docstrategia rozwoju bielska-białej do 2010 roku - u.m. Bielsko
download 
Reklamacja Transkrypt
strategia rozwoju bielska-białej do 2010 roku - u.m. Bielsko
AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. W BIELSKU-BIAŁEJ 43-382 Bielsko-Biała, ul. Cieszyńska 365 STRATEGIA ROZWOJU BIELSKA-BIAŁEJ DO 2010 ROKU Bielsko-Biała, 20 maja 1998 roku Konsultacja naukowa i merytoryczna RAPORTU O STANIE MIASTA oraz opracowanie aktualizacji STRATEGII ROZWOJU MIASTA BIELSKO-BIAŁA DO 2010 ROKU Dr Marek Ziółkowski - Katedra Samorządu Terytorialnego i Gospodarki Lokalnej Szkoły Głównej Handlowej (d. SGPiS) Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Bielsku-Białej dziękuje za merytoryczną pomoc i współpracę przy opracowaniu RAPORTU O STANIE MIASTA oraz aktualizacji STRATEGII ROZWOJU MIASTA BIELSKO-BIAŁA DO 2010 ROKU niżej wymienionym osobom i jednostkom organizacyjnym: Opracowanie Strategii Rozwoju Miasta Bielsko-Biała do 2010 r. dr Marek Ziółkowski - Katedra Samorządu Terytorialnego i Gospodarki Lokalnej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Nadzór merytoryczno-organizacyjny mgr Maria Socha - Agencja Rozwoju Regionalnego SA w Bielsku- Białej. Agencja Rozwoju Regionalnego SA w Bielsku-Białej dziękuje za merytoryczną pomoc i współpracę przy opracowaniu i aktualizacji Strategii Rozwoju Miasta Bielsko-Biała do 2010 r. niżej wymienionym osobom, bez których nie byłaby możliwa realizacja tak ambitnego przedsięwzięcia: • Zespołowi Prezydenta Miasta Bielska-Białej ds. aktualizacji Strategii w składzie: 1. Jan Gerlach - Naczelnik Wydziału Strategii i Rozwoju Gospodarczego. 2. Stanisław Gawlas - Dyrektor Biura Rozwoju Miasta. 3. Andrzej Ptaszkiewicz - Naczelnik Wydziału Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego. 4. Marian Dudek - Kierownik Zespołu Urbanistyki w Wydziale Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego. 5. Wojciech Waluś - Dyrektor Miejskiego Zarządu Dróg. 6. Miłosz Jastrząb - Naczelnik Wydziału Informatyki. • Pracownikom Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej: Edwardowi Thenowi - Pełnomocnikowi Prezydenta ds. Zarządzania Energią, Urszuli Czech i Urszuli Malinie z Wydziału Strategii i Rozwoju Gospodarczego, Marioli Bużek - Naczelnikowi Wydziału Pomocy Społecznej, Andrzejowi Chrapkowi - Naczelnikowi Wydziału Promocji Miasta, Krzysztofowi Chomczyńskiemu - z Wydziału Gospodarki Miejskiej i Ochrony Środowiska, Januszowi Kapsowi Naczelnikowi Wydziału Edukacji, Ryszardowi Radwanowi - Naczelnikowi Wydziału Kultury Fizycznej i Turystyki, Jerzemu Pieszce - Naczelnikowi Wydziału Kultury i Sztuki, Zbigniewowi Olszowskiemu - Naczelnikowi Wydziału Zdrowia, Bożenie Trzopek - Zastępcy Skarbnika Miasta. • Pracownikom innych jednostek organizacyjnych: Cecylii Pawełczyk - Dyrektorowi Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w BielskuBiałej, Małgorzacie Tyrlik z Biura Rozwoju Miasta, Podkomisarzowi Mariuszowi Kulińskiemu - z Komendy Rejonowej Policji w Bielsku-Białej, Wojciechowi Łozowskiemu - Dyrektorowi Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej. Spis treści Wprowadzenie 1 Część I Ogólna ocena przemian społeczno-gospodarczych Bielska-Białej 6 1. Sfera społeczna 6 2. Sfera ekologiczna 9 3. Sfera gospodarcza 11 4. Sfera mieszkalnictwa 12 5. Sfera przestrzenna 14 6. Sfera infrastruktury technicznej 15 Część II Analiza możliwości rozwoju Bielska-Białej 19 1. Zewnętrzne uwarunkowania rozwoju Bielska-Białej 23 2. Wewnętrzne uwarunkowania rozwoju Bielska-Białej 25 3. Główne problemy dalszego rozwoju Bielska-Białej 39 Część III Cele rozwoju Bielska-Białej i zadania realizacyjne 41 1. Scenariusze rozwoju Bielska-Białej 43 2. Zasady i przesłanki formułowania celów rozwoju 47 3. Strategiczne cele rozwoju Bielska-Białej 50 4. Warianty strategii rozwoju Bielska-Białej 51 5. Cele operacyjne 56 6. Zadania realizacyjne 58 7. Priorytetowe zadania realizacyjne do 2002 roku Uwarunkowania realizacji Strategii rozwoju Bielska-Białej 67 Wprowadzenie Miasto Bielsko-Biała powstało w 1951 roku z połączenia dwóch miast Bielska i Białej. Od 1975 roku jest stolicą województwa bielskiego położonego na południu Polski, graniczącego z Czechami i Słowacją. Obecnie miasto liczy 180 tys. mieszkańców. Do niedawna Bielsko-Biała zwane było miastem “stu przemysłów”. Obecnie jest ono dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem gospodarczym, co jest rezultatem proinwestycyjnej polityki władz samorządowych, chłonnego i dużego rynku konsumenckiego, dość dobrze rozwiniętego tzw. otoczenia biznesu (banki, instytucje ubezpieczeniowe, fundacje i stowarzyszenia wspierania rozwoju oraz przedsiębiorczości, organizacje zawodowe, itp.). Dzisiejszy poziom rozwoju społeczno-gospodarczego miasto zawdzięcza również wielowiekowym tradycjom w produkcji, handlu, a także kontaktom ze światem. Sprzyja to lokowaniu się na terenie miasta zarówno kapitału krajowego, jak i zagranicznego. Świadczy o tym powstanie w Bielsku-Białej pierwszych w Polsce firm polonijnych. W mieście inwestują tak renomowane firmy, jak np.: FIAT, PHILIPS, STATOIL, TEXACO, ARAL, BILLA, PLUS, TIP, AHOLD i METRO, ELEKTRIM, BULTEN AB. Miasto współpracuje z zaprzyjaźnionymi miastami w Europie i obu Amerykach, a także z organizacjami międzynarodowymi w dziedzinie ochrony środowiska, poszanowania energii i budownictwa mieszkaniowego. Nawiązywaniu nowych kontaktów służą także organizowane na terenie miasta targi, sympozja i konferencje z zakresu turystyki, budownictwa, telekomunikacji, energetyki i produkcji odzieży. Do najbardziej znanych należą: Międzynarodowe Targi Turystyczne BESKIDY, Targi Budownictwa, Targi Informatyki i Telekomunikacji, Beskidzkie Targi Pogranicza. Bielsko-Biała ma dobre powiązania kolejowe i drogowe z miastami Śląska i Zagłębia i Warszawą, a także Pragą, Wiedniem, Budapesztem i Bratysławą. W bezpośrednim sąsiedztwie Bielska-Białej znajdują się Beskidy z dobrze rozbudowaną bazą noclegową i gastronomiczną. Miasto jest również centrum kulturalnym regionu. Funkcjonują muzea: Okręgowe, Tramwajowe, Techniki i Włókiennictwa, Literatury, Dom Tkacza, Dom Przyrodnika, Bielskie Centrum Kultury oraz Galeria Bielska BWA, 9 Domów Kultury, Teatr Polski i Ośrodek Teatralny Banialuka, a także znane na całym świecie Studio Filmów Rysunkowych. Tak więc Bielsko-Biała pełni istotną rolę w życiu społeczno-gospodarczym regionu i kraju, wynikającą z pełnienia funkcji: • regionalnego centrum życia politycznego i społecznego, • regionalnego centrum zarządzania gospodarką, • krajowego bieguna aktywności gospodarczej, • znaczącego ośrodka edukacji, kultury, turystyki, wyspecjalizowanej opieki zdrowotnej oraz węzła transportowego. Wypełniając te funkcje, Bielsko-Biała jest również istotnym miejscem kontaktów międzynarodowych, a także znaczącym miejscem koncentracji bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Zlokalizowany na terenie miasta FIAT AUTO POLAND S.A. jest największą firmą zagraniczną pod względem zaangażowanego kapitału (ponad 1mld USD) i zajmującą pierwsze miejsce pod względem wielkości wypracowanego zysku netto w Polsce. Znacząca pozycja Bielska-Białej wynika niewątpliwie z jego wielofunkcyjności, co zwiększa odporność miasta na zmienne koniunktury gospodarcze i związane z tym zjawiska kryzysowe. Czynnikiem katalizującym ten wielofunkcyjny rozwój jest również fakt, iż miasto jest stolicą województwa. Wraz z przemianami ustrojowymi i społeczno-gospodarczymi (określanymi mianem transformacji systemowej), które dokonują się w naszym kraju od 1989 roku Bielsko-Biała uzyskało niepowtarzalną historyczną szansę stania się znaczącym ogniwem w systemie osadniczym kraju. Miastem, które nie tylko pełniłoby funkcje regionalne, lecz byłoby również znaczącym centrum finansów i bankowości, innowacyjnej wytwórczości i usług, nauki i szkolnictwa wyższego oraz kultury i sztuki w skali ponadregionalnej i Polski. Szanse te stwarzają niewątpliwie: • perspektywy wejścia Polski do Unii Europejskiej i struktur NATO oraz kształtowanie się w związku z tym regionu południowego, jako nowego elementu w strukturze europejskiej integracji interesów politycznych i społecznogospodarczych, • korzystne położenie geograficzne w stosunku do głównych ciągów infrastruktury komunikacyjnej o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, a także Pragi, Wiednia i Bratysławy, • znaczny potencjał intelektualny i twórczy mieszkańców Bielska-Białej oraz ich wysoka aktywność i przedsiębiorczość. • znaczne rezerwy terenowe, które mogą być zagospodarowane pod różnorodne funkcje, • znaczne zainteresowanie kapitału zagranicznego inwestycjami w Bielsku-Białej. Wzrastająca pozycja Bielska-Białej w otoczeniu krajowym i międzynarodowym nie jest równoznaczna z brakiem zagrożeń rozwojowych. Takie zagrożenia istnieją i to poważne. Najważniejszym z nich są narastające negatywne uwarunkowania aglomeracji wynikające ze zwiększającej się niewydolności systemu transportowego, będącej skutkiem nie nadążania rozwoju sieci drogowo-ulicznej (w tym obwodnic), miejsc parkingowych za dynamicznym rozwojem motoryzacji indywidualnej i transportu towarowego. Nie mniej ważnym infrastrukturalnym progiem rozwojowym miasta jest brak systemu kanalizacyjnego i oczyszczania ścieków obejmującego całe miasto, nierozwiązany problem segregacji, utylizacji i składowania odpadów stałych (komunalnych i przemysłowych). Kolejnym progiem rozwojowym jest niedostateczne tempo rozwoju budownictwa mieszkaniowego (zwłaszcza komunalnego), znaczna dekapitalizacja istniejącej substancji mieszkaniowej oraz dekapitalizacja zabytkowych obszarów i kwartałów miasta. Istotnym zagrożeniem rozwojowym jest również niska naukochłonność gospodarki Bielska-Białej, a także niedostateczna jej innowacyjność. Zbyt małe jest zainteresowanie gospodarki miasta rozwojem przemysłów tzw. wysokiej technologii. Jeśli nie zostaną podjęte kompleksowe działania na rzecz wyeliminowania tych progów lub choćby znaczącego złagodzenia ich negatywnych skutków to: • będą się pogłębiać dysproporcje pomiędzy tempem rozwoju gospodarczego oraz tempem wyposażenia infrastrukturalnego, • pogarszać się będą warunki mieszkaniowe ludności, a także możliwości migracji, • zmniejszać się będzie konkurencyjność gospodarki Bielska-Białej. W efekcie pogarszać się będzie ogólna sprawność funkcjonowania miasta, a w konsekwencji nastąpi spadek jego atrakcyjności lokalizacyjnej dla kapitału krajowego i zagranicznego. W tej sytuacji pogłębiać się będzie dystans pomiędzy miastem Bielsko-Biała a innymi dużymi miastami w kraju. Tak więc, najbliższe kilkanaście lat to bardzo ważny okres dla miasta. Aby w znaczący sposób podnieść jego rangę wśród dużych miast, poprawić warunki życia ludności oraz zapewnić dalszy wzrost atrakcyjności lokalizacyjnej dla działalności gospodarczej należy prowadzić planowe, systematyczne oraz skoordynowane działania planistyczne i realizacyjne w skali całego miasta. Wymagać to będzie skutecznego i efektywnego sterowania rozwojem miasta, zapewniającego sprawność działania, zdolność do szybkiego reagowania na zmienne sytuacje i nowe zjawiska społeczno-gospodarcze, połączonych z konsekwentnym dążeniem do wytyczania długookresowych i realistycznie określonych celów rozwojowych. Priorytetowymi działaniami winny stać się przedsięwzięcia zmierzające do likwidacji lub co najmniej znacznego złagodzenia zaistniałych już “momentów krytycznych” w postaci barier (progów) i dysproporcji rozwojowych, aby stworzyć jakościowo nowe warunki dla dalszego dynamicznego rozwoju gospodarczego i wydatnej poprawy warunków życia mieszkańców. Sukcesy w rozwoju miasta i zaspokajaniu potrzeb ich mieszkańców wiążą się dzisiaj ściśle ze sprawnością zarządzania rozumianego jako wiedza i umiejętności sterowania zasobami (np. ludzkimi, finansowymi, przestrzennymi i przyrodniczymi), procesami i informacjami w celu ich optymalnego wykorzystania dla osiągnięcia zamierzonych rezultatów w istniejących ramowych warunkach działania. Temu celowi służy aktualizacja obecnej STRATEGII ROZWOJU BIELSKA-BIAŁEJ. Podstawą formułowania strategii rozwoju miasta jest twórcze (kreatywne) myślenie, w którym działania bieżące są konkretyzacją ustaleń o charakterze strategicznym (perspektywicznym). Jego główne założenia są następujące: • Przeświadczenie, że wszystko co robimy możemy zrobić lepiej (oznacza to krytycyzm wobec własnych i cudzych przyzwyczajeń oraz schematów, które być może dotąd były skuteczne, ale nigdzie nie stwierdzono, że w określonej sytuacji bieżącej lub przyszłej mogą okazać się równie dobre i wystarczające); • Przekonanie, że stanie w miejscu to posuwanie się do tyłu (oznacza to, że uznanie nabytych doświadczeń za wystarczające grozi nam - prędzej czy później przegraną, bowiem inni nas wyprzedzą i będą to samo robić lepiej, szybciej i taniej); • Przekonanie, że sukces leży w rozwoju i aby go osiągnąć należy dokonywać zmian tego, co już istnieje (jest to konsekwencja obu poprzednich zasad); • Docenienie zdolności przewidywania skutków pozytywnych lub negatywnych wprowadzanych zmian i ulepszeń (przewidywanie w kategoriach: jeżeli tak - to...), wsparte właściwą oceną bieżących i przyszłych możliwości zrealizowania tych zmian, co powoduje w konsekwencji zmniejszenie stopnia ryzyka w działaniach realizacyjnych. Należy wyraźnie podkreślić, że strategii nie należy traktować, ani jako określonej projekcji (wizji) docelowego poziomu rozwoju miasta w założonym horyzoncie czasu, ani jako szczegółowego planu rozwoju. Przez strategię rozwoju należy rozumieć, określoną koncepcję świadomego i systemowego sterowania długookresowym rozwojem miasta, która dotyczy rozwiązań podstawowych, decydujących o kierunkach, tempie i skali tegoż rozwoju. Innymi słowy strategia jest rozumiana jako swoisty długookresowy plan działania, określający strategiczne cele rozwoju (kierunki rozwoju miasta), a następnie cele operacyjne i zestaw zadań realizacyjnych (priorytety działania), niezbędnych dla osiągnięcia wyznaczonych celów strategicznych. Na tej podstawie opracowywane są następnie szczegółowe programy wykonawcze przyjętych celów operacyjnych i zadań realizacyjnych. Prace nad ich sformułowaniem rozpoczynają się po uchwaleniu strategii rozwoju przez radę miasta. Ogólne biorąc, strategia rozwoju winna odpowiadać na podstawowe pytanie: co musimy zrobić, aby funkcjonować i rozwijać się w przyszłości w celu optymalnego zaspokojenia zbiorowych potrzeb mieszkańców?, mając oczywiście na uwadze istniejące ramowe warunki działania, określone przez obowiązujące przepisy ustrojowo-prawne i finansowe, aktywność i skuteczność działań struktur samorządowych oraz ich zasobność rzeczowo-finansową. Podstawowymi zadaniami strategii rozwoju miasta jest stworzenie podstaw do: • sprawnego, skutecznego i efektywnego zarządzania miastem przez jego władze, tak w krótkim, jak i dłuższym horyzoncie czasu, • optymalnego wykorzystywania ograniczonych własnych środków finansowych, • prowadzenia działalności promocyjnej miasta, a przede wszystkim jego walorów i zasobów, • pozyskiwania przez władze miasta środków finansowych ze źródeł zewnętrznych (np. budżetu państwa, banków, prywatnych i publicznych inwestorów krajowych oraz zagranicznych, fundacji, agencji, zagranicznych organizacji pomocowych, itp.) na realizację przewidzianych w strategii zadań inwestycyjnych. Tak więc, sukcesy w rozwoju miasta i zaspokajaniu potrzeb ich mieszkańców wiążą się więc dzisiaj ściśle ze sprawnością zarządzania rozumianego jako wiedza i umiejętności sterowania zasobami (np. ludzkimi, finansowymi, przestrzennymi i przyrodniczymi), procesami i informacjami w celu ich optymalnego wykorzystania dla osiągnięcia zamierzonych rezultatów w istniejących ramowych warunkach działania samorządów terytorialnych. Rada Miejska w Bielsku-Białej w dniu 5 grudnia 1995 roku uchwaliła STRATEGIĘ ROZWOJU GMINY BIELSKO-BIAŁA DO 2006 ROKU (Uchwała nr XXII/318/95). Od tego momentu upłynęło jednak już ponad 2 lata. Charakteryzowały się one szybko zmieniającymi się uwarunkowaniami zewnętrznymi (ustrojowo-prawnymi, społecznymi, ekonomicznymi i finansowymi), jak i uwarunkowaniami wewnętrznymi rozwoju Bielska-Białej. W tej sytuacji przyjęte w 1995 roku strategiczne cele rozwoju miasta i zadania realizacyjne wymagają aktualizacji i modyfikacji, aby dostosować je do obecnych i przewidywanych uwarunkowań rozwojowych miasta (nasza optyka patrzenia w przyszłość wobec szybko zmieniającej się rzeczywistości jest obecnie już inna niż w 1995 roku). Należy podkreślić, że jest to działanie ze wszech miar zgodne z istotą strategii rozwoju, która winna cechować się z jednej strony kompleksowością podejścia do zagadnień rozwoju społeczno-gospodarczego, z drugiej zaś elastycznością w dostosowywaniu się do zmieniających się zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwojowych miasta. Ponadto, wobec kończącej się niebawem II-giej kadencji władz samorządowych uzasadnionym jest wydłużenie okresu, tj. do 2010 roku (trzy kadencje władz samorządowych naprzód), na który aktualizuje się cele strategiczne i zadania realizacyjne zawarte w dotychczasowej Strategii rozwoju miasta Bielsko-Biała do 2006 roku oraz formułuje się nowe cele i zadania. Prace analityczno-koncepcyjne związane z aktualizacją dotychczasowej STRATEGII ROZWOJU GMINY BIELSKO-BIAŁA DO 2006 ROKU zostały powierzone - przez władze miasta - Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. w BielskuBiałej. Zgodnie z metodyką formułowania strategii rozwoju miasta (gminy) prace analityczno-planistyczne podzielono na dwa merytoryczne etapy, a mianowicie: Etap I - Diagnoza stanu istniejącego, obejmująca analizę przekształceń strukturalnych i tendencji rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zagospodarowania przestrzeni miasta w latach 1990-1996 - efektem prac jest Raport o stanie miasta Bielsko-Biała, Etap II - Analiza możliwości rozwoju miasta, obejmująca identyfikację zewnętrznych (szans i zagrożeń) i wewnętrznych (silnych i słabych stron) uwarunkowań rozwojowych; sformułowanie strategicznych i operacyjnych celów rozwoju wraz z niezbędnym do ich wykonania katalogiem zadań realizacyjnych, a także sformułowanie średniookresowego programu jej realizacji (na lata 1998-2002) wraz z prognozowaną wielkością dochodów i wydatków budżetowych miasta, co umożliwia skonfrontowanie potrzeb inwestycyjnych (wynikających z ustaleń strategii) z możliwościami ich sfinansowania z własnych środków - efektem prac jest strategia rozwoju Bielska-Białej do 2010 roku. Część I Ogólna ocena przemian społecznogospodarczych Bielska-Białej Ogólna ocena przemian społeczno-gospodarczych miasta Bielsko-Biała oparta jest na wynikach Igo etapu prac nad strategią jego rozwoju, które zostały zawarte w RAPORCIE O STANIE MIASTA BIELSKO-BIAŁA. Miał on na celu przedstawienie problemów związanych z przekształceniami strukturalnymi i tendencjami rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni Bielska-Białej w latach 1990-1996. RAPORT koncentrował się na analizie dynamiki, struktury i tendencji zmian w następujących sferach: ludność, gospodarka lokalna, infrastruktura techniczna i społeczna, mieszkalnictwo, środowisko przyrodnicze, gospodarka przestrzenna oraz turystyka. Ponadto, w załączniku przedstawiono analizę dotychczasowych dochodów i wydatków budżetowych miasta oraz ich prognozę w perspektywie roku 2006, przygotowaną przez PADCO Inc./Research Triangle Institute w 1997 roku. Z punktu widzenia dalszego rozwoju Bielska-Białej, wzrostu jego roli i znaczenia w otoczeniu krajowym oraz międzynarodowym, a także coraz lepszego zaspokajania potrzeb jego mieszkańców są to dziedziny kluczowe (strategiczne). Przy opracowywaniu RAPORTU jego autorzy natrafiali na różnego rodzaju trudności w postaci braków, luk, nieścisłości, rozproszenia informacji statystycznych i innych materiałów, co niewątpliwie utrudniało prace analityczne, a w konsekwencji miało wpływ na zakres i głębokość prowadzonych analiz i ocen. Na zakres analiz i ocen miał również wpływ bardzo krótki termin, przeznaczony na prace nad aktualizacją strategii rozwoju Bielska-Białej. Wynika stąd ważny wniosek, że władze miasta stoją przed koniecznością stworzenia profesjonalnej bazy informacyjnej (stale aktualizowanej) o mieście jako całości i poszczególnych jego sferach funkcjonalnych: społecznej, gospodarczej, infrastrukturalnej, przestrzennej, ekologicznej i finansowej, która winna być stale wykorzystywana w procesie zarządzania miastem, a zwłaszcza w planowaniu i podejmowaniu decyzji, a także procesie ich realizacji i kontroli. Informacje te winny być gromadzone w sposób celowy, systematyczny i uporządkowany. W wyniku przeprowadzonej analizy przekształceń strukturalnych i zmian w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni miasta Bielsko-Biała w latach 1990-1996 można sformułować następujące wnioski: 1. Sfera społeczna Rozwój zjawisk demograficznych w 1996r. przebiegał w sposób nie różniący się istotnie od trendu obserwowanego od początku lat dziewięćdziesiątych, aczkolwiek można zauważyć wyraźną spadkową tendencję przyrostu naturalnego ludności. W końcu 1996r. ludność Bielska – Białej osiągnęła liczbę 180,3 tys. mieszkańców i niewiele różniła się od obserwowanej w roku 1994 i 1995. Podobne tendencje występują w procentowym udziale ludności w województwie i zaludnieniu na 1 km2. Wielkości te utrzymują się od 1994r. prawie na jednakowym poziomie. Liczba ludności Bielska-Białej w 1996 roku stanowiła: • 19,6% ogółu ludności województwa bielskiego, • 40% ogółu ludności miast województwa bielskiego, • 0,46% ogółu ludności Polski, • 0,75% ogółu ludności miast Polski. Czynnikiem decydującym o stałym zmniejszaniu się corocznych przyrostów ludności jest systematyczny spadek liczby urodzeń. W 1996 roku zanotowano najniższe w okresie ostatnich siedmiu lat saldo migracji. Czynnikami, które wpływają na ten stan rzeczy jest z jednej strony niedostateczne tempo rozwoju budownictwa mieszkaniowego (zwłaszcza dla ludności o średnich dochodach) oraz wysokie ceny mieszkań i domów (kupna, budowy i wynajmu), z drugiej zaś - budowa domów jednorodzinnych poza granicami miasta, w jego strefie podmiejskiej, przez ludność bardziej zamożną. Jest to obecnie zjawisko typowe dla dużych miast w Polsce. Kobiety stanowią 52,5% ogółu ludności. Struktura ludności według płci ustabilizowała się już od kilku lat. Współczynnik feminizacji czyli liczba kobiet na 100 mężczyzn wynosi 111. Wśród ludności w wieku od 0 – 39 lat występuje liczebna przewaga mężczyzn nad kobietami, z uwagi na większą umieralność mężczyzn niż kobiet w grupach wiekowych 40-80 lat i więcej zjawisko to zmienia się na korzyść kobiet. W latach 1992-1996 w strukturze wieku ludności wg grup ekonomicznych zmniejsza się wyraźnie udział ludności w wieku przedprodukcyjnych (dzieci i młodzieży) - z 28,4% do 25,2%, wzrasta natomiast udział ludności w wieku produkcyjnym - z 59,4% do 61,5% oraz ludności w wieku poprodukcyjnym - z 12,2% do 13,3%. Zapoczątkowane w 1989 roku radykalne zmiany systemowe oraz recesja gospodarcza w Polsce zmieniły radykalnie sytuację na rynku pracy, który przekształcił się z rynku pracodawcy w rynek pracobiorcy. W wyniku tych procesów zapotrzebowanie na siłę roboczą znacznie spadło, notowano liczne zwolnienia pracowników (w tym grupowe), co doprowadziło do pojawienia się zjawiska rzeczywistego bezrobocia, po raz pierwszy w okresie powojennym. Począwszy od 1994 roku, kiedy to liczba bezrobotnych osiągnęła swoje apogeum (9451 osób) obserwuje się wyraźny i systematyczny spadek liczby osób pozostających bez pracy. W 1997 roku liczba bezrobotnych wynosiła 3959 osób. Tempo tego spadku jest zadawalające, bowiem kształtuje się powyżej średniej krajowej. Również poziom stopy bezrobocia utrzymuje stałą tendencję spadkową. Świadczy to o przełamaniu, począwszy od 1995 roku zjawisk kryzysowych i przyspieszeniu procesów rozwojowych w gospodarce lokalnej Bielska-Białej. Niepokojący jest jednak fakt wzrostu udziału liczby bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy i udziału liczby osób pozbawionych prawa do zasiłku, duży udział ludzi młodych pozostających bez pracy oraz wzrost udziału liczby kobiet w ogólnej liczbie zarejestrowanych jako bezrobotne. Bardzo ważnym zagadnieniem są problemy związane ze stanem zdrowotności ludności miasta. Na stan zdrowotności ludności wpływa szereg czynników takich, jak: czynniki genetyczne (dziedziczne), styl życia (sposób odżywiania się, warunki mieszkaniowe, używki, kultura zdrowotna, sposób spędzania czasu wolnego, itp.), stan środowiska przyrodniczego (zanieczyszczenia, hałas, promieniowanie, wibracje), stan bazy materialno-technicznej służby zdrowia, kwalifikacje personelu medycznego oraz jakość świadczonych usług. Według badań francuskich lekarzy największy wpływ na zdrowie ludności wywiera styl życia (52%), następnie czynniki