innowacyjności Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2020.
Diagnoza sytuacji regionu w obszarze innowacyjności, Fundacja Uniwersytetu w Poznaniu 2010, s. 6.
39
9. Sytuacja finansowa podmiotów z kapitałem obcym w Polsce Wschodniej
W 2012 r. całkowity majątek przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego
w przeliczeniu na mieszkańca wschodniej Polski wynosił 1127 zł (stanowił 21%
średniej w kraju), i uległ niewielkiemu zmniejszeniu w stosunku do 2005r. Najwięcej tego rodzaju kapitału zaangażowano w województwie świętokrzyskim – 2296,5
zł/osobę (dwa razy więcej niż średnio w Polsce Wschodniej), najmniej w podlaskim
i lubelskim – odpowiednio 51% i 62% przeciętnej wartości Polski Wschodniej)
(tabela 8). W analizowanym okresie znaczący trend wzrostowy odnotowano w podlaskim i lubelskim31, a niewielki spadek w regionie świętokrzyskim.
Tabela 8. Kapitał podstawowy w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego
w latach 2005 i 2012.
Wyszczególnienie
Kapitał podstawowy na mieszkańca, w zł
Liczba
podmiotów
Ogółem
2005
2012
16837
25914
Ogółem
2005
3469,8
Krajowy
Zagraniczny
2012
2005
2012
2005
2012
5371,8
476,9
544,3
2909,8
4655
Polska Wschodnia
1119
1492
768,1
1127,7
72,0
99,4
Lubelskie
332
384
377,5
704,6
50,2
104,9
Podkarpackie
271
427
722,3
1156,8
84,8
Podlaskie
100
181
222,6
572,7
Świętokrzyskie
148
182
2332,3
Warmińskomazurskie
268
318
482,2
672,3
Rozproszony
2005
83,1
2012
172,5
998,8
23,8
29,5
295,0
578,2
32,7
21,5
54,0
599,7
1065,8
37,7
37,0
35,8
108
173,4
456,4
13,5
8,3
2296,5
71,0
205,6
2258,4
2022,5
3,0
68,4
1148,5
117,7
57,3
347,4
1077,3
17,1
13,9
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem
zagranicznym w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006; Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem
zagranicznym w 2012 roku, GUS, Warszawa 2013.
Na koniec 2012 r. wynik finansowy netto firm zagranicznych na mieszkańca
w województwach Polski Wschodniej stanowił zaledwie 30% przeciętnej wartości
w kraju, i w porównaniu do 2005r. relacja ta uległa pogorszeniu. Świadczy to
o niższej statystycznie rentowności firm działających w Polsce Wschodniej niż
w całym kraju. Najwyższy wynik finansowy wypracowały podmioty działające
w regionie podkarpackim oraz świętokrzyskim, a najniższy podmioty z regionu
podlaskiego.
31
W latach 2005-2012 wartość całkowitego kapitału przedsiębiorstw na 1 mieszkańca w województwie
podlaskim wzrosła o ponad 157%, a w lubelskim – ponad 86%.
40
Wartość nakładów na nowe środki trwałe w regionach wschodniej Polski
w przeliczeniu na mieszkańca w 2012 r. wyniosła tylko 25,5% średniej krajowej
(w 2005r. było 24%) (tabela 9). Największe wydatki inwestycyjne poniosły firmy
zlokalizowane w regionie podkarpackim i świętokrzyskim, a najmniejsze – działające na Warmii i Mazurach, gdzie w porównaniu do 2005r. odnotowano wyraźny
spadek tego rodzaju wydatków. Tak niski poziom nakładów inwestycyjnych
w Polsce wschodniej związany jest ze specyfiką inwestycji zagranicznych, które
w większości (z wyjątkiem inwestycji w sektor lotnictwa i branży BPO) mają
charakter ekstensywny. W ramach inwestycji inwestorzy najczęściej kupowali od
innych przedsiębiorstw zagranicznych, zwykle działających w ramach korporacji,
nowsze technologie produkcji i urządzenia, nie rzadko jednak nie najnowsze
w skali światowej.
Tabela 9. Podstawowe dane o podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego w latach
2005 i 2012.
