Regionalna baza danych
Transkrypt
Regionalna baza danych
Modyfikacja modelu ekonometrycznego HERMIN do oceny wpływu funduszy strukturalnych na polską gospodarkę oraz przygotowanie modelu dla polskich regionów (województw) Raport Baza danych 16 modeli regionalnych dla polskich województw Raport końcowy wykonany w ramach II etapu prac: "Przygotowanie modelu HERMIN dla polskich regionów " na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i Pracy zgodnie z umową nr BAB I -310/P/04 z dnia 07.12.2004 r. Janusz Zaleski*/** Paweł Tomaszewski* Marek Zembaty* Agnieszka Wojtasiak*** i John Bradley**** * Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego (WARR) ** Politechnika Wrocławska *** Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu **** The Economic and Social Research Institute (ESRI) Wrocław, 30 listopada 2005r. Kontakt: Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego ul. Krupnicza 13, 50-075 Wrocław tel.: (48-71) 79 70 400 fax: (48-71) 79 70 407 e-mail: [email protected] The Economic and Social Research Institute 4 Burlington Road, Dublin 4, Ireland tel.: (353-1) 667 1525 fax: (353-1) 668 6231 e-mail: [email protected] Spis treści [1] WPROWADZENIE 4 [2] PODSTAWY REGIONALNEGO MODELU HERMIN 6 2.1 Struktura regionalnego modelu HERMIN 6 2.2 Strona podaŜowa modelu HERMIN (i) Określenie wielkości produkcji (ii) Popyt na czynniki produkcji (iii) Określenie wynagrodzeń w sektorach (iv) Demografia i podaŜ pracy 11 11 12 14 15 2.3 Absorpcja w modelu HERMIN (i) SpoŜycie prywatne 16 16 2.4 Dochody regionalne w modelu HERMIN (i) Sektor publiczny (ii) Równania toŜsamościowe dotyczącego dochodów regionalnych (iii) Sektor monetarny 17 17 17 18 2.5 Uwaga na temat kalibracji i testowania modelu 18 [3] KRÓTKI OPIS KRAJOWEJ BAZY DANYCH MODELU HERMIN DLA POLSKIEJ GOSPODARKI 20 3.1. Wprowadzenie 20 3.2. Ogólna charakterystyka czterosektorowej bazy danych modelu dla polskiej gospodarki 20 3.3. Struktura elektronicznej bazy danych 21 [4] PRZEGLĄD I OCENA ŹRÓDEŁ DANYCH REGIONALNYCH 28 4.1.Wprowadzenie 28 4.2. Podstawowe źródła regionalnych danych statystycznych dla województw 28 [5] STRUKTURA ARKUSZY KALKULACYJNYCH BAZY DANYCH PODSTAWOWYCH 5.1. Wprowadzenie 34 34 5.2. Ogólna charakterystyka czterosektorowej bazy danych modeli regionalnych dla polskich województw 34 5.3. Struktura elektronicznej bazy danych podstawowych modeli regionalnych 35 [6] GENEROWANIE POZOSTAŁYCH DANYCH REGIONALNYCH 50 [7] WNIOSKI I PRZYSZŁE PRACE BADAWCZE 54 2 BIBLIOGRAFIA ŹRÓDEŁ DANYCH STATYSTYCZNYCH 55 ZAŁĄCZNIK 1: GŁÓWNY PLIK ZAWIERAJĄCY PODSTAWOWE DANE 56 ZAŁĄCZNIK 2: GENEROWANIE DANYCH REGIONALNYCH: PLIK WSADOWY TSP 57 3 [1] Wprowadzenie Zbudowanie bazy danych regionalnych dla polskich województw stanowiło niezbędny etap procesu mającego na celu skonstruowanie modeli typu HERMIN dla 16 polskich województw. Istnieje więc ścisła korelacja pomiędzy niniejszym raportem a zestawem 16 raportów1 prezentujących regionalne modele HERMIN gospodarek poszczególnych województw i dla celów zaznajomienia się z głównymi cechami modelu oraz nabycia umiejętności przeprowadzania na nim podstawowych operacji oba raporty stanowią całościowy materiał wyjściowy. W sensie metodologicznym budowa bazy danych regionalnych stanowiła z kolei wykorzystanie doświadczeń nabytych podczas budowy kolejnych wersji bazy danych modelu krajowego HERMIN, począwszy od jej pierwszej wersji z 2002 roku, kiedy został skonstruowany pierwotny czterosektorowy model HERMIN dla polskiej gospodarki (HPO4), wykorzystany do przeprowadzenia analizy efektów makroekonomicznych Narodowego Planu Rozwoju Polski na lata 2004-20062. Prace nad udoskonaleniem modelu były następnie kontynuowane w ramach kolejnego projektu realizowanego w 2004r. Udoskonalenie dotyczyło równieŜ konstrukcji bazy danych modelu, które polegało w szczególności na koniecznym i cyklicznym uzupełnieniu szeregów czasowych danych o dane za kolejny (2002) rok, dla którego stały sie one dostępne3. Równolegle zostały podjęte prace znacząco rozbudowujące model poprzez m.in. dezagregację przemysłu i usług rynkowych. W rezulatcie powstał uszczegółowiony dziesięciosektorowy model (HPON) a jego baza danych została w związku z tym znacząco rozbudowana4. Prezentowana w niniejszym raporcie baza danych regionalnych stanowi odzwierciedlenie załoŜeń przyjętych przy konstruowaniu modeli dla polskich województw, które ze względu na niedostępność dla województw wielu zdezagregowanych danych zostały oparte na podstawowym czterosektorowym modelu (HPO4) dla polskiej gospodarki. W Części 2 przedstawiamy pewne materiały stanowiące tło teoretycznych podstaw i załoŜeń wykorzystanych w ramach czterosektorowego modelu HERMIN. Materiał ten nie jest konieczny, aby korzystać z bazy danych, niemniej jednak zrozumienie teoretycznych podstaw modelu będzie ułatwiało zrozumienie struktury bazy danych regionalnych. Część 3 zawiera syntetyczny opis krajowej bazy danych modelu HERMIN dla polskiej gospodarki. 1 Dotyczy zestawu 16 raportów pn. "Regionalny model HERMIN gospodarki województwa xx. Podręcznik", gdzie xx oznacza nazwę danego województwa (autorzy: Bradley J., Tomaszewski P., Wojtasiak A., Zaleski J., Zembaty M., WARR, Wrocław, listopad 2005). 2 Bradley J. i Zaleski J. 2003. „Modelling EU accession and Structural Fund impacts using the new Polish HERMIN model”, Opracowanie robocze, ESRI i WARR, luty. Opracowanie pierwotnej polskiej adaptacji modelu HERMIN zostało przeprowadzone na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w ramach projektu pod roboczą nazwą HERMIN 1. 3 Udoskonalny czterosektorowy model (HPO4) został zaprezentowany w raporcie Zaleski J., Tomaszewski P., Wojtasiak A. i Bradley J. (2004(a)) „Modyfikacja i uaktualnienie wersji modelu HERMIN dla Polski”, WARR, Wrocław, wrzesień. Raport powstał w ramach projektu pod roboczą nazwą HERMIN 2. 4 Baza danych krajowych udoskonalnego modelu HERMIN dla polskiej gospodarki została zaprezentowana w raporcie Zaleski J., Tomaszewski P., Bradley J.(2005c) „Zdezagregowana baza danych modelu dla Polski", WARR, Wrocław, maj. Raport powstał w ramach I etapu bieŜącego projektu pod roboczą nazwą HERMIN 3. 4 Znajomość głównych cech tej bazy jest konieczna, poniewaŜ budowa modeli regionalnych została oparta o konstrukcję modelu krajowego a w przypadku brakujących danych regionalnych szereg danych do rozszacowania na województwa jest pobieranych z bazy krajowej. Sama organizacja bazy regionalnej wykorzystuje równieŜ doświadczenia nabyte podczas prac nad modelem krajowym. W Części 4 wkazujemy z kolei główne publikacje stanowiące źródło danych wykorzystanych przy konstrukcji podstawowej bazy danych regionalnych, która szczegółowo jest omówiona w Części 5, w której zaprezentowano i szczegółowo omówiono rozbudowany plik (Excel) z wieloma arkuszami kalkulacyjnymi. Baza w formie arkuszy kalkulacyjnych stanowi bowiem podstawę całej bazy danych modeli regionalnych, poniewaŜ zawiera ona minimalny (choć w sensie objętości jest to bardzo rozbudowany plik z tysiącami rekordów) zestaw szeregów danych potrzebnych do skonstruowania modelu. Nazywamy ten zestaw szeregami danych podstawowych. Cała baza danych podstawowych w formie elektronicznej na nośniku CD ROM stanowi Załącznik 1 do niniejszego raportu i rekomenduje się analizę Części 5 raportu przy uruchomionym pliku "Regionalna baza danych.xls" umieszczonym na płycie. Część 6 odzwierciedla z kolei drugi etap prac z danymi polegający na wygenerowaniu pozostałej części szeregów czasowych modelu jako połączeń danych podstawowych. W związku z tym, Ŝe operacja konstruowania danych generowanych jest przeprowadzana w programie TSP, w tej części prezentujemy podstawowe pliki generowane w tym programie oraz najczęściej uŜywane komendy pakietu TSP. Część 6 kończy krótka instrukcja odnosząca się do zapisu tekstowego pliku HERDATA_PM5.tsp (Załącznik 2 do raportu), w której w 12 punktach omówiono sposób generowania danych w kolejnych sekcjach tego pliku. W Części 7 podsumowano prace nad budową bazy danych regionalnych oraz wskazano dalsze kierunki prac. 5 Podajemy nazwy plików zawierające dwuliterowe oznaczenie "PM" (dla województwa pomorskiego) jako przykładowe. W przypadku plików dla innych województw oznaczenia są inne. (patrz. Tab. 5.2). W niniejszym raporcie województwo pomorskie zostało wybrane jako przykładowe dla prezentacji danych regionalnych zawartych w bazie. 5 [2] Podstawy regionalnego modelu HERMIN 2.1 Struktura regionalnego modelu HERMIN Teraz naleŜy omówić niektóre z praktycznych i empirycznych załoŜeń leŜących u podstaw procesu projektowania i budowania niewielkiego empirycznego modelu polskiej gospodarki regionalnej, bazując na spostrzeŜeniach zaczerpniętych z poprzednio opracowanych modeli dla regionów niemieckich i włoskich (Bradley i inni, 2003; CRENoS/ESRI, 2004). PoniewaŜ celem budowy modelu jest moŜliwość dokonywania analizy skutków średniookresowej polityki, zasadniczo istnieją trzy wymogi, które model powinien spełniać: (i) Model musi zostać zdezagregowany na niezbyt duŜą liczbę głównych sektorów, które pozwalają jednak na określenie i zbadanie głównych przesunięć pomiędzy sektorami w gospodarce na przestrzeni lat rozwoju. (ii) Musi określać mechanizmy, poprzez które gospodarka regionalna przechodząca proces osiągania spójności połączona jest z jej światem zewnętrznym. Dla regionu, świat zewnętrzny obejmuje zarówno polską gospodarkę narodową, jak i gospodarkę światową, i obie te gospodarki stanowią bardzo waŜne bezpośrednie i pośrednie czynniki wpływające na wzrost gospodarczy i konwergencję gospodarki regionalnej, poprzez obrót handlowy towarami i usługami, przenoszenie inflacji, emigrację ludności oraz bezpośrednie inwestycje zagraniczne w kraju. (iii) Model musi dopuszczać moŜliwość występowania potencjalnych konfliktów pomiędzy aktualną sytuacją w regionie, ujętą w modelu HERMIN, skalibrowanym w oparciu o dane historyczne, i poŜądanym docelowym stanem, w którego kierunku rozwija się gospodarka regionalna znajdująca się w zewnętrznym środowisku gospodarczym zdominowanym przez Europejską Unię Monetarną i Jednolity Rynek Europejski. Podstawy regionalnego modelu HERMIN koncentrują się na kluczowych cechach strukturalnych gospodarki przechodzącej proces spójności: a) Stopień otwartości gospodarczej regionu w relacji do handlu zewnętrznego i światowego oraz reagowanie na zewnętrzne i wewnętrzne warianty szokowe; b) Relatywna wielkość i cechy sektorów wytwarzających dobra podlegające i niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym oraz ich rozwój, technologia produkcji i zmiany strukturalne. W niniejszym opracowaniu termin „podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym” odnosi się do dóbr sprzedawanych głównie poza regionem, a „niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym” do dóbr, których sprzedaŜ odbywa się prawie całkowicie w granicach regionu; c) Mechanizmy określania wynagrodzeń i cen, rozróŜniające pomiędzy aspektami lokalnymi i krajowymi; d) Funkcjonowanie i elastyczność rynków pracy wraz z ewentualna rolą zagranicznej i międzywojewódzkiej migracji siły roboczej; e) Rola sektora publicznego i moŜliwe konsekwencje deficytów publicznych na poziomie regionalnym, jak równieŜ interakcje pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym w politykach publicznych. Aby zaspokoić te wymagania, podstawowe załoŜenia regionalnego modelu HERMIN przewidują podział na cztery sektory: przemysł przetwórczy (sektor wytwarzający dobra 6 głównie podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym), usługi rynkowe (sektor usług lokalnych lub niepodlegających obrotowi na rynku zewnętrznym), rolnictwo oraz usługi nierynkowe. ZwaŜywszy na ograniczenia danych, przed jakimi stoją twórcy modeli w gospodarkach przechodzących procesy spójności i transformacji, jest to na tyle przybliŜona empiryczna reprezentacja dezagregacji na sektory podlegające/niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym, jaką prawdopodobnie będziemy w stanie wprowadzić. ChociaŜ rolnictwo równieŜ posiada pewne waŜne elementy podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym, jego podstawowe cechy charakterystyczne wymagają specjalnego potraktowania. Podobnie sektor nierynkowy wytwarza usługi niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym, ale najlepiej jest sformułowany w sposób, który uznaje, iŜ jest głównie kształtowany przez instrumenty polityki, które są dostępne - przynajmniej w pewnym stopniu - dla decydentów.6 Najlepiej myśleć o podstawowej strukturze modelu jako o strukturze składającej się z trzech głównych bloków: bloku podaŜy, bloku absorpcji oraz bloku dystrybucji dochodów. Oczywiście model funkcjonuje jako zintegrowany system równań posiadający wzajemne powiązania pomiędzy jego wszystkimi komponentami. Jednak wyłącznie dla celów czytelnej prezentacji moŜemy opisać podstawy modelu HERMIN w układzie powyŜszych trzech komponentów, które w schematyczny sposób przedstawione są na Wykresach 2.1 i 2.2. Podstawę kaŜdego modelu HERMIN stanowią konwencjonalne mechanizmy keynesowskie. Komponenty określające rozdział wydatków i dochodów generują standardowe mechanizmy „mnoŜnikowe” dotyczące dochodów-wydatków. Jednak model posiada równieŜ cechy neoklasyczne. Tak więc wielkość produkcji w przemyśle przetwórczym nie jest kształtowana po prostu przez popyt. Potencjalnie ma na nią takŜe wpływ konkurencyjność cen i kosztów, w przypadku kiedy przedsiębiorstwa poszukują miejsc produkcji zapewniających minimalne koszty (Bradley i Fitz Gerald, 1988). Ponadto popyt na czynniki produkcji w przemyśle przetwórczym i usługach rynkowych uzyskuje się, stosując ograniczenie funkcji produkcji CES (constant elasticity of substitution - stała elastyczność substytucji), w przypadku kiedy współczynnik kapitał/praca jest wraŜliwy na względne ceny czynników produkcji. Wprowadzenie strukturalnego mechanizmu krzywej Philipsa do mechanizmu negocjacji płacowych powoduje dalsze oddziaływanie względnych cen. Na Wykresie 2.2 widzimy, Ŝe model wykorzystuje trzy komplementarne sposoby mierzenia PKB przez rachunki regionalne: produkcja, wydatki i dochody. W oparciu o produkcję, HERMIN dokonuje dezagregacji na cztery sektory: przemysł przetwórczy (OT), usługi rynkowe (ON), rolnictwo (OA) oraz sektor publiczny (lub nierynkowy) (OG). Po stronie wydatków, HERMIN dokonuje dezagregacji wydatków ogółem na pięć konwencjonalnych elementów składowych: spoŜycie prywatne (CONS), spoŜycie publiczne (G), inwestycje (I), oraz bilans handlowy netto (NTS).7 Dochód narodowy określa się po stronie produkcji i dokonuje się jego dezagregacji na elementy sektora prywatnego i publicznego, a w ramach kaŜdego elementu rozróŜniamy pomiędzy dochodami płacowymi oraz nadwyŜką operacyjną brutto (lub zyskami). 6 Elementy polityki publicznej są endogenne, ale traktujemy je w kategoriach zasad reakcji na politykę raczej niŜ behawioralnie. 7 Z dezagregacji na sektory wytwarzające dobra podlegające/niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym wynika, Ŝe jedynie nadwyŜka handlowa jest logicznie konsekwentna. MoŜna dołączyć do modelu oddzielne równania dla eksportu i importu, ale funkcjonowałyby one jedynie jako dogodnie wyliczone pozycje „pamięci”, które nie stanowią zasadniczej części behawioralnej logiki modelu. W kaŜdym razie dane dotyczące eksportu i importu regionalnego nie są dostępne. 7 PoniewaŜ wszystkie elementy produkcji są poddane modelowaniu i wszystkie trzy muszą dać tę samą liczbę, toŜsamość produkcja-wydatki jest uŜyta w celu określenia rezydualnie nadwyŜki/deficytu handlowego. ToŜsamość produkcja-dochody jest uŜyta w celu określenia rezydualnie zysków przedsiębiorstw. Wreszcie, równania w modelu moŜna sklasyfikować jako równania behawioralne lub toŜsamościowe. W przypadku tych pierwszych, uŜywa się teorii ekonomicznej i kalibracji danych do określenia relacji. W przypadku toŜsamości, poddają się one logice rachunków regionalnych, ale równieŜ posiadają waŜne konsekwencje dla zachowania się modelu. 8 Wykres 2.1: Schemat modelu HERMIN Aspekty podaŜy Sektor przemysłu przetwórczego (wytwarzający dobra głównie podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym) Produkcja = f1( Popyt zewnętrzny, Popyt lokalny, Konkurencyjność, t) Zatrudnienie = f2(Produkcja, Współczynnik relatywnej ceny czynników produkcji, t) Inwestycje = f3(Produkcja, Współczynnik relatywnej ceny czynników produkcji, t) Zasoby kapitałowe = Inwestycje + (1-δ) Zasoby kapitałowe t-1 Cena produkcji = f4(Cena krajowa) Stawka płacowa (wersja 1) = f51(Cena produkcji, Klin podatkowy, Bezrobocie, Wydajność) Stawka płacowa (wersja 2) = f52( Krajowa stawka płacowa, Bezrobocie, t) Konkurencyjność = Lokalne/Krajowe jednostkowe koszty pracy Sektor usług rynkowych (wytwarzający dobra głównie niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym) Produkcja = f6(Popyt lokalny, Realne jednostkowe koszty pracy, t) Zatrudnienie = f7(Produkcja, Współczynnik relatywnej ceny czynników produkcji, t) Inwestycje = f8(Produkcja, Współczynnik relatywnej ceny czynników produkcji, t) Zasoby kapitałowe = Inwestycje + (1-δ) Zasoby kapitałowe t-1 Cena produkcji = Narzut na jednostkowe koszty pracy Inflacja płacowa = Inflacja płacowa w przemyśle przetwórczym Rolnictwo i usługi nierynkowe: głównie egzogenne i/lub instrumentalne Demografia i podaŜ pracy Przyrost ludności = f9( Przyrost naturalny, Migracja) Siła robocza = f10( Ludność, Wskaźnik aktywności zawodowej) Bezrobocie = Siła robocza – Zatrudnienie ogółem Migracja = f11( Względne lokalne/krajowe oczekiwane wynagrodzenie) Aspekty popytu (absorpcji) SpoŜycie gospodarstw domowych = f12(Dochody osobiste do dyspozycji) SpoŜycie publiczne = Wynagrodzenia sektora publicznego ogółem + Wydatki pozapłacowe Popyt lokalny = SpoŜycie prywatne i publiczne + Inwestycje NadwyŜka handlowa = Produkcja ogółem - Popyt lokalny Ceny wydatków = f13(Ceny produkcji, Ceny importu, Stawki podatków pośrednich)) Aspekty dystrybucji dochodów Ceny wydatków = f13(Krajowe ceny wydatków) Dochody = Produkcja ogółem Dochody osobiste do dyspozycji = Dochody + Transfery -Podatki bezpośrednie Regionalne rachunki bieŜące = NadwyŜka handlowa + Dochody z zagranicy netto Regionalny deficyt sektora publicznego = Wydatki publiczne - Stawka podatkowa * Podstawa opodatkowania Podstawowe zmienne egzogenne Zewnętrzne: Produkcja oraz ceny krajowe i światowe; kursy wymiany; stopy procentowe; Krajowe: Regionalne wydatki publiczne; stawki podatkowe. 