genetyczne i stan środowiska przyrodniczego - po 20% oraz służba zdrowia - 8%. Dominującymi przyczynami zgonów ludności Bielsko-Białej - tak jak i w całej Polsce są choroby układu krążenia (54% ogółu zgonów) oraz nowotwory (24% ogółu zgonów). Jednym z negatywnych skutków transformacji systemowej w Polsce są problemy związane z bezpieczeństwem publicznym. Należy podkreślić, że Bielsko-Biała jest miastem relatywnie bezpiecznym, o wyraźnie niższym niż ogólnopolski poziomie zagrożenia przestępstwami. Spada zagrożenie przestępstwami najgroźniejszymi, a ogólny wzrost liczby przestępstw na tle kraju jest umiarkowany. Systematycznie wzrasta wykrywalność przestępstw. Miasto posiada właściwie zorganizowane, rozlokowane i dobrze ze sobą współpracujące służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne. Wiele natomiast pozostawia do życzenia wyposażenie tych służb. Brakuje jednak jednolitego systemu łączności umożliwiającego bezpośrednią korespondencję bezprzewodową między tymi służbami. Posiadane przez te służby środki łączności są przestarzałe, zawodne i nie są ze sobą kompatybilne. Wzrasta zaangażowanie podmiotów funkcjonujących na terenie miasta w działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa publicznego, a także świadomość współodpowiedzialności wszystkich mieszkańców za bezpieczeństwo. Poprawił się również stopień zabezpieczenia mienia przed kradzieżą, jednak nadal jest dużo zastrzeżeń do poziomu zabezpieczenia mienia, zwłaszcza w osiedlach mieszkaniowych. Brakuje tam bezpiecznych, właściwie usytuowanych i wyposażonych parkingów. Parkujące na bardzo wąskich drogach osiedlowych pojazdy mogą w przyszłości uniemożliwić udzielenie pomocy przez jednostki Straży Pożarnej, Pogotowia czy nawet Policji. Wzrasta zainteresowanie narkotykami oraz alkoholem, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Nieformalne grupy rówieśnicze wciągają nieletnich w krąg patologii społecznych. Służby odpowiedzialne za stan bezpieczeństwa publicznego (Policja, Państwowa Straż Pożarna) borykają się - tak jak i w całym kraju - z dużymi kłopotami kadrowymi i sprzętowymi, spowodowanymi chronicznym niedoborem środków finansowych. W konsekwencji jest zbyt mała liczba etatów w komisariatach i Komendzie Rejonowej Policji na stanowiskach wykonawczych, przestarzałe, zawodne, i nieadekwatne do stawianych zadań wyposażenie i uzbrojenie policjantów, niekompatybilne, przestarzałe i zawodne systemy łączności służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne oraz zbyt ubogie specjalistyczne wyposażenie Straży Pożarnej, szczególnie przeznaczone do likwidacji zagrożeń miejscowych (ratownictwo drogowe, techniczne, chemiczne). Infrastruktura społeczna, a więc instytucje świadczące usługi dla ludności w zakresie oświaty i wychowania, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury i sztuki oraz turystyki i rekreacji stanowią podstawowy czynnik wpływający na poziom życia ludności. Jako miasto wojewódzkie Bielsko-Biała dysponuje infrastrukturą, która finansowana ze środków administracji rządowej służy zarówno mieszkańcom miasta jak również i uzupełnia ofertę usług społecznych gminy. Pozytywnie należy ocenić kwalifikacje kadry fachowców, która często jest inicjatorem wielu, nowatorskich rozwiązań w dziedzinie lokalnej polityki społecznej (nauczanie integracyjne w szkołach). Przykładem mocnej strony bielskiego systemu edukacji jest dynamicznie rozwijające się szkolnictwo zawodowe na poziomie średnim i policealnym oraz szkolnictwo wyższe. W służbie zdrowia rozwój usług medycznych poprzez kontrakty, instytucje lekarza rodzinnego powoduje, że zakres świadczeń zdrowotnych jest na coraz wyższym poziomie, a pacjent jest traktowany podmiotowo. Pomoc społeczna rozwijając infrastrukturę odpowiada w ten sposób na różnorodne potrzeby społeczne. Elastyczność działania stwarza szansę przygotowania oferty w tych sferach życia społecznego, gdzie pewne negatywne zjawiska społeczne występują w duzym natężeniu. Otwartość Rady Miasta na potrzeby społeczne sprzyja rozwojowi infrastruktury, a także jej różnorodności. Przejmowanie zadań z jednostek administracji rządowej do gminy, stwarza możliwość dostosowania tych placówek, rozszerzenia zakresu ich działalności, a tym samym szybsze reagowanie na stwierdzone potrzeby. W założeniach rozwoju infrastruktury dąży się do tworzenia placówek środowiskowych np. szkoła środowiskowa, środowiskowe placówki pomocy społecznej i kultury oraz profilaktyki środowiskowej, co pozwoli na przygotowanie oferty dla małych zbiorowości np. dzielnice, osiedla, i w ten sposób da możliwość rozwoju aktywności zamieszkałych tam ludzi i ich indywidualnego zaspakajania potrzeb. Miasto posiada bogatą ofertę kulturalną, adresowana zarówno do koneserów, jak i do wszystkich mieszkańców miasta (masowa i komercyjna kultura). Niezadowalający jest natomiast stan techniczny obiektów służby zdrowia, pomocy społecznej, edukacji i kultury, mimo niewątpliwych postępów w tym zakresie w ostatnich latach, a także wyposażenie w sprzęt i aparaturę. 2. Sfera ekologiczna Miasto Bielsko-Biała położone jest w dolinie nad prawobrzeżnym dopływem Wisły, tj. rzeką Białą oraz rzeką Wapienicą pomiędzy skrajnymi górami masywów Bieskidu Śląskiego i Małego. Zarówno położenie miasta (sąsiedztwo gór), jak i jego klimat jest istotnym czynnikiem wpływającym na możliwości rekreacji mieszkańców i może stanowić atrakcyjną ofertę dla turystów zarówno latem, jak i zimą. Niekorzystne warunki klimatyczne dla mieszkańców i odwiedzających miasto panują jedynie w centrum miasta w dolinie rzeki Bałej. Ponadto, znaczne nachylenie stoków oraz budowa geologiczna gór stwarzają bardzo duże zagrożenie powodziowe. W systemie powiązań ekologicznych miasta z otoczeniem ważną funkcję pełnią korytarze ekologiczne rzeki Białej i Wapienicy z ich dopływami, bowiem umożliwiają one funkcjonowanie istotnych powiązań leśnych kompleksów górskich z dolinami Wisły i Soły. W Bielsku-Białej znajdują się znaczne obszary o dużych walorach przyrodniczokrajobrazowych (w tym lasy), zapewniające dogodne warunki życia oraz rozwoju wielu rzadkich i chronionych gatunków fauny i flory, co świadczy o dużej różnorodności środowiska biotycznego miasta. Kształtują one także warunki przestrzenne i zdrowotne w mieście, modyfikują klimat lokalny, wpływają na walory estetyczne krajobrazu oraz są miejscem wypoczynku i rekreacji mieszkańców. Uzupełniające znaczenie ma zieleń urządzona, która zajmuje obecnie 265 ha, co stanowi zaledwie 2% ogólnej powierzchni miasta. Zachowanie tych obszarów, jak i ich uzupełnienie, zwłaszcza w korytarzach ekologicznych (np. dolinach rzek i potoków) jest więc niezmiernie ważnym zadaniem. Obecnie ochronie prawnej podlegają: rezerwat przyrody “Stok Szyndzielni”, zespół przyrodniczo-krajobrazowy “Park Ekologiczny Dolina Wapienicy”, zespół przyrodniczo-krajobrazowy “Cygański Las” oraz 33 pomniki przyrody. Autorzy “Szczegółowej waloryzacji przyrodniczej miasta” proponują objęcie ochroną prawną 24 obszary i obiekty o szczególnej wartości przyrodniczej, w tym 9 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, 9 rezerwatów przyrody, 5 użytków ekologicznych i jedno stanowisko dokumentacyjne. Bielsko-Biała należy do miast o dość dużym zanieczyszczeniu środowiska. Na rozmiary zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wpływ mają: • emisja zanieczyszczeń z indywidualnych gospodarstw domowych, kotłowni miejskich i zakładowych, komunikacyjnych; zakładów przemysłowo-usługowych oraz ciągów • imisja z obszarów sąsiednich, tj. Górnego Śląska, Rybnickiego Okręgu Węglowego oraz Okręgu Ostrawsko-Karwińskiego. Głównym lokalnym emitentem zanieczyszczeń pyłowych i gazowych jest Zespół Elektrociepłowni Bielsko-Biała S.A. Znacznymi źródłami zanieczyszczeń gazowych są: Union-Vis, Zakłady Futrzarskie Beskidiana oraz Przedsiębiorstwo Komunalne Aqua. Na terenie miasta notuje się znaczny poziom zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla, tlenkami azotu, pyłami i węglowodorami. Wysokie zagrożenie w mieście powoduje transport samochodowy (zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, gleb, hałas). W Bielsku-Białej strefą bardzo znacznej uciążliwości (w dzień i w nocy) pod względem natężenia hałasu komunikacyjnego objęte są zwłaszcza ulice: Bohaterów Monte Cassino, Warszawska, Krakowska, Żywiecka, Bystrzańska. Problemem jest także zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Rzeki prowadzą wody silnie lub ponadnormatywnie zanieczyszczone szkodliwymi substancjami, co wynika z niedostatecznego oczyszczania ścieków. Również wody podziemne są zanieczyszczone i strefa tych zanieczyszczeń rozciąga się wzdłuż doliny rzeki Białej poprzez północne dzielnice do granicy z województwem katowickim. Poważnym problemem są również odpady stałe komunalne i przemysłowe. Główne wysypisko komunalne znajduje się w Lipniku w rejonie potoku Krzywa i jest składowiskiem bez strefy ochronnej i ekranizacji od podłoża (funkcjonuje od 1961 roku). Ma to bezpośredni wpływ na zanieczyszczenie wód potoku Krzywa oraz gleb wokół wysypiska (zawartość metali ciężkich jest tu wyższa niż w glebach innych rejonów miasta). Największymi producentami odpadów przemysłowych są: Zespół Elektrociepłowni Bielsko-Biała S.A., Bielska Fabryka Armatur BEFA, TEKSID POLAND S.A., Fiat Auto Poland (zakład nr 1), Przedsiębiorstwo Komunalne Aqua, Metalplast, BEFARED oraz BESKIDIANA. Zakłady te wytwarzają łącznie ponad 92% wszystkich odpadów przemysłowych w mieście. Ponadto, w wielu miejscach na terenie miasta istnieją dzikie wysypiska śmieci i gruzu w większości przypadków w bardzo atrakcyjnych krajobrazowo miejscach (np. jarach potoków). Według danych Rocznika Statystycznego GUS z 1997 roku miasto Bielsko-Biała zajmuje wśród 42 miast liczących ponad 100 tys. i więcej mieszkańców: • 26 miejsce w ilości odprowadzanych do wód powierzchniowych ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczenia, • 32 miejsce w ilości oczyszczanych ścieków komunalnych i przemysłowych odprowadzanych do wód powierzchniowych, • 27 miejsce w ilości emitowanych do atmosfery pyłów, • 24 miejsce w ilości emitowanych do atmosfery gazów, • 20 miejsce w ilości emitowanego do atmosfery dwutlenku siarki, • 35 miejsce w ilości nagromadzonych na terenach zakładów odpadów przemysłowych uciążliwych dla środowiska. 3. Sfera gospodarcza Proces transformacji gospodarki kraju wpływał w sposób zróżnicowany na gospodarkę. Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej, a zwłaszcza swobody podejmowania działalności gospodarczej oraz rynkowych instrumentów i mechanizmów regulacji przyczyniło się do niezwykle wysokiego wzrostu aktywności gospodarczej ludności. Wynikiem tego był znaczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych, głównie w sektorze prywatnym. W latach 1994-1997 ich liczba wzrosła o 17%. W 1997 roku na terenie miasta było zarejestrowanych w systemie REGON - 18318 podmiotów, w tym 99% w sektorze prywatnym. Sekcjami gospodarki o największej liczbie podmiotów gospodarczych są: handel i naprawy (6737 podmiotów), obsługa nieruchomości i firm (2583), działalność produkcyjna (2338) oraz budownictwo (2139). Wśród ogólnej liczby podmiotów: 92% stanowią podmioty małe (do 5 zatrudnionych), 6% - średnie (od 5 do 50 zatrudnionych w przemyśle od 5 do 20 zatrudnionych w handlu) oraz 2% to pomioty duże (pow. 50 zatrudnionych w przemyśle i pow. 20 w handlu). Znaczną dynamiką rozwoju charakteryzowała się również działalność osób fizycznych rejestrowana w Urzędzie Miejskim. W latach 1993-1997 ich liczba wzrosła z 16,7 tys. do 22,2 tys., tj. o 33%. Począwszy od 1994 roku obserwuje się pozytywne zjawiska i procesy w gospodarce Bielska-Białej, czego wyrazem było zahamowanie, a następnie wzrost liczby zatrudnionych. Efektem tego jest spadek liczby bezrobotnych. W końcu 1996 roku liczba pracujących wynosiła 77,4 tys. osób, co w porównaniu z 1994 roku oznaczało wzrost o 3%. W sektorze publicznym pracowało 46,1%, zaś w prywatnym - 53,9% zatrudnionych. Największy spadek pracujących miał miejsce w działalności produkcyjnej z 41 tys. w 1994r. do 37,6 tys. w 1996r., czyli o 8%, zaś największy wzrost - w omawianym okresie - miał miejsce w pozostałej działalności usługowej komunalnej, socjalnej i indywidualnej (o 47%), handlu i naprawach (o 38%), w transporcie, składowaniu i łączności (o 38%), obsłudze nieruchomości i firm (o 34%) oraz pośrednictwie finansowym (o 16%). W strukturze pracujących - mimo spadku dominującą pozycję zajmuje działalność produkcyjna (49% ogółu pracujących), handel i naprawy (9,5%), obsługa nieruchomości i firm (9,7%), ochrona zdrowia i opieka socjalna (6,2%) oraz pośrednictwo finansowe (3,7%). Tak więc, w dalszym ciągu główną funkcją bazy ekonomicznej miasta jest przemysł. Ogólnie biorąc, wprowadzenie zasad i mechanizmów rynkowych wywiera korzystny wpływ na dynamikę gospodarczą miasta. Wyzwoliło to wysoką aktywność gospodarczą ludności, w wyniku której nastąpił szybki rozwój niektórych dziedzin, takich jak: handel i naprawy, a także pośrednictwo finansowe i obsługa nieruchomości i firm, a więc sekcji tworzących tzw. otoczenie biznesu (jest to niezmiernie ważny czynnik atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla kapitału gospodarczego krajowego i zagranicznego). Dzięki temu złagodzone zostały negatywne skutki recesji w działalności produkcyjnej (zwłaszcza w przemyśle włókienniczym), gdyż zwalniani pracownicy znajdowali zatrudnienie w szeroko rozumianych usługach. 4. Sfera mieszkalnictwa Stan mieszkalnictwa w Bielsku-Białej podobnie jak w całej Polsce jest niewątpliwie stanem, który określić można jako głęboko kryzysowy. Dokonując oceny mieszkalnictwa w Bielsku-Białej brać trzeba więc pod uwagę fakt, że główne źródło istniejącego kryzysu tkwi w niesprawnych i nieefektywnych systemach ekonomicznofinansowych i organizacyjnych mieszkalnictwa w całym kraju. Bez rozwiązań systemowych na szczeblu kraju, żadna gmina nie jest w stanie samodzielnie rozwiązać problemów mieszkaniowych. Gwoli sprawiedliwości stwierdzić trzeba, że w ostatnich latach podjęte zostały próby znalezienia systemowych rozwiązań. Nie oceniając, czy są one wystarczające czy nie, faktem jest, że np. budownictwo oparte o TBS, może być sposobem na pozyskanie znacznej ilości mieszkań, że kasy mieszkaniowe są dobrym sposobem na pozyskanie środków finansowych przez wiele osób, co z kolei umożliwić im może aktywne włączenie się w którąś z dróg prowadzących do rozwiązania własnych problemów mieszkaniowych. Na dzień dzisiejszy ogólna ocena mieszkalnictwa w Bielsku-Białej może być bardzo podobna do oceny w innych miastach. Sprowadzić ją bowiem można do takich faktów, jak: wielotysięczny deficyt mieszkaniowy, załamanie się nowego budownictwa mieszkaniowego za wyjątkiem indywidualnego, zły stan techniczny zasobów istniejących, przy czym lepszy zasobów spółdzielczych (jako zasobów młodszych i dofinansowanych w zakresie usuwania wad technologicznych), a gorszy zasobów komunalnych (jako zasobów starszych i z wieloletnimi czynszami urzędowymi, abstrahującymi w swojej wysokości od realiów ekonomicznych). Podstawowe wskaźniki w zakresie stanu mieszkalnictwa w Bielsku-Białej w 1996 roku prezentują się następująco: • liczba mieszkań na 1000 mieszkańców - 316 (Polska - 298, Niemcy - 430, Francja - 464, Wielka Brytania - 405) - jako minimalny standard europejski przyjmuje się dostępność 400 mieszkań na 1000 mk., co oznacza w przypadku Bielska-Białej niedobór ponad 15 tys. mieszkań, • przeciętna liczba osób w mieszkaniu - 3,09 (Polska - 3,28, Niemcy i Francja - 2,2, Wielka Brytania - 2,5), • Przeciętna powierzchnia użytkowa w m2 na 1 osobę - 19 (Polska - 18,5, porównywane kraje - ok. 25), • przeciętna liczba osób na izbę - 0,9 (Polska - 0,95, porównywane kraje - od 0,5 do 0,6), W 1996 roku w strukturze lokali mieszkalnych według własności dominuje własność spółdzielcza - 47,2% i prywatna - 29,4%. W zasobie gminy znajdowało się w tym roku 19% ogólnego zasobu mieszkaniowego, w tym 2,5% stanowiły mieszkania własnościowe we wspólnotach z udziałem gminy. Pozostała własność 4,4% to mieszkania zakładowe. Jak wskazują doświadczenia krajów zachodnich, dla potrzeb mieszkalnictwa komunalnego konieczne jest zachowanie we własności gmin 15 - 20% ogółu mieszkań, znajdujących się na jej terenie. Zatem w Bielsku-Białej ten stan został już praktycznie osiągnięty. W latach 1991-1996 ze środków Gminy wybudowano 263 lokale mieszkalne, co stanowiło 23,3% ogólnej ilości wybudowanych mieszkań w Bielsku-Białej. Poprzez adaptację budynków użytkowych i zmiany sposobu użytkowania lokali uzyskano - 61 mieszkań, remonty pustych lokali w przejętych budynkach uzyskano - 16 lokali oraz adaptację strychów - 25 mieszkań. Według ocen dokonanych przez ekspertów zewnętrznych, współpracujących przy opracowywaniu polityki mieszkaniowej, gospodarka komunalnymi zasobami mieszkaniowymi - jak na standardy krajowe - jest prowadzona na relatywnie wysokim poziomie (znaczne korzystniejsza niż przeciętna w kraju struktura kosztów utrzymania zasobów komunalnych, optymalny poziom poszczególnych elementów kosztów eksploatacji, odnoszący się zarówno do elementów niezależnych od jednostki zarządzającej zasobami, jak i elementów od niej zależnych, wyższe od przeciętnych nakłady na techniczne utrzymanie zasobów, wyższe od przeciętnych wpływy z lokali użytkowych oraz niższe od przeciętnych zaległości w opłatach za lokale mieszkalne i lokale użytkowe. Pozytywnie należy również ocenić powstanie w czerwcu 1996 roku założeń polityki mieszkaniowej, a następnie przyjęcie w lipcu 1997 roku planu inwestycyjnego w sferze mieszkaniowej do 2000 roku opartego o środki finansowe pozyskane poprzez zaciągnięcie kredytu. Krótki, kilkumiesięczny okres realizacji planu nie pozwala na dokonanie jednoznacznych ocen, jednakże już podjęte działania i pierwsze osiągane efekty pozwalają na przyjęcie, że jest to “silna strona” pozwalająca mieć nadzieję na poprawę istniejącego stanu mieszkalnictwa w mieście. 5. Sfera przestrzenna Zagospodarowanie przestrzenne Bielska-Białej posiada układ pasmowo- koncentryczny, podzielony na dwie części rzeką Białą. Historyczny układ miasta przebiega ul. Cieszyńską i Sobieskiego do Starówki Bielskiej, Katedry Św. Mikołaja i Rynku Bielskiego, poprzez tzw. Podzamcze z Zamkiem Sułkowskich, ciągami ul. 11 Listopada i Ks. Stojakowskiego poprzez tzw. Rynki Bialskie do ulicy Krakowskiej i Żywieckiej. Ciągi te stanowią tradycyjne centrum handlowe miasta. Strefa mieszkalno-usługowa rozciąga się po obu stronach rzeki Białej i obejmuje: • zwarty układ Centrum i Śródmieścia miasta (Śródmiejska Dzielnica Mieszkaniowa, osiedle “Grunwaldzkie” i “Słoneczne”), • osiedla nawarstwiające się w ciągu od Dworca PKP wzdłuż ulic Piastowskiej i Cieszyńskiej w kierunku Wapienicy (Piastowska, Kopernika, Wojska Polskiego, Polskich Skrzydeł), • osiedla satelitarne i peryferyjne (Złote Łany, Langiewicza, Karpackie, Beskidzkie). Wielkości bielskich osiedli mieszkaniowych są zróżnicowane od kilkuset mieszkańców do kilkunastu tysięcy. Osiedla z lat powojennych mają standard normatywny, narzucony budownictwu w latach realnego socjalizmu. Dominują budynki od 5-ciu do 11-tu kondygnacji w technologii wielkopłytowej. Zabudowa jednorodzinna jest zróżnicowana, o niskim standardzie urbanistycznym i architektonicznym. Pozytywnie wyróżnia się zabudowa willowa z okresu międzywojennego i powojennego, okolic Lasu Cygańskiego. Występują braki sieci usług w osiedlach wielo- i jednorodzinnych, co wynika z wieloletnich zaniedbań. Historyczny ciąg zakładów przemysłowych zlokalizowanych nad rzeką Białą przebiegający z północy na południe miasta ulega przekształceniom. Przestarzałe i zanikające zakłady przemysłowe, głównie włókiennicze i maszyn włókienniczych ulegają likwidacji. W obszarze śródmieścia wypełnia je funkcja handlowo-usługowa, bankowa i administracyjna. Tradycyjny układ przestrzenny terenów przemysłowych zastępuje obszar terenów aktywnej strefy produkcyjno-handlowo-usługowej, ciągnący się ze wschodu na zachód w północnej części miasta, wzdłuż ulic: Niepodległości, Monte Cassino, Czerwonej, aż do Wapienicy. Miasto w swych granicach administracyjnych posiada bardzo atrakcyjne i rozległe tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Do terenów tych zaliczyć można cały pas strefy podstokowej, ciągnący się od Wapienicy, zapory wodnej u podnóża Błatniej, rejon Dębowca pod Szydzielnią, Błonia Mikuszowickie, Staraconkę, Przegibek pod Magurką. Z ogólnej powierzchni miasta, wynoszącej ok. 12,5 tys. ha poszczególne funkcje zajmują następujący odsetek jego powierzchni: zieleń leśna (24,2), zieleń miejska (5,6), tereny mieszkaniowe (16,4), tereny usług (2,6), tereny przemysłowo-składowe (3,6), tereny komunikacyjne (11), tereny rolne (14,6) oraz tereny pozostałego zagospodarowania (22). Podstawowym problemem planistycznym jest wydłużony i skomplikowany proces przygotowania i legislacji planów miejscowych w trybie obowiązującej ustawy “o zagospodarowaniu przestrzennym”. Sprawia on, że zamrożone są decyzje planistyczne dla wielu obszarów miasta, na które nałożono obowiązek opracowań szczegółowych. Trudno się spodziewać opracowań planów miejscowych w skali dużych organizmów miejskich czy nawet poszczególnych części miasta. Wymóg ustawy zapewnienia przez gminy środków dla pokrycia tzw. skutków ekonomicznych planów sprawia, że planowanie miejscowe ogranicza się do bardzo selektywnie wybranych obszarów, czy wręcz do poszczególnych zadań. Trudno przecenić rolę “Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego”. Będzie to jedyne opracowanie o charakterze strategicznym, obejmujące problematykę całych jednostek osadniczych. To opracowanie perspektywiczne nie będzie jednak stanowić prawa lokalnego. Stwarza to poważne zagrożenie dla skuteczności decyzji planistycznych o charakterze wielkoprzestrzennym i może doprowadzić do rozdrobnienia problemów. Istotnym zagrożeniem jest brak narzuconej ustawowo konieczności koordynacji działań i prac przestrzennych związanej ze strategią rozwoju społecznogospodarczego, strategią zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju), czy wreszcie strategią zintegrowanego rozwoju energetycznego. W Bielsku-Białej podjęto próbę uwzględnienia poszczególnych ustaleń Strategii rozwoju miasta w “Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego”. Może to mieć kapitalne znaczenie dla skuteczności działań w zakresie gospodarki przestrzennej. 