Wyszczególnienie
Wynik finansowy netto w
2005r. w zł na
osobę
Wynik finansowy netto w
2012r. w zł na
osobę
Zmiana wyniku
finansowego
netto na osobę
2012/2005, w %
Wydatki na
środki trwałe w
2005r. na osobę
Wydatki na
środki trwałe w
2012r. na osobę
Zmiana wydatków na środki
trwałe na osobę
2012/2005, w %
Polska
Lubelskie
694,0
Polska
Wschodnia
230,1
85,4
podkarpackie
380,1
podlaskie
126,6
świętokrzyskie
363,5
Warmińskomazurskie
197,6
1244,2
367,9
159,3
618,9
1,7
550,9
169,0
179,3
159,9
186,5
162,8
-98,7
151,6
-14,5
972,4
239,6
117,3
374,1
220,6
500,6
504,3
1619,6
413,0
242,5
562,9
344,2
865,0
198,7
166,6
172,4
206,7
150,5
156,0
172,8
-60,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006; Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, GUS, Warszawa 2013.
41
10. Eksport i import podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce
Wschodniej
W 2012 r. 43% podmiotów z kapitałem zagranicznych działających w Polsce
Wschodniej eksportowało swoje produkty lub towary i materiały (w 2005 r.
– 44,7%). Najwięcej eksporterów w przeliczeniu na mieszkańca działało kolejno
w województwach: podkarpackim, lubelskim, warmińsko-mazurskim, świętokrzyskim i podlaskim. Wartość sprzedaży za granicę przez te podmioty w przeliczeniu
na mieszkańca makroregionu wyniosła 3268,7 zł (w 2005 r. 1684,1 zł), co stanowiło tylko 35% średniej krajowej (w 2005 r. 36%) (tabela 9). Niska wartość eksportu firm zagranicznych z Polski Wschodniej wynika z charakteru prowadzonej
działalności przez podmioty zagraniczne i rodzaju wytwarzanych towarów. Absolutnie najwyższą wartość eksportu wypracowały firmy z województwa podkarpackiego, następnie z Warmii i Mazur. Najmniej proeksportową aktywność wykazują podmioty z województw: lubelskiego, podlaskiego i świętokrzyskiego.
W eksporcie Polski Wschodniej dominowały wyroby przemysłu elektromaszynowego (maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny), w następnej
kolejności - produkty przemysłu gumowego (opony), wyroby metalurgiczne (żeliwo, stal i aluminium), artykuły rolno-spożywcze (głównie produkty pochodzenia
zwierzęcego i roślinnego o małym stopniu przetworzenia), wyroby przemysłu
meblowego i drzewno-papierniczego. Najmniejszy udział miały wyroby z surowców niemetalicznych, ze względu na rodzaj wyrobów: wapno, cement, gips, kruszywa (liderem jest województwo świętokrzyskie)32. W 2012 r. wartość importu
w przeliczeniu na jednego mieszkańca Polski Wschodniej stanowiła niespełna
27% średniej krajowej, i w porównaniu do w 2005 r. wzrosła o ponad 7 punktów
procentowych (tabela 10). Wielkości te świadczą, że poziom współpracy z zagranicą przedsiębiorstw z regionów wschodniej Polski jest relatywnie niski. Niewielkim pocieszeniem jest dodatnie saldo tej współpracy, i wyższe niż średnio w kraju
aż o 70 punktów procentowych tempo wzrostu tego wskaźnika33. W istocie, import ogranicza się do warunkujących produkcję materiałów eksploatacyjnych
i podzespołów, których z samej natury wartość jest niska w stosunku do wartości
wyrobu gotowego. Najwyższe wartości importu na osobę generowały podmioty
z Warmii i Mazur oraz Podkarpacia, natomiast najniższe z województwa lubelskiego i świętokrzyskiego. Import ogranicza się do warunkujących produkcję materiałów eksploatacyjnych i podzespołów, których z samej natury wartość jest
niska w stosunku do wartości wyrobu gotowego. Największy udział w imporcie
wschodniej Polski ogółem stanowią materiały, półfabrykaty i podzespoły do celów
produkcyjnych, towary do dalszej odsprzedaży (części samochodowe).
32
33
Analiza ekonomiczna potencjału gospodarczego Polski Wschodniej, Instytut Badań nad
Gospodarką Rynkową, Warszawa 2010, s. 46-54.
Ujemne saldo wymiany handlowej może być także spowodowane manipulowaniem cenami
transferowymi przez korporacje międzynarodowe. Podmioty te często zaniżają ceny eksportowe
przy sprzedaży wyrobów gotowych i zawyżają ceny importowe w ramach grupy kapitałowej lub
grupy przedsiębiorstw. W ten sposób pomniejszają dochody przedsiębiorstwa w Polsce i realizują
zysk za granicą.
42
Tabela 10. Wartość importu i eksportu podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w latach 2005 i 2012.