9 Sektor gospodarstw domowych Sektor przedsiebiorstw Regionalny bilans sektora publicznego Wydatki Dochody Produkcja=Dochody wykorzystano do okresleniazysków przedsiebiorstw (YC=GDP-YW) [6] Równania behawioralne i tozsamosciowe [4] Dochody HERMIN [3] Wydatki [2] Produkcja Dochody Wydatki Produkcja Regionalny bilans handlowy netto Zmiany w zasobach kapitalu Inwestycje Spozycie publiczne Spozycie prywatne Edukacja Ochrona zdrowia Sektor instytucji rzadowych i samorzadowych Rybolówstwo i rybactwo Lesnictwo Uslugi nierynkowe (G) Rolnictwo (A) Pozostala dzialalnosc uslugowa Uzytecznosc publiczna Rolnictwo Uslugi rynkowe (N) Budownictwo Przetwórstwo przemyslowe (T) [1] Rachunki narodowe Wykres 2.2: Model HERMIN - schemat modelowania Sektor prywatny Sektor publiczny [5] Model jako zintegrowany system Równania tozsamosciowe: sumowane, definiowane, koncowe Równania behawioralne: oparte na podstawach teoretycznych Produkcja=Wydatki wykorzystano do okreslenia bilansu handlowego netto (NTS=GDP-GDA) gdzie GDA=C+G+I+DS Zapotrzebowanie sektora publicznego na kredyty (PSBR) Wydajnosc PKB (GDP) Czynniki popytu Negocjacje placowe Funkcja konsumpcji 2.2 Strona podaŜowa modelu HERMIN (i) Określenie wielkości produkcji Teoria stanowiąca podstawę makroekonomicznego modelowania małej, otwartej gospodarki wymaga, aby równanie określające wielkość produkcji w sektorze wytwarzającym dobra głównie podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym odzwierciedlało zarówno czynniki po stronie czysto podaŜowej (takie jak realne jednostkowe koszty pracy oraz międzynarodową konkurencyjność cen), jak równieŜ zakres zaleŜności produkcji od ogólnego poziomu popytu światowego, np., poprzez działalność wielonarodowych przedsiębiorstw, co zostało opisane w opracowaniu Bradley i Fitz Gerald (1988). W przeciwieństwie do tego, popyt lokalny powinien odgrywać jedynie ograniczoną rolę w sektorze wytwarzającym dobra głównie podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym, w głównej mierze w odniesieniu do jego wpływu na wskaźnik wykorzystania zdolności produkcyjnych. Jednak przemysł przetwórczy we wszelkich przypadkach, poza ekstremalnymi, często obejmuje duŜą liczbę częściowo chronionych podsektorów, które w całości (lub częściowo) wytwarzają dobra niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym. Stąd teŜ oczekiwalibyśmy, iŜ popyt lokalny będzie odgrywał bardziej znaczącą rolę w tym sektorze, moŜliwie wpływając takŜe na decyzje przedsiębiorstw dotyczące wielkości ich zdolności produkcyjnych. Model HERMIN wykorzystuje hybrydowe równanie dotyczące podaŜy i popytu w formie przedstawionej poniŜej: (2.1) log(OT ) = a 1 + a 2 log(OW ) + a 3 log(ULCT / POT ) + a 4 log( FDOT ) + a 5 log( POT / PWORLD) + a 6 t gdzie OW oznacza decydujący, zewnętrzny (krajowy i światowy) popyt, a FDOT przedstawia wpływ lokalnej absorpcji. Ponadto oczekujemy, iŜ na OT ujemnie będą wpływać realne jednostkowe koszty pracy (ULCT/POT) oraz względna cena dóbr lokalnych w porównaniu ze światowymi (POT/PWORLD). Pamiętajmy, iŜ ceny lokalne są identyczne z cenami krajowymi. W modelu HERMIN określona jest dość prosta forma równania dotyczącego produkcji sektora usług rynkowych (ON): (2.2) log(ON) = a1 + a2 log(FDON) + a3 t gdzie FDON jest miarą popytu krajowego8. 8 Logicznie rzecz biorąc, światowa działalność gospodarcza nie powinna odgrywać Ŝadnej roli w określeniu produkcji niepodlegającej obrotowi na rynku zewnętrznym. Jednaki w pewnych gospodarkach (takich jak Irlandia, Estonia, Łotwa i Grecja) pewne rodzaje działalności usługowej 11 Produkcja w rolnictwie jest modelowana bardzo prosto jako odwrócone równanie dotyczące wydajności pracy; (2.3) log(OA/LA) = a0 + a1 t a wielkość produkcji w sektorze publicznym określona jest przez zatrudnienie w sektorze publicznym (LG), które jest instrumentem polityki, oraz stawki płacowe w sektorze publicznym (WG). (ii) Popyt na czynniki produkcji Makromodele zazwyczaj przedstawiają funkcje produkcji w formie ogólnej: (2.4) Q = f ( K , L) (gdzie Q przedstawia produkcję, K zasoby kapitałowe, a L zatrudnienie), przy czym produkcja nie jest w rzeczywistości określona tą relacją. PowyŜej widzieliśmy, Ŝe produkcja w przemyśle przetwórczym jest określona w modelu HERMIN łącznie poprzez popyt zewnętrzny i lokalny, wraz z warunkami konkurencyjności w zakresie cen i kosztów. Określiwszy produkcję w ten sposób, rolą funkcji produkcji jest nałoŜenie ograniczeń na określenie wielkości popytu na czynniki produkcji w procesie minimalizacji kosztów, który jest zakładany. Dlatego mając Q (określone, jak to podano powyŜej, w hybrydowej relacji podaŜowo-popytowej) oraz mając (egzogenne) względne ceny czynników produkcji, L i K są określone poprzez ograniczenie funkcji produkcji. Stąd teŜ, funkcja produkcji działa w modelu jako ograniczenie technologiczne i jest jedynie pośrednio uŜyta przy określeniu produkcji. Długoterminowe oddziaływanie polityki gospodarczej wpływające na zwiększenie wydajności oraz inne warianty szokowe takie jak Jednolity Rynek UE i Fundusze Strukturalne działają częściowo właśnie poprzez te wzajemnie powiązane popyty na czynniki produkcji. Idealnie rzecz biorąc, makromodel polityki gospodarczej powinien uwzględniać funkcję produkcji z dość elastyczną formą funkcyjną, która pozwala na zmienną elastyczność substytucji. Jak sugerują ostatnie doświadczenia kilku krajów peryferyjnych UE, w szczególności Irlandii (Bradley i inni, 1995), zagadnienie to jest waŜne. Kiedy gospodarka otwiera się i stopniowo coraz większy wpływ ma na nią działalność zagranicznych spółek wielonarodowych, tradycyjna substytucja kapitału za pracę, następująca po wzroście względnej ceny pracy, nie musi juŜ mieć miejsca w takim samym zakresie. Kapitał przemieszczający się po rynkach międzynarodowych moŜe zdecydować się przenieść do innego miejsca, raczej niŜ starać się zastąpić drogą pracę krajową. W terminologii neoklasycznej teorii przedsiębiorstw „izokwanty” stają się bardziej zakrzywione, w miarę jak podlegają obrotowi na rynku międzynarodowym (np., handel tranzytowy, turystyka, usługi finansowe, itp.). 12 technologia przesuwa się od funkcji rodzaju Cobba-Douglasa w kierunku funkcji rodzaju Leontiefa. PoniewaŜ funkcja produkcji Cobba-Douglasa jest zbyt restrykcyjna, stosujemy formę CES funkcji produkcji dla wartości dodanej i narzucamy ją zarówno na sektor przemysłowy (T), jak i sektor usług rynkowych (N). Tak więc, w przypadku przemysłu przetwórczego; (2.5) [ OT = A ⋅ e λ t δ (LT )− p + (1 − δ ) (KT )− p ] −1 / p W tym równaniu OT, LT i KT są odpowiednio wartością dodaną, zatrudnieniem oraz zasobami kapitałowymi, A jest parametrem skalującym, ρ jest związane ze stałą elastycznością substytucji, δ jest parametrem intensywności czynników produkcji, a λ jest wskaźnikiem postępu technicznego w neutralnym ujęciu Hicksa. Zarówno w sektorze przemysłowym, jak i w sektorze usług rynkowych, popyt na czynniki produkcji uzyskuje się w oparciu o minimalizację kosztów, pod warunkiem, iŜ dana jest produkcja, co daje system wysoce nieliniowych równań dla wspólnego popytu na czynniki produkcji w następującej schematycznej formie: (2.6a) r K = g 1 Q, w (2.6b) r L = g 2 Q, w gdzie w i r są to odpowiednio koszty pracy i koszty kapitału.9 ChociaŜ główne systemy popytu na czynniki produkcji w sektorze przemysłowym (T) i w sektorze usług rynkowych (N) w modelu HERMIN są funkcyjnie identyczne, zazwyczaj będą one miały róŜne szacunkowe wartości parametrów oraz dwie dalsze zasadnicze róŜnice. Po pierwsze, produkcja w sektorze OT wytwarzającym dobra głównie podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym kształtowana jest popytem zewnętrznym (OW) oraz popytem lokalnym (FDOT), i ma na nią wpływ międzynarodowa konkurencyjność cen (PCOMPT) 9 Na powyŜsze traktowanie nakładów kapitału w produkcję w modelu HERMIN ma wpływ wcześniejsza praca d’Alcantara i Italianera, 1982, dotycząca rocznikowych funkcji produkcji (vintage production functions) w modelu HERMES. Zastosowanie pełnego modelu rocznikowego było niemoŜliwe, nawet dla czterech krajów UE przechodzących proces osiągania spójności. W modelu HERMIN zostaje przyjęty hybrydowy model tzw. “putty-clay” (Bradley, Modesto i Sosvilla-Rivero, 1995). 13 oraz realne jednostkowe koszty pracy (RULCT). Z drugiej strony, produkcja w sektorze wytwarzającym dobra niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym (ON) kształtowana jest wyłącznie przez popyt lokalny (FDON), z moŜliwie ograniczoną rolą popytu światowego (OW).10 To oddaje zasadniczą róŜnicę pomiędzy sektorem wytwarzającym dobra głównie podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym typu neoklasycznego a bardziej chronionym keynesowskim sektorem wytwarzającym dobra niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym. Po drugie, cena produkcji w sektorze przemysłowym (T) jest w głównej mierze określana zewnętrznie przez cenę światową w wyniku konkurencji poza regionem. W sektorze usług rynkowych (N) cena producenta jest zazwyczaj narzutem na koszty. To stwarza kolejną róŜnicę pomiędzy sektorem wytwarzającym dobra podlegające obrotowi na rynku zewnętrznym, który głównie przyjmuje cenę z zewnątrz, a sektorem wytwarzającym dobra niepodlegające obrotowi na rynku zewnętrznym, który głównie ustala cenę. Modelowanie popytu na czynniki produkcji w sektorze rolnictwa jest traktowane w bardzo prosty sposób w modelu HERMIN, ale zawsze moŜna je poszerzyć w późniejszych wersjach jako podmodele, w których instytucjonalne aspekty rolnictwa będą w pełni ujęte.11 PKB w rolnictwie jest modelowane jako odwrócona relacja wydajności (zobacz powyŜej). Nakłady pracy w rolnictwie są modelowane jako (zazwyczaj zmniejszający się) trend czasowy, a nie jako część neoklasycznego systemu optymalizującego, tak jak w przemyśle przetwórczym i usługach rynkowych. Inwestycje w rolnictwie są modelowane jako (zwykle dodatni) współczynnik inwestycje/produkcja lub współczynnik kapitał/produkcja. Wreszcie, w sektorze usług nierynkowych popyt na czynniki produkcji (tzn., liczba zatrudnionych oraz nakłady brutto na środki trwałe) są instrumentami egzogennymi i mogą być zmieniane przez decydentów, zaleŜnie od kryteriów dotyczących sytuacji finansowej państwa. (iii) Określenie wynagrodzeń w sektorach Na modelowanie określenia wynagrodzeń i cen w modelu HERMIN ma wpływ tak zwany model skandynawski (Lindbeck, 1979). Zakłada się więc, Ŝe zachowanie w sektorze przemysłowym (T) jest dominujące w stosunku do określenia wynagrodzeń. Inflacja płacowa w sektorze przemysłowym jest przenoszona w dół na sektory „chronione”, tzn., usługi rynkowe, rolnictwo oraz usługi nierynkowe, co wyraŜają równania o następującej formie: (2.7a) WNDOT = WTDOT + błąd stochastyczny (2.7b) WADOT = WTDOT + błąd stochastyczny 10 Pewne usługi rynkowe oczywiście podlegają obrotowi poza regionem (np., turystyka, transport, itp.). 11 Na przykład, w niedawno skonstruowanej zdezagregowanej wersji polskiego narodowego modelu HERMIN, produkcja rolna jest zdezagregowana na szereg głównych ziemiopłodów oraz zwierzęta i produkty pochodzenia zwierzęcego. 14 (2.7c) WGDOT = WTDOT + błąd stochastyczny gdzie WTDOT, WNDOT, WADOT i WGDOT są to wskaźniki inflacji płacowej odpowiednio w przemyśle przetwórczym, usługach rynkowych, rolnictwie oraz usługach nierynkowych. W decydującym przypadku przemysłu przetwórczego stawki płacowe są modelowane jako wynik negocjacji płacowych, które odbywają się pomiędzy zorganizowanymi związkami zawodowymi i pracodawcami, z ewentualną interwencją rządu. Sformalizowana teoria negocjacji płacowych wskazuje na cztery najwyŜszej wagi zmienne objaśniające (Layard, Nickell and Jackman (LNJ), 1990): Ceny produkcji: Cena, jaką producent moŜe uzyskać za produkcję, wyraźnie wpływa na cenę, po której moŜna zyskownie zakupić czynniki produkcji, w szczególności pracę. Klin podatkowy: Klin ten jest kształtowany przez łączne opodatkowanie zawarte pomiędzy wynagrodzeniem określonym w cenach produkcji, a wynagrodzeniem przeznaczonym na spoŜycie, które pracownicy w rzeczywistości dostają „na rękę”. Stopa bezrobocia: Bezrobocie lub efekt krzywej Phillipsa w modelu LNJ (Layard, Nickell i Jackman) jest wartością zastępczą dla siły negocjacyjnej w negocjacjach płacowych. Na przykład, bezrobocie jest odwrotnie proporcjonalne do siły negocjacyjnej związków zawodowych. Przeciwnie jest, jeśli chodzi o pracodawców. Wydajność pracy: Oddziaływanie wydajności wynika z wysiłków pracowników, aby utrzymać ich udział w wartości dodanej, tzn., uzyskać niektóre z korzyści wynikających z wyŜszej produkcji na pracownika. Proste logarytmiczno-liniowe zapisanie równania dotyczącego wynagrodzeń typu LNJ mogłoby przyjąć następującą formę: (2.8) Log(WT) = a1 +a2 log(POT) + a3 log(WEDGE) + a4 log(LPRT) + a5 UR gdzie WT przedstawia stawkę płacową, POT cenę artykułów przemysłowych, WEDGE „klin” podatkowy, LPRT wydajność pracy, a UR stopę bezrobocia. (iv) Demografia i podaŜ pracy 15 Przyrost ludności jest traktowany endogennie poprzez wskaźnik przyrostu „naturalnego”, skorygowany o wskaźniki salda migracji. Saldo migracji moŜna modelować przy pomocy standardowego podejścia Harrisa-Todaro, które uzaleŜnia migrację od względnej atrakcyjności lokalnego (lub krajowego) i międzynarodowego rynku pracy, gdzie ten ostatni moŜe być zastąpiony przez odpowiednie kierunki migracji, np., Wielka Brytania w przypadku Irlandii, Niemcy i Francja w pozostałych przypadkach (Harris i Todaro, 1970). W przypadku polskiego regionu prawdopodobnie migracja wewnętrzna (region <-> kraj) jest zazwyczaj dominująca. Względną atrakcyjność regionu moŜna mierzyć w kategoriach relatywnych oczekiwanych wynagrodzeń, tzn., iloczyn prawdopodobieństwa zatrudnienia i przeciętne wynagrodzenie w regionie. Wreszcie, wskaźnik aktywności zawodowej (tzn., LFPR lub procent ludności w wieku produkcyjnym (NWORK), która uczestniczy w sile roboczej (LF)), moŜna modelować jako funkcję stopy bezrobocia (UR) oraz jako trend czasowy, który ma uchwycić wolno zmieniające się warunki społeczno-gospodarcze i demograficzne. (2.9) LFPR = a1 + a2 UR + a3 t 2.3 Absorpcja w modelu HERMIN (i) SpoŜycie prywatne SpoŜycie gospodarstw domowych stanowi zdecydowanie największą składową zagregowanego popytu regionalnego w większości gospodarek rozwiniętych. Właściwości funkcji spoŜycia odgrywają główną rolę w przenoszeniu zmian w polityce fiskalnej na zagregowany popyt poprzez keynesowski mnoŜnik. Określenie spoŜycia gospodarstw domowych jest sformułowane w prosty sposób w podstawowym modelu HERMIN, a spoŜycie prywatne (CONS) jest w całości określone wyłącznie przez realne dochody osobiste do dyspozycji (YRPERD). (2.10) CONS = a1 + a2 YRPERD Innymi słowy zakłada się, Ŝe gospodarstwa domowe są ograniczone w płynności w takim sensie, Ŝe mają bardzo ograniczony dostęp do oszczędności lub kredytów, aby tą drogą wpływać na płynność ich wydatków konsumpcyjnych. W kolejnych rozszerzeniach modelu HERMIN zostało zastosowane bardziej złoŜone podejście.12 Jeśli chodzi o pozostałe elementy absorpcji, to spoŜycie publiczne jest determinowane głównie przez zatrudnienie w sektorze publicznym, które jest instrumentem polityki. Inwestycje prywatne w trzech z czterech sektorów są określane jako część inwestycyjna sektorowych systemów popytu na czynniki produkcji. Inwestycje publiczne są instrumentem polityki. Z powodu braku danych dotyczących przyrostu rzeczowych środków obrotowych, ten element absorpcji często jest pomijany, ale kiedy dane są dostępne, jest on modelowany 12 Na przykład, w irlandzkim modelu HERMIN przeprowadzono eksperymenty z hybrydowymi modelami spoŜycia z ograniczoną płynnością i stałymi dochodami. Stwierdzono, Ŝe długoterminowe właściwości modelu były względnie niezmienne przy wyborze pomiędzy hybrydowym rozwiązaniem a czystą funkcją ograniczonej płynności. Jednak jeśli stosowany jest model dotyczący dochodów płacowych uwzględniający oczekiwania na przyszłość, właściwości korygujące modelu zmieniają się radykalnie (Bradley i Whelan, 1997). 16 przy uŜyciu standardowego podejścia ujmującego dostosowywanie zapasów. W końcu, biorąc za wzorcowy dwusektorowy model małej gospodarki otwartej, eksport i import nie są modelowane odrębnie w modelu HERMIN. Zamiast tego bilans handlowy jest określany rezydualnie z róŜnicy pomiędzy PKB obliczonego na podstawie produkcji (GDPFC) i absorpcji lokalnej (GDA). Dlatego teŜ w takim zakresie, w jakim wariant szokowy w polityce zwiększa bardziej absorpcję krajową niŜ produkcję, regionalny bilans handlowy pogarsza się. 2.4 Dochody regionalne w modelu HERMIN (i) Sektor publiczny Mając na względzie jego przyszłe wykorzystanie do analizy polityki, model HERMIN uwzględnia konwencjonalny stopień szczegółowości dotyczący instytucji sektora publicznego. W ramach wydatków publicznych ogółem rozróŜnia się spoŜycie publiczne (głównie wynagrodzenia zatrudnionych w sektorze publicznym, świadczenia z tytułu opieki społecznej, subwencje i dotacje, itp.) oraz wydatki inwestycyjne (infrastruktura, dotacje inwestycyjne dla przemysłu). (ii) Równania toŜsamościowe dotyczącego dochodów regionalnych Równanie toŜsamościowe dochody-produkcja jest stosowane w modelu HERMIN w celu określenia zysków przedsiębiorstw. W rzeczywistym modelu są rozmaite udoskonalenia danych, ale toŜsamość zasadniczo przyjmuje następującą formę: (2.11) YC = GDPFCV - YW gdzie YC to są zyski, GDPFCV to PKB według cen czynników produkcji, a YW to wynagrodzenia ogółem w całej gospodarce. Dochody sektora prywatnego (YP) określone są przy pomocy relacji o następującej formie: (2.12) YP = GDPFCV + GTR gdzie GTR są to transfery sektora publicznego ogółem do sektora prywatnego. Dochody sektora gospodarstw domowych (lub dochody osobiste) (YPER) są zasadniczo definiowane jako: (2.13) YPER = YP – YCU gdzie YCU jest tym elementem zysków ogółem (YC), który pozostaje w sektorze przedsiębiorstw w celu reinwestowania w odróŜnieniu od dystrybucji do gospodarstw domowych w formie dywidendy. Wreszcie, dochody osobiste do dyspozycji (YPERD) są definiowane następująco 17 (2.14) YPERD = YPER - GTY gdzie GTY przedstawia podatki bezpośrednie ogółem (podatki dochodowe i składki na ubezpieczenia społeczne pracowników) płacone przez sektor gospodarstw domowych. Jest to wersja YPERD w cenach stałych (tzn., YRPERD=YPERD/PCONS), co ujmuje spoŜycie prywatne w prostej keynesowskiej funkcji: (2.15) CONS = a1 + a2 YRPERD (iii) Sektor monetarny Nie ma Ŝadnego wyraźnego sektora monetarnego w regionalnej wersji modelu HERMIN, poniewaŜ władze regionalne nie posiadają Ŝadnej autonomii w zakresie tej polityki. W rezultacie zarówno kurs wymiany, jak i krajowe stopy procentowe, traktuje się jako egzogenne. Nominalnym „zakotwiczeniem” w modelu regionalnym jest polska cena zewnętrzna, denominowana w polskich złotych. Ponadto finansowanie wszelkich kredytów sektora publicznego jest traktowane na poziomie krajowym (poza modelem), gdzie roczna wartość netto kredytów sektora publicznego (zaciąganych przez region) jest po prostu akumulowana do wartości zadłuŜenia „krajowego”. 2.5 Uwaga na temat kalibracji i testowania modelu Typowy model HERMIN zawiera łącznie około 250 równań, z których wiele jest włączonych do modelu jedynie w celu zwiększenia jego przejrzystości i ułatwienia działań symulacyjnych i analizy polityki.13 Zasadnicza cześć modelu składa się z niewielkiej liczby równań, z których mniej niŜ dwadzieścia są to równania behawioralne w ściśle ekonomicznym sensie (tzn., empiryczne wersje uzyskane z teoretycznych specyfikacji stanowiących podstawę modelu, zawierające parametry, którym naleŜy nadać wartości liczbowe oparte na danych). Jest około piętnaście głównych równań behawioralnych, jakie trzeba skalibrować w modelu HERMIN, a które są następujące: PKB tworzony w przemyśle przetwórczym (OT) System popytu na czynniki produkcji w przemyśle przetwórczym (zatrudnienie (LT) oraz inwestycje (IT) Deflator PKB dla przemysłu przetwórczego (POT) (traktowany egzogennie na poziomie regionalnym, ale endogennie na poziomie krajowym) Przeciętne roczne zarobki w przemyśle przetwórczym (WT) PKB tworzony w usługach rynkowych (ON) 13 Na przykład wynagrodzenie w przemyśle przetwórczym (WT) określane jest przy pomocy równania behawioralnego. Ale wskaźnik inflacji (WTDOT) jest określany w równaniu toŜsamościowym, jedynie aby ułatwić zbadanie produkcji wynikającej z symulacji. 