6. Sfera infrastruktury technicznej Z punktu widzenia dostępności (stopnia upowszechnienia), jakości świadczonych usług oraz możliwościach stymulującego oddziaływania na dalszy rozwój miasta, stan infrastruktury technicznej Bielska-Białej charakteryzuje się następującymi cechami: A. Cechy pozytywne: • pełne bezpieczeństwo wg stanu na koniec 1997 roku zaopatrzenia w energię cieplną odbiorców położonych w bezpośrednim sąsiedztwie miejskiego systemu ciepłowniczego, • wysoki stopień (ok.27%) pokrycia potrzeb cieplnych miasta przez system gazownictwa i występujące w tej dziedzinie dalsze rezerwy, • pełne bezpieczeństwo zaopatrzenia gminy w energię elektryczną z dużą rezerwą mocy w głównych punktach zasilających oraz sieciach rozdzielczych na średnim napięciu, • rozpoczęty proces restrukturyzacji systemu wodociągów, kanalizacji i oczyszczania ścieków w wieloletnim programie wspomaganym po stronie finansowej przez Bank Światowy, • wysoka zdolność produkcyjna zakładów uzdatniania wody w stosunku do potrzeb w perspektywie do 2004 roku, • wysoki poziom świadczonych usług przez Zakład Oczyszczania Miasta w zakresie oczyszczania miasta i gospodarki odpadami, • wysoki poziom utrzymania terenów zieleni miejskiej w centrum miasta, • pełna inwentaryzacja cieków wodnych, mogących stanowić potencjalne tereny rekreacyjne oraz parki dla dzielnic peryferyjnych, • zagospodarowanie lasu komunalnego w znaczącej części jako terenów rekreacyjnych dla mieszkańców miasta oraz gmin sąsiednich z szerokim wachlarzem form wypoczynku, • prawidłowe nasycenie rynku usługami pocztowymi w mieście - wysoka pozycja (dziewiąta) w rankingu krajowym podstawowych wskaźników technicznoekonomicznych Rejonowego Urzędu Poczty w Bielsku-Białej, • nowoczesny tabor autobusowy i stale poszerzany standard oraz zakres usług przewozowych w transporcie zbiorowym, • funkcjonalny układ komunikacyjny dróg szybkiego ruchu z kierunku północnego na zachód oraz w części na wschód dla ruchu tranzytowego. B. Cechy negatywne: • bardzo rozbudowany układ sieci parowych w miejskim systemie ciepłowniczym powodujące nadmierne koszty i straty energii cieplnej, • brak jednoznacznych uregulowań prawnych dla realizacji polityki energetycznej gminy Bielsko-Biała, co stanowi zagrożenie stabilności i efektywności miejskiego systemu ciepłowniczego, • bardzo małe i ciągle obniżające się wykorzystanie potencjału dystrybucji ciepła i mocy w źródłach ciepłowniczych, • stosunkowo niski poziom telefonizacji miasta (wskaźnik liczby abonentów na 100 mieszkańców - 23, średnia krajowa - 26, (planowany wzrost tego wskaźnika do 2010 roku do poziomu 36,5 tj. powyżej zakładanej średniej krajowej), • wysoki poziom strat wody w sieciach wodociągowych gruntowych w kanalizacji, oraz infiltracji wód • niedostatecznie rozwinięta sieć kanalizacyjna, • potrzeba ukończenia budowy oczyszczalni ścieków w Wapienicy oraz rozbudowy oczyszczalni ścieków w Komorowicach celem objęcia wszystkich ścieków na terenie gminy procesem oczyszczania jak również zapewnienia dotrzymania polskich i europejskich standardów w tym zakresie, • konieczność odtworzenia zdekapitalizowanego majątku trwałego Zakładu Oczyszczania Miasta w dziedzinie usług czystościowych, • brak nowoczesnego składowiska odpadów komunalnych oraz odpadów przemysłowych, • niedostateczne wyposażenie terenów zieleni miejskiej oraz terenów rekreacyjnych w elementy małej architektury • brak uzbrojenia w urządzenia teletechniczne nowych obszarów, cechujących się dużą dynamiką rozwoju działalności usługowej i gospodarczej, • przebieg większości tras komunikacji zbiorowej przez centrum miasta, • niedostosowany do wzrastającego ruchu samochodowego układ drogowo-uliczny, co obniża znacząco jego efektywność w okresach szczytowego obciążenia ruchem samochodowym i powoduje wydłużanie się czasu podróży środkami komunikacji miejskiej, • brak segregacji ruchu w układzie komunikacyjnym Bielska-Białej na obszary komunikacji indywidualnej, ruchu tranzytowego oraz komunikację zbiorową, Najważniejszym, a jednocześnie najtrudniejszym problemem rozwojowym BielskaBiałej - jak i wszystkich dużych miast w Polsce - jest zapewnienie sprawnej obsługi transportowej miasta. Jego złożoność wynika z uwarunkowań stanu istniejącego, niedoboru środków finansowych i braku konsekwentnej realizacji polityki transportowej miasta. System transportowy Bielska-Białej cechuje wyraźny niedorozwój przejawiający się w niedostosowaniu jego dwóch podstawowych elementów, tj. układu drogowego i miejskiego transportu zbiorowego do potrzeb obsługi wzmożonego ruchu w warunkach szybko postępującego upowszechniania się motoryzacji indywidualnej. Układ drogowy miasta charakteryzuje się brakiem połączeń międzydzielnicowych odciążających trasy śródmiejskie oraz niezgodnością funkcji i parametrów technicznych tras. Wskutek tego oraz w wyniku szybkiego wzrostu motoryzacji indywidualnej coraz większa liczba skrzyżowań i prowadzących do nich ulic staje się trudno przejezdna w godzinach szczytu przewozowego. Ogólnie biorąc, niedorozwój infrastruktury technicznej Bielska-Białej powoduje, że koszty jej rozbudowy i modernizacji są ogromne. Ich pokrycie w stosunkowo krótkim czasie przekracza możliwości finansowe miasta. W tej sytuacji pojawia się problem nadmiaru ważnych i pilnych celów. W związku z tym koniecznym staje się dokonanie wyboru priorytetowych celów, określenie przedsięwzięć (zadań) realizacyjnych oraz zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych na ich realizację. Na zakończenie, można przytoczyć miejsca województwa bielskiego i miasta Bielsko-Biała w rankingach województw i miast pod względem atrakcyjności inwestycyjnej (lokalizacji kapitału gospodarczego), opracowywanych przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową. W 1996 roku województwo bielskie w tym rankingu osiągnęło następujące pozycje: • infrastruktura łączności - 18 miejsce • infrastruktura komunikacyjna - 19 miejsce • chłonność rynku (zamożność społeczeństwa, wielkość rynku, aktywność gospodarcza) - 9 miejsce • rynek pracy - 6 miejsce • zaplecze przemysłowe - 3 miejsce • otoczenie biznesu - 16 miejsce • transformacja gospodarki - 12 miejsce • turystyka - 8 miejsce • stan środowiska przyrodniczego - 9 miejsce • wskaźnik syntetyczny - 9 miejsce, po takich województwach, jak: warszawskie, poznańskie, gdańskie, katowickie, szczecińskie, wrocławskie, łódzkie. W opracowanym rankingu w 1997 roku województwo bielskie straciło swoją pozycję i spadło na 12 miejsce. Z kolei, w rankingu miast (stolic województw i miast liczących powyżej 50 tysięcy mieszkańców) pod względem ich atrakcyjności inwestycyjnej (wskaźnik syntetyczny atrakcyjności inwestycyjnej skonstruowano na podstawie analizy 67 wskaźników cząstkowych, zaś miasta podzielono na 7 klas - od A do G - gdzie A oznacza bardzo wysoką atrakcyjność inwestycyjną, B - wysoka atrakcyjność, C - znaczna atrakcyjność, D - przeciętna atrakcyjność, a G - najniższa atrakcyjność), BielskoBiała osiągnęło następujące pozycje: • wskaźnik syntetyczny - C • chłonność rynku (wielkość rynku, zamożność społeczeństwa, aktywność gospodarcza) - B • jakość rynku pracy i klimat społeczny - C • infrastruktura techniczna i infrastruktura otoczenia biznesu - C • dostępność (położenie w stosunku do istniejących dróg, planowanych autostrad, linii kolejowych, lotnisk, portów, przejść granicznych) - D • skuteczność transformacji (postępy w prywatyzacji) - C • atrakcyjność turystyczna - D Wskaźniki te dają miastu Bielsko - Biała 14 miejsce wśród dużych miast. Wysoka pozycja, zwłaszcza w zakresie chłonności rynku, infrastruktury technicznej i otoczenia biznesu oraz skuteczności procesów transformacji świadczy o tym, że miasto Bielsko-Biała postrzegane jest jako miasto o relatywnie - w porównaniu do innych miast - dobrych warunkach dla lokalizowania się działalności gospodarczej, co wynika z dotychczas osiągniętego poziomu rozwoju społecznogospodarczego. Część II Analiza możliwości rozwoju Bielska-Białej Celem analizy możliwości rozwoju Bielska-Białej jest identyfikacja: po pierwsze - kluczowych zewnętrznych uwarunkowań, czyli zdarzeń, zjawisk, tendencji i procesów, wpływających pozytywnie lub negatywnie wpływ na rozwój miasta (obecnie lub w przyszłości), czyli zaprezentowanie szans i zagrożeń rozwojowych miasta; po drugie - podstawowych wewnętrznych uwarunkowań rozwoju miasta, wynikających z obecnej i przewidywanej sytuacji w sferze społeczno-gospodarczej i funkcjonalno-przestrzennej, czyli przedstawienie silnych i słabych stron miasta; po trzecie - głównych negatywnych problemów rozwoju miasta, a więc problemów, które wpływają lub będą wpływać niekorzystnie na jego dalszy rozwój zaprezentowano je w postaci katalogu problemów, które wymagają podjęcia priorytetowych działań w zakresie likwidacji zaniedbań, czy też poprawy sytuacji. Ogólnie biorąc możliwości rozwoju miasta zależne są od dwóch grup uwarunkowań, a mianowicie: • uwarunkowań zewnętrznych, tkwiących w jego otoczeniu, • uwarunkowań wewnętrznych, tkwiących wewnątrz miasta. Cechą charakterystyczną analizy możliwości rozwoju miasta jest rozróżnianie zjawisk oraz czynników zewnętrznych i wewnętrznych w stosunku do miasta, mających obecnie lub mogących mieć wpływ na jego dalszy rozwój. Wszystkie czynniki, zjawiska i procesy wpływające na obecne oraz przyszłe możliwości rozwoju miasta można podzielić wg dwóch kryteriów, a mianowicie: • miejsca powstawania - na zewnętrzne i wewnętrzne, • sposobu oddziaływania - na pozytywne i negatywne. Ze skrzyżowania tych dwóch kryteriów powstają cztery grupy czynników, zjawisk i procesów: Grupa I - zewnętrzne pozytywne, czyli SZANSE, Grupa II - zewnętrzne negatywne, czyli ZAGROŻENIA, Grupa III - wewnętrzne pozytywne, czyli SILNE STRONY, Grupa IV - wewnętrzne negatywne, czyli SŁABE STRONY. Przez szansę należy rozumieć taką “kombinację” różnych czynników, okoliczności, zjawisk i procesów występujących w otoczeniu miasta w określonym miejscu i czasie, które mają korzystny (pozytywny) wpływ na jego funkcjonowanie i dalszy rozwój. Szanse mogą więc stać się bodźcami rozwoju miasta. Przez zagrożenie należy rozumieć uzasadnione zjawisko, okoliczność, zdarzenie lub proces występujący w otoczeniu miasta w określonym miejscu i czasie, które mają niekorzystny (negatywny) wpływ na jego funkcjonowanie i dalszy rozwój. Zagrożenia stanowią więc bariery, utrudnienia w rozwoju miasta. Nie pozwalają one również na pełne wykorzystanie szans rozwojowych tkwiących w otoczeniu oraz silnych stron miasta, a także mogą być przyczyną konieczności poniesienia dodatkowych kosztów związanych z jego funkcjonowaniem i dalszym rozwojem. Przez silne strony należy rozumieć specjalne walory miasta odróżniające je od innych miast. Mogą one być wynikiem położenia geograficznego, wielkości miasta, potencjału społecznego, gospodarczego, infrastrukturalnego, stanu środowiska przyrodniczego, kondycji finansowej miasta. Silne strony dotyczą więc szeroko rozumianych zasobów miasta. Ponadto zaliczyć do nich można również umiejętności władz miejskich w zakresie zarządzania miastem, tworzenia lokalnego klimatu dla przedsiębiorczości w celu rozwoju gospodarki lokalnej, aktywność w pozyskiwaniu środków finansowych na realizację różnego rodzaju przedsięwzięć o charakterze publicznym. Z kolei słabe strony są konsekwencją ograniczeń szeroko rozumianych zasobów i niedostatecznych umiejętności w stosowaniu aktywnych i kreatywnych metod zarządzania miastem. Mogą one dotyczyć wszystkich lub tylko niektórych zasobów lub sfer działania. Duża liczba słabych stron miasta osłabia jego zdolność do konkurowania z innymi i ogranicza możliwości oraz tempo jego dalszego rozwoju. Analiza możliwości rozwoju miasta polega na zidentyfikowaniu wymienionych wyżej czterech grup czynników. Zderzenie ze sobą szans i zagrożeń tkwiących w jego otoczeniu z silnymi i słabymi stronami miasta pozwala na określenie jego szans rozwojowych w przyszłości, a także stanowi podstawę do określania strategicznych celów rozwoju oraz zadań realizacyjnych. Biorąc powyższe pod uwagę władze miasta winny w swej działalności mieć na uwadze dwa rodzaje postępowania: • zorientowanego na świat zewnętrzny (otoczenie miasta), poszukując w nim szans (sposobności) i unikając zagrożeń rozwojowych; • zorientowanego na zasoby własne miasta (finansowe, materialne, ludzkie, gospodarcze, infrastrukturalne, przestrzenne i ekologiczne), które determinują poziom atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla ludności i podmiotów gospodarczych. Taki sposób postępowania służy identyfikacji oraz optymalnemu wykorzystywaniu wszystkich obecnych i potencjalnych podstaw rozwoju miasta. Zewnętrzne uwarunkowania rozwoju Miasto - tak jak każdy organizm społeczno-gospodarczy - działa w określonym otoczeniu i jego rozwój jest funkcją rozwoju tegoż otoczenia. Składają się na nie wszystkie elementy, znajdujące się poza systemem miasta, które tworzą tzw. zewnętrzne środowisko, a więc całokształt zjawisk, procesów, zdarzeń i instytucji określających możliwości jego funkcjonowania, a także kształtowania procesów rozwojowych w przyszłości. Miasto jest silnie uzależniona od swego otoczenia, które oddziałuje na nie wywierając stały wpływ - pozytywny lub negatywny. Oddziaływania te tworzą uwarunkowania zewnętrzne w postaci zestawu szans i zagrożeń dla jego funkcjonowania i rozwoju. Wśród tych uwarunkowań wyróżnić można: • wyznaczniki rzeczywiste, takie jak: ogólny poziom rozwoju gospodarczego, struktura gospodarki narodowej, jej miejsce w gospodarce światowej, poziom zaawansowania technologicznego, poziom inflacji, struktura demograficzna ludności, poziom edukacji, rozmiary i kwalifikacje siły roboczej, stan środowiska przyrodniczego, zasoby naturalne i sposoby ich wykorzystywania, poziom rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki, poziom rozwoju infrastruktury technicznej o znaczeniu krajowym, itd.; • wyznaczniki formalne, takie jak: system prawny, krajowa strategia i polityka rozwoju, składająca się z szeregu polityk sektorowych - finansowej, przekształceń strukturalnych, przemysłowej, rolnej, społecznej, zagospodarowania przestrzennego, regionalnej, zagranicznej, edukacji, ochrony zdrowia i opieki społecznej, ubezpieczeń społecznych, transportowej, ekologicznej, itp., które kreują i modyfikują przebieg procesów społeczno-gospodarczych w skali kraju i regionów oraz obejmują sferę oddziaływania władzy państwowej na gminy. Tak więc kompleksowa analiza otoczenia ma umożliwić dostrzeżenie w porę nie tylko zagrożeń, lecz także szans dla rozwoju miasta. Władze miasta stale prowadzące monitoring zmian w swoim otoczeniu nie jest zaskakiwane pojawianiem się nowych problemów. Postępując w ten sposób mogą one przy tym zwiększać elastyczność swoich działań, przez co miasto jest mniej narażone na wstrząsy i kryzysy. Opracowanie analiz otoczenia użytecznych dla miasta wymaga przede wszystkim określenia jego struktury. Powszechnie uznany jest podział otoczenia miasta na: I. OTOCZENIE GLOBALNE (makrootoczenie) jest to zespół warunków funkcjonowania miasta wynikający z tego, że działa ono w określonym kraju, systemie ekonomicznym, społecznym, prawnym i politycznym. Cechą tak rozumianego otoczenia jest to, że bardzo silnie wpływa ono na warunki funkcjonowania i rozwoju miasta, lecz ono samo nie jest w stanie zmienić tych warunków. Inaczej mówiąc, miasto odczytuje sygnały nadawane przez otoczenie jako szanse lub zagrożenia dla jego funkcjonowania i rozwoju, lecz nie ma możliwości aktywnego wpływania na jego zmiany. W jego skład wchodzą następujące główne elementy: • otoczenie ekonomiczne (dynamika rozwoju gospodarczego i ogólna kondycja gospodarki, zarówno w skali międzynarodowej, jak i krajowej), • otoczenie społeczne (zmiany w stylu życia, preferencji konsumpcyjnych, form spędzania czasu wolnego ludności, dochody ludności oraz szeroko rozumiane warunki bytu ludności, które ocenia się na ogół poprzez porównanie sytuacji istniejącej z pewnymi wielkościami uznanymi za społeczne normy, standardy w zakresie zamieszkania, pracy, obsługi oraz stanu środowiska przyrodniczego), • otoczenie prawne (podstawy ustrojowo-prawne funkcjonowania i rozwoju państwa, społeczeństwa, gospodarki, samorządów terytorialnych), • otoczenie technologiczne (stan techniki, procesy innowacyjne, tendencje w mechanizacji, automatyzacji i modernizacji procesów wytwórczych, zmian materiałowych, itp.; w odniesieniu do samorządów terytorialnych badanie technologicznych uwarunkowań rozwoju dotyczy przede wszystkim infrastruktury technicznej oraz ochrony środowiska przyrodniczego), • otoczenie ekologiczne (kierunki działań społecznych, organizacyjnych i technicznych na rzecz ochrony walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz przeciwdziałania jego degradacji), II. OTOCZENIE TERYTORIALNE (przestrzenne). Składa się ono z następujących głównych elementów: • otoczenie międzynarodowe (procesy integracji z Unią Europejską, koniunktura gospodarcza i w handlu zagranicznym, współpraca międzynarodowa, w tym przygraniczna), • otoczenie krajowe i regionalne (polityka zagospodarowania przestrzennego kraju, polityka regionalna, ochrony i kształtowania środowiska, ranga miasta w kraju i regionie, związki funkcjonalno-przestrzenne z regionem), • otoczenie lokalne, tzn. obszar będący pod wpływem oddziaływania danego miasta - strefa podmiejska, strefa żywicielska, strefa dojazdów do pracy, szkół i usług. (rozmieszczenie ludności i funkcji oraz możliwości prowadzenia wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych, takich jak: obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej, ochrony środowiska przyrodniczego, turystyczno-wypoczynkowe, sportowe, itp.). Wewnętrzne uwarunkowania rozwoju Uwarunkowania wewnętrzne rozwoju wynikają z zasobów, zjawisk, zdarzeń, mechanizmów i procesów tkwiących w mieście. Tworzą one zestaw silnych i słabych stron miasta (sił i słabości). Ich enumeracja i analiza jest swoistą samooceną, w której poddaje się wartościowaniu: • zasoby ludzkie (liczba i struktura wiekowa ludności, struktura wg grup ekonomicznych, liczba bezrobotnych, stan zdrowotności ludności, bezpieczeństwo publiczne), • zasoby rzeczowe (powierzchnia i struktura gruntów oraz innych nieruchomości, infrastruktura techniczna i społeczna), • zasoby finansowe (wielkość i struktura dochodów i wydatków budżetowych), • zasoby naturalne (walory, zasoby i stan środowiska przyrodniczego), • warunki dla rozwoju gospodarki lokalnej (atrakcyjność lokalizacyjna), • sprawność zarządzania miastem. Poniżej zaprezentowano syntetyczne zestawienie uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych dalszego rozwoju miasta Bielsko-Biała: 1. Zewnętrzne uwarunkowania rozwoju miasta BielskaBiałej Kluczowe zagrożenia MAKROOTOCZENIE Niezadowalający stan zdrowia społeczeństwa, wyrażający się wysokimi wskaźnikami umieralności i zachorowalności, znacznie krótszym - w porównaniu z innymi krajami europejskimi – przeciętnym trwaniem życia Pogłębiające się zróżnicowania dochodów ludności Zwiększanie się rozmiarów przestępczości i innych przejawów patologii społecznej Wzrastające zagrożenie funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki ze strony zorganizowanej przestępczości Niski poziom wykształcenia ludności, który znacznie odbiega od standardów europejskich, spowodowany niedostatecznym poziomem nakładów finansowych państwa na edukację Powolność reform systemowych w dziedzinie spraw socjalnych, edukacji, zdrowia, ubezpieczeń społecznych, bezpieczeństwa publicznego Niski poziom finansowania sfery infrastruktury społecznej z budżetu państwa Zaostrzanie się konkurencji na rynku światowym w wyniku liberalizacji handlu zagranicznego i globalizacji gospodarki Niska skłonność podmiotów gospodarczych do inwestowania w nowoczesne kierunki wytwórczości, wynikająca z braku rozwiązań systemowych i ekonomicznych zwiększających ich zainteresowanie wdrażaniem do praktyki wyników prac naukowo-badawczych Niska konkurencyjność produktów polskiego przemysłu na rynkach zagranicznych i krajowym, wynikająca z istniejącego stanu majątku produkcyjnego, który z uwagi na swą przestarzałą strukturę, wiek, stopień zużycia i ogólnie niski poziom nowoczesności nie zapewnia produkcji o wysokich parametrach jakościowych Powolność reform strukturalnych w gospodarce, w tym prywatyzacji Duże rozmiary zadłużenia zagranicznego Polski oraz długu wewnętrznego (publicznego) Brak programów realizacyjnych i źródeł ich finansowania, wynikających ze Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski do 2010 roku oraz Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju “Polska 2000+” Brak polityki regionalnej państwa (brak jest na szczeblu rządowym organu odpowiedzialnego za realizację tej polityki, wyposażonego w adekwatne materialne i prawne środki i instrumenty działania) Brak stabilnego systemu finansowania i kredytowania budownictwa mieszkaniowego oraz remontów istniejących zasobów Brak dostatecznego zabezpieczenia przez państwo środków finansowych na zadania nakładane na samorząd terytorialny i stabilnych zasad finansowania gmin OTOCZENIE TERYTORIALNE Wzrost regionalnych zróżnicowań przestrzennych w warunkach życia mieszkańców, wynikająca z różnej podatności adaptacyjnej struktur społecznogospodarczych poszczególnych miast i regionów do warunków gospodarki rynkowej Znaczna imisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z obszarów Górnego Śląska, Rybnickiego Okręgu Węglowego oraz Okręgu Ostrawsko-Karwińskiego Dysproporcje w poziomie życia mieszkańców i rozwoju gospodarczego BielskaBiałej i strefy podmiejskiej Brak skoordynowanej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego w skali całej aglomeracji bielskiej, co powoduje dezintegrację funkcjonalno-przestrzenną tego obszaru Wydłużony i skomplikowany proces przygotowania i legislacji planów miejscowych, wynikający z obowiązującej ustawy “o zagospodarowaniu przestrzennym” Kluczowe szanse MAKROOTOCZENIE Pomyślne prognozy rozwoju gospodarki światowej i europejskiej Członkostwo w Unii Europejskiej oraz wzrost udziału Polski w międzynarodowym podziale pracy Tworzenie struktur instytucjonalnych, umożliwiających korzystanie ze środków finansowych z Funduszy Strukturalnych i Kohezyjnego Unii Europejskiej Zwiększanie zasilania gospodarki kapitałem zagranicznym dla przyspieszenia zmian strukturalnych i unowocześnienia gospodarki Malejący poziom inflacji Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego kraju, co prowadzić będzie do zmniejszania się poziomu bezrobocia Wzrost znaczenia nowoczesnych dziedzin produkcji i usług oraz efektywności gospodarowania przedsiębiorstw Proeksportowe nastawienie gospodarki polskiej - zmiana struktury eksportu w kierunku zwiększania udziału towarów o wyższym stopniu przetworzenia i nasycenia nowoczesną technologią oraz usług – rozbudowa systemu wspierania eksportu (np. ubezpieczenia, poręczenia, gwarancje, preferencje w kredytowaniu działalności związanej z rozwojem eksportu - aktywna rola państwa w promocji polskich towarów i usług za granicą Wzrost zamożności społeczeństwa Wzrost poziomu wykształcenia społeczeństwa Zmiany stylu życia i preferencji konsumpcyjnych społeczeństwa (wzrost uczestnictwa w kulturze, aktywne formy spędzania czasu wolnego - sport i rekreacja, profilaktyka zdrowotna, troska o dobry stan środowiska przyrodniczego) Decentralizacja zarządzania państwem i finansów publicznych Znaczny rozwój potencjału edukacji (osiągnięcie europejskich standardów edukacyjnych) i nauki (innowacje i nowe technologie), a także zwiększenie ich wpływu na procesy gospodarcze i społeczne Ekologizacja rozwoju społeczno-gospodarczego i poprawa stanu czystości środowiska przyrodniczego - dążenie do rozwoju zrównoważonego (ekorozwoju) Rozbudowa i unowocześnienie urządzeń infrastruktury technicznej Rozwój tzw. otoczenia biznesu (business environment), w tym usług sektora bankowego Stymulowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw Rozwój partnerstwa sektora publicznego i prywatnego w realizacji różnego typu przedsięwzięć społecznych i gospodarczych (tzw. Przedsięwzięcia publicznoprywatne Wdrożenie systemowych rozwiązań (prawnych i finansowych) sprzyjających poprawie funkcjonowania sfery usług społecznych (edukacja, zdrowie i opieka społeczna) OTOCZENIE TERYTORIALNE Wykorzystanie walorów położenia geograficznego Bielska-Białej w ramach przestrzeni europejskiej - oś Północ-Południe Europy (Bałtyk-CzęstochowaKatowice-Słowacja), oś Zachód-Wschód Europy (Niemcy-Opole-Katowice-KrakówUkraina) oraz oś Europa Północno-Wschodnia – Europa Południowo-Zachodnia (Rosja-Katowice-Czechy) Korzystne położenie miasta względem głównych szlaków komunikacji drogowej i kolejowej, przejść granicznych oraz lotnisk (Kraków-Balice, Katowice-Pyrzowice, Ostrawa) Strukturalna różnorodność gospodarcza regionu bielskiego, nowoczesność i innowacyjność gospodarki – dostosowanie aktywności gospodarczej do unikatowych walorów i zasobów środowiska przyrodniczego (rozwój turystyki) Ochrona środowiska przyrodniczego oraz różnorodności i bogactwa dziedzictwa historyczno-kulturowego - dążenie do rozwoju zrównoważonego (ekorozwoju) Atrakcyjność turystyczna Beskidów Integracja funkcjonalno-przestrzenna obszaru aglomeracji bielskiej Znaczna tożsamość społeczności regionu bielskiego i wielowiekowe tradycje historyczno-kulturowe, wytwórcze i handlowe Rozwój współpracy transgranicznej Wysoka pozycja województwa bielskiego w rankingu atrakcyjności inwestycyjnej województw (12 miejsce w 1997 roku) 2. Wewnętrzne uwarunkowania rozwoju Bielska-Białej Demografia i sfera społeczna SILNE STRONY Relatywnie wysoki poziom wykształcenia ludności w porównaniu z krajem Wzrastające zapotrzebowanie na potencjał intelektualny (tzw. kapitał ludzki), co wywołuje wśród młodych ludzi dążność do podnoszenia swojego poziomu wykształcenia Aktywność i przedsiębiorczość znacznej części mieszkańców Niski poziom bezrobocia Relatywnie wyższe średnie dochody indywidualne mieszkańców w porównaniu z krajem Koncentracja wysokokwalifikowanych kadr w sferze edukacji, zdrowia i opieki społecznej, zarządzania i finansów oraz kultury i sztuki Wzrost liczby imprez (wydarzeń artystycznych) o znaczeniu krajowym oraz międzynarodowym w sferze kultury i sztuki Duża liczba imprez sportowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym Wzrost imprez rekreacyjno-sportowych dla mieszkańców miasta, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży Duża aktywność stowarzyszeń i organizacji kultury fizycznej, społecznokulturalnych i oświatowo-wychowawczych Duża aktywność organizacji społecznych i kościelnych w udzielaniu pomocy osobom potrzebującym Zadowalający stan i kwalifikacji kadry medycznej pracującej na terenie miasta Podjęcie działań na rzecz rozwoju instytucji lekarza rodzinnego, kontraktowych usług medycznych, a także rozwój profilaktyki i rehabilitacji Podjęcie działań na rzecz Promocji Zdrowia i Zdrowego Miasta Różnorodność świadczeń pomocy społecznej i fachowość zatrudnionej kadry Wyraźnie niższe od średniej ogólnopolskiej zagrożenie przestępczością Wzrastające zaangażowanie mieszkańców oraz różnych organizacji i instytucji na rzecz