współczesne pojęcie międzynarodowej konkurencyjności
Transkrypt
współczesne pojęcie międzynarodowej konkurencyjności
Секция 1. МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ УСТОЙЧИВОГО ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ ЭКОНОМИКИ WSPÓŁCZESNE POJĘCIE MIĘDZYNARODOWEJ KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI KRAJOWEJ Demianiuk R. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce, Polska Jedną z cech współczesnego rozwoju gospodarczego jest wysoki i rosnący stopień otwartości gospodarek krajowych. Jest on rezultatem systematycznego wzrostu znaczenia zewnętrznych powiązań gospodarczych, procesów liberalizacji handlu i przepływów kapitału, postępu technologicznego, aktywności organizacji międzynarodowych, współpracy i integracji międzynarodowej oraz internacjonalizacji działalności podmiotów gospodarczych. Gospodarki krajowe w coraz większym stopniu stają się częściami składowymi międzynarodowego i globalnego porządku ekonomicznego. Powiązania gospodarcze pomiędzy krajami rozwijają się w różnych formach takich jak: wymiana handlowa, przepływy kapitałowe, przepływy wiedzy i technologii, tworzenie wspólnych instytucji, integracja regionalna. Największe znaczenie mają powiązania handlowe, przepływ kapitału w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich, a w szczególności rozwój ugrupowań integracyjnych. Najstarszą i wciąż bardzo ważną formą zewnętrznej aktywności gospodarczej jest wymiana handlowa. Rynki zagraniczne są istotnym elementem strategii rozwoju dużych i małych przedsiębiorstw. Niemniej ściślejsze i głębsze więzi gospodarcze powstają w rezultacie podejmowania zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Wiążą one krajowe gospodarki silniej niż wymiana handlowa. Na przykład wartość sprzedaży filii korporacji UE zlokalizowanych w Stanach Zjednoczonych jest około 3,6 razy wyższa od eksportu przedsiębiorstw UE do Stanów Zjednoczonych1. Zewnętrzne powiązania gospodarcze mają szczególne znaczenie dla krajów małych i średnich, w których możliwości rozwoju przedsiębiorstw ogranicza mały rynek wewnętrzny. Doświadczenia wskazują na duże korzyści, jakie tego typu kraje mogą osiągnąć z integracji regionalnej poprzez uczestnictwo w strefach wolnego handlu, uniach celnych bądź bardzo zaawansowanych formach integracji. Regionalna współpraca w wymianie handlowej rozwija się w celu umacniania pozycji handlowej krajów w warunkach globalizacji. СОВРЕМЕННОЕ ПОНЯТИЕ МЕЖДУНАРОДНОЙ КОНКУРЕНТНОСТИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ Демьянюк Р. Естественно-гуманитарный университет, г. Седльце, Республика Польша S.A. Schirm2 podkreśla jej trzy funkcje: 1) wzrost konkurencyjności na tworzonym rynku regionalnym, 2) ochrona przed wzrostem konkurencji na rynku globalnym, 3) ograniczenie konkurencji ze strony krajów trzecich. Korzyści z uczestnictwa w regionalnych układach handlowych jest znacznie więcej, są to przede wszystkim3: – szybsza liberalizacja handlu i wzrost wzajemnych obrotów – korzystny wpływ na wzrost gospodarczy i zatrudnienie, – umacnianie pozycji negocjacyjnej na forum WTO, – łatwiejszy dostęp do rynków dla krajów rozwijających się w porównaniu z dostępem do rynku globalnego, – rozszerzanie rynku i wzrost jego siły w skali globalnej, – liberalizacji handlu towarzyszy wzrost przepływu kapitału. Byłoby dużym uproszczeniem uważanie rynku za jedyny regulator procesów rozwoju w gospodarkach narodowych. W dalszym ciągu funkcję gospodarczą pełni państwo, które w jednych krajach wyróżnia się wyższą aktywnością, a w innych pełni rolę gwaranta szeroko rozumianej wolności gospodarczej (np. w USA). Niemniej nawet w gospodarkach wolnorynkowych (np. w Unii Europejskiej) około 40–50 % PKB podlega redystrybucji za pośrednictwem budżetu państwa. Zakres interwencjonizmu państwowego był zdecydowanie większy w