18 System popytu na czynniki produkcji w usługach rynkowych (zatrudnienie (LLN) oraz inwestycje (IN) Deflator PKB dla usług rynkowych (PON) PKB tworzony w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (OA) Nakłady pracy w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (LA) Zasoby środków trwałych w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (KA) SpoŜycie w gospodarstwach domowych (CONS) Ceny wydatków (inwestycje (PI) i spoŜycie (PCONS)) (traktowane egzogennie na poziomie regionalnym, ale endogennie na poziomie krajowym) PowyŜszy zestaw równań behawioralnych zawiera się w większym zestawie równań toŜsamościowych, które posiadają zasadnicze znaczenie dla wyników i właściwości modelu, lecz nie zawierają parametrów liczbowych, które trzeba kalibrować. Wspólnie równania behawioralne oraz równania toŜsamościowe tworzą zintegrowany system i nie moŜna ich rozpatrywać w oderwaniu od siebie. W przypadku ograniczonych szeregów czasowych, estymacja ekonometryczna jest moŜliwa jedynie wtedy, jeśli liczba parametrów w kaŜdym równaniu behawioralnym jest zachowana na poziomie absolutnego minimum. Stąd teŜ wszystkie behawioralne równania modelu HERMIN utrzymane są w moŜliwie najprostszej formie, często kosztem słabego dopasowania wyników modelowania do rzeczywistych danych w próbie. Nie uŜywamy Ŝadnych fikcyjnych zmiennych. Struktury takie jak funkcja produkcji CES są narzucone, aby uczynić kalibrację łatwiejszą. Następuje oczywista strata w złoŜoności modelowania i w uchwyceniu dynamiki dostosowania i zachowania, ale niewiele lub nic nie moŜna poradzić na te problemy. 19 [3] Krótki opis krajowej bazy danych modelu HERMIN dla polskiej gospodarki 3.1. Wprowadzenie Niniejsze opracowanie poświęcone jest bazie danych regionalnych modeli HERMIN dla polskich województw. W tym rozdziale dokonano jednak syntetycznego opisu krajowej bazy danych modelu HERMIN dla polskiej gospodarki. Są trzy podstawowe przyczyny przywołania krajowej bazy danych w niniejszym raporcie. Pierwszą stanowi fakt, Ŝe wzorcowy model regionalny został zbudowany na bazie modelu krajowego HERMIN dla polskiej gospodarki. Druga przyczyna wynika z obiektywnego faktu, Ŝe w przypadku szeregu danych, które nie są dostępne w układzie regionalnym, dane dla poszczególnych województw zostały wygenerowane w oparciu o dane zawarte w bazie danych modelu krajowego. Ostatnia przyczyna dotyczy technicznego aspektu konstruowania struktury bazy danych regionalnych. Sama konstrukcja bazy regionalnej wykorzystuje bowiem doświadczenia nabyte podczas prac nad modelem krajowym. 3.2. Ogólna charakterystyka czterosektorowej bazy danych modelu dla polskiej gospodarki Budowanie bazy danych czterosektorowego modelu HPO4 składało się z dwóch oddzielnych, ale powiązanych ze sobą etapów. W pierwszym etapie skonstruowany został rozbudowany plik (Excel) z wieloma arkuszami kalkulacyjnymi, który zawierał najmniejszą moŜliwą liczbę szeregów danych potrzebnych do skonstruowania modelu. Nazywają się one szeregami danych podstawowych. Po zebraniu tych szeregów danych podstawowych zostały one przeniesione na oddzielny arkusz kalkulacyjny Excel (POLDAT.XLS). Ten arkusz kalkulacyjny jest odczytywany przez plik wsadowy TSP nazwany POLDAT.TSP. Szeregi dotyczące dochodów i wydatków sektora publicznego są takŜe odczytywane z innego arkusza kalkulacyjnego Excel (GOV.XLS), a pewne ograniczone, wstępne przetwarzanie danych przeprowadza się przy pomocy pliku wsadowego TSP. Następnie wszystkie szeregi danych podstawowych wpisuje się do bazy danych binarnego pliku TSP POLDAT.TLB.14 Ta baza danych, POLDAT.TLB, przedstawia szeregi danych konieczne i wystarczające do skonstruowania czterosektorowego modelu HPO4. Drugi etap składa się z wygenerowania pozostałej części szeregów czasowych modelu jako połączeń danych podstawowych, a cała baza danych, składająca się z danych podstawowych, jak równieŜ danych „wygenerowanych”, zostaje wpisana do innej bazy danych binarnego pliku TSP nazwanego HPO4DB.TLB. To złoŜone zadanie wykonuje plik wsadowy HERDATA.TSP. Struktura pliku wsadowego HERDATA.TSP odzwierciedla ostateczną strukturę modelu, poniewaŜ toŜsamości zastosowane do „wygenerowania” danych są to często te same toŜsamości, które są stosowane wewnątrz systemu modelu do uczynienia zmiennych endogennymi (tzn. do określenia wartości zmiennych w modelu w trakcie symulacji). 14 TSP oznacza Time Series Processor (Procesor Szeregów Czasowych) i jest to standardowa ekonometryczna baza danych oraz pakiet estymacji uŜyty do skonstruowania modelu HERMIN. Jednak moŜna go zastąpić jakimkolwiek innym pakietem ekonometrycznym, takim jak EViews. 20 Istotne znaczenie bazy danych czterosektorowego modelu HPO4 polega na tym, Ŝe zawiera ona juŜ zagregowane na podstawie szczegółowych danych bazujących na sekcjach PKD15 4 sektory ekonomiczne: sektor przemysłowy (przemysł przetwórczy), rolnictwo, usługi rynkowe i usługi publiczne (nierynkowe). Na tych czterech sektorach bazuje model makroekonomiczny HERMIN. Czterosektorowa struktura modelu HERMIN dla polskiej gospodarki determinuje sposób agregacji sekcji PKD zarówno w bazie modelu krajowego, jak i w bazie 16 modeli regionalnych16. W w/w układzie czterosektorowym są bowiem agregowane w obu bazach dane dotyczące wielkości produkcji, zatrudnienia, wielkości płac ogółem oraz inwestycji. 3.3. Struktura elektronicznej bazy danych podstawowych Baza podstawowych danych czterosektorowego modelu HERMIN dla polskiej gospodarki została opracowana w arkuszach kalkulacyjnych .xls pakietu MS Office. Plik źródłowy słuŜący wygenerowaniu danych wejściowych do modelu i zawierający aktualną bazę danych modelu składa się z siedemnastu arkuszy kalkulacyjnych. Pierwszy z arkuszy (CONTENTS) stanowi swego rodzaju spis treści całej bazy danych zawartej w pliku. Wskazuje na nazwy poszczególnych arkuszy w wersji skróconej, jak i rozszerzonej wskazującej na zawartość poszczególnych arkuszy. Dodatkowo wskazane są źródła uzyskania poszczególnych danych zestawionych w kolejnych arkuszach - odpowiednio Główny Urząd Statystyczny (GUS), Ministerstwo Finansów (MF), Narodowy Bank Polski (NBP) lub NIESR (NIGEM), tj. dane pochodzące z bazy danych międzynarodowych (Rys. 3.1) 15 Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) została opracowana na podstawie Biura Statystycznego Wspólnot Europejskich EUROSTAT „Nomenclature des Activités de Communauté Européenne – NACE rev.1”. PKD wprowadzona została z dniem 01.01.1998r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 07.10.1997r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (Dz.U. Nr 128, poz. 829) z poźn. zm., w miejsce Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD). 16 Szczegółowy opis agregacji sekcji PKD w 4 sektory ekonomiczne modelu HERMIN jest opisany w rozdziale 5 niniejszego opracowania. 21 Rys. 3.1. Kolejny arkusz (HERMIN) jest arkuszem zbiorczym 168 podstawowych danych wejściowych do podstawowego czterosektorowego modelu dla polskiej gospodarki. Jest on generowany na podstawie danych agregowanych w szczegółowych kolejnych arkuszach (arkusze 3-17 w wersji elektronicznej bazy danych) poprzez formuły łączące ten arkusz zbiorczy z arkuszami szczegółowymi (Rys.3.2). 22 Rys. 3.2 Kolejne arkusze szczegółowe zawierają dane statystyczne charakteryzujące polską gospodarkę poprzez agregaty danych dla lat 1995-2003 i noszą następujące nazwy: GDP Prod, GDP Exp, GDP Income, EMPLOYMENT, WAGES, DEMOG, GOV, BOP, INV, GFCF, RR, EXPORT, IMPORT, EXR, WORLD. To właśnie w tych arkuszach jest generowanych łącznie 168 podstawowych zmiennych wejściowych do podstawowego czterosektorowego modelu przenoszonych następnie do arkusza zbiorczego HERMIN. Dane te są w większości przypadków zagregowane na podstawie szczegółowych zdezagregowanych danych lub, w nielicznych przypadkach skalkulowane na ich podstawie przy pomocy wyliczeń pomocniczych. Regułą jest, iŜ dane wykorzystywane następnie w modelu (tj. dane, które są automatycznie przenoszone poprzez do arkusza HERMIN) znajdują się w tabeli głównej umieszczonej w górnej części kaŜdego z arkuszy a dane zdezagregowane lub wyliczenia pomocnicze znajdują się poniŜej lub po prawej stronie tabeli głównej. Na Rys. 3.3. jako przykładowy arkusz danych zawierający w/w elementy zaprezentowano arkusz GDP Prod. 23 Rys. 3.3. Ze względu na obecność formuł łączących arkusze, zmiany w arkuszach szczegółowych automatycznie generują zmiany w arkuszu zbiorczym HERMIN. Jak juŜ wpomniano powyŜej, w przypadku czterosektorowego modelu dla Polski liczba danych wejściowych do modelu generowanych w bazie xls wynosi obecnie 168 i ich pełna lista została przedstawiona w Tabeli 3.1. poniŜej. Analizując generowane dane zawarte w tej tabeli a zarazem niezbędne do uruchomienia modelu HERMIN dla Polski naleŜy zauwaŜyć, Ŝe zdecydowana większość kategorii danych (do pozycji 74 włącznie) ma charakter uniwersalny w przypadku kaŜdej gospodarki i w duŜej mierze pokrywa się zarówno w modelu dla Polski, jak i Estonii, który stanowił punkt wyjścia do opracowania w 2002r. polskiej adaptacji modelu HERMIN. Odrębną grupę stanowią dane opisujące interakcje gospodarki Polski ze światem zewnętrznym – pozycje powyŜej 74. W tym przypadku dla Polski konieczne było opracowanie odmiennego zestawu kategorii danych, niŜ w przypadku Estonii. Odmienne są bowiem uwarunkowania zewnętrzne gospodarek polskiej i estońskiej. Tabela 3.1. Lista zmiennych podstawowych agregowanych w bazie danych krajowych modelu HERMIN dla polskiej gospodarki. L.p. 1 2 3 4 5 6 7 Zmienna GDP: Manufacturing, in current prices GDP: Manufacturing, in constant prices GDP: Market Services, in current prices GDP: Market Services, in constant prices GDP: Agriculture, in current prices GDP: Agriculture, in constant prices GDP: Non-market services (including government), in current prices 24 Oznaczenie OTV OT ONV ON OAV OA OGV 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 GDP: Non-market services (including government), in constant prices Taxes on products, in current prices Subsidies on products, in current prices Taxes on products, in constant prices Subsidies on products, in constant prices Adjustment for Financial Services, in current prices Adjustment for Financial Services, in constant prices Private consumption, in current prices Private consumption, in constant prices Government consumption, in current prices Government consumption, in constant prices Total investment, in current prices Total investment, in constant prices Stock changes, in current prices Stock changes, in constant prices Exports of goods and services, in current prices Exports of goods and services, in constant prices Imports of goods and services, in current prices Imports of goods and services, in constant prices Depreciation ("Consumption of fixed capital") Government tax revenue: employer's social insurance contributions Government current expenditure: total subsidies Government tax revenue: taxes on production and imports Number of gainfully occupied persons: manufacturing Number of gainfully occupied persons: market services Number of gainfully occupied persons: agriculture Number of gainfully occupied persons: non-market services (incl. government) Number of employees: agriculture Number of employees: manufacturing Number of employees: market services Annual wage bill for employees: agriculture Annual wage bill for employees: manufacturing Annual wage bill for employees: market services Annual wage bill for employees: non-market services (incl government) Total population Labour force (economically active population) Population under working age Population over working age Net migration abroad (negative denotes net outward migration) Numbers officially registered as unemployed Number of unemployment benefit recipients Government tax revenue: total income tax Government tax revenue: corporate income tax Government tax revenue: social security contributions (employers & employees) Government tax revenue: taxes on property Government revenue: non-tax revenue Government capital revenue and grants Revenue from privatisation Government current expenditure: national debt interest payments Government current expenditure: current transfers Government capital expenditure: transfers plus net lending National debt (government debt) Government current expenditure: unemployment transfer payments Government expenditure: transfer payments abroad (debit) Government revenue: transfer payment from abroad (credit) Net factor income from abroad 25 OG GTE GSUB GTRE GSRUB YAFS YRAFS CONSV CONS GV G ITOTV ITOT DSV DS XV X MV M DEP GTYSOCE GSUBTOT GTPI LT LLN LA LG LAEMP LTEMP LLNEMP YWA YWT YWN YWG N LF NJUV NELD NM UOFF UB GTYTOT GTYC GTYSOC GTPROP GREVO GREVK GREVPRIV GTRND GTRCURR GTRK GND GTRU GTRABR GREVABR YFN 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 Private net current transfers from abroad Capital transfers from abroad Manufacturing investment share Market services investment share Agriculture investment share Non-market services (incl government) investment share Public sector investment: share of machinery and equipment Private sector investment: share of machinery and equipment Long-term interest rate, on credits in PLN Short-term interest rate, on credits in PLN Government bond rate (3-month) Unemployment rate in Germany Share of Polish exports going to Germany (fraction) Share of Polish exports going to France Share of Polish exports going to Italy Share of Polish exports going to UK (fraction) Share of Polish exports going to Netherlands (fraction) Share of Polish exports going to Czech Republic (fraction) Share of Polish exports going to Belgium (fraction) Share of Polish exports going to Russia (fraction) Share of Polish exports going to Ukraine (fraction) Share of Polish exports going to Sweden (fraction) Share of Polish exports going to Denmark (fraction) Share of Polish exports going to USA (fraction) Share of Polish exports going to Lithuania (fraction) Share of Polish exports going to Hungary (fraction) Share of Polish exports going to Austria (fraction) Share of Polish exports going to Spain (fraction) Share of Polish exports going to Slovakia (fraction) Share of Polish exports going to Norway (fraction) Share of Polish exports going to Finland (fraction) Share of Polish exports going to Switzerland (fraction) Share of Polish exports going to Belarus (fraction) Share of Polish exports going to Portugal (fraction) Share of Polish exports going to Latvia (fraction) Share of Polish exports going to Romania (fraction) Share of Polish exports going to China (fraction) Share of Polish exports going to other countries (fraction) Share of Polish imports coming from Germany Share of Polish imports coming from Russia Share of Polish imports coming from Italy Share of Polish imports coming from France Share of Polish imports coming from UK Share of Polish imports coming from Netherlands (fraction) Share of Polish imports coming from Czech Republic (fraction) Share of Polish imports coming from USA (fraction) Share of Polish imports coming from China (fraction) Share of Polish imports coming from Belgium (fraction) Share of Polish imports coming from Sweden (fraction) Share of Polish imports coming from Spain (fraction) Share of Polish imports coming from Japan (fraction) Share of Polish imports coming from Austria (fraction) Share of Polish imports coming from Denmark (fraction) Share of Polish imports coming from Finland (fraction) Share of Polish imports coming from Hungary (fraction) Share of Polish imports coming from Slovakia (fraction) Share of Polish imports coming from Switzerland (fraction) 26 BPTPRNE BPTCK ITVSHR INVSHR IAVSHR IGVSHR WIGME WIOME RNL RNS RNG URGE XWGE XWFR XWIT XWUK XWNL XWCZ XWBL XWRU XWUKR XWSD XWDK XWUS XWLIT XWHUN XWOE XWSP XWSL XWNW XWFN XWCH XWBS XWPOR XWLAT XWRO XWCHN XWOT MWGE MWRU MWIT MWFR MWUK MWNL MWCZ MWUS MWCHN MWBL MWSD MWSP MWJP MWOE MWDK MWFN MWHUN MWSLO MWCH 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 Share of Polish imports coming from South Korea (fraction) Share of Polish imports coming from Norway (fraction) Share of Polish imports coming from Taiwan (fraction) Share of Polish imports coming from Ukraine (fraction) Share of Polish imports coming from Turkey (fraction) Share of Polish imports coming from Brazil (fraction) Share of Polish imports coming from Ireland (fraction) Share of Polish imports coming from Lithuania (fraction) Share of Polish imports coming from Slovenia (fraction) Share of Polish imports coming from Malayasia (fraction) Share of Polish imports coming from other countries (fraction) Index of industrial output in Germany Index of industrial output in France Index of industrial output in Italy Index of industrial output in UK Index of industrial output in Netherlands Index of industrial output in Czech Republic Index of industrial output in Belgium Index of industrial output in Russia Index of industrial output in Sweden Index of industrial output in Denmark Index of industrial output in US Index of industrial output in Hungary Index of industrial output in Austria Index of industrial output in Spain Index of industrial output in Norway Index of industrial output in Finland Index of industrial output in Switzerland Index of industrial output in Portugal German industrial output prices Italian industrial output prices French industrial output prices UK industrial output prices Dutch industrial output prices USA industrial output prices Belgian industrial output prices Swedish industrial output prices Spanish industrial output prices Exchange rate of the PLN against the DM (period average), up to 2002 Exchange rate of the PLN against the IT (period average), up to 2002 Exchange rate of the PLN against the FRF (period average), up to 2002 Exchange rate of the PLN against the GBP (period average) Exchange rate of the PLN against the NLG (period average), up to 2002 Exchange rate of the PLN against the USD (period average) Exchange rate of the PLN against the BEF (period average), up to 2002 Exchange rate of the PLN against the SEK (period average) Exchange rate of the PLN against the ESP (period average), up to 2002 Exchange rate of the PLN against the EUR (period average), after 2002 27 MWSK MWNW MWTA MWUKR MWTUR MWBRA MWIR MWLIT MWSLV MWMAL MWOT GEIP FRIP ITIP UKIP NLIP CZIP BLIP RUIP SDIP DKIP USIP HUNIP OEIP SPIP NWIP FNIP CHIP PTIP PGEDM PITALI PFRFRF PUKGBP PNLNLG PUSUSD PBLBEF PSDSEK PSPESP PZLDM PZLLI PZLFRF PZLGBP PZLNLG PZLUSD PZLBEF PZLSEK PZLESP PZLEUR [4] Przegląd i ocena źródeł danych regionalnych 4.1.Wprowadzenie W niniejszej części dokonano opisowego przeglądu obecnie dostępnych źródeł danych regionalnych agregowanych dla województw. Na wstępie naleŜy wyraźnie podkreślić, iŜ zakres danych regionalnych oraz długość szeregów czasowych w porównaniu z dostępną bazą modelu krajowego są znacznie ograniczone. Na tę sytuację składa się cały zespół czynników. Jeden z najbardziej istotnych wiąŜe się z ciągle jeszcze bardzo wstępnym etapem budowania takiej statystyki regionalnej dla polskich województw, która byłaby w pełni zgodna z danymi uzyskiwanymi na poziomie krajowym dla całej Polski. Na kwestię zakresu danych agregowanych przez statystykę publiczną nakłada się kwestia stosunkowo krótkiego funkcjonowania polskich 16 województw jako jednostek toŜsamych z klasyfikacją NUTS 2 stosowaną w Unii Europejskiej na potrzeby polityki regionalnej UE 17, co z kolei generuje ograniczony szereg czasowy dostępnych danych statystycznych. Faktycznie większość danych jest bowiem dostępna dla nowych polskich województw dopiero od 1999r., tj. od pierwszego roku ich funkcjonowania i niewiele z nich w tym układzie zostało przeliczonych dla lat wcześniejszych poprzedzających wdroŜenie reformy administracyjnej. 