działań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa publicznego Wzrost liczby studentów w bielskich szkołach wyższych Bogata i zróżnicowana oferta instytucji upowszechniania kultury Podjęcie działań na rzecz tworzenia placówek środowiskowych np. szkół środowiskowych, środowiskowych placówek pomocy społecznej i kultury oraz profilaktyki środowiskowej w osiedlach i dzielnicach miasta Różnorodna oferta edukacyjno-wychowawcza dla dzieci i młodzieży (szkolnictwo integracyjne, letni i zimowy wypoczynek, stypendia dla wybitnie uzdolnionej młodzieży, mało liczebne oddziały w szkołach podstawowych) Duże nakłady na remonty placówek oświatowych oraz budowę sal gimnastycznych przy szkołach z budżetu gminy SŁABE STRONY Zmniejszająca się liczba zawieranych małżeństw Malejący przyrost naturalny ludności Zmniejszające się rozmiary napływu ludności do miasta (migracje na pobyt stały) Przyspieszenie procesów starzenia się ludności Relatywnie wysokie koszty utrzymania, związane z mieszkaniem i korzystaniem z różnego rodzaju usług Wzrastające zjawiska patologii społecznej (np. narkomania, alkoholizm, przemoc w rodzinie) Wzrost wypadków drogowych, spowodowanych dynamicznym wzrostem motoryzacji indywidualnej Zbyt mała liczba etatów, przestarzałe, zawodne i nieadekwatne do stawianych zadań wyposażenie techniczne służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne (Policja, Państwowa Straż Pożarna) Postępująca stratyfikacja przestrzenna mieszkańców (powstawanie w przestrzeni miasta obszarów “bogactwa” i “biedy”) Znaczny odsetek ludności znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej (wg szacunków dotyczy to ok. 25-32% ogółu ludności, w tym ok. 10-12% mieszkańców dotkniętych jest ubóstwem) Niedobór miejsc w domach pomocy społecznej zarówno stacjonarnych, jak i dziennego pobytu dla osób starszych i dla przewlekle chorych Brak miejskiego ośrodka leczenia uzależnień Niedostosowanie obiektów służby zdrowia do wymogów sanitarnych, co oznacza konieczność stałej modernizacji bazy lokalowej Brak dużych i nowoczesnych obiektów dostosowanych do organizowania imprez kulturalnych, rozrywkowych i sportowych Sfera mieszkalnictwa SILNE STRONY Wyższy od przeciętnego w kraju poziom podstawowych wskaźników mieszkaniowych (liczba mieszkań na 1000 mk., przeciętna liczba osób w mieszkaniu, przeciętna liczba osób na izbę), co oznacza - statystycznie rzecz biorąc - lepsze warunki zamieszkiwania Opracowanie i realizacja założeń polityki mieszkaniowej gminy oraz na tej podstawie planu inwestycyjnego w sferze mieszkaniowej do 2000 roku Rozwój budownictwa mieszkaniowego dla ludności o wysokich dochodach osobistych Relatywnie na wysokim poziomie - jak na standardy krajowe - prowadzona gospodarka komunalnymi zasobami mieszkaniowymi (ocena dokonana przez ekspertów zewnętrznych) Utworzenie Bielskiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego SŁABE STRONY Niedostateczne tempo rozwoju budownictwa mieszkaniowego, w tym komunalnego dla ludności o średnich dochodach (deficyt mieszkań szacowany jest na ok. 15 tys.) Duże i niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe ludności o najniższych dochodach, znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej - komunalne mieszkania socjalne Niekorzystna struktura wiekowo-technologiczna zasobów mieszkaniowych (niemal 78% budynków mieszkalnych i niemieszkalnych wybudowano przed 1945 rokiem) Zły stan techniczny komunalnych zasobów mieszkaniowych Duża ilość w zasobach gminy nieruchomości osób fizycznych, którymi gmina zmuszona jest administrować bez zlecenia Wyższa niż w innych miastach ilość najemców z tzw. kwaterunku w zasobach prywatnych Brak dostępnych komunikacyjnie i uzbrojonych terenów pod budownictwo mieszkaniowe Stosowanie do połowy 1996 roku tzw. Rozproszonej sprzedaży mieszkań, co spowodowało powstanie dużej ilości wspólnot mieszkaniowych (353), w których udział właścicieli - osób fizycznych jest bardzo niski Sfera gospodarcza SILNE STRONY Tradycje przemysłowe i handlowe miasta Krajowy biegun aktywności gospodarczej Konkurencyjność gospodarki Bielska-Białej w stosunku do gospodarki kraju, zwłaszcza w takich sekcjach, jak: budownictwo, handel i naprawy, transport, gospodarka magazynowa i łączność oraz obsługa nieruchomości Znaczna atrakcyjność inwestycyjna miasta według rankingu Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową (wskaźnik syntetyczny - klasa C, czyli znaczna atrakcyjność), w tym: chłonność rynku – wielkość rynku, zamożność społeczeństwa, aktywność gospodarcza (klasa B - wysoka atrakcyjność), jakość rynku pracy i klimat społeczny (klasa C - znaczna atrakcyjność), infrastruktura techniczna i infrastruktura otoczenia biznesu (klasa C znaczna atrakcyjność), dostępność - położenie w stosunku do obecnie istniejących dróg, linii kolejowych, lotnisk, przejść granicznych (klasa D - przeciętna atrakcyjność), skuteczność transformacji – postępy w prywatyzacji (klasa D - przeciętna atrakcyjność), atrakcyjność turystyczna (klasa D - przeciętna atrakcyjność). Z punktu widzenia atrakcyjności lokalizacyjnej dla biznesu Bielsko-Biała zajmuje 14 miejsce wśród wszystkich miast powyżej 50-ciu tys. Mieszkańców Dynamiczny wzrost osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą Korzystne warunki do lokalizacji usług handlowych, finansowych, ubezpieczeniowych, obsługi biznesu oraz funkcji zarządzania działalnością gospodarczą Wzrastająca efektywność gospodarowania prywatnych podmiotów gospodarczych, przejawiający się we wzroście przychodów ze sprzedaży, w poprawie wskaźnika rentowności brutto, wskaźnika zyskowności, wskaźnika poziomu kosztów z całokształtu działalności) Znaczny wzrost nakładów inwestycyjnych w gospodarce, zwłaszcza w grupie “maszyny i urządzenia”, co świadczy o odnawianiu parku maszynowego i unowocześnianiu produkcji (proces ten dopiero się rozpoczyna) Systematyczny spadek liczby osób pozostających bez pracy (w 1997 roku zarejestrowanych było w Bielsku-Białej 3959 bezrobotnych, co w porównaniu z 1994 rokiem oznacza spadek o 58%) - stopa bezrobocia wynosiła w 1997 roku - 4% Znaczny napływ kapitału zagranicznego. Na terenie miasta funkcjonuje fabryka samochodów FIAT AUTO-POLAND S.A., która zajmuje pierwszą pozycję w Polsce pod względem rozmiarów zaangażowanego kapitału zagranicznego (pow. 1 mld USD) oraz wielkości wypracowanego zysku netto SŁABE STRONY Zbyt mały udział sektora prywatnego w gospodarce miasta (w 1996 roku w sektorze prywatnym pracowało - 54%, w Polsce - 62% ogółu pracujących) Niedorozwój instytucji tzw. Otoczenia biznesu Brak centrum innowacji i technologii Wzrost udziału liczby bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy, osób pozbawionych prawa do zasiłku, ludzi młodych pozostających bez pracy, kobiet w ogólnej liczbie zarejestrowanych jako bezrobotne (oznacza to, że mimo znacznej poprawy w latach 1994-1997 nadal występuje zjawisko tzw. strukturalnego bezrobocia, które jest bardzo trudne do opanowania Brak centrum targowo-wystawienniczego Niedostateczna oferta usług hotelarskich, zwłaszcza klasy turystycznej Sfera infrastruktury technicznej Wodociągi, kanalizacja i oczyszczanie ścieków SILNE STRONY Dobrze rozwinięta sieć wodociągowa (magistralna i rozdzielcza) Rezerwy zdolności produkcyjnej w uzdatnianiu wody Proces restrukturyzacji systemu wodociągów, kanalizacji i oczyszczania ścieków Budowa oczyszczalni ścieków w Wapienicy oraz rozbudowa oczyszczalni ścieków w Komorowicach Dostęp do nowych technologii i materiałów SŁABE STRONY Niedorozwój sieci kanalizacyjnej (45% powierzchni miasta jest nieskanalizowana) Częste awarie sieci przesyłowych i wysokie straty wody w sieci wodociągowej (37% wielkości produkcji), wynikające z zastosowania w odcinkach sieci z lat 70-tych i 80tych rurociągów ze stali o nieodpowiedniej jakości (wymiany wymaga ok. 150 km rur stalowych o średnicach od 150 do 200 mm) Zła jakość wody pitnej dostarczanej odbiorcom, wynikająca z korozji rur żeliwnych Ciepłownictwo MOCNE STRONY Możliwość rozszerzenia zasięgu przestrzennego sieci ciepłowniczej Pełne pokrycie zapotrzebowania na energię cieplną SŁABE STRONY Wzrost nie wykorzystania potencjału mocy cieplnej i dystrybucji ciepła “Thermy” oraz Zespołu Elektrociepłowni EC1 i EC2, wskutek spadku zapotrzebowania na energię cieplną ze strony odbiorców (wzrasta udział gazu w zaspokajaniu potrzeb cieplnych) - wpływa to istotnie na zwiększenie kosztów jednostki ciepła Możliwość pogorszenia efektywności gospodarowania na skutek uwolnienia cen energii cieplnej i pozbawienie władz miasta możliwości spełniania funkcji regulacyjno-kontrolnej Elektoenergetyka MOCNE STRONY Powiązania z krajowym systemem elektroenergetycznym Rozbudowana sieć rozdzielcza średniego napięcia Wyposażenie systemu w urządzenia automatyki i telemechaniki Układ otwartych pierścieni kablowej sieci rozdzielczej średnich napięć oraz promieniowa sieć napowietrzna 15 kV (gwarantuje to wysoką pewność zasilania odbiorców) Istnienie rezerw mocy w głównych punktach zasilających oraz sieciach rozdzielczych średniego napięcia SŁABE STRONY Zły stan techniczny części sieci i urządzeń średnich i niskich napięć Gazownictwo MOCNE STRONY Stosunkowo dobry stan sieci i urządzeń Istnienie rezerw w systemie zasilania i rozprowadzania gazu Możliwość rozbudowy systemu zasilania w gaz (istnieją możliwości techniczne dostawy gazu sieciowego do każdego odbiorcy) Polityka państwa, zmierzająca do zrównania cen nośników energii z cenami światowymi, stwarzająca warunki do samofinansowania rozwoju i stosowania energooszczędnych urządzeń i technologii System transportowy MOCNE STRONY Dobre powiązania transportowe miasta (kolejowe i drogowe) z otoczeniem Dobrze rozwinięta sieć wewnętrznego transportu zbiorowego Funkcjonalny układ komunikacyjny dróg szybkiego ruchu z kierunku północnego na zachód oraz w części na wschód dla ruchu tranzytowego zachód oraz w części na wschód dla ruchu tranzytowego Nowoczesny tabor autobusowy i stale wzrastający standard oraz zakres usług przewozowych w miejskim transporcie zbiorowym Modernizacja miejskiej sieci oświetlenia ulicznego SŁABE STRONY Brak kompleksowej realizacji opracowanej polityki transportowej miasta, obejmującej układ drogowo-uliczny miasta, inżynierię ruchu drogowego, parkingi wewnętrzne i zewnętrzne (strategiczne, tzw. Park & Ride), transport zbiorowy Brak obwodowych połączeń międzydzielnicowych, co powoduje dużą intensywność ruchu w centrum miasta Zły stan techniczny sieci ulicznej oraz znaczny deficyt miejsc parkingowych Brak systemu nowoczesnego systemu sterowania ruchem ulicznym i segregacji ruchu (transport zbiorowy, indywidualny, ruch tranzytowy) Gospodarka odpadami MOCNE STRONY Dobry poziom świadczonych usług przez Zakład Oczyszczania Miasta w zakresie oczyszczania miasta i gospodarki odpadami w istniejących warunkach finansowych i technicznych SŁABE STRONY Brak kompleksowego i długookresowego programu gospodarki odpadami stałymi Brak nowoczesnego składowiska odpadów komunalnych Zdekapitalizowany majątek trwały Zakładu Oczyszczania Miasta w dziedzinie usług czystościowych Telekomunikacja i poczta MOCNE STRONY Znaczny ilościowy rozwój liczby abonentów telefonicznych w ostatnich latach (mimo tego ponad 17 tys. Osób oczekuje na założenie telefonu) Dobrze rozwinięta sieć placówek pocztowych SŁABE STRONY Brak central telefonicznych oraz uzbrojenia w urządzenia sieciowe terenów, cechujących się dużą dynamiką rozwoju działalności gospodarczej Niedostateczna jakość świadczonych usług telekomunikacyjnych (np. nadmierne obciążenie i awaryjność sieci, zła jakość rozmów, częste przerywanie rozmów) Sfera ekologiczna SILNE STRONY Wzrastająca świadomość ekologiczna mieszkańców miasta Prace nad sformułowaniem strategii ekorozwoju miasta Znaczne zasoby i walory przyrodnicze oraz krajobrazowe miasta i regionu oraz dążenie do objęcia ich ochroną prawną (np. strefa podstokowa) Duży udział procentowy (ok. 65%) lasów, użytków rolnych i wód w ogólnej powierzchni miasta Pełna inwentaryzacja cieków wodnych mogących stanowić potencjalne tereny rekreacyjne oraz parki dla dzielnic peryferyjnych Zagospodarowanie lasu komunalnego w znaczącej części jako terenów rekreacyjnych dla mieszkańców miasta z szerokim programem wypoczynku Występowanie wielu rzadkich i chronionych gatunków fauny i flory, co świadczy o różnorodności środowiska biotycznego miasta Dążenie do objęcia ochroną prawną terenów o wysokich walorach przyrodniczokrajobrazowych Tworzenie systemu ciągłego diagnozowania, w tym monitoringu stanu środowiska przyrodniczego SŁABE STRONY Brak miejskiego systemu ekologicznego (tzw. “ruszt ekologiczny miasta”) powiązanego z systemem regionalnym, co ogranicza skuteczną ochronę walorów i zasobów środowiska przyrodniczego przed nadmierną ekspansją działalności gospodarczej i budownictwa mieszkaniowego Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, spowodowane nieuporządkowaną gospodarką wodno-ściekową w mieście i regionie Gwałtownie narastające zagrożenia środowiska przyrodniczego ze strony transportu samochodowego, w tym skażenie gleb metalami ciężkimi i hałas komunikacyjny Wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego tlenkiem węgla, tlenkami azotu, pyłami i węglowodorami również wskutek imisji zanieczyczeń z terenów sąsiadujących Presja inwestorów na lokalizowanie się na obszarach cennych ekologicznie lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie Wzrastające zaśmiecenie obszarów ekologicznie cennych, zwłaszcza na peryferiach miasta i w jego strefie podmiejskiej Znaczne nachylenie stoków oraz budowa geologiczna gór, co stwarza bardzo duże zagrożenie powodziowe Szkodliwe oddziaływanie na otoczenie funkcjonujących nadal w Śródmieściu zakładów przemysłowych, spowodowane przestarzałymi technologiami produkcji Niewielki udział zieleni urządzonej (ok. 2%) w ogólnej powierzchni miasta Niekorzystne warunki klimatyczne dla mieszkańców i przyjezdnych (centrum miasta w dolinie rzeki Białej) Sfera przestrzenna SILNE STRONY Znaczna wartość historyczna obszaru Starówki Bielskiej Atrakcyjne i rozległe tereny rekreacyjno-wypoczynkowe w granicach miasta ciągnące się od Wapienicy, zapory wodnej u podnóża Błatniej, rejon Dębowca pod Szyndzielnią, Błonia Mikuszowickie, Staraconkę, Przegibek pod Magurką Przystąpienie do opracowania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Znaczny potencjalny zasób gruntów przydatnych do zabudowy zarówno w strefie zainwestowania miejskiego, jak i poza nią Wyznaczenie i efektywne zagospodarowywanie strategicznych terenów rozwojowych miasta w zakresie mieszkalnictwa oraz handlu i usług (zgodnie z obowiązującym planem ogólnym zagospodarowania przestrzennego z 1994 roku) Przekształcenia terenów poprzemysłowych w Śródmieściu pod funkcje handlowousługowe, co zdecydowanie poprawiło sytuację ekologiczną miasta Powstanie strefy produkcyjnej i handlowo-usługowej o znaczeniu regionalnym wzdłuż drogi międzynarodowej (ekspresowej) ul. Monte Cassino Rozpoczęcie prac nad mapą numeryczną SŁABE STRONY Zróżnicowany stan własności gruntów i ich nadmierne rozdrobnienie, co utrudnia proces ich racjonalnego zagospodarowania Brak dostatecznej dyspozycyjnej rezerwy gruntów komunalnych przeznaczonej pod rozwój funkcji mieszkaniowych i produkcyjno-usługowych (gmina winna być aktywnym uczestnikiem rynku nieruchomości, posiadać rezerwy gruntów pod strategiczne inwestycje rozwojowe w zakresie mieszkalnictwa, infrastruktury technicznej, produkcji, handlu i usług) - w zasobie komunalnym znajduje się tylko ok. 4% gruntów niezagospodarowanych, znajdujących się w strefie zainwestowania osiedlowego Zdegradowany obszar Starówki Bielskiej (zły stan techniczny, przestarzała infrastruktura techniczna, niewykorzystanie istniejących kubatur i powierzchni) Rozprzestrzenianie się indywidualnej zabudowy mieszkaniowej do strefy podmiejskiej, często na tereny nieuzbrojone, co stwarza zagrożenie dla zasobów przyrodniczych i potęguje problemy komunikacyjne Brak koordynacji procesów zagospodarowania przestrzennego w ramach aglomeracji bielskiej Przedstawione powyżej kluczowe szanse i zagrożenia, tkwiące w otoczeniu miasta oraz jego silne i słabe strony, będą miały istotny wpływ na kierunki i dynamikę dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego Bielska-Białej, a zwłaszcza na możliwości zaspokajania potrzeb mieszkańców miasta oraz na przekształcenia strukturalne i dynamizm rozwojowy gospodarki lokalnej, a w konsekwencji poziom ich życia. Kluczową sprawą w zakresie problemów społecznych są reformy systemowe na szczeblu Państwa, dotyczące w szczególności takich zagadnień, jak: mieszkalnictwo, edukacja na poziomie średnim i wyższym, ochrona zdrowia oraz bezpieczeństwo publiczne. Generalnie rzecz biorąc, obserwuje się powolność we wdrażaniu reform systemowych w tych sferach mimo, że opracowane są konkretne programy realizacyjne. Przyczyną tego stanu rzeczy jest wielkość środków finansowych z budżetu państwa, które można przeznaczyć na ich realizację. Dla przykładu można podać problem mieszkalnictwa. Otóż, istnieją “Założenia Polityki Mieszkaniowej Państwa”, zawierające określone zadania realizacyjne na szczeblu krajowym. Jednocześnie spadają nakłady inwestycyjne z budżetu państwa na mieszkalnictwo (np. w 1991 roku przeznaczono 1,5% Produktu Krajowego Brutto, zaś w 1997 roku tylko 0,8% - w większości krajów Unii Europejskiej przeznacza się 4-5% PKB) oraz nadal funkcjonuje niekorzystny system kredytowo-podatkowy (“drogie” kredyty, brak tzw. “dużej ulgi mieszkaniowej”). Powoduje to, że tylko ludność o najwyższych dochodach może zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe. Jedyną szansą na rozwiązywanie problemów mieszkaniowych ludności o średnich dochodach są Towarzystwa Budownictwa Społecznego (TBS), które mogą uzyskać preferencyjny kredyt z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego, przez co zmniejsza się koszt budowy mieszkań. Tak więc, obecny stan zaawansowania reform systemowych w w/w sferach stanowi istotne zewnętrzne ograniczenie (zagrożenie) dla dalszej poprawy warunków życia mieszkańców Bielska-Białej. Z kolei, zasobność “kasy miejskiej” uniemożliwia rozwiązywanie tych problemów własnymi siłami. Druga kwestia, to przekształcenia strukturalne i dynamizm rozwojowy gospodarki lokalnej. Tutaj możliwości oddziaływania władz miasta, są bardzo ograniczone i sprowadzają się głównie do tworzenia jak najlepszych warunków lokalizacyjnych dla kapitału gospodarczego, głównie w postaci: odpowiednich terenów, sprawnie funkcjonującej infrastruktury technicznej, czy aktywnej polityki promocyjnej miasta. Transformacja rynkowa gospodarki polskiej zapoczątkowana w 1989 roku czyni naszą gospodarkę coraz bardziej otwartą na gospodarkę światową. To oznacza nie tylko rozszerzenie możliwości współpracy gospodarki polskiej z gospodarkami innych krajów, ale i zwiększenie konkurencji zagranicznych producentów na naszym rynku wewnętrznym. Szersze włączanie się gospodarki polskiej w gospodarkę światową stwarza więc dla nas określone szanse i zagrożenia rozwojowe. Cechą charakterystyczną współczesnych procesów rozwoju gospodarczego jest umiędzynarodowienie działalności gospodarczej, prowadzące do globalizacji gospodarki oraz liberalizacja handlu międzynarodowego. Może to stwarzać poważne zagrożenia dla rozwoju naszej gospodarki, bowiem charakteryzuje się ona niskim poziomem innowacyjności (nowoczesna technologia produkcji, nowe towary i rodzaje usług) w porównaniu do krajów rozwiniętych gospodarczo. Mimo ustrojowych przemian i dokonującej się transformacji gospodarki w tej dziedzinie nie widać zasadniczych zmian i nadal utrzymuje się stan “innowacyjnej zapaści”. Świadczą o tym m.in.: jedna z najmniejszych w ramach krajów należących do OECD liczba wynalazków patentowych, mały udział przemysłów o zaawansowanej technologii oraz niski udział wartości nowych wyrobów w produkcji przemysłowej (od wielu lat oscyluje on wokół 5%). Niestety władze państwowe nadal nie prowadzą skutecznej polityki proinnowacyjnej mimo, że istnieją stosowne założenia i programy rządowe oraz Polskiej Akademii Nauk.1 1 Rząd RP w dniu 22 listopada 1994 roku przyjął “Założenia polityki proinnowacyjnej”. Pierwszym Tymczasem nowoczesne technologie stanowią jeden z najważniejszych czynników konkurencyjności. Bez nich nie można spełnić wymogów jakościowych odgrywających na rynku konsumenta decydującą rolę, a często osiągnąć tzw. ekonomii skali i opłacalności produkcji. Źródłem nowych technologii w Polsce jest głównie import i bezpośrednie inwestycje zagraniczne (ten transfer nie zastąpi jednak działalności innowacyjnej w kraju, nikt bowiem nie udostępnia łatwo i tanio najbardziej konkurencyjnych technologii). Niska innowacyjnośc, a w konsekwencji konkurencyjność gospodarki polskiej stanowi więc istotne zagrożenie dla jej trwałego rozwoju. Przeciwdziałanie tej niekorzystnej sytuacji winno polegać na wzmocnieniu edukacyjnej i innowacyjnej roli nauki w procesach rozwojowych, modernizacji techniczno-strukturalnej gospodarki oraz umacnianiu jej proeksportowej orientacji. Omówione uwarunkowania rozwoju gospodarki kraju będą wywierały znaczący wpływ na dalsze przekształcenia strukturalne i dynamizm rozwojowy gospodarki Bielska-Białej. Jednak, jak wykazała przeprowadzona analiza (I-szy etap prac nad Strategią rozwoju miasta) gospodarka łatwiej dostosowuje się do rynkowych zmian warunków gospodarowania niż gospodarka kraju. Wyrazem tego była niższa niż w kraju recesja gospodarcza oraz szybsze tempo wzrostu od 1994 roku i głębsze zmiany strukturalne w gospodarce miasta. W rezultacie stopa bezrobocia w BielskuBiałej jest znacznie niższa niż średnio w kraju. Ta większa adaptacyjność gospodarki Bielska-Białej do rynkowych zasad gospodarowania jest związana z dużą różnorodnością jej struktury, istnieniem chłonnego lokalnego rynku zbytu, koncentracją wysoko kwalifikowanych kadr o różnorodnych specjalnościach, lepszym niż przeciętnie w kraju wyposażeniem w infrastrukturę techniczną. Dzięki temu Bielsko-Biała uzyskuje w wielu dziedzinach działalności gospodarczej takich, jak: handel i naprawy, obsługa nieruchomości i firm, transport, składowanie i łączność, pośrednictwo finansowe, budownictwo znaczne korzyści komparatywne nad swym otoczeniem, które sprzyjają koncentracji i rozwojowi tych działalności na jej terenie. Natomiast sektor produkcyjny wymaga restrukturyzacji - to się już dokonuje - w kierunku innowacyjności i naukochłonności, czyli w kierunku nowoczesnych technologii. Za takim kierunkiem rozwoju sektora produkcyjnego w Bielsku-Białej przemawiają przede wszystkim tradycje przemysłowe, istnienie wielu znanych przedsiębiorstw produkcyjnych oraz zasoby wysoko kwalifikowanych kadr technicznych. Uwarunkowania dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego Bielska-Białej wiążą krokiem do poprawy sytuacji jest powołanie na mocy ustawy z 1996 roku Agencji Techniki i Technologii. Opracowany jest również przez Ministerstwo Gospodarki “Program wspierania rozwoju instytucji regionalnych działających na rzecz transferu technologii”. Ponadto, Komitet Badań Naukowych PAN sformułował “Założenia polityki naukowej i naukowo-technicznej państwa - cele, priorytety, finansowanie”, a także “Preferowane kierunki badań naukowych i prac rozwojowych dla zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki”. się również z przewidywaną liczbą ludności, jej strukturą wiekową i rozmieszczeniem przestrzennym. Począwszy od 1991 roku liczba ludności Bielska-Białej wykazuje tendencję spadkową (z niewielkim wzrostem w 1992 roku). W latach 1991-1996 zmniejszyła się ona ze 184,4 tys. do 180,3 tys., tj. o 4,1 tys. (2%). Spadek liczby ludności BielskaBiałej spowodowany był z jednej strony zmniejszającą się liczbą urodzeń, z drugiej zaś - malejącym przyrostem migracyjnym, który nie rekompensował zmniejszającego się przyrostu naturalnego ludności. Jest to obecnie zjawisko charakterystyczne dla większości dużych miast w Polsce. Wpływ na ten stan rzeczy ma wiele czynników, spośród których wymienić należy: • starzenie się mieszkańców miasta, • spadek stopy życiowej części ludności miasta, • bariera mieszkaniowa (znaczny niedobór tańszych mieszkań przeznaczonych na wynajem lub kupno), • relatywnie wysokie ogólne koszty utrzymania w mieście, • zmiana postaw i zachowań prokreacyjnych rodzin, a zwłaszcza kobiet (większe zainteresowanie podnoszeniem poziomu wykształcenia, karierą zawodową, co osłabia potrzebę posiadania dzieci), • osiedlanie się mieszkańców w strefie podmiejskiej. W okresie tym zaznaczyły się również wyraźne zmiany w stukturze ludności. Utrzymuje się malejący udział dzieci i młodzieży w wieku 0-17 lat, wzrasta zaś dość wyraźnie udział ludności w wieku poprodukcyjnym oraz nieznacznie w wieku produkcyjnym. Z długoterminowej prognozy demograficznej dla Bielska-Białej, opracowanej przez pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego wynika, że stan zaludnienia miasta w 2015 roku osiągnie poziom ok. 200 tys. mieszkańców, co oznacza wzrost obecnej liczby ludności o ok. 20 tys. Z uwagi na prognozowany spadek przyrostu naturalnego nastąpi dalszy stopniowy proces starzenia się mieszkańców miasta. Prognoza demograficzna przewiduje: • spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym do ok. 22% ogółu ludności, • stabilizację populacji ludności w wieku produkcyjnym na poziomie ok. 61% ogółu ludności, • wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym do ok. 17% ogółu ludności. Przewidywany wzrost liczby ludności Bielska-Białej będzie zależny przede wszystkim od wielkości migracji, zaś jej rozmiary zależne będą od wielu czynników, spośród których wymienić można: • ogólną dynamikę rozwoju społeczno-gospodarczego miasta, • możliwość uzyskania pracy i wielkości możliwych do uzyskania dochodów osobistych, • ogólny poziom kosztów utrzymania w mieście, uwzględniający koszty budowy, kupna, wynajmu mieszkania lub domu oraz szeroko rozumianych usług bytowych, socjalnych, edukacyjnych, komunikacyjnych, kulturalnych itd. Niewątpliwie, jednym z rozstrzygających kryteriów dla potencjalnego migranta jest relacja między poziomem osiąganych dochodów osobistych a poziomem kosztów utrzymania. Im ta relacja jest korzystniejsza na rzecz dochodów osobistych, tym atrakcyjność lokalizacyjna miasta wzrasta. Obecnie w dużych miastach w Polsce - w tym i w Bielsku-Białej - ta relacja kształtuje się niekorzystnie, ze względu przede wszystkim na bardzo wysokie koszty zamieszkania, wynikające z niedostatecznego tempa rozwoju i drogiego cenowo budownictwa mieszkaniowego. Tylko osoby o wysokich dochodach mogą dzisiaj zbudować, kupić lub wynająć mieszkanie lub dom. Występuje zaś znaczny niedobór mieszkań tańszych (do kupienia lub na wynajem). Jest to jedna z głównych przyczyn znacznego zahamowania tempa migracji ludności do Bielska-Białej. Jednocześnie, w przyległych do miastach gminach notuje się wzrost liczby ludności, będący wynikiem zwiększonych ruchów migracyjnych. Motywami decyzji migracyjnych są: po pierwsze - lepsze warunki zamieszkiwania (domy jednorodzinne na dużych działkach - typ rezydencjalny zabudowy oraz mieszkania lub domy w średniointensywnej zabudowie w małych zespołach o wysokim standardzie użytkowym) o względnie dobrej dostępności komunikacyjnej, głównie przez własny samochód - dotyczy to osób o najwyższych dochodach, po drugie - możliwość budowy, kupna mieszkania lub domu po niższym koszcie niż w Bielsku-Białej (niższa cena za 1 m2 powierzchni działki oraz niższe koszty budowlane) o względnie dobrej dostępności komunikacyjnej (własny samochód oraz środki komunikacji publicznej) - dotyczy to osób o ponadprzeciętnych dochodach; dla tej kategorii osób relacja między uzyskiwanymi dochodami a kosztami utrzymania jest korzystniejsza na obszarach podmiejskich niż w Bielsku-Białej. Perspektywy ludnościowego rozwoju Bielska-Białej, bez wielokrotnie wyższego niż obecnie przypływu migracyjnego młodych ludzi, nie są korzystne. Miasto z regresem ludnościowym oraz szybko rosnącą grupą osób w wieku poprodukcyjnym, będzie miało ograniczone szanse na wzrost rangi w otoczeniu krajowym i międzynarodowym. Prognozowana sytuacja demograficzna stanowi więc niewątpliwie słabą stronę procesów rozwojowych Bielska-Białej. Można również postawić pytanie, czy obecna i prognozowana sytuacja demograficzna Bielska-Białej jest szansą, czy też zagrożeniem dla rozwoju gospodarki miasta? Odpowiedź na to pytanie należy poprzedzić szerszym komentarzem. Otóż, jest faktem, że od kilku lat występują w Bielsku-Białej negatywne tendencje w procesach ludnościowych (spadek przyrostu naturalnego ludności, “starzenie się” mieszkańców”. Tendencje te - jak przewiduje prognoza demograficzna - utrzymają się w przyszłości. Jeśli chodzi o procesy migracyjne to malejący przyrost migracyjny ludności w Bielsku-Białej należy uznać obecnie za zjawisko naturalne. Bielsko-Biała - tak jak i inne duże miasta - należy do grupy miast, w których występują najwyższe koszty utrzymania (tzn. wynajmu, kupna lub budowy mieszkania, czy też domu, opłat za czynsz i usługi infrastruktury technicznej, wyższe ceny na towary i szeroko rozumiane usługi), a także duży deficyt mieszkań, zwłaszcza tańszych. Są to istotne bariery hamujące napływ ludności do miasta, a co więcej są one istotnym powodem osiedlania się ludności poza miastem w jego strefie podmiejskiej. Spowoduje to zapewne wzrost nakładów inwestycyjnych (w tym i z budżetu miasta) przede wszystkim na dalszy rozwój systemu komunikacyjnego, gdyż część osiadłej w strefie podmiejskiej ludności będzie pracować w Bielsku-Białej. Z drugiej strony osiedlanie się ludności w tej strefie sprzyjać będzie stymulowaniu rozwoju gospodarczego tych terenów, gdyż ze względu na wyższe koszty zakładania nowych firm w Bielsku-Białej stanie się bardziej opłacalnym prowadzenie działalności gospodarczej w miejscu zamieszkania. Taki proces już się rozpoczął w strefie podmiejskiej i dotyczy zwłaszcza aktywności gospodarczych o charakterze terenochłonnym (magazyny, składy, hurtownie i in.). Może to stać się dodatkowym czynnikiem osłabiającym presję na osiedlanie się w Bielsku-Białej. Jednak pozytywnym efektem wzrostu aktywności gospodarczej w strefie podmiejskiej będzie wyrównywanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego i warunkach życia mieszkańców między tymi obszarami a miastem. Biorąc jednak pod uwagę ocenę stanu gospodarki Bielska-Białej i zarysowujące się korzystne perspektywy jej dalszego rozwoju, zmierzające w kierunku rozwoju nowoczesnych dziedzin wytwórczości i szeroko rozumianych usług, zwłaszcza tych wymagających wysoko kwalifikowanej kadry pracowników, a tym samym wysoko opłacanej, już w najbliższych latach należy spodziewać się wzrostu migracji do Bielska-Białej tej kategorii osób. Nie należy zaś oczekiwać napływu robotników do miasta, gdyż perspektywy rozwoju przemysłu (głównego miejsca ich zatrudnienia) nie są zbyt obiecujące. Nawet gdy będzie zwiększać się produkcja przemysłowa, to jej wzrost dokona się głównie wskutek wzrostu wydajności pracy i unowocześnienia procesów wytwórczych. Tak więc wysokie koszty utrzymania oraz “bariera mieszkaniowa” w Bielsku-Białej mogą być czynnikami przyspieszającymi wzrost liczby ludności w strefie podmiejskiej i wzrost dojazdów do pracy. Natomiast wysokie koszty działalności gospodarczej o charakterze terenochłonnym będą sprzyjać przenoszeniu się tej działalności do strefy podmiejskiej. Zarysowujące się tendencje rozwoju będą prowadzić z jednej strony do dalszej koncentracji określonych funkcji w Bielsku-Białej, zwłaszcza finansów i ubezpieczeń, dyspozycji gospodarczej, obrotu towarowego, obsługi prawnej oraz ekonomicznofinansowej firm, szkolnictwa ponadpodstawowego, specjalistycznej obsługi medycznej oraz kultury, z drugiej zaś - do decentralizacji funkcji produkcyjnych, magazynowo-składowych oraz handlu. W wyniku tych procesów będzie dokonywać się dostosowanie rozmieszczenia funkcji do ekonomicznych uwarunkowań ich lokalizacji, czyli będzie pogłębiać się specjalizacja w ramach aglomeracji bielskiej. Rozwoju gospodarczego strefy podmiejskiej nie należy traktować w kategoriach konkurencji, lecz w kategoriach komplementarności rozwoju gospodarczego miasta i jego otoczenia. Z tego właśnie powodu potrzebne są wspólne i skoordynowane działania w tym względzie prowadzone przez władze samorządowe gmin wchodzących w skład tego obszaru. Omówione procesy będą wywierać istotny wpływ na strukturę przestrzenną rynku pracy. Mogą one poprawić sytuację na rynku pracy w strefie podmiejskiej BielskaBiałej i zapewnić zatrudnienie dla osób o niższym poziomie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, zaś w Bielsku-Białej mogą pogorszyć sytuację tej kategorii pracujących. Dlatego istotne znaczenie dla zrównoważenia rynku pracy ma i mieć powinno dostosowywanie kwalifikacji ludności do zmieniających się potrzeb kadrowych gospodarki w skali całego obszaru aglomeracji bielskiej. Odpowiadając na wcześniej postawione pytanie, czy obecna i prognozowana sytuacja demograficzna Bielska-Białej jest szansą, czy też zagrożeniem dla rozwoju gospodarki miasta? można odpowiedzieć wariantowo w zależności od scenariuszy rozwoju gospodarczego miasta. Rozwój gospodarki Bielska-Białej będzie dokonywał się w polu wyznaczonym przez dwa brzegowe (skrajne) scenariusze prawdopodobnego przebiegu zdarzeń: Scenariusz I - Rozwój gospodarczy miasta będzie oparty na postępie technicznym, automatyzacji i mechanizacji produkcji, nowoczesnych technologiach, co będzie się wiązało ze spadkiem liczby pracujących w tych sekcjach i działach gospodarki, w których te procesy będą miały miejsce. Istnieje niebezpieczeństwo wzrostu rozmiarów bezrobocia, jeśli zwalniani pracownicy oraz osoby wchodzące w wiek produkcyjny nie znajdą zatrudnienia w szeroko rozumianych usługach. Będzie to więc rozwój o charakterze jakościowym oparty na wzroście wydajności pracy, w mniejszym zaś stopniu na wzroście liczby pracujących. Scenariusz II - Rozwój gospodarczy miasta będzie oparty na wzroście zatrudnienia, gdyż z wielu względów, a przede wszystkim wskutek bariery kapitałowej nie będzie możliwe wprowadzanie na szerszą skalę innowacji i postępu technicznego. Będzie to więc rozwój o charakterze ilościowym, w którym przewidywane zasoby siły roboczej zostaną wchłonięte. Przy realizacji jednego lub drugiego scenariusza prawdopodobnego przebiegu procesów rozwoju gospodarki Bielska-Białej, prognozowane rozmiary zasobów siły roboczej (udział ludności w wieku produkcyjnym utrzyma się w perspektywie 2015 roku mniej więcej na obecnym poziomie, tj. ok. 61%) nie będą stanowić zagrożenia dla procesów dalszego jej rozwoju. Należy zaznaczyć, że w praktyce rozwój gospodarki miasta nie dokonuje się według scenariuszy brzegowych, lecz jest kompilacją ich obu. Wynika to z istoty rozwoju poszczególnych sekcji i działów gospodarki oraz ich mniejszej lub większej podatności oraz zdolności adaptacyjnej do wprowadzania innowacji, a także od ich opłacalności ekonomicznej (zyskowności przedsięwzięć). 3. Główne problemy dalszego rozwoju Bielska-Białej Analiza możliwości rozwoju miasta Bielsko-Biała, a zwłaszcza identyfikacja występujących słabych stron, umożliwia sformułowanie katalogu głównych problemów dalszego jego rozwoju. Problemy te wynikają z obecnego stanu zaawansowania procesów rozwoju społeczno-gospodarczego, struktury funkcjonalno-przestrzennej, stanu infrastruktury społecznej i technicznej oraz stanu środowiska przyrodniczego. Wychodząc od definicji problemu jako “zadania danego do rozwiązania lub trudnej do rozstrzygnięcia sprawy” - niedostateczne tempo przemian oraz niedostateczna ilość, jakość i sprawność funkcjonowania różnego rodzaju instytucji i urządzeń powoduje powstawanie napięć, konfliktów oraz barier odczuwanych przez mieszkańców i podmioty gospodarcze. Są to więc określone uciążliwości, których usunięcie, lub co najmniej złagodzenie wymaga podjęcia określonych działań. Główne obszary problemowe rozwoju rozpatrywane są więc w dwóch kategoriach strategicznych, a mianowicie: • stopnia zaspokojenia różnorodnych potrzeb mieszkańców i podmiotów gospodarczych, • sprawności i niezawodności funkcjonowania różnego rodzaju instytucji i urządzeń ze sfery gospodarki, infrastruktury społecznej i technicznej, finansów oraz zarządzania. Biorąc powyższe pod uwagę sformułowano listę obszarów problemowych, których rozwiązanie, lub złagodzenie ich niepożądanych skutków przyczyni się do poprawy stanu istniejącego. Winny one stać się priorytetowymi (strategicznymi) kierunkami działań władz miasta Bielsko-Biała. Listę tych problemów prezentuje poniższe zestawienie (ich uszeregowanie spełnia jedynie funkcję porządkującą): Pogłębiająca się bariera komunikacyjna miasta Brak systemu segregacji, utylizacji i gromadzenia komunalnych odpadów stałych Nieuporządkowana gospodarka ściekowa Znaczny deficyt mieszkań, zwłaszcza komunalnych dla ludności o średnich i niskich dochodach, niezadowalający stan techniczny znacznej części istniejącej komunalnej substancji mieszkaniowej Rewitalizacja zabytkowych obszarów i kwartałów miasta Bezpieczeństwo publiczne Ochrona cennych walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz eliminacja źródeł zanieczyszczeń Zwiększenie atrakcyjności miasta dla lokalizacji nowoczesnych dziedzin wytwórczości i handlu oraz pobytu turystów, a także dalszy rozwój instytucji otoczenia biznesu (np. banki, firmy ubezpieczeniowe, agencje rozwoju, centra biznesu i przedsiębiorczości, centra innowacji i technologii) Rozwój szkolnictwa wyższego Rozwój i poprawa standardu usług społecznych (oświata, zdrowie i opieka społeczna, kultura i sztuka, sport i rekreacja) Koordynacja procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni w ramach aglomeracji bielskiej Pomyślne rozwiązanie tych problemów umożliwi dalszy rozwój społeczno-gospodarczy miasta, wzrost konkurencyjności miasta dla kapitału gospodarczego i migrantów, a także wzrost rangi BielskaBiałej na tle innych ośrodków regionalnych w Polsce i w Europie. Część III Cele rozwoju Bielska-Białej i zadania realizacyjne Miasto Bielsko-Biała zajmuje znaczącą pozycję wśród dużych miast w Polsce (14 miejsce), zwłaszcza w zakresie chłonności rynku lokalnego (wielkość rynku konsumpcyjnego, zamożność społeczeństwa, aktywność gospodarcza), poziomu rozwoju infrastruktury technicznej i otoczenia biznesu oraz efektów dotychczasowego przebiegu procesów transformacji systemowej. Bielsko-Biała postrzegane jest jako miasto o relatywnie dobrych - w porównaniu do innych miast - warunkach dla lokalizowania się działalności gospodarczej, co wynika z dotychczas osiągniętego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Znacząca pozycja Bielska-Białej wynika niewątpliwie z jego wielofunkcyjności i zróżnicowania profilu gospodarczego, co zwiększa odporność miasta na zmienne koniunktury gospodarcze i związane z tym zjawiska kryzysowe. Miasto pełni również funkcję regionalnego centrum dyspozycji gospodarczej i finansów, obrotu towarowego oraz informacji. Jest również miejscem koncentracji potencjału intelektualnego, instytucji edukacyjnych, placówek służby zdrowia, szkolnictwa wyższego, twórców i placówek upowszechniania kultury, obiektów sportu i rekreacji, a także miejscem o dużej koncentracji napływającego do Polski kapitału zagranicznego (FIAT AUTO POLAND). Stąd też podstawą STRATEGII ROZWOJU BIELSKA-BIAŁEJ DO 2010 ROKU nie jest poszukiwanie zasadniczo nowej jego roli (funkcji), lecz umacnianie różnorodności oraz wielofunkcyjności miasta. Działania winny zmierzać do: Po pierwsze - wzmacniania oraz wykorzystywania dla dalszego rozwoju pozytywnych tendencji i procesów społeczno-gospodarczych, czyli silnych stron miasta, Po drugie - eliminowania słabych stron miasta lub łagodzenia ich negatywnych skutków dla mieszkańców, gospodarki, środowiska przyrodniczego, zagospodarowania przestrzeni i dziedzictwa historyczno-kulturowego (likwidacja istniejących zaniedbań, barier i ograniczeń rozwojowych), Po trzecie - jakościowych zmian w poziomie życia mieszkańców i funkcjonowaniu edukacji, nauki i gospodarki (nowe impulsy rozwojowe). Chodzi tu głównie o to, aby podnosić konkurencyjność Bielska-Białej względem innych dużych miast w Polsce oraz - w perspektywie integracji naszego kraju z Unią Europejską - względem porównywalnych miast w Europie. Jest to niezmiernie ważne ze względu na postępujące procesy globalizacji gospodarki, nauki i kultury oraz wzrastającą konkurencję w handlu międzynarodowym. Podstawowym warunkiem wzrostu konkurencyjności Bielska-Białej jest przede wszystkim tworzenie jak najlepszych warunków lokalizacyjnych, przyciągających zarówno kapitał gospodarczy, jak i kapitał ludzki (migrantów). Oczywiście, te działania mają na celu poprawę poziomu życia, mieszkającej w Bielsku-Białej ludności, a także warunków funkcjonujących obecnie podmiotów gospodarczych. Jeśli chodzi o migrację, to nie chodzi tutaj o bezwzględną wielkość strumieni migracji. Znacznie bardziej istotne są cechy migrantów, takie jak: wiek i poziom wykształcenia, bowiem od tego - w dużej mierze - uzależniona jest ich zdolność do działań innowacyjnych (im młodszy i lepiej wykształcony migrant tym większa skłonność do tego typu działań). Tak więc, sukcesy w procesie konkurencji krajowej i międzynarodowej odnoszą te miasta, które tworzą jak najlepsze warunki lokalizacyjne (są to tzw. walory użytkowe lokalizacji). Z drugiej strony, każde miasto (w tym i Bielsko-Biała) posiada dla kapitału gospodarczego i migrantów określone walory użytkowe lokalizacji. Z punktu widzenia kapitału gospodarczego i charakteru działalności jaką zamierza prowadzić, podstawowym kryterium rozstrzygającym o optymalnej lokalizacji będzie maksymalizacja sumy walorów użytkowych lub minimalizacja kosztów prowadzenia określonej działalności. Z kolei, z punktu widzenia migrantów, atrakcyjność lokalizacyjna danego miasta zależy od warunków życia jakie ono oferuje (praca, zarobki, mieszkanie, obsługa, wypoczynek). W obu przypadkach powstają u nich określone korzyści, których szczególnym rodzajem są korzyści miejsca. Nie są one wynikiem ich bezpośredniej działalności, lecz wynikają z określonych walorów użytkowych znajdujących się w określonym mieście. Stanowią one dla nich źródło różnego rodzaju korzyści (np. zysku w przypadku działalności gospodarczej, poprawy standardu zamieszkiwania w przypadku migrantów). Tak więc, walory użytkowe występujące w danym mieście mogą podnosić lub obniżać jego atrakcyjność lokalizacyjną dla kapitału gospodarczego i migrantów. Innymi słowy mogą one ich “przyciągać” do lub “odpychać” od lokalizowania swej działalności lub osiedlania się w określonym mieście. Rozpatrując problemy konkurencji między miastami stosuje się często podział na tradycyjne (klasyczne) i nowoczesne czynniki wpływające na poziom walorów użytkowych lokalizacji. Do pierwszej grupy zalicza się głównie: • położenie geograficzne miasta i jego usytuowanie komunikacyjne względem otoczenia regionalnego, krajowego i międzynarodowego (transport lotniczy, kolejowy i drogowy), • dostęp i niezawodność funkcjonowania urządzeń infrastruktury technicznej oraz wysokość taryf opłat za korzystanie z ich usług, • struktura gospodarki, zwłaszcza obecność usług wyższego rzędu, • dostępność odpowiednich terenów i obiektów, koszty ich pozyskania oraz wysokość podatków od nieruchomości, • zasoby pracy i ich struktura wg poziomu kwalifikacji oraz poziom płac, • wielkość i struktura lokalnego rynku zbytu, • dostęp do ośrodków decyzji politycznych i gospodarczych. Do drugiej grupy zalicza się głównie: • koncentracja placówek badawczo-rozwojowych oraz szkół wyższych, funkcjonowanie parków badawczych (technologicznych), • lokalny klimat dla rozwoju działalności gospodarczej, tworzony przez władze samorządowe oraz sprawność funkcjonowania administracji samorządowej, • otoczenie biznesu (np. towarzystwa i izby gospodarcze, agencje i fundacje rozwoju, fundacje lub agencje inicjatyw lokalnych, centra wspierania przedsiębiorczości, centra innowacji i technologii, banki, instytucje ubezpieczeniowe), • koszty budowy i wynajmu domów i mieszkań, • jakość i różnorodność środowiska zamieszkania, w tym m.in. stan środowiska przyrodniczego, sieć handlu detalicznego i usług bytowych, opieka medyczna, • dostępność obszarów oraz terenów wypoczynku, sportu i rekreacji, jakość bazy i oferta programowa, • bezpieczeństwo osobiste, • lokalny “klimat i atmosfera” miasta - życie kulturalne, walory historyczno-kulturowe i krajobrazowe, zróżnicowana oferta rozrywkowa oraz gastronomiczna, jakość przestrzennego ukształtowania miasta, w tym przestrzeni publicznej, estetyka i czystość miasta. Współcześnie o konkurencyjności danego miasta w stosunku do innych miast w coraz większym stopniu decydują nowoczesne czynniki lokalizacyjne. Atutami Bielska-Białej są głównie czynniki tradycyjne (np. korzystne położenie geograficzne, tereny i obiekty, kwalifikacje zawodowe ludności), chociaż i w tej kategorii znajdują się elementy oddziałujące negatywnie na jej atrakcyjność lokalizacyjną, np. niewydolność systemu transportowego miasta, wysokie ceny gruntów i mieszkań. Z kolei, większość czynników nowoczesnych to słabe strony Bielska-Białej. Przystosowanie się Bielska-Białej do współczesnych europejskich standardów przestrzennego zagospodarowania, ładu ekologicznego i bezpieczeństwa publicznego, a więc określonych standardów zamieszkiwania oraz gospodarowania może być istotnym czynnikiem, a poniekąd i warunkiem dalszego dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego miasta. Rezultatem tych działań będzie poprawa warunków życia ludności oraz wzrost rangi Bielska-Białej w otoczeniu krajowym i międzynarodowym. 1. Scenariusze rozwoju Bielska-Białej Przewidywaną ścieżkę dalszego rozwoju Bielska-Białej można określić przy pomocy scenariuszy rozwoju, które są opisem jego możliwych i pożądanych kierunków rozwojowych w przyszłości. W scenariuszach skupia się uwagę na zjawiskach i procesach, które określają przyszły poziom rozwoju miasta, a zwłaszcza na tych, które determinują rozwój lub dynamizują jego tempo. Te zjawiska i procesy można pogrupować w trzy grupy: grupa I - wpływają na stopień zaspokojenia przyszłych potrzeb, np. wielkość dochodów ludności, warunki mieszkaniowe, standard świadczonych usług (np. socjalno-bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych, kulturalnych, sportoworekreacyjnych), grupa II - przyczyniają się do występowania różnorodnych ograniczeń i powstawania barier rozwojowych, np. zły stan środowiska przyrodniczego, niedorozwój infrastruktury technicznej, mała dynamika wzrostu aktywności gospodarczej, deficyt mieszkań), grupa III - wpływają na przemiany strukturalne i przestrzenne, np. w gospodarce lokalnej, zagospodarowaniu przestrzeni. Dla właściwego przedstawienia przyszłości niezbędne jest posługiwanie się dwoma scenariuszami, które w stosunku do siebie mają charakter scenariuszy brzegowych (granicznych), a mianowicie: • scenariusz niekorzystnych trendów - zagrożeń rozwojowych (scenariusz pesymistyczny, mający charakter ostrzegawczy), • scenariusz pożądanych zmian - szans rozwojowych (scenariusz optymistyczny). Scenariusz niekorzystnych trendów (zagrożeń rozwojowych) wskazuje na konsekwencje obecnych tendencji rozwojowych, podporządkowywuje rozwój miasta w przyszłości dominującym cechom stanu obecnego (istniejącego), sygnalizuje niebezpieczeństwa, zagrożenia i bariery wynikające z niepożądanego rozwoju sytuacji. Ma on charakter ostrzegawczy. W kategoriach strategicznych scenariusz ten uwzględnia i sygnalizuje: • kształtowanie się niekorzystnej sytuacji (zagrożeń) w otoczeniu, • niezrealizowanie podstawowych potrzeb społecznych i gospodarczych, co grozi powstawaniem wielu sytuacji konfliktowych, • nasilenie procesów dekapitalizacji istniejącego majątku trwałego, • wzrost zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego, • opóźnienia w budowie i modernizacji urządzeń infrastruktury technicznej i społecznej, a także spadek sprawności, niezawodności i jakości świadczonych usług, • utratę istniejących i nie przygotowanie nowych rezerw rozwojowych (terenowych, infrastrukturalnych) oraz spadek potencjału gospodarczego. Generalnie biorąc, scenariusz niekorzystnych trendów koncentruje się na działaniach zmierzających jedynie do utrzymania istniejącego poziomu rozwoju gminy oraz poziomu zainwestowania przy niezbędnych zabiegach eliminujących główne zagrożenia i bariery. Następuje spadek atrakcyjności lokalizacyjnej gminy dla kapitału, utrwalają się niekorzystne struktury funkcjonalno-przestrzenne, co w konsekwencji prowadzi do kryzysu miasta i spadku poziomu życia jej mieszkańców. Scenariusz pożądanych zmian (szans rozwojowych) opiera się na maksymalnym wykorzystaniu istniejących oraz potencjalnych uwarunkowań i możliwości (wewnętrznych i zewnętrznych) rozwoju miasta. Ma on charakter inspirujący, dynamizujący i stymulujący. Na jego podstawie określa się priorytetowe (strategiczne) kierunki rozwoju miasta, czyli cele strategiczne i operacyjne oraz zadania realizacyjne. W kategoriach strategicznych scenariusz ten uwzględnia i przewiduje: • szanse rozwojowe miasta, tkwiące w jego otoczeniu, • coraz lepsze zaspokajanie potrzeb społecznych, • rozwój urządzeń i systemów infrastruktury technicznej oraz zapewnienie optymalnej sprawności i niezawodności ich funkcjonowania, a także jak najlepszej jakości świadczonych usług, • maksymalne wykorzystanie położenia geograficznego miasta, walorów i zasobów gminy oraz istniejących rezerw (terenowych, infrastrukturalnych), co poprzez sterowany rozwój będzie prowadzić do pożądanych przekształceń