gospodarkach Europy Zachodniej do lat 80. XX wieku. Przyspieszenie liberalizacji rynków i deregulacja gospodarek ograniczyły regulacyjne funkcje państwa. Polityka ekonomiczna jest w dużym stopniu podstawą przyjętych rozwiązań systemowych, czyli zasad i reguł organizacji i prowadzenia działalności gospodarczej. Nie odnosi się to jednak do bieżących decyzji gospodarczych. Na przykład niezależność i statutowe cele banku centralnego wynikają z założeń i celu systemu gospodarczego, natomiast bieżąca polityka kursowa banku centralnego jest powiązana z bieżącą sytuacją walutową, pieniężną i gospodarczą4. Współczesna otwartość gospodarcza stwarza nowe szanse rozwoju, ponieważ została wyeliminowana większość barier 2 1 Responses to the Challenges of Globalization, European Economy, „Special Report” 2002, nr 1, European Commission 2002, s. 18. Podaję na podstawie B. Mucha-Leszko, Unia Europejska w systemie gospodarki globalnej [w:] B. Mucha–Leszko (red.), Współczesna gospodarka światowa, wyd. UMCS, Lublin 2005, s. 146. 22 S.A. Schirm, Globalization and the New Regionalism, Polity Press, Cambridge 2002, s. 21. Podaję za B. Mucha-Leszko, Unia Europejska w systemie gospodarki globalnej, op. cit., s. 145. Ibidem, s. 145. 3 4 Szerzej pisze na ten temat T. Kowalik, Systemy gospodarcze, Fundacja Innowacja, Warszawa 2005, s. 16. handlowych i istnieje daleko posunięta liberalizacja przepływu kapitału. Zależą one jednak od konkurencyjności. W literaturze są najczęściej stosowane trzy pojęcia oznaczające różne ujęcie konkurencyjności: konkurencyjność, zdolność konkurencyjna gospodarki i pozycja konkurencyjna. Konkurencyjność może być rozpatrywana w odniesieniu do całej gospodarki i wówczas jest ona badana na podstawie analizy porównawczej z innymi krajami. Konkurencyjność może być również badana w odniesieniu do sfer i sektorów gospodarki. A. Zielińska- Głębocka wymienia następujące koncepcje konkurencyjności5: 1) tradycyjna konkurencyjność handlowa (eksportowa) określona przez pozycję konkurencyjną (udziały w rynku) i komparatywną (specjalizację) krajów, 2) konkurencyjność makroekonomiczną określoną przez realne kursy walutowe, a więc łączącą konkurencyjność handlową z rynkami walutowymi, 3) konkurencyjność technologiczną i innowacyjną określoną przez potencjał naukowo-badawczy i innowacyjny firm, krajów, regionów, 4) konkurencyjność przedsiębiorstw opartą na definicji OECD, 5) konkurencyjność przedsiębiorstw według metody Portera, 6) konkurencyjność globalną opartą na wskaźnikach opracowanych przez światowe Forum Gospodarcze i Międzynarodowy Instytut Zarządzania Rozwojem w Lozannie. Według definicji Światowego Forum Ekonomicznego6 na konkurencyjność kraju wpływa wiele czynników, polityka i instytucje, które determinują poziom produkcyjności w tym kraju. Wzrost produkcyjności, oznaczający lepsze wykorzystanie dostępnych czynników i zasobów, odpowiada za stopy zwrotu inwestycji, które z kolei określają całkowitą stopę wzrostu gospodarczego. Gospodarka jest więc tym bardziej konkurencyjna im szybsze tempo wzrostu przewiduje się w średniej i długoterminowej perspektywie. Na tak rozumianą konkurencyjność istotny wpływ mają wyniki w eksporcie, mierzone np. rosnącym udziałem w rynku światowym7. Współcześnie pojęcie konkurencyjności międzynarodowej odnosi się nie tylko do wymiany handlowej, lecz w coraz większym stopniu także do przepływów kapitału, innowacyjności technologicznej, jakości instytucji i zarządzania oraz ich wpływu na produkcyjność czynników wytwórczych i wzrost dochodów realnych per capita8. J. W. Bossak9 przedstawił definicje pozycji konkurencyjnej podmiotu gospodarczego i kraju oraz zdolności konkurencyjnej kraju. Międzynarodowa pozycja konkurencyjna podmiotu jest pojęciem szerszym niż pozycja rynkowa (udział w rynku). Obejmuje ona wszelkie powiązania międzynarodowe, handlowe, technologiczne, finansowe, kapitałowe, integracyjne, 5 A Zielińska-Głębocka, część I. Teoria wymiany międzynarodowej [w:] T. Rynarzewski, A. Zielińska-Głębocka, Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Teoria wymiany i polityki handlu międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 46. 