4.2. Podstawowe źródła regionalnych danych statystycznych dla województw Jak juŜ wcześniej zaznaczono, warunkiem podstawowym zbudowania modelu regionalnego HERMIN jest posiadanie odpowiedniej bazy danych statystycznych agregowanych w układzie województw. W związku z tym, w ramach wstępnych prac przygotowawczych przed zbudowaniem modelu regionalnego HERMIN dokonano przeglądu źródeł danych statystycznych dotyczących województw i ich zawartości. Przeprowadzona analiza wykazała, Ŝe dane agregowane dla województw, które byłyby potencjalnie uŜyteczne do stworzenia bazy danych wojewódzkich modelu regionalnego HERMIN mogą pochodzić z następujących rodzajów źródeł: a) ogólnie dostępne publikacje GUS, opracowywane zgodnie z corocznym Programem Badań Statystycznych, zarówno w formie wydawnictw ksiąŜkowych, jak równieŜ na stronie internetowej Urzędu (np. Bank Danych Regionalnych); b) inne dane, agregowane zarówno przez GUS, np. na potrzeby EUROSTATU, jak i przez inne instytucje, np. Ministerstwo Finansów, ale niepodlegające szerokiej publikacji. Szczegółowy przegląd dotąd opublikowanych publikacji statystycznych dotyczących województw w kontekście potrzeb zbudowania bazy danych modelu regionalnego HERMIN wykazał, iŜ w przypadku statystyki prowadzonej przez GUS za główne źródła naleŜy uznać następujące publikacje: 17 Dotyczy klasyfikacji regionów korzystających ze środków funduszy strukturalnych, które są klasyfikowane według statystyki NUTS 2. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (The Nomenclature of Territorial Units for Statistics, NUTS) jest to jednolity schemat podziału terytorialnego krajów UE wprowadzony w 1988r. NUTS jest pięciostopniową klasyfikacją hierarchiczną, w której wyróŜnia się trzy poziomy regionalne (NUTS 1-3) oraz dwa lokalne (NUTS 4-5). 28 Publikacja 1: Produkt krajowy brutto według województw. Publikacja GUS pod tym tytułem jest przygotowywana przez Centralny Ośrodek Rachunków Regionalnych w Urzędzie Statystycznym w Katowicach. W ramach tego wydawnictwa są prezentowane wyniki obliczeń podstawowych kategorii rachunków narodowych w przekroju regionalnym. Dotychczas opublikowane podstawowe dane są dostępne za lata 1995-2002, ale w tym szeregu czasowym nie są one w porównywalne w pełnym zakresie danych, zarówno ze względu na głębokie zmiany metodologiczne, jakim w tym okresie podlegała polska statystyka publiczna w zakresie obliczania rachunków regionalnych, jak i przeprowadzoną reformę administracyjną. Dane w układzie nowych 16 województw są dostępne w następujących wydawnictwach z tej serii: Produkt krajowy brutto według województw w latach 1995-1998 (dane w układzie zarówno 49 województw, jak i 16 ale według nieaktualnej metodologii), Produkt krajowy brutto według województw w 1999 roku (dane w układzie 16 województw, ale według nieaktualnej metodologii), Produkt krajowy brutto według województw w 2000 roku (dane w układzie 16 województw, ale według nieaktualnej metodologii) oraz Produkt krajowy brutto według województw w 2001 roku. Ostatnie z wymienionych wydawnictw zawiera dane opracowane juŜ zgodnie z częścią zaleceń (pierwszy etap rewizji18) Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych ESA 1995. Wydawnictwo zawiera równieŜ dane bezwzględne za rok 2000, które zostały przeliczone według skorygowanych załoŜeń metodologicznych w celu zapewnienia ich porównywalności z danymi za rok 2001. Publikacja zawiera wyniki obliczeń regionalnego produktu krajowego brutto i jego elementów w układzie 16 województw stanowiących jednostki poziomu 2 (NUTS 2) i dla 44 podregionów – jednostki poziomu 3 (NUTS 3) Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych. W tej serii wydawniczej najbardziej pełną jak dotąd publikację wykorzystaną przy budowaniu bazy danych 16 modeli regionalnych HERMIN dla polskich województw stanowi "Produkt krajowy brutto według województw i podregionów w 2002 roku" opublikowany w 2004r.19. W tej publikacji wynikowymi informacjami statystycznymi w interesującym nas układzie województw (NUTS 2) z badania20 "Produkt krajowy brutto i jego elementy w ujęciu regionalnym" (symbol: 1.67.07) są następujące kategorie: a) kategorie rachunku produkcji i rachunku tworzenia dochodów: produkcja globalna, zuŜycie pośrednie, wartość dodana brutto, produkt krajowy brutto, koszty związane z zatrudnieniem, nadwyŜka operacyjna brutto. 18 Zmiany metodologiczne w rachunkach narodowych i regionalnych przeprowadzono w dwóch etapach. Pierwszy etap rewizji objął dane za lata 2000-2001. W przypadku rachunków regionalnych wyniki tej rewizji wraz z opisem zmian metodologicznych zostały opublikowane w wydawnictwie „Produkt krajowy brutto według województw i podregionów w 2001 roku (Wyd. GUS, Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2003). W 2004r. przeprowadzono drugi etap rewizji danych obejmujący rewizję danych dla lat 1995-1999 (Wyniki drugiego etapu rewizji danych wraz z opisem zmian metodologicznych zostały opublikowane w wydawnictwie „Produkt krajowy brutto według województw i podregionów w 2002 roku (Wyd. GUS, Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2004). 19 W trakcie finalizacji prac nad niniejszym projektem ukazało się wydawnictwo "Produkt krajowy briutto. Rachunki regionalne 2003" (wyd. GUS/US w Katowicach). Ze względu na termin publikacji i kolejne zmiany metodologiczne dotyczące kalkulacji szeregu kategorii danych inkorporowanie danych zawartych w tym wydawnictwie do bazy danych regionalnych będzie moŜliwe podczas najbliŜszej aktualizacji bazy. 20 Dotyczy corocznego programu badań statystycznych statystyki publicznej. Np. w 2004r. agregację danych prowadzono zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 lipca 2003r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2004 (Dz.U. Nr 159, poz. 1538 z dnia 12.09.2003r.). 29 b) kategorie rachunku podziału pierwotnego dochodów i rachunku podziału wtórnego dochodów dla sektora gospodarstw domowych: dochody pierwotne brutto, dochody do dyspozycji brutto. W w/w publikacji znajdą się równieŜ rewizje danych dla województw z lat poprzednich (drugi etap rewizji) dla podstawowych kategorii, takich jak (w nawiasach dostępne szeregi czasowe danych po rewizji wg jednolitej metodologii): produkt krajowy brutto (1995-2002), wartość dodana brutto według rodzajów działalności (1995-2002), koszty związane z zatrudnieniem (2001-2002), dochody pierwotne i dochody do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych (1998-2002). Publikacja 2: Rocznik statystyczny województw. Wyd. Główny Urząd Statystyczny. Roczniki w układzie nowych województw są publikowane przez GUS od 2000 roku i obecnie są dostępne ich wydania z lat 2000-2004 zawierające dane za 5 lat: 1999, 2000, 2001, 2002 i 2003. Obecnie jest przygotowywany do wydania Rocznik Statystyczny Województw 2005 (zawierający dane za rok 2004). Rocznik statystyczny województw zawiera obszerny zestaw informacji statystycznych charakteryzujących sytuację społeczno-gospodarczą w ujęciu przestrzennym. Zawarte w roczniku informacje o województwach, a takŜe w wybranych kategoriach danych - o podregionach i powiatach są zagregowane w układzie ułatwiającym dokonywanie porównań i analiz regionalnego zróŜnicowania zjawisk. Dane statystyczne zostały zaprezentowane w niektórych przypadkach równieŜ w formie graficznej w postaci map i wykresów. Zasadniczy układ publikacji obejmuje dane z następujących działów: warunki naturalne i ochrona środowiska; organizacja państwa; wymiar sprawiedliwości; ludność; rynek pracy; dochody ludności; infrastruktura komunalna i mieszkania; edukacja i wychowanie; ochrona zdrowia i opieka społeczna; kultura, turystyka i sport; działalność badawczo-rozwojowa (b+r) i innowacyjna; rolnictwo i leśnictwo; przemysł i budownictwo; transport i łączność; handel i ceny; finanse publiczne; inwestycje, środki trwałe; rachunki regionalne; zmiany strukturalne w gospodarce. W kolejnych publikacjach roczniki zawierają równieŜ dodatkowe dane wynikające z przeprowadzonych w danym roku spisów, takie jak np. podstawowe wyniki spisów przeprowadzonych w 2002r. tj. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego (Rocznik statystyczny województw 2003) lub dane zaprezentowane ze względu na bieŜące potrzeby informacyjne, np. wybrane dane o regionach NUTS 2 w krajach Unii Europejskiej (Rocznik statystyczny województw 2004). Publikacja 3: Roczniki statystyczne poszczególnych województw, wydawane przez wojewódzkie oddziały GUS. Są one podstawową zbiorczą publikacją Urzędów Statystycznych w układzie danych agregowanych dla województw. Roczniki dla nowych województw są publikowane przez odpowiednie wojewódzkie Urzędy Statystyczne od 2000 roku i obecnie są dostępne ich wydania zawierające dane za 4 lata: 1999, 2000, 2001, 2002 i 2003. Kolejne edycje roczników statystycznych poszczególnych województw z danymi za rok 2004 są przewidziane na grudzień 2005r. Roczniki statystyczne poszczególnych województw w przypadku większości wydań składają się z dwóch tomów i ich zakres tematyczny pokrywa się, chociaŜ kolejność prezentacji danych moŜe się róŜnić. Tom I zawiera szeroki zestaw informacji charakteryzujących poziom Ŝycia społeczeństwa i sytuację gospodarczą w danym województwie w danym roku, z retrospektywnymi danymi w niektórych kategoriach za lata wcześniejsze oraz z 30 porównawczymi danymi dla innych województw i dla kraju. W tomie II są prezentowane z kolei wybrane dane o powiatach i gminach zlokalizowanych w danym województwie. Prezentacja danych o województwie jest pogrupowana w ponad 20 działach tematycznych (np. geografia/połoŜenie i warunki naturalne, stan i ochrona środowiska, organizacja województwa, wymiar sprawiedliwości i bezpieczeństwo publiczne, ludność, rynek pracy, wynagrodzenia i świadczenia z ubezpieczeń społecznych, budŜety gospodarstw domowych, infrastruktura komunalna i mieszkania, edukacja i wychowanie, ochrona zdrowia i opieka społeczna, kultura, turystyka i sport, nauka i technia, ceny, produkt krajowy brutto, rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, przemysł i budownictwo, transport i łączność, handel i gastronomia, finanse przedsiębiorstw, finanse publiczne, inwestycje i środki trwałe, rachunki regionalne, proces prywatyzacji przedsiębiorstw/zmiany strukturalne w gospodarce). Działy tematyczne zamykają zwykle tablice z szerokim zestawem danych o podregionach (poziom NUTS 3) w województwie na tle kraju (w przypadku Roczników dla niektórych województw dane o podregionach są zawarte w tomie II). KaŜdy dział tematyczny jest poprzedzony, dla ułatwienia interpretacji i analizy danych zawartych w Roczniku, uwagami ogólnymi wyjaśniającymi stosowane pojęcia i definicje. Zamieszczany materiał statystyczny jest wzbogacany w kolejnych wydaniach ilustracjami graficznymi w postaci map i wykresów. Dane dostępne w internecie: głównym źródłem danych publikowanych w internecie jest strona Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl. Największy zasób danych w układzie województw znajduje się na w dziale opracowania zbiorcze, zakładka województwa http://www.stat.gov.pl/opracowania_zbiorcze/wojewodztwa/index.htm (Rys. 4.1.) oraz w Banku Danych Regionalnych (BDR) http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona_glowna.indeks Rys. 4.1. Źródło: strona internetowa Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl 31 Pierwsze ze wskazanych źródeł danych zawiera róŜnorodne dane (z zakresu demografii, działalności gospodarczej, zatrudnienia, bezrobocia i wiele innych) w formie ponad 300 arkuszy kalkulacyjnych Excel, co sprawia, Ŝe w prostej formie mogą one być inkorporowane do bazy danych oraz słuŜyć do przygotowywani zestawień porównawczych i wykresów. W Banku Danych Regionalnych (Rys. 4.2.) znajdują się informacje dotyczące sytuacji społeczno-gospodarczej, demograficznej, społecznej i stanie środowiska. Dane charakteryzują: regiony (grupy województw), województwa, powiaty i gminy. Katalog cech opisujących jednostki podziału terytorialnego Polski zawiera wiele uporządkowanych dziedzinowo pozycji. Ich liczba jest róŜna w kolejnych latach w zaleŜności od zakresu prowadzonych badań oraz stopniowej rozbudowy zawartości informacyjnej Banku. Rys. 4.2. Źródło: strona internetowa Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl MoŜliwe jest generowanie w BDR zestawień danych w formie interaktywnej i odbywa się to poprzez wybór opcji "według podgrup cech" lub "dla jednostki podziału terytorialnego". Dane mogą być agregowane w formie arkuszy kalkulacyjnych Excel. MoŜliwość wykorzystania tych danych, chociaŜ część z nich jest dostępna nawet dla roku 2004, dla celów budowania modelu makroekonomicznego typu HERMIN jest jednak ograniczona i w budowie bazy danych modeli regionalnych wykorzystano to źródło w niewielkim zakresie (przykładowa kategoria danych z BDR wykorzystanych w procesie konstruowania bazy danych modeli została przedstawiona na Rys. 4.3.). 32 Rys. 4.3. Źródło: strona internetowa Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl 33 [5] Struktura arkuszy kalkulacyjnych bazy danych podstawowych 5.1. Wprowadzenie Podobnie jak w przypadku bazy danych modelu krajowego HERMIN dla polskiej gospodarki (patrz Rozdział 3) budowanie bazy danych regionalnych modeli HERMIN dla województw składało się z dwóch oddzielnych, ale powiązanych ze sobą etapów. W pierwszym etapie skonstruowany został rozbudowany plik (Excel) z wieloma arkuszami kalkulacyjnymi, który zawiera niezbędny zbiór szeregów czasowych potrzebnych do skonstruowania bazy danych modelu. Nazywają się one szeregami danych podstawowych. Drugi etap składa się z wygenerowania pozostałej części szeregów czasowych modelu na podstawie danych podstawowych. Operacja konstruowania danych generowanych jest przeprowadzana w programie TSP. Jako rezultat agregacji danych w ramach 2 w/w etapów powstaje kompletna baza danych modelu, składająca się zarówno z danych podstawowych, jak równieŜ z danych wygenerowanych. Kwestia podziału danych na 2 w/w kategorie ma znaczenie tylko podczas budowy bazy danych. Kiedy ten proces ulega zakończeniu inny podział danych staje się istotny, tj. podział na zmienne endogeniczne (określane przez model) i egzogeniczne (określane poza modelem). Przedmiotem niniejszego rozdziału jest opis budowy bazy danych podstawowych. Opis metod generowania danych w programie TSP jest natomiast zawarty w Rozdziale 6. 5.2. Ogólna charakterystyka czterosektorowej bazy danych modeli regionalnych dla polskich województw Jak juŜ wspomniano w opisie bazy danych modelu krajowego (rozdział 3), model HERMIN jest makroekonomicznym modelem składającym się z czterech sektorów ekonomicznych: sektor przemysłowy (przemysł przetwórczy), rolnictwo, usługi rynkowe oraz usługi publiczne (usługi nierynkowe). Na wymienione sektory ekonomiczne składają zamieszczone w poniŜszej tabeli, odpowiadające im w Rachunkach Narodowych sekcje PKD. Tabela 5.1. Sektory w modelu HERMIN i sekcje PKD w Rachunkach Narodowych SEKTORY – model HERMIN Sektor przemysłowy (przemysł przetwórczy) Rolnictwo Usługi rynkowe Usługi publiczne (nierynkowe) SEKCJE PKD RACHUNKI NARODOWE Przetwórstwo przemysłowe Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Rybołówstwo i rybactwo Górnictwo i kopalnictwo Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, Pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i Indywidualna Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne Edukacja Ochrona zdrowia i opieka społeczna 34 Czterosektorowa struktura modelu HERMIN dla polskiej gospodarki determinuje sposób agregacji sekcji PKD w bazie modeli regionalnych. W w/w układzie czterosektorowym są bowiem agregowane w bazie dane dotyczące wielkości produkcji, zatrudnienia, wielkości płac ogółem oraz inwestycji. 5.3. Struktura elektronicznej bazy danych podstawowych modeli regionalnych Baza podstawowych danych modeli HERMIN dla polskich województw pn. "Regionalna baza danych" została opracowana w arkuszach kalkulacyjnych .xls pakietu MS Office. Plik słuŜący agregacji podstawowych danych wejściowych do modeli składa się z rozbudowanego zestawu 37 arkuszy kalkulacyjnych. Pierwszy z arkuszy (CONTENTS) stanowi swego rodzaju spis treści całej bazy danych zawartej w pliku. Wskazuje na nazwy poszczególnych arkuszy w wersji skróconej, jak i rozszerzonej wskazującej na zawartość poszczególnych arkuszy. Dodatkowo wskazane są źródła uzyskania poszczególnych danych zestawionych w kolejnych arkuszach - odpowiednio Główny Urząd Statystyczny (GUS) lub obliczenia własne (Rys. 5.1). Rys. 5.1. Kolejnych 16 arkuszy (HERMIN_XX, gdzie "XX" to oznaczenie województwa) są to oddzielne dla kaŜdego z województw arkusze zbiorcze zawierające analogiczny w przypadku kaŜdego z województw zestaw 46 podstawowych danych wejściowych do odpowiednich modeli regionalnych. KaŜdy z arkuszy w swojej nazwie zawiera słowo "HERMIN" oraz dwuliterowe oznaczenie województwa (na przykładzie woj.pomorskiego Rys. 5.2) 35 wskazujące, iŜ to w danym arkuszu są agregowane dane dla danego województwa21. Legenda oznaczeń jest zawarta w Tabeli 5.2. Rys. 5.2. Tabela 5.2. Oznaczenia województw w arkuszach bazy danych modeli regionalnych L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Województwo Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 21 Oznaczenie DL KP LL LB LD ML MZ OP PK PD PM SL SW WM WL ZP MoŜna zauwaŜyć Ŝe dane znajdujące się w wierszach od 7 do 36 dotyczą gospodarki danego województwa, natomiast dane znajdujące się w wierszach 37 – 52 dotyczą gospodarki krajowej i są wyliczone jako suma danych dla 16 województw. 