strukturalnych i przestrzennych. Generalnie biorąc scenariusz pożądanych zmian prowadzi do rozwoju miasta wskutek wzrostu atrakcyjności lokalizacyjnej dla kapitału gospodarczego, co powoduje rozwój gospodarki lokalnej, a w konsekwencji wzrost poziomu życia ludności. Scenariusze brzegowe wyznaczają pole wyboru możliwych przemian i przeobrażeń jakie mogą wystąpić na terenie miasta. Znajduje to swój wyraz w zapisach celów strategicznych i operacyjnych oraz zadań realizacyjnych, a także w określeniu optymalnego wariantu (najlepszego, przy danych uwarunkowaniach zewnętrznych i wewnętrznych) strategii rozwoju miasta. Formułując dwa brzegowe scenariusze rozwoju miasta Bielsko-Biała oparto się na wynikach diagnozy stanu istniejącego oraz analizie możliwości jego rozwoju. Prawdopodobny przebieg zdarzeń można przedstawić następująco: SCENARIUSZ NIEKORZYSTNYCH TRENDÓW (zagrożeń rozwojowych) I. Uwarunkowania zewnętrzne SCENARIUSZ POŻĄDANYCH ZMIAN (szans rozwojowych) I. Uwarunkowania zewnętrzne • załamanie się wzrostu gospodarczego Polski • zahamowanie przekształceń własnościowych i restrukturyzacji gospodarki • zmniejszenie dochodów budżetu państwa • utrzymywanie się wysokiej inflacji, powodującej m.in. wysokie oprocentowanie kredytów • niestabilna polityka podatkowa, dewizowa i celna państwa • utrzymywanie się trwałej koniunktury gospodarczej w Polsce • przyspieszenie przekształceń własnościowych i restrukturyzacji gospodarki • wzrost dochodów budżetu państwa • ograniczenia dla napływu kapitału zagranicznego • dalszy wzrost zadań nakładanych na gminy bez zapewnienia odpowiednich środków finansowych • brak długookresowych programów rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zagospodarowania przestrzennego • wzrost przestępczości i zjawisk patologii społecznej • pogłębiające się nie dofinansowanie sfery budżetowej, w tym zwłaszcza edukacji oraz ochrony zdrowia i opieki społecznej • zbyt małe zainteresowania inwestorów regionem bielskim jako miejscem lokalizacji inwestycji • utrzymywanie się niezadowalającego stanu środowiska przyrodniczego • brak prorozwojowej i innowacyjnej polityki przemysłowej państwa • brak koordynacji procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego w ramach aglomeracji bielskiej II. Uwarunkowania wewnętrzne • zahamowanie napływu kapitału krajowego i zagranicznego do miasta • dekoniunktura (recesja) w gospodarce lokalnej, powodująca wzrost liczby bezrobotnych • spadek dochodów mieszkańców, popytu konsumpcyjnego oraz wpływów do budżetu miasta • niedorozwój otoczenia biznesu • stały spadek inflacji, a w ślad za tym spadek oprocentowania kredytów bankowych • wzrost konkurencyjności gospodarki poprzez wdrażanie innowacji i nowoczesnych technologii • integracja z Unią Europejską • stabilne rozwiązania prawne i finansowe dynamizujące napływ kapitału zagranicznego • stabilne rozwiązania prawne w zakresie finansów gmin, dalsze zwiększenie uprawnień samorządu terytorialnego oraz decentralizacja finansów publicznych • reforma oświaty, zdrowia i opieki społecznej, ubezpieczeń społecznych • systemowe rozwiązania w zakresie budownictwa mieszkaniowego dynamizujące jego rozwój • wzrost nakładów finansowych na rozwój szkolnictwa wyższego i badań naukowych i zwiększająca się ich rola w procesach modernizacji gospodarki • długookresowa strategia rozwoju kraju jako podstawa gospodarowania oraz aktywna polityka regionalna państwa i sektorowa dostosowana do specyfiki poszczególnych regionów • prorozwojowa polityka podatkowa państwa • wprowadzenie standardów europejskich w zakresie ochrony środowiska II. Uwarunkowania wewnętrzne • dobrze rozwinięte otoczenie biznesu (agencje rozwoju, centra promocji i informacji, innowacji i technologii, firmy doradcze, itd.) • współpraca samorządu terytorialnego z podmiotami gospodarczymi • dobrze rozwinięte szkolnictwo samorządowe oraz dostępność do szkół ponadpodstawowych o nowoczesnym profilu kształcenia • współpraca władz miasta z mieszkańcami, organizacjami społecznymi i zawodowymi, podmiotami gospodarczymi • brak zintegrowanego środowiska gospodarczego i jego kreatywnej roli w rozwoju miasta • niedorozwój urządzeń infrastruktury sportowej, rekreacyjno-wypoczynkowej oraz turystycznej • nie realizowanie ustaleń Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego oraz Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy • regres w rozwoju oświaty, ochrony zdrowia i opiece społecznej, powodujący zmniejszanie się standardu świadczonych usług • dekapitalizacja mienia i obiektów, nieracjonalne gospodarowanie majątkiem gminy • zabudowa terenów podlegających ochronie ekologicznej • brak dostatecznych zasobów gruntów komunalnych pod inwestycje rozwojowe (mieszkaniowe, produkcyjne i usługowe) • brak polityki promocyjnej gminy • brak programu restrukturyzacji terenów poprzemysłowych • małe rozmiary budownictwa mieszkaniowego oraz dekapitalizacja istniejących zasobów mieszkaniowej • niedorozwój urządzeń infrastruktury technicznej gminy, dekapitalizacja majątku powodująca spadek (standardu) świadczonych usług; brak wyprzedzającego uzbrojenia terenów pod inwestycje • wzrost emisji zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego • degradacja zabytkowych obszarów i kwartałów miasta • wzrost przestępczości i zjawisk patologii społecznej • spadek (lub mały wzrost) dochodów oraz nieracjonalna polityka w zakresie wydatków budżetu gminy • spadek udziału inwestycji w ogólnych wydatkach budżetowych gminy • stworzenie różnorodnej oferty dla potencjalnych inwestorów (teren, budynki, infrastruktura techniczna) • optymalne wykorzystanie szans wynikających z korzystnego położenia miasta względem przejść granicznych, szlaków komunikacyjnych oraz obszarów turystycznowypoczynkowych • dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna i społeczna gwarantująca wysoki poziom zaspokojenia potrzeb społecznych i gospodarczych • aktywna polityka promocyjna gminy, wynikająca ze strategii rozwoju społecznogospodarczego • znaczne rozmiary budownictwa mieszkaniowego, w tym komunalnego • nowoczesna baza sportowo-rekreacyjna i turystyczna, bogata oferta programowa • dobra baza upowszechniania kultury i sztuki, szeroka oferta imprez • zasoby pracy o zróżnicowanych i dostosowanych do potrzeb kwalifikacjach zawodowych • aktywny i skoordynowany system przeciwdziałania bezrobociu • aktywna ochrona walorów i zasobów środowiska przyrodniczego • zróżnicowana działalność produkcyjnousługowa, rezerwy terenowe i kubaturowe dla różnych funkcji • wysoka aktywność lokalnej społeczności • dobry stan środowiska przyrodniczego, zgodny ze standardami Unii Europejskiej • skuteczne i efektywne zarządzanie miastem • stały wzrost dochodów i racjonalizacja wydatków budżetu gminy • wzrost udziału inwestycji w ogólnych wydatkach budżetowych gminy Należy stwierdzić, iż obydwa scenariusze brzegowe uwzględniają prawdopodobieństwo przebiegu zdarzeń, stąd też scenariusz niekorzystnych trendów (zagrożeń rozwojowych) nie ma charakteru “katastroficznego”, zaś z kolei scenariusz pożądanych zmian (szans rozwojowych) nie kreuje stanu idealnego. Prawdopodobieństwo spełnienia się tych scenariuszy jest różne. Scenariusz zagrożeń, z uwagi na aktualność nierozwiązanych i palących problemów oraz siłę procesów samoczynnych, skutkuje natychmiastowo, a w związku z tym cechuje go duży stopień prawdopodobieństwa. Z kolei scenariusz szans ma charakter potencjalny i wymaga - w dłuższym okresie czasu - aktywnych, systematycznych i skoordynowanych działań realizacyjnych, zarówno na szczeblu państwa, jak i miasta. Dotychczas osiągnięty poziom rozwoju społeczno-gospodarczego oraz możliwości rozwoju (zewnętrznych i wewnętrznych) Bielska-Białej wskazują, iż możliwe przemiany i przeobrażenia miasta w przyszłości winny być w większym stopniu oparte na scenariuszu szans rozwojowych, niż scenariuszu zagrożeń rozwojowych. 2. Zasady i przesłanki formułowania celów rozwoju Punktem wyjścia racjonalnego kształtowania procesów rozwojowych w przyszłości jest zdefiniowanie, wybór oraz hierarchizacja celów. Jest to niewątpliwie trudny proces, gdyż z jednej strony istnieje obecnie wiele różnorodnych, dotąd niezaspokojonych (a pilnych do rozwiązania) potrzeb społecznych, gospodarczych, infrastrukturalnych i ekologicznych, z drugiej zaś - występują określone ograniczenia, wynikające z obecnego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego oraz uwarunkowań rozwoju (zewnętrznych i wewnętrznych) miasta. Czynnikiem ograniczającym jest również ograniczoność środków finansowych. W tej sytuacji trzeba niestety zmniejszać liczbę i zakres celów rozwojowych, a w konsekwencji zadań realizacyjnych. W wielu przypadkach jest to więc wybór celów "najpilniejszych z pilnych". Formułując cele rozwoju Bielska-Białej przyjęto, że zostanie opracowany katalog celów rozwoju Bielska-Białej, składający się z trzech poziomów hierarchicznych, a mianowicie: Poziom I - Generalny cel kierunkowy Cel ten jest deklaracją intencji władz Bielska-Białej, jakie stoją u podstaw formułowania strategii jego rozwoju. Określa on zasadnicze kierunki rozwoju miasta, kształtuje pozytywny wizerunek miasta, wyróżnia go wśród innych jednostek osadniczych i dlatego ma on istotną wartość informacyjną dla: • mieszkańców miasta, • funkcjonujących na jego terenie podmiotów gospodarczych, • potencjalnych inwestorów zewnętrznych (krajowych i zagranicznych), • otoczenia regionalnego, krajowego i międzynarodowego, Poziom II - Główne cele strategiczne Ich zapis jest konkretyzacją generalnego celu kierunkowego. Są one sformułowane jako cele funkcjonalne, tzn. wyrażające pożądane funkcje (potrzeby), które powinny być realizowane (zaspokajane). Cele te są równorzędne względem siebie, a kolejność ich prezentacji ma jedynie znaczenie porządkowe. Poziom III - Cele operacyjne Stanowią one uszczegółowienie głównych celów strategicznych. Z kolei, każdy cel operacyjny ma przypisane konkretne zadania realizacyjne, które są niezbędne do tego, aby osiągnąć zamierzone cele. Podstawą formułowania celów rozwoju Bielska-Białej i zadań realizacyjnych były dokonane analizy oraz oceny dotychczasowych przekształceń strukturalnych i tendencji rozwoju społeczno-gospodarczego miasta w latach 1990-1996 (I etap prac), a także jego zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwojowych. Umożliwiło to wskazanie, zwłaszcza tych problemów, które mogą utrudniać lub hamować dalszy rozwój Bielska-Białej w sytuacji, gdy nie będą one pomyślnie rozwiązywane. Tworzą więc one katalog obecnie niezaspokojonych potrzeb. Ponadto, uwzględniono również podstawowe uwarunkowania decydujące o zaspokojeniu przyszłych potrzeb społecznych i gospodarczych oraz wzroście rangi Bielska-Białej w otoczeniu krajowym i międzynarodowym. Tworzą one katalog przyszłych potrzeb. Wśród nich wymienić można: • znaczącą poprawę dostępności komunikacyjnej miasta z kraju i zagranicy oraz sprawności funkcjonowania wewnętrznego systemu transportowego, • dążenie do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego zgodnie z wymogami ochrony środowiska przyrodniczego i wartości kulturowo-historycznych oraz krajobrazowych, • podniesienie standardu zamieszkiwania ludności i obsługi przyjezdnych, • racjonalne zagospodarowanie przestrzeni oraz rozmieszczenie różnorodnych funkcji na obszarze miasta, • efektywne wykorzystanie zasobów lokalnych (ludzkich, finansowych, ekologicznych, przestrzennych), • tworzenie warunków sprzyjających samorealizacji mieszkańców, odpowiadających ich indywidualnym kwalifikacjom, aspiracjom i ambicjom, • dalsze podnoszenie atrakcyjności lokalizacyjnej miasta w celu zwiększenia napływu zasobów zewnętrznych (kapitału krajowego i zagranicznego, napływ ludności), • wspieranie procesów dalszego rozwoju i unowocześnienia bazy ekonomicznej miasta (wytwórczej i usługowej) oraz małych i średnich przedsiębiorstw, • wzrost roli kultury i sztuki, sportu i turystyki oraz edukacji (w tym szkolnictwa wyższego) w dynamizowaniu procesów rozwoju społeczno-gospodarczego, • postrzeganie procesu jednoczenia się Europy w kategoriach szans rozwojowych dla miasta, • rozwój współpracy transgranicznej, • rozwijanie współpracy władz samorządowych miasta z mieszkańcami, administracją rządową, biznesem oraz organizacjami międzynarodowymi i społecznymi, a także z gminami podmiejskimi. Sformułowane cele rozwoju Bielska-Białej wynikają więc z konieczności: po pierwsze - likwidowania obecnych zapóźnień, zaległości, barier i ograniczeń rozwojowych oraz ochrony istniejących zasobów przyrodniczych, historycznokulturowych oraz krajobrazowych, po drugie - tworzenia potrzeb w przyszłości. warunków (podstaw) dla zaspokajania różnorodnych Sformułowane poniżej generalny cel kierunkowy oraz główne cele strategiczne, wyznaczają podstawowe sfery rozwoju społeczno-gospodarczego Bielska-Białej i jego związki z otoczeniem. Celów tych nie należy traktować w kategoriach wizji docelowego stanu rozwoju społeczno-gospodarczego Bielska-Białej, lecz w kategoriach celów - procesów rozwojowych, służących coraz lepszemu zaspokajaniu różnorodnych potrzeb mieszkańców i gospodarki oraz przyczyniających się do wzrostu konkurencyjności i rangi miasta w otoczeniu międzynarodowym. Wizja bowiem, jest wyobrażeniem miasta w wybranym momencie jego przewidywanego rozwoju (mówi się przy tym o stanie “docelowym”). Takie wizje z reguły nie spełniają się. Powodem tego stanu rzeczy jest szybki postęp naukowotechnicznym i cywilizacyjny, zmienność zewnętrznej i wewnętrznej sytuacji politycznej , społecznej i gospodarczej. Stąd też, przyjęte wizje docelowego stanu miasta obciążone są “chciejstwem” albo autorów strategii albo ich zwierzchników. Nie są natomiast podporządkowane możliwościom realizacyjnym, wynikającym z obecnego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego miasta, zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań jego dalszego rozwoju, a przede wszystkim z obecnej i przewidywanej zasobności “kasy miejskiej”. Ponadto, miasto jest tworem dynamicznym, stale rozwijającym się, w którym dokonują się wielorakie przekształcenia. Jest więc systemem otwartym, nigdy nie zakończonym. Nie negując historycznej wartości wizji (np. cechowało to plany rozwoju miast w PRL, w tym i Bielska-Białej) nie jest ona obecnie przydatna w odniesieniu do miast, gdyż jest to model statyczny, odpowiadający na pytanie: jaki ma być poziom rozwoju miasta w określonym momencie w przyszłości? Bardziej adekwatnym jest natomiast inny model wyobrażania jego przyszłości, a mianowicie model dynamiczny, w którym podstawę stanowi generalny cel kierunkowy, czyli cel proces rozwojowy. Odpowiada on na pytanie: jak ma funkcjonować i rozwijać się miasto w założonym horyzoncie czasu?. Obrazowo rzecz ujmując, zapis wizji jest “fotografią” miasta w określonym momencie w przyszłości, zaś zapis generalnego celu kierunkowego jest “filmem”, pokazującym jego drogę rozwojową. Stąd też, STRATEGIA ROZWOJU MIASTA BIELSKO-BIAŁA DO 2010 ROKU jest jedynie pierwszym etapem realizacji tak rozumianego generalnego cele kierunkowego i głównych celów strategicznych rozwoju miasta. W sytuacji ograniczonych ram czasowych (2010 rok) oraz możliwości finansowych budżetu miasta dokonano wyboru priorytetowych kierunków działań, czyli “najpilniejszych z pilnych działań”. Nie jest bowiem możliwe w perspektywie kilkunastu lat zaspokoić wszystkich zidentyfikowanych - we wcześniejszych pracach analitycznych - potrzeb społecznych, gospodarczych, infrastrukturalnych, czy ekologicznych. 3. Strategiczne cele rozwoju Bielska-Białej U podstaw formułowania strategicznych celów rozwoju Bielska-Białej stoi przekonanie jego władz o koniecznosci: Po pierwsze - likwidacji istniejących obecnie niedoborów w zakresie infrastruktury technicznej i społecznej oraz tworzenia jak najlepszych warunków dla rozwoju gospodarczego, Po drugie - harmonizacji procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni oraz ich podporządkowanie wymogom ochrony walorów i zasobów środowiska przyrodniczego, tj. osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju miasta, Po trzecie: wykorzystania potencjalnych szans, aby miasto było coraz bardziej atrakcyjnym miejscem zamieszkania, lokalizacji kapitału i innowacyjnych dziedzin wytwórczości, znaczącym centrum kultury i sztuki oraz szkolnictwa wyższego, a także miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów. I. Generalny cel kierunkowy: Kształtowanie Bielska-Białej wielofunkcyjnego mieszkańców miasta oraz o wysokiej coraz stolicy Podbeskidzia, lepszych dynamice warunkach rozwoju jako życia gospodarczego, chroniącego wartości historyczno-kulturowe i ekologiczne, otwartego na inwestorów, turystów i współpracę międzynarodową oraz wzrastającej randze w kraju i w Europie. II. Główne cele strategiczne (cele te są względem siebie równorzędne, stąd też ich uszeregowanie spełnia jedynie funkcję porządkującą): C-1 Poprawa warunków zamieszkania, obsługi i wypoczynku mieszkańców C-2 Ochrona dziedzictwa historyczno-kulturowego, walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz wzrost atrakcyjności miasta dla turystów C-3 Tworzenie jak najlepszych warunków dla rozwoju nowoczesnej gospodarki, usług wyższego rzędu oraz współpracy międzynarodowej C-4 Zapewnienie sprawnego funkcjonowania infrastruktury technicznej oraz ładu funkcjonalno-przestrzennego miasta Sformułowane strategiczne cele rozwoju Bielska-Białej stanowią syntetyczną deklarację intencji władz samorządowych, co do kierunków przyszłego rozwoju miasta. Realizacja powyższych celów to nie akt jednorazowy, lecz długotrwały proces stałego wzrostu jakości życia ludności. Podstawowym czynnikiem realizacji tych celów jest trwały i dynamiczny rozwój gospodarczy Bielska-Białej, dzięki któremu będzie się podnosić zamożność mieszkańców, a także rozszerzać baza dochodowa miasta. Stwarzać to będzie coraz lepsze warunki ekonomiczne (finansowe) dla rozwoju społecznego, stałej poprawy stanu środowiska przyrodniczego oraz wzrostu rangi Bielska-Białej w otoczeniu krajowym i międzynarodowym. Z przyjętych celów strategicznych wynika, że intencją władz samorządowych jest dążenie do tego, aby Bielsko-Biała stawało się w coraz większym stopniu miastem przedsiębiorczym, nowoczesnym i zamożniejszym oraz ekologicznie bezpiecznym, a także potrafiącym sprostać wymogom integrującej się Europy. 4. Warianty strategii rozwoju Bielska-Białej Warianty strategii rozwoju miasta określają sposoby osiągania przyjętych celów strategicznych. Aby spełniły one swoje zadanie muszą być utrzymane na odpowiednim poziomie ogólności, wskazując jednak zasadnicze dylematy rozwoju i proponowane rozstrzygnięcia. Formułując warianty strategii rozwoju Bielska-Białej przyjęto założenie, że będą to dwa warianty komplementarne, tzn. wzajemnie się uzupełniające i dopełniające. Wariant II jest kontynuacją, a także rozszerzeniem ustaleń wariantu I. Biorąc pod uwagę dotychczas osiągnięty poziom rozwoju społeczno- gospodarczego Bielska-Białej, uwarunkowania zewnętrzne, tkwiące w otoczeniu miasta (szanse i zagrożenia), uwarunkowania wewnętrzne (silne i słabe strony miasta) oraz brzegowe scenariusze jego dalszego rozwoju można sformułować dwa warianty strategii: wariant I - prorozwojowy z uwzględnieniem uwarunkowań ekologicznych, wariant II - trwałego i zrównoważonego rozwoju. Wariant I - prorozwojowy z uwzględnieniem uwarunkowań ekologicznych Podstawowym założeniem tego wariantu jest niedopuszczenie do pogłębiania się zjawisk kryzysowych w tych dziedzinach, w których ma to miejsce (np. mieszkalnictwo), nadrabianie opóźnień w rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej, eliminowanie najbardziej palących ograniczeń i barier rozwojowych, poprawa stanu środowiska przyrodniczego, a także poszukiwanie nadarzających się szans na rozwój tkwiących w otoczeniu (np. zewnętrznych źródeł finansowania). Ponadto, założeniem tego wariantu jest również zdynamizowanie procesów rozwoju społeczno-gospodarczego miasta. Umożliwi to dalszy spadek rozmiarów bezrobocia, wzrost dochodów osobistych ludności, co przyczyni się do wzrostu poziomu konsumpcji, a w konsekwencji poprawy koniunktury w sferze handlu i szeroko rozumianych usługach. Wynikiem poprawy ogólnej koniunktury gospodarczej miasta będzie również wzrost dochodów budżetowych miasta, z tytułu większych wpływów z podatków i opłat, co umożliwi lepsze zaspokajanie potrzeb społecznych. Innymi słowy, jest to wariant polegający z jednej strony na eliminowaniu, bądź łagodzeniu najbardziej palących problemów społecznych, ekologicznych i infrastrukturalnych, z drugiej zaś – na zdynamizowaniu procesów rozwoju społecznogospodarczego Bielska-Białej. W wariancie tym dominować będą działania polegające na: • likwidowaniu, bądź łagodzeniu luki infrastrukturalnej oraz innych negatywnych zjawisk i problemów, które mogą hamować rozwój miasta w przyszłości, • wydatnym rozwoju i radykalnej poprawie funkcjonowania infrastruktury technicznej, • tworzeniu rezerw terenowych pod rozwój gospodarki i wyprzedzającemu ich wyposażeniu w poprzemysłowych, • infrastrukturę techniczną oraz restrukturyzacji terenów stworzeniu systemu ochrony cennych walorów i zasobów (miejski system ekologiczny powiązany z systemem regionalnym) oraz poprawa stanu środowiska przyrodniczego (osiągnięcie standardów Unii Europejskiej), • podniesieniu poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych ludności oraz przystosowaniu programów nauczania do potrzeb nowoczesnej gospodarki, • stymulowaniu dalszego rozwoju tzw. otoczenia biznesu, • kreowaniu i stymulowaniu aktywności gospodarczej ludności, • nawiązywaniu trwałych kontaktów zagranicznych handlowych, produkcyjnych, kulturalnych i sportowych, • aktywnym wspieraniu rozwoju budownictwa mieszkaniowego poprzez tworzenie właściwych warunków infrastrukturalnych i przestrzennych do jego rozwoju; • aktywnej promocji miasta, a zwłaszcza jego walorów i zasobów. Realizacja tego wariantu wymaga szerokiego i bardzo zróżnicowanego zakresu działań oraz dużego zaangażowania władz samorządowych. Podstawową rolę w tym wariancie odgrywają czynniki powodujące zmiany o charakterze ilościowym we wszystkich sferach funkcjonalnych, tj. społecznej, gospodarczej, ekologicznej, infrastrukturalnej i przestrzennej (likwidacja niedoborów, barier i ograniczeń rozwojowych, eliminacja źródeł zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego). Warunki życia ludności w wyniku zdynamizowania procesów rozwoju gospodarczego będą ulegały stałej, odczuwalnej poprawie. Wariant II - trwałego i zrównoważonego rozwoju Wariant ten zakłada uruchomienie mechanizmów sprzyjających wszechstronnemu i zrównoważonemu rozwojowi. Nie oznacza to likwidacji wewnętrznych zróżnicowań oraz całkowitą eliminacją różnorodnych napięć i konfliktów. Jego podstawą jest trwały i dynamiczny rozwój oraz przywracanie właściwych relacji między podstawowymi sferami życia miasta, zwłaszcza w relacji środowisko przyrodnicze gospodarka lokalna - poziom życia ludności. Realizacja tego wariantu wymagatak, jak i w przypadku wariantu I - szerokiego i bardzo zróżnicowanego zakresu działań oraz dużego zaangażowania władz samorządowych, a także współpracy z mieszkańcami i ich reprezentantami oraz organizacjami pozarządowymi (w tym ekologicznymi). Główną rolę w tym wariancie odgrywają czynniki powodujące zmiany o charakterze jakościowym we wszystkich sferach funkcjonalnych, tj. społecznej, gospodarczej, ekologicznej, infrastrukturalnej i przestrzennej. Jakość życia ludności będzie ulegała stałej poprawie. W wariancie tym dominować powinny działania instytucjonalne, organizacyjne i inwestycyjne zmierzające do: • pełnego urzeczywistnienia zasad zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju) miasta, • sprawnie funkcjonującej infrastruktury technicznej, w tym układu komunikacyjnego miasta, • wyraźnego wzrostu jakości usług sfery społecznej, • kreowania pożądanych, jakościowych przemian gospodarczych (nowoczesna i innowacyjna gospodarka) i przestrzennych (racjonalne rozmieszczenie funkcji na terenie miasta, dbałość o walory architektoniczne, urbanistyczne i krajobrazowe zabudowy), • pełnej rewitalizacji zabytkowych obszarów i kwartałów miasta, • umacniania roli i znaczenia miasta jako obszaru turystycznego, • zaspokojenia potrzeb w zakresie czynszowego budownictwa komunalnego oraz stymulowania rozwoju budownictwa indywidualnego i innych form budownictwa, • stworzenia rynku nieruchomości dla potencjalnych nabywców i przyszłych inwestorów, • zapewnienia bogatej oferty spędzania czasu wolnego (kultura, sport, rekreacja, turystyka, rozrywka), • prowadzenia aktywnej polityki promocyjnej miasta, • ścisłej współpracy z gminami ościennymi w zakresie wspólnych przedsięwzięć rozwojowych. Oba warianty strategii odmiennie podchodzą do poszczególnych sfer funkcjonalnych miasta i ich elementów. W