docOstróda - PolskaTurystyczna.pl
download 
Reklamacja Transkrypt
Ostróda - PolskaTurystyczna.pl
Ostróda Wrota Mazur Zachodnich W otoczeniu licznych jezior i niepowtarzalnej przyrody leży Ostróda – brama Mazur Zachodnich. Ta niezwykła kraina, wyrzeźbiona kilkanaście tysięcy lat temu przez przechodzący tędy lodowiec, przyciąga wielu turystów. Cieplejsza część roku sprzyja uprawianiu sportów wodnych – największą tego typu atrakcją w regionie jest powstały niedawno wyciąg do nart wodnych. Obok faktów dotyczących dziejów krainy jezior, w szumie lasów i szepcie przecinających ją rzek kryją się liczne legendy i podania, które budują magiczną atmosferę Mazur Zachodnich. Odczuć ją można również podczas odbywających się na tych ziemiach imprez, jak np. Ostróda Reggae Festiwal, Festiwal Ognia, czy Dni Ostródy. Sławą na całym świecie cieszy się organizowana na polach Grunwaldu inscenizacja wielkiej bitwy. Niepowtarzalną atrakcją Ostródy jest też najdłuższy w Polsce kanał żeglowny (Kanał Ostródzko-Elbląski). Pobierz przewodnik w wersji PDF na: www.ostroda.pl/przewodnik/ ISBN 978-83-7560-059-9 Partnerzy publikacji: Wydawca: Urząd Miejski w Ostródzie ul. Adama Mickiewicza 24 41-100 Ostróda www.ostroda.pl Patronat medialny: Ostróda 0 99 N 21 21 16 16 100 m Nadrze czna 33 łowa Przemys Ryback niana Drew a 23 23 a Wąsk icza Mickiew O ls zt y ńsk Polna Olsztyńska rwęckie Zamkowa AA BB 25 25 24 24 Słowackiego iego pad 11 Listo pl. Tysiąclecia Państwa Polskiego Wyspiańskiego Reymonta 15 15 22 66 Demokracji Drwęcka C za o ieg e ck rni park miejski 1 Dywizji ik a Grunwaldzka 11 Kope rn rie -Cu kiej ows 12 12 rajowej Armii K 17 17 II Herdera Jana Pawła 19 19 iego yńsk Wysz ego iężn Pien go ickie Wyb Skłod Mazurska CENTRUM a 22 22 ka ogródki działkowe Stapińskiego Kolejowa 14 14 rs nie Pio Filtrowa 11 11 13 13 Dr w ę ca Drwęcka 18 18 88 Sowińsk 77 44 Pułaskiego Jezioro D a Bata 20 20 10 10 Gru p Chło om Żr e go skich ie nieck Czar w lionó i iuszk Kośc s kie go Marsz. Piłsudskiego nw ald zka Trasa 1 (s. 42) Trasa 2 (s. 45) Trasa 3 (s. 51) Dworzec PKP Dworzec PKS Poczta Apteka Szpital i Centrum Powiadamiania Ratunkowego Policja Straż pożarna Straż miejska A Centrum Informacji Turystycznej B Żegluga Ostródzko-Elbląska, Punkt Informacji Turystycznej 1 Hotel Platinum 2 Hotel Promenada 3 Rezydencja Willa Port 4 Pokoje gościnne Podzamcze 5 Pokoje gościnne Helmut Kowaczek 6 Dom Harcerza 7 Gospoda Sajmino 8 Restauracja Columb 9 Restauracja Tawerna 10 Smażalnia u Rybaka 11 Pizzeria Da Grasso 12 Pizzeria San Biagio 13 Restauracja Altana 14 Restauracja Dario Bowling; kręgielnia Dario Bowling 15 Klub Inferno 16 Klub Młyńskie Koło 17 Cukiernia Graczyk 18 Centrum Kultury Zamek; Miejska Biblioteka Publiczna; Muzeum w Ostródzie, Galeria na Zamku 19 Supermarket Carrefour Express 20 Ostródzkie Stowarzyszenie Kulturowe Sasina 21 Aktywna Turystyka Drwęca 22 Aquapark Ostróda 23 Klub Strzelecki Garda 24 Klub Żeglarski Ostróda 25 Przystań u Zdzicha ere Pad 55 iego wsk 77 5, 5, 88 25, 25, 29 29 20 20 Miłakowo Strużyna 37 37 Warkały Bieniasze Jurki Dobrocin 41 41 Wojciechy 39 39 47 47 16 16 50 50 Małdyty 31 31 Ponary Boguchwały 42 42 11 11 21, 21, 22, 22, 24 24 35 35 Kretowiny Żabi Róg Sople Słonecznik Zawroty Zalewo 44 Florczaki Rezerwat Sosny Taborskie 66 Miłomłyn 49 49 OSTRÓDA 52 52 19 19 54 54 Szymbark Idzbark Młyn Idzbarski Grabin Kraplewo Durąg Smykowo Szyldak Wygoda 99 Olsztynek 33 33 3, 3, 13 13 0 10 km Gierzwałd 17 17 36 36 Tułodziad Marwałd Wierzbica 45, 48 46, 48 45, 46, Samin 18 28 1, 1, 22 18 28 43 43 Grunwald 34 34 Łodwigowo Dąbrówno 23 23 32 Dwór w Kraplewie 4 Kościół parafialny pw. św. Antoniego we Florczakach 33 Dwór w Gierzwałdzie 5 Kościół parafialny pw. św.św. Elżbiety Turyngskiej 34 Dwór w Saminie Stębark 26, 26, 27 27 51 51 35 Dwór Soplach 6 Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Łukcie 36 Dwór w Stębarku 7 Kościół pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej w Strużynie 37 Dwór w Warkałach 8 Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Miłakowie 38 Pałac w Grabinie 9 Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Marwałdzie 39 Pałac w Ponarach 10 Kościół pw. Wszystkich Świętych w Szyldaku 40 Pałac w Starych Jabłonkach 11 Kościół pw. św. Barbary w Boguchwałach 41 Pałac w Wojciechach 12 Kościół pw. św. Bartłomieja w Miłomłynie 42 Pałac rodziny Dohnów, Muzeum im. Herdera w Morągu 14 Kościół pw. św. Piotra w Okowach w Pietrzwałdzie 43 Muzeum Grunwaldzkie 15 Kościół pw. św.św. Piotra i Pawła w Durągu 44 Kamień graniczny Ostródy w Durągu 16 Kościół pw. św.św. Piotra i Pawła w Morągu 45 Kamień Jagiełły (Królewski) w Grunwaldzie 17 Kościół pw. Świętej Trójcy w Stębarku 46 Kopiec Jagiełły na polu bitwy pod Grunwaldem 18 Synagoga w Dąbrównie 47 Pomnik Johanna Herdera w Morągu 19 Młyn pod Mariaszkiem w Młynie Idzbarskim 48 Pomnik Zwycięstwa Grunwaldzkiego na polu bitwy pod Grunwaldem 21 Ratusz w Morągu 49 Zamek w Karnitach 22 Zegar słoneczny w Morągu 50 Zamek krzyżacki w Morągu 23 Wieża ciśnień w Dąbrównie 51 Zamek w Olsztynku 24 Wieża ciśnień w Morągu 52 Zamek w Ostródzie 25 Fragmenty murów obronnych w Miłakowie 53 Zamek w Pasłęku 26 Fragmenty pomnika Grunwaldzkiego z 1910 r. 54 Zamek w Szymbarku 27 Kaplica NMP w Grunwaldzie Rychnowo Wysoka Wieś 31 Dwór w Bieniaszach 3 Kościół metodystyczny w Gierzwałdzie na polu bitwy pod Grunwaldem 14 14 Pietrzwałd N 38 38 30 30 10 10 44 44 15 15 Trasy samochodowe po okolicach Ostródy 40 40 Stare Jabłonki 32 32 30 Dwór rodziny Hardtów w Szyldaku 2 Kościół metodystyczny w Dąbrównie 20 Młyn w Miłakowie Lubajny Kajkowo Tyrowo 29 Ruiny zamku krzyżackiego w Miłakowie 1 Kościół katolicki w Dąbrównie 13 Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Gierzwałdzie Tabórz 12 12 Karnity 53 53 Pasłęk Łukta 28 Ruiny zamku krzyżackiego w Dąbrównie Szlak Grunwaldzki (fragment) i Wojciecha w Miłakowie Wilnowo Morąg Śladami zabytków powiatu ostródzkiego 10 km Na przełaj przez powiat ostródzki 0 Buczyniec 12 12 Drulity N Zalewo 77 11 11 Liwa Tyrowo Międzylesie 22 22 99 Idzbark OSTRÓDA Zwierzewo Kajkowo Waldowo 21 21 28 28 27 27 Miłomłyn 66 Piławki Tarda Winiec Wenecja Słonecznik 10 10 18 18 Klonowo 25 25 Lichtajny Turznica 88 22 Brzydowo Kraplewo Szyldak Durąg Rudno Rychnowo Ryn 23 23 Bednarki Pietrzwałd 24 Góra Dylewska 24 Zajączki Rezerwat Przyrody Jezioro Francuskie Glaznoty Wysoka Dylewo Wieś 1, 1, 44 Samborowo 26 26 Zalewo Karnity 20 20 Liksajny Rożental jezioro Gil Wielki 15 15 jezioro Jaśkowskie Plękity Marzewo Dargowo Sambród 55 Lepno 14 14 Gumniska Wielkie Budwity Leśnica Kreki Gumniska Małe Małdyty 13 13 Jarnółtówko Wilanowo Jarnołtowo 99 33 17 Ględy 17 Zajezierze Sople 16 16 19 19 20 Śluza Miłomłyn 21 Śluza Zielona 1 Kościół ewangelicki 11 Dworek w Soplach 10 Dwór w Wenecji 9 Dwór w Lichtajnach 8 Dwór w Kraplewie 7 Kościół pw. św.św. Piotra i Pawła Olsztynek w Zajezierzu w Miłomłynie 28 Ośrodek Wypoczynkowy Tarda Źrebaczówka w Zalewie 27 Ośrodek PTTK w Piławkach Pana Jezusa w Sambrodzie 26 Gospodarstwo agroturystyczne w Wysokiej Wsi 25 Hotel Spa Dr Irena Eris przekaźnikowa na Górze Dylewskiej 24 Radiowo-telewizyjna stacja 23 Stadnina koni w Bednarkach 6 Kościół pw. św. Bartłomieja 5 Kościół pw. Najświętszego Serca w Glaznotach 4 Kościół katolicki 3 Kościół w Jarnołtowie w Kraplewie 2 Kościół ewangelicki 22 Śluza Mała Ruś 19 Pochylnia Buczyniec Trasa 2 w Glaznotach 18 Kuźnia w Wenecji 17 Dąb Jagiełły w Jarnołtowie Wzgórz Dylewskich Trasa 1 16 Pomnik Jacoba Georga Steenke W Parku Krajobrazowym Trasy narciarskie w Budwitach 15 Zamek w Karnitach 14 Cesarski pałacyk myśliwski Trasa 1 Trasa 3 13 Pałac w Małdytach Uroki północnej części Mazur Zachodnich Trasa 2 12 Pałac w Drulitach Trasy rowerowe Prawdziwa podróż odkrywcza nie polega na szukaniu nowych lądów, lecz na nowym spojrzeniu. Marcel Proust Ostróda Wrota Mazur Zachodnich Spis treści Autor: Marta Pożarska Konsultacje: Magdalena Kaliszewska, Wojciech Maślewski, Artur Munje Redakcja: Karolina Zaremba Korekta: Aurelia Hołubowska, Paweł Sondej Koordynacja projektu: Agnieszka Błaszczak Fotografie na okładkach: Okl. I – Żaglówki na Jeziorze Drwęckim, fot. Dawid Szczygielski – Odpoczynek nad jeziorem, fot. iStockphoto.com – Pochylnia Buczyniec, fot. Helmut Kowaczek Okl. IV – Zabawa na nartach wodnych, fot. Wojciech Kozicz Fotografie: Ryszard Bogucki, Dariusz Bógdał, Roman Giziński, Helmut Kowaczek, Wojciech Kozicz, Joanna Pruszyńska, Dawid Szczepański, Dominika Zaręba Rysunki: Piotr Jaworski, Marcin Rypiński Ryciny i fotografie archiwalne: Urząd Miasta w Ostródzie, Fundacja Wikimedia Commons, iStockphoto.com Wykonanie map: Małgorzata Czopik Projekt okładki serii: Konrad Rządowski Koncepcja graficzna: Michał Tincel, Mateusz Zaręba Skład: Iwona Baturo, Michał Tincel Druk: Małopolska Poligrafia Publikacja jest efektem partnerskiej współpracy z Urzędem Miejskim w Ostródzie, ul. Adama Mickiewicza 24, 14-100 Ostróda Autorzy i wydawca przewodnika dołożyli wszelkich starań, by jego treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością. Nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikłe z wykorzystania zawartych w nim informacji. Wszelkie uwagi są dla nas cenne, gdyż dzięki nim możemy poprawić kolejne wydania. Prosimy kontaktować się z nami, używając poniższego adresu: Amistad Sp. z o.o. – Program PolskaTurystyczna.pl ul. Stolarska 13/7, 31-043 Kraków tel./faks: 012 4229922 e-mail: [email protected], http://www.polskaturystyczna.pl Klientów branżowych zapraszamy do składania zamówień w Dziale Handlowym Grupy Wydawniczej Helion S.A. tel.: 032 2309863 w. 123, faks: 032 3339256 e-mail: [email protected] Wydanie I, Kraków 2009 ISBN 978-83-7560-059-9 Copyright © by Amistad, 2009 Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 O autorce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 O przewodniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Rozdział 1. Dojazd i najważniejsze atrakcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Mazury Zachodnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Ostróda – brama Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Położenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Dojazd do Ostródy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Atrakcje turystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Główne atrakcje Ostródy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 … i okolic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Informacja turystyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Rozdział 2. Część krajoznawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 W krainie jezior i lasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Ukształtowanie terenu i warunki naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Wokół jezior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Kanał Ostródzko-Elbląski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Flora i fauna Mazur Zachodnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Ochrona przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Dzieje Ostródy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Początki osadnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Krzyżacka ekspansja. Rozwój Ostródy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Po bitwie. Ostróda w Związku Miast Pruskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Wojna polsko-krzyżacka. Ostatni komtur miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 XVIII-wieczne klęski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Napoleon w Ostródzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Wiek pary i elektryczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Ostróda w Prusach Wschodnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Powojenne losy perły Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Miasto XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Status Ostródy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Miasto partnerskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Media i promocja miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Największe imprezy cykliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Planowane inwestycje w turystyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Rozdział 3. Trasy zwiedzania miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Program PolskaTurystyczna.pl powstał w ramach Wydawnictwa Bezdroża w 2003 r. Jego celem jest promocja ciekawych regionów, gmin i miejscowości przy wykorzystaniu zarówno najnowocześniejszych narzędzi multimedialnych, jak i tradycyjnych form wydawniczych. Zapraszamy na portal http://www.polskaturystyczna.pl Informacje dodatkowe: e-mail: [email protected] Koordynator Programu: Agnieszka Błaszczak 1. Szlakiem ostródzkich rozmaitości (trasa piesza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 2. Spacer wśród pomników i kościołów (trasa piesza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3. Zielona Ostróda (trasa rowerowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 3 Wstęp OSTRÓDA Rozdział 4. Na przełaj przez Mazury Zachodnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 1. Uroki północnej części Mazur Zachodnich (trasy rowerowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. W Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich (trasa rowerowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Trasy narciarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Śladami zabytków powiatu ostródzkiego (trasa samochodowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Szlak Grunwaldzki (trasa samochodowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Poznając walory przyrodnicze Mazur Zachodnich (trasa piesza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Trasy kajakowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Dwory, dworki i pałace (trasa samochodowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 58 60 60 69 69 71 75 Rozdział 5. Informacje praktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Poruszanie się po mieście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Hotele, motele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pensjonaty, zajazdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gospodarstwa agroturystyczne, pokoje i domy do wynajęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schroniska, kempingi, pola namiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Baza gastronomiczna w Ostródzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Restauracje, kawiarnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pizzerie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cukiernie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kultura i rozrywka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakupy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kluby i puby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stowarzyszenia pozarządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Turystyka i rekreacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ośrodki, kluby, obiekty sportowe oraz wypożyczalnie sprzętu wodnego . . . . . . . . . . . . . . Rejsy statkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biura podróży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 84 85 88 88 88 89 89 89 89 89 89 90 90 91 91 Publikacje pomocne w zwiedzaniu Ostródy i okolic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spis ramek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indeks obiektów z rozdziałów I, II, III i IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indeks miejscowości z rozdziałów I i IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Objaśnienia symboli użytych na mapach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 92 92 94 94 Spis map Ostróda (przednia okładka) Trasa 1. Szlakiem ostródzkich rozmaitości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Trasa 2. Spacer wśród pomników i kościołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Trasa 3. Zielona Ostróda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Kanał Ostródzko-Elbląski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Trasy samochodowe po okolicach Ostródy (tylna okładka) Na przełaj przez powiat ostródzki (skrzydełko tylniej okładki) 4 Wstęp Ostróda to perła Mazur. Miasto otaczają błękitne jeziora (w granicach administracyjnych samej Ostródy jest ich 5, a w okolicach aż 15) oraz morenowe wzgórza porośnięte ciemnozielonymi, gęstymi lasami, w których spotkać można jelenie, sarny i lisy. Szczęśliwcy na obszarze Wzgórz Dylewskich mogą zobaczyć nawet muflona. Zachodniomazurska przyroda jest chroniona w licznych parkach i rezerwatach, dzięki czemu można tu podziwiać wiele pomników przyrody oraz rzadkie gatunki zwierząt i roślin. Do krajobrazu doskonale dopasowały się mazurskie wioski – urok domów widzianych przy drodze tkwi w ich prostocie i bezpretensjonalności. Ci, którzy na urlopie pragną odpocząć od zgiełku, wyciszyć się i kontemplować naturę, powinni odwiedzić właśnie powiat ostródzki. Sama Ostróda to miasto, gdzie na każdym kroku przeszłość ściera się z teraźniejszością. Miłośnicy historii z pewnością znajdą tu sporo ciekawych miejsc. Patrząc na odrestaurowane kamieniczki, można sobie wyobrazić, jak dawniej wyglądała ta miejscowość, a o jej barwnych dziejach przypominają zabytki – m.in. zamek krzyżacki, wieża ciśnień, kościół pw. św. Dominika Savio, fragmenty murów obronnych czy XVIII-wieczny cmentarz Polska Górka. Pisząc o historii Ostródy, warto także wspomnieć, że przyjeżdżali tu naprawdę znamienici goście – jednym z najsławniejszych był sam Napoleon Bonaparte. To stąd, z ostródzkiego zamku, przez pewien czas rządził całą Europą. Zachodniomazurska przyroda sprzyja różnym formom aktywnego wypoczynku. Rynnowe jeziora połączone licznymi kanałami z rzekami sprawiają, że jest to wymarzone miejsce dla miłośników kąpieli i sportów wodnych. Są tu doskonałe warunki m.in. do żeglowania, pływania kajakami oraz jazdy na nartach wodnych. Należy również pamiętać o Kanale Ostródzko-Elbląskim, który został okrzyknięty jednym z cudów Polski. W XIX wieku pełnił funkcję gospodarczą, a dzisiaj jest jedyną tego typu atrakcją turystyczną w Europie. Powiat ostródzki to nie tylko jeziora, ale także góry. Na opisywanym obszarze znajduje się najwyższe wzniesienie Warmii i Mazur – Góra Dylewska (312 m n.p.m.). Dzięki specyficznemu mikroklimatowi pokrywa śnieżna utrzymuje się tu dość długo, co sprzyja uprawianiu sportów zimowych. Pośród Wzgórz Dylewskich wytyczono wiele tras dla narciarzy biegowych, a teren całych Mazur Zachodnich przecinają liczne szlaki piesze i rowerowe, które z pewnością zadowolą nawet najbardziej wymagających miłośników Panorama Ostródy, fot. D. Bógdał aktywnego wypoczynku. 5 OSTRÓDA Ostróda słynie również z licznych festiwali. Sezon wakacyjny rozpoczynają Dni Morza. Ciekawe są także inne imprezy, m.in. Międzynarodowy Zlot Motocykli, Ostróda Reggae Festiwal, Ostróda Summer Hot Days czy Festiwal Ognia. Infrastruktura turystyczna w Ostródzie i okolicach jest dobrze rozwinięta. Każdy podróżnik z pewnością znajdzie tu coś dla siebie, bo miejsca noclegowe są liczne i o zróżnicowanym standardzie – od luksusowych hoteli i pensjonatów przez gospodarstwa agroturystyczne po pola namiotowe. Warto także skosztować dań serwowanych w lokalnych restauracjach i barach. Dla przykładu znajdująca się w okolicach Ostródy oberża Młyn pod Mariaszkiem słynie nie tylko z dobrej warmińskiej kuchni, ale i ze wspaniałej atmosfery. Ostróda i jej okolice zachwycają architekturą, zabytkami, przyrodą. Warto tu zajrzeć, choćby na chwilę, i przekonać się o tym osobiście. O autorce Marta Pożarska – urodzona w 1982 roku, absolwentka prawa i filologii polskiej na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Autorka publikacji Jak zostać prawnikiem (pod panieńskim nazwiskiem Jarmałkowicz). Miłośniczka podróży, literatury i zwierząt. Odwiedziła wiele zakątków świata, jednak zawsze chętnie wraca na Warmię, do Olsztyna, z którym jest związana od urodzenia. Poza pracą zawodową pasjonuje ją także zwiedzanie i poznawanie najbliższych okolic. Ostródę i Mazury Zachodnie od zawsze zaliczała do najpiękniejszych miejsc regionu, ze względu na bogactwo zabytków architektonicznych i urokliwą przyrodę. Napisanie przewodnika traktuje jako sposób na pełniejsze poznanie ziemi ostródzkiej. O przewodniku Podróż po Mazurach Zachodnich warto zacząć od zwiedzenia perły regionu – Ostródy. Dzieje miasta i trasy spacerów po nim zostały opisane w rozdziałach II i III niniejszego przewodnika. Ponadto lektura rozdziału II dostarczy czytelnikowi wiadomości na temat flory, fauny i ukształtowania terenu Mazur Zachodnich oraz przybliży główną atrakcję regionu – Kanał Ostródzko-Elbląski. Aby poznać piękne i niezwykle interesujące okolice Ostródy, warto wybrać się na którąś z wycieczek opisanych w rozdziale IV. Po powiecie ostródzkim można podróżować samochodem, na rowerze, na nartach biegowych lub kajakiem – Mazury Zachodnie sprzyjają aktywnej turystyce. Żeby urlop był udany, a spragnionym wrażeń turystom nie umknęła żadna atrakcja, w rozdziale V zostały zebrane przydatne podczas podróży informacje o różnych miejscach i instytucjach – od hoteli przez restauracje po muzea. 6 Rozdział 1 Dojazd i najważniejsze atrakcje 7 Mazury Zachodnie Mazury Zachodnie 8 Dojazd i najważniejsze atrakcje ostróda Słowo Mazur weszło do języka polskiego w XIX wieku. Tak nazywano mieszkańców Mazowsza, którzy zaczęli zasiedlać północne tereny państwa krzyżackiego (stąd określenia Mazury Pruskie, Mazowsze Pruskie). Rzeczownik Mazur składa się z przedrostka maz- (‘smolić, brudzić, barwić’), który określał smolarzy zamieszkujących lasy pruskie, i przyrostka -ur. Mazurzy, w przeciwieństwie do Warmiaków katolików, byli głównie protestantami. Mówili po polsku lub gwarą mazurską. Mazury administracyjnie należą do województwa warmińsko-mazurskiego, a geograficznie obejmują Pojezierze Mazurskie i Iławskie. Historycznie i geograficznie należy oddzielić Warmię od Mazur. Choć granica pomiędzy nimi zaciera się, warto tu przypomnieć jej przebieg. Jakie tereny należą do Warmii, ustalono w 1375 roku. Na północy sięgają Zalewu Wiślanego, na wschodzie – Pieniężna, Reszla, Biskupca, na południu – Butryn, a na zachodzie – Podlejek, Gietrzwałdu i Ornety. Stolicą Warmii jest Olsztyn. Pozostała część województwa to Mazury. Podział Mazur na Zachodnie i Wschodnie nie jest historycznie uzasadniony. Mazury Wschodnie kojarzą się głównie (i słusznie) z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich. Natomiast Mazury Zachodnie, jak sama nazwa wskazuje, są najdalej na zachód wysuniętą częścią Mazur. Geograficznie na obszar ten składają się Pojezierze Iławskie, południowa część Pojezierza Olsztyńskiego i Garb Lubawski. Główne miasta tej krainy to: Iława, Miłomłyn, Morąg, Nidzica, Olsztynek, Ostróda i Pasłęk. Turysta, który szuka spokoju, wyciszenia i kontaktu z przyrodą, z pewnością pokocha Mazury Zachodnie. Tu bowiem natura nadaje rytm działaniom człowieka, a nie odwrotnie. Człowiek podporządkowuje swoje plany przyrodzie, postępuje zgodnie z jej prawami, nie rządzi, nie dominuje, nie walczy. Dlatego właśnie rynnowe jeziora wyglądają tak pięknie, w lasach można spotkać jelenie, sarny i lisy, Panorama Ostródy, fot. R. Bogucki a malownicze wioski wspaniale wkomponowują się w pagórkowaty krajobraz Mazur Zachodnich. Znajduje się tu kilkanaście parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody. Najważniejsze z nich to: Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich, rezerwaty Rzeka Drwęca, Sosny Taborskie i Ostoja bobrów na rzece Pasłęce. Ważną część mazurskiego krajobrazu stanowią również pomniki przyrody. Ci, którzy lubią piesze wędrówki i czas spędzony na łonie natury, z pewnością będą usatysfakcjonowani, bowiem przebiega tędy kilkadziesiąt tras pieszych i rowerowych. Także kajakarze i żeglarze znajdą coś dla siebie. Ostródzko-Elbląskim. W XIX wieku pełnił on rolę głównie gospodarczą. Dzisiaj jest jedyną w Europie i na świecie tego typu atrakcją turystyczną. Czas zatem na wycieczkę po rajskich Mazurach Zachodnich. Ostróda – brama Mazur Położenie Malownicze tereny wokół Jeziora Drwęckiego od lat przyciągają turystów. Ogromne połacie Jednak Mazury Zachodnie to nie tylko prze- lasów, morenowe wzgórza, rzeka Drwęca piękne widoki. To także niesamowita historia, i kilkadziesiąt różnej wielkości jezior to tylko która odcisnęła swe piętno na tych terenach. niektóre atrakcje tego regionu. W centrum tej Tu, pod Grunwaldem, wojska Jagiełły wygrały północno-wschodniej części Polski, a dokładbitwę z zakonem krzyżackim w 1410 roku. niej na 53°42’00’’ szerokości geograficznej Z Ostródy przez pewien czas Napoleon rządził północnej i 19°58’00’’ długości geograficznej niemal całą Europą i tu rozkwitł jego romans wschodniej, leży prawdziwa perła Mazur: z Marią Walewską. Pałace, zamki i dworki to Ostróda – malownicze, prężnie rozwijające głównie pruskie dziedzictwo architektoniczne. się miasto z bogatą historią. Ostródę często W krajobraz mazurskich wiosek wplecione nazywa się też „bramą Mazur”. Przez nią są małe, tradycyjne kościółki, dzwonnice, bowiem wkracza się w inny świat – świat cmentarze i kurhany. Nie należy też zapomi- malowniczej przyrody, mazurskich wiosek nać o niewątpliwym cudzie techniki – Kanale i urokliwych jezior. Ostróda geograficznie przynależy do Pojezierza Iławskiego, a sąsiaduje z Pojezierzem Olsztyńskim i Chełmińsko-Dobrzyńskim. Zgodnie z podziałem administracyjnym miasto to należy wiązać z województwem warmińskomazurskim i powiatem ostródzkim, natomiast turystycznie – z terenem Mazur Zachodnich. Ostróda jest czwartym Krajobraz Mazur Zachodnich z lotu ptaka, fot. D. Bógdał co do wielkości miastem Rekonstrukcja bitwy pod Grunwaldem, fot. D. Szczygielski 1 Ostróda – brama Mazur 1 9 Dojazd i najważniejsze atrakcje ostróda województwa warmińsko-mazurskiego. Jej powierzchnia to 14,15 km2, a liczba ludność wynosi ok. 34 tys. Nazwa miasta (z języka niemieckiego Osterode) wywodzi się od górskiej miejscowości Osterode am Harz (Niemcy, Dolna Saksonia), która należała do książąt brunszwickich. To właśnie stamtąd przybyli na ziemie pruskie osadnicy, będący pierwszymi mieszkańcami Ostródy, oraz książę Luter z Brunszwiku, który nadał osadzie nazwę i prawa miejskie. W herbie Ostródy, na tarczy typu hiszpańskiego, na czerwonym tle, umieszczono rycerza w złotej zbroi zasiadającego na białym koniu. Rycerz godzi kopią w zielonego smoka, a koń przedstawiony jest w skoku w prawą stronę. W dawnym herbie Ostródy widniała postać Lutera z Brunszwiku, założyciela miasta. Z czasem godło miasta uległo zmianie, a w obecnej formie nawiązuje do postaci św. Jerzego, umieszczanego na tarczy herbowej w latach 1811–1904. Ta wersja została zatwierdzona 30 marca 1994 roku Meandrująca Drwęca, fot. W. Kozicz uchwałą Rady Miejskiej. Dla uczczenia patrona miasta, co roku ok. 23 kwietnia (w jego imieniny), w Ostródzie obchodzone są Dni Świętego Jerzego. W tym czasie mieszkańcy uczestniczą w licznych koncertach, spektaklach ulicznych, turniejach rycerskich oraz paradach rycerzy, żołnierzy i harcerzy. Flaga Ostródy swoimi barwami nawiązuje do średniowiecznej chorągwi komturii i miasta Ostródy, która została zdobyta przez wojska Władysława Jagiełły w bitwie pod Legenda o kowalu Graboszu Legenda głosi, że w Warlitach żył rycerz o imieniu Ditrych. Jego rozległe ziemie chciało przejąć miasto, by zwiększyć obszar Ostródy. Rycerz zgodził się, ale postawił jeden warunek – znaleźć musiał się śmiałek, który zdołałby przenieść ogromny głaz leżący na terenie jego majątku. Granice miasta miały zostać przesunięte o odległość, na jaką śmiałek kamień ów przeniesie. Rycerz liczył na to, że nie znajdzie się człowiek wystarczająco silny, by udźwignąć taki ciężar. Pewien swego popełnił jednak błąd. We wsi Reszki mieszkał kowal Grabosz, który zgodził się podjąć próbę przeniesienia kamienia. Przez kilka dni Grabosz głowił się, jak go udźwignąć. W końcu udało mu się to z pomocą potężnego łańcucha. Niosąc głaz, ruszył przez majątek rycerza, który zmierzał tuż za nim. Im dalej kowal niósł kamień, tym większy gniew wzbierał w rycerzu. W pewnym momencie Ditrych wyjął miecz i przeciął łańcuch. Ciężki kamień spadł na kowala. Nikt z obserwatorów nie był w stanie pomóc Graboszowi. Legenda głosi, że po dziś dzień w lesie słychać jęki kowala, a dusza rycerza, któremu mieszkańcy nigdy nie wybaczyli zbrodni, błąka się po okolicy, szukając ukojenia. Słynny kamień graniczny znajduje się w dolinie rzeki Dylewki, między dwiema wsiami – Durągiem i Szydlakiem. Wysoki prawie na 3 m głaz narzutowy w obwodzie ma blisko 13 m i jest zarejestrowany jako pomnik przyrody. Obok niego znajduje się mniejszy kamień z odciskiem stopy należącej podobno do czarta. 10 Widok na Ostródę, fot. D. Szczygielski Pierwszy raz hejnał Ostródy został odegrany 1 maja 2004 roku o godzinie 12.00 z okazji 675-lecia miasta i wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Mieszkańcy i turyści mogą go usłyszeć podczas spaceru, ponieważ melodia jest odgrywana z wieży kościoła ewangelickiego przy ulicy Sienkiewicza 22. Hejnału można posłuchać także na oficjalnej stronie miasta http:// www.ostroda.pl, w zakładce „Miasto/Hejnał”. 