36 Arkusze zbiorcze są agregowane na podstawie danych zawartych w szczegółowych kolejnych arkuszach poprzez formuły łączące arkusze zbiorcze z arkuszami szczegółowymi. W przypadku podstawowego wzorcowego modelu dla 16 regionów liczba podstawowych danych wejściowych do modelu agregowanych w bazie wynosi obecnie 46 dla kaŜdego z województw i ich pełna lista została przedstawiona w Tabeli 5.3. poniŜej. Tabela 5.3. Lista podstawowych zmiennych w bazie danych regionalnych modelu HERMIN dla polskich województw. L.p. Zmienna 1 PKB ogółem, ceny bieŜące / GDP Total, current prices 2 WDB: Rolnictwo, ceny bieŜące / GVA: Agriculture, in current prices 3 WDB: Przetwórstwo przemysłowe, ceny bieŜące /GVA: Manufacturing, in current prices 4 WDB: Usługi rynkowe, ceny bieŜące / GVA: Market services, in current prices 5 WDB: Usługi nierynkowe, ceny bieŜące / GVA: Non-market services, in current prices 6 Pracujący w rolnictwie / Employed persons in Agriculture 7 Pracujący w przetwórstwie przemysłowym / Employed persons in Manufacturing 8 Pracujący w usługach rynkowych / Employed persons in Market services 9 Pracujący w usługach nierynkowych / Employed persons in Non-market services 10 Pracujący według BAEL / Employed according to LFS 11 Płace ogółem w rolnictwie / Annual wage bill for employees: Agriculture 12 Płace ogółem w przetwórstwie przemysłowym / Annual wage bill for employees: Manufacturing 13 Płace ogółem w usługach rynkowych / Annual wage bill for employees: Market services 14 Płace ogółem w usługach nierynkowych / Annual wage bill for employees: Nonmarket services (incl government) 15 Ludność ogółem / Total population 16 Siła robocza (Ludność aktywna zawodowo) / Labour force (Economically active persons) 17 Ludność w wieku przedprodukcyjnym / Population under working age 18 Ludność w wieku poprodukcyjnym / Population over working age 19 Saldo migracji poza województwo / Net migration abroad voivodship 20 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych / Number of officially registered as unemployed 21 Liczba bezrobotnych otrzymujących zasiłek / Number of unemployment benefit recipients 22 Inwestycje w regionie ogółem / Total regional investment, in current prices 23 Udział inwestycji w rolnictwie w kwocie ogółem / Agriculture investment share 24 Udział inwestycji w przetwórstwie przemysłowym w kwocie ogółem/ Manufacturing investment share 25 Udział inwestycji w usługach rynkowych w kwocie ogółem / Market services investment share 26 Udział inwestycji w usługach nierynkowych w kwocie ogółem / Non-market services investment share 27 Przeciętne miesięczne wydatki na towary i usługi konsumpcyjne na 1 osobę w gospodarstwach domowych / Average monthly expenditures on consumer goods and services per capita in households 28 Przychody sektora publicznego / Public sector revenues 29 Wydatki sektora publicznego / Public sector expenditures 30 Przychody kapitałowe sektora publicznego / Public sector capital expenditures 31 Wydatki konsumpcyjne ogółem dla 16 województw na towary i usługi / Total consumer expenditure (survey based) for all 16 regions 37 Oznaczenie GDPFCV OAV OTV ONV OGV LA LT LLN LG L YWA YWT YWN YWG N LF NJUV NELD NM UOFF UB IV IAVSHR ITVSHR INVSHR IGVSHR AMCGSH GREV GEXP GEK CEXV_PL 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 Pracujący w rolnictwie ogółem dla 16 województw/ Employed persons in Agriculture total for all 16 regions Pracujący w przetwórstwie przemysłowym ogółem dla 16 województw/ Employed persons in Manufacturing total for all 16 regions Pracujący w usługach rynkowych ogółem dla 16 województw/ Employed persons in market services total for all 16 regions Pracujący w usługach nierynkowych ogółem dla 16 województw/ Employed persons in Non-market services total for all 16 regions Produkt krajowy brutto dla 16 województw / gross domestic produkt for all 16 regions Ludność ogółem dla 16 województw / Total population for all 16 regions Płace ogółem w rolnictwie ogółem dla 16 województw / Annual wage bill for empoyees for all 16 regions: Agriculture Płace ogółem w przetwórstwie przemysłowym ogółem dla 16 województw / Annual wage bill for empoyees for all 16 regions: Manufacturnig Płace ogółem w usługach rynkowych ogółem dla 16 województw / Annual wage bill for empoyees for all 16 regions: Market services Płace ogółem w usługach nierynkowych ogółem dla 16 województw / Annual wage bill for empoyees for all 16 regions: Non-market services (incl. Government) Siła robocza (Ludność aktywna zawodowo) ogółem dla 16 województw / Labour force (Economically active persons) for all 16 regions WDB: Rolnictwo, ceny bieŜące / GVA: Agriculture, in current prices WDB: Przetwórstwo przemysłowe, ceny bieŜące /GVA: Manufacturing, in current prices WDB: Usługi rynkowe, ceny bieŜące / GVA: Market services, in current prices Pracujący według BAEL ogółem dla 16 województw / Employed according to LFS for all 16 regions LART LTRT LLNRT LGRT GDPFCVRT NRT YWART YWTRT YWNRT YWGRT LFRT OAVRT OTVRT ONVRT LRT 46 wyŜej wymienionych zmiennych wejściowych do modeli regionalnych jest generowanych w następujących dziewięciu arkuszach szczegółowych22 charakteryzujących gospodarki wojewódzkie: GDP, GVA, EMPLOYMENT, WAGES, DEMOG, INV, AMCGSH, GOV, CEXV. Arkusze szczegółowe w pliku "Regionalna baza danych" znajdują się po 16 arkuszach zawierających dane zbiorcze. W przypadku tych arkuszy szczegółowych, w których znajduje się więcej niŜ jedna tabela z danymi, opis zawartości poszczególnych tabel został przedstawiony w kolejności malejącej numerów tabel. Taki sposób prezentacji danych jest związany z generalną metodą stosowaną przy wyliczaniu danych podstawowych tj. metodą „z dołu do góry” PoniŜej kolejno omówiono zawartość poszczególnych arkuszy, w tym metody kalkulacji zmiennych następnie przenoszonych do arkuszy zbiorczych poszczególnych województw. GDP W arkuszu GDP znajduje się jedna tabela, w której zawarte są informacje dotyczące Produktu Krajowego Brutto w milionach złotych w podziale na 16 województw za lata 1995 – 2002. Dane te zostały inkorporowane z publikacji „Produkt krajowy brutto według województw i podregionów w 2002 roku”, wydawnictwo GUS 2004. Z arkusza GDP (Rys. 22 Baza danych regionalnych zawiera równieŜ po arkuszu CEXV kolejnych 9 arkuszy zawierająch szereg danych zagregowanych w trakcie prac nad bazą danych modeli regionalnych ale nie wykorzystywanych w obecnej ich wersji do agregowania danych w arkuszach zbiorczych dla poszczególnych województw i tym samym nie są one częścią zestawu podstawowych danych wejściowych do modelu. Są to następujące arkusze: AAEMPL, AMGWS, INVOUT, GFVA, GDI, GPI, AMIOH, NOH, ANUMPH. Zawartość tych arkuszy jest jednak dostępna dla uŜytkowników bazy w jej elektronicznej formie stanowiącej integralną część niniejszego raportu. 38 5.3.) moŜna odczytać wielkość PKB w danym roku w układzie województw, np. PKB w województwie pomorskim w roku 2002 wynosił 44370.8 mln zł. Rys. 5.3. GVA Arkusz GVA zawiera dane dotyczące wartości dodanej brutto (WDB). Arkusz ten jest podzielony na dwie części. W części pierwszej znajduje się tabela 1 (Rys. 5.4.), która zawiera dane za lata 1995 – 2002 dotyczące wartości dodanej brutto według czterech sektorów ekonomicznych modelu HERMIN w milionach złotych w układzie 16 województw. Te sektory ekonomiczne są następujące: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo; przetwórstwo przemysłowe (tj. przemysł przetwórczy); usługi rynkowe oraz usługi nierynkowe (usługi publiczne). W części drugiej znajduje się tabela 2, zawierająca dane źródłowe, na podstawie których powstała tabela 1. Tabela 2 przedstawia wartość dodaną brutto według 5 grup sekcji PKD: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo; przemysł (w tym przetwórstwo przemysłowe); budownictwo; usługi rynkowe; usługi nierynkowe (usługi publiczne). MoŜna zauwaŜyć, Ŝe trzy sektory ekonomiczne są takie same jak trzy sekcje PKD. Tabela 1 i tabela 2 róŜnią się tym, Ŝe sektor ekonomiczny "usługi rynkowe" jest zdezagregowany w następujący sposób na sekcje PKD: Usługi rynkowe = usługi rynkowe + budownictwo + przemysł przetwórstwo przemysłowe. Dane te zostały inkorporowane z publikacji „Produkt krajowy brutto według województw i podregionów w 2002 roku”, wydawnictwo Głównego Urzędu Statystycznego 2004. 39 Z tabeli 1 w arkusza GVA moŜna odczytać wielkość WDB dla wybranej sekcji w danym roku oraz województwie, np. WDB dla sekcji rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; rybołówstwo i rybactwo w województwie pomorskim w roku 2002 wynosiła 890.1 mln zł. Rys. 5.4. EMPLOYMENT W arkuszu EMPLOYMENT znajdują się 4 tabele. W tabeli 4 zostały umieszczone dane za lata 1999 – 2003 w układzie 16 województw dotyczące aktywności ekonomicznej ludności w wieku 15 lat i więcej.W tej tabeli przedstawiono liczbę osób pracujących i bezrobotnych wyraŜoną w tysiącach. W/w dane są zawarte w „Rocznikach statystycznych województw” wydanych przez Główny Urząd Statystyczny w latach 1999 – 2004. W tabeli 3 przedstawiona jest (badanie reprezentacyjne) liczba osób pracujących wyraŜona w tysiącach w układzie 16 województw za lata 1995 – 2003 według 3 sektorów ekonomicznych (grup sekcji): rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo; przemysł i budownictwo; usługi. Wyniki tych badań są zamieszczone na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego http://www.stat.gov.pl/opracowania_ zbiorcze/wojewodztwa /121_211.xls w arkuszach (176 – 184). W tabeli 2 są przedstawione dane za lata 1998 – 2003 w układzie 16 województw dotyczące liczby osób pracujących według faktycznego miejsca pracy i stanu na dzień 31 grudnia 40 danego roku według następujących sekcji PKD: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; przemysł; przetwórstwo przemysłowe; budownictwo; handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność; pośrednictwo finansowe; obsługa nieruchomości i firm, nauka; administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne; edukacja; ochrona zdrowia i opieka społeczna; pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna; ogółem. Wielkość ogółem jest równa sumie wszystkich powyŜszych sekcji PKD plus sekcja rybołówstwo i rybactwo. Dane te są zawarte w „Rocznikach statycznych województw” wydanych przez Główny Urząd Statystyczny w latach 1999 – 2004. Tabela 1 (Rys. 5.5.) zawiera dane za lata 1998 – 2003 pogrupowane według 16 województw dotyczące liczby pracujących według faktycznego miejsca pracy i stanu w dniu 31 grudnia oraz według 4 sektorów ekonomicznych modelu HERMIN: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz rybołówstwo i rybactwo; przetwórstwo przemysłowe; usługi rynkowe; usługi nierynkowe. Wartości w sektorach ekonomicznych znajdujących się w tabeli 1 zostały przeliczone na podstawie danych znajdujących się w tabeli 2 w następujący sposób. Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz rybołówstwo i rybactwo = Ogółem – (przemysł + budownictwo + handel i naprawy + hotele i restauracje + transport, gospodarka magazynowa i łączność + pośrednictwo finansowe + obsługa nieruchomości i firm, nauka + administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne + edukacja + ochrona zdrowia i opieka społeczna + pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna) . Usługi rynkowe = przemysł – przetwórstwo przemysłowe + budownictwo + handel i naprawy + hotele i restauracje + transport, gospodarka magazynowa i łączność + pośrednictwo finansowe + obsługa nieruchomości i firm, nauka + pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna. Usługi nierynkowe = administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne + edukacja + ochrona zdrowia i opieka społeczna. Wartości danych w sektorze ekonomicznym przetwórstwo przemysłowe (sektor przetwórczy) są identyczne jak wielkość w sekcji PKD przetwórstwo przemysłowe. Z tabeli 1 w arkusza EMPLOYMENT moŜna odczytać ilość osób pracujących w wybranej sekcji w danym roku oraz województwie, np. w sekcji Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo; rybołówstwo i rybactwo w roku 2003 w województwie pomorskim pracowało 110 875 osób. 41 Rys. 5.5. WAGES W arkuszu WAGES znajdują się dwie tabele oraz wyliczenia pomocnicze. W tabeli 2 przedstawione są dane za lata 1998 – 2002 w układzie 16 województw zawierające koszty związane z zatrudnieniem wyraŜone w milionach złotych, pogrupowane według sektorów ekonomicznych modelu HERMIN: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz rybołówstwo i rybactwo; przetwórstwo przemysłowe; usługi rynkowe; usługi nierynkowe. PowyŜsze dane zostały przekazane na potrzeby opracowania niniejszego raportu z Głównego Urzędu Statystycznego w formie elektronicznej. Zgodnie z definicją, na koszty związane z zatrudnieniem składają się wynagrodzenia, składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i inne koszty związane z zatrudnieniem. Na podstawie danych z modelu krajowego dotyczących płac oraz kosztów związanych z zatrudnieniem został obliczony udział procentowy płac w kosztach związanych z zatrudnieniem. Obliczenia te zawarte są w tabeli „Wyliczenia pomocnicze”. Wykorzystując ten współczynnik oraz dane zawarte w tabeli 2, obliczono wielkość płac wyraŜoną w milionach złotych za lata 1998 – 2002 w układzie 16 województw według 4 sektorów ekonomicznych modelu HERMIN: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo; przetwórstwo przemysłowe; usługi rynkowe; usługi nierynkowe. Do wyliczenia wysokości płac we wszystkich czterech sektorach ekonomicznych została zastosowana taka sama metoda, która jest opisana poniŜej na przykładzie usług rynkowych. Usługi rynkowe = płace (znajdujące się w modelu krajowym) / koszty związane z zatrudnieniem (znajdujące się w modelu krajowym) * koszty związane z zatrudnieniem zawarte w tabeli 2. Przyjęto załoŜenie, Ŝe stosunek płac do kosztów związanych z zatrudnieniem w skali kraju jest 42 identyczny jak stosunek płac do kosztów związanych z zatrudnieniem w skali województw. Otrzymane wyniki zostały umieszczone w tabeli 1. Z tabeli 1 (Rys. 5.6.) w arkuszu WAGES moŜna odczytać wysokość płac ogółem w wybranej sekcji w danym roku oraz województwie, np. w sekcji Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo; rybołówstwo i rybactwo w roku 2002 w województwie pomorskim płace ogółem wyniosły 259.8 mln złotych. Rys. 5.6. DEMOG Arkusz DEMOG jest najbardziej rozbudowanym arkuszem w bazie danych. Składa się on z 9 tabel. Dane zawarte w tabelach 9 i 8 słuŜą do obliczania danych zawartych w tabeli 3. W tabeli 9 zawarte są dane za lata 1995 – 2003 zawierające dotyczące zagranicznych emigracji i migracji ludności na pobyt stały według województw. Informacje na temat migracji zagranicznych na pobyt stały znajdują się na stronie internetowej Głównego Urzędu Pracy www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona_glowna.indeks. W tabeli 8 (Rys. 5.7.) znajdują się dane za lata 1995 – 2003 pokazujące wielkość migracji międzywojewódzkich ludności na pobyt stały. Województwa są zestawione w 2 kolumnach. W jednej kolumnie (B) znajdują się województwa z których ludność wyemigrowała. Natomiast w drugiej kolumnie (C) są zestawione województwa, do których ludność imigrowała. Kolumny te są tak zbudowane, Ŝe kaŜdemu województwu z kolumny (B) 43 odpowiada 16 województw z kolumny (C). Dzięki temu moŜna odczytać ile osób wyjechało z danego regionu i do jakiego województwa się przeprowadziło. Na przykład znajdując w kolumnie (B) województwo pomorskie a w kolumnie (C) województwo dolnośląskie moŜna odczytać Ŝe z regionu pomorskiego do regionu dolnośląskiego w roku 2003 wyemigrowały 203 osoby. Rys. 5.7. Informacje odnośnie migracji międzywojewódzkich na pobyt stały znajdują się na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl/opracowania_ zbiorcze/wojewodztwa/54_120.xls w arkuszach 108 – 117. Dane zawarte w tabelach 7 i 6 słuŜą do obliczania danych zawartych w tabeli 2. W tabeli 7 zatytułowanej „Kobiety w ludności ogółem według województw” znajdują się informacje za lata 1995 – 2002 dotyczące ilości kobiet w wieku 60 – 64 lat zamieszkałych w poszczególnych województwach według stanu na 31 grudnia. Dane te zostały obliczone na podstawie badania reprezentacyjnego i znajdują się one na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl/ opracowania_zbiorcze/wojewodztwa/54_120.xls w arkuszach 54 – 63. W tabeli 6 znajdują się dane za lata 1995 – 2002 dotyczące wielkości ludności zamieszkałej w poszczególnych województwach według stanu na 31 grudnia w podziale na następujące kategorie wiekowe: 0-5 lat, 5-9 lat, 10-14 lat, 15-19 lat, 20-24 lat, 25-29 lat, 30-34 lat, 3539 lat, 40-44 lat, 45-49 lat, 50-54 lat, 55-59 lat, 60-64 lat, 65-69 lat, 70 lat i więcej. W kolumnie pierwszej (B) znajduje się nazwa województwa w którym dane osoby mieszkają. Natomiast w kolumnie drugiej (C) zawarte są przedziały wiekowe, do których naleŜy dana 44 grupa osób. Kolumny są tak zestawione, Ŝe moŜna odczytać, ile osób z danej kategorii wiekowej mieszkało w danym województwie w kolejnych latach, np. znajdując w kolumnie (B) województwo pomorskie a w kolumnie (C) przedział wiekowy (30 – 34) moŜna zobaczyć, Ŝe w roku 2002 liczba ludności między 30 a 34 rokiem Ŝycia w tym województwie wynosiła 146 599 osób. Liczba osób w tej tabeli została wyliczona na podstawie badania reprezentacyjnego. Wyniki tych badań zamieszczone są na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl/opracowania_ zbiorcze/wojewodztwa/54_120.xls w arkuszach 54 – 63. W tabeli 5 znajdują się informacje dotyczące wielkości siły roboczej (ludności aktywnej zawodowo w wieku 15 lat i więcej) liczonej w tysiącach osób za II kwartał w latach 1995 – 2003 (z wyjątkiem roku 1999 gdzie dane są za I kwartał). Dane te są przedstawione w układzie 16 województw w podziale na następujące przedziały wiekowe: 15 – 24 lat, 25 – 34 lat, 35 – 44 lat, 45 – 54 lat, 65 lat i więcej. Wartości te zostały obliczone na podstawie badania reprezentacyjnego. Rezultaty tych wyliczeń znajdują się na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl/opracowania_zbiorcze/ wojewodztwa/121_211.xls w arkuszach 158 – 166. W tabeli 4 znajdują się dane za lata 1998 – 2003 według stanu na 31 grudnia dotyczące ilości zarejestrowanych bezrobotnych osób w podziale na 16 województw oraz z uwzględnieniem faktu, czy dana osoba otrzymuje zasiłek, czy teŜ nie. Dane te zostały opracowane na podstawie badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL). W tabeli 3 zawarte są dane dotyczące emigracji, imigracji i salda migracji ludności w latach 1995 –2003 według 16 województw. Wartości w tabeli 3 są obliczone na podstawie danych źródłowych znajdujących się w tabelach 8 i 9 w następujący sposób: liczba osób emigrujących z danego województw jest sumą osób wyjeŜdŜających do innych województw (tabela 8) plus ilość osób wyjeŜdŜająca zagranicę (tabela 9), liczba osób imigrujących z danego województw jest sumą osób przyjeŜdŜających z innych województw (tabela 8) plus ilość osób przyjeŜdŜających z zagranicy (tabela 9), saldo migracji jest to róŜnica pomiędzy liczbą osób przyjeŜdŜających do danego województwa a liczbą osób wyjeŜdŜających z danego województwa. W tabeli 2 znajdują się dane za lata 1995 – 2002 przedstawiające liczbę osób w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym, poprodukcyjnym w układzie 16 województw. Wartości w tabeli 2 są obliczane na podstawie danych zawartych w tabelach 6 i 7 w następujący sposób: ilość osób w wieku przedprodukcyjnym jest sumą kobiet i męŜczyzn w wieku od 0 do 14 lat włącznie, liczba ludzi w wieku produkcyjnym jest to suma: męŜczyźni w wieku od 15 do 64 lat włącznie plus liczba kobiet w wieku od 15 lat do 59 lat włącznie. Natomiast do grupy ludność w wieku poprodukcyjnym naleŜą męŜczyźni w wieku powyŜej 64 lat i kobiety w wieku powyŜej 59 lat. W tabeli 1 (Rys. 5.8.) zawarte są dane za lata 1995–2002 przedstawiające wielkości siły roboczej (ludność aktywna zawodowo w wieku 15 lat i więcej) liczonej w tysiącach osób za II kwartał w latach 1995 – 2003 (z wyjątkiem roku 1999 gdzie dane są za I kwartał ) w układzie 16 województw. Wartości w tabeli 1 zostały obliczone na podstawie danych zawartych w tabeli 5 w następujący sposób: siła robocza w danym województwie jest równa sumie siły roboczej ludności mieszczącej się w przedziale wiekowym od 15 do 64 lat zamieszkałej w tym regionie. 