wariancie I dominuje sfera infrastrukturalna i gospodarcza, zaś podstawowym kierunkiem działań jest podnoszenie atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla działalności wytwórczej i usługowej, eliminowanie najbardziej palących problemów społecznych oraz poprawa stanu środowiska przyrodniczego. Tworzy on stabilne podstawy do trwałego i zrównoważonego rozwoju miasta w przyszłości. Wariant II nastawiony jest na trwałe przyspieszenie procesów rozwojowych z jednoczesnym optymalnym wyważeniem relacji między poszczególnymi sferami funkcjonalnymi (harmonizacja rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni z wymogami ochrony środowiska przyrodniczego). Realizacja tych wariantów, zwłaszcza wariantu II jest silnie uzależniona od uwarunkowań zewnętrznych rozwoju, w tym stabilizacji sytuacji społecznogospodarczej, przepisów prawnych, stanu finansów publicznych i udziału gmin w dochodach budżetu państwa, poziomu inflacji, napływu kapitału zagranicznego, itd. Warianty strategii są również zróżnicowane pod względem rozmiarów i źródeł zasilania finansowego, choć w każdym przypadku konieczne jest odejście od myślenia roszczeniowego na rzecz myślenia w kategoriach nakłady - efekty zarówno w krótkim, jak i dłuższym okresie. Realizacja wariantu I wymaga wzrostu nakładów finansowych przeznaczanych zwłaszcza na realizację zadań w zakresie infrastruktury technicznej i zagospodarowania przestrzennego. Powoduje to konieczność aktywnych działań na rzecz: • maksymalizowania dochodów własnych, • racjonalizowania wydatków bieżących, • zwiększaniu budżetowych, udziału wydatków inwestycyjnych w ogólnych wydatkach • pozyskiwania brakujących środków ze źródeł zewnętrznych (publicznych, prywatnych, krajowych, zagranicznych). W wariancie II należy przewidywać dalszy wydatny wzrost nakładów finansowych we wszystkich sferach funkcjonalnych (społecznej, gospodarczej, ekologicznej, infrastrukturalnej i przestrzennej), co wymaga również - jak w wariancie I - stałego wzrostu dochodów budżetu miasta oraz niezbędnego dopływu środków z zewnątrz (krajowych i zagranicznych). Przy formułowaniu wariantów Strategii rozwoju Bielska-Białej do 2010 roku szerszego komentarza wymaga problem ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego. Jest to obecnie jedno z najtrudniejszych, a zarazem najpilniejszych wyzwań stojących przed współczesnymi pokoleniami w naszym kraju. Nawarstwiające się od dziesięcioleci skażenie środowiska przyrodniczego, degradacja jego poszczególnych komponentów, będące rezultatem postępu cywilizacyjnego oraz dynamicznych procesów industrializacji i urbanizacji kraju, a także zaniedbania w jego ochronie powoduje szereg negatywnych skutków społecznych i gospodarczych. W konsekwencji wpływa to negatywnie na jakość życia ludności. Przeciwdziałanie tym negatywnym skutkom wymaga więc nowego podejścia do problemów ochrony środowiska przyrodniczego. U jego podstaw winno leżeć po pierwsze przekonanie, że dalszy rozwój społeczno-gospodarczy będzie niemożliwy bez ochrony wszystkich cennych walorów i zasobów środowiska i że jego ochrona jest podstawowym warunkiem, od którego spełnienia zależy przetrwanie i dalszy rozwój ludzkości. Druga podstawowa konstatacja to ta, że ochrona środowiska nie jest celem samym w sobie, lecz musi przenikać wiele dziedzin ludzkiej aktywności. Wreszcie po trzecie - nasze działania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego winny koncentrować się zarówno na “likwidacji już zaistniałych zagrożeń ekologicznych” (usuwanie obecnych negatywnych skutków), jak i na działaniach eliminujących rzeczywiste przyczyny degradacji środowiska przyrodniczego. Prowadzone od wielu lat na świecie i w Polsce badania oraz dyskusje na temat zużycia zasobów i sposobów racjonalnego ich wykorzystania, a także przyczyn i skutków degradacji środowiska przyrodniczego doprowadziły do powstania koncepcji zrównoważonego rozwoju - ang. sustainable development. W Polsce stosowany jest zamiennie również termin ekorozwój. Koncepcja ta przyjmuje za swoją podstawę założenie, że poprawa a przynajmniej nie pogarszanie stanu środowiska przyrodniczego winno być jednym z podstawowych czynników warunkujących rozwój społeczno-ekonomiczny i zagospodarowanie przestrzeni. Dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju konieczne jest, aby ochrona środowiska przyrodniczego stanowiła nierozłączną część procesów rozwojowych i nie była rozpatrywana w oderwaniu od nich. Innymi słowy rozwój zrównoważony to nadanie postępowi cywilizacyjnemu kierunku zachowującego w sposób trwały walory i zasoby środowiska przyrodniczego oraz czynna jego ochrona. Wprowadzane od kilku lat w Polsce przepisy prawa tworzą wstępne warunki dla urzeczywistniania zasad zrównoważonego rozwoju. Ukoronowaniem tego procesu stały się zapisy Konstytucji RP uchwalonej 2 kwietnia 1997r. 2 Zasady ekorozwoju oznaczają, że w ciągłym i długoletnim procesie przekształceń strukturalnych urzeczywistniać się będzie rozwój trwały i stabilny; rozwój zdolny do przetrwania i samopodtrzymujący się. Rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnej generacji i nie ogranicza przyszłym pokoleniom możliwości zaspokajania ich własnych potrzeb. W związku z tym konieczne jest całościowe, systemowe oraz dynamiczne ujmowanie zjawisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczych, zachodzących w przestrzeni geograficznej, traktowanie środowiska człowieka jako organicznej całości, która przekształca się w ciągłym procesie rozwojowym. Uznając rozwój zrównoważony (ekorozwój) za wyznacznik kształtowania przyszłości, należy dostrzegać jednak konieczność różnicowania strategii (programu) jego realizacji w zależności od skali zagrożeń ekologicznych oraz możliwości finansowych władz publicznych, w tym samorządowych. W sytuacji społeczno-ekonomicznej Polski przewidywanej na przełomie XX i XXI stulecia (złożony proces wchodzenia na drogę trwale progresywnego rozwoju z równoczesną restrukturyzacją gospodarki i państwa oraz konieczność wdrażania wielu fundamentalnych reform społecznych np. w zakresie zdrowia, edukacji, ubezpieczeń społecznych oraz rozwoju budownictwa mieszkaniowego) wprowadzenie od zaraz zasad rozwoju zrównoważonego (ekorozwoju) nie jest możliwe. Stąd też w najbliższych latach staje się zasadnym tworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju zrównoważonego. Chodzi tu przede wszystkim o znaczącą poprawę stanu środowiska przyrodniczego (osiągnięcie norm ekologicznych, obowiązujących w Unii Europejskiej), ustanowienie systemów obszarów chronionych (krajowych, regionalnych i lokalnych), zmiany procesów produkcyjnych (nowoczesne i bezpieczne ekologicznie technologie, minimalizacja zużycia surowców naturalnych i emisji zanieczyszczeń oraz recykling), czyli o ekologizację procesów rozwoju społecznogospodarczego i zagospodarowania przestrzeni, tj. powszechne i współzależne uwzględnianie przyrodniczych uwarunkowań w sterowaniu procesami rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zagospodarowania przestrzeni w stopniu społecznie, technicznie i ekonomicznie (możliwości sfinansowania przedsięwzięć proekologicznych) realistycznym. Biorąc powyższe pod uwagę, wariant I przewiduje ekologizację procesów Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju; Art. 68 ust. 4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska; Art. 74 ust. 1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom; Art. 74 ust. 2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych; Art. 74 ust. 3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska; Art. 74 ust. 4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska; Art. 86. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. 2 rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni Bielska-Białej, jako wstępnego etapu dochodzenia do rozwoju zrównoważonego. Szansą na zrealizowanie tych zamierzeń winno być: • zahamowanie dalszej degradacji a następnie znacząca poprawa stanu środowiska przyrodniczego, • utworzenie Miejskiego Systemu Ekologicznego (“ruszt ekologiczny” Bielska-Białej) powiązanego z krajowym i regionalnym systemem ekologicznym oraz jego ochrona przez ekspansją działalności gospodarczej i budownictwa mieszkaniowego – składowymi częściami tego systemu winien być: podsystem przyrodniczy (odnowy i zasilania przyrody miasta), podsystem klimatyczny (wymiany i regeneracji powietrza) oraz podsystem dziedzictwa przyrodniczego i krajobrazowego (ochrony walorów szczególnych), • dostosowanie rozmieszczenia różnorodnych funkcji na obszarze miasta oraz intensywności i form zagospodarowania przestrzeni do wymogów ochrony środowiska przyrodniczego, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego, • preferencje dla komunikacji publicznej oraz ruchu rowerowego przy wyraźnych ograniczeniach ruchu samochodowego w miarę przybliżania się do centrum miasta, • edukacja ekologiczna mająca na celu wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców oraz zmianę percepcji problemów miasta postrzeganych zazwyczaj z bardzo wąskiej i krótkiej perspektywy zaspokajania bieżących potrzeb, • opracowanie długookresowego programu ekorozwoju miasta w oparciu o standardy międzynarodowe (Globalny Program Działań na Rzecz Ekorozwoju - Agenda 21) oraz dokumenty państwowe, jako integralnego elementu strategii rozwoju społeczno-gospodarczego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Bielska-Białej – podstawową zasadą (wymogiem) przy tworzeniu tego dokumentu jest szeroka partycypacja społeczności lokalnej, • stworzenie systemu ciągłego diagnozowania, w tym monitoringu stanu środowiska przyrodniczego. W wariancie II przewiduje się pełne wdrożenie zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju Bielska-Białej. Oznacza to zapewnienie mieszkańcom miasta bezpiecznego dla zdrowia środowiska życia przy zachowaniu możliwości dalszego rozwoju gospodarczego oraz utrzymaniu i utrwalaniu różnorodności genetycznej, gatunkowej i ekosystemowej biosfery. Procesy rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni miasta winny być podporządkowane wymogom ekologicznym, tj.: • pełnej ochronie cennych walorów i zasobów środowiska przyrodniczego (system obszarów chronionych), • zachowaniu i zwiększaniu różnorodności gatunków fauny i flory, • minimalizacji zużycia komponentów środowiska przyrodniczego (np. wody i przestrzeni), • minimalizacji emisji zanieczyszczeń, • maksymalizacji wykorzystania surowców wtórnych (recykling). Efektem tych działań będzie skuteczna ochrona i dobry stan środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji poprawa jakości życia mieszkańców miasta. Kryteria wyboru wariantu optymalnego Wybór wariantu strategii rozwoju Bielska-Białej zależny jest zasadniczo od: • dotychczasowej sytuacji społeczno-gospodarczej miasta, • obecnego stanu środowiska przyrodniczego oraz zaległości w budowie obiektów i urządzeń służących jego ochronie, • obecnych i potencjalnych możliwości rozwoju, • pozycji, jaką chce miasto zająć w otoczeniu, • możliwości sfinansowania przedsięwzięć rozwojowych. Podstawowymi kryteriami wyboru wariantu strategii (można je przedstawić w formie pytań) są: • czy dany wariant strategii optymalnie wykorzystuje możliwości rozwojowe miasta, • czy dany wariant strategii jest realny do wykonania z punktu widzenia możliwości zabezpieczenia środków finansowych na jego realizację, • czy prawdopodobny poziom ryzyka związany z danym wariantem strategii mieści się w granicach ryzyka dopuszczalnego z punktu widzenia realiów organizacyjnych, instytucjonalnych i kadrowych, • czy dany wariant strategii odpowiada oczekiwanemu poziomowi życia mieszkańców, lub zbliża się do tego poziomu najbardziej, • czy dany wariant strategii będzie w sposób optymalny pełnił rolę stymulatora aktywnych i kreatywnych postaw mieszkańców oraz władz samorządowych. Biorąc powyższe pod uwagę, na dzień dzisiejszy, optymalnym wariantem strategii rozwoju Bielska-Białej jest wariant I – prorozwojowy z uwzględnieniem uwarunkowań ekologicznych, zaś pożądanym wariant II trwałego i zrównoważonego rozwoju, gdyż gwarantuje on najlepsze zaspokojenie potrzeb społecznych, jak również efektywność gospodarowania, zgodnie z wymogami ochrony środowiska przyrodniczego. Niestety z punktu widzenia realiów finansowych (ograniczona zasobność “kasy miejskiej” w stosunku do występujących potrzeb) oraz istniejących barier i ograniczeń rozwojowych (zwłaszcza infrastrukturalnych) jest on obecnie nierealny do wykonania (zbyt dużo pilnych problemów do rozwiązania przy ograniczonych możliwościach finansowych). Nie oznacza to, że w miarę przełamywania tych barier nie będzie możliwe przejście do realizacji tego wariantu strategii. Wariant I nastawiony jest na kreowanie i stymulowanie rozwoju gospodarki lokalnej poprzez wydatne zwiększenie atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla potencjalnych inwestorów. Mieści się on również w granicach ryzyka dopuszczalnego zarówno z punktu widzenia zabezpieczenia środków finansowych, jak i realiów organizacyjnych, instytucjonalnych oraz kadrowych, a także uwarunkowań tkwiących w otoczeniu. Niestety nie jest to wariant, który odpowiadałby pożądanemu poziomowi życia mieszkańców. Jest to niestety cena jaką musi zapłacić społeczność lokalna za zdynamizowanie rozwoju gospodarki lokalnej. Bez wydatnego jej ożywienia nie jest bowiem możliwe zaspokojenie wzrastających potrzeb mieszkańców i rozwiązanie najbardziej palących problemów społecznych, takich jak np. bezrobocie, ubóstwo, tanie budownictwo komunalne, pomoc socjalna, a także znacząca poprawa stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja tego wariantu strategii wymaga również dużej aktywności i zaangażowania władz samorządowych w jego realizację, ścisłej łączności z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi, współpracy ze środowiskiem nauki, kultury, biznesu, urzędem wojewódzkim, organizacjami zagranicznymi oraz agencjami i fundacjami, sąsiednimi gminami, a także aktywnych działań na rzecz promocji miasta i jego gospodarki. Realizacja wariantu I polegać winna - w okresie objętym strategią - na przyspieszeniu odrabiania zaległości i niedoborów o charakterze ilościowym, a także stymulowaniu przemian o charakterze jakościowym. Chodzi tu przede wszystkim o: ekologizację procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni, • rozwój obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, w tym służących poprawie stanu środowiska przyrodniczego oraz zwiększenie efektywności wykorzystania istniejących, poprzez ich modernizację i racjonalną eksploatację, • wzrost zasobów mieszkaniowych i terenów uzbrojonych przeznaczonych pod różnorodne funkcje, • aktywną i skuteczną ochronę wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych, umożliwiającą zachowanie cennych - pod tym względem - obszarów i kwartałów miasta oraz pojedynczych obiektów, • aktywną i racjonalną gospodarkę terenami, poprzez plany, decyzje lokalizacyjne i inwestycje komunalne, aby przekształcenia w zagospodarowaniu przestrzeni były podporządkowane kryteriom racjonalności (ekonomicznej, społecznej i ekologicznej), kryteriom funkcjonalności (optymalne rozmieszczenie różnorodnych funkcji względem siebie w przestrzeni), kryteriom ładu przestrzennego, kryteriom atrakcyjności lokalizacyjnej dla inwestorów krajowych i zagranicznych (prywatnych i publicznych) oraz potrzebom wynikającym z rozwoju turystyki, • aktywne współdziałanie z gminami wchodzącymi w skład aglomeracji bielskiej w celu koordynacji programów rozwoju gospodarczego, infrastruktury technicznej, budownictwa mieszkaniowego, ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzeni. • Reasumując, należy stwierdzić, że wariant I jest wariantem kompromisowym między występującymi potrzebami społecznymi a możliwościami sfinansowania ich realizacji. Kładzie on szczególny nacisk na likwidację najbardziej palących problemów społecznych, ekologicznych i infrastrukturalnych, tworzenie jak najlepszych warunków dla dalszego dynamicznego rozwoju gospodarczego, czyli tworzy podstawę (bazę) dla pełnej realizacji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju miasta. W miarę poprawy kondycji finansowej miasta, dopływu środków finansowych z zewnątrz w postaci kredytów (preferencyjnych i zwykłych), pomocy zagranicznej (np. w ramach Funduszy Strukturalnych i Funduszu Kohezyjnego Unii Europejskiej, po przyjęciu Polski do tej organizacji) będzie można przejść do realizacji wariantu II. Wymaga to w pierwszej kolejności opracowania kompleksowego programu ekorozwoju Bielska-Białej. Opracowanie takiego programu winno odbywać się w oparciu o Globalny Program Działań na Rzecz Ekorozwoju, czyli AGENDY 21 (program przyjęty w 1992r. na Konferencji ONZ, zwanej “Szczytem Ziemi” w Rio de Janeiro) przy szerokiej partycypacji społecznej (zgodnie z zaleceniami AGENDY 21 program ekorozwoju nie może być opracowany wyłącznie przez władze samorządowe i/lub ekspertów). Chodzi tu bowiem o tworzenie w Bielsku-Białej lokalnego międzysektorowego lobby na rzecz ekorozwoju, które stanowić będzie podstawę partnerstwa dla środowiska samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, biznesu i lokalnych liderów. Prace nad sformułowaniem takiego programu już trwają w ramach Społecznego Komitetu Ekorozwoju. Proces opracowywania programu ekorozwoju jest procesem długotrwałym ze względu na konieczność przeprowadzenia szeregu prac analityczno-koncepcyjnych, żmudną i czasochłonną procedurę uzgadniania z zainteresowanymi stronami poszczególnych zapisów programu (zwłaszcza celów i zadań realizacyjnych), tak aby dojść do rozwiązań consensusowych. Program ekorozwoju Bielska-Białej – jako rozwinięcie ustaleń strategii rozwoju miasta - winien zawierać: Po pierwsze - lokalną politykę ekologiczną, opartą na rzetelnej diagnozie głównych problemów ekologicznych gminy i wyznaczającą priorytety działań w zakresie gospodarki odpadami, ochrony zieleni, obszarów cennych przyrodniczo, jakości powietrza atmosferycznego, jakości wód, ochrony przed hałasem, itp. oraz określającą instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych w mieście; Po drugie – zasady kształtowania lokalnej polityki społeczno-gospodarczej miasta (standardy zamieszkania ludności, zaspokajanie potrzeb społecznych, warunki lokalizacji poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej) z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska przyrodniczego, Po trzecie – zasady kształtowania ładu funkcjonalno-przestrzennego miasta, a więc określenie sposobów gospodarowania zarówno przestrzenią (gospodarka terenami), jak i w przestrzeni (rozmieszczenie różnorodnych funkcji na obszarze miasta), z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska przyrodniczego. W sytuacji gdy zaproponowane warianty Strategii rozwoju Bielska-Białej do 2010 roku są względem siebie komplementarne staje się możliwe przejście od realizacji wariantu I do wariantu II. Niezbędnym warunkiem do tego jest posiadanie kompleksowego programu ekorozwoju miasta oraz zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych (własnych i zewnętrznych) na realizację jego ustaleń. Wariant I jest ze swej istoty wariantem tworzącym podstawę (bazę) dla trwałego i zrównoważonego rozwoju Bielska-Białej i uwzględniającym realne możliwości finansowe miasta. Kładzie on nacisk na działania zmierzające do likwidacji szeregu występujących obecnie barier i ograniczeń rozwojowych miasta, a także na ekologizację procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni miasta, czyli powszechne i współzależne uwzględnianie uwarunkowań przyrodniczych w sterowaniu procesami rozwojowymi miasta. 5. Cele operacyjne Cele operacyjne są konkretyzacją głównych celów strategicznych rozwoju Bielska-Białej i wynikają z przyjętego wariantu ich realizacji. Tworzą one system współzależnych celów, których realizacja warunkuje w szeregu przypadkach osiągnięcie więcej niż jednego strategicznego celu głównego. Każdy cel operacyjny ma jednakową rangę, stąd też ich uszeregowanie spełnia jedynie funkcję porządkującą. Formułując katalog celów operacyjnych, uwzględniono te cele, które uznano za priorytetowe, czyli “najpilniejsze z pilnych” do realizacji. Następnie, do każdego celu operacyjnego przyporządkowano określony zestaw niezbędnych zadań realizacyjnych. Sformułowano następujący katalog celów operacyjnych rozwoju Bielska-Białej do 2010 roku: Cele operacyjne Realizacja głównego celu strategicznego Zachowanie tożsamości historyczno-kulturowej miasta C1 - C4 Poprawa sprawności funkcjonowania systemu transportowego miasta oraz jego powiązań z otoczeniem C1 - C4 Likwidacja niedoborów, modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej C1 - C4 Aktywna polityka gospodarcza wykorzystująca walory zasobów miasta C1, C3 Ochrona walorów i zasobów oraz poprawa stanu środowiska przyrodniczego C1 - C4 Racjonalne kształtowanie zagospodarowania przestrzeni miasta miasta C1 - C4 Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego C1 - C3 Zapewnienie opieki socjalnej dla osób potrzebujących C1 Rozwój budownictwa mieszkaniowego i poprawa efektywności gospodarowania istniejącymi zasobami C1 Poszerzenie oferty edukacyjnej i poprawa warunków C1, C3 funkcjonowania placówek edukacyjnych Wspieranie i rozwijanie kultury i sztuki C1, C2 Poprawa warunków wypoczynku i rekreacji mieszkańców oraz rozwój usług turystycznych C1 - C3 Tworzenie warunków dla poprawy stanu zdrowia mieszkańców Aktywne kreowanie pozytywnego wizerunku Bielska-Białej w kraju i zagranicą C1 - C3 C1 - C3 Sformułowane cele operacyjne, będące konkretyzacją głównych celów strategicznych rozwoju Bielska-Białej wyznaczają podstawowe kierunki działań zmierzających do: poprawy stanu środowiska przyrodniczego, • znaczącej poprawy funkcjonowania systemu transportowego miasta i jego powiązań z systemem krajowym i międzynarodowym, • zdynamizowania procesów rozwoju oraz unowocześnienie bazy ekonomicznej miasta (wytwórczej i usługowej), • wzrostu rangi edukacji w procesach rozwoju społeczno-gospodarczego, • podniesienia standardu zamieszkiwania ludności i obsługi przyjezdnych, • dalszego rozwoju otoczenia biznesu (business environment), • dalszego zwiększania atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla inwestycji • zagranicznych i krajowych (np. podaż terenów uzbrojonych, nowoczesna infrastruktura techniczna i społeczna, jakość środowiska miejskiego, dobre warunki mieszkaniowe, wypoczynku, rekreacji i sportu), • rozwoju społeczno-gospodarczego zgodnego z wymogami ochrony środowiska przyrodniczego i wartości krajobrazowych, • optymalnego wykorzystania endogenicznego potencjału dziedzictwa historycznokulturowego dla rozwoju turystyki. Tak więc, cele operacyjne koncentrują się na tych problemach, które mają strategiczne znaczenie dla wzrostu poziomu życia mieszkańców, tworzenia jak najlepszych warunków dla dalszego dynamizowania rozwoju gospodarki, a w konsekwencji dalszego wzrostu konkurencyjności Bielska-Białej na tle innych ośrodków miejskich w kraju i Europie. 