1 Ostróda – brama Mazur Ostróda – brama Mazur 1 Grunwaldem w 1410 roku. Uchwałą Rady Miejskiej z 14 lutego 1996 roku zatwierdzono Dojazd do Ostródy obecny wygląd flagi. Dokument dokładnie Jak trafić do Ostródy? Bardzo prosto! Przez opisuje jej barwy i kształt: „Flaga miejska miasto biegną najważniejsze drogi krajowe ma kształt prostokąta o wymiarach 90 x – 7 (E77) z Gdańska przez Elbląg, Warszawę, Kielce do Krakowa, 16 z Grudzią110 cm. Jest on podzielony na dza przez Olsztyn, Mrągowo do krzyż (szachownica) kolorami przejścia granicznego w Ogrodczerwonym i białym, przy nikach czy 15 z Olsztyna przez czym kanton (lewe górne pole przy drzewcu) jest czerwony. Toruń, Gniezno do Wrocławia. Ostródę przecinają również W kanton jest wpisany herb drogi lokalne, którymi można miasta bez obrysu tarczy. Dodotrzeć do najciekawszych puszczalny jest w szczególnych miejsc w regionie (Grunwaldu, okolicznościach wzór flagi bez Herb Ostródy, arch. UM Ostróda Dąbrówna, Łukty, Miłakowa, herbu miasta”. Hejnał Ostródy nie ma tak Miłomłyna, Morąga, Pasłęka, Szymbarku). bogatej przeszłości jak herb czy Dojazd pociągiem również flaga. Powstał w wyniku konjest dogodny, gdyż zatrzymuje kursu, w którym udział wzięli się tu większość pociągów studenci wyższych uczelni mujadących z ważniejszych miast zycznych oraz kompozytorzy. Polski (m.in. z Bydgoszczy, Najlepszą, spośród 50 propozycji, okazała się kompozycja Gdyni, Poznania, Torunia, Flaga Ostródy, arch. UM Ostróda Andrzeja Formeli z Lęborka. Warszawy, Wrocławia czy 11 Dojazd i najważniejsze atrakcje ostróda z Zakopanego). Trasę z Warszawy Centralnej do Ostródy pociągiem pospiesznym, bez przesiadki, pokonamy w 3 godziny 46 minut, z Wrocławia w ok. 7 godzin. Podróż pociągiem osobowym, również bez przesiadki, z Gdańska Odległości do miejsc granicznych i czas przejazdu Miejsce Kilometry Czas przejazdu Bezledy (Rosja) 108 2 godz. Ogrodniki (Litwa) 286 4 godz. 30 min Kukuryki (Białoruś) 367 6 godz. 15 min Medyka (Ukraina) 569 9 godz. Łysa Polana (Słowacja) 620 9 godz. Cieszyn (Czechy) 559 8 godz. 15 min Kudowa-Słone (Czechy) 547 8 godz. 30 min Kostrzyn nad Odrą (Niemcy) 449 7 godz. Świecko (Niemcy) 486 6 godz. 50 min Gdańsk Olsztyn Ostróda Warszawa Głównego zajmie ok. 2 godziny 30 minut, a z Poznania ponad 4 godziny. Wiele pociągów (np. z Krakowa) zatrzymuje się w Iławie lub Olsztynie, a stąd jest już tylko ok. 30 km do celu podróży. Z Olsztyna i Iławy do Ostródy codziennie odjeżdża kilkanaście pociągów, które pokonują trasę szybciej niż samochód, bo z Olsztyna zaledwie w 30 minut, a z Iławy w 20. Dworzec PKP w Ostródzie znajduje się w centrum miasta, przy ulicy Słowackiego 13 (tel.: 089 6463913), skąd blisko do głównych zabytków i ciekawych turystycznie miejsc. Dworzec PKS mieści się naprzeciwko dworca PKP (przy ulicy Słowackiego 14). Informacje o kursowaniu autobusów można uzyskać pod numerem telefonu 089 6463110 lub na stronie internetowej: http://www.pks.ostroda.pl. Miasto ma bezpośrednie połączenia autobusowe m.in. z Białymstokiem, Bydgoszczą, Elblągiem, Gdańskiem, Olsztynem, Warszawą i Toruniem. Ponadto z Ostródy kursują autokary do Amsterdamu, Bonn, Hamburga, Londynu, Liverpoolu, Paryża, Stuttgartu i Wilna. Z parkingu obok dworca odjeżdżają również prywatne busy, głównie do Olsztyna i pobliskich miejscowości. Atrakcje turystyczne Główne atrakcje Ostródy… Orientacyjne odległości z Ostródy do: Olsztyna – 38 km Gdańska – 123 km Warszawy – 193 km 12 Ostróda to miejsce pełne atrakcji – oprócz zabytków architektonicznych i związanych z historią Prus, można tu podziwiać wspaniałą przyrodę, której nie zniszczyła działalność człowieka. Miasto samo w sobie jest kopalnią pomysłów na aktywny wypoczynek i spędzanie wolnego czasu. Wycieczkę po Ostródzie i okolicach najlepiej rozpocząć od zamku krzyżackiego z 1349 roku (ul. Mickiewicza 22). Ma on wspaniałą i ciekawą historię. W 1807 roku z pewnością skorzystają z wypożyczalni sprzętu wodnego. Na jeziorze utworzono profesjonalny tor kajakowy; do dyspozycji są tu trzy trasy o różnej długości: 200, 500 i 1000 m. Nowością jest też elektryczny wyciąg nart wodnych, który uruchomiono w 2008 roku. Tor wodny o długości 800 m to Nowe stare miasto, fot. D. Szczygielski najnowocześniejsza tego w twierdzy przebywał sam Napoleon Bona- typu konstrukcja w Polsce. parte! Obecnie mieści się tam centrum kultury Od 2008 roku mieszkańcy i turyści mogą oraz muzeum i biblioteka miejska. wypoczywać na odnowionej plaży miejskiej Kolejne kroki turysta powinien skierować nad Jeziorem Drwęckim. Nowa plaża o pow stronę pasażu stylizowanego na uliczkę wierzchni 3200 m2, pomosty, zjeżdżalnie, starego miasta. Wzdłuż ulicy Czarnieckiego boiska do siatkówki to tylko niektóre atrakcje wybudowano szereg kamieniczek, w których tego obiektu. Łącznie z obszarem jeziora znajdują się sklepy, biura, banki i inne obiekty zagospodarowano dla celów rekreacyjnych handlowo-usługowe. Urokliwe budyneczki blisko 19 ha powierzchni. oddano do użytku w 2002 roku. Molo na Jeziorze Drwęckim, w kształcie Ważnym punktem na trasie zwiedzania litery „L”, jest szerokie na 8 m, a jego ramiona jest kościół pw. św. Dominika Savio przy pla- mają po 50 i 30 m. To największa tego typu bucu Tysiąclecia Państwa Polskiego. Powstała dowla na wodach śródlądowych w Polsce. w XIV wieku gotycka świątynia wielokrotnie Po aktywnym dniu można się zrelaksować stawała w ogniu, jednak za każdym razem w jednej z licznych kafejek, barów czy restaumieszkańcy przywracali jej świetność. Niestety, racji, które ulokowały się wzdłuż nabrzeża z dawnego wyposażenia zachowały się jedynie jeziora, i nabrać sił do dalszej wędrówki po kamienne chrzcielnice. okolicach Ostródy. Aby zobaczyć, jak wspaniale prezentuje się gród nad Drwęcą, warto pokonać 105 schodów wiodących na wieżę kościoła ewangelickoaugsburskiego (ul. Sienkiewicza 22), gdzie znajduje się punkt widokowy. To właśnie z tej wieży grany jest hejnał Ostródy. Po wycieczce warto odpocząć nad Jeziorem Drwęckim. Nabrzeże jest wspaniale zagospodarowane i każdy znajdzie tu coś dla Akrobacje na nartach wodnych, fot. W. Kozicz siebie. Ci, którzy wolą aktywny wypoczynek, 1 Atrakcje turystyczne Atrakcje turystyczne 1 13 Informacja turystyczna 1 ostróda Wiatraki w skansenie w Olsztynku, fot. J. Pruszyńska … i okolic Najważniejszą atrakcją turystyczną Mazur Zachodnich jest niewątpliwie Kanał OstródzkoElbląski o długości ponad 145 km. Konstrukcja kanału to unikat na skalę światową. Jego budowa rozpoczęła się 1848 roku i trwała 24 lata, czyli do roku 1872. Kanał łączy jezioro Drużno i dalej Jezioro Pniewskie z Drwęcą i Jeziorakiem. Różnica poziomów pomiędzy wszystkimi akwenami na szlaku wynosi 100 m. By utworzyć taki wodny szlak, zbudowano pięć pochylni i cztery śluzy. Podróż statkiem z Ostródy do Elbląga trwa ok. 11 godzin. Podczas wycieczki po Mazurach Zachodnich warto także odwiedzić zamek i ratusz w Morągu. Budowę zamku krzyżackiego rozpoczęto w 1370 roku. Obecnie jest on własnością prywatną. Natomiast ratusz, który znajduje się w centrum miasta, przy placu Jana Pawła II, powstał w XIV wieku. Gotycka budowla jest siedzibą władz samorządowych. O bitwie pod Grunwaldem słyszał chyba każdy Polak. Tu wojska Jagiełły w 1410 roku zwyciężyły armię zakonu krzyżackiego. Była to jedna z najbardziej krwawych bitew średniowiecza. Od kilku lat, w rocznicę tego wydarzenia, na polach Grunwaldu odbywa się inscenizacja słynnej walki, która przyciąga rzesze turystów. 14 Żegluga Ostródzko-Elbląska, fot. H. Kowaczek Kilka kilometrów dalej leży Olsztynek. W miasteczku znajduje się Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny. Na 35 ha rozsiane są wyjątkowe budowle (z całym wyposażeniem) z terenu dawnych Prus Wschodnich. Nie mniej ciekawym miejscem jest Jerzwałd, a to za sprawą Zbigniewa Nienackiego, autora słynnego cyklu powieści przygodowych dla młodzieży Pan Samochodzik. To właśnie w tej wiosce żył i tworzył pisarz. Tu też znajduje się jego grób. Wymienione atrakcje turystyczne to tylko niewielka część tego, co mają do zaoferowania Mazury Zachodnie. Szczegółowy opis zabytków i ciekawych miejsc w Ostródzie i jej okolicach zawarto w rozdziałach III i IV. Informacja turystyczna Centrum Informacji Turystycznej, pl. Tysiąclecia Państwa Polskiego 1A, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6423000, e-mail: cit@mazury-zachodnie. pl, http://www.mazury-zachodnie.pl. Żegluga Ostródzko-Elbląska, Punkt Informacji Turystycznej, ul. Mickiewicza 9A, 14-100 Ostróda, tel./faks: 089 6463871, e-mail: info@ zegluga.com.pl, http://zegluga.com.pl; informacja czynna tylko w sezonie (V–IX). Rozdział 2 Część krajoznawcza 15 Część krajoznawcza ostróda W krainie jezior i lasów Hu, hu, ha! Nasza zima zła! Ukształtowanie terenu i warunki naturalne Mazury to najzimniejszy region Polski. Rekordowo niską temperaturę odnotowano w Ostródzie na przełomie lat 1928 i 1929. Termometry wskazywały wówczas –35°C, a na Górze Dylewskiej –40°C! Natomiast w 1935 roku zanotowano ogromne opady śniegu. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie to, że śnieg spadł 1 maja. Kilkanaście tysięcy lat temu przeszedł przez teren Mazur Zachodnich lodowiec. Pozostawił on po sobie zachwycający krajobraz, który dzisiaj przyciąga tak wielu turystów. To właśnie dzięki niemu możemy wiosną i latem spacerować po zielonych morenowych pagórkach, a zimą jeździć na nartach po zaśnieżonych wzgórzach. Najwyższym wzniesieniem północno-wschodniej Polski jest Góra Dylewska, której wysokość wynosi 312 m n.p.m. Liczne jeziora rynnowe, oczka wodne i kanały to wypełnione wodą wgłębienia uformowane właśnie przez topniejący lodowiec. Na terenie Mazur Zachodnich ma swoje źródła wiele rzek i rzeczek, m.in. Drwęca i Wel. Poza tym pejzaż polodowcowy tworzą, głównie w okolicach Ostródy, rozległe równiny sandrowe, zwane także sandrem ostródzkim. Ukształtowanie terenu, duża liczba zbiorników i cieków wodnych oraz lasów, a także stosunkowo mała odległość od Bałtyku mają ogromny wpływ na klimat Mazur Zachodnich. Jego cechą charakterystyczną jest przede wszystkim spora roczna suma opadów (550–700 mm) i duża wilgotność powietrza (średnio 82%). Jednak nie brakuje tu słońca. W lipcu średnia temperatura powietrza wynosi +17°C. Lato trwa 70–80 dni. Zima natomiast trwa ponad 90 dni i przez większą część tego okresu temperatury są ujemne. Główne rzeki Mazur Zachodnich to wspomniane już Drwęca i Wel, a także Wąska, Pasłęka, Iłga, Iławka i Grabiczek. Drwęca wypływa ze stoków Góry Dylewskiej, przepływa Wzgórza Dylewskie, fot. D. Szczygielski 16 m.in. przez Ostródę, Nowe Miasto Lubawskie, Brodnicę i Toruń, a w Złotoryi uchodzi do Wisły (stanowi jej prawy dopływ). Dawniej Drwęca stanowiła naturalną zaporę chroniącą mieszkańców przed atakami wroga. Ponadto wykorzystywano ją do przewozu towarów pomiędzy miastami regionu. Na całej długości rzeki, czyli na 253 km, w 1961 roku został utworzony rezerwat przyrody. Obecnie Drwęca cieszy się popularnością wśród turystów, którzy chętnie organizują tu spływy kajakowe. Wokół jezior Charakterystycznym elementem krajobrazu Mazur Zachodnich są jeziora. Najważniejsze z nich opisano poniżej. Jezioro Drwęckie – w zachodniej części Ostródy znajduje się jeden z piękniejszych i najlepiej zagospodarowanych akwenów Mazur Zachodnich. Wokół zbiornika wytyczono liczne ścieżki spacerowe (m.in. niebieski i zielony szlak turystyczny z Ostródy do Piławek), jest też bulwar, wzdłuż którego rosną potężne wierzby. Znajduje się tu piaszczysta plaża, przystanie żeglarskie i wypożyczalnie sprzętu wodnego oraz liczne kawiarenki. Na głodnych atrakcji turystów czeka wyciąg dla narciarzy wodnych i profesjonalny tor kajakowy. Warto także pospacerować po molo, z jego końca bowiem rozciąga się przepiękny widok na miasto. Tutejsze molo to największa tego typu konstrukcja powstała na polskich jeziorach. Jezioro Drwęckie stanowi część malowniczego szlaku kajakowego. Przepływa przez nie rzeka Drwęca, a dzięki rozbudowanej sieci kanałów zbiornik ma doskonałe połączenia z innymi jeziorami – na wschodzie z Pauzeńskim, a dalej z Szelągiem Wielkim i Szelągiem Małym, na zachodzie poprzez rzekę Iłgę z jeziorem Iłga, 2 W krainie jezior i lasów W krainie jezior i lasów 2 Rzeka Drwęca, fot. D. Bógdał a na południu – z jeziorami Morliny i Smordy. Na północy swoje ujście znajduje Kanał OstródzkoElblaski; na brzegach rośnie tam gęsty las, który z pokładu statku wygląda niezwykle urokliwie. Z kolei południowy brzeg zbiornika jest słabo zalesiony, tereny te są nisko położone i podmokłe. Na Jeziorze Drwęckim znajduje się wyspa Ostrów, naprzeciwko której powstało pole namiotowe. Na terenach wokół jeziora Legenda o syrenie Legenda głosi, że wody Jeziora Drwęckiego zamieszkuje przybyła znad Bałtyku piękna syrena (córka samego króla morza). Pewnego dnia wypłynęła z podwodnego pałacu i wpadła w sieci rybaków. Szczęśliwie udało jej się uwolnić z pułapki, jednak uciekając, oddalała się od swego domu. Zatrzymała się dopiero w dolinie rzeki Drwęcy, a to, co wówczas ujrzała, oczarowało ją. Cudowny zachód słońca nad wodami jeziora, piękne, zielone pagórki i lasy, dzikie zwierzęta – widok sprawił, że nie chciała już wracać do morskiego królestwa. Zamieszkała w wodach Jeziora Drwęckiego i podobno do dziś śpiewa w nim swoje pieśni. 17 Jezioro Pauzeńskie, fot. J. Pruszyńska Wielowiekowy dąb Jezioro Drwęckie, fot. D. Szczygielski organizowane są liczne imprezy kulturalne i sportowe. Co roku właśnie tutaj odbywają się ostródzkie Dni Morza, które rozpoczynają sezon wakacyjny. Jeziora Szeląg Wielki i Szeląg Mały – Szeląg Wielki to drugie co do wielkości jezioro w okolicach Ostródy. Jest oddalone od miasta o ok. 11 km. Jego brzegi nie są podmokłe, rosną tam lasy, głównie mieszane. Szeląg Wielki jest objęty strefą ciszy, czyli całkowitym zakazem używania silników spalinowych. To idealne miejsce do żeglowania. Dzięki wielu kanałom i rzekom akwen ma doskonałe połączenia z innymi zbiornikami wodnymi (np. z jeziorami Pauzeńskim i Drwęckim, a nawet z Wisłą). Jezioro Szeląg Mały o powierzchni Dawniej jedno jezioro Jezioro Szeląg Wielki na południu łączy się z Szelągiem Małym. Dawniej oba jeziora stanowiły całość. Podczas budowy kolei w latach 1872–75 powstała grobla, która podzieliła zbiornik na dwie części. 18 83 ha również otoczone jest pięknym lasem. Przy tym zbiorniku leży wieś Stare Jabłonki, a w niej znajduje się hotel Anders, w którym co roku odbywa się Sielawa Blues – Festiwal Ryby, Wędki i Muzyki. Szeląg Mały to raj dla wędkarzy. Żyją w nim m.in. leszcze, węgorze, sieje i właśnie sielawy. Hotel Anders jest także organizatorem Pucharu Świata w siatkówce plażowej. To właśnie dzięki temu ośrodkowi jezioro jest tak dobrze zagospodarowane. Turyści mogą korzystać ze sprzętu wodnego (m.in. kajaków, łodzi, rowerów wodnych, żaglówek, desek windsurfingowych), strzeżonego kąpieliska, pomostów i ścieżek spacerowych. Szeląg Mały również objęty jest strefą ciszy. Wokół obu jezior znajdują się pola namiotowe oraz liczne gospodarstwa agroturystyczne. Jezioro Pauzeńskie – znane także jako Puzy, leży na północ od Ostródy. Jezioro jest dość duże (235 ha), ale płytkie – w najgłębszym miejscu osiąga 2,5 m – i w dużej części porośnięte roślinnością. Jednak Puzy to doskonałe miejsce dla kajakarzy. Atrakcyjne są Niedaleko Jeziora Pauzeńskiego, przy drodze E7, za znakiem „Ostróda wita”, rośnie 300-letni dąb. Legenda głosi, że w 1807 roku, podczas pobytu w Ostródzie, lubił pod nim wypoczywać sam Napoleon Bonaparte. zwłaszcza tutejsze śluzy i kanały. Śluza Ruś Mała, poprzez 5,5-kilometrowy kanał, łączy Puzy z Szelągiem Wielkim, natomiast śluza Ostróda łączy opisywany akwen z Jeziorem Drwęckim. Przez zbiornik przebiega także trasa Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Nad rzeczką łączącą jeziora Pauzeńskie i Drwęckie przerzucono mostek, z którego roztacza się ładny widok na okolicę. Ponadto nad Puzami znajdują się ośrodki wypoczynkowe, przystanie dla jachtów i kąpieliska. Jezioro Kajkowo (Sajmino) – potocznie jest zwane Kajkowskim, od nazwy wsi, w pobliżu której leży. Nad zbiornikiem znajduje się dobrze zagospodarowane kąpielisko z molo i boiskami do siatkówki plażowej. Wędkarze mogą tu złowić lina, szczupaka, sandacza i węgorza. Wzdłuż północnego brzegu przebiega droga krajowa nr 16 z Ostródy do Olsztyna. Przy ulicy Bolesława Chrobrego znajduje się zespół cmentarzy, który jest objęty ochroną konserwatorską. Latem obok jeziora powstaje baza rajdu motocrossowego. Jezioro Narie – leży na wschód od Morąga, a otaczają je wsie, m.in. Żabi Róg, Boguchwały, Pojezierce i Wilnowo. Największe letniska, z najlepszym zapleczem turystycznym, znajdują się w Kretowinach i Bogaczewie. Narie ma niezwykle urozmaiconą linię brzegową, z licznymi zatokami. Na jeziorze jest aż 19 wysp o łącznej powierzchni prawie 26 ha. Największa z nich to Wielki 2 W krainie jezior i lasów Część krajoznawcza ostróda W krainie jezior i lasów 2 Legenda o pięknej Łucji Niegdyś w Kretowinach żyło małżeństwo, które bardzo pragnęło dziecka. Niestety, los nie obdarował ich potomstwem. Żona często wypłakiwała swoje żale nad jeziorem, aż pewnej nocy wydarzył się cud. Poruszone historią wieśniaczki gwiazdy postanowiły spełnić jej marzenie i sprawić, by wkrótce powiła piękną córkę – Łucję. Postawiły jednak jeden warunek – dziewczyna mogła wyjść za mąż tylko za tego, kto podaruje gwiazdom skarb równie cenny jak jej uroda, zanurzając ów klejnot w jeziorze. W przeciwnym razie Łucja do końca życia miała pozostać panną. Kobieta nie zdawała sobie wówczas sprawy z tego, jak trudne będzie to zadanie. Uroda Łucji olśniewała wszystkich. Adoratorzy zatapiali w wodach jeziora skrzynie pełne skarbów, jednak żaden dar nie spełniał oczekiwań gwiazd. Dopiero pewien dzielny rycerz pojął, czego pragnęły. Klejnotem równie pięknym jak uroda Łucji było jego czyste serce, a zakochani mieli się połączyć dopiero po śmierci. Rycerz postanowił na zawsze zanurzyć się w jeziorze. Uczynił to, jednak gwiazdy, poruszone odwagą młodzieńca, przywróciły mu życie. A na dnie jeziora Narie podobno do dziś leżą skarby, które miały być zapłatą za rękę pięknej Łucji. 19 Część krajoznawcza ostróda W krainie jezior i lasów Legenda Jeziora Duckiego Skrzydlaci goście jezior, fot. D. Szczygielski Ostrów (nazywany też Wyspą Krowią), gdzie rosną 200-letnie lipy. Brzegi jeziora są dość dobrze zagospodarowane. Znajdują się tu ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe i wypożyczalnie sprzętu wodnego. Narie to raj dla nurków – ciekawie ukształtowane dno (liczne rynny z pagórkami) i duża przejrzystość sprawiają, że podwodne wycieczki okazują się prawdziwą przygodą. W Kretowinach, w ośrodku wypoczynkowym Najważniejsze jeziora Mazur Zachodnich Jezioro Długość 881,0 ha 22,3 m 15,5 km Jeziorak 3460,0 ha 12,0 m 27,5 km Kajkowo 20 Powierzchnia Głębokość Drwęckie 29,0 ha 7,8 m 1,3 km Morąg 375,0 ha 20,0 m 5,5 km Narie 1240,0 ha 43,0 m 11,0 km Pauzeńskie 235,0 ha 2,5 m 3,75 km Ruda Woda 654,0 ha 27,8 m 12,0 km Szeląg Mały 84,0 ha 15,0 m Szeląg Wielki 46,4 ha 10,0 m 12,5 km 2,7 km Tu, gdzie dziś szumią wody jeziora, znajdowały się kiedyś bagna. Okoliczni chłopi wiele razy próbowali je osuszyć, jednak wciąż im się to nie udawało. W końcu bagna przekształciły się w jezioro, które zaczęło zalewać okoliczne pola. Pewnego dnia dziewczyna o imieniu Wilana, która mieszkała w pobliskiej wiosce, znalazła zranionego ptaka – dudka. Przejęła się jego losem i zaopiekowała się nim. Ptak, by odwdzięczyć się za ocalenie życia, zamieszkał nad jeziorem i od tej pory strzeże upraw. Od ptaka pochodzi nazwa jeziora – Duckie, a od imienia dziewczyny – nazwa wsi Wilamowo (pierwotnie Wilanowo). Krecik, znajduje się baza nurkowa Neptun (http://www.kretowiny.pl). Innym miejscem, gdzie można nauczyć się nurkować, jest pensjonat Vertigo Narie (http://www.narie. pl). Poza tym w Kretowinach znajdziemy wypożyczalnię sprzętu wodnego. Co roku, pod koniec lipca, organizowane są tam regaty o Błękitną Wstęgę Jeziora Narie. Akwen jest objęty strefą ciszy, co z pewnością ucieszy wędkarzy. Zezwolenia na wędkowanie można wykupić w Zakładzie Rybackim Sp. z o.o. w Bogaczewie (tel.: 089 7574031). Warto, bo w jeziorze żyją szczupaki, sandacze, liny, okonie, sielawy, leszcze i węgorze. Jezioro Ruda Woda – dawniej było zwane przez mieszkańców Duckim. W pobliżu akwenu znajdują się miejscowości Wilamowo, Wenecja, Szymonowo, Małdyty, Sople i Liksajny. Samo jezioro stanowi jedną z części Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Na Rudej Wodzie jest kilka uroczych wysepek, a dokoła ciągną się pola namiotowe i lasy. Ponadto dzięki kanałom i ciekom Ruda Woda połączona jest z jeziorami Ilińsk, Bartężek i Sambród. Jezioro Morąg – leży 13 km na południowy wschód od Morąga, pobliskie miejscowości to m.in. Łukta, Żabi Róg, Zawroty i Florczaki. Na jeziorze znajduje się Wyspa Lipowa, gdzie w 1968 roku został utworzony rezerwat krajobrazowy i faunistyczny. Można w nim podziwiać kormorany i czaple siwe, a także drzewostan lipowo-dębowy. W wodach Morąga żyją szczupaki, leszcze, sandacze, płocie i okonie. Jezioro Jeziorak – to najdłuższe i szóste pod względem wielkości jezioro w Polsce. Dawniej nazywane było Jeziorem Czaplim, a jego obecna nazwa pochodzi od pruskiego słowa geeysa, czyli czapla. Akwen ten połączony jest z Kanałem Ostródzko-Elbląskim. Największa miejscowość położona nad Jeziorakiem to Iława. Na samym jeziorze można dostrzec kilkanaście wysp. Największa z nich to Wielka Żuława, zwana też Wielkim Ostrowem, na której znajduje się relikt staropruskiego grodu oraz ośrodki wypoczynkowe. Jej powierzchnia to blisko 82 ha. Wielka Żuława z lądem połączona jest pomostem. Na wyspę można dopłynąć także pontonem z Iławy. Brzegi jeziora są dobrze zagospodarowane. Znajduje się tu wiele ośrodków wypoczynkowych, 2 Film na Wielkiej Żuławie W 1974 roku wyspa Wielka Żuława stała się sceneria historycznego filmu Jana Rybkowskiego Gniazdo, opowiadającego o początkach państwa polskiego. W głównych rolach wystąpili Wojciech Pszoniak (jako Mieszko I) i Marek Bargiełowski (jako Czcibor, brat Mieszka I). w których można wypożyczyć sprzęt wodny. Nie brak też pól namiotowych, kąpielisk i pomostów, a w rejs po jeziorze zabiera turystów statek wycieczkowy. Jeziorak to także raj dla żeglarzy i wędkarzy. W jego wodach żyją m.in. sumy, sandacze, szczupaki, węgorze i ukleje. Brzegi akwenu porastają lasy. Tereny te, wraz z okolicznymi jeziorami, tworzą Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego. Spotkać tu można czaple, kormorany, żurawie, a także bieliki i rybołowy. W krainie jezior i lasów 2 Kanał Ostródzko-Elbląski Historia budowy. Pomysłodawcą przekopania kanału był Holender Jacob Georg Steenke. Sama budowa rozpoczęła się dokładnie 28 października 1848 roku i trwała do roku 1872. Podstawę projektu stanowiła amerykańska konstrukcja Śladami Pana Samochodzika Nad Jeziorakiem leży wieś Jerzwałd. Przez 27 lat (1967–94) mieszkał tu i pracował Zbigniew Nienacki, autor powieści o przygodach Pana Samochodzika. Do dziś istnieje dom z czerwonej cegły (nr 51), w którym powstawały przygody detektywa-muzealnika. Pisarz został pochowany na jerzwałdzkim cmentarzu. Jezioro Jeziorak, fot. J. Pruszyńska Na Jezioraku rozgrywa się akcja Nowych przygód Pana Samochodzika. Tytułowy bohater szuka w jeziorze skarbów z czasów II wojny światowej. 21 Morris Canal. Największym wyzwaniem było pokonanie różnicy w poziomie wód. Steenke zaprojektował śluzy i pochylnie, dzięki którym statki mogły przepłynąć cały Kanał OstródzkoElbląski. Ich system pozostał niezmieniony do dziś. Początkowo kanał służył wyłącznie celom gospodarczym (przewożono tędy głównie płody rolne i drewno). Dziennie pływało po nim nawet do 20 jednostek. Wraz z rozwojem kolei (Ostróda połączenia kolejowe zyskała w 1872 roku) znaczenie gospodarcze kanału, a tym samym liczba rejsów, znacznie zmalało. Dopiero w 1912 roku Adolf Tetzlaff, z pomocą Zygmunta Milanowicza, zaczął wykorzystywać kanał do celów turystycznych. Pierwszy pływający tu statek pasażerski nazwano Różą Jezior. Długość i trasa. Rejs statkiem z Ostródy do Elbląga trwa 11 godzin. Ogromną atrakcją są także samodzielne wyprawy wzdłuż kanału. Żegluga Ostródzko-Elbląska planuje uruchomienie kilkudniowych rejsów z noclegami w nadbrzeżnych miejscowościach. Kanał ma długość 129,8 km (z odgałęzieniami 144,3 km) i przecina Pojezierze Iławsko-Ostródzkie, Morąskie, Powiśle i Żuławy. Na jego brzegach Jacob Georg Steenke i Adolf Tetzlaff – ojcowie Kanału Ostródzko-Elbląskiego Z Kanałem Ostródzko-Elbląskiego łączą się przede wszystkim dwa nazwiska – Steenke i Tetzlaff. Pierwszy z panów był pomysłodawcą i głównym inżynierem konstrukcji. Obok pochylni Buczyniec stoi obelisk upamiętniający jego zasługi. Adolf Tetzlaff tchnął w kanał drugie życie – rozwinął na nim turystykę. Tetzlaff zmarł 1 lipca 1952 roku podczas rejsu, na śluzie Miłomłyn. Został pochowany w Ostródzie na cmentarzu Polska Górka przy ulicy Olsztyńskiej. 22 Część krajoznawcza ostróda leży aż 12 gmin, które, by rozwijać turystykę na trasie kanału i chronić jego naturalne środowisko, założyły Związek Gmin Kanału Ostródzko-Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego. Kanał łączy m.in. jeziora: Jeziorak, Drwęckie, Ruda Woda, Szeląg Wielki, Pauzeńskie, Gil Wielki, Płaskie i Isąg, a dzięki Zalewowi Wiślanemu ma połączenie także z Morzem Bałtyckim. Niewątpliwą atrakcją rejsu, poza ciekawostkami inżynieryjnymi, są przepiękne krajobrazy. Morenowe pagórki, rynnowe jeziora, liczne rzeczki i cieki, gęste lasy – to tylko część tego, co mogą zobaczyć podróżni. Na trasie rejsu znajdują się parki krajobrazowe (Pojezierza Iławskiego, Wzgórz Dylewskich, Wzniesienie Elbląskie) oraz rezerwaty przyrody (Czerwica, Jezioro Gałdy, Jezioro Jasne, Jezioro Francuskie, Dylewo, Rzeka Drwęca, Niedźwiedzie Wielkie) i kilkanaście pomników przyrody, m.in. sosny taborskie, drzewostan bukowo-modrzewiowy czy wiekowe dęby. Kanał ma wiele odgałęzień i trzy główne odcinki: Ostróda – Elbląg (82 km), Ostróda – Iława (48 km) oraz Ostróda – Stare Jabłonki (16,8 km). Pierwszy odcinek jest najdłuższy – podróż trwa blisko 11 godzin. Trasa rozpoczyna się na przystani w Ostródzie (Jezioro Drwęckie). Rzeką Liwą statek płynie do Miłomłyna, gdzie turyści mogą zejść na ląd i zwiedzać zabytki miasteczka. Następnie przez śluzę Miłomłyn wpływa się na Jezioro Ilińskie, a stamtąd na jezioro Ruda Woda. Kolejną miejscowością, którą warto odwiedzić, są Małdyty (zob. s. 56). Po krótkim postoju statek przemieszcza się w kierunku jezior Sambród i Pniewo. Płynąc dalej, zobaczyć można ciąg ciekawych konstrukcji – pochylnie: Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny. Następnie statek kieruje się na jezioro Drużno, a stąd rzeką Elbląg wprost do elbląskiego portu. 2 Śluzy. Bez śluz i pochylni nie Kanał Ostródzko-Elbląski, fot. H. Kowaczek Drugi odcinek kanału (Ostróda – Iława) jest szczególnie lubiany przez żeglarzy i kajakarzy. Rejs rozpoczyna się na przystani w Ostródzie. Stąd płynie się przez całe Jezioro Drwęckie do śluz Zielonej i Miłomłyn. Potem dopływa się do Kanału Iławskiego i przez jeziora Karnickie i Dauba do Zatoki Kraga. Rejs dobiega końca na Jezioraku w Iławie. Ostatni odcinek (Ostróda – Stare Jabłonki) jest najkrótszy, ale równie ciekawy jak pozostałe. Statek wypływa z przystani w Ostródzie. Dalej podróżuje się przez śluzę Ostróda i Jezioro Pauzeńskie, a następnie przez śluzę Mała Ruś i Kanał Ostródzko-Elbląski na jeziora Szeląg Wielki i Szeląg Mały, gdzie kończy się podróż. Śluzy Kanału Ostródzko-Elbląskiego Nazwa śluzy Długość Pochylnie na Kanale Ostródzko-Elbląskim Szerokość Spiętrzenie byłoby Kanału OstródzkoElbląskiego. To z pewnością największe atrakcje rejsu. Początkowo na kanale istniało dziewięć śluz, jednak z czasem część z nich zastąpiono pochylniami. Obecnie funkcjonują cztery śluzy: Miłomłyn, Zielona, Ostróda i Mała Ruś. Dwie pierwsze znajdują się pomiędzy jeziorami Drwęckim i Ilińskim. Różnica poziomów między nimi wynosi 4,2 m. Śluza Ostróda jest usytuowana pomiędzy jeziorami Drwęckim i Pauzeńskim, a różnica poziomów wynosi 1,6 m. Natomiast śluza Mała Ruś znajduje się pomiędzy jeziorami Pauzeńskim a Szeląg Wielki. Różnica poziomów wynosi tu 1,4 m. Pochylnie. Różnica poziomów pomiędzy jeziorem Drużno a pobliskim jeziorem Pniewo wynosi blisko 100 m. Statkom pokonanie trasy między tymi akwenami umożliwiają pochylnie. Na odcinku 9,6 km zbudowano ich aż pięć: Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny. Używając specjalnie skonstruowanych szyn, transportuje się statki po suchym lądzie, a cała ta maszyneria wprawiana jest w ruch za pomocą wody. W krainie jezior i lasów W krainie jezior i lasów 2 wody Nazwa pochylni Różnica wysokości Długość Buczyniec 21,3 m 550 m Miłomłyn 35,0 m 3,55 m 2,8 m Kąty 18,0 m 450 m Zielona 35,0 m 3,55 m 1,4 m Oleśnica 24,5 m 350 m Ostróda 29,3 m 3,25 m 1,6 m Jelenie 22,5 m 510 m Mała Ruś 27,3 m 3,20 m 1,4 m Całuny 13,0 m 450 m 23 Część krajoznawcza ostróda W krainie jezior i lasów Rozkład rejsów i cennik. 24 Żegluga Ostródzko-Elbląska jest częścią Zakładu Komunikacji Miejskiej w Ostródzie. Należy do niej osiem statków, w tym sześć jednostek 65-osobowych, jedna 36-osobowa i jedna 12-osobowa. Największe statki pływają na całej długości kanału. Mają odsłonięty górny poziom, dzięki czemu podczas wycieczki można podziwiać zachodniomazurską przyrodę. Na dolnym pokładzie znajduje się bar i toalety. Natomiast statki 36- i 12-osobowe kursują wyłącznie po Jeziorze Drwęckim, w ramach jedno- lub dwugodzinnych rejsów spacerowych w cenie od 17 zł za osobę. Sezon żeglugowy rozpoczyna się w maju i trwa do końca września. Rozkłady rejsów ustalane są co roku. Koszt wycieczki po kanale, w zależności od trasy, waha się od 25 zł (bilet ulgowy 20 zł), na trasie Małdyty – Buczyniec, do 90 zł (ulgowy 70 zł), na trasie Ostróda – Elbląg. Żegluga organizuje także powroty do miejsc, w których rozpoczęto rejs. Ceny biletów autokarowych zaczynają się od 11 zł. Poza tym istnieje możliwość powrotu autobusem PKS lub pociągiem. Dokładne informacje dotyczące trasy z Ostródy do Elbląga można uzyskać w przystani Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej (Punkt Informacji Turystycznej, ul. Mickiewicza 9a, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6463871, e-mail: [email protected], http://www.zegluga.com.pl). Tu także można zarezerwować miejsca na rejsy. Z kolei informacje o trasie z Elbląga do Ostródy uzyskamy pod numerem telefonu 055 2324307. Z górki na pazurki - pochylnia, fot. H. Kowaczek Flora i fauna Mazur Zachodnich Mazury Zachodnie zachwycają przyrodą. Świat roślin i zwierząt występujących w tym regionie oczarowuje i sprawia, że wycieczki po okolicy stają się niezapomnianą przygodą. W tutejszych lasach można spotkać jelenie, daniele, sarny, dziki, lisy i borsuki. Wzgórza Dylewskie zamieszkują także muflony. Zwierzęta te pierwotnie występowały tylko na górzystych terenach Korsyki i Sardynii. Do Polski zostały sprowadzone w 1901 roku. Muflony wyglądem przypominają owce domowe, a wyróżniają je duże, Muflon, fot. D. Zaręba skręcone ślimakowato rogi. Trzeba mieć oraz wierzbę lapońską, a w rezerwacie Jezioro wiele szczęścia, żeby je zobaczyć, ponieważ Czarne – paprotniki różnozarodnikowe. W Dysą niezwykle płochliwe i nieufne. lewie występują też jodły pospolite, świerki, Zwierzęta związane ze środowiskiem cisy pospolite, przetaczniki górskie i kosaćce wodnym, które występują na obszarze Mazur syberyjskie, typowe dla terenów górskich. Zachodnich, to m.in. bobry i wydry. Oba te Warto wspomnieć także o rezerwacie w gmigatunki są w Polsce chronione. Wydry wybierają nie Łukta, gdzie rosną niezwykle smukłe z reguły tereny, przez które i wysokie sosny taborskie. płyną czyste wody. Polują Drzewa te charakteryzują w nocy, głównie na ryby i inne się niebywałą długowieczdrobne zwierzęta wodne. nością – najstarsze ma Odwiedzający Mazury 290 lat. Najczęściej wykoZachodnie ornitolodzy będą rzystywane były do budowy mogli obserwować rzadkie okrętów. Tego gatunku sosny użyto również do odgatunki ptaków. Występują tu rybołowy, orły bieliki, budowy Teatru Narodowego Wydra, fot. arch. iStockphoto.com orliki krzykliwe, kanie rude w Warszawie. i czarne, bociany czarne, derkacze, mewy śmieszki, perkozy zauszniki, żurawie i kormo- Ochrona przyrody rany. Wędkarze natomiast mogą tu łowić m.in. Niedźwiedzie Wielkie. To rezerwat leśny położony liny, pstrągi, szczupaki, sandacze i węgorze. niedaleko Małdyt. Utworzony został po II wojRównie ciekawy jest świat roślin wodnych nie światowej, a zajmuje obszar 34,02 ha. Na i ziemno-wodnych. Rosną tu np. rdestnice, ro- terenie rezerwatu dominuje buczyna pomorska. gatki, wywłóczniki, oczerety, trzciny i pałki. Najstarsze drzewa mają ponad 100 lat. Poza Piękna zachodniomazurska kraina broni bukami można tu także spotkać lilię złotogłów, się przed niszczycielską działalnością czło- storczyka plamistego, wawrzynka wilczełyko wieka. Aby chronić skarby natury, powstało czy kopytnika pospolitego. Charakterystyczne wiele parków krajobrazowych i rezerwatów, dla rezerwatu są również głazy narzutowe. a liczne obiekty uznano za pomniki przyrody. Nazwa „Wielkie Niedźwiedzie” pochodzi od W samym tylko Parku Krajobrazowym Wzgórz niemieckiego Gross Bärwiesen. Dawniej właśnie Dylewskich występuje blisko 800 gatunków tak nazywano te tereny. roślin kwiatowych i 100 gatunków mszaków. Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich. Park Mazury Zachodnie stanowią ważną część utworzony został w 1994 roku i zajmuje terenów określanych jako Zielone Płuca Polski. 74,84 km2 na terenie czterech gmin: Ostródy, Największy obszar zajmują lasy sosnowe, Lubawy, Grunwaldu i Dąbrówna. Najwyższym bukowe i mieszane. Rosną w nich rzadkie wzniesieniem parku jest Góra Dylewska (312 m gatunki roślin, m.in. bluszcz pospolity, lilia zło- n.p.m.). Na niej znajduje się punkt widokowy, togłów, podkolan biały i rosiczka okrągłolistna. z którego roztacza się bajkowy widok na całą W rezerwacie Jezioro Francuskie spotkać okolicę. Tereny parku charakteryzują się długim można ponad stuletnią buczynę pomorską czasem zalegania pokrywy śnieżnej, dlatego 2 W krainie jezior i lasów 2 25 Część krajoznawcza ostróda Marzanka wonna (Galium odoratum) Gajowiec żółty (Galeobdolon luteum) zimą jest to istny raj dla narciarzy. Obszar ten często jest nazywany mazurskimi Bieszczadami. Pośród urokliwej przyrody Wzgórz Dylewskich, w Wysokiej Wsi, powstał ekskluzywny hotel SPA Dr Irena Eris. Na terenie parku utworzono trzy rezerwaty: Jezioro Francuskie, Rzeka Drwęca i Dylewo. Ponadto znajduje się tu aż 17 pomników przyrody. Dylewo. Rezerwat leśny Dylewo znajduje się na terenie gminy Ostróda, na Wzgórzach Dylewskich. Jego powierzchnia to 9,5 ha. Powstał w 1970 roku, by chronić buczynę pomorską. Poza bukami w rezerwacie rosną też np. lilia złotogłów, marzanka wonna, przylaszczka pospolita i gajowiec żółty. Liczne są też głazy narzutowe. Jezioro Francuskie. Jezioro Francuskie to rezerwat torfowiskowy znajdujący się w pobliżu Wysokiej Wsi i Góry Dylewskiej. Na obszarze blisko 14 ha znajdują się: jezioro (zajmujące prawie 3 ha), pobliski las i torfowisko. Jezioro Francuskie jest położone na 247,7 m n.p.m. Rezerwat został utworzony w 1963 roku i ma chronić przede wszystkim wierzbę borówkolistną i buczynę pomorską. Ponadto występują tu mchy torfowce, turzyca bagienna, rosiczka okrągłolistna i bluszcz pospolity. Rzeka Drwęca. Rezerwat wodny utworzony w 1961 roku obejmuje całą powierzchnię rzeki 26 Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis) Lilia złotogłów (Lilium martagon) rys. M. Rypiński W krainie jezior i lasów Rośliny chronione w Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich Rezerwat Jezioro Francuskie, fot. J. Pruszyńska Bóbr, fot. iStockphoto.com np. stada gęsi białoczelnych. Typowe dla tego obszaru są też głazy narzutowe. Jeden z największych, znajdujący się niedaleko Wielkiej Wsi, a zwany Kamieniem Ofiarnym, ma obwód ponad 9 m. Wyspa Lipowa. To rezerwat krajobrazowofaunistyczny (5 ha) obejmujący wyspę na Na szczycie Góry Dylewskiej, fot. J. Pruszyńska Drwęcy (804 ha) oraz jej dopływy – Dylewkę, Poburzankę, Gizelę, Sandelę, Strugę, Wel. Ochronie podlegają żyjące tu ryby (m.in. pstrągi, łososie i trocie). Bagienna Dolina Drwęcy niedaleko Brodnicy to ostoja ptaków wodno-błotnych. Spotkać tam można Poryblin jeziorny – relikt z epoki lodowcowej Legenda Jeziora Francuskiego Nazwa jeziora wiąże się z pobytem wojsk Napoleona w Ostródzie. Wieść niesie, że we wsi Pietrzwałd francuscy żołnierze zgwałcili miejscowe kobiety. Chłopi, z zemsty, utopili sprawców w pobliskim jeziorze i od tej pory nosi ono nazwę Francuskie. jeziorze Morąg. Został utworzony w 1969 roku, by chronić kormorany i czaple siwe. Ponadto spotkać tu można także łabędzie, perkozy i piecuszki. Ostoja bobrów na rzece Pasłęce. Jest to rezerwat faunistyczny utworzony w 1970 roku. Zajmuje 4249 ha, a obejmuje rzekę Pasłękę i jezioro Isąg oraz okoliczne lasy. Jak nazwa wskazuje, powstał głównie w celu ochrony bobrów. Poza nimi można tu spotkać wydry, norki i zimorodki. Na terenie rezerwatu znajdują się też kurhany sprzed prawie 2500 lat. Sosny Taborskie. Rezerwat leśny utworzony w 1958 roku niedaleko jeziora Szeląg Wielki. Zgodnie z nazwą na jego obszarze (96 ha) chronione są sosny taborskie. Najstarsze drzewa mają ponad 230 lat. Jezioro Czarne. Obejmujący ponad 9 ha rezerwat florystyczny powstał w 1957 roku. Jego głównym celem jest ochrona rzadko występującego poryblinu jeziornego. Inne gatunki rosnące na terenie rezerwatu to m.in. grążel drobny, grzybień biały, pałka wąskolistna i mech wodny. Jezioro Czarne jest też nazywane przez okolicznych mieszkańców Kliniakiem. 2 W krainie jezior i lasów 2 Rezerwat leśny Sosny Taborskie, fot. J. Pruszyńska Poryblin jeziorny (Isoetes lacustris) to niezwykle ciekawa roślina zaliczana do reliktów borealnych, czyli pozostałości klimatu polodowcowego. Ten paprotnik rósł zatem w czasach mamutów i innych wielkich ssaków plejstocenu! Obecnie poryblin jeziorny występuje tylko w czystych wodach. Osiąga od 5 do 15 cm wysokości. Ciekawostką jest, że korzenie tej rośliny odpadają, a na ich miejsce powstają następne. Poryblin zagrożony jest wyginięciem, dlatego znajduje się w Polsce pod ścisłą ochroną. 27 Część krajoznawcza ostróda Dzieje Ostródy Dzieje Ostródy Krzyżacka ekspansja. Rozwój Ostródy Udokumentowane historyczne wzmianki wskazują na rok 1270 jako datę powstania pierwszych osiedli krzyżackich. Właśnie wtedy wzniesiono drewnianą wartownię, wokół której koncentrowało się życie ówczesnej osady. Niezwykle ważną dla Ostródy datą jest 12 czerwca 1329 roku. Tego dnia podpisano dokument nadający osadzie prawa miejskie chełmińskie. Podpisując akt lokacji, komtur dzierzgoński Luter z Brunszwiku zapewnił nowo 28 Luter z Brunszwiku – założyciel Ostródy Początki osadnictwa Mazury Zachodnie, ze względu na ukształtowanie terenu, od dawna stanowiły obszar niezwykle atrakcyjny dla osadników – liczne wzniesienia, gęste lasy, jeziora, rzeki i mokradła to tylko niektóre z naturalnych barier chroniących przed potencjalnymi wrogami. Na podstawie badań historycznych i wykopalisk archeologicznych (m.in. odkryto liczne kurhany i cmentarzyska) ustalono, że pierwsze osady zaczęły tu powstawać już w epoce kamienia. Najchętniej osiedlano się na obszarze, który obecnie ograniczają ulice Gizewiusza, Olsztyńska i Przemysłowa. W X wieku tereny współczesnej Ostródy zamieszkiwały dwa silne plemiona – Sasinów i Pomezanów. W staropruskim sasins to „zając”, stąd ziemie, na których osiadali Sasini, często nazywano „ziemiami zajęcy”. Natomiast nazwę Pomezanie, z pruskiego pomedien, można tłumaczyć jako „za drzewami”. W XI stuleciu tereny dzisiejszej Ostródy odwiedzać zaczęli cystersi prowadzący działalność misyjną. 2 Ostróda na pocztówce z ok. 1890 r., fot. arch. UM Ostróda powstałemu miastu przywileje handlowe oraz zniesienie cła na eksportowane i importowane towary. Mieszkańcy Ostródy zyskali też własny organ sądowniczy (sąd II instancji znajdował się w Chełmnie). Jako zupełna nowość pojawiło się prawo do dziedziczenia przez kobiety majątku po śmierci męża. Przywilej chełmiński nakładał na mieszkańców obowiązek służby zbrojnej oraz płacenia czynszu. Komturia ostródzka rosła w siłę. W XIV wieku wprowadzono świętopietrze (danina na rzecz Stolicy Apostolskiej) i rozpoczęto budowę kościoła parafialnego, który istnieje do dziś (kościół św. Dominika Savio przy placu Tysiąclecia Państwa Polskiego). Dawny podział administracyjny ziemi ostródzkiej Ziemie pruskie dzielono na okręgi – komturie i podległe im, mniejsze komornictwa. Ostróda, wraz z Działdowem, Nidzicą i Olsztynkiem, należała do komturii dzierzgońskiej. W 1341 roku Ostróda stała się samodzielną komturią, do której z czasem zaczęło należeć sześć komornictw. Pierwszym komturem Ostródy został Günter von Hohenstein. Ciekawostką jest to, że pierwotna nazwa miasta Olsztynek (Hohenstein) pochodzi właśnie od nazwiska ostródzkiego komtura. Luter z Brunszwiku (1275–1335) należał do dynastii Welfów. Do zakonu wstąpił w 1300 roku, a po 14 latach został komturem Dzierzgonia. W latach 1331–35 był wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego. Pochowany został w kwidzyńskiej katedrze. Luter zajmował się głównie kolonizowaniem ziem należących do zakonu oraz reformą religijną (opowiadał się za większą pobożnością zakonników). Poza Ostródą nadał prawa miejskie także miejscowościom Iława i Zalewo. Dzieje Ostródy 2 Kościół pw. św. Dominika Savio, fot. J. Pruszyńska Dynamiczny rozwój miasta i okolicznych ocalały jedynie dwa kościoły. Gród został wsi oraz wzrost znaczenia grodu sprawiły, że jednak dość szybko odbudowany przez KrzyOstróda stała się celem ataków. żaków, którzy szykowali się do W roku 1349, dzięki działaniom wojny z Polską. W 1408 roku Ostródę odGüntera von Hohensteina, rozpoczęto budowę murowanego wiedził wielki mistrz zakonu zamku i otaczających miasto krzyżackiego Ulrich von Junmurów obronnych. Prace trwały gingen. Głównym powodem aż do 1380 roku. Z zachowanych wizyty było sprawdzenie kondokumentów można wnioskodycji zbrojnej zakonu. Jak się Symbol zakonu krzyżackiego, później okazało, potęga i sława wać, że zamek był podpiwnirys. P. Jaworski, czony, a w jego obrębie mieściły zakonu nie przestraszyły wojsk arch. Wikimedia Commons się m.in. prochownia, magazyny, polsko-litewskich. W bitwie pod kuchnia, spiżarnia, piekarnia, browar, kaplica Grunwaldem w 1410 roku armia krzyżacka oraz sala sądowa i pokoje gościnne. poniosła klęskę w starciu z wojskami króla Powstałe budowle, fosa oraz rzeka Drwęca, Władysława Jagiełły. nad którą usytuowane było miasto, miały gwarantować mieszkańcom spokój i bezpieUlica Mordu czeństwo. Tak się jednak nie stało. Działania Po przegranej bitwie pod Grunwaldem niezbrojne zakonu krzyżackiego, a także liczne liczni pozostali rycerze zakonu zaczęli się epidemie osłabiały Ostródę. Plagą stały się wycofywać. Tuż przed murami obronnymi też pożary. Największe pożogi w tym okresie Ostródy wojska polsko-litewskie zatrzymały jedną z takich grup i doszczętnie ją rozodnotowano w roku 1381 (wówczas Litwibiły. Przez wiele lat ulica, na której dokonani napadli na miasto i je podpalili), 1400 no zbrodni, była nazywana przez Niemców i 1454. Ogień trawił wszystko, co spotkał na Mordstrasse, czyli ulicą Mordu. Obecnie jest swojej drodze. Nie oszczędził także zamku. to ulica Drwęcka. W 1400 roku spłonęło niemal całe miasto, 29 Jan Matejko Bitwa pod Grunwaldem, arch. Wikimedia Commons Polacy zajęli Ostródę wraz z krzyżackim zamkiem. Z kronik Jana Długosza wynika, że w tym czasie Jagiełło odwiedził miasto. Kilkanaście dni później mieszkańcy Ostródy i okolicznych terenów złożyli hołd królowi i przysięgli mu wierność. Miasto i zamek ostródzki przeszły we władanie księcia Janusza Mazowieckiego, a sama bitwa pod Grunwaldem odbiła się szerokim echem na arenie międzynarodowej. Po bitwie. Ostróda w Związku Miast Pruskich Mieszkańcy grodu nad Drwęcą niezbyt długo cieszyli się polskim panowaniem, bowiem już we wrześniu Ostródą ponownie rządzili Krzyżacy. Zwycięstwo Jagiełły pod Grunwaldem dało im jednak siłę i wiarę w możliwość pokonania zakonu. W Ostródzie powstała mocna opozycja antykrzyżacka. Sprzeczne z prawem działania komturów podsycały niechęć do zakonu. W Kwidzyniu, 14 marca 1440 roku, utworzony został Związek Pruski, w skład 30 którego wchodziły m.in. ziemie chełmińska, elbląska, gdańska, pucka, ostródzka i warmińska. Konfederacja miała chronić interesy prawne i gospodarcze tych obszarów. Na czele związku stanął Jan Bażyński, rycerz z Leszna, obrońca twierdzy i portu Ceuta w Afryce. Zakon sprzeciwiał się działalności Związku Pruskiego i domagał się jego rozwiązania. Już w 1453 roku wyrokiem sądu zmuszono członków Związku Pruskiego do rozwiązania konfederacji, a jego założyciela skazano na karę śmierci. Wojna polsko-krzyżacka. Ostatni komtur miasta W 1454 roku wybuchło powstanie przeciwko Krzyżakom. Związek Pruski zwrócił się do króla Kazimierza Jagiellończyka z prośbą Jan Matejko Hołd Pruski, arch. Wikimedia Commons o przyłączenie Prus do Polski, by wspólnymi Zaledwie pięć godzin wystarczyło, by dosiłami pokonać zakon. Inkorporacja nastąpiła szczętnie spłonęły aż 164 budynki. Pomoc 6 marca 1454 roku, a akt ten stał się główną z okolicznych miejscowości przybyła zbyt przyczyną wybuchu wojny trzynastoletniej. późno. Przed ogniem zdołano uchronić jedynie Walki zakończyły się podpisaniem pokoju kościół Polski i bramę Kościelną oraz kilka innych budynków. Po pożarze w Toruniu 19 października 1466 roku. Jednym z postanowielu mieszkańców opuściło wień pokoju było pozostawienie Ostródę. Nieliczni, którzy zostali Ostródy pod władzą zakonu, (ok. 400 z 1539), postanowili jednak z pewnym ograniczeprzywrócić miastu świetność. niem – Krzyżacy musieli przysiąc Do odbudowy użyto m.in. cegieł wierność królowi polskiemu. z muru obronnego. Poza pożaLata 1519–21 to czas kolejrami Ostródę trapił brak wody nych wojen pomiędzy Polską pitnej i kanalizacji oraz duża a zakonem krzyżackim. Dowilgotność, które były przyczypiero w roku 1525 w Krakowie ną licznych chorób i epidemii. Nie pomogły nawet specjalne podpisano traktat pokojowy, na mocy którego Prusy Zakonne środki ostrożności (niszczenie Jacques-Louis David przekształciły się w państwo dróg i mostów), jakie podjęto, by Napoleon Bonaparte, świeckie. Albrecht Hohenzollern, powstrzymać rozprzestrzenianie arch. Wikimedia Commons ostatni wielki mistrz zakonu się zarazy. W roku 1709 dżuma krzyżackiego, na krakowskim rynku złożył hołd pochłonęła ponad 1/3 ludności ziem pruskich, lenny królowi Zygmuntowi Staremu (tzw. hołd w tym ok. 50 mieszkańców Ostródy. pruski). Hohenzollern przeszedł na luteranizm i już jako świecki książę sprawował władzę nad Napoleon w Ostródzie Prusami Książęcymi. W dniach od 21 lutego do 1 kwietnia Rok 1525 to także czas zmian admini- 1807 roku na zamku w Ostródzie przebywał stracyjnych na ziemiach pruskich. Komturie niecodzienny gość. Po krwawej bitwie pod zostały zastąpione starostwami (zwykłymi Iławką Napoleon Bonaparte wybrał to miasto, bądź dziedzicznymi), którym podlegały gminy by odpocząć i zreorganizować swoją armię. wiejskie i miejskie. Pierwszym starostą Ostró- Najprawdopodobniej mieszkał w komnacie dy został jej ostatni komtur – Quirin Schlick. znajdującej się na piętrze, w północnym XVII-wieczne wojny ze Szwedami znisz- skrzydle twierdzy. Z zamku cesarz wydawał rozkazy i zaczyły miasto i przyniosły śmierć wielu jego mieszkańcom, ale spowodowały też unieza- rządzał całą Europą oraz pisał listy do swej żony Józefiny i do swej młodziutkiej kochanleżnienie ziem pruskich od Polski. ki – Marii Walewskiej. Napoleon opowiadał XVIII-wieczne klęski Józefinie o warunkach panujących w, jak sam W roku 1788 nawiedził miasto kolejny pożar. określił, „podłej wiosce”. Podobno zamkowe Ogień został zaprószony w starej słodowni. komnaty były niezwykle zimne. Czy było tak 2 Dzieje Ostródy Część krajoznawcza ostróda Dzieje Ostródy 2 31 Część krajoznawcza ostróda rzeczywiście, czy też była to wymówka, by Żółtlica drobnokwiatowa Józefina nie przyjeżdżała do Ostródy – nie To jednoroczna roślina pochodząca z Amewiadomo. Pewne jest jednak, że w tym ryki Środkowej, która w Polsce została znaczasie Napoleon był zafascynowany Marią leziona po raz pierwszy w okolicach OstróWalewską, piękną szambelanową, nazywaną dy w 1807 roku, czyli podczas wizyty wojsk przez historyków „polską żoną Napoleona”. napoleońskich. Dzisiaj jest uznawana za Pierwszy raz spotkali się w Warszawie na pospolity, natrętny chwast, nazywany także „francuskim chwastem”. zamku królewskim. Napoleon nigdy jednak nie zaprosił jej do swej ostródzkiej siedziby. Z listów i dokumentacji wynika, że spotkali Verrucosusa Cunctatora, czyli Fabiusza Kunksię w Kamieńcu Suskim, dokąd 1 kwietnia tatora (cunctator – ‘zwlekający’) – rzymskiego cesarz przeniósł swoją kwaterę. wodza, który po przegranej bitwie zastosował Mieszkańcy Ostródy niechętnie przyjmo- taktykę wojny podjazdowej. Polegała ona na wali wojska w swoim mieście, gdyż większość tym, że dowódca zwlekał z wytoczeniem musiała zmienić przez tę wizytę głównej bitwy do czasu, aż całe swoje dotychczasowe życie. siły i zapasy żywności wroga Kościoły i domy zamieniano na znacznie zmaleją. Przyjęciem magazyny, a na ludności spoczął podobnej taktyki tłumaczył się ciężar utrzymania żołnierzy. NajNapoleon po nierozstrzygniętej prawdopodobniej z tego powodu bitwie pod Iławką. Na awersie wśród ówczesnych mieszkańców medalu jest umieszczony profil Ostródy podniosło się tak wiele cesarza z napisem „Napoleon Medal Napoleon w Ostródzie antynapoleońskich głosów. à Osterode”, natomiast rewers fot. arch. UM Ostróda Po pobycie Napoleona przedstawia Fabiusza Kunktaw Ostródzie pozostały pamiątki unikatowe tora. Medal można zobaczyć w ostródzkim na skalę światową. Szczególnie warto wspo- muzeum. mnieć o medalu „Napoleon w Ostródzie” Podczas wizyty Napoleona w Ostródzie, wykonanym przez Bertranda Andrieu (fran- w marcu 1807 roku, powstał słynny obraz cuskiego rzemieślnika). Z owym medalem Mikołaja Ponce-Camusa Napoleon użycza łask wiąże się postać Quintusa Fabiusa Maximusa mieszkańcom Ostródy. Na ostródzkim zamku Chłopiec z obrazu Napoleon użycza łask mieszkańcom Ostródy Mikołaj Ponce-Camus Napoleon użycza łask mieszkańcom Ostródy, arch. UM Ostróda 32 Owym małym chłopcem, który przekazuje petycję Napoleonowi, był Eduardo Freiwald. Legenda mówi, że dziecko zostało poparzone gorącą zupą przez służącego, który niósł posiłek cesarzowi. Napoleon przejął się losem chłopca. Podobno nawet w Kamieńcu dopytywał się o jego zdrowie. Zakaz palenia Wiek pary i elektryczności W Ostródzie do 1848 roku obowiązywał zakaz palenia tytoniu. Duża liczba słomianych dachów i stodół mogła sprawić, że zaprószony przez nieuwagę ogień zacząłby się szybko rozprzestrzeniać. Władze nie chciały dopuścić do powtórki pożaru z 1788 roku. Koniec wieku XVIII i początek XIX to dla miasta czas dość szybkiego rozwoju. W 1833 roku pojawił się pomysł zbudowania kanału łączącego Ostródę z Morzem Bałtyckim. Prace rozpoczęły się kilka lat później, bo w 1848 roku, i trwały do roku 1872. Początkowo kanał służył głównie do celów gospodarczych – można podziwiać replikę malowidła – oryginał przewożono nim m.in. drewno i zboże. Jego znajduje się w Wersalu. Dzieło miało być pozycję osłabiła jednak kolej. Pierwszy pociąg darem mieszkańców Ostródy wjechał do Ostródy właśnie dla wielkiego cesarza, aby ten w 1872 roku. Jego trasa prowaPrawą stroną oszczędził miasto. Z lewej strodziła przez Toruń, Ostródę do Po Napoleonie pony są przedstawieni mieszkańcy Olsztyna i dalej do Rosji. Kolej została jeszcze jedna Ostródy, z prawej – Napoleon rosła w siłę. Co rusz powstawały szczególna pamiątze swoimi sługami i Wielką Arnastępne linie przebiegające ka. To właśnie wielki mały cesarz wpromią. Na pierwszym planie mały przez Ostródę (m.in. połączenia wadził w podbitych chłopiec przekazuje cesarzowi z Morągiem i Działdowem). Poprzez siebie krajach petycję. Tło stanowią: wzgórze, ciągiem dowożono nowe, dotąd Europy ruch prawomiasto oraz rzeka Drwęca i Jeniedostępne dla mieszkańców, stronny. zioro Drwęckie. produkty. Przy dworcu mieścił Na pamiątkę pobytu Naposię też kolejowy urząd pocztoleona w Ostródzie powstał jeszcze jeden wy. Ostróda zaczęła się rozrastać zarówno obraz: Biwak wojsk Napoleona w Ostródzie pod względem urbanistycznym, jak i liczby autorstwa Hipolita Lecomte’a. Kopię tego ludności. Do miasta doprowadzono gaz i elekdzieła można obejrzeć w Muzeum w Ostró- tryczność, powstała kanalizacja, zbudowano dzie. Tam też znajduje się oryginał listu chodniki dla pieszych. W 1863 roku pojawił się z podpisem cesarza zawierający rozkazy w Ostródzie pierwszy telegraf, a w 1898 – teledla generała Clarke’a. fon. W roku 1912 w miejscowości wybudowano 2 Dzieje Ostródy Dzieje Ostródy 2 Ostróda – miasto rzemiosła Najpopularniejszym zawodem w dawnej Ostródzie było szewstwo. W XIX wieku działało też wiele browarów (nawet na dworcu kolejowym można było napić się piwa). Inne niezwykle popularne profesje to m.in. krawiectwo, stolarstwo, piekarstwo, garncarstwo, kowalstwo, kupiectwo. Pośród mieszkańców Ostródy był też jeden cukiernik. Przedwojenna pocztówka z widokiem na ostródzki Ratusz, fot. arch. UM Ostróda 33 Ostróda w Prusach Wschodnich Gustaw Gizewiusz – orędownik polskości na Mazurach Gustaw Herman Marcin Gizewiusz urodził się w Piszu w 1810 roku, a zmarł w Ostródzie 7 maja 1848 roku. Jego grób znajduje się właśnie w Ostródzie na cmentarzu Polska Górka; płyta nagrobna była wielokrotnie niszczona, m.in. przez hitlerowców. Gizewiusz był kapelanem, działaczem społecznym, przeciwnikiem germanizacji, publicystą i wydawcą. Na jego cześć zmieniono nazwę miasta Łuczyny (Lec) na Giżycko. Gizewiusz spisywał też mazurskie pieśni ludowe. Oto jedna z nich: „Na ostródzkim polu Szczerna jarzębina Spodobałać mi się W Ostrodzie dziewczyna. Zakochałem się w niej, Jak w różanym kwiecie I myślałem sobie, Nie masz lepszej w świecie”. Pieśni ludu znad górnej Drwęcy w parafiach Ostródzkiej i Kraplewskiej zbierane w 1836 do 1846-go roku przez X.[iędza] G.[ustawa] G.[izewiusza], oprac. i wstępem wraz z aneksem opatrzył Władysław Ogrodziński, Olsztyn 2001. Po 1831 roku rozpoczął się proces germanizacji ludności polskiej. Polegała ona głównie na przymuszaniu mieszkańców do przyswojenia niemieckiego języka, kultury i obyczajów oraz całkowitego odcięcia się od polskiej historii i przodków. W 1835 roku ukazał się pierwszy numer „Gazety Ostródzkiej” wydany w całości w języku niemieckim. Zmieniano nawet nazwy miejscowości, rzek, jezior i lasów, które wywodziły się z języka polskiego. Na przykład rzeka Dylewka, nazywana kiedyś Döhlewka Bach, zmieniła nazwę na Döhlauer Bach, a jezioro Dąbrówno z Dombrowa See na Semnitz See. Ostródzianie jednak nie poddali się całkowicie sprusaczeniu. Na ulicach można było usłyszeć język polski, a także gwarę mazurską. Głównym piewcą polskości był pastor Gustaw Gizewiusz. Kapelan nie tylko nawoływał do używania języka polskiego, ale też czynnie włączał się w życie polityczne miasta, dzięki czemu Ostróda stała się centrum ruchu narodowowyzwoleńczego. 11 lipca 1920 roku odbył się na Warmii i Mazurach plebiscyt, w którym mieszkańcy tych terenów mieli się wypowiedzieć, czy są za przyłączeniem ich do Niemiec czy do Polski. Dzięki niemieckiej propagandzie (m.in. terrorystyczna działalność bojówek, wpisanie na karcie do głosowania „Prusy Wschodnie” zamiast „Niemcy”) wynik okazał się porażką Polaków. Na „Prusy Wschodnie” oddano ponad 8 tys. głosów. Za Polską opowiedziało się zaledwie 17 osób. Pamiątkowy kamień plebiscytowy z 1920 roku znajduje się do dzisiaj przy ulicy 3 Maja. Krajobraz pozostały po przemarszu Armii Czerwonej w 1945 roku przerażał. Miasto zostało spalone niemal w 60%, a to, co nie spłonęło, zostało wywiezione przez radzieckich żołnierzy jako wojenna kontrybucja. W Ostródzie pozostało zaledwie ok. 2 tys. mieszkańców. 26 maja 1945 roku władzę cywilną w mieście objął starosta Stefan Cendrowski, a dwa miesiące później Tadeusz Raczyński. Powojenne losy perły Mazur 2 Miasto XXI wieku Status Ostródy Powiat ostródzki powstał po reformie administracyjnej, czyli w roku 1999. Siedzibą jego władz jest Ostróda. Na powiat składa się dziewięć gmin: jedna miejska – Ostróda, trzy miejsko-wiejskie – Miłakowo, Miłomłyn i Morąg, oraz pięć wiejskich – Dąbrówno, Grunwald, Łukta, Małdyty, Ostróda. Władzę w mieście sprawują rada miejska i burmistrz. Ze statutu Ostródy wynika, że podstawowym zadaniem miasta jest „tworzenie warunków do pełnego uczestnictwa obywateli w życiu wspólnoty miejskiej, zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty oraz dbałość o racjonalny i harmonijny rozwój miasta”. Miasto XXI wieku nawet lotnisko, które jednak zlikwidowano po podpisaniu traktatu wersalskiego (1919). Drwenzsee – Jezioro Drwęckie, pocztówka z 1915 r., fot. arch. UM Ostróda 34 Część krajoznawcza ostróda Dzieje Ostródy 2 Po II wojnie światowej, w 1946 roku, zmieniono nazwę miasta z Ostrod na Ostróda. Inicjatorem tego typu zmian w powojennej Polsce było Ministerstwo Ziem Odzyskanych. Rozpoczęto odbudowę miejscowości. Do rozwoju miasta przyczynili się głównie kolejarze, którzy przybyli na te Miasto partnerskie tereny w marcu 1945 roku. Po powtórnym uruchomieniu woW 1994 roku doszło do podpidociągów, kanalizacji i gazowni sania umów między dwoma do Ostródy zaczęli napływać miastami – niemieckim Osterode am Harz (16 kwietnia) i polską nowi mieszkańcy, głównie ze Pomyślne wiatry dla Ostródy, Wschodu, Pomorza i Mazowsza. Ostródą (23 kwietnia). Górskie fot. arch. UM Ostróda Miejscowość powoli podnosiła miasteczko Osterode – brama się z wojennych zniszczeń. Odbudowano do Harzu – leży w Dolnej Saksonii i liczy blisko szkoły, domy, sklepy. Miasto stawało się coraz 28 tys. mieszkańców. Prawdopodobnie od tej piękniejsze. Przyciągało nie tylko nowych niemieckiej osady pochodzi nazwa Ostródy – mieszkańców, ale i przedsiębiorców. W 1975 dawna nazwa polskiej miejscowości to właśnie roku ruszyła pierwsza linia produkcyjna w Za- „Osterode”. Porozumienie między miastami kładach Mięsnych Morliny, co przyczyniło się partnerskimi służy nie tylko rozwijaniu gospodo znacznego rozwoju gospodarczego regionu. darki, ale też kultury i turystyki oraz wymianie Wpływ na odrodzenie miasta mieli również informacji. Obopólne korzyści, jaka przyniosło turyści, którzy coraz chętniej wypoczywali podpisanie umowy o partnerstwie, są odczunad Jeziorem Drwęckim, m.in. za sprawą Ka- wane przez wszystkich zainteresowanych. nału Ostródzko-Elbląskiego. „Obudziło się” też Uczniowie dzięki organizowanym wymianom życie kulturalne i wkrótce Ostróda odzyskała poznają język, kulturę i historię obu krajów oraz nawiązują nowe przyjaźnie. Lokalni sportowcy przedwojenne miano perły Mazur. 35 Osterode am Herz, fot. arch. UM Ostróda mogą rywalizować na międzynarodowej arenie – przedstawiciele miast uczestniczą m.in. w turniejach piłki nożnej, tenisa i ping-ponga. Ponadto w obu miejscowościach organizowane są liczne koncerty, a pracownicy naukowi i władze wymieniają się doświadczeniem i nowinkami. Na placu Tysiąclecia Państwa Polskiego w Ostródzie znajduje się fontanna – pomnik Jedności Europejskiej. Boki fontanny zdobią herby Ostródy i Osterode am Harz oraz Unii Europejskiej. Gmina miejska Ostróda nawiązała też współpracę z litewskim powiatem Tauragė (zachodnia część Litwy). Zawarta umowa partnerska ma na celu rozwijanie kultury, turystyki oraz gospodarki obu regionów. W ramach programu organizowane są festiwale, festyny, imprezy taneczne oraz sportowe, a także przeglądy filmowe. Władze samorządowe biorą udział w konferencjach i seminariach. Trzecim miastem partnerskim Ostródy jest Neman w obwodzie kaliningradzkim. najbardziej im bliskich, czyli z Ostródy i powiatu ostródzkiego. Lokalny charakter ma także Radio Mazury. Warto podkreślić, że jest to rozgłośnia międzywyznaniowa. Radio propaguje hasło równości religijnej i narodowościowej, stąd audycje kierowane są zarówno do katolików, jak i protestantów oraz wyznawców prawosławia. Obok starych stacja nadaje też nowe przeboje. Radio reklamuje się hasłem „Muzyka najlepsza na Mazurach”. W Ostródzie nadaje na częstotliwości 101,5 FM. Stacja wciąż się rozwija. Pod czujnym okiem konserwatora zabytków adaptowana jest właśnie wieża ciśnień z 1903 roku, w której będzie się mieścić nowa siedziba radia. Poza radiem i telewizją źródłem informacji regionalnych są „Gazeta Ostródzka” (tygodnik dodawany do „Gazety Olsztyńskiej”) oraz „Rozmaitości Ostródzkie” (miesięcznik). Strony internetowe związane z Ostródą i okolicami to m.in. http://www.ostroda.pl (oficjalna strona miasta), http://www.gminaostroda.pl (oficjalna strona gminy Ostróda), http://www.powiat.ostroda.pl (oficjalna strona powiatu ostródzkiego), http://www.ostrodaonline.pl (serwis poświęcony ostródzkim rozmaitościom), http://www.biznes.ostroda.pl Media i promocja miasta Telewizja Ostróda uzyskała koncesję na nadawanie własnego programu 18 maja 2004 roku. Od tego czasu mieszkańcy miasta i okolic mogą śledzić najważniejsze wydarzenia polityczne, kulturalne i sportowe z miejsc 36 Stacja nadawcza na wieży ciśnień, fot. J. Pruszyńska Stacja nadawcza na szczycie Góry Dylewskiej, fot. J. Pruszyńska (ostródzki serwis gospodarczy), http://www. kultura.ostroda.pl (ostródzki serwis kulturalny), http://www.naszaostroda.pl (serwis informacji lokalnych), http://ostroda. naszemiasto.pl (ogólnopolski serwis miejski), http://www.mazury.ostroda.pl (serwis poświęcony Mazurom Zachodnim), http:// www.zlot.mazury.pl (serwis Zachodniomazurskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej) oraz http://www.zegluga.com.pl (serwis Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej). Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe Zachodniomazurska Lokalna Organizacja Turystyczna powstała w 2005 roku, by promować Warmię i Mazury, a zwłaszcza Mazury Zachodnie. Inne cele organizacji to integrowanie i współpraca osób fizycznych i prawnych zainteresowanych rozwojem turystyki zachodniomazurskiej. Swoje założenia ZLOT realizuje poprzez: rozwijanie infrastruktury, wzbogacanie oferty turystycznej i edukacyjnej, pozyskiwanie środków finansowych, organizację targów promocyjnych, uczestnictwo w szkoleniach krajowych i zagranicznych oraz działalność wydawniczą i multimedialną. Oficjalna strona organizacji to http://www. mazury-zachodnie.pl. Lokalna Organizacja Turystyczna „Kraina Nieodkrytych Tajemnic” powstała, by poprzez turystykę promować gminy: Morąg, Łukta i Miłakowo. Ze statutu „Krainy Nieodkrytych Tajemnic” wynika, że swoje cele realizuje poprzez organizację i udział w targach, imprezach promocyjnych, spotkaniach, szkoleniach krajowych i zagranicznych. Więcej informacji można znaleźć na stronie http://www.lot.mazury.pl. Lokalna Organizacja Turystyczna „Pojezierze Iławskie i Dorzecze Drwęcy” została utworzona 15 marca 2005 roku. Jej głównym celem statutowym jest promocja oraz rozwój gospodarczy i turystyczny powiatu iławskiego. Należą do niej nie tylko miasta i gminy, ale także osoby fizyczne, instytucje oraz organizacje pozarządowe. Oficjalna strona organizacji to http://www.lot.ilawa.pl. Ostródzkie Stowarzyszenie Kulturowe „Sasinia” działa od 1999 roku. W swoich szeregach ma blisko 40 członków. Jego głównym celem jest propagowanie kultury ziemi ostródzkiej oraz promowanie tego regionu. Statut stowarzyszenia mówi także o: ochronie dóbr kultury i tradycji, upowszechnianiu wiedzy historycznej, wspieraniu społecznej aktywności obywateli oraz o działaniu na rzecz ekologii. Wymienione cele realizowane są m.in. poprzez: szkolenia, działalność wydawniczą, organizowanie wycieczek edukacyjnych oraz współpracę z samorządowcami i instytucjami działającymi na rzecz rozwoju miasta. Więcej na http://www.sasinia.ostrodaonline.pl. Stowarzyszenie Miłośników Wzgórz Dylewskich powstało w 2000 roku, by promować 2 Miasto XXI wieku Część krajoznawcza ostróda Miasto XXI wieku 2 37 i chronić obszar Wzgórz Dylewskich. Zajmuje się przede wszystkim organizowaniem imprez propagujących zdrowy tryb życia (m.in. rajdy rowerowe, biegi narciarskie) oraz spędzanie wolnego czasu na łonie dylewskiej przyrody. Stowarzyszenie ma siedzibę w Ostródzie przy ulicy Jana III Sobieskiego 1. Drużyna Rycerska Komturii Ostródzkiej została założona 31 stycznia 2004 roku. Drużyna reprezentuje Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli zakon krzyżacki. Członkowie bractwa rycerskiego uczestniczą w licznych imprezach polskich i zagranicznych, które mają na celu przybliżanie średniowiecznych zwyczajów i kultury. W zbrojach i hełmach, dzierżąc miecze i topory, współcześni rycerze urządzają pokazy walk pieszych, uczą strzelać z łuku oraz rzucać włócznią. Stałe miejsce w kalendarzu drużyny zajmuje inscenizacja bitwy pod Grunwaldem. Więcej informacji na oficjalnej stronie drużyny http://www. komturiaostroda.com. Ostródzka Grupa Rekonstrukcji Historycznych odtwarza głównie wydarzenia, stroje i zwyczaje okresu napoleońskiego. Największe imprezy cykliczne Narciarski Rekreacyjny Bieg Sasinów (II; Wzgórza Dylewskie) – bieg narciarski, bez podziału na wiek i płeć. Informacje: http:// www.ostroda.pl, zakładka „Kalendarium imprez”. Dni św. Jerzego – Biwak Wojsk Napoleońskich (IV/V; Ostróda) – co roku mieszkańcy Ostródy świętują imieniny patrona miasta, św. Jerzego, podczas których organizują inscenizację bitwy Wielkiej Armii. Wojska napoleońskie rozbijają obóz obok ostródzkiego zamku, gdzie przygotowują potrawy, 38 Część krajoznawcza ostróda Inscenizacja bitwy pod Grunwaldem, fot. D. Szczygielski odtwarzają scenki z życia obozowego, przeprowadzają pokaz musztry. Informacje: http://www.ostroda.pl, zakładka „Kalendarium imprez”. Ostródzkie Dni Morza (VI; Ostróda) – impreza rozpoczynająca sezon wakacyjny, podczas której można posłuchać szant i pożeglować. Ponadto w ramach Dni Morza odbywają się regaty, parada statków i pokaz sztucznych ogni. Informacje: http://www.ostroda.pl, zakładka „Kalendarium imprez”. Inscenizacja bitwy pod Grunwaldem (VII; pola Grunwaldu) – przez kilka dni można obserwować walki rycerskie, życie średniowiecznej osady i słuchać muzyki sprzed wieków. Główną atrakcją jest niewątpliwie inscenizacja słynnej bitwy z udziałem ponad tysiąca rycerzy z całego świata. Informacje: http://www.grunwald1410.pl. Dni Ostródy (VII; Ostróda) – podczas kilkudniowego festiwalu można posłuchać zespołów folklorystycznych z całego świata. Międzynarodowy Zlot Motocykli Ciężkich i Weteranów (VII; Ostróda) – podczas imprezy miłośnicy motocykli mogą obejrzeć oryginalne maszyny, zabytkowe egzemplarze oraz uczestniczyć w pokazach jazdy sprawnościowej. Festiwal Blues w Ostródzie (VII; Ostróda) – festiwal składa się z dwóch części: konkursu młodych talentów i koncertu gwiazd. Informacje: http://www.blues.ostroda.pl. Ostróda Summer Hot Days (VII/VIII; Ostróda) – organizatorzy imprezy co roku zaskakują – jak sami mówią, specjalizują się w „rzeczach dziwnych i ciekawych”; do tej pory muzycy koncertowali m.in. podwieszeni na linach na ścianie ostródzkiego zamku i na scenie, którą stanowił największy bęben świata. Informacje: http://www.oshd.ostroda.pl. Puchar Świata w Siatkówce Plażowej Swatch FIVB Beach Volley World Tour (VIII; Stare Jabłonki) – rozgrywki w Starych Jabłonkach na stałe wpisały się już do letniego programu atrakcji organizowanych przez hotel Anders; na zawody przyjeżdżają polskie i zagraniczne gwiazdy siatkówki plażowej. Informacje: http://www.worldtour.pl. Festiwal Ognia (VIII; Ostróda) – impreza, podczas której można podziwiać fascynujące tańce z ogniem oraz sztukę kuglarską. Informacje: http://www.festiwalognia.pl. Ostróda Reggae Festiwal (VIII; Ostróda) – na trzech scenach (czerwonej, zielonej i żółtej) odbywają się koncerty czołowych polskich Ostróda Reggae Festival, fot. D. Szczygielski i zagranicznych wykonawców reggae oraz konkurs młodych talentów. Informacje: http:// www.positive.pl/festiwal. Festiwal Ryby, Wędki i Muzyki Sielawa Blues (IX; Stare Jabłonki) – impreza plenerowa, podczas której można, jak sama nazwa wskazuje, skosztować potraw z ryb (często przyrządzonych przez światowej klasy kucharzy), powędkować oraz posłuchać dobrej muzyki. Informacje: http://www. sielawablues.pl. 2 Miasto XXI wieku Miasto XXI wieku 2 Planowane inwestycje w turystyce Dane z 2008 roku wskazują, że w Ostródzie i w okolicach znajduje się blisko 4,5 tys. miejsc noclegowych. Jednak baza noclegowa ciągle się powiększa. W sierpniu 2008 roku został oddany do użytku luksusowy kompleks apartamentowców Rezydencje Willa Port. Oprócz tego powstał 4-gwiazdkowy hotel Platinum, który sąsiaduje z Aquaparkiem Ostróda i centrum rekreacyjno-rozrywkowym. Na tym jednak nie koniec. Rozpoczęto budowę kilku innych wysokiej klasy obiektów, m.in. 5-gwiazdkowego Holiday Park i 4-gwiazdkowego Willa Port Resort. Hotele w swojej ofercie będą miały zaplecze fitness, spa, gabinety zabiegowe i sauny. Gościom udostępnione zostaną także sale konferencyjne i bankietowe. Planuje się, że do 2012 roku liczba miejsc noclegowych wzrośnie do 7 tys. Ostróda, chcąc ułatwić turystom zwiedzanie Mazur Zachodnich, przygotowuje wydanie specjalnej imiennej karty zniżkowej. Dzięki niej turystom będzie przysługiwał rabat obniżający koszty korzystania z różnych obiektów i podmiotów turystycznych (m.in. w Żegludze Ostródzko-Elbląskiej), a także hoteli, restauracji oraz basenów. Wzorem dla twórców ostródzkiej karty turysty była podobna inicjatywa podjęta 39 2 ostróda W krainie jezior i lasów Ostróda ma własny pieniądz Od maja 2009 na terenie Ostródy, w specjalnie oznaczonych punktach, będzie można płacić szelągami ostródzkimi. Jak to możliwe? Z okazji obchodów 680-lecia miasta do obiegu wypuszczono monety o nominale 5 szelągów, co stanowi równowartość 5 zł (9 tys. egzemplarzy) i 7 szelągów, co stanowi równowartość 10 zł (tysiąc egzemplarzy). Monety na awersie mają panoramę miasta, a na rewersie – jego herb. Ostródzkie szelągi będą do nabycia w Centrum Informacji Turystycznej oraz w Muzeum w Ostródzie. przez inne miasta w Polsce – Warszawę, Poznań, Kraków. Jednak zachodniomazurska karta jako jedyna obowiązywać ma na tak dużym obszarze. Kupić ją będzie można w Centrum Informacji Turystycznej w Ostródzie (pl. Tysiąclecia Państwa Polskiego 1A, tel.: 089 6423000). Wraz z kartą turysta otrzyma także wykaz obiektów, które udzielają zniżek, folder i mapę Mazur Zachodnich oraz plany Ostródy i Iławy. Karta wydawana będzie na 2 dni (16 zł), 3 dni (22 zł) lub 7 dni (45 zł). Rozwija się nie tylko miasto, ale również cały region. W styczniu 2009 roku podpisano preumowy do „Programu rozwoju turystyki w obszarze Kanału Ostródzko-Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego”, który ma na celu promowanie terenów leżących na trasie Kanału Ostródzko-Elbląskiego oraz rozwój turystyki i gospodarki, z poszanowaniem środowiska naturalnego. Działania człowieka nie mogą powodować niszczenia przyrody. W ramach programu region planuje poszerzyć i zmodernizować swoją infrastrukturę, oznaczyć szlaki i obiekty turystyczne, popularyzować 40 5 szelągów ostródzkich, fot. arch. UM Ostróda regionalne produkty, historię i kulturę. Łącznie do 2013 roku na realizację tego programu zostaną przeznaczone środki w wysokości 290 mln zł. W Ostródzie główne inwestycje będą polegać na: zagospodarowaniu nabrzeża Jeziora Drwęckiego, rozwoju żeglarstwa (także lodowego) i Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej, poprawie nawierzchni ulic, modernizacji zamku oraz budowie amfiteatru na 2,5 tys. miejsc. Rewitalizacji zostaną poddane zabytkowe kamienice, kościoły, cmentarz, stary ratusz, dworzec PKP oraz stadion miejski. Inwestycje w samej Ostródzie pochłoną ponad 44 mln zł. A wszystko po to, by turysta mógł spokojnie wypocząć i nacieszyć się nie tylko wspaniałą przyrodą, ale i pięknym, zadbanym miastem. Region planuje zmodernizować infrastrukturę, fot. D. Bógdał Rozdział 3 Trasy zwiedzania miasta 41 Trasy zwiedzania miasta ostróda ono blisko 880 ha, a jego głębokość wynosi ponad 22 m. Kanał łączy je z Jeziorem Pauzeńskim. Jezioro Drwęckie jest jednym z najlepiej zagospodarowanych akwenów w okolicy. Wzdłuż nabrzeża znajdują się liczne bary, restauracje i kawiarnie. Przepięknie prezentuje się również bulwar przecinający pobliski park. Gęsto rosnące wierzby sprawiają, że do alejki nie docierają miejskie hałasy i dzięki temu spacer nią jest prawdziwą przyjemnością. 1. Szlakiem ostródzkich rozmaitości Przebieg trasy: nabrzeże Jeziora Drwęckiego – molo – ul. Mickiewicza – nabrzeże Jeziora Drwęckiego – ul. Mickiewicza – ul. 3 Maja – ul. Nadrzeczna – ul. Olsztyńska – ul. Drwęcka – ul. Stapińskiego – ul. Mickiewicza – molo Trasę rozpoczynamy nad brzegiem Jeziora Drwęckiego (opis jeziora zob. s. 17). Zajmuje Jezioro Pauzeńskie Trasa 1 Szlakiem ostródzkich rozmaitości 0 N 500 m sa Szo ą Elbl owa Wierzb Jezioro ogródki działkowe ska Perskie 3 Maj a Drewn ia n a Olsztyńska rwęckie Jana Pawła II ogródki działkowe Demokracji r ni ieg eck o nie Pio a rsk Olsztyńska Drwęca Cza Molo Zamek krzyżacki Pomnik Tadeusza Kościuszki Stapińskieg o e go iężn Pien go ackie Słow a pad o t s i 11 L Przemysłowa Drwęck a Jezioro D 42 Garni zono w a Nadrzecz na a yczn iewicz a Mick yst Tur Ostródzkie molo o zachodzie słońca, fot. J. Pruszyńska Pospacerować warto także po molo 1 , które zostało oddane do użytku w 1998 roku. Jest to największy tego typu obiekt na polskich jeziorach – na tyle duży, by spacerowicze nie musieli się na nim tłoczyć. Rozstawione wzdłuż molo ławeczki to idealne miejsce do wypoczynku w otoczeniu mazurskiej przyrody. Na końcu pomostu znajduje się zadaszona altanka, z której roztacza się urzekający widok na miasto. Można stąd obserwować także regaty i cumujące nieopodal statki Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej. Molo to jedno z miejsc, gdzie organizowane są koncerty w ramach licznych letnich imprez. Po zejściu z pomostu idziemy prosto do głównej ulicy (Mickiewicza) i skręcamy w nią w lewo. Po lewej stronie miniemy okazały, zbudowany z czerwonej cegły, budynek poczty, natomiast po prawej zobaczymy zabytkowy zamek krzyżacki 2 (zob. s. 79). Grunwaldzka Kamień plebiscytowy Wieża Bismarcka Śluza Ostróda Kaplica baptystów Cmentarz Polska Górka Wieża ciśnień Polegli rycerze pod zamkiem krzyżackim, fot. W. Kozicz 3 Szlakiem ostródzkich rozmaitości Szlakiem ostródzkich rozmaitości 3 Pomnik Tadeusza Kościuszki, fot. J. Pruszyńska W pobliżu zamku, po przeciwnej stronie ulicy, stoi pomnik Tadeusza Kościuszki 3 , „Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej” podczas insurekcji 1794 roku. Dawniej w tym miejscu stał posąg żołnierza, upamiętniający poległych w wojnach pruskich. Po II wojnie światowej pomnik zastąpiło, wykonane przez pracowników PKP, popiersie Kościuszki. Brzegiem Jeziora Drwęckiego kierujemy się dalej na północ, mijając ujście rzeki Drwęcy. Po ok. pięciominutowym spacerze docieramy do ulicy Drewnianej, skręcamy w prawo i po 200 m dochodzimy do ulicy Mickiewicza. Tu skręcamy w lewo, by po kolejnych 200 m stanąć przed jednym z urządzeń Kanału OstródzkoElbląskiego – śluzą Ostróda (zob. s. 23). Jest ona jedną z czterech czynnych śluz kanału i łączy Jezioro Drwęckie z Pauzeńskim. Została wybudowana w latach 1872–76, w latach 20. XX w. przebudowano ją, a w 1998 roku wymieniono wrota śluzowe. Długość śluzy to 29,3 m, jej wrota są szerokie na blisko 3 m, a różnica poziomu wód sięga tu 1,6 m. 43 Obok znajduje się przelew młyński Ostróda, który odprowadza nadmiar wody z Jeziora Pauzeńskiego do Jeziora Drwęckiego. Oddalając się od śluzy, kierujemy się na północny zachód i skręcamy w lewo, w ulicę 3 Maja. Po ok. 700 m skręcamy ponownie w lewo, zmierzając w stronę niewielkiego lasku. Przy tej uliczce, po prawej stronie, znajduje się kamień plebiscytowy 4 – pamiątka wydarzeń z 1920 roku (zob. s. 34). Na Warmii i Mazurach przeprowadzono wówczas plebiscyt, w którym mieszkańcy mieli zadecydować o przynależności tych ziem do Polski lub do Prus Wschodnich. Za Polską opowiedziało się wówczas 17 osób, a za Prusami ponad 8 tys. Na kamieniu widnieje data „11.07.1920”. Idąc dalej prosto, zobaczymy zabudowania Park Hotelu. Tutaj, przy brzegu Jeziora Drwęckiego, wznosi się pochodząca z 1902 roku, 10-metrowa, zbudowana z kamieni narzutowych wieża Bismarcka 5 . Wieże na cześć kanclerza Niemiec Ottona von Bismarcka powstawały w latach 1869–1934. W Polsce z 40 wież zachowało się jedynie 17. Projektantem ostródzkiej, pierwszej w Prusach Wschodnich, był miejscowy architekt o nazwisku Gruhl. Jej oficjalne otwarcie nastąpiło 1 kwietnia, czyli w dniu urodzin Bismarcka. Do 1905 roku, w tym właśnie dniu na Kamień plebiscytowy, pamiątka zdarzeń z 1920 r., fot. J. Pruszyńska 44 Trasy zwiedzania miasta ostróda Wieża Bismarcka, fot. J. Pruszyńska wieży zapalano ogień. Wiele przedwojennych pocztówek przedstawia panoramę Ostródy widoczną właśnie z wieży Bismarcka. Po obejrzeniu kamienia plebiscytowego i wieży Bismarcka ruszamy w dalszą wycieczkę po mieście. Ulicą 3 Maja wracamy do ulicy Mickiewicza, po drodze mijając śluzę Ostróda 6 . W odległości ok. 100 m od śluzy, na rozwidleniu po lewej stronie, warto skręcić w ulicę Nadrzeczną. Idąc nią, zobaczymy, także po lewej, neogotycką kaplicę baptystów 7 (ul. Nadrzeczna 3). Tę ładną budowlę wzniesiono w 1910 roku. Wracamy do ulicy Mickiewicza i idziemy nią na południe ok. 200 m, po czym skręcamy w lewo w ulicę Olsztyńską. Po przejściu kolejnych 400 m skręcamy w lewo. Stąd Kaplica baptystów przy ul. Nadrzecznej 3, fot. J. Pruszyńska jest już tylko parę kroków do najstarszego cmentarza w mieście – Polskiej Górki 8 . Jak głosi tablica, jest to „miejsce spoczynku dawnych mieszkańców Ostródy”. Tu właśnie zostali pochowani Gustaw Gizewiusz, pastor i piewca polskości, oraz Adolf Tetzlaff, który rozwijał turystykę na Kanale OstródzkoElbląskim (zob. s. 22). Najstarsze nagrobki pochodzą jeszcze z XVII wieku, pozostałe z XIX. Co ciekawe, grzebano tu nie tylko Polaków i Niemców, ale też Żydów. Na cmentarz wchodzi się przez neoklasycystyczną bramę z 1834 roku. Niestety, nekropolia jest mocno zdewastowana, a na większości nagrobków nie da się odczytać nazwisk. Po zwiedzeniu Polskiej Górki wracamy na ulicę Olsztyńską i po chwili skręcamy w ulicę Drwęcką. Niemal na końcu Drwęckiej wznosi się ponad 30-metrowa wieża ciśnień 9 . Zbudowana została w 1903 roku, w stylu neogotyckim. Obiekt mógł dostarczać wodę dla 26 tys. ludzi, choć w Ostródzie mieszkało wówczas zaledwie 13,5 tys. Obecnie wieża należy do Radia Mazury (zob. s. 36). Po drugiej stronie ulicy znajduje się budynek z czerwonej cegły wybudowany w 1907 roku. Obecnie mieści się w nim liceum ogólnokształcące (zob. s. 48). Z ulicy Drwęckiej kierujemy się na południe. Po ok. 100 m dochodzimy do ulicy Grunwaldzkiej. Skręcamy w prawo i idziemy prosto ok. 300 m do ulicy Czarnieckiego. Stąd już niedaleko do Jeziora Drwęckiego (po drodze można usiąść na ławeczce w cieniu drzew, przy pięknej fontannie). Za torami idziemy wzdłuż nabrzeża Jeziora Drwęckiego aż do molo. W tym miejscu rozpoczęła się pierwsza wędrówka po Ostródzie i tu się zakończy. Teraz można zasłużenie odpocząć na molo lub w jednej w pobliskich kawiarni, by nabrać sił przed kolejnym spacerem. Fontanna w parku przy Jeziorze Drwęckim, fot. W. Kozicz 2. Spacer wśród pomników i kościołów Przebieg trasy: dworzec PKS – ul. Słowackiego – ul. 11 Listopada – ul. Czarnieckiego – ul. Sienkiewicza – ul. Drwęcka – ul. Grunwaldzka – ul. Bolesława Chrobrego – ul. Czarnieckiego – ul. Mickiewicza – pl. Tysiąclecia Państwa Polskiego – ul. Zamkowa – ul. Słowackiego – dworzec PKS 3 Spacer wśród pomników i kościołów Szlakiem ostródzkich rozmaitości 3 Kolejną wycieczkę po Ostródzie rozpoczynamy przy dworcu PKS 10 (ul. Słowackiego 14). Obok niego znajduje się dworzec PKP 11 . Doprowadzenie do Ostródy w 1872 roku pierwszej linii kolejowej było ważnym wydarzeniem zarówno pod względem społecznym, jak i gospodarczym. Rozpoczęło ono okres dynamicznego rozwoju miasta. Pierwsza linia kolejowa, która przebiegała przez Ostródę, prowadziła z Torunia do Insterburga (obecnie Czerniachowsk). Później miasto zyskało połączenia także z Morągiem, Działdowem i Olsztynkiem. Kolej pokrzyżowała plany pomysłodawców Kanału Ostródzko-Elbląskiego, bowiem pociągi przejęły część funkcji związanych z transportem. Dworzec kolejowy stanowił jedno z centrów życia miasta. Można tu było nadać list, zjeść obiad w restauracji, 45 ik a olna Przedszk ia 21 Styczn Dworzec PKS Dworzec PKP Gimnazjum im. ks. J. Twardowskiego Pomnik Pamięci Obrońców Suwerenności i Niepodległości RP Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP Budynek kościoła ewangelicko-metodystycznego i ewangelicko-augsburskiego Pomnik Byłych Mieszkańców Ostródy orzeźwić się lodami lub napić piwa z pobliskiego browaru Victoria. Niestety, piękny pierwotny gmach dworca można oglądać już tylko na przedwojennych pocztówkach. Poza koleją wielki wpływ na rozwój miasta mieli jej pracownicy. Po wojnie kolejarze jako pierwsi rozpoczęli odbudowę Ostródy. Obecnie do obiektów PKP należą m.in. budynek dworca i nastawnia (skąd dyżurny steruje ruchem). sa Pru Ha nd low a Jagiełły go skie erew Pad nw ald zka go 200 m N kie ego a Gru s a e Warmińsk szki i nieck k awic Dworzec PKP na przedwojennej pocztówce, fot. arch. UM Ostróda om Żr iu Kośc Spacer wśródRacł pomników i kościołów 0 46 1 Dywizji Grunwaldzka Czar ego iężn Pien Trasa 2 Mazurs ka Demokracji Drwęcka Herdera ka o skieg rs nie Pio o ieg eck rni Cza Jana Pawła II Armii Krajowej pada 11 Listo ogródki działkowe Sportowa Słowackiego zyń Wys Spacer wśród pomników i kościołów D Zamkow r w ę ca a pl. Tysiąclecia Państwa Polskiego Wyspiańskiego Reymonta Stapińskiego Kolejowa Sienkiewicza ie za Mickiewic rwęck Jezioro D Chrobrego Piastowska Liceum Ogólnokształcące nr 1 Kościół pw. bł.bł. Hiacynty i Franciszka Cmentarz żołnierzy radzieckich Zespół koszarowy„Białe koszary” Zespół koszarowy„Czerwone koszary” Ostródzkie dęby Pomnik Jedności Europejskiej Kościół pw. św. Dominika Savio Mury obronne miasta Idąc na wschód ulicą Słowackiego, mijamy szereg zabytkowych kamienic z XIX i XX wieku. Na uwagę zasługuje przede wszystkim budynek przy ulicy Słowackiego 9 (mieszczą się w nim sklepy), który został wpisany do rejestru zabytków. Historyczne kamienice możemy zobaczyć również przy ulicy 11 Listopada. Dotrzemy tam, skręcając za torami w prawo. Na listę zabytków są wpisane budynki nr: 6, 9, 35, 39 i 41. W gmachu nr 39 mieści się Gimnazjum im. ks. J. Twardowskiego 12 . Wracając ulicą 11 Listopada, po ok. 800 m dotrzemy do ulicy Czarnieckiego. Jest to jedna z głównych arterii miasta; znajdują się przy niej liczne sklepy i punkty usługowe. W tej okolicy na uwagę zasługuje pomnik Pamięci Obrońców Suwerenności i Niepodległości RP 13 , przy którym odbywa się większość uroczystości podczas obchodów świąt państwowych. Pomnik jest usytuowany obok kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny 14 (ul. Sienkiewicza 3, dawniej Schillerstrasse). Ten neogotycki kościół to jeden z najcenniejszych zabytków Ostródy. Na początku XIX wieku w mieście nie było żadnej katolickiej świątyni (w kościele pw. św. Dominika Savio odprawiano msze dla ewangelików), choć w Ostródzie mieszkało ok. 240 katolików. Pierwszą mszę katolicką odprawiono w roku 1834 dla żołnierzy. W 1853 roku ks. Szczepan Keller, duchowny z diecezji chełmińskiej, odprawiał msze m.in. w wynajmowanych pomieszczeniach i na zamku. Kamień węgielny pod budowę kościoła, przed którym stoimy, wmurowano dopiero w 1856 roku, a rok później budynek oddano do użytku. Projekt świątyni sporządził niemiecki architekt Vincenz Statz, twórca m.in. nowej katedry w Linzu. Z powodów finansowych wieżę dobudowano dopiero w drugiej dekadzie XX wieku (w latach 1910–13), a kościół uroczyście konsekrowano w roku 1923. Podczas zwiedzania wnętrza świątyni uwagę przykuwają przepiękne, przedstawiające postaci świętych, witraże wykonane przez Georga Schneidera z Ratyzbony. Zostały one ufundowane m.in. przez mieszkańców Ostródy. Na dwóch z nich można dostrzec polskie napisy. Zabytkowe są też: ambona, ławki i konfesjonały, obrazy-stacje drogi krzyżowej oraz organy (z 1892 roku). Najcenniejszym obiektem w kościele jest gotycka pieta z XIV wieku. Rzeźba znajduje się w bocznej nawie, za kratą. Jej twórca nie jest znany, wiadomo jednak, że dzieło zostało przekazane ostródzkiemu kościołowi z parafii w Gietrzwałdzie tuż przed wybuchem I wojny światowej. Wówczas też poddano je renowacji. 3 Spacer wśród pomników i kościołów Trasy zwiedzania miasta ostróda Kope rn 3 Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Ostródzie, fot. J. Pruszyńska 47 48 Trasy zwiedzania miasta ostróda Obecny wygląd piety nie odzwierciedla zamysłu wnętrza kościoła są niewątpliwie okazałe organy jej twórcy. Rzeźba została zniszczona nie tylko o wspaniałym brzmieniu. W świątyni często przez czas, ale i przez konserwatorów. Dawniej organizowane są koncerty, warto tu wówczas płaszcz i kaptur Marii były koloru niebieskiego zajrzeć i wsłuchać się w zjawiskowe brzmienie (dziś jeden jest pozłacany, a drugi biały), pod- tego instrumentu. szewka była żółta (dziś czerwona), a suknia Przy kościele ewangelickim stoi pomnik czerwona (dziś posrebrzana). Ponadto dawniej Byłych Mieszkańców Ostródy 16 . W pobliżu, po twarzy XIV-wiecznej figurki płynęły łzy. przy ulicy Sienkiewicza, podziwiać można Mimo tych zmian, rzeźba nadal odzwierciedla również szereg historycznych kamienic. ból i rozpacz matki, która straciła syna. Niektóre z nich zostały wpisane do rejestru Burzliwa historia Mazur sprawiła, że dzi- zabytków (numery 2, 16, 18). siejsza Ostróda to wielokulturowy tygiel. Na Idąc ulicą Sienkiewicza na wschód, dokażdym kroku dostrzec tu można ślady życia cieramy do ulicy Drwęckiej. Tu skręcamy ludzi różnych wyznań i różnego pochodzenia. w prawo i po ok. 200 m dochodzimy do Liceum W mieście odnajdziemy kościoły katolickie, Ogólnokształcącego nr 1 17 . W 2007 roku cerkiew, kościół ewangelicki, a także metody- przypadła setna rocznica wzniesienia budynku styczny, chrystusowy czy baptystyczny. Kościół szkoły, w którym kolejno mieściły się: Kaiser ewangelicko-metodystyczny i kościół ewan- Wilhelm Gymnasium, Liceum Pedagogiczne, gelicko-augsburski 15 to ten sam budynek przy Studium Nauczycielskie, Szkoła Ćwiczeń oraz ulicy Sienkiewicza – w jednej świątyni modlą Liceum Ogólnokształcące im. J. Bażyńskiego. się wierni obu wyznań. Budowę neogotyckiego Po przeciwnej stronie ulicy stoi neogotycka kościoła rozpoczęto w 1907 roku, a ukończono wieża ciśnień (zob. s. 45). Ulica Drwęcka łączy się z Grunwaldzką. Idąc w 1909. Jego projektantem był Niemiec, Oskar Hossfeld. Budynek może pomieścić ponad tysiąc cały czas prosto, po ok. 20 minutach dotrzemy wiernych. W bryle świątyni uwagę zwraca przede do ulicy Chrobrego, przy której znajdują się dwa wszystkim wysoka wieża, z której odgrywany cmentarze: zabytkowy i obecnie użytkowany jest hejnał miasta. Znajduje się na niej także punkt widokowy. Aby wspiąć się na wieżę, należy pokonać aż 105 schodów, ale urzekający widok na Ostródę i okolice wart jest wysiłku. W drodze na szczyt można zobaczyć mechanizm zegara z 1909 roku oraz trzy dzwony ufundowane przez mieszkańców niemieckiej miejscowości Bochum. Jednym z najcenniejszych Kościół ewangelicko-metodystyczny i ewangelicko-augsburski, fot. W. Kozicz elementów wyposażenia komunalny. Warto także zejść z górki i odpocząć przez chwilę na pięknej plaży nad jeziorem Sajmino (Kajkowskim). Przy ulicy Chrobrego zobaczymy także kościół pw. bł.bł. Hiacynty i Franciszka 18 . Kamień węgielny pod budowę tej świątyni został wmurowany w 2000 roku, a budynek zaprojektował sopocianin Michał Rybak. Kierując się na południowy wschód, wciąż ulicą Chrobrego, po ok. 300 m dotrzemy do otoczonego drzewami cmentarza żołnierzy radzieckich 19 poległych w 1945 roku. Według napisu przed bramą zostało tu pochowanych 575 zmarłych. Ulicą Chrobrego, po ok. 400 m, dojdziemy do skrzyżowania z ulicą Czarnieckiego. Tu skręcamy w prawo i idziemy prosto ok. 300 m. Po lewej stronie znajduje się kompleks koszarowy 20 , który ograniczony jest od wschodu ulicą Czarnieckiego, od południa ulicą Jagiełły, od zachodu ulicą Pieniężnego i od północy ulicą Kościuszki. Powojskowy obszar obejmuje ponad 10 ha. Budowę koszar artyleryjskich (Reiter-Kaserne) ukończono w 1927 roku, jednak tereny te były użytkowane przez wojsko już od roku 1913. Same koszary, ze względu na jasną elewację budynków nazywane białymi, zaprojektował Friedrich Heitmann. Przed wojną siedzibę swoją miał tutaj 3. Wschodniopruski Pułk Artylerii Polowej nr 79, później m.in. urząd skarbowy i szkoły, a następnie obiekty znów przejęło wojsko. Po II wojnie światowej koszary nadal stanowiły mienie wojska. Dopiero w roku 2001 rozwiązano jednostkę wojskową, a tereny przeszły na własność gminy i różnych prywatnych podmiotów. Obecnie w budynkach tych mieszczą się m.in. urząd gminy, sąd rejonowy i prokuratura, a na placu przed nimi odbywają się liczne imprezy i koncerty (m.in. Ostróda Reggae Festiwal). Na terenie powojskowym powstało również osiedle mieszkaniowe Białe koszary, fot. J. Pruszyńska i szwalnia. Oprócz „białych koszar” w Ostródzie, przy ulicach Grunwaldzkiej i Demokracji, znajdują się tzw. czerwone koszary 21 (koszary Grollmana). Zabudowania z czerwonej cegły powstały w latach 1890–98. Obecnie wciąż znajduje się tu jednostka wojskowa, więc teren koszar jest niedostępny dla zwiedzających. Przy ulicy Czarnieckiego znajduje się też kilka innych wpisanych do rejestru zabytków budowli. Są to m.in. domy o numerach 18, 25, 26 i 30. Kolejnym przystankiem na tej trasie jest pomnik przyrody na rogu ulic Czarnieckiego i Grunwaldzkiej. W tym miejscu rosną dwa okazałe dęby 22 – jeden o obwodzie 410 cm, a drugi 390 cm. Oba mają po 28 m wysokości. Warto także zatrzymać się przy pięknie podświetlonej fontannie. Biało-czerwono-niebieskie strumienie wody wyrzucane są w górę na blisko 1,5 m, a najwyższy nawet na 3 m. Z parkiem połączony jest kompleks nowych budynków. Domy stylizowane na zabytkowe kamieniczki zostały oddane do użytku w 2002 roku. Znajdują się tutaj liczne sklepy, punkty usługowe, banki i restauracje. Ulica Czarnieckiego łączy się z ulicą Mickiewicza. Idąc nią prosto, mijamy ulice Stapińskiego, Reymonta, Wyspiańskiego i skręcamy w prawo na plac Tysiąclecia Państwa Polskiego. W tym miejscu 19 sierpnia 1907 roku została odsłonięta fontanna – pomnik poświęcony 3 Spacer wśród pomników i kościołów Spacer wśród pomników i kościołów 3 49 Trasy zwiedzania miasta ostróda Spacer wśród pomników i kościołów 3. Zielona Ostróda Przebieg trasy: jezioro Sajmino – plaża – ul. Piaskowa – park – ul. Poniatowskiego – ul. Czarnieckiego – Szafranki – jezioro Smordy – ul. 11 Listopada – ul. Mickiewicza – ul. 3 Maja – ul. Turystyczna Fontanna w parku przy ul. Czarnieckiego, fot. W. Kozicz w nim msze dla katolików, a później nabożeństwa dla ewangelików. Tu też w latach 1835–48 pastor Gizewiusz nawoływał do polskości. Świątynia wielokrotnie była niszczona. Pożar strawił ją m.in. w 1788 i po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1945 roku. Kościół odbudowano dopiero na początku lat 80. XX wieku. Na uwagę zasługują też znajdujące się obok świątyni fragmenty murów obronnych miasta 25 . Z placu Tysiąclecia Państwa Polskiego kierujemy się na ulicę Zamkową, a stąd na zachód do molo. Wzdłuż nabrzeża Jeziora Drwęckiego idziemy do ulicy Słowackiego. Po ok. 10 minutach docieramy do początku naszej wędrówki – dworca PKS. Trasa 3 3 Maja yc yst Tur 0 Nadrzeczna zn a rwęckie Jezioro D 500 m Przemysłowa Olsz Olsz ka tyńs ka Drwęc Demokracji sk a Gru szki nw ald zka go skie erew Pad i nieck ły gieł sa Pru Czar a Ja Jagiełły cza ego Jara ia 21 Styczn e obr Chr iej dy r ńsk Kli Smo o ior jez ana Stef ego iężn Pien iu Kośc ka Drwęca Jana Pawła II r nie Pio tyńs ogródki działkowe rska Mazu Stapińskiego go ackie Słow a pad isto 11 L Wł ady sław N Zielona Ostróda icza Mickiew pamięci trzech niemieckich cesarzy: Wilhelma I, Fryderyka III i Wilhelma III. W 1960 roku pomnik zdemontowano i zastąpiono rzeźbą Trzy Syreny. Dawny obelisk, choć w nieco zmienionej formie, powrócił jednak na swoje miejsce. 