45 Rys. 5.8. INV W arkuszu INV znajdują się 3 tabele. W tabeli 3 zawarte są dane za lata 1995 – 2002 w układzie 16 województw dotyczące nakładów brutto na środki trwałe liczonych w milionach złotych według następujących sekcji PKD: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo; górnictwo i kopalnictwo; przetwórstwo przemysłowe; wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną; budownictwo; handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność; pośrednictwo finansowe; obsługa nieruchomości i firm, nauka; administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne; edukacja; ochrona zdrowia i opieka społeczna; pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna. Dane dotyczące nakładów brutto na środki trwałe otrzymano z Głównego Urzędu Statystycznego w formie elektronicznej. W tabeli 2 znajdują się dane za lata 1995 – 2002 w układzie 16 województw zagregowane w cztery sektory ekonomiczne: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo; przetwórstwo przemysłowe; usługi rynkowe; usługi nierynkowe. Wartości w poszczególnych sekcjach ekonomicznych zostały obliczone na podstawie sekcji PKD zawartych tabeli 3 w następujący sposób: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo = rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo + rybołówstwo i rybactwo; usługi rynkowe = górnictwo i kopalnictwo + wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną + budownictwo + handel i naprawy + hotele i restauracje + transport, gospodarka magazynowa i łączność + pośrednictwo finansowe + obsługa nieruchomości i firm, nauka; usługi nierynkowe = administracja 46 publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne + edukacja + ochrona zdrowia i opieka społeczna + pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna; Sekcja przetwórstwo przemysłowe jest liczbowo identyczna jak sektor ekonomiczny przetwórstwo przemysłowe. W tabeli 1 został przedstawiony udział procentowy w latach 1995 – 2002, jaki ma kaŜdy sektor ekonomiczny w nakładach brutto na środki trwałe w poszczególnych województwach. Wartości zawarte w tabeli 1 zostały wyliczone na podstawie danych znajdujących się w tabeli 2 w następujący sposób np. udział procentowy nakładów brutto na środki trwałe w sektorze usługi rynkowe w danym województwie jest równy ilości nakładów brutto na środki trwałe w usługach rynkowych w tym województwie, podzielonej przez wielkość nakładów brutto na środki trwałe w danym województwie we wszystkich czterech sektorach ekonomicznych. Z tabeli 1 w arkuszu INV (Rys. 5.9.) moŜna odczytać procentowy udział nakładów brutto na środki trwałe danej sekcji w stosunku do nakładów brutto w całym województwie w danym roku, np. udział procentowy nakładów brutto na środki trwałe w sektorze usług rynkowych w województwie pomorskim w roku 2002 wynosił 71,67 % Rys. 5.9. AMCGSH W arkuszu AMCGSH znajdują się dwie tabele. W tabeli 2 są zawarte dane dotyczące przeciętnych miesięcznych wydatków na 1 osobę w gospodarstwach domowych za lata 1998 – 2003 w układzie 16 województw. Wydatki są podzielone na dwie grupy: wydatki na towary i usługi konsumpcyjne oraz wydatki ogółem. 47 Dane zawarte w tym arkuszu zostały obliczone na podstawie badania reprezentacyjnego i są one opublikowane w "Rocznikach statystycznych województw” wydanych w latach 1999 – 2004 przez Główny Urząd Statystyczny. Tabela 1 róŜni się tylko tym od tabeli 2, Ŝe nie zostały w niej zawarte dane dotyczące przeciętnych miesięcznych wydatków ogółem w gospodarstwach domowych na jedną osobę. Z tabeli 1 w arkuszu AMCGSH (Rys. 5.10.) moŜna odczytać wysokość przeciętnych miesięcznych wydatków na towary i usługi konsumpcyjne na 1 osobę w gospodarstwach domowych w danym województwie oraz roku, np. w roku 2003 przeciętne miesięczne wydatki na towary i usługi konsumpcyjne na 1 osobę w gospodarstwach domowych w województwie pomorskim wynosiły 637,73 zł. Rys.5.10. GOV Arkusz GOV zawiera dane o skonsolidowanych dochodach i wydatkach publicznych w układzie regionalnym w latach 1995-2004. W związku z tym, Ŝe nie istnieją Ŝadne źródła danych o wydatkach i dochodach publicznych w układzie regionalnym za lata 1995 – 2004 wartości te zostały wyliczone w następujący sposób. Z bazy krajowy zostały pobrane dane dla Polski. Następnie rozszacowaliśmy tę wielkość na 16 województw. Współczynniki uŜyte do wyliczeń dochodów (GREV) i wydatków (GEXP) publicznych za lata 1999 – 2002 zostały otrzymane na podstawie obliczeń własnych23 bazujących na szacunkach zawartych w publikacji „Dochody i wydatki publiczne. Analiza regionalna”. M. Mackiewicz, E. Malinowska – Misiąg, W. Misiąg, M. Tomalak. Natomiast współczynniki, uŜyte za lata 1995 23 Patrz ekspertyza: Struktura i organizacja regionalnych finansów publicznych, Maciej Bąk 48 – 1998 oraz 2003 – 2004 są średnią współczynników otrzymanych za lata 1999 – 2002. Współczynniki zastosowane do wyliczenia kapitałowych wydatków publicznych (GEK) za lata 1997 – 2004 zostały otrzymane na podstawie danych dotyczących samorządowych wydatków inwestycyjnych. Współczynniki oraz wartości uŜyte do rozszacowania zostały zamieszczone w tabeli 2. Natomiast wyniki przybliŜeń są zawarte w tabeli w. CEXV W arkuszu CEXV znajdują się dane dotyczące wydatków ogółem na towary i usługi konsumpcyjne w gospodarstwach domowych wyraŜone w milionach złotych za lata 1998 – 2002 w układzie 16 województw. Wartości w tej tabeli zostały obliczone w następujący sposób: Wydatki ogółem na towary i usługi konsumpcyjne w gospodarstwach domowych w danym województwie = przeciętne miesięczne wydatki ogółem na 1 osobę w gospodarstwach domowych znajdujących się w danym województwie * ludność ogółem w danym województwie / 1000000. Dane wykorzystywane do wyliczenia wydatków ogółem na towary i usługi konsumpcyjne są zawarte w następujących arkuszach: przeciętne miesięczne wydatki ogółem na 1 osobę w gospodarstwach domowych w arkuszu AMCGSH w tabeli 2, natomiast dane dotyczące ludność ogółem znajduje się w arkuszu DEMOG w tabeli 2. Z arkusza CEXV (Rys. 5.10.) moŜna odczytać wielkość wydatków ogółem na towary i usługi konsumpcyjne w gospodarstwach domowych w danym roku oraz województwie, np. w województwie pomorskim wydatki w roku 2002 na towary i usługi konsumpcyjne w gospodarstwach domowych wynosiły 16 797,05 mln złotych. Rys. 5.11. 49 [6] Generowanie pozostałych danych regionalnych 6.1. Wprowadzenie Proces budowy bazy danych regionalnych składa się, jak juŜ zaznaczono w poprzednim rozdziale z dwóch powiązanych ze sobą etapów. Pierwszy z etapów - skonstruowanie rozbudowanego pliku (Excel) z wieloma arkuszami kalkulacyjnymi, zawierającymi szereg danych podstawowych został przedstawiony w Rozdziale 5. Drugi etap, będący przedmiotem niniejszego rozdziału, polega na importowaniu niezbędnych szeregów danych podstawowych oraz na wygenerowaniu pozostałej części szeregów czasowych modelu na podstawie danych podstawowych. Do importu zmiennych podstawowych oraz do wygenerowania nowych zmiennych wykorzystano pakiet statystyczny TSP. Na potrzeby skonstruowania bazy danych regionalnych dla polskich województw napisano trzy podstawowe pliki24 w tym pakiecie statystycznym: • • • PMDAT.tsp HPO4PL.tsp HERDATA_PM.tsp Pliki PMDAT.tsp oraz HPO4PL.tsp są plikami pomocniczymi, natomiast plik HERDATA_PM.tsp jest plikiem głównym. Wszystkie pliki powinny znajdować się w tym samym katalogu. Katalog ten powinien zostać umieszczony w osobnym folderze z właściwym dwuliterowym oznaczeniem województwa jako nazwy folderu, do którego ścieŜka dostępu powinna wyglądać następująco C:\SIM\HPO4REG\XX (gdzie "XX" to dwuliterowe oznaczenie folderu województwa, w przypadku woj. pomorskiego będzie to folder PM). 6.2. Import danych i generowanie nowych danych Dane zawarte w regionalnej bazie danych podstawowych skonstruowanej w pliku Excel są pobierane do pliku PMDAT.tsp i po uruchomieniu tego programu zapisywane w pliku PMDAT.tlb, który jest odczytywany w programie HERDATA_PM.tsp. NaleŜy podkreślić, iŜ pobranie danych podstawowych z formatu Excel do pliku PMDAT.tsp. wymaga utworzenia pośredniego pliku w formacie Excel. Utworzenie tego pliku pośredniego (pod nazwą XXDAT.xls, gdzie "XX" to dwuliterowe oznaczenie województwa; w tym przypadku, dla woj. pomorskiego będzie to PMDAT.xls) polega na skopiowaniu z opisanego w Rozdziale 5 pliku Regionalna baza danych.xls zestawu danych podstawowych dla danego województwa, które mają podlegać dalszemu przetwarzaniu w programie TSP. Zestaw takich danych (obecnie 46 zmiennych) dla kaŜdego z województw jest zawarty w jednym z szesnastu arkuszy zbiorczych pliku Regionalna baza danych.xls, tj.w arkuszach z nazwą HERMIN_XX, gdzie "XX" to dwuliterowe oznaczenie województwa. W celu przekopiowania danych naleŜy zaznaczyć tylko część tabeli zawartej w tym arkuszu, tj. literowe oznaczenia zmiennych oraz 24 Podajemy nazwy plików zawierające dwuliterowe oznaczenie "PM" (dla województwa pomorskiego) jako przykładowe. W przypadku plików dla innych województw oznaczenia są inne, specyficzne dla danego wijewództwa. (patrz. Tab. 5.2) 50 dane liczbowe dla lat, które mają być eksportowane do TSP (obszar ten jest zacieniowany Ŝółtym deseniem na Rys.6.1.) oraz uŜyć komendy "Kopiuj" z menu "Edycja". Rys 6.1. Następnie naleŜy otworzyć nowy plik Excel i poczynając od komórki A1 wkleić kopiowaną zawartość schowka z wykorzystaniem opcji "Wklej specjalnie" z menu "Edycja". W opcji "Wklej specjalnie" naleŜy uaktywnić następujące komendy: z "Wklej" wybrać "Wartości" oraz uktywnić komendę "Transpozycja" (Rys. 6.2.) 51 Rys 6.2. Po wklejeniu zawartości schowka nowo utworzony plik (Rys. 6.3.) naleŜy zapisać w formacie Arkusza Microsoft Excel 4.0 pod nazwą XXDAT.xls, gdzie "XX" to dwuliterowe oznaczenie województwa (w tym przypadku PMDAT.xls). Plik ten naleŜy zapisać w tym samym, juŜ wyŜej wymienionym folderze z właściwym dwuliterowym oznaczeniem województwa w nazwie folderu, do którego ścieŜka dostępu powinna w tym przypadku wyglądać następująco C:\SIM\HPO4REG\PM. Tylko przy zachowaniu takiej lokalizacji tego pliku dane te mogą być odczytywane przez plik PMDAT.tsp, który jest plikiem wsadowym do pliku głównego HERDATA_PM.tsp. 52 Rys 6.3. NaleŜy pamiętać, Ŝe proces przekopiowywania danych podstawowych i tworzenia tego pliku pośredniego w programie Excel (PMDAT.xls) naleŜy dokonywać za kaŜdym razem, gdy dokonano jakichkolowiek zmian w danych podstawowych w pliku Regionalna baza danych.xls. Natomiast dane obliczone w modelu krajowym, które równieŜ wykorzystuje się w modelu regionalnym, są pobierane za pomocą kolejnego pliku wsadowego - HPO4PL.tsp i po uruchomieniu tego programu wybrane dane z modelu krajowego są zapisywane w pliku HPO4PL.tlb. W tym pliku (HPO4PL.tsp) jest wykorzystywany plik HPO4DB.tlb, który został wygenerowany podczas prac nad modelem krajowym. Bez tego pliku program nie będzie działał. Oprócz pobierania danych z modelu krajowego w pliku HPO4PL.tsp następuje zamiana zmiennych, w taki sposób, Ŝe dane z modelu krajowego otrzymują końcówkę _PL np. w równaniu N_PL=N zmienna N (oznaczająca liczbę ludności w Polsce w modelu krajowym) została zamieniona na zmienną N_PL, która zostaje zapisana pod tą postacią w pliku HPO4PL.tlb. Reasumując, do pliku głównego HERDATA_PM.tsp, w którym generuje się nowe zmienne, dane podstawowe są pobierane za pomocą wcześniej przygotowanych dwóch plików wsadowych: PMDAT.tlb, HPO4PL.tlb. (rys. 6.4.) Wszystkie dane znajdujące się po lewej stronie równań w pliku HERDATA_PM.tsp są zapisywane w pliku HPO4PMDB.tlb.25 (Rys. 6.4.). 25 Plik HPO4PMDB.tlb będzie wykorzystywany do dalszych analiz za pomocą programu Winsolve. 53 Rys. 6.4 Z kolei w celu zapisania danych podstawowych (importowanych uprzednio z pliku xls) w pliku HPO4PMDB.tlb naleŜy je w pliku HERDATA_PM.tsp przyrównać do samych siebie np. OTV = OTV. 6.3. Opis niektórych komend uŜywanych w pliku HERDATA_PM.tsp oraz podstawowe wskazówki jak pracować w programie TSP. PoniŜej lista, niektórych komend uŜywanych w pliku HERDATA_PM.tsp i ich opis oraz niektóre właściwości programu TSP: • • • • • • • • FREQ – opisuje, w jakich odstępach czasowych są zbierane obserwacje do szeregu czasowego. FREQ A oznacza, Ŝe odstęp czasowy pomiędzy kolejno po sobie następującymi danymi wynosi 1 rok. IN – stawia się przed nazwami plików (w formacie .tlb), z których są pobierane dane. OUT – stawia się przed nazwami plików (w formacie .tlb), w których zostaną zapisane zmienne. SMPL – słuŜy do zaznaczenia początku i końca szeregu czasowego READ – zmienna definiująca indeks PRINT – za pomocą tej komendy moŜna po uruchomieniu programu zobaczyć wybrane dane GENR – komenda ta jest wykorzystywana do obliczenia zmiennych za pomocą wzoru rekurencyjnego (-1) – oznacza przesunięcie zmiennych w szeregu czasowym w lewo. 54 W pliku TSP kaŜdą komendę naleŜy kończyć średnikiem, natomiast komentarze pisze się po znaku zapytania. W trakcie kompilacji program nie rozróŜnia małych i duŜych liter. Program moŜna uruchomić na dwa sposoby: • Za pomocą skrótu klawiszowego Ctr + R • Za pomocą wybrania przycisku "Run" znajdującego się w górnym rzędzie menu (ikonka „ludzik”, Rys. 6.6.) Podczas kompilacji kodu (to jest uruchomienia komendy "Run") są automatycznie zachowywane wszystkie naniesione zmiany w pliku. Uruchomienie komendy "Run" w otwartym pliku HERDATA_PM.tsp, umoŜliwia dostęp do wszystkich zmiennych zawartych kompletnej bazie danych modelu regionalnego dla danego województwa (w tym przypadku woj.pomorskiego). 6.4. Opis pakietu TSP PoniŜej przedstawiono szczegółowo opis metod generowania szeregu danych w tsp. Odniesienia w formie numeracji dotyczą wskazanych sekcji pliku tsp, który stanowi załącznik 2 do niniejszego opracowania. W załączniku opisywane sekcje są oznaczone numerami analogiczne, jak poniŜej. [1] Tutaj znajduje się komentarz informujący o tym, które z danych podstawowych są inkorporowane z pliku xls "Regionalna baza danych" opisanego w Rozdziale 5 i które dane z bazy danych modelu krajowego są niezbędne. [2] Komenda poniŜej umoŜliwia dostęp do dwóch uprzednio wygenerowanych baz danych: PMDAT.tlb (dane podstawowe dla woj. pomorskiego) oraz HPO4PLtlb, która zawiera wybrany zestaw danych krajowych. Wszystkie następnie wygenerowane dane są zapisane w pliku HPO4PMDB.tlb, który zawiera wszystkie dane niezbędne do uruchomienia modelu dla woj. pomorskiego. [3] Komendy poniŜej są uŜywane w celu zdefiniowania trendów czasowych zmiennych. [4] Komendy poniŜej generują miarę wpływu zewnętrznej aktywności gospodarczej w stosunku do woj. pomorskiego, która jest oparta na wielkości polskiego PKB oraz wielkości produkcji przemysłowej w Niemczech. [5] Część pliku TSP poniŜej odnosi się do danych dotyczących produkcji w układzie sektorów. Dane o wielkości dodanej brutto (WDB) są kopiowane z bazy danych podstawowych. Sektorowe udziały w WDB ogółem są tutaj wyliczane. Sektorowe deflatory wielkości produkcji są zdefiniowane jako ekwiwalenty deflatorów krajowych. Tak uzyskane ceny są wykorzystywane do zdefiniowania WDB w cenach stałych w układzie sektorowym. Zdefiniowano WDB woj. pomorskiego i porównano ją z wielkością PKB woj. pomorskiego z bazy danych podstawowych. Została wyliczona róŜnica pomiędzy PKB i WDB województwa.pomorskiego. [6] Sekcja poniŜej wprowadza dane dotyczące inwestycji. Zagregowany deflator inwestycji ma wartość inkorporowaną z modelu krajowego. Sektorowe udziały w inwestycjach pochodzą z bazy danych podstawowych, tak jak i wielkość inwestycji 55 ogółem. Dane dotyczące wielkości inwestycji regionalnych są zarówno w cenach bieŜących, jak i stałych. Sektorowe inwestycje w cenach stałych są wykorzystane do wygenerowania wielkości sektorowych zasobów kapitału trwałego. [7] Kolejna sekcja pliku dotyczy wielkości zatrudnienia. Trudność w tym przypadku polega na tym, Ŝe sektorowe dane dotyczace liczby pracujących w regionie nie są dostępne na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Są natomiast dostępne dane dotyczące liczby pracujących ogółem i wielkości siły roboczej (ludności aktywnej zawodowo) w układzie regionalnym na bazie BAEL. Wykorzystujemy dostępne dane dotyczące wielkości zatrudnienia, które nie są kalkulowane na bazie BAEL w celu wyliczenia sektorowych udziałów w zatrudnieniu i wykorzystujemy te udziały w celu oszacowania brakujących danych o liczbie pracujących wg sektorów w układzie regionalnym. Stosujemy dostępne krajowe udziały samozatrudnionych w układzie sektorowym do rozszacowania tych danych na regiony. W końcu, dane dotyczące WDB wg sektorów są zestawione z danymi dotyczącym zatrudnienia wg sektorów w celu uzyskania sektorowej wydajności. [8] Kolejna sekcja wprowadza dane dotyczące wielkości płac ogółem wg sektorów i określa sektorowe przeciętne roczne wynagrodzenia poprzez podzielenie ich przez liczbę zatrudnionych w kaŜdym sektorze. Są dokonane porównania tak uzyskanych danych z przeciętnymi rocznymi płacami krajowymi w układzie sektorowym. [9] Ta sekcja wprowadza proste miary szacowania kosztu kapitału. Są wyliczane nominalne i realne sektorowe jednostkowe koszty pracy, sektorowe udziały w WDB i nadwyŜka operacyjna brutto wg sektorów. [10] Kolejna sekcja dotyczy liczby ludności, wielkości siły roboczej i liczby bezrobotnych. Ludnośc jest rozpatrywana w podziale na 3 kategorie: wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny. Regionalna struktura ludnościowa jest wyprowadzana w formie udziałów. Dane dotyczące migracji i siły roboczej są wykorzystywane do obliczenia współczynników migracji i współczynnika aktywności zawodowej siły roboczej. Są porównane regionalne i krajowe udziały w zatrudnieniu. Regionalna stopa bezrobocia jest wyliczana jako róŜnica pomiędzy wielkością siły roboczej a zatrudnieniem ogółem. [11] Dane dotyczące PKB wg kategorii wydatków są praktycznie niedostępne w systemie polskich rachunków regionalnych. Ta sekcja wdraŜa metody szacowania przybliŜeń brakujących danych. Metoda stosowana w przypadku gospodarstw domowych i spoŜycia (konsumpcji) publicznego polega na dystrybucji danych krajowych na regiony w oparciu o ich udziały w wydatkach konsumpcyjnych gospodarstw domowych, a w oparciu o udziały w zatrudnieniu w sektorze publicznym do dystrybucji na regiony spoŜycia (konsumpcji) publicznego. Inwestycje regionalne są rozdzielone z jednej strony na inwestycje w maszyny i urządzenia, a z drugiej strony na budynki i budowle przy zastosowaniu krajowych udziałów. W końcu dwie miary regionalnej absorpcji (tj. konsumpcja + inwestycje) są wyprowadzane przy pomocy krajowej tabeli input/output. [12] Ta sekcja dotyczy alokacji krajowych wydatków i dochodów publicznych na regiony. Podczas, gdy publiczne wydatki i dochody ogółem mogą być alokowane w układzie regionalnym, to juŜ szczegółówe pozycje składowe obu kategorii są niedostępne. 