Wyszczególnienie
Polska
Polska
Wschodnia
Lubelskie
Podkarpackie
Podlaskie
Świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
Eksport
Liczba
Wartość eksportu
podmiotów
w zł na osobę
2005
2012
2005
2012
7510 10494 4660,4 9398,7
500
648
1684
3269
133
145
50
77
95
174
191
82
89
112
845,2
2580,3
1067,8
1257,4
2548,9
1829,6
5259
2238,5
2742,9
3809,7
Import
Liczba
Wartość importu
podmiotów
w zł na osobę
2005
2012
2005
2012
8061 11740 5010,2 9885,2
460
606
984,2 2631,2
116
134
41
90
79
150
189
74
87
106
460,5
1386,6
918,5
998,9
1234,1
1220,7
3763,2
2309,8
1649,9
4273,1
Saldo wymiany
handlowej w zł
na osobę
2005
2012
-349,8
-486,5
699,8
637,8
384,7
1193,7
149,3
258,5
1314,8
608,9
1495,8
-71,3
1093
-463,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006; Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, GUS, Warszawa 2013.
11. Podsumowanie i najważniejsze wnioski
Województwa wschodniej Polski należą do regionów najsłabiej pozyskujących
inwestorów zagranicznych. Niewielki na tle kraju napływ inwestycji zagranicznych spowodowany jest ogólnie niską atrakcyjnością inwestycyjną makroregionu,
która z kolei wynika z niskiego poziomu rozwoju gospodarczego tego obszaru.
W całym makroregionie liczba podmiotów z kapitałem zagranicznym na 1 mieszkańca w 2012r. była ponad trzykrotnie mniejsza niż średnio w kraju. W porównaniu z 2005r. sytuacja Polski Wschodniej w tym względzie pogorszyła się. Efektem
tego był spadek udziału tego makroregionu w liczbie omawianych podmiotów
z 6,6% w 2005 r. do 5,8% w 2012 r.
Najbardziej przyciąga inwestorów zagranicznych województwo podkarpackie
i warmińsko-mazurskie. Najmniej chętnie kapitał zagraniczny lokuje się w Świętokrzyskim i na Podlasiu. Znacząca ilość inwestycji zagranicznych w regionie
podkarpackim jest lokowana w dającej perspektywę branży lotniczej. Napływ
inwestycji zagranicznych do regionów Wschodniej Polski przeważnie polegał na
przejęciu istniejących zakładów produkcyjnych, a następnie ich unowocześnieniu.
Dominują przemysły tradycyjne, a przemysły wysokiej technologii mają mniejsze
znaczenie34. Wyjątkiem są podmioty działające w branży lotniczej na Podkarpaciu
oraz w sektorze nowoczesnych usług skupionych przede w Lublinie, co spowodowane jest najwyższym potencjałem akademickim Lublina wśród miast wojewódzkich Polski Wschodniej. W analizowanym okresie wartość kapitału obcego zaangażowanego we Wschodniej Polsce wzrosła w mniejszym stopniu niż przeciętnie
w Polsce, wskutek czego zmniejszył się o ponad 1 punkt procentowy udział ma34
Chodzi o produkty zaawansowane technologicznie, a nie o sposoby produkcji, ponieważ także
w przemysłach tradycyjnych (spożywczy, metalowy) stosowane są obecnie nowoczesne
rozwiązania produkcyjne i wykorzystywane najnowsze technologie.
43
kroregionu w wartości kapitału zagranicznego ogółem. Największy wzrost znaczenia zaangażowanego kapitału zagranicznego odnotowano w województwie
podlaskim, zmniejszyło się natomiast jego znaczenie w regionie świętokrzyskim.
Spadki te wiązały się z kryzysem gospodarczym, który w szczególności dotknął
branżę budowlaną (mającą istotne znaczenie dla Świętokrzyskiego), jako głównego odbiorcy materiałów budowlanych. Pomimo tych niekorzystnych zmian,
w 2012r. najwięcej tego kapitału w przeliczeniu na osobę było nadal zaangażowane w województwie świętokrzyskim (dwa razy więcej niż średnio w Polsce
Wschodniej), co jest skutkiem kapitałochłonnych inwestycji dużych zakładów
produkcyjnych w przemyśle materiałów budowlanych. Najmniejszy kapitał zagraniczny występował w regionie podlaskim i lubelskim – odpowiednio 51% i 62%
wartości przeciętnej na mieszkańca wschodniej Polski.