1 maja 2004 roku, dla uczczenia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, uroczyście odsłonięto pomnik Jedności Europejskiej 23 . Zamiast wizerunków trzech cesarzy na jednym boku fontanny znajduje się herb Ostródy, na drugim – miasta partnerskiego Osterode am Harz, a na trzecim – Unii Europejskiej. Na placu Tysiąclecia Państwa Polskiego stoi również XVI-wieczny kościół pw. św. Dominika Savio 24 (zob. s. 13). Pierwotnie odprawiano Kościół pw. św. Dominika Savio, fot. W. Kozicz Okolice Ostródy to piękne, malownicze tereny, z licznymi wzniesieniami i urzekającymi krajobrazami. Raj dla rowerzystów. Przez miasto prowadzi kilka tras rowerowych, o różnym stopniu trudności. Szlaki są dobrze oznaczone. W pobliżu jest kilka punktów, w których można za niewielką opłatą wypożyczyć rower, by wybrać się na wycieczkę. Oto niektóre z nich: hotel Anders, 14-133 Stare Jabłonki, ul. Spacerowa 2, tel.: 089 6427000, faks: 089 6427013, e-mail: [email protected], http:// hotelanders.com.pl; wypożyczalnia czynna tylko w sezonie; hotel Sajmino, 14-100 Ostróda, Kajkowo, ul. Michała Kajki 6, tel./faks: 089 6466947, 3 Zielona Ostróda 3 go Poniatowskiego Park s Pia kow a jezioro Sajmino (j. Kajkowo) Szafranki Pomnik Jedności Europejskiej, fot. J. Pruszyńska 50 Fragment murów obronnych miasta, fot. J. Pruszyńska Plaża nad j. Sajmino Park i cmentarz komunalny Molo Zamek krzyżacki Śluza Ostróda; restauracja Tawerna Plaża miejska 51 Zielona Ostróda 3 52 ostróda e-mail: [email protected], http://www.hotel.sajmino. pl; wypożyczenie roweru kosztuje 5 zł za godzinę; dla gości hotelowych rowery są dostępne za darmo; restauracja Tawerna, 14-100 Ostróda, ul. Mickiewicza 21, tel.: 089 6405293, e-mail: [email protected], http://www. a k t y w n a - t u r y s t y k a . p l; wypożyczenie roweru młodzieżowego to koszt 18 zł za dobę (powyżej 3 dni) lub 20 zł za dobę (poniżej 3 dni), natomiast roweru uniwersalnego – 20 zł za dobę (powyżej trzech dni) lub 24 zł za dobę (poniżej 3 dni); firma dostarcza i odbiera sprzęt z umówionego miejsca. Trasę rowerową po zielonej Ostródzie rozpoczynamy nad jeziorem Sajmino (zob. s. 19). Jedziemy na północny zachód, wzdłuż brzegu jeziora, piaszczystą drogą pośród drzew. Następnie kierujemy się na plażę 26 , która niegdyś była główną plażą miasta. (Od 2008 roku tę funkcję pełni kompleks przy Jeziorze Drwęckim). Warto tu na chwilę przystanąć i nabrać sił przed dalszą jazdą, zwłaszcza że z tego miejsca rozpościera się wspaniały widok na całe jezioro. Po krótkim odpoczynku na plaży wjeżdżamy pod górę na ulicę Piaskową, przy której znajdują się park i cmentarz 27 . Następnie, po ok. 400 m, skręcamy w lewo w ulicę Poniatowskiego, którą jedziemy do skrzyżowania z ulicą Czarnieckiego. Tu znów skręcamy w lewo i jedziemy prosto 500 m. Na końcu ulicy kierujemy się w prawo, zgodnie z oznakowaniem szlaku rowerowego, na Szafranki, Malownicze krajobrazy Ostródy, fot. W. Kozicz a później ulicą Jaracza wzdłuż jeziora Smordy (3 km). Jezioro ma powierzchnię blisko 22 ha, szerokość 200 m, długość 1,4 km, a głębokość 6 m. Łączy się z jeziorami Drwęckim i Morliny. Smordy są dość zanieczyszczone (przez długi czas spływały do niego ścieki z pobliskiej mleczarni), jednak widoki, jakie można tu podziwiać, z pewnością są warte długiej podróży. Po krótkim odpoczynku nad jeziorem wjeżdżamy w ulicę 11 Listopada i udajemy się w kierunku centrum, do ulicy Mickiewicza (ok. 1,5 km). Po drodze warto zatrzymać się na chwilkę przy molo 28 , a następnie zwiedzić zamek krzyżacki 29 (zob. s. 79). Jadąc dalej ulicą Mickiewicza po ok. 1 km docieramy do śluzy Ostróda i restauracji Tawerna 30 , a następnie wjeżdżamy w ulicę 3 Maja. Nią jedziemy prosto ok. 1 km, a następnie skręcamy w lewo, w ulicę Turystyczną. Po 500 m dotrzemy do plaży miejskiej. Tu kończy się rowerowy szlak po zielonej Ostródzie. Po długiej, ale ciekawej wycieczce warto odpocząć na pięknej plaży miejskiej 31 . Rozdział 4 Na przełaj przez Mazury Zachodnie 53 54 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda 1. Uroki północnej części Mazur Zachodnich Trasa 1: Ostróda – Liwa – Zalewo – Karnity – Miłomłyn – Ostróda Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki Z Liwy kierujemy się do wsi Zalewo. Aby tam dotrzeć, główną ulicą przejeżdżamy przez Liwę, a na rozwidleniu dróg skręcamy w prawo. Stąd jedziemy prosto 3 km. Po drodze mijamy gospodarstwo agroturystyczne Źrebaczówka. Właściciele proponują swoim gościom m.in. jazdę konną pod okiem instruktora, rajdy konne, hipoterapię (metoda rehabilitacji z udziałem koni), a także biesiady rycerskie, ogniska i imprezy plenerowe oraz zajęcia artystyczne. Do dyspozycji są tu nie tylko pokoje wypoczynkowe, ale i pole biwakowe. W Zalewie przy niewielkim jeziorku skręcamy w prawo i udajemy się w kierunku Dębinki. Po ok. 3 km dojeżdżamy do skrzyżowania, na którym skręcamy w lewo i jedziemy prosto do Karnit (na drugim skrzyżowaniu w lewo), gdzie znajduje się zabytkowy zamek (zob. s. 78). Dotrzemy do niego, skręcając za Karnitami na rozwidleniu w lewo. Zamek zbudowano nad pięknym i czystym jeziorem Kocioł, nad którym można odpocząć i nabrać sił przed dalszą podróżą. Jezioro otaczają lasy mieszane. Jego powierzchnia to blisko 80 ha, a średnia głębokość 4,7 m. Można tu złowić m.in. leszcze, sandacze, szczupaki i węgorze. Warto też podjechać nad jezioro Gil Wielki, które znajduje się w odległości kilku kilometrów od Karnit. Ten zbiornik ma powierzchnię ok. 540 ha, długość 6,5 km i osiąga 20 m głębokości. Okolica jest spokojna, idealna na krótki odpoczynek, bowiem obowiązuje tu zakaz używania jednostek pływających z silnikami spalinowymi. Z Karnit wracamy na drogę, którą tu przyjechaliśmy. Tym razem na rozwidleniu za Karnitami nie skręcamy w prawo, lecz w lewo. Po drodze przecinamy rzekę Korbajnę i Kanał Iławski, za którym skręcamy w prawo. Jedziemy wzdłuż kanału w kierunku drogi Bynowo – Miłomłyn (za Dębinką lekko w lewo). Po ok. 2 km, na rozwidleniu, skręcamy w prawo. Stąd do pierwszych zabudowań Miłomłyna jest jeszcze ok. 1,5 km. Historia tej miejscowości, dawnego grodu krzyżackiego, rozpoczęła się w XIV wieku. W 1335 Miłomłyn otrzymał prawa miejskie. Nazwa miasta pochodzi od młyna, który tu powstał za czasów krzyżackich (Liwemühl – młyn nad Liwą). Podczas II wojny światowej Miłomłyn został prawie w 90% zniszczony, ale po jej zakończeniu odbudowano go i w 1998 roku ponownie otrzymał prawa miejskie. Zamek w Karnitach, fot. J. Pruszyńska Trasa 2. Ostróda – Miłomłyn – Winiec – Tarda – Miłomłyn – Ostróda Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki Kościół pw. św. Bartłomieja w Miłomłynie, fot. J. Pruszyńska W Miłomłynie wjeżdżamy w ulicę Przejazdową. Tu znajduje się śluza Miłomłyn (zob. s. 23) – jedna z czterech czynnych śluz Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Została wybudowana w latach 1872–76. Umożliwia żeglugę do Ostródy, Iławy i na jezioro Drużno. Z ulicy Przejazdowej kierujemy się na Pasłęcką. Warto tu zobaczyć neogotycki kościół pw. św. Bartłomieja (ul. Pasłęcka 13), powstały w latach 1898–1901. Na jego najwyższej wieży znajduje się zegar. We wnętrzu świątyni na szczególną uwagę zasługują trzy rzeźby (Ostatnia Wieczerza, Zmartwychwstanie, Złożenie do grobu) oraz chrzcielnica z XIV wieku. W mieście zachowały się również fragmenty XIV-wiecznych murów obronnych. Z Miłomłyna, ulicą Ostródzką, kierujemy się do Ostródy. Drogą leśną, niebieskim szlakiem rowerowym, dotrzemy do Jeziora Srebrnego Dużego. Tu, na rozwidleniu, skręcamy w lewo, a później w prawo. Jedziemy prosto wzdłuż jeziora do głównej drogi. Przecinamy trasę do Piławek i podążamy dalej leśną trasą prosto, wzdłuż Jeziora Drwęckiego, do Ostródy – końca pierwszej wycieczki. Kolejną trasę rowerową po Mazurach Zachodnich rozpoczynamy, podobnie jak poprzednią wycieczkę, przy dworcu PKP w Ostródzie. Stąd ruszamy, znaną trasą (zob. s. 54), wzdłuż Jeziora Drwęckiego, drogą leśną w kierunku Piławek. Na skrzyżowaniu odbijamy w prawo, a później w lewo i jedziemy wzdłuż jeziora Srebrnego Dużego niebieskim szlakiem rowerowym do Miłomłyna (zob. s. 54). Tam podążamy cały czas prosto ulicą Ostródzką, a później Pasłęcką. Po drodze mijamy Kanał Elbląski. Po ok. 1 km, na skrzyżowaniu, skręcamy w prawo w ulicę Mazurską. Dalej kierujemy się na północ, przecinając drogę nr 7. Po ok. 2 km dojeżdżamy do kolejnego skrzyżowania, na którym skręcamy w prawo i lasem jedziemy ok. 3 km do wsi Winiec. Po drodze mijamy most nad kanałem, jezioro Ilińsk oraz Stanicę Wodną Komendy Hufca Łódź. Sam Winiec leży nad jeziorem Bartężek. Pierwsze informacje o osadzie pochodzą z roku 1381. Jej pierwotna nazwa to Windekenhayn (od pruskiego imienia Wyndekoy), obecną zyskała dopiero w latach powojennych. Prawie na końcu wsi jest niewielkie skrzyżowanie, na którym należy skręcić w prawo. Wzdłuż brzegów jeziora Bartężek jedziemy cały czas prosto ok. 5 km w kierunku wsi Tarda. Gdy dotrzemy do skrzyżowania, możemy odbić w lewo i odpocząć nad jeziorem. Znajduje się tu Ośrodek Wypoczynkowy Tarda, w którym możemy zjeść ciepły posiłek lub wypożyczyć sprzęt wodny. Skręcając w prawo na skrzyżowaniu, dojedziemy do Tardy. Na końcu wsi ponownie odbijamy w prawo 4 Uroki północnej części Mazur Zachodnich – Trasa 2 Uroki północnej części Mazur Zachodnich – Trasa 1 4 55 56 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda i jedziemy ok. 5 km drogą asfaltową przez las. Docieramy do Miłomłyna i wjeżdżamy w ulicę Leśną, a następnie – za drogą nr 7 – w ulicę Twardą. Na drugim skrzyżowaniu za „siódemką” skręcamy w ulicę Hotelową i jedziemy prosto aż do Ostródzkiej. Stąd – znajomą już trasą – jedziemy drogą leśną w kierunku Piławek, a później wzdłuż Jeziora Drwęckiego do Ostródy. Docieramy do dworca PKP, przy którym kończy się druga trasa rowerowa. Trasa 3: Małdyty – Wenecja – Leśnica – Sambród – Marzewo – Dargowo – Drulity – pochylnia Buczyniec – Lepno – Kreki – Budwity – Jarnołtowo – Zajezierze – Sople – Małdyty Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki Trzecią trasę rowerową rozpoczynamy w Małdytach. Z Ostródy można tam dojechać samochodem drogą nr 7 (ok. 30 km) lub pociągiem (połączenie z przesiadką w Olsztynie). Taka podróż zajmie od 1,5 do 2 godzin. Do Małdyt można też dojechać rowerem. Wyruszamy wówczas z dworca PKP w Ostródzie w stronę Piławek, później do Faltyjanek i drogą leśną do Tardy. Stąd należy kierować się nad jezioro Bartężek, a później do Wenecji. Wieś o tej wdzięcznej nazwie została założona w 1336 roku. Warto tu zobaczyć otoczony parkiem XVIII-wieczny dwór oraz, też pochodzącą z XVIII wieku, barokową kuźnię. Z Wenecji jedziemy przez Ględy i Wilamowo do Małdyt. Trasa z Ostródy do Małdyt jest dość długa i wyczerpująca – ma ponad 30 km długości, dlatego warto przenocować w Małdytach i dopiero rano ruszyć w dalszą drogę. Małdyty zostały założone w 1350 roku. Są dwie hipotezy dotyczące pochodzenia nazwy wsi. Według pierwszej nazwa osady wywodzi się od pruskiego imienia Maudyc, według drugiej – od cykuty (z litewskiego mauda). Warto dodać, że ta miejscowość też zmieniała swoje „imię”: w latach 1945–46 nazywana była Niebytowem. z 1830 roku. Znajdujący się tu niegdyś pałac należał do Augusta II Mocnego. Podczas budowy Kanału Ostródzko-Elbląskiego, w małdyckiej rezydencji przebywał jego główny budowniczy – inż. Steenke. Większość budynków tworzących kompleks pałacowy nie przetrwała jednak II wojny światowej. Do dzisiaj zachowała się jedynie neogotycka oficyna z 1830 roku, zbudowana z czerwonej cegły, i brama wjazdowa. Wokół zabytku rosną wiekowe drzewa (m.in. 150-letnia tuja i 400-letni dąb zwany Kłobukiem). Obecnie mieści się tu hotel i restauracja Pod Kłobukiem (ul. Zamkowa 1, 14-30 Małdyty, tel./faks: 089 7586125, e-mail: [email protected], http://www. klobuk.pl). Wycieczkę rozpoczynamy właśnie Pod Kłobukiem. Stąd jedziemy prosto na północny zachód, cały czas trzymając się głównej drogi. Po ok. 2 km dotrzemy do Leśnicy, a po kolejnych 3 km do wsi Sambród. Historia tej miejscowości rozpoczęła się w roku 1250. Wówczas była to jedna z pruskich osad. Do dziś zachował się barokowy kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, który powstawał w latach 1739–41. Kościół ma drewnianą wieżyczkę z chorągiewką, na której widnieje herb rodziny Dohnów, fundatorów budynku, oraz data „1740”. Z Sambroda jedziemy dalej prosto główną drogą. Po ok. 3 km docieramy do Marzewa, w którym możemy zobaczyć zabytkowe drewniane chałupy. Przecinamy drogę nr 7 i za wsią, na rozwidleniu, skręcamy w prawo. Stąd do Dargowa jest jeszcze ok. 1,5 km. W Dargowie trzymamy się głównej drogi i po Drulity – zespół dworsko-folwarczno-parkowy z XIX wieku, fot. R. Giziński ok. 2 km ujrzymy pierwsze zabudowania kolejnej wsi, Drulit. Miejscowość ta w XVI w. była własnością księcia Albrechta Hohenzollerna. Najcenniejszym zabytkiem Drulit jest, znajdujący się w centrum wsi, klasycystyczny pałac z 1853 roku. Budynek otoczony jest parkiem ze stawem. Ostatnim właścicielem pałacu (do roku 1945) był Hans Werner Krahmer, później majątek został zajęty przez miejscowy PGR. Obecnie rezydencja wraz z parkiem należy do osób prywatnych. Z Drulit ruszamy na zachód główną drogą. Po ok. 1,5 km, na skrzyżowaniu, warto skręcić przed mostem w prawo, bowiem 1,6 km dalej znajduje się pochylnia Buczyniec (zob. s. 23), jedna z pięciu pochylni Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Zwiedzimy tu również niewielkie muzeum oraz zobaczymy obelisk upamiętniający głównego inżyniera kanału – Jacoba Georga Steenke. Z pochylni wracamy do skrzyżowania i skręcamy w lewo na drogę nr 526. Po 2,5 km dotrzemy do Lepna. Trzymając się drogi nr 526 po niecałym 1,5 km dojedziemy do skrzyżowania, na którym znów należy skręcić w lewo i jechać prosto 1,2 km. Na kolejnym skrzyżowaniu skręcamy w prawo i podążamy (1,6 km, prosto) aż do wsi Kreki. Została ona założona w 1315 roku jako osada pruska. Nazwa miejscowości pochodzi od pruskiego imienia „Kreka”. Za wsią skręcamy w lewo i jedziemy ok. 1,5 km do następnego skrzyżowania. Tu znów skręcamy w lewo i prostą już drogą kierujemy się do Budwit (ok. 4 km). We wsi znajduje się zabytkowy XIX-wieczny pałacyk myśliwski cesarza Wilhelma II (powszechnie nazywany cesarskim pawilonem powitalnym) oraz park. Cesarz oddał swoją posiadłość kolei (dzięki drewnianej konstrukcji pałac mógł zostać przeniesiony z Prakwic) i być może dzięki temu, w nieco zmienionym kształcie (m.in. dodano murowaną nastawnię i dobudowano komin), budynek przetrwał do dziś. Od 1999 roku przez Budwity nie kursują już pociągi, a sam pałacyk od wielu lat nie był remontowany. W Budwitach skręcamy w prawo i jedziemy prosto, po drodze mijając tory kolejowe, aż do Jarnołtowa. Wieś została założona w 1308 roku przez komtura dzierzgońskiego Sigharda Schwarzenburga. Dawna nazwa miejscowości to Arniewo. Jarnołtów należał m.in. do rodziny von Hülsen. Guwernerem dzieci z tego rodu był sam Immanuel Kant. W 1994 roku na budynku dawnej szkoły podstawowej umieszczono tablicę upamiętniającą ten fakt. Georg Friedrich von Hülsen, uczeń Kanta, był inicjatorem budowy pałacu, wokół którego rozciągał się piękny park. Obecnie z zabytkowego pałacu pozostały tylko ruiny. W dość dobrym stanie jest za to gotycki XIV-wieczny kościół i dzwonnica. W Jarnołtowie warto odpocząć w cieniu starych dębów. Legenda głosi, że pod jednym z nich obozowali rycerze króla Władysława Jagiełły. Od tego momentu, dziś prawie 600-letnie drzewo, nazywane jest dębem Jagiełły. 4 Uroki północnej części Mazur Zachodnich – Trasa 3 Uroki północnej części Mazur Zachodnich – Trasa 3 4 57 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda W Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich 2. W Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich Przebieg: Ostróda – Kajkowo – Lichtajny – Kraplewo – Ryn – Bednarki – Góra Dylewska – Wysoka Wieś – Glaznoty – Zajączki – Pietrzwałd – Rudno – Brzydowo – Lichtajny – Kajkowo – Ostróda Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki Kościół pw. św.św. Piotra i Pawła w Zajezierzu, fot. J. Pruszyńska Za Jarnołtowem kierujemy się ok. 4,5 km na wschód, w stronę Zajezierza (na skrzyżowaniu w Figujankach skręcamy w lewo). Warto tu zobaczyć neogotycki kościół pw. św.św. Piotra i Pawła. Świątynię wybudowano w roku 1400, jednak później wielokrotnie ją przebudowywano (m.in. w latach 1656 i 1866). Z Zajezierza warto na chwilę zboczyć z głównej trasy i podjechać 2,5 km do Sopli, gdzie znajduje się interesujący dworek (zob. s. 75). (Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo i jedziemy prosto, a na następnym skrzyżowaniu skręcamy w lewo i prostą już drogą docieramy do Sopli, które znajdują się za trasą nr 7). Z Sopli wracamy tą samą drogą, którą przyjechaliśmy. W Zajezierzu kierujemy się na północny-wschód, przecinamy drogę nr 7 i dojeżdżamy do Małdyt – początku i zarazem końca naszej wycieczki. Dworek z parkiem w Soplach, fot. J. Pruszyńska 58 Wycieczkę rozpoczynamy na placu Tysiąclecia Państwa Polskiego w Ostródzie. Stąd kierujemy się na wschód, w stronę ulicy Drwęckiej. Na rondzie skręcamy w prawo i jedziemy prosto ok. 500 m. Ulica Drwęcka łączy się z ulicą Kopernika. Po ok. 300 m, na skrzyżowaniu z ulicą Czarnieckiego skręcamy w lewo i znów jedziemy prosto przez ok. 1 km. Po kilku minutach dotrzemy do Kajkowa. Wieś ta została założona w 1335 roku. Dawniej nosiła nazwę Bukwałd. Wojny ze Szwecją, pobyt wojska Napoleona i II wojna światowa zniszczyły zabudowę wioski. Obecna nazwa miejscowości pochodzi od nazwiska słynnego mazurskiego poety Michała Kajki (1858–1940). W twórczości tego artysty pojawia się m.in. motyw rozdarcia pomiędzy przynależnością do Polski i Niemiec. Współczesne Kajkowo to miejscowość niezwykła pod względem przyrodniczym. Usytuowanie pomiędzy jeziorem a lasami sprawia, że wycieczka po okolicach wsi to prawdziwa uczta dla oczu. Na rozwidleniu skręcamy w lewo i jedziemy pod górkę. Kierujemy się na Lichtajny (3 km). Ta miejscowość leży nad jeziorem o tej samej nazwie. Warto tu na chwilę przystanąć i odpocząć, bowiem widoki, jakie się stąd roztaczają, są urzekające. Najcenniejszym zabytkiem założonej w 1329 roku wsi jest dwór z połowy XIX wieku. Kolejnym etapem wycieczki jest Kraplewo, do którego docieramy, jadąc prosto ok. 200 m, a następnie skręcając w prawo. 1,5 km dalej zobaczymy skrzyżowanie, na którym należy skręcić w lewo i jechać prosto jeszcze ok. 700 m. W Kraplewie z pewnością urzeknie turystę piękny XIX-wieczny dwór, w którym obecnie mieści się pensjonat (zob. s. 76). Poza nim warto zobaczyć tutejszy kościół ewangelicki z XIX wieku. Z Kraplewa udajemy się na południowy zachód do Dziadyk (2,3 km), a stąd jedziemy 3 km prosto do skrzyżowania, a potem skręcamy w prawo i po ok. 400 m docieramy do wsi Ryn (nie należy jej mylić z Rynem w powiecie giżyckim). Stąd prowadzi prosta droga do Bednarek (1,6 km), leżących u podnóża Wzgórz Dylewskich. Znajduje się tu stadnina koni. Za Bednarkami jedziemy ok. 1 km prosto. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo i podążamy do następnego rozwidlenia, ok. 1,5 km. Tu skręcamy w prawo i kierujemy się na leśniczówkę Miejska Wola, a następnie ścieżką pośród gęstego lasu prosto na szczyt Góry Dylewskiej (zob. s. 25). Trasa robi się coraz trudniejsza, wjeżdżamy bowiem na najwyższe wzniesienie Warmii i Mazur (312 m n.p.m.). Jednak warto podjąć wysiłek. Ze szczytu roztaczają się wspaniałe widoki, które wynagradzają trudy podróży. Po drodze mijamy pierwszy skręt w prawo i rezerwat Jezioro Francuskie, dopiero na następnym rozwidleniu skręcamy w prawo (po ok. 400 m). Tu wjeżdżamy na kamienistą drogę i przejeżdżamy fragment 2-kilometrowej ścieżki dydaktycznej. Na szczycie góry (oznaczonym betonowym trójnogiem) znajduje się radiowo-telewizyjna stacja przekaźnikowa. Po męczącej podróży warto odpocząć na pobliskiej polance. Z góry zjeżdżamy do Wysokiej Wsi (po prawej stronie) – najwyżej położonej miejscowości w województwie warmińsko-mazurskim, Kościół ewangelicki w Glaznotach, fot. D. Szczygielski założonej w 1834 roku. Znajduje się tu hotel Spa Dr Irena Eris. Z Wysokiej Wsi odbijamy w lewo i po przejechaniu 2,5 km docieramy do Glaznot. Tę wieś założono w 1328 roku jako osadę pruską. W Glaznotach warto zwiedzić dwa kościoły. Pierwszy, katolicki z czerwonej cegły, powstał na przełomie XIX i XX wieku. Drugi, ewangelicki, został odbudowany w roku 2004, podczas gdy pierwotna świątynia w tym miejscu została wzniesiona już w 1400 roku. Z Glaznot kierujemy się na prawo w stronę Zajączek (3,3 km), wioski założonej w 1328 roku nad rzeką Gizelą. Kolejnym etapem podróży jest wieś Pietrzwałd. Dotrzemy do niej, skręcając w Zajączkach w prawo i jadąc tą drogą ok. 2,5 km. Pietrzwałd istnieje od roku 1339. Warto tu zobaczyć XVIII-wieczny drewniany kościół pw. św. Piotra w Okowach. Z miejscowością wiąże się legenda o Jeziorze Francuskim (zob. s. 26). Za Pietrzwałdem na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w polną ścieżkę, którą jedziemy w kierunku Rudna, po drodze mijając Jankowiec. Za wsią, na rozwidleniu, skręcamy w lewo i jedziemy prosto 2,5 km, a następnie skręcamy w prawo. Po chwili zobaczymy pierwsze zabudowania Brzydowa, wsi założonej w 1332 roku. Dalej podążamy prosto, ok. 2 km. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo i znów jedziemy prosto (1,7 km) aż do Lichtajn. 4 W Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich 4 59 60 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda Tam droga już jest już znajoma. Z Lichtajn przez Kajkowo docieramy do Ostródy, gdzie kończy się trasa po malowniczym Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich. Klonowskiej i Wysokiej Wsi, a kończy się w Pietrzwałdzie. Trasa ta ma długość blisko 3. Trasy narciarskie Trasa 2 – przebieg: Dylewo – Jezioro Francuskie – Góra Dylewska – Wysoka Wieś Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki Trasa 1 – przebieg: Klonowo – Wólka Klonowska – Wysoka Wieś – Pietrzwałd Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki Klimat i ukształtowanie terenu Wzgórz Dylewskich (zob. s. 25) sprzyjają uprawianiu narciarstwa, a zwłaszcza narciarstwa biegowego. Jest to sport, który zapewnia doskonałą formę fizyczną i dobrze wpływa na samopoczucie. Biegi narciarskie nie wymagają szczególnych predyspozycji. Wystarczy tylko odrobina chęci. Może je uprawiać każdy, jednak, jak we wszystkim, należy zachować umiar. Nie wolno się forsować. Góra Dylewska to przecież najwyższe wzniesienie na Warmii i Mazurach! Na wyprawie należy zachować swój rytm biegu. Podczas weekendowych wypadów wspaniale spędzimy czas na łonie przyrody, pośród przepięknych krajobrazów Mazur Zachodnich. Aby zachęcić do biegania na nartach, Stowarzyszenie Miłośników Gór Dylewskich i gmina Ostróda organizują co roku Rekreacyjny Bieg Narciarski Sasinów (zob. s. 38). W ramach biegu przewidziane są dwie trasy – krótsza o długości 5 km i dłuższa – 10-kilometrowa. Uczestnikiem może być każdy, nie ma ograniczeń wiekowych. Bieg zaczyna się i kończy w Wysokiej Wsi. Warto także spróbować biegu na nartach we własnym zakresie. Proponujemy dwie trasy. Pierwsza z nich rozpoczyna się w Klo nowie , dalej prowadzi w kierunku Wólki 8 km, zatem czas jej przejazdu to ok. 2 godz. 40 min. Druga trasa przeznaczona jest dla bardziej wprawnych osób. Rozpoczyna się we wsi Dylewo, skąd prowadzi do brzegów Jeziora Francuskiego, a następnie ścieżką dydaktyczną na szczyt Góry Dylewskiej. Tu warto chwilę odpocząć i nacieszyć się pięknym widokiem, jaki roztacza się ze szczytu. Dalej kierujemy się do Wysokiej Wsi i tam kończymy bieg. Cała trasa ma blisko 9 km długości, czyli na przejazd trzeba poświęcić ok. 3 godzin. Na opisanych trasach można uprawiać nie tylko biegi narciarskie, ale i coraz popularniejszy w Polsce nordic walking (spacer z kijkami). 4. Śladami zabytków powiatu ostródzkiego Przebieg: Ostróda – Tabórz – Łukta – Florczaki – Morąg – Strużyna – Warkały – Miłakowo – Bieniasze – Ponary – Boguchwały – Zawroty – Stare Jabłonki – Młyn Idzbarski– Grabin – Szyldak – Rychnowo – Gierzwałd – Stębark – Grunwald – Samin – Dąbrówno – Leszcz – Wierzbica – Marwałd – Durąg – Ostróda Mapka zob. tylna okładka Śladami zabytków powiatu ostródzkiego to propozycja trasy wiodącej przez mazurskie wsie. Tu przeszłość spotyka się z przyszłością. Zabytkowa architektura przyciąga wzrok. Centralnym punktem każdej napotkanej na trasie wioski jest kościół. Na szlaku można zobaczyć jeszcze tradycyjne mazurskie chaty, budowane na rzucie prostokąta, ubogo zdobione, drewniane lub z czerwonej cegły, ze spadzistym dachem i z gankiem. Większość tutejszych wsi to tzw. ulicówki, czyli osady, w których domy były lokowane wzdłuż głównej drogi, po obu jej stronach. Trasę rozpoczynamy w Ostródzie, na placu Tysiąclecia Państwa Polskiego. Stąd jedziemy ulicą Pułaskiego do ulicy Olsztyńskiej i skręcamy w lewo. Na rozwidleniu z ulicą Mickiewicza kierujemy się w prawo i podążamy cały czas prosto Szosą Elbląską, a dalej drogą nr 7. Po przejechaniu 1 km, na skrzyżowaniu skręcamy w drogę nr 530. Trzymając się jej, po 11 km dotrzemy do pierwszego przystanku na trasie naszej wycieczki, czyli do Taborza. Na zachód od tej wsi znajduje się rezerwat Sosny Taborskie (zob. s. 27), który został utworzony głównie po to, by chronić te wiekowe (ponad 230 lat) i okazałe (40 m wysokości) drzewa. Na blisko 96-hektarowym obszarze rezerwatu rosną także dęby, buki, graby, lipy i brzozy. Przez rezerwat przebiega jedynie droga nr 530 Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Łukcie, fot. J. Pruszyńska i dobrze oznakowana ścieżka dydaktyczna o długości 1,4 km. Ścieżka rozpoczyna się przy wjeździe do Taborza (samochód można zostawić na parkingu). Wzdłuż szlaku ustawione są tablice, które dostarczają informacji m.in. na temat warstwowej budowy drzewostanu, występowaniu sosny taborskiej i innych gatunków drzew oraz zwierząt żyjących w tutejszym lesie. Z Taborza kierujemy się drogą nr 530 w stronę Łukty (4,8 km). Wieś została założona w 1340 roku, a jej nazwa pochodzi od pruskiego lucte, czyli sitowie. Zabytkiem wartym obejrzenia jest tu gotycki kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej z 1407 roku (ul. Kościelna 4). Do budowy ścian świątyni użyto czerwonej cegły, ale podmurówka jest kamienia. Drewnianą wieżę dobudowano później. Pierwsza wzmianka na temat wieży informuje, że w roku 1817 przykryto ją hełmem. W kościele można zobaczyć renesansowy ołtarz. Ponadto w świątyni znajRezerwat Sosny Taborskie, fot. arch. UM Ostróda dują się dwie płyty nagrobne 4 Śladami zabytków powiatu ostródzkiego Trasy narciarskie | Śladami zabytków powiatu ostródzkiego 4 61 62 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda z 1600 roku. Dawniej we wsi były też tartak, młyn i karczma, jednak nie przetrwały one wojen i pożarów. Drogą nr 527 kierujemy się na północny zachód do Florczaków (6 km), założonych w 1332 roku. We wsi wznosi się barokowy kościół parafialny pw. św. Antoniego. Świątynię datuje się na rok 1796, natomiast kruchtę i drewnianą przykościelną dzwonnicę na XIX wiek. Florczaki od Morąga dzieli niecałe 12 km (drogą nr 527). W Morągu trzeba zatrzymać się na dłużej, bowiem jest tu do zobaczenia wiele ciekawych zabytków. Miasteczko założono w końcu XIII wieku. Zwiedzanie warto zacząć od wizyty w punkcie informacji turystycznej, który znajduje się w XIV-wiecznym gotyckim ratuszu (pl. Jana Pawła II 1). Budynek zdobi strzelista wieżyczka zegarowa. Przed ratuszem stoją armaty francuskie – łupy wojska pruskiego z 1870 roku, które do Morąga trafiły w roku 1914 roku. W punkcie IT z pewnością dostaniemy mapkę przedstawiającą turystyczny szlak miejski, zaczynający się przy fragmentach murów obronnych z XIV i XV wieku (można je zobaczyć wokół Starego Miasta). Kolejną atrakcją jest dom rodzinny (w dużej mierze przebudowany) słynnego morążanina – Johanna Herdera (filozofa, pastora i pisarza). Znajduje się tu również upamiętniający Herdera pomnik, ufundowany przez niemieckie Ministerstwo Kultury. Obok wznosi się gotycki kościół pw. św.św. Piotra i Pawła. Świątynię budowano prawie 200 lat – prace rozpoczęto w XIV wieku, a zakończono dopiero w XVI! Liczne pożary oszczędziły kościół, jednak z oryginalnego wystroju wnętrza zachowało się niewiele – m.in. XIV-wieczny drewniany krzyż, płyty nagrobne rodziny Dohnów oraz rzeźbione organy z 1705 roku. Gotycki zamek krzyżacki Kolejnym etapem wycieczki jest Miłakowo. Dotrzemy do niego, wracając tą samą trasą Baszta, zwana wieżą czarownic, wznosi się we do drogi nr 528, gdzie należy skręcić w lewo wschodnim narożu murów obronnych miai dalej jadąc prosto (ok. 1,7 km). Powstanie sta. Swą nazwę zawdzięcza temu, że niegdyś miejscowości datuje się na rok 1302, a uzyskanie więziono tutaj kobiety posądzane o czary. praw miejskich na 1323. Założycielem osady był Według tradycji, 22 lipca 1749 roku zostaHeinrich von Liebenzell. Wojny nie oszczędziły ła tu poddana torturom i skazana na śmierć miasta. Miłakowo było wielokrotnie niszczone, przez ścięcie głowy Barbara Schwann. 14-latpalone i grabione, m.in. podczas potopu szwedzkę podejrzewano o dzieciobójstwo. Po śmierci jej głowę wbito na pal. Podobno do dzisiaj kiego, wojny francusko-pruskiej i przemarszu dziewczyna pojawia się na zamku. Armii Czerwonej w 1945 roku. Do czasów obecnych zachował się gotycki kościół parafialny Z Morąga kierujemy się na drogę nr 528 pw. św.św. Elżbiety Turyngskiej i Wojciecha, (ulicami 3 Maja i Żeromskiego) i pokonujemy kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, 6 km dzielące nas od Niebrzydowa Wielkie- fragmenty murów obronnych z XIV wieku, rugo. Tu skręcamy w lewo i jedziemy prosto iny zamku krzyżackiego oraz młyn z 1904 roku. 6,5 km do Strużyna. Wieś została założona Budowę kościoła pw. św.św. Elżbiety Turyngskiej w 1352 roku. Najcenniejszym zabytkiem i Wojciecha rozpoczęto w roku 1324, a konsemiejscowości jest barokowy kościół pw. Matki krowano go w 1350 roku. Świątynia dwukrotnie Boskiej Ostrobramskiej. Świątynia wybudo- została zniszczona przez pożar: po raz pierwszy wana w latach 1757–64. Jej dobrodziejami w roku 1813 (odbudowę rozpoczęto rok późbyli członkowie, wspomnianej już, rodziny niej), natomiast po raz drugi – w roku 1945 po Dohnów. Znajdujący się tutaj ołtarz pochodzi przejściu Armii Czerwonej (kościół odbudowano w latach 1947–54). Budynek z czerwonej cegły z XVIII wieku. wzniesiono na planie prostokąta, a ołtarz został Ze Strużyna wracamy tą samą zaprojektowany w stylu neogotyckim. Drugi drogą na szosę nr 528 i skręcamy w lewo. W drodze do kościół, neogotycki pw. Podwyższenia Krzyża Miłakowa warto się zatrzyŚwiętego, z drugiej połowy XIX w. również został wzniesiony na planie promać w Warkałach, wsi, której stokąta i zbudowany z czerwonej historia sięga 1398 roku. Aby tam dotrzeć, należy cegły. Nieopodal znajduje z głównej drogi skręcić się również neogotycka kapliczka z przełomu XIX w lewo i jechać ok. 2 km. i XX wieku. W Warkałach zachował Z Miłakowa kierujesię neogotycki dwór z XIX wieku, wokół któmy się na drogę nr 593 i po 200 m skręcamy rego rozciąga się piękny park krajobrazowy. w prawo. Jedziemy Obecnie dwór należy do 5,5 km prosto i dojeżKościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Miłakowie, fot. D. Szczygielski dżamy do wsi Bieniasze. prywatnego właściciela. 