56 Szczegółowe kategorie publicznych wydatków i dochodów są więc alokowane na regiony przy uŜyciu róŜnych dostępnych udziałów regionalnych, np. dochody z tytułu zasiłków dla bezrobotnych są alokowane w oparciu o regionalne udziały w krajowych danych dotyczących bezrobocia. Transfery z tytułu ubezpieczeń społecznych (renty, emerytury) są alokowane na województwa w oparciu o ich udziały w liczbie ludności ogółem. Dochody z podatków pośrednich są alokowane na regiony proporcjonalnie do ich udziałów w konsumpcji. Dochody z tytułu podatku dochodowego są alokowane zgodnie z regionalnymi udziałami w dochodach. Przy uŜyciu tych alokacji, regionalny bilans sektora publicznego jest wyliczany w następujący sposób: regionalne wydatki minus regionalne dochody. Oszacowany w ten sposób deficyt sektora publicznego w regionie jest porównany z wielkościami "oficjalnych" deficytów. [13] Tutaj jest wyliczany PKB w cenach rynkowych na bazie wydatków. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe nie są dostępne jakiekolwiek dane dotyczące handlu zewnętrznego regionów. JednakŜe jest moŜliwe oszacowanie regionalnego bilansu handlowego. Regionalny bilans handlowy jest szacowany poprzez odjęcie regionalnej absorpcji od regionalnego PKB na bazie produkcji. [14] Szereg równań toŜsamościowych jest wykorzystanych do oszacowania wielkości dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych. Ta wielkość dochodów jest wykorzystana do wyliczenia konsumpcji gospodarstw domowych i wielkości ich oszczędności. [15] W tej sekcji jako "zero" są określone wszystkie zmienne dotyczące Regionalnych Programów Operacyjnych. Właściwe dane tych zmiennych RPO zostaną określone podczas przeprowadzania symulacji efektu ROP na regionalne gospodarki. 57 [7] Wnioski i przyszłe prace badawcze W niejszym raporcie została przedstawiona baza danych regionalnych dla polskich województw stanowiąca integralną część modeli typu HERMIN dla 16 polskich województw. W części wprowadzającej przedstawiono cel konstruowania bazy danych oraz strukturę niniejszego raportu. Część 2 miała charakter poglądowy i zaprezentowaliśmy w niej teoretyczne podstawy i załoŜenia przyjęte dla podstawowego czterosektorowego modelu HERMIN, co niewątpliwie ułatwiło zrozumienie takiej a nie innej struktury bazy danych regionalnych prezentowanej dalej w raporcie. W Części 3 zawarto z kolei syntetyczny opis krajowej bazy danych modelu HERMIN dla polskiej gospodarki jako pierwotnej i wyjściowej bazy danych modeli typu HERMIN. Do zagadnień bezpośrednio dotyczących danych regionalnych przeszliśmy w Części 4, w której wskazano główne wydawnictwa i inne publikacje (w tym internetowe) stanowiące źródło danych wykorzystanych przy konstrukcji podstawowej bazy danych regionalnych. Sama baza danych podstawowych dla 16 województw, która funkcjonuje w formie arkuszy kalkulacyjnych została omówiona w Części 5. W Części 6 odzwierciedliliśmy z kolei drugi etap prac z danymi polegający na wygenerowaniu w programie TSP pozostałej części szeregów czasowych modelu jako połączeń danych podstawowych i zaprezentowaliśmy podstawowe pliki generowane w tym programie. Część ta została ściśle powiązana z przykładowym zapisem tekstowym programu, w którym są generowane te dodatkowe dane dla województwa pomorskiego, który stanowi z kolei Załącznik 2 do raportu Zaprezentowana w niniejszym raporcie baza danych modeli regionalnych ma w załoŜeniu charakter wyjściowy i na potencjalnych uŜytkowników modeli nakłada obowiązek jej cyklicznej corocznej aktualizacji. Forma przedstawienia danych w bazie w formie elektronicznej (arkusze kalkulacyjne) stanowiącej Załącznik 1 do raportu i zawarte tam odniesienia do źródeł w przypadku kaŜdej z kategorii danych niewątpliwie ułatwiają to zadanie. W pierwszej kolejności konieczność aktualizacji będzie dotyczyła uzupełnienia brakujących danych za rok 2003, kiedy staną się one juŜ dostepne w pełnym zakresie. Niewątpliwie prace nad modelami regionalnymi dla polskich województw naleŜy kontynuować. Wydaje się obiektywną potrzebą, aby dalsze prace nad modelami regionalnymi przebiegały w szczególności w następujących kierunkach: a) rozszerzenie modelu, tak aby zbadać waŜne komponenty wewnątrz przemysłu przetwórczego i usług rynkowych26; b) modelowanie sektora rolnictwa w bardziej szczegółowy sposób, aby wyjść poza dość proste podejście oparte tylko na „trendach”. Kontynuacja prac i udoskonalalnie modeli będzie oczywiście wpływało na konstrukcję bazy danych i niewątpliwie będzie oznaczało jej dalszą rozbudowę. 26 Na przykład, w polskim modelu narodowym przemysł zostaje dalej zdezagregowany na sektor produkcji artykułów spoŜywczych, górnictwo i kopalnictwo, produkcję dóbr kapitałowych, produkcję dóbr konsumenckich oraz sektor zaawansowanych technologii. Usługi rynkowe są zdezagregowane na usługi uŜyteczności publicznej (zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz, wodę), budownictwo oraz pozostałe usługi rynkowe. Produkcja rolna jest takŜe zdezagregowana na szereg produktów. Polskie dane regionalne jeszcze nie pozwalają na przeprowadzenie takich badań. 58 Bibliografia źródeł danych statystycznych Produkt krajowy brutto według województw i podregionów w 2002 roku, Wyd. GUS 2004. Roczniki statystyczne poszczególnych województw, wydawane przez wojewódzkie oddziały GUS – w latach 2000, 2001, 2002, 2003 i 2004. Rocznik statystyczny województw. Wyd. GUS, wydania z lat 2000-2004. Strona Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl. - opracowania zbiorcze, zakładka województwa: http://www.stat.gov.pl/opracowania_zbiorcze/wojewodztwa/index.htm oraz Bank Danych Regionalnych (BDR) http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona_glowna.indeks 59 Załącznik 1: Główny plik zawierający podstawowe dane Baza danych w formie elektronicznego pliku – zestawu arkuszy kalkulacyjnych p.n. "Baza danych regionalnych.xls" stanowi integralną część niniejszego raportu i jest dostępna na nośniku CD ROM zawierającym wszystkie materiały szkoleniowe. Kiedy ten plik jest uruchamiany pojawia się pytanie o aktywację makr. NaleŜy wybrać opcję "OK". UŜytkownikom zaleca się przechowywanie tej bazy w niezmienionej formie a wszelki zmiany lub uzupełnienia powinny byc wykonywane na kopii oryginału. 60 Załącznik 2: Generowanie danych regionalnych: plik wsadowy TSP ? ------------------------------------------------------------------? ? HERDATA_PM.TSP ? ? Generates database: HPO4PMDB.TLB for Pomorskie ? Last modified: November 13, 2005 ? ------------------------------------------------------------------? ? ? ? ? ? Remarks: ? ? ? ? ? GDPFCV, OAV, OTV, ONV, OGV, LA, LT, LLN, LG, L, YWA, YWT, YWN, YWG, N, LF, NJUV, NELD, NM, UOFF, UB, IV, IAVSHR, ITVSHR, INVSHR, IGVSHR, AMCGSH, GREV_PM, GEXP_PM, GEK_PM, CEXV_PL, LART, LTRT, LLNRT, LGRT, GDPFCVRT, NRT, YWART, YWTRT, YWNRT, YWGRT, LFRT, OAVRT, OTVRT, ONVRT, LRT [1] ----------The following variables are stored in the PMDAT.TLB database of "basic" data, copied over from the master XLS spreadsheet: ? The following variables are needed from the national HPO4DB database ? renamed and stored in HPO4PL.TLB to avoid confusion with sectoral data ? of same notation ? ? ? ? ? ? ? POA_PL, POT_PL, PON_PL, POG_PL, PGDPFC_PL, PI_PL, UR_PL, N_PL, CONSV_PL, PCONS_PL, GV_PL, GVDIF_PL, NETLEND_PL, LG_PL, PG_PL, WIGME_PL, WIOME_PL, GDPFCV_PL, YAFS_PL, GDPFC_PL, YRAFS_PL, GSUB_PL, GSUBO_PL, GTRO_PL, GTRU_PL, GTRND_PL, GTRABR_PL, U_PL, GTRK_PL, GREVK_PL, GTE_PL, GTEDIF_PL, GTM_PL, YW_PL, GTPROP_PL, GTYTOT_PL, YC_PL, GTYC_PL, GTYSOC_PL, GTYSOCE_PL, GREVO_PL, GTRE_PL, GSRUB_PL, I_PL, DEP_PL, YWT_PL, LT_PL, YWN_PL, LLN_PL, YWA_PL, LA_PL, YWG_PL, LG_PL, LFPR_PL, LF_PL ? ULCT_PL, SETRAT_PL, SENRAT_PL, ? WA_PL, WG_PL, GEIP ? ? ? ? ? SEARAT_PL, WT_PL, WN_PL, The objective is to generate all the data required to construct the HERMIN model for Pomorskie, HPO4PM. The TSP database created is called HPO4PMDB.TLB ---------------------------------------------------------------- ? -------------------------------------------? Frequency, observation period and data file ? -------------------------------------------OPTIONS LIMERR=10 LIMWARN=1 LIMWNUMC=1; ? ? [2] -----------? ? Access the "basic" regional data for Pomorskie in PMDAT.TLB and ? the required subset of Polish national data in HPO4PL.TLB. Note ? that to store these in the new modeldatabase, the variables must ? appear on the LHS of an equation (such as GDPFCV=GDPFCV) FREQ A; IN PMDAT, HPO4PL; ? Set an encompassing data sample period and create the complete 61 ? regional database HPO4PMDB.TLB for Pomorskie. All new data ? generated (i.e., on the LHS of any "=" sign) will be stored in ? the TSP binary database file HPO4PMDB.TLB SMPL 1995 2002; OUT HPO4PMDB; ? ? [3]----------------? ? --------------------------------------------------------? Trend variables and intervention variables ? --------------------------------------------------------? Set time index (T), 1990 = 1 SMPL 1990 2002; READ T; 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13; T=T ; ? Define within-sample behavioural time trend variables TOT=T; TT=T; TELPRT=T; TON=T; TN=T; TOA=T; TLA=T; TIA=T; TLFPR=T; print t; ? ? [4]-------------? ? Simple definition of world (external) activity for Pomorskie (OW) ? OW will be defined as a weighted average of Polish national GDP, ? converted to an index base 1995 = 100) and German industrial output ? (GEIP). ? GEIP=GEIP; ? Create an index (base 100 in 1995) of Polish national GDPFC_PL GDPFC_PL=GDPFC_PL; PLIP = 100*(GDPFC_PL/287624.8125); TEMP=0.75*log(PLIP)+0.25*log(GEIP); OW = exp(TEMP); print PLIP, GEIP, OW; ? ? [5]---------------? ?-------------------------------------------------? Sectoral production (GVA) ? Input data: OAV, OTV, ONV, OGV ?-------------------------------------------------smpl 1995 2002; 62 ? ? ? ? STORE: Sectoral GVA at current prices. Note tht we use the same notation for sectoral GVA for each region as we use for sectoral GDP in the national HPO4 model. In the regions, GDP is only used as an aggregate (i.e., GDPFCV, GDPFC) OTV=OTV; ONV=ONV; OAV=OAV; OGV=OGV; print OTV, ONV, OAV, OGV; ? Calculate regional sectoral GVA shares TEMP=OTV+ONV+OAV+OGV; OTVSHR=100*OTV/TEMP; ONVSHR=100*ONV/TEMP; OAVSHR=100*OAV/TEMP; OGVSHR=100*OGV/TEMP; TOTSHR=OTVSHR+ONVSHR+OAVSHR+OGVSHR; ?Title "Regional GVA shares"; print OTVSHR, ONVSHR, OAVSHR, OGVSHR TOTSHR; ? STORE: Polish GDP deflators POT_PL, PON_PL, POA_PL, POG_PL, and ? define the local prices as identical to the national prices POT=POT_PL; PON=PON_PL; POA=POA_PL; POG=POG_PL; print POT, PON, POA, POG; ? Define inflation rates (identical to national rates) POTDOT=100*(POT/POT(-1)-1); PONDOT=100*(PON/PON(-1)-1); POADOT=100*(POA/POA(-1)-1); POGDOT=100*(POG/POG(-1)-1); print POTDOT, PONDOT, POADOT, POGDOT; ? Derive sectoral GVA (base year prices) using deflators OT=OTV/POT; ON=ONV/PON; OA=OAV/POA; OG=OGV/POG; print OT, ON, OA, OG; ? Define real sectoral GVA growth rates OTDOT=100*(OT/OT(-1)-1); ONDOT=100*(ON/ON(-1)-1); OADOT=100*(OA/OA(-1)-1); OGDOT=100*(OG/OG(-1)-1); print OTDOT, ONDOT, OADOT, OGDOT; ? Define total regional GVA (GVAFCV, GVAFC) GVAFCV=OTV+ONV+OAV+OGV; GVAFC=OT+ON+OA+OG; 63 GVAFCDOT=100*(GVAFC/GVAFC(-1)-1); PGVAFC=GVAFCV/GVAFC; PGVAFCDT=100*(PGVAFC/PGVAFC(-1)-1); print GVAFCV, GVAFC, GVAFCDOT, PGVAFC, PGVAFCDT; ? STORE: Total regional GDP at current factor prices (GDPFCV) GDPFCV=GDPFCV; ? STORE: Polish deflator of aggregate GDP (PGDPFC_PL), and ? use the national deflator as a proxy for the missing regional ? deflator PGDPFC=PGDPFC_PL; ? Generate total regional GDP at constant base year prices GDPFC=GDPFCV/PGDPFC; GDPFCDOT=100*(GDPFC/GDPFC(-1)-1); print GDPFCV, GDPFC, PGDPFC, GDPFCDOT; ? Derive residual GDP-GVA for the region DIFGVAV = GDPFCV - GVAFCV; DIFGVA = GDPFC - GVAFC; PDIFGVAV=100*DIFGVAV/GDPFCV; PDIFGVA=100*DIFGVA/GDPFC; ?Title "GVA & GDPFC differences and percentage differences"; print DIFGVAV, DIFGVA, PDIFGVAV, PDIFGVA;; ? [6]----------------? -------------------------------------------------? Sectoral investment by region ? -------------------------------------------------? STORE: Polish aggregate investment deflator (PI_PL), ? renamed as PI for use in the region PI=PI_PL; PIDOT=100*(PI/PI(-1)-1); print PI, PIDOT; ? We assume that there are no regional sectoral investment deflators. ? As in the national HPO4/HPON models, we use the aggregate national ? investment deflator (PI_PL) ? STORE: Regional sectoral investment shares for T, N, A and G ITVSHR=ITVSHR; INVSHR=INVSHR; IAVSHR=IAVSHR; IGVSHR=IGVSHR; ISHRTOT=ITVSHR+INVSHR+IAVSHR+IGVSHR; ?Title "Sectoral investment shares"; print ITVSHR, INVSHR, IAVSHR, IGVSHR, ISHRTOT; ? STORE: Total regional investment (IV) 64 IV = IV; ? Derive total regional investment (base year prices) (I) I=IV/PI; print IV, I, PI; ? Construct regional investment series in current prices ITV=ITVSHR*IV; INV=INVSHR*IV; IAV=IAVSHR*IV; IGV=IV - (ITV+INV+IAV); print ITV, INV, IAV, IGV; ? ? ? ? Construct regional investment series in constant prices, and derive sectoral investment/output ratios. We define sectoral investment deflators (PIT, PIN, PIA and PIG), even though these are all identical to PI_PL. IT=ITVSHR*I; PIT=ITV/IT; ITRAT=100*IT/OT; IN=INVSHR*I; PIN=INV/IN; INRAT=100*IN/ON; IA=IAVSHR*I; PIA=IAV/IA; IARAT=100*IA/OA; IG=I-(IT+IN+IA); PIG=IGV/IG; IGRAT=100*IG/OG; print IT, IN, IA, IG; print PIT, PIN, PIA, PIG; ?Title "Sectoral GVA/investment ratios"; print ITRAT, INRAT, IARAT, IGRAT; ? ? ? ? Generate capital stocks in all sectors (Note: In 1995 the stock/investment ratio is assumed to equal 10 for private investment and 20 for public investment). Sectoral rates of depreciation are also assumed (5% (T); 3.5% (N); 2.5% (A); 2.0% (G)) print IT, IN, IA, IG ; SMPL 1995 1995; KT=10*IT; KN=10*IN; KA=10*IA; KG=20*IG; SMPL 1996 2002; GENR KT=IT+(1-0.050)*KT(-1); GENR KN=IN+(1-0.035)*KN(-1); GENR KA=IA+(1-0.025)*KA(-1); GENR KG=IG+(1-0.020)*KG(-1); smpl 1995 2002; print KT, IT; print KN, IN; print KA, IA; print KG, IG; 65 ? [7]--------------------?-------------------------------------------------? Employment (Thousands) ? Input data: LA, LT, LLN, LG ?-------------------------------------------------? STORE the non LFS (NLFS) employment data: LT, LLN, LA, LG LT=LT; LLN=LLN; LA=LA; LG=LG; ?Title "Initial sectoral non-LFS employment data"; print LT, LLN, LA, LG; ? STORE LFS variables: Labour force (LF) and total regional employment (L) LF=LF; L=L; print LF, L; ? Test differences between LFS version of L and the non-LFS version of L L_NLFS=LT+LLN+LA+LG; DIF_L = L - L_NLFS; ?Title "LFS versus non-LFS employment differences"; print L, L_NLFS, DIF_L; ? Use the non-LFS regional employment data above (i.e., LT, LLN, LA, LG) ? to calculate new data for sectoral employment that sums to the LFS total, ? by allocating the difference according to the employment shares (as defined ? using the non-LFS sectoral employment data). ? Calculate shares (XXXT, XXXN, XXXA and XXXG) XXLT = LT / L_NLFS; XXLLN= LLN/ L_NLFS; XXLA = LA / L_NLFS; XXLG = LG / L_NLFS; TOTXXL = XXLT+XXLLN+XXLA+XXLG; ?Title "Sectoral employment shares, non-LFS"; print XXLT, XXLLN, XXLA, XXLG TOTXXL; ? Allocate the LFS/non LFS difference using these shares LT = LT + XXLT *DIF_L; LLN = LLN + XXLLN *DIF_L; LA = LA + XXLA *DIF_L; LG = LG + XXLG *DIF_L; ?Title "Corrected non-LFS sectoral employment data"; print LT, LLN, LA, LG; ? Derive self-employed and employee numbers ? employment data SETRAT=SETRAT_PL; SENRAT=SENRAT_PL; 66 from the above modified SEARAT=SEARAT_PL; ?Title "Sectoral self-employment shares"; print SETRAT, SENRAT, SEARAT; LTSEMP=SETRAT*LT; LTEMP=LT-LTSEMP; LLNSEMP=SENRAT*LLN; LLNEMP=LLN-LLNSEMP; LASEMP=SEARAT*LA; LAEMP=LA-LASEMP; print LT, LTSEMP, LTEMP; print LLN, LLNSEMP, LLNEMP; print LA, LASEMP, LAEMP; ? Check new sectoral employment totals add up to LFS value of L XXL=LT+LLN+LA+LG; DIF_L = L - XXL; print L, XXL DIF_L; print L, LT, LLN, LA, LG; ? Derive sectoral productivity and productivity growth rates LPRT=OT/LT; LPRTDOT=100*(LPRT/LPRT(-1)-1); LPRN=ON/LLN; LPRNDOT=100*(LPRN/LPRN(-1)-1); LPRA=OA/LA; LPRADOT=100*(LPRA/LPRA(-1)-1); LPRG=OG/LG; LPRGDOT=100*(LPRG/LPRG(-1)-1); ?Title "Sectoral productivity levels"; print LPRA, LPRT, LPRN, LPRG; ?Title "Sectoral productivity growth rates"; print LPRADOT, LPRTDOT, LPRNDOT, LPRGDOT; ? [8]---------------?-------------------------------------------------? Wage bill ? Input data: YWA, YWT, YWN, YWG ?-------------------------------------------------? STORE: Regional sectoral wage bills (YWA, YWT, YWN, YWG) YWT=YWT; YWN=YWN; YWA=YWA; YWG=YWG; ?Title "Sectoral wage bills"; print YWT, YWN, YWA, YWG; ? Total regional wage bill (YW) YW=YWT+YWN+YWA+YWG; ? Derive average annual earnings (using employee data) 67 WT=YWT/LTEMP; WN=YWN/LLNEMP; WA=YWA/LAEMP; WG=YWG/LG; ?Title "Sectoral average annual earnings of employees"; print WA, WT, WN, WG; ? Derive wage inflation rates WADOT=100*(WA/WA(-1)-1); WTDOT=100*(WT/WT(-1)-1); WNDOT=100*(WN/WN(-1)-1); WGDOT=100*(WG/WG(-1)-1); ?Title "Sectoral average annual earnings inflation rates"; print WADOT, WTDOT, WNDOT, WGDOT; ? Compare regional to Polish earnings rates. ?Title "Regional and National average annual earnings levels"; print WT, WT_PL; print WN, WN_PL; print WA, WA_PL; print WG, WG_PL; ? [9]------------------? ------------------------------------------------------------? Cost of capital: Note fixed 10% rate of return assumed (RRSA) ? ------------------------------------------------------------RRSA=10; print RRSA; ? Cost of capital PKT=PIT*(0.050+RRSA/100); PKN=PIN*(0.035+RRSA/100); RFPT=WT/PKT; RFPN=WN/PKN; print RFPT, RFPN; RFPTDOT=100*(RFPT/RFPT(-1)-1); RFPNDOT=100*(RFPN/RFPN(-1)-1); print RFPTDOT, RFPNDOT; ERFPT=(RFPT+0.75*RFPT(-1))/(1.0+0.75); ERFPN=(RFPN+0.75*RFPN(-1))/(1.0+0.75); ? Unit labour cost and growth rate of unit labour cost ULCT=YWT/OT; ULCTDOT=100*(ULCT/ULCT(-1)-1); ULCN=YWN/ON; ULCNDOT=100*(ULCN/ULCN(-1)-1); ULCA=YWA/OA; ULCADOT=100*(ULCA/ULCA(-1)-1); ULCG=YWG/OG; ULCGDOT=100*(ULCG/ULCG(-1)-1); ?Title "Sectoral unit labour costs"; print ULCA, ULCT, ULCN, ULCG; ?Title "Sectoral unit labour cost inflation rates"; print ULCADOT, ULCTDOT, ULCNDOT, ULCGDOT; 68 ? Real unit labour cost and growth rate of real unit labour cost RULCT=ULCT/POT; RULCTDOT=100*(RULCT/RULCT(-1)-1); RULCN=ULCN/PON; RULCNDOT=100*(RULCN/RULCN(-1)-1); RULCA=ULCA/POA; RULCADOT=100*(RULCA/RULCA(-1)-1); RULCG=ULCG/POG; RULCGDOT=100*(RULCG/RULCG(-1)-1); ?Title "Sectoral real unit labour cost levels"; print RULCT, RULCN, RULCA, RULCG; ?Title "Sectoral real unit labour cost inflation rates"; print RULCTDOT, RULCNDOT, RULCADOT, RULCGDOT; ? Labour share of added-value LSHRT=100*YWT/OTV; LSHRN=100*YWN/ONV; LSHRA=100*YWA/OAV; LSHRG=100*YWG/OGV; ?Title "Sectoral labour share of GVA"; print LSHRA, LSHRT, LSHRN, LSHRG; ? Gross operating surplus. This is defines as regional GVA ? minus the regional wage bill. It is only an approximation, ? since we lack some regional items (e.g., YAFS, YASA) YCT=OTV-YWT; YCTREP=0.25*YCT; YCTRAT=100*YCT/OTV; YCN=ONV-YWN; YCNRAT=100*YCN/ONV; YCA=OAV-YWA; YCARAT=100*YCA/OAV; OGNWV=OGV-YWG; OGNW=OGNWV/POG; OGNWVRAT=100*OGNWV/OGV; ?Title "Sectoral operating surplus levels"; print YCT, YCN, YCA, OGNWV; ?Title "Sectoral operating surplus, percentage of GVA"; print YCTRAT, YCNRAT, YCARAT, OGNWVRAT; ? ? [10]-------------------? -------------------------------------------------? Demographic and labour supply data ? Input data: N, NJUV, NELD, NM, LF, UOFF, UB ? -------------------------------------------------? ? ? ? ? Population