6. Zadania realizacyjne Do każdego celu szczegółowego opracowano zestaw niezbędnych zadań realizacyjnych. Są one jednocześnie środkami realizacji głównych celów strategicznych oraz generalnego celu kierunkowego rozwoju Bielska-Białej. Przedstawione poniżej zadania realizacyjne zaliczyć można do następujących kategorii: • zadania rozwojowe, ochronne i wyrównujące dysproporcje, • zadania racjonalizujące wykorzystanie zasobów, • zadania regulacyjne, • zadania informacyjno-promocyjne, • zadania inspirujące i stymulująco-wspierające. Sformułowane zadania realizacyjne wykraczają w wielu przypadkach poza ustawowe kompetencje samorządów terytorialnych. Jest to zgodne z przyjętą metodologią formułowania strategii rozwoju lokalnego, która zakłada definiowanie zadań nie z punktu widzenia ustawowych kompetencji samorządów terytorialnych, lecz konieczności zaspokajania określonych potrzeb społeczno-gospodarczych w przyjętym horyzoncie czasu. Mimo tego, głównym podmiotem odpowiedzialnym za realizację ustaleń STRATEGII ROZWOJU BIELSKA-BIAŁEJ DO 2010 ROKU jest Rada i Zarząd Miasta Bielsko-Biała. W przypadku zadań wykraczających poza swoje ustawowe kompetencje winny one prowadzić określone działania inspirujące, stymulujące i wspierające w stosunku do innych podmiotów, a także nawiązywać z nimi współpracę i współdziałanie przy realizacji określonych zadań. Do takich podmiotów zaliczyć można: • mieszkańców miasta lub ich reprezentantów, • władze gmin, wchodzących w skład aglomeracji bielskiej, • administrację rządową szczebla centralnego (poszczególne ministerstwa i urzędy centralne), administracja ogólna i specjalna, • urząd wojewody i podległe mu służby, • organizacje i instytucje międzynarodowe (np. pomocowe), • instytucje i organizacje naukowe, badawczo-rozwojowe oraz szkoły wyższe, • instytucje upowszechniania kultury i sztuki oraz służby zdrowia, • instytucje, wchodzące w skład tzw. otoczenia biznesu (np. banki, fundacje, agencje), • podmioty gospodarcze, • organizacje zawodowe i społeczne (np. izby gospodarcze, stowarzyszenia zawodowe, kulturalne, sportowe, organizacje ekologiczne). Cel operacyjny: Zachowanie tożsamości historyczno-kulturowej miasta Zadania realizacyjne Ochrona wartości materialnych i niematerialnych dziedzictwa kulturowego Opracowanie i realizacja programu rewitalizacji Starówki Bielskiej Opracowanie i realizacja kompleksowego programu rewitalizacji pozostałych zabytkowych obiektów, obszarów i kwartałów miasta Utworzenie funduszu ochrony zabytków Cel operacyjny: Poprawa sprawności funkcjonowania transportowego miasta oraz jego powiązań z otoczeniem Zadania realizacyjne Rozbudowa układu obwodnicowego obszaru śródmiejskiego miasta modernizacja ul. Żywieckiej połączenie ul. Partyzantów i ul. Żywieckiej węzeł “Klubowa” przebudowa węzła “Hulanka” połączenie węzła “Hulanka” i “Klubowa” połączenie ul. Lwowskiej i Niepodległości Budowa wschodniej obwodnicy miasta budowa odcinka pomiędzy węzłami “Krakowska” a “Żywiecka” budowa odcinka pomiędzy węzłami “Krakowska” a “Rosta” budowa odcinka od węzła “Żywiecka” do granic miasta Rozbudowa i modernizacja miejskiego układu drogowego trasy średnicowe skrzyżowania z preferencją typu “rondo” lokalne systemy komunikacyjne systemu Rozbudowa bazy parkingowej - budowa parkingu wielopoziomowego ul. Wałowa, Mostowa - budowa parkingu wielopoziomowego ul. Lwowska, Krakowska - budowa parkingu wielopoziomowego ul. Kopernika, Starówka - budowa parkingów dla samochodów osobowych i ciężarowych Wprowadzenie stref ruchu uspokojonego oraz priorytetu w ruchu dla komunikacji miejskiej Sukcesywna wymiana taboru autobusowego Modernizacja i rozbudowa sieci oświetlenia ulicznego Budowa systemu ścieżek rowerowych Modernizacja głównych szlaków oraz usprawnienie połączeń kolejowych Budowa nowych i modernizacja istniejących powiązań drogowych miasta z otoczeniem Cel operacyjny: Likwidacja niedoborów, modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej Zadania realizacyjne Opracowanie kompleksowego programu gospodarki odpadami Budowa nowoczesnego komunalnego składowiska odpadów stałych i odpadów niebezpiecznych oraz rekultywacja istniejącego składowiska Wdrażanie systemu segregacji odpadów stałych wraz z budową sortowni Budowa zakładu utylizacji odpadów Likwidacja zaległości w rozwoju sieci wodociągowej oraz kanalizacji deszczowej i sanitarnej Zabezpieczenie potrzeb w zakresie telekomunikacji poprzez dopuszczenie różnych operatorów i systemów Opracowanie porównawczego studium efektywności alternatywnych systemów zaopatrzenia w energię cieplną, zwłaszcza dla obszarów nie objętych scentralizowanym systemem ciepłowniczym Cel operacyjny: Aktywna polityka gospodarcza wykorzystująca walory zasobów miasta Zadania realizacyjne Proinwestycyjna polityka finansowa miasta Utworzenie Miejskiego Centrum Informacji, Doradztwa i Promocji Gospodarczej Opracowanie i realizacja długookresowego programu rozwoju sieci handlu detalicznego i usług bytowych Utworzenie Miejskiej Strefy Aktywności Gospodarczej Budowa centrum biznesowo-finansowego i usługowego Budowa centrum targowo-wystawienniczego, w tym sali widowiskowo-sportowej Utworzenie Bielskiego Parku Badawczo-Technologicznego (lokalizacja placówek naukowo-badawczych i firm produkcyjnych zajmujących się opracowywaniem i wdrażaniem nowoczesnych technologii) Cel operacyjny: Ochrona walorów i zasobów oraz poprawa stanu środowiska przyrodniczego Zadania realizacyjne Opracowanie programu zrównoważonego rozwoju zgodnie z wymogami Globalnego Programu Działań na Rzecz Ekrozwoju – AGENDA 21 Utworzenie Miejskiego Systemu Ekologicznego, obejmującego cenne walory i zasoby środowiska przyrodniczego i powiązanego z systemem regionalnym oraz krajowym Realizacja zespołu przyrodniczo-krajobrazowego “Cygański Las” Stworzenie systemu ciągłego diagnozowania, w tym monitoringu stanu środowiska przyrodniczego Rozwój terenów zieleni urządzonej Cel operacyjny: Racjonalne kształtowanie zagospodarowania przestrzeni miasta Zadania realizacyjne Opracowanie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta oraz miejscowych zagospodarowania przestrzennego miasta oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Wpływanie poprzez plany, decyzje lokalizacyjne oraz inwestycje miejskie na racjonalne z punktu widzenia ekonomicznego, społecznego i ekologicznego rozmieszczenie funkcji oraz zagospodarowania przestrzeni Wyznaczenie strategicznych obszarów rozwojowych miasta Utworzenie dyspozycyjnego (możliwego do zagospodarowania) zasobu gruntów komunalnych przeznaczonego pod rozwój funkcji mieszkaniowych, produkcyjnych, edukacyjnych i usługowych* Uporządkowanie “starej strefy przemysłowej” - na wschód od dworca kolejowego do ul. Lwowskiej, Piekarskiej, Piłsudskiego Stworzenie systemu stałego monitorowania i diagnozowania zmian w zagospodarowaniu przestrzennym miasta, w tym opracowanie mapy numerycznej Działania na rzecz koordynacji procesów rozwojowych miasta (społeczno-gospodarczych i przestrzennych) z gminami ościennymi Cel operacyjny: Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego Zadania realizacyjne Zwiększanie skuteczności działań Policji, Państwowej Straży Pożarnej oraz Straży Miejskiej Pomoc finansowa w zakupach wyposażenia technicznego Policji i Państwowej Straży Pożarnej Opracowanie i realizacja programu “Bezpieczne miasto”, składającego się z podprogramów: “Bezpieczny dom-osiedleparking”, “Bezpieczna szkoła”, “Bezpieczny biznes”, “Bezpieczna droga” Utworzenie jednolitego i sprawnego w działaniu systemu koordynacji działań poszczególnych służb i instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne, tj. Policji, Straży Pożarnej, Straży Miejskiej oraz sprawne funkcjonowanie infrastruktury miejskiej (tzw. bezpieczeństwo komunalne). Cel operacyjny: Zapewnienie opieki socjalnej dla osób potrzebujących Zadania realizacyjne Zapewnienie całodobowej opieki nad ludźmi starszymi i obłożnie chorymi (utworzenie dodatkowych domów pomocy społecznej) Sukcesywne uruchamianie dodatkowych domów dziennego pobytu dla osób starszych i niepełnosprawnych Rozszerzenie usług opiekuńczych w środowisku zamieszkania dla osób chorych, starszych i niepełnosprawnych - uruchomienie stacji usług opiekuńczych Utworzenie 10 świetlic środowiskowych dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych Organizacja działań profilaktycznych i terapeutycznych wobec osób i członków rodzin uzależnionych - utworzenie miejskiego ośrodka terapii uzależnień Wprowadzenie specjalnych programów pomocy finansowej dla rodzin o niskich dochodach, tzw. “gwarantowane minimum socjalne” Zapewnienia schronienia dla osób i rodzin bezdomnych (utworzenie 3 domów czasowego pobytu) Współpraca z organizacjami społecznymi i kościelnymi, zajmującymi się opieką socjalną Wspieranie różnorodnych form poradnictwa rodzinnego przez miasto Cel operacyjny: Rozwój budownictwa mieszkaniowego i poprawa efektywności gospodarowania istniejącymi zasobami Zadania realizacyjne Tworzenie warunków dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego (tereny i uzbrojenie), w tym uwzględnianie zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych młodych małżeństw Rozwój budownictwa komunalnego Wspieranie rozwoju budownictwa czynszowego realizowanego w ramach Towarzystwa Budownictwa Społecznego oraz pozostałych form budownictwa Modernizacja i podniesienie standardu technicznego zasobów komunalnych Zrealizowanie przyjętego planu inwestycyjnego na lata 19972000 w sferze mieszkaniowej Adaptacja pomieszczeń na lokale rotacyjne i zamienne (jest to konieczne ze względu na konieczność modernizacji zasobów i rewitalizacji zabytkowych budynków) Cel operacyjny: Poszerzenie oferty edukacyjnej i poprawa warunków funkcjonowania placówek oświatowych Zadania realizacyjne Dostosowanie sieci szkół i wyposażenia w pomoce dydaktyczne, sprzęt audiowizualny i komputerowy do założeń reformy edukacyjnej Dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb lokalnego rynku pracy Wprowadzenie nowych programów edukacyjnych dotyczących samorządności, ekologii, kultury i przedsiębiorczości Rozwój szkolnictwa integracyjnego Wprowadzenie różnorodnych zajęć pozalekcyjnych (koła zainteresowań, zajęcia kulturalne i sportowe) Utworzenie centrum przekwalifikowań Rozszerzenie działalności placówek opiekuńczowychowawczych Pomoc miasta przy tworzeniu programów wychowania prorodzinnego realizowanych w szkołach Pomoc miasta w zagospodarowaniu czasu wolnego dzieci i młodzieży Podniesienie standardu techniczego szkół i infrastruktury szkolnej Modernizacja placówek oświatowych (wdrażanie energooszczędnych ekologicznych technologii) Poprawa sprawności i efektywności zarządzania placówkami oświatowymi Wspieranie działań mających na celu rozwój szkolnictwa wyższego, a w szczególności powstania uniwersytetu Cel operacyjny: Wspieranie i rozwijanie kultury i sztuki Zadania realizacyjne Inicjowanie i wspieranie imprez o wysokim poziomie artystycznym Edukacja kulturalna Promowanie i honorowanie osób aktywnych na polu kultury i sztuki Opieka nad szkolnictwem artystycznym Modernizacja i rozwój bazy dla działalności kulturalnej Cel operacyjne: Poprawa warunków wypoczynku i rekreacji mieszkańców oraz rozwój usług turystycznych Zadania realizacyjne Budowa zespołu krytych pływalni Budowa sztucznego lodowiska Zagospodarowanie turystyczne rejonu Szyndzielni i Dębowca Zagospodarowanie parku “Błonia” w urządzenia rekreacyjnowypoczynkowe Zagospodarowanie całego obszaru nad rzeką Wapieniczanką Kontynuacja doposażenia istniejących obiektów szkolnych i osiedlowych w urządzenia sportowe Uruchomienie Miejskiego Ośrodka Informacji i Promocji Turystycznej Utworzenie Miejskiego Systemu Informacji Wizualnej Tworzenie warunków dla budowy obiektów hotelowych (klasa luksusowa i turystyczna) Poprawa stanu technicznego obiektów sportowo-rekreacyjnych Cel operacyjny: Tworzenie warunków dla poprawy stanu zdrowia mieszkańców Zadania realizacyjne Upowszechnienie instytucji lekarza rodzinnego Organizacja domowej opieki hospicyjnej nad obłożnie chorymi Upowszechnienie wczesnej diagnostyki i zapobieganie chorobom poprzez działania profilaktyczne Promocja zdrowia wśród mieszkańców (edukacja prozdrowotna, propagowanie zdrowego stylu życia, poprawa stanu sanitarnego w mieście) - współpraca w tym względzie z organizacjami pozarządowymi Poprawa stanu bazy lokalowej i wyposażenia w sprzęt i aparaturę techniczną oraz dostosowanie obiektów służby zdrowia do wymogów sanitarnych Tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym normalne funkcjonowanie (likwidacja barier architektonicznych i komunikacyjnych, kształcenie i adaptacja niepełnosprawnych dzieci i młodzieży - warsztaty terapii zajęciowej, usprawnienie systemu rehabilitacji) Cel operacyjny: Aktywne kreowanie pozytywnego wizerunku Bielska- Białej w kraju i zagranicą Zadania realizacyjne Aktywna i kompleksowa promocja walorów i zasobów miasta (opracowanie programu strategii promocji miasta) Promowanie pozytywnych postaw wśród społeczności miejskiej w tym także poprzez środki masowego przekazu Sformułowane cele operacyjne i zadania realizacyjne stanowią podstawę realizacji przyjętych czterech głównych celów strategicznych oraz generalnego celu kierunkowego rozwoju Bielska-Białej. Koncentrują się one na nadrobieniu niedostatków w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb społecznych mieszkańców, stymulowania dalszego dynamicznego rozwoju gospodarczego. Efektem ich realizacji będzie poprawa warunków życia i bezpieczeństwa mieszkańców, podniesienie sprawności i efektywności funkcjonowania miasta, stworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju oraz wzrost rangi Bielska-Białej w otoczeniu krajowym i międzynarodowym. Kolejnym krokiem - po uchwaleniu strategii rozwoju - winno być opracowanie dla każdego przyjętego zadania (w pierwszej kolejności winno to dotyczyć tych zadań, które zostały uznane za priorytetowe) kompleksowego programu (planu) jego realizacji, który winien zawierać: • termin rozpoczęcia i zakończenia realizacji zadania (część zadań może mieć charakter ciągły, np. w zakresie bezpieczeństwa publicznego - w tej sytuacji nie określa się terminu jego zakończenia) • etapy realizacji zadania (jeśli dla konkretnego zadania jest to pożądane lub niezbędne), • określenie podmiotu odpowiedzialnego za wykonanie zadania oraz podmiotów współpracujących, • koszty finansowe, społeczne i ekologiczne związane z realizacją zadania, • źródła finansowania zadania, • spodziewane efekty z realizacji zadania (dla miasta, mieszkańców, gospodarki lokalnej, ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego, itp.), • lokalizacja przestrzenna zadania (dotyczy zadań inwestycyjnych). Określone powyżej zadania realizacyjne będą zatem wymagały podjęcia przez władze Bielska-Białej skoordynowanych działań analityczno-planistycznych, mających na celu przygotowanie szczegółowych programów (planów) ich realizacji, w tym wieloletnich planów inwestycyjnych (kroczące plany 4-5-letnie) i rocznych, a następnie wspólnych oraz systematycznych działań na rzecz ich urzeczywistniania. 7. Priorytetowe zadania realizacyjne do 2002 roku Określone w punkcie 6 zadania przewidziane są do realizacji do 2010 roku. Należy zaznaczyć, że z wielu względów przede wszystkim zaś finansowych nie jest możliwe rozpoczęcie realizacji od razu wszystkich z nich. W tej sytuacji pojawia się problem wyboru priorytetowych zadań, które winny być podjęte w pierwszej kolejności, tj. do 2002 roku. Podstawowym kryterium wyboru tych zadań winien być stopień ważności i pilności ich realizacji z punktu widzenia konieczności likwidacji lub znacznego ograniczenia negatywnych skutków występujących barier i ograniczeń rozwojowych miasta, a także rozwiązywania problemów społecznych. Do priorytetowych zadań, które winny być podjęte do 2002 roku zaliczyć należy: • Opracowanie i realizacja programu rewitalizacji Bielskiej Starówki, • Rozbudowa układu obwodnicowego obszaru śródmiejskiego miasta, • Budowa wschodniej obwodnicy miasta, • Rozbudowa bazy parkingowej, • Budowa ścieżek rowerowych, • Opracowanie kompleksowego programu gospodarki odpadami, • Budowa nowoczesnego komunalnego składowiska odpadów stałych i odpadów niebezpiecznych, • Likwidacja zaległości w rozwoju kanalizacji deszczowej i sanitarnej, • Utworzenie Miejskiego Centrum Informacji, Doradztwa i Promocji Gospodarczej, • Opracowanie programu ekorozwoju, • Realizacja zespołu przyrodniczo-krajobrazowego “Cygański Las”, • Rozwój terenów zieleni urządzonej, • Stworzenie systemu stałego monitorowania i diagnozowania zmian w zagospodarowaniu przestrzennym miasta, w tym opracowanie mapy numerycznej, • Opracowanie i realizacja programu “Bezpieczne miasto”, • Organizacja działań profilaktycznych i terapeutycznych wobec osób i członków rodzin uzależnionych - utworzenie miejskiego ośrodka uzależnień, • Zapewnienie schronienia dla osób i rodzin bezdomnych (utworzenie 3 domów czasowego pobytu), • Tworzenie warunków uzbrojenie), dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego (tereny, • Wprowadzenie różnorodnych zajęć pozalekcyjnych (koła zainteresowań, zajęcia kulturalne i sportowe), placówek • Modernizacja ekologicznych technologii), oświatowych (wdrażanie energooszczędnych • Inicjowanie i wspieranie imprez o wysokim poziomie artystycznym, • Budowa zespołu krytych pływalni, • Upowszechnienie wczesnej diagnostyki i zapobieganie chorobom poprzez działania profilaktyczne, • Promocja zdrowia wśród mieszkańców, • Aktywna i kompleksowa promocja walorów i zasobów miasta - opracowanie strategii promocji miasta. Wymienione powyżej priorytetowe zadania są względem siebie równoważne. Ostateczna decyzja o realizacji konkretnych zadań winna być podjęta po przeprowadzeniu analizy porównawczej kosztów realizacji z możliwościami ich sfinansowania z budżetu miasta i źródeł zewnętrznych. W sytuacji niedoboru środków finansowych należy ograniczyć liczbę priorytetowych zadań realizacyjnych Należy również kontynuować rozpoczęte zadania, wynikające z ustaleń Strategii rozwoju Gminy Bielsko-Biała do 2006 roku, przyjętej uchwałą Rady Miejskiej w 1995 roku. Uwarunkowania realizacji Strategii rozwoju Bielska-Białej Pomyślna realizacja ustaleń STRATEGII ROZWOJU BIELSKA-BIAŁEJ DO 2010 ROKU wymaga nie tylko ogromnych nakładów finansowych, ale i systematycznych, skoordynowanych działań władz miasta i pracowników urzędu na rzecz jej urzeczywistnienia. Do podstawowych warunków, sprzyjających realizacji strategii rozwoju Bielska-Białej należy zaliczyć: •. poprawę sprawności zarządzania miastem, •. opracowanie programów realizacji zadań strategicznych, •. odpowiednią politykę informacyjną o zamierzeniach i przedsięwzięciach rozwojowych zmierzających do realizacji strategii rozwoju miasta, •. inicjowanie i koordynowanie współpracy władz miasta z mieszkańcami, władzami państwowymi, instytucjami i organizacjami pozarządowymi, podmiotami gospodarczymi przy realizacji strategii rozwoju miasta, •. prorozwojową politykę finansową miasta, • aktywną promocję walorów i zasobów miasta, • konsulting gospodarczy i usługi wspierające dla potencjalnych inwestorów oraz istniejących podmiotów gospodarczych. Władze samorządowe Bielska-Białej winny funkcjonować w sposób adekwatny do przyjętych celów rozwoju miasta i zadań realizacyjnych. Dotyczy to zarówno normalnego, rutynowego działania administracyjnego, które musi odpowiadać oczekiwaniom mieszkańców, jak i działań związanych z realizacją ustaleń strategicznych. Konieczna więc jest ciągła praca nad usprawnianiem struktur organizacyjnych i procedur postępowania urzędowego, a także stworzenie zintegrowanego systemu informacyjnego. Zmiany struktur organizacyjnych winny być podporządkowane kryterium funkcji, jakie poszczególne wydziały urzędu winny wypełniać, a mianowicie: • Funkcje strategiczne - planowanie strategii, organizowanie, kontrolowanie i monitorowanie procesu realizacji strategii rozwoju oraz opracowywanie wieloletnich i rocznych planów inwestycyjnych. Realizacja szeregu zadań inwestycyjnych - zapisanych w strategii rozwoju - trwa kilka lub więcej lat. Stąd występuje konieczność rozpisania ich realizacji na poszczególne lata (zakres robót i koszty). Wieloletni plan inwestycyjny winien stanowić podstawę do opracowywania corocznych budżetów miasta. Funkcje te winien realizować Wydział Strategii i Rozwoju Gospodarczego. • Funkcje taktyczne (średniookresowe) - realizacja wieloletnich planów inwestycyjnych. Funkcje te powinien pełnić Wydział Inwestycji. • Funkcje operacyjne wypełniałyby pozostałe wydziały urzędu. Do zadań tych wydziałów należałoby opracowywanie programów wykonawczych konkretnych zadań realizacyjnych, zapisanych w strategii rozwoju. Niezwykle ważną sprawą jest również funkcjonowanie sprawnych procedur postępowania urzędowego. Procedury te, w postaci udzielania różnego rodzaju pozwoleń oraz ustanawiania zakazów i nakazów w zakresie działalności gospodarczej, muszą być podporządkowane głównemu celowi, jakim jest dynamiczny rozwój gospodarczy i wzrost przedsiębiorczości. Muszą one charakteryzować się brakiem rutynowości i biurokratyzmu, co wymaga pozytywnego nastawienia, tzw. "dobrej woli" ze strony wszystkich pracowników urzędu miasta i krótkich terminów przy załatwianiu wszelkich spraw. Od sprawności funkcjonowania urzędu miasta zależy w dużej mierze tzw. lokalny klimat dla przedsiębiorczości. Inwestorzy zagraniczni są szczególnie wyczuleni na te sprawy. Przedstawione cele rozwoju i zadania służące ich realizacji kończą etap koncepcyjny strategii rozwoju, po którym przechodzi ona do fazy realizacji. Punktem wyjścia tej fazy jest opracowanie programów realizacji poszczególnych zadań. Programy te stanowią podstawę koordynacji podmiotowej, przedmiotowej, czasowej i przestrzennej realizacji zadań oraz zapewnienia źródeł ich finansowania. Program realizacji każdego zadania winien zawierać: • termin rozpoczęcia i zakończenia realizacji zadania (część zadań może mieć charakter ciągły, np. w zakresie bezpieczeństwa publicznego - w tej sytuacji nie określa się terminu jego zakończenia) • etapy realizacji zadania (jeśli dla konkretnego zadania jest to pożądane lub niezbędne), • określenie podmiotu odpowiedzialnego za wykonanie zadania oraz podmiotów współpracujących, • koszty finansowe, społeczne i ekologiczne związane z realizacją zadania, • źródła finansowania zadania, • spodziewane efekty z realizacji zadania (dla miasta, mieszkańców, gospodarki lokalnej, ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego, itp.), • lokalizacja przestrzenna zadania (jeśli występuje taka konieczność). Prowadzenie odpowiedniej polityki informacyjnej jest niezbędne do przedstawienia i wyjaśnienia mieszkańcom, zainteresowanym instytucjom i organizacjom społecznym oraz zawodowym zamierzeń i przedsięwzięć rozwojowych władz miasta zmierzających do realizacji strategii rozwoju Bielska-Białej. Inicjowanie i koordynowanie współpracy władz miasta z mieszkańcami, władzami państwowymi oraz instytucjami i organizacjami pozarządowymi, a także podmiotami gospodarczymi ma na celu angażowanie ich w rozwiązywanie wspólnych problemów rozwojowych. Dużą wagę powinno się przywiązywać do współpracy z organizacjami ekologicznymi, które należy pozyskać do tej współpracy w celu wykorzystania ich wiedzy do harmonizowania procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego z wymaganiami ochrony środowiska. Ogrom potrzeb rozwojowych Bielska-Białej wymaga prowadzenia przez władze samorządowe prorozwojowej polityki finansowej. Polityka ta powinna zmierzać w pierwszym rzędzie do długookresowej maksymalizacji dochodów budżetowych, racjonalizacji wydatków bieżących oraz wzrostu i poprawy efektywności wykorzystania środków inwestycyjnych. Dzięki temu będzie można posiadane środki wykorzystać w maksymalnym stopniu na cele rozwoju miasta. Znaczne możliwości zwiększenia środków finansowych na inwestycje istnieją w szerszym wykorzystaniu zewnętrznych źródeł finansowania, a zwłaszcza: • kredytów preferencyjnych na inwestycje proekologiczne, • kredytów zwykłych, • obligacji komunalnych, euroobligacji, • podejmowania wspólnych przedsięwzięć publiczno-prywatnych, Istotnym źródłem pozyskiwania środków finansowych mogą być także opłaty adiacenckie. W dłuższej jednak perspektywie najważniejszym instrumentem zwiększania dochodów budżetowych jest tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi gospodarczemu, który rozszerza bazę dochodową miasta. Promocja walorów i zasobów miasta ma na celu wyrobienie pozytywnego jego obrazu (image) u potencjalnych inwestorów (prywatnych i publicznych). Wymaga to nie tylko znajomości potrzeb i problemów tychże inwestorów, ale przede wszystkim wiedzy o mocnych stronach miasta (np. w zakresie urządzeń infrastruktury technicznej, wolnych obiektów produkcyjno-usługowych i biurowych, terenów budowlanych, kwalifikacji siły roboczej, rynku zbytu, braku przeszkód biurokratycznych, itp.). Marketing gminy musi być prowadzony w sposób aktywny i nie może zaniedbywać żadnych sposobności, tak w środkach masowej informacji, jak i różnego rodzaju konferencji, targów, kontaktów z odpowiednimi agendami rządowymi (np. z Państwową Agencją Inwestycji Zagranicznych), czy wreszcie bezpośrednich kontaktów z potencjalnymi inwestorami. W celu efektywnego promowania miasta musi być opracowana strategia jego promocji, która z jednej strony - podkreślać będzie atrakcyjność miasta, zaś z drugiej - nastawiać się na konkretnych inwestorów. Wdrożenie takiego podejścia wymagać będzie szczegółowego badania rynku inwestorów, umiejętności kierowania programem reklamowania miasta oraz bezpośrednich konsultacji z potencjalnymi inwestorami. Konsulting gospodarczy i usługi wspierające dla potencjalnych inwestorów oraz istniejących podmiotów gospodarczych winny tworzyć spójny oraz kompleksowy system wspierania i pomocy dla tychże podmiotów. Powinien on zapewnić następujące usługi podstawowe: • poradnictwo gospodarcze w kwestiach prawnych, podatkowych i kredytowych, planowania działalności, rozpoznania rynku, marketingu, zmiany profilu produkcji lub rodzaju usług, • kadrę profesjonalnych doradców, • dostęp do nieruchomości (terenów i budynków), • profesjonalne szkolenia w zakresie zarządzania firmą. Szczególnie należy wesprzeć rozwój przedsiębiorstw małych i średnich, głównie z racji ich ograniczonych zasobów finansowych, rzeczowych, kadrowych i innych. Popieranie tej grupy firm prowadzi do zróżnicowania i rozszerzenia bazy ekonomicznej gminy. Warto więc rozważyć propozycję utworzenia przy Urzędzie Miejskim Centrum Informacji, Doradztwa i Promocji Gospodarczej.