Firmy działające w Polsce Wschodniej wykazują niższą dynamikę rentowności
w porównaniu do średniej krajowej, w rezultacie zmniejszył się udział makroregionu w wyniku finansowym netto ogółem podmiotów w przeliczeniu na osobę:
z 33% w 2005 r. na 30% w 2012 r. Najlepsze wyniki wykazały spółki z Podkarpacia, najsłabsze – z Podlasia. Aktywność eksportowa Polski Wschodniej na tle kraju zmniejsza się, mimo odnotowywanego dodatniego salda wymiany handlowej
z zagranicą. Najbardziej proeksportowy charakter produkcji rozwijają przedsiębiorstwa z województwa podkarpackiego, a następnie warmińsko-mazurskiego.
W najmniejszym stopniu rozwijają eksport podmioty z województwa lubelskiego
i podlaskiego. Przeprowadzona analiza wykazuje, że w ogólnie słabym makroregionie Polski Wschodniej najlepsze perspektywy dla gospodarki kształtują podmioty z kapitałem zagranicznym w województwie podkarpackim, a następnie
w lubelskim. Stwarzają miejsca pracy dla wykwalifikowanej siły roboczej, dają
możliwości jej rozwoju, zwiększają kontakty z zagranicą.
Bibligrafia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
44
Analiza ekonomiczna potencjału gospodarczego Polski Wschodniej, Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2010.
Aneks do regionalnej Strategii Innowacyjności Województwa Warmińsko-Mazurskiego
do roku 2020. Diagnoza sytuacji regionu w obszarze innowacyjności, Fundacja Uniwersytetu w Poznaniu 2010.
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2013.
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2005, Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2005.
Benko G, Geografia technopolii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Domański B., Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski. Prawidłowości rozmieszczenia, uwarunkowania i skutki, Uniwersytet Jagielloński. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Kraków 2001.
Dunning J. H., Explaining Changing Patterns of International Production: In Defense of
the Eclectic Theory, “Oxford Bulletin of Economic and Statistics”, 1979, Vol. 41 (4).
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, GUS,
Warszawa 2006.
Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, GUS,
Warszawa 2013.
Dziemianowicz W., Inwestycje zagraniczne jako czynnik rozwoju polskich regionów,
ekspertyza wykonana na zlecenie Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej
w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2002.
Dziemianowicz W., Kapitał zagraniczny a rozwój regionalny i lokalny w Polsce,
Studia Regionalne i Lokalne, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet
Warszawski, Warszawa 2007, Nr 21(54).
Estrin S., Meyer K. E., Brownfield Acquisitions: A Reconceptualization and Extension,
Working Paper 2010. http://klausmeyer.co.uk/publications/WIP_Estrin_Meyer_
Brownfield _2009.pdf.
Gawlikowska-Hueckel K., Umiński S., Handel zagraniczny Małopolski, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2008.
Gorynia M. Bartosik-Purgat M., Jankowska B., Owczarzak R., Efekty zewnętrzne
bezpośrednich inwestycji zagranicznych-aspekty teoretyczne i wyniki badań teoretycznych, „Ekonomista”, 2006, Nr 2.
Kłysik-Uryszek A., Gospodarcze efekty napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do regionu, [w:] Rola bezpośrednich zagranicznych w kształtowaniu aktualnego
i przyszłego profilu gospodarczego województwa łódzkiego, J. Świerkocki (red.),
Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2011.
Konings J., The effects of Foreign Direct Investment on Domestic Firms, [2001],
„Economics of Transition”, 2011, Nr. 9 (2).
Krugman P., Obstfeld M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 1.
Matkowski Z., Rapacki R., Sytuacja gospodarcza i postęp reform rynkowych, [w:]
Nowa Europa. Raport z transformacji, D. Rosati (red.), Instytut Wschodni, Warszawa
2003.
Meyer K.E., Direct foreign investment in Eastern Europe the role of labor costs,
“Comparative Economic Studies”, 2005, Nr 37 (4).
Onshore, Nearshore, Offshore: Unsure? A Polish Perspective, Jones LAN Lasalle,
Warsaw 2010.
Pakulska T., Poniatowska-Jaksch M., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie
Środkowo-Wschodniej. Koncentracja kapitału zagranicznego w Polsce, Monografie
i Opracowania, SGH 2004, Nr 519.
Pastuszka S., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w regionie świętokrzyskim w latach 2005-2011, „Gospodarka Narodowa”, 2013, Nr 10.
Pilarska Cz., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w teorii ekonomii, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005.
Podkarpackie dla inwestorów – analiza ekonomiczna możliwości inwestycyjnych
w województwie podkarpackim 2010-2012, INNpuls, Rzeszów 2012.