is defined as follows: N: total population NJUV: population less than working age NWORK: population of working age NELD: population over working age ? STORE: Regional population data (NJUV, NELD, N) NJUV=NJUV; NELD=NELD; N=N; 69 ? Define the "working age" population (NWORK) NWORK = N -(NJUV+NELD); print N, NJUV, NWORK, NELD; NJUVDOT=100*(NJUV/NJUV(-1)-1); NWORKDOT=100*(NWORK/NWORK(-1)-1); NELDDOT=100*(NELD/NELD(-1)-1); NDOT=100*(N/N(-1)-1); print NJUVDOT, NWORKDOT, NELDDOT,NDOT; NJUVSHR=100*(NJUV/N); NWORKSHR=100*(NWORK/N); NELDSHR=100*(NELD/N); ?Title "Population cohort shares"; print NJUVSHR, NWORKSHR, NELDSHR; ? Define the "dependent" population NDEP = NJUV+NELD; NDEPSHR=NJUVSHR+NELDSHR; ?Title "Dependent and working age population shares"; print NDEPSHR, NWORKSHR; ? STORE: Net migration (negative is out-migration) (NM) NM=NM; print NM; ? Generate numbers unemployed (ILO measure) U=LF-L; print U; ? Define the migration rate (NMRAT) NMRAT=100*(NM/LF(-1)); print NM, LF, NMRAT; ? Participation rate in percent LFPR=100*LF/NWORK; ? STORE: Polish aggregate participation rate (LFPR_PL) LFPR_PL=LFPR_PL; ?Title "Labour force participation rates: regional & national"; print LFPR, LFPR_PL; ? Gainfully occupied persons (total (L), private non-ag (LPNA), ? private (LP) and non-ag (LNA)) LPNA=LT+LLN; LP=LPNA+LA; LNA=LT+LLN+LG; ? Compare employment shares to Polish shares L_PL = LT_PL + LLN_PL + LA_PL + LG_PL; 70 ?Title "Relative regional & national sectoral employment shares (LABSZ)"; ?Title "LABSZ > 1 implies regional sectoral share > national sectoral share"; LABST=(LT/L)/(LT_PL/L_PL); LABSN=(LLN/L)/(LLN_PL/L_PL); LABSA=(LA/L)/(LA_PL/L_PL); LABSG=(LG/L)/(LG_PL/L_PL); print LABST, LABSN, LABSA, LABSG; ? Alternative unemployment rates: UOFF is registered unemployed, ? UB is income-support recipients ? STORE: UOFF, UB UOFF=UOFF; UB=UB; UROFF=100*(UOFF/(LF)); URUB=100*(UB/(LF)); ? Define ILO unemployment rate UR=100*(U/(LF)); URP=UR; ? Polish unemployment rate (UR_PL) U_PL = LF_PL-L_PL; UR_PL = 100*(LF_PL-L_PL)/LF_PL; ?Title "Different definitions of regional unemployment rates"; print UOFF, UB, U, U_PL; print UROFF, URUB, UR, UR_PL; ? Moving average unemployment rate over two periods URBAR=(UR+UR(-1))/2.0; ? Regional employment rate relative to national employment rate ?Title "RE > 1 implies regional employment rate > national rate"; RE=(100-UR)/(100-UR_PL); print UR, UR_PL, RE; ? Regional expected wage rate relative to national wage ?Title "REW > 1 implies regional expected wage > national wage"; REW=(WT*(100-UR))/(WT_PL*(100-UR_PL)); print WT, UR, WT_PL, UR_PL, REW; ? ? [11]--------------? -----------------------------------------------------------? Expenditure data ? ? CONSV, GV, DSV, IV ? -----------------------------------------------------------? Calculate total annual expenditure on consumer goods and 71 ? services in region (CEXV) by annualising the monthly per ? capita consumption (AMCGSH). Note change of units! CEXV = (12*AMCGSH*N)/1000; ? Define an aggregate consumer expenditure (generated in XLS by ? summing survey data for all 16 regions) CEXVRT=CEXV_PL; print CEXV, CEXVRT; ? Calculate share for region (CSGSHR) CGSSHR=CEXV/CEXVRT; ?Title "Regional share of household consumption"; print CGSSHR; ? ? ? ? Apply this share to dividing out total consumption for Poland (CONSV_PL), and assigning the regional share (CONSV). This forces the sum of regional consumption (CONSV) to equal the national total CONSV_PL CONSV_PL=CONSV_PL; PCONS_PL=PCONS_PL; CONS_PL=CONSV_PL/PCONS_PL; CONSD_PL=100*(CONS_PL/CONS_PL(-1)-1); CONSV = CGSSHR*CONSV_PL; ? STORE: Polish consumption deflator (PCONS_PL) PCONS=PCONS_PL; PCONSDOT=100*(PCONS/PCONS(-1)-1); CONS=CONSV/PCONS; CONSDOT=100*(CONS/CONS(-1)-1); print CONSV, CONS, CONSDOT, PCONS, PCONSDOT; print CONSDOT, CONSD_PL; ? Government consumption GV can be derived by allocating national public ? consumption (GV_PL) across the regions by public employment share ? ? ? ? The LG data for the 16 regions does not sum to the Polish total (LG_PL). The sum of the 16 regional employments in G sector is used to define a new regional total (LGRT). This new total is used to redefine the share GVSHR as LG/LGRT LGRT=LGRT; GVSHR = LG/LGRT; ?Title "Regional, total 16 regions & regional share of public employment"; print LG, LGRT, GVSHR; GV = GVSHR*GV_PL; ? STORE: Polish deflator of public consumption (PG) PG=PG_PL; PGDOT=100*(PG/PG(-1)-1); G=GV/PG; GDOT=100*(G/G(-1)-1); print GV, G, GDOT, PG, PGDOT; 72 ? Private & public housing investment (set to zero initially, but ? still included for completeness) PIH=1.0; IHPV=0; IHGV=0; IHV = IHPV + IHGV; IHG=IHGV/PIH; IHP=IHPV/PIH; IH=IHP+IHG; print IHPV, IHGV, IHV, IHG, IHP, IH; ? Total real private investment (IP) IP=IT+IN+IA; INH=I-IH; ? STORE: Fraction of public sector investment that consists of ? machinery and equipment (ME). Assume regional composition is ? identical to national composition. WIGME=WIGME_PL; ? STORE: Fraction of private sector investment that consists of ? machinery and equipment (ME). Assume regional composition is ? identical to national composition. WIOME=WIOME_PL; ?Title "Public and private shares of investment: machinery & equipment"; print WIGME, WIOME; ? Set public infrastructural investment (IGINFV) equal to IGV IGINFV=IGV; IGINF=IGINFV/PIG; ? Generate total stock of infrastructure (from IG) ? Initial 1995 KGINF/IG ratio was set at 20 (see KG above) ? Assume a 2% rate of depreciation print IGINF; SMPL 1995 1995; KGINF=20*IGINF; SMPL 1996 2002; GENR KGINF=IGINF+(1-0.02)*KGINF(-1); print KGINF; ? The following commands split total investment into the type ? of investment: machinery & equipment (IME) and building and ? construction (IBC) SMPL 1995 2002; IGINFME=WIGME*IGINF; IGINFBC=IGINF-IGINFME; IOTH=INH-IGINF; IOTHME=WIOME*IOTH; IOTHBC=IOTH-IOTHME; IBC=IGINFBC+IOTHBC; IME=IGINFME+IOTHME; 73 IZZZ=IBC+IME; ?Title "Check BC & ME decomposition and totals"; print IBC, IME, IZZZ, I; ? Private investment current prices (IPV) IPV=ITV+INV+IAV; ? Private sector capital stock KP=KT+KN+KA; ? Note: We have no regional inventory change data, and set ? them to zero (DSV, DS) DSV=0; DS=0; PDS=1; ? Construction of gross regional absorption GDAV = CONSV + IV + GV + DSV; GDA = CONS + I + G + DS; PGDA = GDAV/GDA; PGDADOT = 100*(PGDA/PGDA(-1)-1); print PGDA, PGDADOT; ? Definition of regional GDP at factor costs ? Allocate national YAFS ? ? ? ? and YRAFS according to share of GDPFCV The GDPFCV data for the 16 regions does not sum to the Polish total (GDPFCV_PL). The sum of the 16 regional gross domestic products at factor cost in current prices is calculated as GDPFCVRT and the share GDPSHR is defined as GDPFCV/GDPFCVRT GDPFCVRT=GDPFCVRT; GDPSHR=GDPFCV/GDPFCVRT; print GDPSHR; YAFS=GDPSHR*YAFS_PL; YRAFS=GDPSHR*YRAFS_PL; PYAFS= YAFS/YRAFS; print PYAFS; ? -----------------------------------------------------------? I/O weights for definition of weighted final demand measures ? -----------------------------------------------------------PARAM PARAM PARAM PARAM AIOTC AIOTG AIOTB AIOTM 0.2310; 0.0840; 0.1580; 0.3910; PARAM PARAM PARAM PARAM AIONC AIONG AIONB AIONM 0.4780; 0.1160; 0.8519; 0.2060; GEW=YWG; 74 GENW=GV-YWG; RGENW=GENW/PG; print GEW, GENW, RGENW; FDOT=AIOTC*CONS+AIOTG*RGENW+AIOTB*(IBC+IH)+AIOTM*IME; FDON=AIONC*CONS+AIONG*RGENW+AIONB*(IBC+IH)+AIONM*IME; ? ? [12]-----------------------? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ------------------------------------------------------------------General note on the allocation of national public expenditure and revenue categories to the regions. The national (HPO4) public expenditure identities are as follows: GEC = (GV+GV_DIF)+(GSUB+GSUBO)+ (GTRO+GTRU+GTRND+GTRABR) GEK = IGV + GTRK + NETLEND GEXP = GEC + GEK The national (HPO4) public revenue identities are as follows: GREVC = (GTE+GTE_DIF) + GTM + (GTY+GTYC) + GTYSOC + GTPROP + GREVO GREV = GREVC + GREVK Definitions of national borrowing requirements (GBOR, GBORIMF) GBOR = GEXP - GREV; GBORIMF = GBOR - GREVPRIV; In mapping the national public finances into the regions, we ignore the GFS corrections, national debt interest, netlending. Regional versions of national identities are as follows: GEC(R) = (GV)+(GSUB+GSUBO)+ (GTRO+GTRU) (excluded: GV_DIF+GTRND+GTRABR) GEK(R) = IGV + GTRK (excluded: NETLEND) Total excluded expenditure: GV_DIF+GTRND+GTRABR+NETLEND GREVC=(GTE)+GTM+(GTY+GTYC)+GTYSOC+GTPROP+GREVO (excluded: GTE_DIF) Net excluded expenditure: GBOR_EX= GVDIF_PL+GTRND_PL+GTRABR_PL+NETLEND_PL-GTEDIF_PL; ? Net excluded expenditure as % of Polish GDPFCV: GBORR_EX=100*(GBOR_EX/GDPFCV_PL); print GBOR_EX, GBORR_EX; ? ? ------------------------------------------------------------------? ------------------------------------------? Public expenditure data categories ? ------------------------------------------? Distribute subsidies on products and other subsidies in proportion ? to regional GDPFCV share (GDPSHR) 75 GSUB = GDPSHR*GSUB_PL; GSUBO = GDPSHR*GSUBO_PL; GSUBTOT=GSUB+GSUBO; ? Derive regional subsidy rates RGSUB=GSUB/GDPFCV; RGSUBO=GSUBO/GDPFCV; print RGSUB, RGSUBO; ? Distribute total transfer payments to nonprofit institutions, households ? and abroad, GTRCURR, in proportion to regional population share ? The population data (N) for the 16 regions does not sum to the Polish ? total (N_PL). The sum of the 16 regional populations is recalculated ? as (NRT), and the share (NSHR) redefined as (N/NRT) NRT=NRT; NSHR=(N/NRT); print N, NRT, NSHR; ? We assume that there is only one king of transfer income within ? each voivodship (GTR) GTR = NSHR*GTRCURR_PL; print NSHR, GTR; ? Distribute numbers ? unemployed unemployment transfers (GTRU) in proportion to share of ? NOTE: ? The unemployment data (U) for the 16 regions does not sum to the Polish ? total (U_PL). The regional sum of the 16 U variables is redefined as (URT), ? and the share USHR redefined as (U/URT). LFRT=LFRT; LRT=LRT; LTRT=LTRT; LLNRT=LLNRT; LART=LART; LGRT=LGRT; URT = LFRT-LRT; USHR=(U/URT); print U, URT, USHR; ? Now allocate regional shares of GTRU using the regional unemployment ? shares, USHR GTRU=USHR*GTRU_PL; print GTRU; ? Implicit average rate of unemployment income support (RGTRU) RGTRU=GTRU/U; print RGTRU; 76 ? Income replacement ratio (REPR) REPR=RGTRU/WT; print REPR; GTRO=GTR-GTRU; RGTRO=GTRO/(PCONS*N); print GTRU, GTRO, GTR, RGTRO; ? Total current public expenditure (GEXPC) GEXPC=GV+GSUBTOT+GTR; print GEXPC, GV, GSUBTOT, GTR; ? Distribute government capital transfers (including Net Lending) in ? proportion to GDP share GTRK=GDPSHR*GTRK_PL; ? Implicit rate of capital transfer (RGTRK) RGTRK=GTRK/(ITV+INV+IAV); print GTRK, RGTRK; ? Distribute government capital revenue in proportion to GDP share GREVK=GDPSHR*GREVK_PL; print GREVK; ? Define total capital expenditure GEK = IGV + GTRK; print GEK, IGV, GTRK; ? Define total public expenditure (current and capital) GEXP=GEXPC+GEK; print GEXP, GEXPC, GEK; ? Define actual regional public expenditure GEXP_PM=GEXP_PM; GEK_PM=GEK_PM; GEXPC_PM=GEXP_PM-GEK_PM; print GEXPC, GEXPC_PM; print GEK, GEK_PM; print GEXP, GEXP_PM; ? ----------------------------------------? Tax and other government revenue data ? ----------------------------------------YWNA=YWT+YWN+YWG; YW=YWNA+YWA; print YWNA, YW; ? Distribute indirect taxes (GTE) in proportion to consumption share GTE=CGSSHR*GTE_PL; 77 ? Distribute customs duties (GTM) in proportion to GDP share GTM=GDPSHR*GTM_PL; RGTE=GTE/CONSV; RGTM=GTM/GDPFCV; print GTE, GTM, RGTE, RGTM; ? Distribute direct taxes (GTPROP, GTYTOT) in proportion to income share ? NOTE: ? The regional sum of the 16 YW wage bills (YWRT) is not equal to ? the Polish total (YW_PL). The share YWSHR is defined as YW/YWRT. YWTRT=YWTRT; YWNRT=YWNRT; YWART=YWART; YWGRT=YWGRT; YWRT=YWTRT+YWNRT+YWART+YWGRT; YWSHR=(YW/YWRT); print YWSHR; GTPROP=YWSHR*GTPROP_PL; RGTPROP=GTPROP/GDPFCV; GTYTOT=YWSHR*GTYTOT_PL; ? Distribute corporation tax (GTYC) (subset of GTYTOT) in proportion to ? profits ? NOTE: ? The sum of the 16 YC data (YCRT) is not equal to the Polish total (YC_PL). ? The share YCSHR is defined as YC/YCRT. OTVRT=OTVRT; YWTRT=YWTRT; ONVRT=ONVRT; YWNRT=YWNRT; OAVRT=OAVRT; YWART=YWART; YC=YCT+YCN+YCA; YCRT=(OTVRT-YWTRT)+(ONVRT-YWNRT)+(OAVRT-YWART); YCSHR=(YC/YCRT); print YCSHR; GTYC=YCSHR*GTYC_PL; print YCSHR, GTYC; ? Distribute total social security contributions (GTYSOC) in proportion to income GTYSOC=YWSHR*GTYSOC_PL; ? Distribute employers proportion to income social security contributions GTYSOCE=YWSHR*GTYSOCE_PL; ? Define employees social insurance contributions residually 78 (GTYSOCE) in GTYSOCP=GTYSOC-GTYSOCE; print GTYSOC, GTYSOCE, GTYSOCP; ? Define personal direct tax revenue GTYP=GTYTOT-GTYC; print GTYP; ? Distribute other revenue (GREVO) in proportion to GDP share GREVO=GDPSHR*GREVO_PL; RGREVO=GREVO/GDPFCV; print GREVO, RGREVO; ? Define implicit income tax and social insurance contribution rates RGTYP=GTYP/YW; RGTYPEX=RGTYP; RGTYSOCP=GTYSOCP/YW; RGTYSOCE=GTYSOCE/YW; print RGTYP, RGTYSOCP, RGTYSOCE; ? Define total current revenue GREVC GREVC = GTE+GTM+GTYP+GTYC+GTYSOC+GTPROP+GREVO; ? Define total (current plus capital) revenue (GREV) GREV = GREVC + GREVK; print GREVC, GREVK, GREV; ? Define actual total revenue (GREV_PM) GREV_PM=GREV_PM; ? Calculate difference between actual (GREV_PM) and estimated (GREV) DIF_REV=GREV_PM-GREV; PDIF_REV=100*(DIF_REV/GREV_PM); print GREV, GREV_PM, DIF_REV, PDIF_REV; ? ------------------------------------------------------------------------? Imputed regional public sector deficit: current (REGDEFC), total (REGDEF) ? ------------------------------------------------------------------------REGDEFC = (GEXPC - GREVC); GEXP = GEXPC + GEK; REGDEF = GEXP - GREV; print GEXPC, GREVC, REGDEFC; print GEXP, GREV, REGDEF; ? Define actual total regional deficit using actual data REGDEFA=GEXP_PM - GREV_PM; print GEXP, GEXP_PM; 79 print GREV, GREV_PM; ?Title "Imputed regional deficit and actual regional deficit"; print REGDEF, REGDEFA; ? ? [13]-----------------? -------------------------------------------------------? ------- Construction of GDP at market prices --------? -------------------------------------------------------? Distribute constant price indirect taxes (GTRE) and subsidies (GSRUB) ? in proportion to GDP share. GTRE = GDPSHR*GTRE_PL; GSRUB = GDPSHR*GSRUB_PL; RGTRE=GTRE/CONS; PGTE=GTE/GTRE; RGSRUB=GSRUB/GDPFC; PGSUB=GSUB/GSRUB; GDPMV = GDPFCV+(GTE-GSUB); GDPM = GDPFC+(GTRE-GSRUB); GDPMDOT = 100*(GDPM/GDPM(-1)-1); PGDPM = GDPMV/GDPM; PGDPMDOT = 100*(PGDPM/PGDPM(-1)-1); print GDPMV, GDPM, GDPMDOT, PGDPM, PGDPMDOT; ? Construction of NTS (net regional trade surplus) NTSV = GDPMV - GDAV; NTS = GDPM - GDA; print NTSV, NTS; GDPEV = GDAV + NTSV; GDPE = GDA + NTS; GDPEDOT = 100*(GDPE/GDPE(-1)-1); PGDPE = GDPEV/GDPE; PGDPEDOT = 100*(PGDPE/PGDPE(-1)-1); print GDPEV, GDPE, GDPEDOT, PGDPE, PGDPEDOT; print GDPMV, GDPEV; print GDPM, GDPE; NTSVR = 100*NTSV/GDPEV; print NTSVR; ? Define overall public expenditure and tax ratios GETOTRAT=100*GEXP/GDPMV; GREVTRAT=100*GREV/GDPMV; print GETOTRAT, GREVTRAT; ? Investment ratios IRGDP = 100*IV/GDPEV; RIGV=IGV/GDPEV; print IRGDP, RIGV; 80 ? Check on statistical discrepancies (STATDISV, STATDIS) STATDISV=GDPEV-GDPMV; STATDIS=GDPE-GDPM; print STATDISV, STATDIS; RGDPEV=GDPEV/GDPMV; RSDIS=100*STATDIS/GDPE; RSDISV=100*STATDISV/GDPEV; ? ? [14]------------------? ----------------------------------------? Define personal disposable income (YPERD) ? ----------------------------------------- EMREMIT = 0.0; YFN = EMREMIT - YCTREP; YRFN = YFN/PGDPFC; GNPV = GDPMV + YFN; GNP = GDPM + YRFN; GNPDOT = 100*(GNP/GNP(-1)-1); GNPPC = GNP/N; PGNP = GNPV/GNP; NNPFCV = GDPFCV + YFN; YP = NNPFCV + GTR ; ? Define aggregate rate of personal (non-corporate) taxation (RGTY) YC=GDPFCV-YW+YAFS; YCRAT=100*YC/GDPFCV; RGTYC=GTYC/YC(-1); print RGTYC; ? Undistributed profits - no data available either at the national ? or the regional level. In absence of data, assume 50% of profits ? are retained in the corporate sector (i.e., are undistributed) (YCU) YCURAT=0.30; YCU=YCURAT*YC; ? Define personal income (YPER) YPER = YP - YCU;; print YPER, YP, YC; ? Define personal disposable income by netting off direct tax paid ? by the personal (non-corporate) sector (GTY). YPERD=YPER-(GTYP+GTYSOCE); 81 YRPERD=YPERD/PCONS; YRPERDPC=YRPERD/N; SAV=YPERD-CONSV; SAVRAT=100*SAV/YPERD; print YRPERD, YRPERDPC, SAV, SAVRAT, CONSV; ? Miscellaneous definitions WNA=YWNA/(LTEMP+LLNEMP+LG); WNADOT=100*(WNA/WNA(-1)-1); print WNA, WNADOT; ? Overall regional productivity (LPROD) LPROD=GDPFC/L; LPRODDOT=100*(LPROD/LPROD(-1)-1); print LPROD, LPRODDOT; ONA=OT+ON+OG; OPNA=OT+ON; POPNA=(OTV+ONV)/(OT+ON); POPNADOT=100*(POPNA/POPNA(-1)-1); YWPNA=YWT+YWN; WPNA=(YWT+YWN)/(LTEMP+LLNEMP); RWPNA=WPNA/PCONS; RWPNADOT=100*(RWPNA/RWPNA(-1)-1); LPRPNA=(OT+ON)/(LT+LLN); ULCPNA=(YWT+YWN)/(OT+ON); TINC=RGTE-RGSUB; ? Note that the definition of the wedge and the ? real wage after tax and social security payments in ? the T-sector has changed. WEDGE=(1+RGTYP)*(1+RGTE); RATWT=WT*(1-RGTYP)/PCONS; ? Net regional trade surplus (as % of GDPEV) NTSVR=100*(NTSV/GDPEV); ? Regional deficits (as % of GDPEV): current (REGDEFCR) & total (REGDEFR) REGDEFCR=100*(REGDEFC/GDPEV); REGDEFR=100*REGDEF/GDPEV; ? Total regional deficit (actual) (as % of GDPEV) REGDEFRA=100*REGDEFA/GDPEV; print NTSVR, REGDEFCR, REGDEFR, REGDEFRA; ? Real per capita consumption in region and in Poland CONSPC=CONS/N; CONSPC_PL=CONS_PL/N_PL; 82 print CONSPC, CONSPC_PL; ? ? [15] ------------------? -----------------------------------------------? Add in the NDP variables as zero for the present ? -----------------------------------------------DETANPH=0.0; DETANPI=0.0; DETATPH=0.0; DETATPI=0.0; DETATQH=0.0; DETATQI=0.0; GTRSFDP=0.0; GTRSFEC=0.0; GTRSFPR=0.0; IGVCSFDP=0.0; IGVCSFEC=0.0; IGVCSFPR=0.0; LOCDP=0.0; LOCEC=0.0; LOCPR=0.0; GTRSFDP_E=0.0; GTRSFEC_E=0.0; GTRSFPR_E=0.0; IGVCSFDP_E=0.0; IGVCSFEC_E=0.0; IGVCSFPR_E=0.0; LOCDP_E=0.0; LOCEC_E=0.0; LOCPR_E=0.0; TFRACT=0.0; TRIADP=0.0; TRIAEC=0.0; TRIAPR=0.0; TRINDP=0.0; TRINEC=0.0; TRINPR=0.0; TRITDP=0.0; TRITEC=0.0; TRITPR=0.0; TRIADP_E=0.0; TRIAEC_E=0.0; TRIAPR_E=0.0; TRINDP_E=0.0; 83 TRINEC_E=0.0; TRINPR_E=0.0; TRITDP_E=0.0; TRITEC_E=0.0; TRITPR_E=0.0; TRIN=0.0; TRINEOT=0.0; TRIT=0.0; TRITEOT=0.0; TRIA=0.0; TRIAEOT=0.0; CSFTRAN=0.0; CSFTRANR=0.0; GECSFRA0=0.0; GECSFRAT=0.0; GECSFRA2=0.0; GECSFRA3=0.0; GECSFT=0.0; GECSF2=0.0; GECSF3=0.0; GECSFTR=0.0; GECSF=0; GECSFDP=0; GECSFE=0; GECSFEC=0; GECSFEC_E=0; GECSFP=0; GECSFRAE=0; GECSFRAP=0; TRIDP=0.0; TRIEC=0.0; GTRSF=0.0; IGVCSF=0.0; KSFTRAIN=0.0; KTRAIN=(9*0.54*0.0 + 4*0.31*1.0 + 2*0.03*1.0 + 4*0.12*1.0)*LF; KTRAIN0=KTRAIN; KTRNR=1.0; KT0=KT; KTR=KT/KT0; KN0=KN; KNR=KN/KN0; LINS=0.0; SFTRAIN=0.0; SFWAG=0.0; WTRAIN=0.5*WT; KGINF0=KGINF; KGINFR=KGINF/KGINF0; GDPEV0=GDPEV; 84 CSFECR=0.0; CSFDPR=0.0; GTRTOT=GTR; GTRF=0.0; GECSFEC_RE = 0.0; RDCOFIN = 0.0; RIGVCSF = 0.0; RGTRSF = 0.0; RTRIT = 0.0; ? ---------------------------------------------------------? Set ANX and ANT to the calibrated AN and AT CES parameters ? ---------------------------------------------------------ATX = 1; ANX = 1; print NTSV, NTS, NTSVR; END; 85