4 Wieża czarownic Morąg – pałac rodziny Dohnów, fot. J. Pruszyńska to kolejny zabytek Morąga. Budowla została wzniesiona w XIV wieku na planie prostokąta. Tutaj zmarł wielki mistrz zakonu krzyżackiego Henryk von Plauen. W zamku mieściły się m.in. kaplica, szkoła, sąd, więzienia, a także kino. Obecnie budynek jest w rękach prywatnych, jednak można go zwiedzać. W Morągu warto zobaczyć także pałac zamożnej rodziny Dohnów. Współcześnie mieści się w nim Muzeum im. Herdera, w którym można zobaczyć eksponaty związane ze słynnym filozofem i z historią regionu. Obok pałacu znajduje się barokowy zegar słoneczny. Cennym zabytkiem miasta jest też wieża ciśnień z 1906 roku. Zamek krzyżacki w Morągu, fot. D. Szczygielski Śladami zabytków powiatu ostródzkiego Śladami zabytków powiatu ostródzkiego 4 63 64 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda Dwór w Bieniaszach, fot. J. Pruszyńska Tu warto się zatrzymać, by zobaczyć dwór z drugiej połowy XVIII wieku (zob. s. 75). Kolejna interesująca budowla znajduje się w Ponarach. Dojedziemy do niej, kierując się na północ. Po przejechaniu 3,5 km należy skręcić w lewo, a następnie jechać prosto kolejnych 8 km. W Ponarach, w centrum wsi, stoi XVI-wieczny pałac, przebudowany w stylu barokowym, wraz z oficyną, stajnią i kuźnią. Całość otacza park krajobrazowy. Inicjatorem budowy pałacu był Schultz von Aschenrode. W XVII wieku pałac przejął Friedrich von der Groeben. Majątek w Ponarach pozostał w rękach tej arystokratycznej rodziny aż do roku 1945. Pałac był przebudowywany m.in. w roku 1743 i 1860. Obecnie należy do prywatnych właścicieli. Z Ponar kierujemy się na południe. Po 4 km docieramy do Boguchwał. Wieś założono w 1320 roku. Ciekawym zabytkiem jest barokowy kościół pw. św. Barbary. Świątynię wzniesiono w 1620 roku (a przebudowano w 1877 i 1906 r.), natomiast ołtarz powstał w 1856 roku (z wykorzystaniem skrzydeł znacznie starszych, bo z 1620 roku). Z Boguchwał kierujemy się na zachód; po 200 m skręcamy w lewo i jedziemy 8,5 km. Mijamy Wilnowo, jezioro Narie, Kretowiny, Żabi Róg i dojeżdżamy do głównej drogi nr 527. Tu znajduje się powstała na początku XV wieku wieś Zawroty. Z Zawrotów kierujemy się na południowy wschód, główną drogą nr 527, w stronę Łukty. Stąd udajemy się 12 km szosą nr 531 do skrzyżowania z drogą nr 16, z której odbijamy w prawo. Kolejny zjazd – po lewej stronie – prowadzi prosto do Starych Jabłonek (8,5 km). We wsi znajduje się XIX-wieczny pałac, który został zaadaptowany na hotel (zob. str. 76). Ze Starych Jabłonek do Młyna Idzbarskiego prowadzą dwie trasy. Można jechać główną drogą nr 16 w kierunku Ostródy, a później z ulicy Grunwaldzkiej kierować się na trasę nr 7. Stąd do młyna (znajduje się po prawej stronie drogi) jest jeszcze ok. 2,5 km. Można także jechać drogą mniej uczęszczaną. Wówczas, pomiędzy jeziorami Szeląg Mały i Szeląg Wielki, kierujemy się w stronę Idzbarka. Gdy dojedziemy do drogi nr 7, należy skręcić w prawo, a po 200 m zobaczymy młyn (po lewej stronie). Ta trasa ma długość ok. 7 km. Młyn wybudowano w XIX wieku. Obecnie mieści się w nim karczma z warmińską kuchnią (Młyn pod Mariaszkiem, 14-100 Ostróda, Młyn Idzbarski 2, tel. 089 6460355, e-mail: [email protected], http://www.mariaszek. pl). Mariaszek z pewnością nie jest zwykłą Pałac w Starych Jabłonkach, fot. J. Pruszyńska restauracją ani jadłodajnią. To miejsce z klimatem. Wspaniale urządzone wnętrze (m.in. stare lustra, ławy, żelazka na duszę, hafty) przydaje młynowi niezwykłego uroku. Tu nawet prozaiczna jajecznica smakuje jak królewskie danie. Nazwa karczmy nawiązuje do sztuki Igraszki z diabłem Jana Drdy. Kolejnym punktem na trasie wycieczki jest wieś Grabin. Dojedziemy do niej, zmierzając na południowy wchód, trasą nr 7. Po 3,3 km należy skręcić w prawo i przejechać jeszcze 0,5 km. Grabin to wieś, która powstała w 1325 roku. Zabytkiem wartym zobaczenia jest tu klasycystyczny pałac z 1879 roku, zbudowany na planie krzyża. Pierwszymi właścicielami pałacu była rodzina Weissermelów. Z Grabina udajemy się do Szyldaka. Aby tam dotrzeć, należy wrócić na drogę nr 7 i skręcić w prawo, a następnie jechać prosto ok. 3 km. Wieś, podobnie jak poprzednia, powstała w 1325 roku. Wznosi się tu dwór rodziny Hardtów z 1910 roku, a wokół niego rozciąga się park krajobrazowy. Obecnie założenie jest w rękach prywatnego właściciela. Z Szyldaka jedziemy prosto drogą nr 7 przez ok. 4 km. We wsi Rychnowo zatrzymujemy się, by obejrzeć pałac i drewniany kościół. Pałac pochodzi z XVII wieku. Obecnie swą siedzibę ma tam zakon (Zgromadzenie Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus). Znajdujący się tu drewniany ewangelicki kościół pw. Wszystkich Świętych zbudowano w 1713 roku. Wewnątrz świątynia jest ozdobiona przepiękną polichromią (m.in. na stropie zobaczymy kuszenie Adama i Ewy, a na ścianach sylwetki apostołów). Replika rychnowskiego kościoła znajduje się w skansenie w Olsztynku. Z Rychnowa udajemy się do Gierzwałdu, założonego w 1325 roku. Dotrzemy tam, jadąc drogą nr 7 do rozwidlenia, na którym należy skręcić w prawo na trasę nr 542. We wsi warto zobaczyć klasycystyczny dwór z drugiej połowy XIX wieku, wokół którego rozciaga się park. Obecnie w dworze mieści się Gminny Ośrodek Kultury. W Gierzwałdzie znajduje się również zabytkowy kościół metodystyczny. Pierwotnie był on drewniany, jednak uległ zniszczeniu podczas pożaru w 1410 roku. Odbudowano go ponad trzy wieki później – w 1780 roku. Natomiast tutejszy kościół katolicki pw. św. Jana Chrzciciela został wzniesiony dopiero pod koniec XX wieku. W Gierzwałdzie warto także, choć na chwilę, wstąpić do Plattówki. To ekologiczne gospodarstwo agroturystyczne cenione jest za spokojną i gościnną atmosferę, piękno przyrody otaczającej dom oraz przepyszne jedzenie i przetwory własnoręcznie robione przez gospodarzy. Z Gierzwałdu kierujemy się drogą nr 542 na południe. Jadąc cały czas prosto, docieramy do skrzyżowania, na którym należy skręcić w lewo na trasę nr 537. Po niecałych 4 km dotrzemy do Stębarka, wsi założonej w 1335 roku. Jednym z właścicieli majątku była rodzina von Brandt. Groby niektórych członków rodu do dzisiaj znajdują się na stębarskim cmentarzu. Najcenniejszymi zabytkami wsi są: barokowy kościół pw. Świętej Trójcy oraz dwór z przełomu XIX i XX wieku. Świątynia została wybudowana 4 Śladami zabytków powiatu ostródzkiego Śladami zabytków powiatu ostródzkiego 4 Kościół pw. Świętej Trójcy w Stębarku, fot. D. Szczygielski 65 ostróda Śladami zabytków powiatu ostródzkiego Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku W Olsztynku, 14 km na południowy wschód od Rychnowa, znajduje się piękny skansen. Warto tu dotrzeć, by pospacerować wśród pięknej mazurskiej przyrody i zobaczyć, jak wyglądała dawniej zabudowa wsi. Historia muzeum sięga roku 1909, kiedy to Richard Dethlefsen, konserwator zabytków, postanowił odtworzyć w Królewcu wschodniopruskie domy chłopskie z XVIII–XIX w. W latach 1938–40 przeniesiono muzeum na podolszWnętrza skansenu w Olsztynku, fot. H. Kowaczek tyńskie tereny. Obecnie w skansenie można zobaczyć budynki mieszkalne i gospodarcze, wraz z pełnym wyposażeniem, z terenów Warmii, Mazur, Powiśla, Sambii (kraina historyczna w Prusach) i Małej Litwy. Wszystkie zabudowania i eksponaty to oryginały pochodzące z XVIII, XIX i XX w. lub ich kopie. Na uwagę zasługują m.in. remiza strażacka (1902), wozownia z garncarnią z Tomaszkowa (XIX w.), wiatrak „holender” z Dobrocina wyposażony w tradycyjne urządzenia przemiałowe (2. poł. XIX w.), młyn wodny z Kaborna Na terenie skansenu w Olsztynku, fot. H. Kowaczek (2. poł. XVII w.), kościół z Rychnowa (XVIII w., kopia wykonana w 1909 r.) oraz chałupa z Zielonki Pasłęckiej (1819). W skansenie można zobaczyć nie tylko zabytki, ale również zwierzęta – konie, kury, koguty, kozy, króliki i owce. Od roku 1985 w skład skansenu wchodzą Salon Wystawowy oraz Dom Mrongowiusza, które znajdują się na terenie zespołu staromiejskiego Olsztynka (Rynek 3). Salon Wystawowy, w którym można obejrzeć rękodzieło ludowe, mieści się w dawnym kościele parafialnym, natomiast Dom Mrongowiusza to baszta (zaadaptowana do celów mieszkalnych), w której urodził się i mieszkał pastor Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, orędownik polskości w okresie zaborów. Na terenie parku odbywają się liczne imprezy, m.in. Targi Chłopskie, które rozpoczynają i kończą sezon turystyczny. Na targach można podziwiać prace twórców ludowych, skosztować tradycyjnych wyrobów spożywczych (kozie sery, pieczywo, wędliny, przetwory z owoców) oraz zobaczyć pokazy ginących zawodów. Wstęp do parku etnograficznego kosztuje 8 zł (bilet ulgowy 5,50 zł; przysługuje młodzieży szkolnej, studentom, emerytom, rencistom, osobom niepełnosprawnym oraz nauczycielom). Dostępne są również bilety rodzinne (dwie osoby dorosłe i jedno lub dwoje dzieci) w cenie 18 zł. Dzieci do lat siedmiu – wstęp bezpłatny. Przed skansenem znajduje się parking (od maja do października cena za postój samochodu osobowego wynosi 4 zł). Wstęp do Salonu Wystawowego kosztuje 4 zł (ulgowy 2 zł, rodzinny 7 zł, dzieci do lat siedmiu – bezpłatnie). Muzeum Budownictwa Ludowego jest czynne od 15 kwietnia do 31 października, a Salon Wystawowy i Dom Mrongowiusza – cały rok od wtorku do niedzieli. Informacje o godzinach otwarcia zob. strona http://muzeumolsztynek.com.pl, zakładka „Godziny otwarcia”. 66 Na przełaj przez Mazury Zachodnie w XVII stuleciu. Stębark jest połojest wolny. Na polu bitwy znajduje się także kopiec Jagiełły – w odległości żony niedaleko pól grunwaldzkich, na których w 1410 roku rozegrała się ok. 1,3 km od pomnika. 5-metrowy słynna bitwa. Wieś słynie również kopiec został usypany w 1959 roku. z innego wydarzenia historycznego. Prawdopodobnie z tego właśnie Tu bowiem w 1914 roku wojska niemiejsca Jagiełło dowodził swoimi mieckie i rosyjskie stoczyły bitwę, wojskami. Ponadto można tu zoktóra przez historyków określana baczyć fragmenty Pomnika Grunjest jako bitwa pod Tannenberwaldzkiego z 1910 roku, którego giem (z niem. Stębark to właśnie fundatorem był Ignacy Paderewski. Tannenberg). Obelisk został wzniesiony w KrakoStębark od Grunwaldu dzieli wie. Nie zachował się jednak zaledwie 3 km. Zjeżdżamy do dzisiejszych czasów, z drogi nr 537 i kierujemy się bowiem został zniszczony w 1939 roku przez Niemców. na południowy zachód. Wieś Grunwald – pomnik na polu bitwy, Grunwald została założona Warte odwiedzenia są takfot. D. Szczygielski na początku XIV wieku. To że ruiny kaplicy pobitewnej właśnie w jej pobliżu rozegrała się bitwa, z 1413 roku. Kaplica NMP powstała na zlecenie w której wojska Jagiełły rozbiły armię krzyżacką Henryka von Plauena, wielkiego mistrza zakonu (zob. s. 29). Pole bitwy znajduje się pomiędzy krzyżackiego. Obok znajduje się kamień, zwany wsiami Grunwald, Stębark i Łodwigowo. Łatwo kamieniem Jagiełły lub Królewskim. tam trafić, bowiem z daleka widać pomnik Na polach grunwaldzkich co roku w lipcu Zwycięstwa Grunwaldzkiego. Został on odsło- odbywa się inscenizacja słynnej bitwy (zob. nięty w 550. rocznicę bitwy, czyli w 1960 roku. s. 38). Wówczas tereny te zamieniają się Na pomnik składają się: 8-metrowy granitowy w prawdziwą wioskę rycerską. Spotkać tu obelisk, na którym wyrzeźbione są dwie twarze można członków rycerskiej braci nie tylko rycerzy, oraz 30-metrowe maszty ze znakami z Polski, ale i zza granicy. Jak twierdzą sami wojskowymi Polski i Litwy (imitacja chorągwi). organizatorzy, to największa plenerowa insceAutorami pomnika są Jerzy Bandura i Witold nizacja bitwy średniowiecznej w Polsce. Z Grunwaldu udajemy się z powrotem Cęckiewicz. Historię i przebieg bitwy można poznać w Muzeum Grunwaldzkim (Stębark w kierunku trasy nr 542. Na rozwidleniu dróg 1, 14-108 Grunwald, tel.: 089 6472227). Eks- skręcamy w prawo. Wkrótce dotrzemy do wsi ponaty w muzeum to głównie militaria, mapy Samin. Stoi w niej dwór z 1890 roku, wokół i chorągwie. Można tu obejrzeć także fragmenty którego rozciąga się park krajobrazowy. Warto – powstałego na podstawie powieści Henryka się także zatrzymać, by zobaczyć piękną kaSienkiewicza – filmu Krzyżacy (ok. 23 min) pliczkę przydrożną. Za Saminem kierujemy z 1960 roku, w reżyserii Aleksandra Forda. Mu- się na północny zachód (5,5 km) do Dąbrówna. zeum jest czynne od 1 maja do 15 października, Wieś prawa miejskie otrzymała w 1326 roku w godzinach od 8.00 do 18.00. Bilet wstępu i posiadała je do 1945 roku, do czasu, gdy kosztuje 6 zł (ulgowy 3 zł); w poniedziałki wstęp została w 80% spalona przez Armię Czerwoną. 4 Śladami zabytków powiatu ostródzkiego 4 67 68 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda Dąbrówno jest przepięknie drogi w lewą stronę i ponownie położone pomiędzy jeziorami skręcając w lewo na kolejnym Dąbrowa Mała i Dąbrowa rozwidleniu. W Wierzbicy Wielka. Najcenniejsze zabytki można pospacerować lub miejscowości to synagoga i ruodpocząć pośród okazałych iny otoczonego parkiem zamku drzew, bowiem znajduje się krzyżackiego oraz zabytkowe tu wspaniały park podworski. kościoły. Zamek powstał Dalej kierujemy się na północ, do drogi 543. Tam skręcamy w 1319 roku, jednak w 1410 został spalony. Odbudowany w prawo i dojeżdżamy do wsi po tych zdarzeniach był w koMarwałd, w której wznosi się lejnych wiekach wielokrotnie barokowy kościół pw. Wnieprzebudowywany (m.in. przez bowzięcia NMP. Świątynia Wieża ciśnień w Dąbrównie, powstała w XV wieku, po zniszrodzinę Finck von Finckenstefot. D. Szczygielski czeniach została odbudowana inów w latach 1683–96). Dziś z zamku pozostały jedynie ruiny. Zachowały w 1694 roku, a w 1876 i 1905 rozbudowana. się także niewielkie fragmenty XIV-wiecznego Przez 36 lat pastorem w owej świątyni był kamiennego muru obronnego, a także lipy zasłużony uczony i pedagog ks. Krzysztof z przypałacowego parku. Istniejący obecnie Celestyn Mrongowiusz (1764–1855). kościół metodystyczny został wzniesiony Z Marwałdu kierujemy się w prawo na w latach 1325–50. W 1410 roku, podobnie trasę nr 537. W Tułodziadzie skręcamy w lewo jak zamek, kościół spłonął. Wewnątrz odbu- i jedziemy prosto niecałe 13 km do Durąga. dowanej w 1601 roku świątyni znajduje się Historia tej położonej nad rzeką Dylewką wsi piękna polichromia z 1730 roku. Znajdujący zaczyna się w roku 1328, kiedy właścicielem się również w Dąbrównie neogotycki ko- majątku był Mikołaj z Durąga (działacz opościół katolicki powstał znacznie później, bo zycji antykrzyżackiej). Cennym zabytkiem jest w 1865 roku. Inicjatorem budowy świątyni był barokowy kościół pw. św.św. Piotra i Pawła biskup chełmiński Jan Nepomucen Marwicz. z 1713 roku, w którym znajduje się równie We wsi znajduje się także XIX-wieczna sy- wiekowy ołtarz główny (z roku 1715). Warto nagoga (przy ulicy Grunwaldzkiej), która zo- także pospacerować po pięknym podworstała zniszczona w czasie II wojny światowej. skim parku, w którym rośnie wiele drzew Obecnie budynek jest dość mocno zaniedbany. wpisanych na listę pomników przyrody. Nad Jedynie tablica na ścianie informuje o jego Dylewką zobaczyć można kamień graniczny dawnym przeznaczeniu. W miejscowości Ostródy, z którym wiąże się legenda o kowalu warto zobaczyć też wieżę ciśnień z XVIII Graboszu (zob. s. 10). wieku oraz kapliczkę przydrożną. Z Durąga udajemy się na północny zachód Z Dąbrówna kierujemy się z powrotem do i jedziemy cały czas prosto (ok. 11 km). Po Ostródy trasą nr 542. W drodze powrotnej drodze mijamy Lichtajny, Kajkowo i dojeżdżawarto zatrzymać się jeszcze w Wierzbicy. my do Ostródy. Tu kończy się wycieczka po Dotrzemy do niej, zjeżdżając z głównej zachodniomazurskich zabytkach. 5. Szlak Grunwaldzki Przebieg: Stare Jabłonki – Ostróda – Smykowo (skrzyżowanie) – Pietrzwałd – Wysoka Wieś – Wygoda Mapka zob. tylna okładka Szlak Grunwaldzki to trasa, która nie tylko przybliża historię Prus Wschodnich, zakonu krzyżackiego, Polski za czasów Jagiełły oraz bitwy pod Grunwaldem z 1410 roku (zob. s. 25), ale i odkrywa przed zwiedzającymi uroki mazurskiej przyrody. Cały szlak ma 283 km, a rozpoczyna się i kończy w Olsztynie. W niniejszym przewodniku opisany zostanie jedynie ten jego fragment, który prowadzi przez Mazury Zachodnie. Trasę rozpoczynamy w Starych Jabłonkach (zob. s. 64). Następnie kierujemy się drogą nr 16 w stronę Ostródy (11 km). Swoją siedzibę w tutejszym zamku miał komtur Günter von Hohenstein, a wielki mistrz zakonu krzyżackiego wizytował go na dwa lata przed bitwą grunwaldzką. Przez niedługi czas po zwycięstwie, zamek w Ostródzie znajdował się w rękach Władysława Jagiełły (zob. s. 79). Pomniki na polu bitwy pod Grunwaldem, fot. H. Kowaczek 4 Kolejnym miejscem na szlaku jest wieś Smykowo. Dotrzemy do niej drogą nr 15 po 13 km. Za Smykowem należy skręcić w lewo. Po przejechaniu 5 km dotrzemy do Pietrzwałdu (zob. s. 59), a po kolejnych 3 km do Wysokiej Wsi (zob. s. 59). Miejscowość ta leży u podnóża Góry Dylewskiej, najwyższego wzniesienia Warmii i Mazur (312 m n.p.m.). Trasa kończy się w Wygodzie, miejscowości oddalonej od Wysokiej Wsi o 8 km. W Wygodzie zimą czynny jest wyciąg narciarski z dwiema trasami – o długości 350 i 500 m. W pobliżu znajduje się również ścieżka przyrodniczo-edukacyjna Uroczysko Napromek. Wzdłuż ścieżki rozmieszczone są tablice informacyjne, z których można się dowiedzieć wielu ciekawych rzeczy na temat pobliskich lasów, samych Wzgórz Dylewskich oraz występujących tu zwierząt i roślin, a także nauczyć się, jak chronić przyrodę. 6. Poznając walory przyrodnicze Mazur Zachodnich Szlak 1 – przebieg: Ostróda – Jezioro Drwęckie – Piławki (ośrodek PTTK) Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki Na wycieczkę po Mazurach Zachodnich warto wybrać się nie tylko rowerem czy samochodem. Niezwykle urocze i dające satysfakcję są wycieczki piesze. Spacery wyznaczonymi trasami pozwalają poznać najbardziej fascynujące atrakcje zachodniomazurskiej przyrody. Piesze wycieczki warto rozpocząć od 8-kilometrowej trasy z Ostródy do Piławek. Szlak wiedzie wzdłuż brzegu Jeziora Drwęckiego. Wyprawa zaczyna się przy dworcu PKP w Ostródzie. Stąd kierujemy się na zachód, wzdłuż torów. Później przekraczamy most Szlak Grunwaldzki | Poznając walory przyrodnicze Mazur Zachodnich – Szlak 1 Śladami zabytków powiatu ostródzkiego 4 69 70 Na przełaj przez Mazury Zachodnie jezioro Sambród Zalesie Turysta na szlaku, fot. iStockphoto.com Kanał N Ostródzko-Elbląski Małdyty Następnie idziemy w kierunku wsi Mała Ruś, wzdłuż Jeziora Pauzeńskiego (zob. s. 18). Mijamy gospodarstwo agroturystyczne Mazurski Dom Gościnny, następnie przekraczamy most na rzeczce Szelążnicy i idziemy prosto oznaczoną trasą pośród gęstego lasu. Docieramy do ośrodka wypoczynkowo-rekreacyjnego w Kaczorach. W Salezjańskim Ośrodku Młodzieżowym „Oratorium” Dominik (Czerwona Karczma 5, 14-100 Ostróda Kaczory, tel.: 089 6462883, e-mail: [email protected], http:// www.kaczory.salezjanie.pl) można nie tylko przenocować, ale też posilić się i odpocząć. Znajduje się tu kąpielisko ze sprzętem wodnym oraz miejsce na ognisko i grilla. Po krótkim odpoczynku ruszamy dalej. Idziemy leśną drogą, pośród okazałych drzew, wzdłuż brzegu Jeziora Faltyjańskiego. Akwen ma powierzchnię 9 ha i 2 m głębokości. Zbiornik jest dość zamulony, a jego brzegi są podmokłe i na wielu odcinkach niedostępne. Docieramy do rozwidlenia, na którym skręcamy w lewo i przechodzimy przez niewielki strumyk. Dalej idziemy prosto do Piławek i mieszczącego się tu ośrodka PTTK. W Piławkach wsiadamy w autobus powrotny do Ostródy. 0 jezioro Ruda Woda Plękity Wenecja AA BB CC DD jezioro Bartężek Liksajny 5 km Trasy kajakowe Trasa 1 Trasa 2 Trasa 3 Trasa 4 Przystań Śluzy Ostróda Mała Ruś Zielona Miłomłyn Sople Łukta jezioro Ilińsk jezioro Dauby Jezioro Karnickie DD Karnity jezioro Jeziorak Liwa Miłomłyn Faltyjanki Piławki Jezioro Pauzeńskie CC BB Zalewo AA Jezioro Drwęckie OSTRÓDA ica jezioro Szeląg Wielki Staszkowo Grabinek Lichtajny Stare Jabłonki Drwęca Szafranki Samborowo a n Drugi szlak pieszy ma długość 14,5 km i rozpoczyna się również przy dworcu PKP w Ostródzie. Tym razem jednak kierujemy się w stronę centrum. Ulicą Słowackiego przechodzimy w ulicę Mickiewicza, dalej przemierzamy plac Tysiąclecia Państwa Polskiego, ulicę Pułaskiego i wchodzimy w ulicę Olsztyńską. Idąc prosto, mijamy drogę nr 7 i dochodzimy do ulicy Plebiscytowej. Nią dotrzemy do Międzylesia (z dworca PKP ok. 5 km). Stąd jest już niedaleko do kanału łączącego Jezioro Pauzeńskie z Szelągiem Wielkim, na którym znajduje się śluza Mała Ruś (0,5 km). Śluza stanowi jedno z urządzeń Kanału Elbląskiego (zob. s. 23). Została wybudowana w latach 1872–76, by umożliwić przepływ statków na trasie Miłomłyn – Ostróda – jezioro Szeląg. Trasa 1 – przebieg: Buńki – Staszkowo – Stanica Wodna PTTK Stare Jabłonki – jezioro Szeląg Wielki – wylot Kanału Ostródzko-Elbląskiego – odgałęzienie Szelążnicy – śluza Mała Ruś – Jezioro Pauzeńskie – Ostróda – śluza Ostróda – ujście Kanału Ostródzko-Elbląskiego do Jeziora Drwęckiego – ujście Drwęcy Spływy kajakowe to jedna z wielu atrakcji regionu. Warto z tego skorzystać, bowiem podróżowanie po wodzie, pośród urzekającej flory i fauny, daje niezapomnianą możliwość obcowania z naturą. Pierwsza trasa jest urozmaicona, jednak niezbyt długa (ok. 17,5 km). Prowadzi zarówno przez jeziora, jaki i małe rzeczki oraz śluzy. Szlak rozpoczyna się w Buńkach, niewielkiej lęż Szlak 2 – przebieg: Ostróda PKP – centrum miasta – Międzylesie – śluza Mała Ruś – Jezioro Pauzeńskie – Kaczory (ośrodek wypoczynkowy) – Jezioro Faltyjańskie – Piławki (ośrodek PTTK) Mapka zob. skrzydełko tylnej okładki 7. Trasy kajakowe Sze nad kanałem łączącym jezioro, a następnie skręcamy w prawo i idziemy leśną drogą wzdłuż jeziora. Otaczają nas Lasy Liwskie. Mijamy Wyspę Orzechową i idziemy dalej wyznaczoną trasą. Gdy dotrzemy do skrzyżowania, skręcamy w prawo. Stąd już niedaleko do końca naszej podróży – Piławek. Tam możemy wypocząć po długim spacerze, np. nad Jeziorem Drwęckim. W Piławkach znajduje się ośrodek wypoczynkowy PTTK, kemping oraz wypożyczalnia sprzętu wodnego. Jeśli nie mamy sił wrócić z powrotem pieszo, w miejscowości znajduje się przystanek PKS, skąd odjeżdżają autobusy do Ostródy. Jeśli jednak starczy sił, możemy ruszyć w dalszą drogę – tym razem innym szlakiem. 4 Trasy kajakowe – Trasa 1 ostróda Dr w ęc Poznając walory przyrodnicze Mazur Zachodnich – Szlak 2 4 Idzbark jezioro Szeląg Mały Buńki Grabin Szyldak Rychnowo 71 72 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda osadzie nad jeziorem Szeląg Mały (powierzchnia – 84 ha, maksymalna głębokość – 15 m). Na całym akwenie obowiązuje zakaz używania silników spalinowych. Wokół jeziora, na wzgórzach, rosną piękne, gęste lasy, które stanowią dodatkową atrakcję (zob. s. 18). Płynąc po wodach Szeląga, mijamy Staszkowo oraz (po prawej) stanicę wodną w Starych Jabłonkach. Dawniej Staszkowo było oddzielną wsią, obecnie należy do Starych Jabłonek. Po przebyciu 3 km docieramy do niewielkiego kanału, który łączy jeziora Szeląg Mały i Szeląg Wielki. Trasa prowadzi pod mostem i przez tunel pod nasypem kolejowym, z którego wypływamy na Szeląg Wielki (zob. s. 18). Po prawej stronie mijamy Żurejny, Kątno, a po lewej Zwierzewo. Następnie dopływamy do rzeki Szelążnicy, gdzie znajduje się wylot Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Pośród uroczych skupisk sosny taborskiej pokonujemy niewielki odcinek rzeki. Cały czas trzymając się lewej strony, dopływamy do śluzy Mała Ruś (zob. s. 23). Pokonujemy różnicę poziomów wody wynoszącą od 1,4 m do 1,6 m. Podążając dalej, po lewej stronie mijamy zabudowania gospodarskie i wąskim szlakiem wypływamy na wody Jeziora Pauzeńskiego (zob. s. 18). Trasa prowadzi kanałem początkowo wąskim, który jednak stopniowo się poszerza. Następnie skręcamy w lewo i kierujemy się w stronę Ostródy. Tu ponownie wpływamy na wąski i płytki odcinek. Mijamy most nad drogą nr 7 i dopływamy do kolejnej śluzy – Ostróda (zob. s. 23); dzięki niej pokonamy różnicę poziomu wody wynoszącą 1,4 m. Stąd widać już zabudowania miasta. Po lewej stronie można dostrzec kanał młyński. Znów przepływamy pod mostem, tym razem znajdującym się nad ulicą Mickiewicza, i docieramy do Jeziora Drwęckiego, końca naszej wycieczki. Cumujemy tuż przy molo. Trasa 2 – przebieg: Ostróda – Jezioro Drwęckie – kanał Liwa – śluza Zielona – śluza Miłomłyn – Miłomłyn – jezioro Ilińsk – kanał – jezioro Bartężek – jezioro Ruda Woda – Małdyty Kolejny szlak wodny wiedzie z Ostródy do Małdyt i jest częścią trasy Kanału Ostódzko-Elbląskiego z Ostródy do Elbląga. Wycieczkę zaczynamy przy ostródzkim molo (Jezioro Drwęckie, zob. s. 17). Mijamy most kolejowy z 1893 roku i skręcamy w prawo. Tu, ok. 4,5 km od miejsca, w którym rozpoczęliśmy naszą wyprawę, swój początek ma rzeka Liwa. Wpływamy na wody kanału i po lewej stronie, na ok. 9 km, mijamy leśniczówkę Borsuki, a dalej most drogowy. Dalsza trasa wiedzie przez śluzę Zielona (zob. s. 23). Tu różnica poziomu wód wynosi 1,4 m. Z prawej strony widać jaz, czyli konstrukcję, która ma na celu utrzymanie stałego poziomu rzeki. Płyniemy dalej, mijamy kolejny most drogowy i dopływamy do śluzy Miłomłyn (zob. s. 23). Różnica poziomu Zachód słońca – jezioro Ilińsk, fot. D. Szczygielski wód wynosi w tym miejscu 2,8 m. Za śluzą znajduje się rozwidlenie, na którym należy skręcić w prawo. Tu oczom podróżujących ukażą się pierwsze zabudowania Miłomłyna (zob. s. 54). Za mostem na ulicy Pasłęckiej skręcamy w lewo i wpływamy Kanałem Ostródzko-Elbląskim (tu kolejny most) wprost na wody jeziora Ilińsk. Akwen ten zajmuje blisko 235 ha, a jego maksymalna głębokość to 27,4 m. Za cyplem, po lewej stronie, widać zabudowania wsi Majdany Małe, a dalej, po prawej stronie, stanicę wodną Hufca Łódź. Wpływamy do kanału i mijamy most, do którego budowy wykorzystano szyny z pochylni. Nastepnie przepływamy przez małe jeziorka Copki i Krebs. Nad tym drugim przerzucono most drogowy (1924), a obok niego rośnie dąb, który został wpisany na listę pomników przyrody. Mijamy także monument poświęcony żołnierzom poległym w czasie I wojny światowej. Wpływamy na jezioro Ruda Woda (zob. s. 20), które z jeziorem Bartężek łączy Kanał Bartnicki, zwanym także Duckim. Bartężek to zbiornik wodny o powierzchni 385,3 ha i głębokości maksymalnej 15 m. Jezioro wyróżnia duża liczba wysp. Nasza trasa omija ten akwen, gdyż kierujemy się wzdłuż Rudej Wody. Po drodze mijamy wieś Szymankówko (po lewej), zatokę Drelę (po 4 prawej), Zatokę Zachodnią (po lewej) i wieś Wilamowo (po prawej). Po blisko 36 km dopływamy do końca jeziora Ruda Woda i tym samym do końca trasy. Z tego miejsca widać już pierwsze zabudowania w Małdytach (zob. s. 56). Trasa 3. Szlak Jana Pawła II – przebieg: Ostróda – Jezioro Drwęckie – kanał Liwa – śluza Zielona – śluza Miłomłyn – Miłomłyn – Kanał Iławski – jezioro Jeziorak – Iława Kolejny szlak został nazwany Szlakiem Papieskim, bowiem właśnie te tereny szczególnie upodobał sobie Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. Tu przyjeżdżał wraz ze studentami na spływy kajakowe (dwa z nich zostały udokumentowane, choć takich wypraw z pewnością było więcej). W Miłomłynie znajduje się nawet tablica upamiętniająca pobyt bpa Wojtyły na Mazurach. Odsłonięto ją w 2000 roku. Szlak rozpoczyna się w Ostródzie, a kończy w Iławie. Jest to dość długa trasa, bowiem liczy aż 46 km. Początek trasy jest taki sam jak szlaku widoącego z Ostródy do Małdyt. Wyruszamy zatem z miejsca obok mola na Jeziorze Drwęckim i kierujemy się kanałem Liwa w stronę śluzy Zielona, a dalej do śluzy Miłomłyn. Za śluzą skręcamy w lewo i płyniemy Kanałem Iławskim wzdłuż ulicy Przejazdowej. Mijamy dwa mosty, zabudowania wsi Dębinka, a następnie Karnit i kolejne mosty. Później kanał skręca dość mocno w lewą stronę. Po chwili zobaczymy wieś Liga (po prawej stronie) i Jezioro Karnickie (powierzchnia – 123 ha, maksymalna głęboJezioro Pauzeńskie, fot. J. Pruszyńska kośc – 3 m). Kanał przecina Trasy kajakowe – Trasa 3 Trasy kajakowe – Trasa 2 4 73 jezioro, którego wody możemy oglądać po prawej i po lewej stronie. Ciekawostką jest, że różnica poziomów wód Jeziora Karnickiego i Jezioraka wynosi aż 2 m. Zostawiamy za sobą ten akwen i mijamy dwa mosty oraz wieś Mozgowo. Stąd niedaleko już do jeziora Dauby (powierzchnia – ok. 62 ha, głębokość – 3,7 m). Na Daubach skręcamy w lewo i przepływamy przez cieśninę, pod mostem, prosto do jeziora Jeziorak (zob. s. 21). Płyniemy zatoką Kraga w kierunku Wyspy Łąkowej (inaczej nazywanej Zielonym Ostrowiem) oraz wysp Mały i Wielki Gierczak. Trzymamy się cały czas lewej strony jeziora. Mijamy zatokę Smolny Kąt (po lewej), zabudowania wsi Jezierzyce, Jażdżówki (po lewej) oraz Cieśninę Widłąską (po prawej). Dalej płyniemy obok wsi Kwiry (po lewej), leśniczówki Sarnówek (po prawej), wsi Szałkowo (po lewej) i wyspy Mała Żuławka. Płynąc cały czas lewą stroną Jezioraka, zobaczymy Lipowy Dwór – pierwsze zabudowania Iławy. Po prawej znajduje się słynna wyspa Wielka Żuława (zob. s. 21). Z lewej strony ujście ma rzeka Iławka. Za mostem znajduje się akwen nazywany Małym Jeziorakiem. Tu cumujemy kajaki i kończymy wyprawę. Trasa 4. Spływ rzeką Grabiczek – przebieg: most lokalnej drogi Rychnowa – Pancerzyn – jezioro Durąg – wypływ Grabiczka z jeziora – ujście Dylewki – jezioro Lichtajny – Grabinek – ujście Grabiczka do Drwęcy Ostatnia z proponowanych tras kajakowych to spływ rzeką Grabiczek, która wchodzi w skład rezerwatu Rzeka Drwęca. Żyją tu łososie, pstrągi, trocie i certy. Trasa ma długość ok. 11 km pozwala podziwiać piękną zachodniomazurską przyrodę. Momentami szlak jest jednak dość trudny, zwłaszcza dla początkujących kajakarzy, bowiem rzeka miewa dość wartki nurt. Warto 74 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda 8. Dwory, dworki i pałace Przebieg: Sople – Bieniasze – Kraplewo – Stare Jabłonki – Bałoszyce – Dawidy – Wojciechy – Karnity – Olsztynek – Ostróda – Pasłęk – Szymbark Kajakarze, fot. arch. iStockphoto.com jednak podjąć próbę przepłynięcia. Widoki, jakie roztaczają się wokoło, są urzekające i godne wyprawy. Ponadto na trasie znajdują się dwa spokojne jeziora, na których można odpocząć i nabrać sił przed dalszą podróżą. Wycieczkę rozpoczynamy od mostu przy lokalnej drodze we wsi Rychnowa, skąd kierujemy się w stronę Pancerzyna, gdzie po lewej stronie zobaczymy zabudowania gospodarcze. Dopływamy do 200-hektarowego jeziora Durąg, otoczonego ze wszystkich stron lasami i podmokłymi łąkami. Dalej kierujemy się ujściem Dylewki do jeziora Lichtajny. Po drodze mijamy most, Kolonię Szyldak (po prawej) i wpływamy na jezioro Lichtajny (powierzchnia – blisko 53 ha, maksymalna głębokość – 10 m). Na brzegach widać łąki i pola, zabudowania wsi Lichtajny, a na południu także niewielki lasek. Kierujemy się na lewą stronę jeziora. Stamtąd płyniemy rzeką w kierunku wsi Grabiczek i Wólka Lichtajska. Następnie skręcamy w prawo, gdzie rzeka Grabiczek uchodzi do Drwęcy. Tu kończy się spływ. Nieopodal, przy drodze nr 7, znajduje się restauracja Młyn pod Mariaszkiem. Można tam odpocząć po podróży i skosztować wyśmienitych potraw (zob. s. 88). Jeśli mamy ochotę na dalszą podróż, płynąc w lewo rzeką Drwęcą, dotrzemy do samej Ostródy. Zwiedzając okolice Ostródy, zobaczymy liczne dwory, pałace i zamki. Część z nich trafiła w ręce prywatnych właścicieli, w wielu mieszczą się eleganckie hotele. Niektóre budowle nie zostały odnowione, mimo to czuć w nich ducha dawnej świetności. Podczas podróży po Mazurach Zachodnich warto odwiedzić choć kilka tych obiektów. Dworek Sople (Sople 17, 14-330 Małdyty, tel.: 089 7586092, faks: 089 7585064, e-mail: [email protected], http://www.dworeksople. pl). Wieś Sople znajduje się ok. 30 minut drogi od Ostródy (28 km). Aby tam dotrzeć, należy kierować się w stronę Małdyt, drogą krajową nr 7. Dworek, projektu Fricka z Koenigsbergu, pochodzi z XIX wieku. Dawniej należał do ziemiańskiej rodziny Kahle. Podczas budowy Kanału Ostródzko-Elbląskiego nocował tu Georg Jacob Steenke, główny inżynier i budowniczy