6 Podaję na podstawie: M. Kąkol, Pomoc państwa w polityce konkurencji w Unii Europejskiej, Biuletyn Europejski 2006/2007, Wyd. UMCS, Lublin 2007, s. 26. 7 Ibidem, s. 27. 8 J. W. Bossak, W. Bieńkowski, Międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju i przedsiębiorstw, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004, s. 30. 9 Ibidem, s. 31. które przyczyniają się do wzrostu przewagi konkurencyjnej. Pozycja konkurencyjna kraju zależy od ogólnej sytuacji makroekonomicznej oraz równowagi wewnętrznej i zewnętrznej, a w szczególności określają ją następujące dane gospodarcze: stopa inflacji, bezrobocia, stan budżetu, sytuacja na rachunku bieżącym, poziom zadłużenia zagranicznego, stabilność waluty i stan rezerw walutowych. Zdolność konkurencyjna kraju (w warunkach globalnej konkurencji) to odpowiednio wysoka jakość instytucji, tj. porządku prawnego i jednocześnie elastyczność w dostosowaniu przedsiębiorstw publicznych i prywatnych do warunków globalnej konkurencji, a jej podstawą jest sprawny mechanizm rynkowy, obejmujący rynek produktów i czynników produkcji wspierany przez instytucje państwa pobudzające przedsiębiorczość, innowacyjność i inwestycje.10 Miejsce kraju w międzynarodowym podziale pracy, jego konkurencyjność we wszystkich sferach aktywności gospodarczej zależy nie tylko od wewnętrznych czynników określających możliwości jego rozwoju, lecz także od czynników oddziałujących z zewnętrznego otoczenia gospodarczego i politycznego. Uwarunkowania zewnętrzne na współczesnym etapie rozwoju zmieniają się bardzo szybko i mogą mieć zasadniczy wpływ na poprawę bądź pogorszenie pozycji danego kraju w międzynarodowym podziale pracy. Do najważniejszych czynników zewnętrznych określających warunki rozwoju krajów należą: 1) sytuacja polityczna, 2) koniunktura gospodarcza, 3) układ sił gospodarczych, 4) procesy i układy integracyjne, 5) poziom konkurencji w skali globalnej i regionalnej oraz zmiany zdolności konkurencyjnej innych krajów, 6) międzynarodowa polityka ekonomiczna (w tym głównie handlowa i konkurencji), 7) działalność międzynarodowych organizacji gospodarczych, jak np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Światowa Organizacja Handlu, 8) polityka i strategia rozwoju korporacji międzynarodowych oraz ich działalność inwestycyjna, 9) sytuacja na ważniejszych światowych rynkach towarowych, a zwłaszcza na rynku energii i ceny na podstawowe surowce, 10) sytuacja na rynkach finansowych. Współcześnie w warunkach intensywnych procesów globalizacji i regionalizacji zewnętrzne czynniki rozwoju gospodarczego krajów stają się coraz ważniejsze. Kraje i przedsiębiorstwa, których rozwój opiera się na małym rynku wewnętrznym są niejako zdane na bardziej intensywną internacjonalizację działalności gospodarczej oraz poszukiwanie miejsca w perspektywicznych układach regionalnych. Regionalizacja ma prowadzić do większej efektywności gospodarowania, zmniejszenia kosztów transakcyjnych, zminimalizowania barier wzrostu, powiększenia rynków, racjonalniejszego podziału pracy i tych wszystkich korzyści, jakie pociąga za sobą działalność na większym obszarze.11 10 Szerzej Ibidem, s. 37-40. 11 J. Kleer, Globalizacja gospodarki światowej a integracja regionalna, Komitet Prognoz Polska w XXI wieku przy prezydium PAN, Warszawa 1998, s. 20. Podaję za M. Stawicka, Niepewność w międzynarodowym otoczeniu przedsiębiorstw [w:] M. K. Nowakowski (red.), Biznes międzynarodowy. Od internacjonalizacji do globalizacji, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s. 97. 23