Poniatowska-Jaksch M., Przemysłowe bezpośrednie inwestycje zagraniczne źródłem
konkurencyjności regionu, Monografie i Opracowania, Warszawa 2006, Nr 544.
Przybylska K., Klimat inwestycyjne w kraju goszczącym zagranicznych inwestorów,
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni Folia Oeconomica Bochniensia, 2008, Nr 7.
45
27. Raport z badania ewaluacyjnego. Ocena pierwszych efektów projektów z działania
I.4.1 i I.4.2 PO RPW związanych z pozyskaniem inwestorów Polski Wschodniej,
PARP, Warszawa 2013.
28. Rychlewska P., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rozwój województwa podkarpackiego, „Studia Regionalne i Lokalne”, Nr 3(41).
29. Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PTE, Warszawa
2004.
30. Rynarzewski T., Zielińska-Głębocka A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze.
Teoria wymiany i polityki handlu międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2006.
31. Sobala-Gwosdz A., Działek J., Gwosdz K., Huculak M., Jarczewski W., Micek G.,
Inwestycje zagraniczne w województwie podkarpackim do 2005 roku, COI RARR,
Rzeszów 2006.
32. Specjalne Strefy Ekonomiczne. Edycja 2011, KPMG 2011.
33. Sektor wyrobów z surowców niemetalicznych w Polsce Wschodniej, Polska Agencja
Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa 2011.
34. Stawicka M., Kwieciński L., Wróblewski M., Analiza atrakcyjności inwestycyjnej
regionu w świetle współczesnych trendów, Wrocław 2010.
35. Tarasinski L., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na handel międzynarodowy, [w:] Teoria a praktyka ekonomii a konkurencyjność gospodarowania, E. Freitag-Mika (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.
36. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz. U. 1994 Nr 1221 poz. 591
z póź. zm.
37. Weresa M. A., Skutki inwestycji zagranicznych dla gospodarki kraju przyjmującego –
doświadczenia Polski, [w:] Rola inwestycji zagranicznych w gospodarce, Zeszyty
BRE Bank – CASE, Warszawa 2002.
38. Witkowska J. , Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Środkowowschodniej.
Próba interpretacji na gruncie teorii bezpośrednich inwestycji zagranicznych i teorii
integracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1996.
39. Województwo podkarpackie – inwestycje i handel zagraniczny, Regionalne Obserwatorium Terytorialne, Rzeszów 2013.
40. Woźniak-Miszewska M., Mezoekonomia transgraniczna przedsiębiorstw. Studium
bezpośrednich inwestycji zagranicznych w rozwoju regionów ekonomicznych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012.
41. Zakrzewska-Półtorak A., Kapitał zagraniczny jako czynnik innowacyjności regionu –
zarys wybranych koncepcji teoretycznych. Miejsce innowacji we współczesnych koncepcjach rozwoju regionalnego – teoria i praktyka, Dolnośląskie Centrum Studiów
Regionalnych, Prace Naukowe, Serie Konferencyjne, Wrocław 2007, Nr 7.
42. Zukowska-Gagelmann, K., Productivity spillovers from foreign direct investment in
Poland, “Economic Systems”, 2000, Nr 24.
Abstrakt
Celem artykułu jest ocena działalności inwestorów zagranicznych w pięciu najsłabiej rozwiniętych województwach, tworzących makroregion Polska Wschodnia.
Analiza wykazała, iż województwa wschodniej Polski należą do regionów najsłabiej pozyskujących inwestorów zagranicznych. W tym makroregionie inwestorzy
46
lokują kapitał głównie w przemysły tradycyjne, a przemysły wysokiej technologii
mają mniejsze znaczenie. Dla regionalnych gospodarek najlepsze perspektywy
kształtują podmioty z kapitałem zagranicznym w województwie podkarpackim,
a następnie w lubelskim. Stwarzają miejsca pracy dla wykwalifikowanej siły roboczej, stwarzają szanse jej rozwoju, intensyfikują kontakty z zagranicą.
The activity of foreign investors in the provinces of Eastern Poland
The purpose of this article is to assess the activities of foreign investors in the
five least developed provinces, forming macro region Eastern Poland. The analysis
found that the regions of the Eastern Poland in the years 2005-2012 poorly attracted foreign investors. In this macro region, a capital investors invest primarily in
traditional industries, high-technology industries are less important. For regional
economies best prospects shape entities with foreign capital in the Podkarpackie
Voivodeship, then in the Lubelskie. They create jobs for skilled workforce, offer
opportunities for its development, intensify contacts with foreign countries.
PhD Sławomir Pastuszka, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
47