kanału. Obecnie w dworku mieści się hotelik i restauracja. Do dyspozycji gości są 24 pokoje (jedno-, dwui trzyosobowe z łazienką i telewizorem), parking strzeżony, sala bilardowa i kominkowa oraz dwie jadalnie i restauracja. Można skorzystać także z profesjonalnego masażu, wypożyczalni rowerów, sprzętu wodnego (dworek znajduje się w odległości 900 m od jeziora Ruda Woda), nauczyć się jeździć konno (2 km do Stadniny Koni Plękity) lub pospacerować po pięknym, zabytkowym parku zaprojektowanym przez samego Johanna Larassa. Koszt pobytu waha się od 90 zł za pokój jednoosobowy, 130–160 zł za pokój dwuosobowy do 240 zł za pokój czteroosobowy. Śniadanie kosztuje 20 zł. Dwór w Bieniaszach (14-310 Miłakowo, tel.: 089 7587184, faks: 089 7587126, e-mail: [email protected], http://www.bieniasze. pl). Bieniasze oddalone są o 42 km od Ostródy (blisko godzina jazdy samochodem), a od Miłakowa o 4 km. Wieś leży nad Jeziorem Bieniaskim. Dwór powstał w XVIII wieku. Jego ostatnim właścicielem był major Friedrich von Berg. Lata powojenne wiążą się z powolnym upadkiem dworku. Znajdował się w nim sklep, a nawet rozlewnia mleka. Dwór został wyremontowany dopiero w 1997 roku. Obecnie mieści się w nim hotelik oferujący 18 pokoi, każdy z łazienką, telewizorem i telefonem. Wspaniała przyroda, piękne jezioro, zabytkowy park sprawią, że turyści znajdą tu wyciszenie i spokój. Właściciele zachwalają też smakowite posiłki, które są tutaj przyrządzane z własnych produktów. Do dyspozycji gości jest boisko do gry w siatkówkę i badmintona, stół do ping-ponga, łodzie, rowery i bryczki. Istnieje także możliwość zorganizowania ogniska, wzięcia udziału w polowania i kuligu oraz jazdy konnej. Poza sezonem pokój jednoosobowy jest dostępny w cenie 90 zł, a dwuosobowy – 130 zł (dostawka – 35 zł). Nocleg w apartamencie kosztuje 250 zł. Do hotelu można przyjechać z psem – opłata za zwierzę wynosi 25 zł za dobę. Dzieciom do 4 Dwory, dworki i pałace Trasy kajakowe – Trasa 4 4 Dwór w Bieniaszach, fot. J. Pruszyńska 75 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda Dwory, dworki i pałace Dworek Kraplewo – weranda, fot. J. Pruszyńska 76 10 lat przysługuje 50% zniżki. Sezon rozpoczyna się 1 maja i trwa do końca września. Ceny w sezonie rosną o 10%. Dwór Kraplewo (Kraplewo 16, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6476860, faks: 089 6476876, e-mail: [email protected], http://www. dworkraplewo.pl). Kraplewo to wieś niedaleko Ostródy (9 km) usytuowana w przepięknej scenerii Wzgórz Dylewskich. Osada powstała w 1351 roku. Obecnie w dworku kraplewskim znajduje się hotel, a w nim sześć luksusowych apartamentów i sześć pokoi jedno- i dwuosobowych oraz sala balowa na 60 osób. Wokół hotelu rozciąga się przepiękny park, który zachęca do spacerów. Goście mogą skorzystać z masażu leczniczego, sauny, jacuzzi, solarium. Można tu wypożyczyć rower, quada, bryczkę lub pograć w bilard. Ciekawostkę stanowią organizowane przez hotel zabawy kozackie. W ich programie przewidziano m.in. inscenizacje walk kozackich i rycerskich, koncert zespołu folkowego oraz pokaz tańca. Co jakiś czas w Kraplewie odbywa się impreza z cyklu „Prywatka z gwiazdą”, czyli spotkanie z wybitnym artystą. Koszty noclegu wahają się od 180 zł od osoby (w apartamencie) do 90 zł od osoby (w pokoju). W cenę wliczona jest opłata za śniadanie. Hotel Anders (ul. Spacerowa 2, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 089 6427000, faks: 089 Hotel Anders, fot. J. Pruszyńska 6427013, e-mail: [email protected]. pl, http://www.hotelanders.com.pl). Hotel Anders znajduje się w Starych Jabłonkach, miejscowości oddalonej od Ostródy o ok. 11 km. Hotel otacza wspaniała przyroda – w pobliżu są m.in. rezerwat Sosny Taborskiej, jezioro Szeląg Mały. Pałac pochodzi z XIX wieku. Jego pierwszym właścicielem był niemiecki hrabia Anders. W 1992 roku budynek zakupił Andrzej Dowgiałło i na cześć pierwszego właściciela nadał hotelowi obecną nazwę. Obecnie obiekt to nie tylko czterogwiazdkowe miejsce noclegowe, ale też ekskluzywne centrum konferencyjne i rekreacyjne. Można tu popływać w basenie, pograć w kręgle, squasha, tenisa, bilard i siatkówkę plażową. Goście mają do dyspozycji siłownię, słoneczną łąkę, tepidarium (pomieszczenie wypoczynkowe z podgrzewanymi leżankami), 12 gabinetów spa oraz sauny. Ponadto są tu dwie restauracje, klub nocny i trzy bary. Hotel co roku jest organizatorem dwóch imprez: Pucharu Świata w Siatkówce Plażowej Swatch FIVB Beach Volley World Tour oraz Festiwalu Ryby, Wędki i Muzyki Sielawa Blues. Cały kompleks obejmuje 24 domki (Mazurskie Chaty) i 119 pokoi. Część z nich umiejscowiona jest w zabytkowym pałacyku, a część w nowoczesnym budynku. W każdym pokoju znajduje się telewizor, telefon i łazienka. Pokoje są przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Jednoosobowy pokój ze śniadaniem kosztuje 310 zł (poza sezonem 280 zł), a dwuosobowy – 400 zł (poza sezonem 360 zł). Wynajęcie domku bez wyżywienia to koszt 350–440 zł za dobę (od 330 do 380 zł poza sezonem), w zależności od liczby miejsc i wyposażenia. Dodatkowo do dyspozycji gości hotelowych jest basen, siłownia i sauny. Do ośrodka można przyjechać z psem (dopłata 50 zł za dobę w hotelu i 30 zł za dobę w domku). Sezon rozpoczyna się 1 maja i trwa do końca września. Pałac Bałoszyce (Bałoszyce 25, 14-240 Susz, tel.: 055 2780740, faks: 055 2780741, e-mail: [email protected], http://www.palacbaloszyce.com). Bałoszyce są oddalone od Ostródy o ponad 60 km, jednak mimo znacznej odległości warto je odwiedzić. Historia wsi sięga roku 1316. Znajduje się tutaj piękny, malowniczo położony XVII-wieczny pałac. Jego fundatorem był biskup Pomezanii Georg von Polenz. Obecny wygląd obiektu należy wiązać z rokiem 1850, bowiem właśnie wtedy został przebudowany, na polecenie ówczesnego właściciela, Magnusa von Brünnecka, na wzór zamku Babelsberg, który znajduje się w Poczdamie. Wcześniej swą architekturą nawiązywał do neogotyku angielskiego. W posiadłości hodowano m.in. merynosy (rasa owiec) oraz konie albinosy, a także produkowano alkohol. Obiekt w Bałoszycach należał do rodziny von Brünnecków do roku 1945. Później został zniszczony. Odbudowano go dopiero w 1979 roku. W 2002 roku został wyremontowany i do dziś służy jako hotel. Znajduje się w nim 27 pokoi (z łazienką i telewizorem), restauracja, gabinet odnowy biologicznej, gabinet masażu, solarium oraz sauna. Goście mogą korzystać również z wypożyczalni rowerów i stadniny koni (kuligi, przejażdżki bryczką, jazda konna). Wokół pałacu rozciąga się piękny, zabytkowy park ze stawem rybnym (istnieje możliwość wędkowania). Dodatkową atrakcją pałacu jest czakram bieli, czyli miejsce emanujące niezwykle pozytywną, skumulowaną energią Ziemi i Kosmosu. Bałoszyckie źródło zostało odkryte w 2005 roku przez mistrza radiestezji Alicję Respond. Miejsce mocy, otoczone ponadstuletnimi drzewami, jest oddalone od pałacu o 50 m. Energia emitowana w tym miejscu osiąga w skali Bovisa (tj. w skali pomiaru natężenia promieniowania) do 150 tys. jednostek (energia, którą emituje człowiek, ma w tej skali zaledwie 6,5 tys. jednostek). Przebywanie w pobliżu czakramu zalecane jest przy silnym zmęczeniu, bowiem powoduje przypływ energii, wzrost ciśnienia i przyspiesza bicie serca. Podobno miejsce mocy pozytywnie działała też na różne bóle, a także sprzyja wzrostowi sił witalnych u mężczyzn. Koszt noclegu w pałacu Bałoszyce w pokoju dwuosobowym (ze śniadaniem) wynosi 160 zł. Czasem, zwykle poza sezonem, można trafić na promocję. Wówczas ceny są niższe. Do pałacu można przyjechać z psem. Pobyt w sezonie trzeba rezerwować dużo wcześniej. Pałac Dawidy. Dawidy są oddalone o ok. 60 km od Ostródy, leżą przy drodze wojewódzkiej nr 505. Budowę pałacu rozpoczęto w 1730 roku. Jego pierwszym właścicielem był Achatius Borck, później budynek został przejęty przez rodzinę Drzewieckich. Najsławniejszymi właścicielami pałacu była niewątpliwie arystokratyczna i wpływowa pruska rodzina zu Dohn. Architekturą budynek nawiązuje do holenderskiego baroku. Stojący na wzniesieniu pałac otoczony jest pięknym parkiem. Początkowo służył jako pałacyk myśliwski, a potem jako stała rezydencja. 4 Dwory, dworki i pałace 4 77 78 Na przełaj przez Mazury Zachodnie ostróda Przez ostatnie lata mieścił się tam hotelik z restauracją. Obecnie budynek nie jest użytkowany. Nowy właściciel rozpoczął przebudowę pałacu. W przyszłości ma tu powstać hotel. Pałac w Wojciechach (Wojciechy 1, 14-310 Miłakowo, tel./faks: 089 6169850, e-mail: [email protected], http://www.wojciechy.info1. pl). Wojciechy leżą nad rzeką Pasłęką, 40 km od Ostródy i 9 km od Miłakowa. XIX-wieczny pałac zbudowany jest na wzniesieniu, a wokół niego roztacza się piękny las. Pierwszym właścicielem rezydencji był Andreas Suhrmann. Obecnie w budynku urządzono pensjonat z 41 miejscami noclegowymi. Obok obiektu znajduje się Chata Mazurska, a w niej sauna, grill oraz sala gier. Ponadto goście mogą powędkować, pojeździć konno lub bryczką (zimą organizowane są kuligi), wypożyczyć rower lub pójść na grzybobranie. Pokoje jednoosobowe dostępne są w cenie 90 zł, a dwuosobowe kosztują od 100 do 130 zł. Za czteroosobowy domek myśliwski zapłacimy 250 zł, a za apartament z aneksem kuchennym od 220 do 270 zł (w zależności od liczby osób). Do pałacu można przyjechać z psem (dopłata: 25 zł za dobę). Zamek Karnity (Karnity 10, 14-440 Miłomłyn, tel.: 089 6473465, faks: 089 6473464, e-mail: , http://www.karnity.pl). Karnity są oddalone od Ostródy o 20 km. Leżą nad jeziorem Kocioł. Wieś została założona w roku 1349 jako folwark krzyżacki. Pałac w Karnitach zbudowany został w 1856 roku, w stylu neogotyckim. Poza pałacem do majątku należą także stajnia, wozownia, ujeżdżalnia i pomieszczenia dla służby. Wokół obiektu rozciąga się 17-hektarowy park krajobrazowy. Pierwszym właścicielem pałacu była rodzina von Albedhyll, a kolejnymi rodziny Schönaich, von Albedyl i von Gunther. Obecnie kompleks zaadaptowano na hotel z 58 pokojami i apartamentami, a ujeżdżalnia została przekształcona w salę konferencyjną. W głębi parku zbudowano domki letniskowe. Goście mają do dyspozycji łódki, kajaki, rowery, stół do tenisa, boiska do gry w piłkę nożną, siatkówkę i koszykówkę. Można skorzystać również z sauny, solarium, pojeździć konno lub wybrać się na wycieczkę statkiem. Właściciele kompleksu organizują liczne imprezy, np. wieczory grillowe, pokazy walk rycerskich i dancingi. Pokój jednoosobowy kosztuje 140 zł (poza sezonem 120 zł), a dwuosobowy 240 zł (poza sezonem 220 zł). W cenę wliczone jest śniadanie. Wynajem pięcioosobowego domku turystycznego to koszt 150 zł (nad jeziorem 180 zł). Sezon rozpoczyna się 1 czerwca i trwa do 15 września. Do zamku można przyjechać z psem (dopłata 15 zł za dobę). Zamek w Olsztynku (Zespół Szkół im. K.C. Mrongowiusza, ul. Zamkowa 6, 11-015 Olsztynek, tel./faks 089 5192627, e-mail: zszolszt@icenter. pl, http://www.zamek.edu.pl). Podróż z Ostródy do Olsztynka zajmuje pół godziny (ok. 30 km). Sam Olsztynek to jedno z wielu dawnych miast krzyżackich. Prawa miejskie uzyskał w 1359 roku. Podpiwniczony zamek wznoszono przez 16 lat, od roku 1350. Inicjatorem budowy był komtur ostródzki Günther von Hohenstein. Zamek był otoczony murem obronnym z basztami, fosą. Początkowo był on zajmowany przez rycerzy zakonu krzyżackiego. W budynku znajdowały się m.in. pokoje murgrabiego, urzędników i służby oraz kaplica, łaźnia, magazyny, stajnie, piekarnia i kuchnia. Po bitwie pod Grunwaldem zamek znalazł się w rękach Polaków, jednak nie na długo, bowiem Krzyżacy szybko go odzyskali. Później zarządzało nim miasto, w czasie wojen polsko-szwedzkich zamek zaadaptowano na zbrojownię, a w XIX wieku zabudowania przystosowano do potrzeb szkolnictwa (mieściły się tu: progimnazjum, gimnazjum, seminarium nauczycielskie, szkoła krawiecka). Po II wojnie światowej zamek znalazł się w posiadaniu wojska, które wyremontowało cały obiekt (zniszczony w blisko 50%). Potem budynek kolejny raz przeszedł na własność miasta, a następnie pełnił funkcję szkoły (liceum). Obecnie w zamku mieści się Zespół Szkół w Olsztynku im. K.C. Mrongowiusza. Zamek w Ostródzie (Muzeum w Ostródzie, ul. Mickiewicza 22, 14-100 Ostróda, tel./faks: 089 6462602, e-mail: muzeumos@interia. pl, http://www.ck.ostroda.pl, http://www. ostroda.pl, zakładka: „Kultura, muzea”). O ostródzkim zamku pisano w niniejszym przewodniku już wielokrotnie. W tym miejscu zbierzemy najważniejsze informacje. Podobnie jak olsztynecki zamek, ten również powstał z inicjatywy komtura Güntera von Hohensteina. Murowaną siedzibę na planie zbliżonym do kwadratu (45 x 47 m) stawiano w latach 1349–80. Pierwowzorem dla ostródzkiej twierdzy był zamek w Lochstadt. Warownia w Ostródzie początkowo była siedzibą komturów zakonu krzyżackiego. Dokumenty wymieniają następujące pomieszczenia, które znajdowały się w zamku: mieszkanie komtura, kaplica, refektarz, komnaty gościnne, sypialnie dla zakonników, kuchnia, browar, piekarnia, Zamek krzyżacki w Ostródzie, fot. H. Kowaczek magazyny, prochownia oraz sala sądowa i loch więzienny. Pod zamkiem znajdowały się też piwnice. Na skutek działań wojennych obiekt był wielokrotnie niszczony. Konstrukcja zamku najbardziej ucierpiała podczas pożaru w 1788 roku oraz po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1945 roku. W 1410 roku, po bitwie pod Grunwaldem, zamek na krótko znalazł się w rękach Polaków (zarządzał nim wówczas książę Janusz Mazowiecki), jednak kilka miesięcy później znów należał do zakonu krzyżackiego. Od lutego do kwietnia 1807 roku na zamku w Ostródzie przebywał Napoleon Bonaparte. W XVI i XVII wieku zamek przechodził z rąk do rąk, jednym z jego właścicieli był np. książe Jan Chrystian. W XIX wieku obiekt był siedzibą sądu i starostwa, mieściły się w nim także mieszkania dla pracowników tych urzędów. Obecnie na zamku siedzibę ma centrum kultury oraz Muzeum w Ostródzie. Znajduje się tam również galeria i biblioteka. W muzeum obejrzeć można wystawy stałe i czasowe. Stała ekspozycja nosi tytuł Z dziejów Ostródy i okolic. Można na niej zobaczyć liczne pocztówki i przedmioty codziennego użytku należące do dawnych mieszkańców Ostródy, a za pomocą makiet ukazano historię zabudowy miasta. Muzeum czynne jest od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00–16.00, a w soboty i niedziele 10.00–14.00. Bilet wstępu kosztuje 3 zł (ulgowy 2 zł). W sezonie godziny otwarcia przeważnie zostają wydłużone. Zamek w Pasłęku (Pasłęcki Ośrodek Kultury, pl. św. Wojciecha 5, 14-400 Pasłęk, tel.: 055 2483121, http://www.pok.paslek.com. pl). Pasłęk znajduje się 50 km od Ostródy. Historyczna nazwa miasta to Holland. Pasłęk prawa miejskie uzyskał w 1297 roku. Jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych jest 4 Dwory, dworki i pałace Dwory, dworki i pałace 4 79 4 ostróda Dwory, dworki i pałace Zamek w Pasłęku, fot. J. Pruszyńska 80 zamek krzyżacki z 1320 roku. Budowano go blisko 19 lat. Ponieważ był wielokrotnie niszczony (m.in. w 1521, 1543 i 1945 roku), dzisiejszy zamek różni się od historycznej, gotyckiej budowli. Jedynie piwnice nawiązują do oryginalnej architektury. Legenda głosi, że w podziemiach zamku może być ukryta Bursztynowa Komnata. W 1410 roku, po bitwie pod Grunwaldem, podobnie jak wiele innych okolicznych budowli, zamek pasłęcki na krótko znalazł się w polskich rękach. Pół roku później znów należał do zakonu krzyżackiego. W ciągu wieków zamek pełnił różne funkcje. Pierwotnie był siedzibą komtura, później znajdowały się tu m.in. szpital, kościół, teatr, magazyny i mieszkania urzędnicze. Na przełomie XIX i XX wieku zamek służył jako więzienie. Obecnie mieści się tu Urząd Miasta i Gminy Pasłęk, Pasłęcki Ośrodek Kultury, kino oraz biblioteka. Zamek w Szymbarku. Szymbark jest położony nad Jeziorem Szymbarskim, 43 km od Ostródy. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z 1378 roku, a zamek powstał w XIV wieku. Zbudowano go na planie prostokąta (75 × 92 m), na terenach dawnej osady pruskiej. Inicjatorem budowy był proboszcz kapituły pomezańskiej, Henryk ze Skarlina. Początkowo zamek był otoczony murem z basztami oraz fosą z mostem zwodzonym. Ciekawym obiektem była 24-metrowa wieża zegarowa, w której znajdowało się więzienie. Zamek początkowo służył wyłącznie do celów mieszkalnych, dopiero z czasem został przystosowany do obrony. Jego kolejnymi właścicielami byli: Albrecht von Hohenzollern, rodzina von Polenz, Jonasz Kazimierz von Eulenburg, Teodor Schlieben i Albrecht Krzysztof Finck von Finckenstein. Każdy właściciel zmieniał zamek według swojego gustu i panującej mody – najpierw renesansowej, później barokowej, a następnie znowu na wzór neogotycki. W 1945 roku zamek został spalony przez Armię Czerwoną. Obiektu nie odbudowano. Obecnie zobaczyć tu można tylko ruiny. Nieopodal rosną okazałe drzewa – 200-letnie sosny oraz ponad 210-letni jesion. Wzdłuż drogi z Szymbarku do Iławy można podziwiać zabytkowe dęby (tzw. aleja Napoleona). Oficjalnie nie można zwiedzać ruin, bowiem należą one do prywatnego właściciela. Jednak sympatyczny starszy pan opiekujący się obiektem zna wiele ciekawostek dotyczących historii zamku, które chętnie opowiada. Kinomanów zaciekawi z pewnością fakt, że szymbarskie ruiny w 1996 roku były tłem dla filmu Król Olch Volkera Schlöndorfa, z Johnem Malkovichem w roli głównej. Ruiny zamku w Szymbarku, fot. H. Kowaczek Rozdział 5 Informacje praktyczne 81 Poruszanie się po mieście | Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich Poruszanie się po mieście 82 Informacje praktyczne ostróda Po centrum Ostródy najlepiej poruszać się pieszo. Wszędzie jest dosyć blisko, dlatego warto pospacerować pośród zabytkowej architektury i pięknej zieleni. W dalszą drogę można się wybrać autobusem. Ciekawostką jest, że Zakład Komunikacji Miejskiej Ostróda dysponuje, jako jedyny w Polsce, statkami. Wyprawy po Kanale Ostródzko-Elbląskim organizuje Żegluga Ostródzko-Elbląska. Autobusy ZKM kursują na 11 trasach (linie nr 1–12 z pominięciem linii nr 8). Autobus linii nr 1 rozpoczyna kurs w Morlinach, dalej jedzie ulicami 11 Listopada, Jana Pawła II, Czarnieckiego, Grunwaldzką, przez Zajezierze i Górkę do Idzbarka. Autobus linii nr 2 pętlę ma w Tyrowie, skąd jedzie ulicami 11 Listopada, Czarnieckiego, a dalej przez Kajkowo, Lichtajny, Kraplewo, Brzydowo, Ornowo i Morliny. Autobus linii nr 3 przejeżdża przez Wałdowo, Dworzec PKS, Międzylesie, Warlity Wielkie i Nowosiołki. Trasa autobusu linii nr 4 prowadzi przez: Warlity Wielkie, Nowosiołki, Międzylesie, ulicę Plebiscytową, dworzec PKP, ulicę Bolesława Chrobrego. Autobus linii nr 5 swój kurs rozpoczyna w Reszkach, dalej jedzie przez ulice 11 Listopada, Czarnieckiego i Bolesława Chrobrego. Autobus linii nr 6 kursuje z Wałdowa przez Górkę do Zajezierza. Trasa linii nr 7 przebiega przez Samborowo, Tyrowo, ulice 11 Listopada, Jana Pawła II, Grunwaldzką i Zajezierze. Autobus linii nr 9 jedzie przez Wałdowo, a potem Szosą Elbląską i ulicami Mickiewicza, Czarnieckiego i 21 Stycznia. Trasa linii nr 10 przebiega przez Samborowo, Tyrowo, ulice 11 Listopada, Grunwaldzką i Zajezierze. Autobus linii nr 11 zaczyna kurs w Morlinach, dalej jedzie przez ulice Lubawską, 11 Listopada, Jana Pawła II, Czarnieckiego i 21 Stycznia. Trasa ostatniej linii, nr 12, prowadzi przez Wałdowo, Szosę Elbląską, ulice 21 Stycznia, Bolesława Chrobrego, Grunwaldzką do Międzylesia, Nowosiołek i Warlit Wielkich. Opis wszystkich linii ZKM, wraz ze szczegółami tras, znajduje się na stronie internetowej http://www.zkm. nazwa.pl/rozklad/index.html. Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich Baza noclegowa na terenie Mazur Zachodnich jest spora. Turyści mają do wyboru luksusowe hotele, pensjonaty, gospodarstwa turystyczne oraz pola namiotowe. Poniżej opisano jedynie wybrane miejsca noclegowe w Ostródzie i okolicach. Obszerniejsza lista dostępna jest na stronie internetowej: http://www.mazuryzachodnie.pl, w zakładce „Baza noclegowa”. Hotele, motele Bałoszyce Pałac Bałoszyce, Bałoszyce 25, 14-240 Susz, tel.: 055 2780740, e-mail: [email protected], http://www.palacbaloszyce.com. Zob. s. 77. Bieniasze Dwór Bieniasze, 14-310 Miłakowo, tel.: 089 7587184, e-mail: [email protected], http://www. bieniasze.pl. Zob. s. 75. Karnity Hotel Zamek Karnity, Karnity 10, 14-440 Miłomłyn, tel.: 089 6473465, e-mail: [email protected], http://www.karnity.pl. Zob. s. 78. Kraplewo Dwór Kraplewo, Kraplewo 16, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6476860, e-mail: kraplewo@acusconsulting. pl, http://www.dworkraplewo.pl. Zob. s. 76. Łukta Ostróda Hotel Masuria, Worliny 33, 14-105 Łukta, tel.: 089 6499999, e-mail: [email protected], http://www. hotelmasuria.pl. Czterogwiazdkowy hotel z restauracją jest usytuowany nad jeziorem. Goście mogą korzystać m.in. ze spa, basenu, sauny, siłowni, kręgielni, kortu tenisowego, boiska do siatkówki, klubu nocnego oraz sali konferencyjnej. Hotel dysponuje 162 miejscami noclegowymi (pokoje i apartamenty). Hotel Panorama, ul. 3 Maja 21, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6462227, e-mail: [email protected], http:// www.parkhotel.ostroda.pl. Hotel znajduje się nad brzegiem Jeziora Drwęckiego, obok wieży Bismarcka. Do molo jest ok. 15 minut spacerem. W hotelu znajdują się 2 apartamenty, 19 pokoi jednoosobowych, 66 dwuosobowych i 1 trzyosobowy. Do dyspozycji gości są: restauracja, sala konferencyjna, korty tenisowe, rowery, kąpielisko i park z miejscem na grilla. Hotel Platinum, ul. Wyszyńskiego 11a, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6423600, e-mail: [email protected], http://www.hotelplatinum.pl. Czterogwiazdkowy, nowoczesny kompleks posiadający w swojej ofercie zabiegi spa. Wyposażony w 3 sale konferencyjne, restaurację, bar, 6 apartamentów, 50 pokoi dwuosobowych. Jest tu też aquapark. Hotel znajduje się 10 minut spacerem od Jeziora Drwęckiego. Hotel Promenada, ul. Mickiewicza 3, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6428100, e-mail: [email protected], http://www.hotelpromenada.pl. Hotel usytuowany jest nad Jeziorem Drwęckim, dwie minuty spacerem od molo. Wyposażony w pokoje jedno-, dwu- i trzyosobowe oraz apartamenty. Dostęp do internetu. Do dyspozycji gości są sala konferencyjna oraz sauna. Hotel Sajmino, ul. Kajki 6, 14-100 Ostróda, Kajkowo, tel.: 089 6466947, e-mail: [email protected], http:// www.sajmino.pl. Dwugwiazdkowy hotel znajduje się 9 km od molo w Ostródzie. Ma 66 miejsc noclegowych (pokoje jedno-, dwu- i trzyosobowe oraz apartamenty). Stały dostęp do internetu. Do dyspozycji gości są: restauracja, bar, sale bankietowa i konferencyjna, grill, sauna, bilard oraz rowery. Rezydencja Willa Port, ul. Mickiewicza 23, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6423500, e-mail: recepcja@ rezydencjewillaport.pl, http://www.rezydencjewillaport.pl. Luksusowa rezydencja usytuowana jest nad brzegiem Jeziora Drwęckiego, nieopodal Kanału Pauzeńskiego (10 min spacerem do molo). Znajduje się tu 38 apartamentów (do wyboru klasa comfort, exclusive i prestige) wyposażonych w kuchnię, łazienkę, taras z widokiem na kanał lub jezioro. Do dyspozycji gości są: sala konferencyjna, siłownia, aquapark oraz spa w hotelu Platinum. Miłomłyn Hotel Miłomłyn Zdrój, ul. Ostródzka 2b, 14140 Miłomłyn, tel.: 089 6423300, e-mail: recepcja@ milomlynzdroj.pl, http://www.milomlynzdroj.pl. Trzygwiazdkowy hotel ze 112 miejscami noclegowymi połączony jest z centrum medycznym. Goście do dyspozycji mają m.in. basen, saunę, siłownię, korty tenisowe i salę fitness. Za opłatą można skorzystać z gabinetu odnowy biologicznej, zabiegów rehabilitacyjnych lub poddać się specjalistycznym badaniom. Morąg Hotel Elektor, ul. Jagiełły 12, 14-300 Morąg, tel.: 089 7573335, e-mail: [email protected], http://www.noclegimorag.pl. Dwugwiazdkowy hotel znajduje się w centrum miasta, obok zabytkowego ratusza. Ma salę konferencyjną, restaurację oraz 12 pokoi z łazienką, internetem i telewizorem. Hotel Morąg, ul. Żeromskiego 38, 14-300 Morąg, tel.: 089 7578900, e-mail: recepcja@hotelmorag. pl, http://www.hotelmorag.pl. Hotel oddalony jest o 100 m od jeziora Skiertąg. Dysponuje 49 pokojami dwu- i trzyosobowymi. Hotel ma boisko do gry w piłkę nożną, koszykówkę i siatkówkę, salę konferencyjną oraz restaurację. Olsztynek Hotel Zajazd Mazurski, ul. Gdańska 1, 11-015 Olsztynek, tel.: 089 5192885, e-mail: [email protected], http://www.zajazdmazurski.pl. Do dyspozycji gości są m.in. dwie sale konferencyjne, sala bankietowa, kawiarnia, ogrodzony parking oraz boisko piłkarskie. Hotel oferuje pokoje dwu- i czteroosobowe, razem 70 miejsc noclegowych. 5 Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich 5 83 Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich Sople Dworek Sople, Sople 17, 14-330 Małdyty, tel.: 089 7586092, e-mail: [email protected], http://www. dworeksople.pl. Zob. s. 75. Stare Jabłonki Hotel Anders, ul. Spacerowa 2, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 089 6427000, e-mail: anders@hotelanders. com.pl, http://www.hotelanders.com.pl. Zob. s. 76. Wysoka Wieś Hotel SPA Dr Irena Eris, Wzgórza Dylewskie, 14-100 Ostróda, Wysoka Wieś 22, tel.: 089 6471111, e-mail: [email protected], http://www.drirenaerisspa.com. Czterogwiazdkowy hotel połączony ze spa ma 97 pokoi i apartamenty. Goście mogą skorzystać z zabiegów odnowy biologicznej, masażu, porad dermatologicznych oraz zajęć fitness. Do dyspozycji są także korty tenisowe, bilard i sale konferencyjne. Pensjonaty, zajazdy Dąbrówno Hosteria na Mazurach, Okrągłe 1a, 14-120 Dąbrówno, tel.: 089 6474544, e-mail: [email protected], http://www.namazurach.com. Do dyspozycji gości są pokoje dwuosobowe (istnieje możliwość rezerwacji jedno- i trzyosobowych) oraz apartamenty, a ponadto restauracja, sala kominkowa, sala konferencyjna, miejsce na ognisko lub grilla, plaża i pomost. Uroczysko, Jakubowo 1, 14-120 Dąbrówno, tel.: 089 6474641, e-mail: [email protected], http:// www.uroczysko.com.pl. Do dyspozycji gości są dwupoziomowe (poza jednoosobowym) apartamenty z łazienką, lodówką, czajnikiem i telewizorem. Na terenie Uroczyska znajduje się także kryty basen, plac zabaw dla dzieci, boisko do siatkówki, koszykówki, grill. Dużym atutem są oferowane tu smaczne posiłki. Zajazd Zacisze, ul. Ogrodowa 7, 14-120 Dąbrówno, tel.: 089 6474033, e-mail: [email protected], http://www.pensjonat-zacisze.pl. Pensjonat stoi na wzgórzu, pomiędzy jeziorami Dąbrowa Mała i Dąbrowa Wielka. Miejsca noclegowe rozmieszczone są 84 Informacje praktyczne ostróda w pawilonach A, B i C. W każdym z nich znajduje się kilka pokoi i apartamenty. Do dyspozycji gości są m.in. basen, sauna, bilard i rowery. Kraplewo Dwór Kraplewo, Kraplewo 16, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6476860, faks: 089 6476876, e-mail: kraplewo@ acusconsulting.pl, http://www.dworkraplewo.pl. Małdyty Zajazd pod Kłobukiem, ul. Zamkowa 1, 14-330 Małdyty, tel.: 089 7586125, e-mail: [email protected], http://www.klobuk.pl. Obiekt ma 8 pokoi (trzy-, dwui jednoosobowych) z łazienką, telewizorem, telefonem i dostępem do internetu. Zajazd mieści się w zabytkowej oficynie pałacowej z 1830 roku, dawniej należącej do Augusta II Mocnego. Morąg Dworek Mazurski, Ruś 16, 14-300 Morąg, tel.: 089 7571657, http://www.dworek-mazurski.pl. Dworek znajduje się przy trasie Ostróda – Morąg. Można tam zorganizować konferencję, ognisko, przejażdżkę bryczką, wycieczki rowerowe, ognisko z pieczeniem dziczyzny. Właściciele zachwalają tutejszą kuchnię myśliwską. Pensjonat Helena, Kretowiny 26c, 14-300 Morąg, tel.: 089 7571499, e-mail: helenakretowiny@ republika.pl, http://www.helena-kretowiny.com. Pensjonat znajduje się nad jeziorem Narie. Oferuje 45 miejsc noclegowych (pokoje i apartamenty) oraz restaurację. Pensjonat Relax, Kretowiny 28, 14-300 Morąg, tel.: 089 7571354, http://www.relax-kretowiny.com. pl. Pensjonat ma 14 pokoi z łazienką, telewizorem, lodówką i zlewozmywakiem. W każdym pokoju może mieszkać do czterech osób. Pensjonat Vertigo Narie, Kretowiny 29, 14-300 Morąg, tel.: 089 7582440, e-mail: [email protected], http://www.narie.pl. Pokoje wyposażone są w telewizor i łazienkę. Do dyspozycji gości jest sala konferencyjna, fitness, sauna, jacuzzi i rowery. W pensjonacie znajduje się także centrum nurkowe. Stara Szkoła, Żabi Róg 42a, 14-300 Morąg, tel.: 089 7571415, e-mail: staraszkoł[email protected], http:// www.staraszkola.pl. Pensjonat znajduje się w zabytkowym budynku z czerwonej cegły. W XIX wieku mieściły się w nim szkoły. Obecnie znajduje się tu sześć stylowo urządzonych pokoi z łazienkami. Do dyspozycji gości są m.in. łódki, kajaki, boisko do siatkówki, rowery i sauna. Piławki Zajazd Przystanek Piławki, Piławki 3, 14-140 Miłomłyn, tel.: 089 6413007, e-mail: [email protected], http://www.pilawki.pl. Goście mogą nocować w dwu- lub trzyosobowych pokojach z łazienką. W pobliżu znajduje się także pole namiotowe. e-mail: [email protected]. Gospodarstwo znajduje się niedaleko lasu. W budynku mieściła się niegdyś szkoła. Gospodarze przygotowali 10 miejsc noclegowych (pokoje dwu-, trzy- i czteroosobowe), aneks kuchenny, łazienkę, bibliotekę i salę kominkową. Ponadto do dyspozycji gości jest grill, rowery i narty biegowe. Gospodarstwo agroturystyczne Plattówka, 14-107 Gierzwałd, Gierzwałd 45, tel.: 089 6472082, e-mail: [email protected], http://www.platte.pl. Zob. s. 6. Łukta Pensjonat Wiking, Kątno 1, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 089 6411427, e-mail: [email protected], http://www. turysta.net.pl/pensjt/wiking. Pensjonat otaczają piękne Bory Taborskie. W pobliżu znajdują się również jeziora Szeląg Wielki i Szeląg Mały. Do dyspozycji goście jest tu 5 pokoi, każdy z łazienką i telewizorem. Gospodarstwo agroturystyczne Chata Samsara, ul. Olsztyńska 3, 14-105 Łukta, tel.: 089 6475741, e-mail: [email protected], http://www.samsara. mazury.pl. Posiadłość oddalona jest od lasu o 400 m. Do dyspozycji gości jest parking i boisko do siatkówki. Dla gości przeznaczone są pokoje w drewnianym domu, razem 18 miejsc noclegowych. Na terenie gospodarstwa mieszkają zwierzęta (konie, kozy, owce, kury, indyki, kaczki, króliki). Wojciechy Miłomłyn Stare Jabłonki Pałac Wojciechy, Wojciechy 1, 14-310 Miłakowo, tel.: 089 6169850, e-mail: [email protected], http:// www.wojciechy.info1.pl. Zob. s. 78. Gospodarstwa agroturystyczne, pokoje i domy do wynajęcia Dąbrówno Ośrodek wypoczynkowy Piast, 14-120 Dąbrówno, Kalbornia, tel.: 089 6474031, e-mail: [email protected], http://www.interpiast.oit.pl. Ośrodek usytuowany jest pośród Wzgórz Dylewskich, nad jeziorem Dąbrowa Wielka. Do dyspozycji gości jest 86 miejsc noclegowych (pokoje i domki z łazienką, telewizorem, telefonem; domki z łazienką), a także: kort tenisowy, wypożyczalnia rowerów i sprzętu wodnego, sauna, bilard, kawiarnia, solarium, sala konferencyjna i sala do ćwiczeń. Gierzwałd Gospodarstwo agroturystyczne Art-Turist, 14-107 Gierzwałd, Grunwald 3/2, tel.: 089 6472237, 5 Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich 5 Osada Danków, Wielimowo 4a, 14-140 Miłomłyn, tel.: 089 6413158, e-mail: [email protected], http:// www.dankow.pl. Osada oddalona jest o 80 m od Jeziora Wielimowskiego i 1500 m od Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Do dyspozycji gości są: pałacyk (13 pokoi, sale konferencyjne, siłownia, bilard, Stara Karczma), domki („Na wzgórzu” – 6 pokoi, gabinet masażu, gabinet kosmetyczny, sauna; „Pod kogutem” – 5 pokoi, salon kominkowy; „Z wieżyczkami” – 4 pokoje, salon kominkowy, aneks kuchenny, salon kąpielowy; „Nad stawem” – 3 pokoje, salon kominkowy, aneks kuchenny). Morąg Ośrodek wypoczynkowy Ruś, Białka koło Rusi, 14-300 Morąg, tel.: 089 7571631, e-mail: [email protected], http://www.rus.com.pl. Ośrodek znajduje się nad Jeziorem Ruskim (dostęp do plaży z pomostem), w pobliżu rezerwatu Sosny Taborskie. Oferuje gościom osiem domków i pawilony z pokojami. W sumie w ośrodku może przebywać 68 osób. Każdy domek wyposażony jest w telewizor, lodówkę, czajnik i kominek. Goście mogą korzystać z wypoży- 85 Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich czalni sprzętu wodnego, kawiarni, boiska do siatkówki i koszykówki oraz kortu tenisowego. 86 Informacje praktyczne ostróda Ostróda Domki letniskowe Irena Dolna, ul. 3 Maja 38, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464770, e-mail: mazury@ bestur.pl, http://www.mazury.bestur.pl. Do dyspozycji gości są dwa domki letniskowe. Pierwszy jest drewniany, a drugi – murowany. Oba mają sypialnię, kuchnię, łazienkę oraz taras. Obiekty znajdują się ok. 150 m od Jeziora Drwęckiego, a 1,5 km od molo. Gospodarstwo agroturystyczne Ewa Ulaniuk, 14-100 Ostróda, Kajkowo, ul. Świetlińska 34, tel.: 089 6469129. Gospodarstwo znajduje się 2 km od Ostródy. Do dyspozycji gości są pokoje z łazienkami. Gospodarstwo agroturystyczne Hellwa, Brzydowo 2, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6421212, e-mail: [email protected], http://www.hellwa.de. Gospodarstwo oddalone jest od Ostródy o 7 km. Na gości czeka pięć dwuosobowych pokoi z łazienką. Ośrodek to doskonała baza wypadowa na wycieczki rowerowe, piesze i dla wędkarzy. Gospodarstwo agroturystyczne Nad Stawem, 14100 Ostróda, Idzbark 1, tel.: 089 6411146, e-mail: dom@ nadstawem.pl, http://www.nadstawem.pl. Do dyspozycji gości jest domek z miejscami noclegowymi dla 10 osób. Na parterze znajdują się salon, aneks kuchenny, łazienka i sypialnia. Natomiast na piętrze – dwa pokoje trzyosobowe, łazienka, i salon z aneksem kuchennym. Gospodarstwo agroturystyczne Świerkowa zagroda, 14-100 Ostróda, Idzbark 6a, tel.: 089 6411158, e-mail: [email protected], http://agrozagroda.prv.pl. Gospodarstwo jest wyposażone w dwu- i trzyosobowe pokoje z łazienką. Istnieje możliwość rozstawienia namiotu. Goście mogą urządzić ognisko, wybrać się na ryby lub wypożyczyć rower. Gospodarstwo agroturystyczne Zapiecek, 14100 Ostróda, Idzbark 74, tel.: 089 6411133, e-mail: [email protected], http://www.idzbark.pl. Gospodarstwo ma 10 miejsc noclegowych (pokoje dwui trzyosobowe), aneks kuchenny i łazienki. Goście mogą wziąć udział w kursie gastronomicznym lub restauratorskim (renowacji starych mebli). Położenie gospodarstwa zachęca do wycieczek pieszych, rowerowych lub konnych. Klub Sportowy Sokół, Ośrodek Sportów Wodnych, ul. Słowackiego 40, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464761, e-mail: [email protected], http://www.sokol.bestur.pl. Ośrodek jest usytuowany nad Jeziorem Drwęckim. Można tu uprawiać sporty wodne (sprzęt przechowywany jest w hangarach). Znajdują się tu także: boisko do siatkówki, koszykówki, sauna i siłownia. Ośrodek dysponuje domkami murowanymi i drewnianymi oraz polem namiotowym. Mazurski Dom Gościnny, 14-100 Ostróda, Mała Ruś 5, tel.: 665105541, e-mail: [email protected]. Ośrodek znajduje się nad Jeziorem Pauzeńskim (ok. 300 m). Do dyspozycji gości są pokoje dwu-, trzy- i czteroosobowe (w sumie 9 miejsc noclegowych) z łazienką i kuchnią. Pokoje gościnne Podzamcze, ul. Olsztyńska 6, 14-100 Ostróda, tel.: 605097788, e-mail: justynal82@ o2.pl, http://www.podzamcze.net. Ośrodek usytuowany jest nad Jeziorem Drwęckim (ok. 70 m). Do dyspozycji gości są pokoje (jedno-, dwu- i pięcioosobowe) z łazienką, telewizorem, czajnikiem oraz lodówką. Na terenie Podzamcza znajduje się też restauracja. Pokoje gościnne Helmut Kowaczek, ul. Lalki 5, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464430, e-mail: kowaczek@ interia.pl, http://www.kowaczek.hg.pl. Pokoje w domku jednorodzinnym (10 miejsc noclegowych) oddalone są o ok. 2 km od ostródzkiego molo. Właściciele organizują wycieczki po okolicach (do dyspozycji dwa samochody), wyprawy na ryby i na grzyby, polowania, przejażdżki bryczką i rejsy żaglówką. Pokoje gościnne U Alicji, Górka 8b, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464651, e-mail: pokojeualicji@ wp.pl, http://www.wczasygorka.republika.pl. Pokoje są oddalone od molo o ok. 5 km. Do dyspozycji gości jest piętro w domku jednorodzinnym, a tam 5 pokoi (dwu- i trzyosobowych) z łazienką. Ponadto istnieje możliwość skorzystania z boiska do siatkówki i koszykówki, grilla, miejsca na ognisko, rowerów i kajaków. Pokoje gościnne u Podolskich, ul. 3 Maja 13b, 14100 Ostróda, tel.: 089 6464912, e-mail: rus_podolscy@ poczta.onet.pl, http://www.pokojewostrodzie.pl. Pokoje gościnne u Podolskich oddalone są od molo o ok. 1 km. Do Jeziora Drwęckiego jest ok. 200 m. Goście do dyspozycji mają pierwsze piętro domku jednoro- dzinnego (z niezależnym wejściem). Znajdują się tu trzy sypialnie (w sumie 8 miejsc noclegowych), salon z aneksem kuchennym oraz łazienka. Pietrzwałd Gospodarstwo agroturystyczne Kalinówka – Toskania na Mazurach, Pietrzwałd 96, 14-100 Ostróda, tel.: 602794229, e-mail: [email protected], http://www.wzgorza-dylewskie.pl. Kalinówka stoi około 1,5 km od wsi Pietrzwałd. Do dyspozycji gości jest dwupiętrowy dom. Na parterze znajduje się czteroosobowy apartament z łazienką i aneksem kuchennym. Na piętrze natomiast dwa pokoje dwuosobowe (możliwość dostawki). Piławki Ośrodek wypoczynkowy Bajka, 14-100 Ostróda, Piławki, skr. poczt. 93, tel.: 089 6463897, e-mail: [email protected], http://www.bajkaow.republika.pl. Ośrodek znajduje się 3 km od Ostródy, nad Jeziorem Drwęckim. Bajka oferuje pokoje oraz domki, a także pole namiotowe. Do dyspozycji gości są m.in. świetlica, stołówka, wypożyczalnia sprzętu wodnego, plaża, boisko do siatkówki i grill. Salezjański Ośrodek Młodzieżowy„Oratorium” Dominik, Czerwona Karczma 5, 14-100 Ostróda Kaczory, tel.: 089 6462883, e-mail: kaczory@salezjanie. pl, http://www.kaczory.salezjanie.pl. Stare Jabłonki Aktywna Agroturystyka, ul. Olsztyńska 4, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 089 6411268, e-mail: [email protected], http://www.aktywnaagroturystyka.pl. Ośrodek oferuje pięć pokoi. W pokoju typu studio znajdują się dwa łóżka – jedno pojedyncze i jedno podwójne, kuchnia i łazienka. Podobnie wyposażony jest pokój południowy (bez kuchni). Apartament to dwa pokoje, mała kuchnia i łazienka. W pokoju niebieskim znajduje się łóżko małżeńskie (istnieje możliwość dostawienia piętrowego łóżka dla dzieci) oraz łazienka. Natomiast w pokoju żółtym – jedno podwójne łóżko i łazienka. Ponadto do dyspozycji gości jest sala biesiadna. Na terenie ośrodka jest też możliwość rozstawienia namiotu. Właściciele organizują m.in. spływy kajakowe, wycieczki rowerowe, rejsy jachtem oraz wyprawy na ryby. Dom do wynajęcia Marzena i Leszek Jetka, ul. Wczasowa 31, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 089 6411253, e-mail: [email protected]. info, http://www.noclegi.starejablonki.info. Dom (10 miejsc noclegowych) znajduje się ok. 100 m od lasu i 300 m od jeziora. Na parterze do dyspozycji gości są sypialnie, kuchnia oraz łazienka. Na piętrze znajdują się trzy sypialnie oraz łazienka. Gospodarstwo agroturystyczne W siodle, 14-133 Stare Jabłonki, Żurejny 4, tel.: 089 6411261, e-mail: [email protected], http://www.starejablonki.com. Gospodarstwo znajduje się nad jeziorem Szeląg Wielki (100 m). Goście mogą korzystać bezpłatnie z plaży, miejsca na ognisko, łódek i kajaków. Ośrodek oferuje pokoje z łazienką, mieszkanie wczasowe z aneksem kuchennym i łazienką oraz domek letniskowy z łazienką i aneksem kuchennym. Można też rozstawić namiot. Goście mogą pojeździć konno lub przejechać się bryczką. Ośrodek wypoczynkowy Elemis, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 089 6411492, e-mail: recepcja@elemis. alpha.pl, http://www.elemis.alpha.pl. Ośrodek znajduje się nad jeziorem Szeląg Mały, 10 km od Ostródy. Ma 180 miejsc noclegowych (dwu- i trzypokojowe domki z łazienką i telewizorem). Na terenie ośrodka znajduje się boisko do gry w siatkówkę, wypożyczalnia rowerów i sprzętu wodnego oraz strzeżone kąpielisko. Stanica Wodna Stare Jabłonki, ul. Turystyczna 5, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 089 6411422, e-mail: [email protected], http://www.stanica.mazury. pl. Ośrodek znajduje się nad jeziorem Szeląg Mały. Do dyspozycji gości są domki kempingowe i pawilony hotelowe, a także sprzęt wodny, boisko do siatkówki oraz plaża z kąpieliskiem. 5 Baza noclegowa na Mazurach Zachodnich 5 Wygoda Gospodarstwo agroturystyczne Dylewska Ostoja, Wygoda 1, 14-120 Dąbrówno, tel.: 601913263, e-mail: [email protected], http://www.dylewskaostoja.pl. Ośrodek znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Do dyspozycji gości są dwa pokoje w domku (7 miejsc noclegowych), kuchnia i łazienka. We wsi znajduje się wyciąg narciarski. 87 Baza gastronomiczna w Ostródzie Wysoka Wieś Dom gościnny Stara Szkoła, Wysoka Wieś 27, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6471523, e-mail: [email protected], http://www.dylewska.pl. Ośrodek znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Do dyspozycji gości jest 10 miejsc noclegowych (5 pokoi dwuosobowych, istnieje możliwość dostawki), boisko do siatkówki, rowery, wypożyczalnia nart biegowych. Dom gościnny mieści się w zabytkowym budynku z 1890 roku. Dawniej działała tu szkoła. Gospodarstwo agroturystyczne Dylewianka, Wysoka Wieś 9, 14-100 Ostróda, tel.: 603044407, e-mail: [email protected], http://www.dylewianka.pl. Ośrodek znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Goście mają do dyspozycji 5 pokoi dwuosobowych (możliwość dostawki) z łazienką. Schroniska, kempingi, pola namiotowe Morąg Ośrodek Wypoczynkowy Krecik, Kretowiny 27a, 14-300 Morąg, tel.: 089 7571611, e-mail: kretowiny@ kretowiny.pl, http://www.kretowiny.pl. Ośrodek jest usytuowany w odległości 9 km od Morąga, nad jeziorem Narie. Na terenie ośrodka znajdują się m.in. wypożyczalnie sprzętu wodnego, baza nurkowa, kąpielisko, boiska do siatkówki i koszykówki, restauracja, kawiarnia oraz sala konferencyjna. Organizowane są tu także mecze siatkówki plażowej, piłki nożnej plażowej, nurkowanie z instruktorem i wycieczki po okolicy. Ostróda Dom Harcerza, ul. Sienkiewicza 28, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6462036, e-mail: [email protected], http://www.ostroda.zhp.pl. Dom Harcerza znajduje się w centrum Ostródy (9 minut od molo, 15 minut od dworca). Do dyspozycji gości jest 31 miejsc noclegowych (3 sale trzyosobowe, 2 sale pięcioosobowe, 1 sala 12-osobowa), łazienka na piętrze, kuchnia i świetlica. Pole biwakowe Na Rataja, 14-100 Ostróda, Samborowo, tel.: 089 6478114. 88 Informacje praktyczne ostróda Pole namiotowe, 14-100 Ostróda, Faltyjanki, tel.: 089 6467957. Piławki Pole namiotowe Karczma Rybacka, 14-140 Miłomłyn, Piławki, tel.: 089 6413856. Stare Jabłonki Pole namiotowe Pod Sosnami, 14-133 Stare Jabłonki, tel.: 601611946, http://podsosnamibiwak. republika.pl. Baza gastronomiczna w Ostródzie Restauracje, kawiarnie Cafe Gusto, ul. Czarnieckiego 32, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6428014, 6429120. Dario Bowling, ul. Jana Pawła II 9/19, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6423077, e-mail: info@dariobowling. pl, http://www.dariobowling.pl. Można tu skosztować dań kuchni polskiej, greckiej, włoskiej i arabskiej. Oprócz restauracji jest tu także bar, kręgielnia, bilard oraz sala do tańca. Dom restauracyjny U Wokulskiego, ul. Prusa 2, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6467611, e-mail: biuro@ uwokulskiego.pl, http://www.uwokulskiego.pl. Restauracja znajduje się dość daleko od centrum (2 km od molo), jednak warto do niej wstąpić. Można tu zasmakować kuchni nie tylko polskiej, ale i międzynarodowej (latem dania z grilla). Dodatkowym atutem lokalu jest piękne XIX-wieczne wnętrze. Gospoda Sajmino, ul. Olsztyńska 57, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6461810, e-mail: [email protected], http://www.gospoda.sajmino.pl. Gospoda, urządzona w starym stylu, ma dwie sale restauracyjne – mniejszą z barem oraz większą z wyjściem na taras, z którego rozciąga się wspaniały widok na koło młyńskie i strumyk. Kuchnia polska i, jak reklamują właściciele, bardziej egzotyczna. Restauracja Młyn pod Mariaszkiem, 14-100 Ostróda, Młyn Idzbarski 2, tel.: 089 6460355, e-mail: mł[email protected], http://www.mariaszek.pl. Zob. s. 74. Restauracja Altana, ul. Mickiewicza 3, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6428100, http://www.hotelpromenada.pl. Restauracja mieści się przy hotelu Promenada, nad Jeziorem Drwęckim, w odległości ok. 200 m od molo. Serwuje się tu dania kuchni regionalnej i międzynarodowej. Do dyspozycji gości jest 90 miejsc na sali i 40 miejsc na tarasie widokowym. Restauracja Columb, ul. Mickiewicza 13a, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464096, http://www.hotelpromenada.pl. Restauracja znajduje się tuż przy molo nad Jeziorem Drwęckim. Do dyspozycji jest 80 miejsc na sali i 120 na tarasie widokowym. Do skosztowania kuchnia polska i zagraniczna. Szczególnie polecane są ryby, pizze i makarony. Restauracja Tawerna, ul. Mickiewicza 21, 14100 Ostróda, tel.: 089 6405293, e-mail: drweca@ aktywna-turystyka.pl, http://www.aktywna-turystyka.pl. Restauracja znajduje się nad Jeziorem Drwęckim. Oprócz samej restauracji, gdzie można skosztować tradycyjnej domowej kuchni, znajduje się tu wypożyczalnia sprzętu turystycznego (kajaki, rowery, łódki). Smażalnia U Rybaka, ul. Kościuszki 1a, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6466181, e-mail: [email protected], http://www.urybaka.ostroda.pl. Można tu zjeść smaczne i świeże ryby, m.in. szczupaka, węgorza, lina, sielawę i pstrąga. Czynne tylko w sezonie. Obok znajduje się także sklep z rybami słodkowodnymi i morskimi. Pizzerie Da Grasso, ul. Mickiewicza 7/1, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6422020, http://www.dagrasso.pl. Pizzeria sieciowa. Pizzeria San Biagio, ul. Czarnieckiego 15b, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6422147, http://www.sanbiagio.pl. Pizze serwowane są także na wynos. Cukiernie Cukiernia Graczyk, ul. Czarnieckiego 13a, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6460523. Cukiernia Jędruś, ul. Pieniężnego 47a, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6469269. Cukiernia Ptyś, ul. Rycerska 8, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6422716. 5 Kultura i rozrywka Ostródzki zamek (ul. Mickiewicza 22, 14-100 Ostróda) to nie tylko dawna siedziba zakonu krzyżackiego (zob. s. 79). Obecnie mieszczą się w nim: Centrum Kultury Zamek, tel.: 089 6463231, e-mail: [email protected], http://www.ck.ostroda.pl; Miejska Biblioteka Publiczna, tel.: 089 6462754, e-mail: [email protected], http://www.biblioteka.ostroda.pl; Muzeum w Ostródzie, Galeria na Zamku, tel.: 089 6462602, e-mail: [email protected], http://www. ostroda.pl, zakładka „Kultura/muzeum”. Kultura i rozrywka 5 Zakupy Na zakupy, zarówno odzieży, obuwia, jak i pamiątek, warto wybrać się do pasażu przy ulicy Czarnieckiego. Tu znajduje się szereg sklepów, w których każdy turysta z pewnością znajdzie coś dla siebie. Inne sklepy, gdzie można zrobić większe zakupy (m.in. spożywcze), to: Supermarket Carrefour Express, ul. Jana Pawła II 9/4, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6423041. Supermarket Intermarche, ul. Grunwaldzka 74d, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6427610. Kluby i puby Klub Inferno, ul. Mickiewicza 3, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6428164, http://infernoclub.eu/. Klub Młyńskie Koło, ul. Mickiewicza 21, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6422422, 608664151, e-mail: [email protected], http://www.mlynskie-kolo.pl. Kręgielnia Dario Bowling, ul. Jana Pawła II 9/19, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6423077, e-mail: [email protected], http://www.dariobowling.pl. Pub Atlanta, ul. Czarnieckiego 13a/VIII, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464821, 6464821, e-mail: poczta@ pubatlanta.pl, http://pubatlanta.pl. Stowarzyszenia pozarządowe Drużyna Rycerska Komturii Ostródzkiej, ul. Grunwaldzka 2/11, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6469574, e-mail: [email protected], http://www.komturiaostroda.com. Zob. s. 38. 89 Informacje praktyczne ostróda Grupa Teatralna Zmysł, 14-100 Ostróda, tel.: 602 372 020, http://www.zmysl.zabart.com. Kapela Ludowa Ostródzianie, ul. Mickiewicza 22, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6463231, e-mail: [email protected], http://www.ck.ostroda.pl/kapela. Komenda Hufca ZHP w Ostródzie im. Bojowników o Polskość Warmii i Mazur, ul. Sienkiewicza 28, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6462036, e-mail: ostroda@ zhp.pl, http://www.ostroda.zhp.pl. Ostródzkie Stowarzyszenie Kulturowe Sasina, ul. Kościuszki 10/1, 14-100 Ostróda, tel.: 505259749, http://www.sasinia.ostrodaonline.pl. Turystyka i rekreacja Ośrodki, kluby, obiekty sportowe oraz wypożyczalnie sprzętu wodnego Aktywna Turystyka Drwęca, ul. Mickiewicza 21, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6405293, e-mail: [email protected], http://www.aktywna-turystyka. pl, zakładka „Wypożyczalnia sprzętu turystycznego”. Klub Sportowy Sokół. Ośrodek Sportów Wodnych, ul. Słowackiego 40, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464761, http://www.sokol.bestur.pl. Ostródzkie Centrum Rekreacji „Perła” Aquapark Ostróda to jeden z najlepiej zagospodarowanych basenów w regionie i doskonałe miejsce na spędzenie wolnego czasu dla całej rodziny. Na głównym basenie pływackim, o wymiarach 25 m na 12,5 m i głębokości od 1,2 m do 1,8 m, znajduje się sześć torów. Średnia temperatura wynosi 27°C. Ponadto do dyspozycji gości aquaparku są dwa baseny rekreacyjne o głębokości 1,15 m i 1,20 m (średnia temperatura 31°C), w których znajdują się urządzenia do masażu. Również dla dzieci przewidziano basen, w którym mogą bezpiecznie i radośnie spędzać czas. W zbiorniku o wymiarach 6 m na 6,7 m i głębokości 30 cm znajdują się zjeżdżalnie, wodna kula i tryskające wodą figurki zwierzaków. Doskonałą zabawę, pod opieką dorosłych, gwarantuje też tzw. rwąca rzeka. Nowością na ostródzkim basenie jest aquafit – profesjonalnie wyposażony niewielki basen do uprawiania wodnego fitnessu. Po intensywnym wysiłku można odprężyć się w jacuzzi – w aquaparku są dwa takie zbiorniki, które pomieszczą do 10 osób. Goście obiektu mogą też wypoczywać w saunie suchej (temperatura waha się w granicach 90–110°C) lub mokrej (50–60°C). Dostępne są także nowo otwarte sauny: fińska i infrared (ogrzewanie promieniami podczerwonymi; temperatura 45–55°C), łaźnia parowa oraz grota lodowa (temperatura sięga -1°C). Po relaksie w saunie można skorzystać z tzw. natrysku wrażeń – kabiny wyposażonej m.in. w kolorowe oświetlenie, olejki eteryczne oraz różne strumienie wody (arktyczny deszcz, polarna bryza lub tropikalny deszcz). Doskonały relaks zapewni także pokój wypoczynku, w którym znajdują się podgrzewane siedzenia. Aquapark czynny jest codziennie w godzinach 6.00–22.00. Z sauny korzystać można tylko w stroju kąpielowym. Na basenie nie obowiązują czepki. Cena biletu uzależniona jest od godziny i dnia tygodnia. Opłaty wahają się od 8–10 zł za 30 min do 13,50–17 zł za 60 min. Bilet rodzinny to koszt 25–49 zł za 60 min. W ofercie jest również bilet OPEN (bez limitu) w cenie 40–43 zł. Dodatkowej opłacie podlegają: pokój wypoczynku, sauna fińska, sauna infrared, łaźnia parowa, natrysk wrażeń, grota lodowa oraz aquafit. Od poniedziałku do czwartku cena za skorzystanie z wymienionych obiektów wynosi 0,30 zł za minutę, a od piątku do niedzieli oraz w święta 0,40 zł za minutę. Aquapark Ostróda, ul. Jana Pawła II 9, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6420552, e-mail: [email protected], http://www.aquaparkostroda.pl. 90 5 Wyciąg dla narciarzy wodnych, tor kajakowy i plaża miejska W ubiegłym roku na Jeziorze Drwęckim uroczyście otwarto wyciąg dla narciarzy wodnych, tor kajakowy i zrewitalizowaną plażę miejską. Ostródzka inwestycja znalazła się pośród laureatów konkursu „Polska pięknieje – 7 cudów Funduszy Europejskich”, w kategorii „Aktywna turystyka”. Najważniejsze dla kapituły konkursu było, by wyróżnione w konkursie inwestycje przyczyniały się do podnoszenia atrakcyjności turystycznej Polski. Liczący 800 m wyciąg nart wodnych szybko stał się jedną z największych atrakcji w regionie. Tor jazdy to prostokąt o wymiarach 20 x 150 m, a naraz szusować może 7–9 narciarzy. Startuje się z platformy z ruchomym pomostem. Narciarze płyną po stałej trasie, dzięki czemu jazda jest wygodna i bezpieczna. Na brzegu jeziora zorganizowano zaplecze (przebieralnia, natryski i wypożyczalnia sprzętu), a nad bezpieczeństwem narciarzy cały czas czuwają instruktor i ratownik. Turystyka i rekreacja Turystyka i rekreacja 5 Powstały w ramach tej samej inwestycji tor kajakowy przystosowany jest do organizowania zawodów wszystkich kategorii, na dystansach 200, 500 i 1000 m. Tor ma platformę sędziowską, trybuny i infrastrukturę pomocniczą. Z kolei na odtworzonej plaży miejskiej wybudowano nowe pomosty, postawiono budynki socjalno-techniczne i przywieziono świeży piasek. Na miejscu działa wypożyczalnia sprzętu wodnego. Cennik wyciągu nart wodnych i wakeboardu: jeden przejazd 5 zł (3 próby startowe, w cenie wypożyczenie nart lub deski oraz kapoku), karnet na 1 dzień 65 zł, karnet tygodniowy (VII–VIII) 350 zł, karnet sezonowy 1000 zł, pianka 5 zł/godz. Tor czynny: V, tylko w weekendy, godz. 10.00–18.00 VI, codz. 10.00–18.00 VII–VIII, codz. 9.00–20.00 1–15 IX, codz. 10.00–18.00 Wstęp na kąpielisko 3 zł Klub Strzelecki Garda, ul. Olsztyńska 5h, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6463270, e-mail: [email protected], http://ksgarda.ngo.org.pl. Klub Żeglarski Ostróda, ul. Sowińskiego 12, 14100 Ostróda, tel.: 089 6462164, e-mail: klub@zagle. ostroda.pl, http://www.zagle.ostroda.pl. Ostródzkie Centrum Sportu i Rekreacji, ul. Kościuszki 22a, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6460813, e-mail: [email protected]óda.pl, http://www.ocsir.pl. Przystań U Zdzicha, ul. Słowackiego, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464953, http://uzdzicha.prv.pl. Rejsy statkiem Żegluga Ostródzko-Elbląska: w Ostródzie: ul. Mickiewicza 9a, 14-100 Ostróda, Wyciąg dla narciarzy wodnych, fot. W. Kozicz tel.: 089 6463871, e-mail: [email protected], http:// www.zegluga.com.pl. w Elblągu: ul. Wodna 1b, 82-300 Elbląg, tel.: 055 2324307, e-mail: [email protected], http://www. zegluga.com.pl. Biura podróży Biuro Podróży Markpol Tour, ul. Czarnieckiego 43/1, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6467181, e-mail: [email protected]. Biuro Turystyczne M-Tour, ul. Grunwaldzka 16, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6464848. Biuro Usług Turystycznych Dana, ul. Jana Pawła II 3, 14-100 Ostróda, tel.: 089 6468566, e-mail: [email protected], http://www.biurodana.w.interia.pl. 91 Indeksy ostróda Publikacje pomocne w zwiedzaniu Ostródy i okolic Antkowiak W., Kanał Elbląski, Jeziorak i okolice. Przewodnik, Gdańsk 2004. Błażejewska A., Gotycka rzeźba Marii z Ciałem Chrystusa z Ostródy, Toruń 2005. Kowalski R., Napoleon w Ostródzie, Ostróda 2008. Kozłowska A., Kozłowski J. B., Przewodnik po okolicach Ostródy, Ostróda 2006. Kozłowski J. B., Dawna Ostróda. Obrazy z życia wschodniopruskiego miasta, Dąbrówno-Warszawa 2006. Kozłowski J. B., Spacer po dawnej Ostródzie, Dąbrówno 2004. Peter T., Kanał Ostródzko-Elbląski, Olsztyn. Peter T., M. Szymkiewicz, Ostróda i okolice, Olsztyn 2002. Peter T., Z dziejów powiatu ostródzkiego – historia i współczesność gminy Ostróda, Ostróda 2004. Spis ramek Legęda o kowalu Graboszu 10 Odległości do miejsc granicznych i czas przejazdu 12 Hu, hu, ha! Nasza zima zła! 16 Legenda o syrenie 17 Dawniej jedno jezioro 18 Wielowiekowy dąb 19 Legenda o pięknej Łucji 19 Najważniejsze jeziora Mazur Zachodnich 20 Legenda Jeziora Duckiego 20 Film na Wielkiej Żuławie 21 Śladami Pana Samochodzika 21 Jacob Georg Steenke i Adolf Tetzlaff – ojcowie Kanału Ostródzko-Elbląskiego 22 Śluzy Kanału Ostródzko-Elbląskiego 23 Pochylnie na Kanale Ostródzko-Elbląskim 23 Legenda Jeziora Francuskiego 26 Poryblin jeziorny – relikt z epoki lodowcowej 27 Dawny podział administracyjny ziemi ostródzkiej 28 Luter z Brunszwiku – założyciel Ostródy 29 Ulica Mordu 29 Żółtlica drobnokwiatowa 32 Chłopiec z obrazu Napoleon użycza łask mieszkańcom Ostródy 32 Zakaz palenia 33 Prawą stroną 33 Ostróda – miasto rzemiosła 33 Gustaw Gizewiusz – orędownik polskości na Mazurach 34 Ostróda ma własny pieniądz 40 Wieża czarownic 63 Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku 66 Ostródzkie Centrum Rekreacji „Perła” 90 Wyciąg dla narciarzy wodnych, tor kajakowy i plaża miejska 91 Indeks obiektów z rozdziałów I, II, III i IV Rośliny chronione w Parku krajobrazowym wzgórz Dylewskich 26 Cmentarz Polska Górka 45 Cmentarz żołnierzy radzieckich 49 Dąb Jagiełły w Jarnołtowie 57 Dworzec PKP 45 Dworzec PKS 45 Dworek w Soplach 58, 75 Dwór w Bieniaszach 64, 75 Dwór w Gierzwałdzie 65 Dwór w Kraplewie 59, 76 Dwór w Lichtajnach 58 Dwór w Saminie 67 92 Dwór w Stębarku 65 Dwór w Szyldaku 65 Dwór w Warkałach 63 Dwór w Wenecji 56 Fragmenty murów obronnych w Miłakowie 63 Fragmenty pomnika Grunwaldzkiego z 1910 r. 67 Gimnazjum im. Ks. J. Twardowskiego 47 Kamień graniczny Ostródy w Durągu 68 Kamień Jagiełły (Królewski) w Grunwaldzie 67 Kamień plebiscytowy 44 Kaplica baptystów 44 Kaplica Najświętszej Marii Panny w Grunwaldzie 67 Kopiec Jagiełły na polu bitwy pod Grunwaldem 67 Kościół ewangelicki w Glaznotach 59 Kościół ewangelicki w Kraplewie 59 Kościół ewangelicko-augsburski w Ostródzie 48 Kościół ewangelicko-metodystyczny w Ostródzie 48 Kościół i dzwonnica w Jarnołtowie 57 Kościół katolicki w Dąbrównie 68 Kościół katolicki w Glaznotach 59 Kościół metodystyczny w Dąbrównie 68 Kościół metodystyczny w Gierzwałdzie 65 Kościół parafialny pw. św. Antoniego we Florczakach 61 Kościół pw. bł.bł. Hiacynty i Franciszka 49 Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Łukcie 61 Kościół pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej w Strużynie 63 Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sambrodzie 56 Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Ostródzie 47 Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Miłakowie 63 Kościół pw. św. Barbary w Boguchwałach 64 Kościół pw. św. Dominika Savio 50 Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Gierzwałdzie 65 Kościół pw. św.św. Elżbiety Turyngskiej i Wojciecha w Miłakowie 63 Kościół pw. św.św. Piotra i Pawła w Durągu 68 Kościół pw. św.św. Piotra i Pawła w Morągu 62 Kościół pw. św.św. Piotra i Pawła w Zajezierzu 58 Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Marwałdzie 69 Kościół pw. Wszystkich Świętych w Rychnowie 65 Kościół pw. św. Bartłomieja w Miłomłynie 55 Kościół w Stębarku 65 Kuźnia w Wenecji 56 Liceum Ogólnokształcące nr 1 48 Młyn w Miłakowie 63 Młyn pod Mariaszkiem 64 Molo 43 Mury obronne miasta 50 Muzeum Grunwaldzkie 67 Muzeum im. Herdera w Morągu 62 Ostródzkie dęby 49 Pałac rodziny Dohnów 62 Pałac w Drulitach 57 Pałac w Grabinie 65 Pałac w Małdytach 56 Pałac w Ponarach 64 Pałac w Starych Jabłonkach 64, 76 Pałac w Wojciechach 78 Pałacyk myśliwski w Budwitach 57 Plaża miejska 52 Plaża nad j. Sajmino 52 Pochylnia Buczyniec 57 Pomnik Byłych Mieszkańców Ostródy 48 Pomnik Jacoba Georga Steenke 57 Pomnik Jedności Europejskiej 50 Pomnik Johanna Herdera w Morągu 62 Pomnik Pamięci Obrońców Suwerenności i Niepodległości RP 47 Pomnik Tadeusza Kościuszki 43 Pomnik Zwycięstwa Grunwaldzkiego 67 Ratusz w Morągu 62 Synagoga w Dąbrównie 68 Śluza Mała Ruś 23, 70 Śluza Miłomłyn 23, 55 Śluza Ostróda 23, 44, 52 Śluza Zielona 23, 72 Telewizyjna stacja przekaźnikowa na Górze Dylewskiej 59 Wieża Bismarcka 44 Wieża ciśnień w Dąbrównie 68 Wieża Ciśnień w Ostródzie 45 Zamek krzyżacki w Miłakowie 63 Zamek krzyżacki w Morągu 62 Zamek krzyżacki w Ostródzie 43 Zamek w Dąbrównie 68 Zamek w Karnitach 78 Zamek w Olsztynku 78 Zamek w Pasłęku 79 Zamek w Szymbarku 80 Zegar słoneczny w Morągu 62 Zespół koszarowy „Białe koszary” 49 Zespół koszarowy „Czerwone koszary” 49 93 ostróda O f e r t a d l a Indeksy s a m o r z ą d ó w Indeks miejscowości z rozdziałów I i IV Bałoszyce 77 Bieniasze 63, 75 Boguchwały 64 Brzydowo 59 Budwity 57 Dąbrówno 67 Durąg 68 Drulity 57 Dylewo 60 Florczaki 61 Gierzwałd 65 Glaznoty 59 Grabin 65 Grunwald 14, 67 Jarnołtowo 57 Jerzwałd 14 Kajkowo 58 Karnity 54, 78 Klonowo 60 Kraplewo 59, 76 Lichtajny 58 Łukta 61 Małdyty 56, 58 Marwałd 68 Marzewo 56 Morąg 14, 61 Miłakowo 63 Miłomłyn 54, 56 Młyn Idzbarski 64 Olsztynek 14, 78 Ostróda 55, 58, 61, 69, 79 Pasłęk 79 Pietrzwałd 60 Piławki 70 Ponary 64 Rudno 59 Rychnowo 65 Sambród 56 Samin 67 Sople 58, 75 Stare Jabłonki 64 Stębark 65 Strużyn 63 Szymbark 80 Szyldak 65 Tarda 55 Warkały 63 Wenecja 56 Winiec 55 Wojciechy 78 Wysoka Wieś 59 Zajączki 59 Zajezierze 58 Zalewo 54 Objaśnienie symboli użytych na mapach Objaśnienia symboli użytych na mapach Informacja turystyczna Dworzec kolejowy Dworzec autobusowy Przystań, klub żeglarski Poczta Apteka Szpital, pogotowie Policja Straż pożarna Straż miejska Hotel Pensjonat, motel, OW, DW Ośrodek PTTK Agroturystyka Restauracja Klub, pub Kawiarnia Centrum Kultury Biblioteka 94 Pływalnia, basen, aquapark Stadion, inny obiekt sportowy Stadnina koni Ostródzkie Stowarzyszenie Kulturowe Sasina Kościół Ruiny Muzeum Zamek Pałac, dworek Zabytek architektury świeckiej Pomnik Obiekt zabytkowy Synagoga Pomnik przyrody ożywionej Klub Strzelecki Nadajnik radiowo-telewizyjny Śluza, pochylnia Supermarket • przewodniki drukowane • przewodniki na komórki i GPS • prezentacje multimedialne • strony www Program Promocji Regionalnej PolskaTurystyczna.pl Amistad sp. z o.o. ul. Stolarska 13/7, 31-043 Kraków tel./faks: (0-12) 422-99-22 [email protected] www.polskaturystyczna.pl Przewodniki: na GPS na komórkę internetowe 95 N otatki 96
