Publikacja powarsztatowa - Nadbałtyckie Centrum Kultury

Publikacja powarsztatowa - Nadbałtyckie Centrum Kultury

W
i
om ety
‫ﻴﺔ‬
‫ ﺍﻃ‬en dla
d
‫ﻗﺮ‬
f
‫ ﳝﻮ‬or D em
em okr
‫ﻟﺪ‬
‫ﺓﺍ‬
oc aty
‫ﻮﺭ‬
‫ ﻟﺜ‬rati czn
‫ﻞﺍ‬
c
ej
(
(
‫ﺟ‬
‫ ﻦ ﺍ‬R)e r)e
w
vo
‫ﻣ‬
ol
l
‫ﺎﺀ‬
u
tio uc
‫ﺴ‬
ji
‫ﻟﻨ‬
n
‫ﺍ‬
Ko
b
Redakcja merytoryczna/Substantive editorship: Agnieszka Cichocka, Anna Miler
Redakcja językowa i korekta/Language editorship and correction: Agnieszka Cichocka, Anna Miler
Tłumaczenia z jęz. angielskiego/Translation from English Bartłomiej Łuniewicz
Tłumaczenia z jęz. arabskiego/Translation from Arabic: Bashar Akil
Projekt graficzny i skład/Graphic design and composition: Patrycja Orzechowska
Wydawca/Publisher: Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku
ISBN: 978-83-931394-9-1 Gdańsk 2014
www.nck.org.pl
Publikacja jest rezultatem projektu „Kobiety dla demokratycznej (r)ewolucji” realizowanego przez Nadbałtyckie Centrum Kultury
w Gdańsku w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Arteria i Centrum Kultury i Sztuki Współczesnej Darb 1718 przy wsparciu
finansowym Fundacji im. Anny Lindh. Odpowiedzialność za merytoryczną treść publikacji ponosi Nadbałtyckie Centrum Kultury
w Gdańsku. Treści zawarte w niniejszej publikacji niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Fundacji im. Anny Lindh.
This publication is an outcome of „Women for Democratic (R)evolution” project realized by the Baltic Sea Cultural Centre in
partnership with Arteria Association and Contemporary Art & Culture Center Darb 1718 with financial support from Anna Lindh
Foundation. The content of this publication is the sole responsibility of the Baltic Sea Cultural Centre and does not necessarily reflect
the position of Anna Lindh Foundation.
02
”Women for Democratic (R)evolution”/„Kobiety dla Demokratycznej (R)ewolucji”
to interdyscyplinarny projekt realizowany przez Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku w partnerstwie
ze Stowarzyszeniem Arteria i Centrum Kultury i Sztuki Współczesnej Darb 1718 z Kairu przy wsparciu
finansowym Fundacji im. Anny Lindh. Projekt odbył się w ramach 8. Festiwalu Kultur Świata “Okno
na świat”. Skierowany był do młodych artystek z Polski i Egiptu, a jego celem było zwrócenie poprzez
sztukę uwagi na rolę kobiet w sferze publicznej i społeczeństwie obywatelskim. Składał się z warsztatów
międzykulturowych i komiksowych, wydarzeń kulturalnych, wystaw oraz publikacji powarsztatowych.
Inspiracją dla projektu były przemiany społeczne i polityczne w północnej Afryce, które stały się tematem
8. Festiwalu Kultur Świata. Pomysłodawczynie czerpały także z wcześniej realizowanego przez Stowarzyszenie Arteria projektu „Dziewczyny też rysują komiksy!”.
Rola kobiet w życiu społecznym i politycznym jest mało znana i doceniana. Ich udział w aktywnościach politycznych wiąże się niejednokrotnie z koniecznością przezwyciężania licznych kulturowych
nakazów i zakazów. Uczestniczki projektu wzięły udział w spacerze po terenach dawnej Stoczni Gdańskiej
śladami uczestniczek strajku w sierpniu 1980 roku: Anny Walentynowicz, Aliny Pienkowskiej, Joanny
Dudy-Gwiazdy, Henryki Krzywonos i innych, aby poznać realia tego zaangażowania w Polsce w latach 80.
Kobiety odegrały istotną rolę również podczas rewolucji w Egipcie. Przekształcanie świata to także
codzienny trud kobiet – matek, babek, sióstr. Przeciwności, z którymi się zmagają, stały się tematem
rozmów i rysunków podczas warsztatów...
Wierzymy, że sztuka odgrywa dużą rolę w budowaniu otwartych i pluralistycznych społeczeństw,
że pozwala budować mosty i mówić o ważnych sprawach. Komiks niejednokrotnie w swojej historii stawał
się środkiem rozpowszechniania treści emancypacyjnych. Operując głównie obrazem może docierać
do ludzi w różnych częściach świata. Opierając się na tych przekonaniach przygotowałyśmy koncepcję
polsko-egipskiego projektu, którego główną częścią były warsztaty komiksowe – spotkanie twórczyń
z Egiptu i z Polski. Kiedy partnerem Nadbałtyckiego Centrum Kultury i Stowarzyszenia Arteria stało się Centrum Kultury i Sztuki Współczesnej Darb 1718 działające w Kairze, projekt nabrał realnych kształtów
i zyskał międzykulturowy wymiar.
Wprowadzeniem do warsztatów komiksowych, trwających od 11 do 15 listopada w Ratuszu
Staromiejskim w Gdańsku, był jednodniowy warsztat międzykulturowy dla uczestniczek projektu
(10 rysowniczek z Egiptu oraz 20 rysowniczek z Polski) oraz prowadzących warsztaty. Otwarta dyskusja
o demokracji, prawach człowieka, równouprawnieniu i różnorodności pomogła uczestniczkom lepiej
zrozumieć motyw przewodni projektu, spotkanie stworzyło także swobodną przestrzeń do poznania się
i integracji. Efektem pięciodniowej pracy na warsztatach komiksowych są komiksy, rysunki, kolaże oraz forma
przestrzenna, które znalazły się na wystawie. Rysowniczki z Polski i z Egiptu pracowały w trzech grupach,
które prowadzili: Beata Sosnowska, Jacek Frąś i Mohamed Salah. Praca w każdej z warsztatowych grup
przebiegała w inny sposób. Beata Sosnowska zachęcała uczestniczki do opowiedzenia historii swojego
kraju przez dzieje kobiet w ich rodzinach. Z kolei Jacek Frąś i Mohamed Salah duży nacisk kładli
na doskonalenie umiejętności tworzenia opowieści w formie komiksu. Jacek Frąś wybrał do publicznej
prezentacji komiksy i rysunki spośród wszystkich stworzonych podczas warsztatów plansz, w grupach
Beaty Sosnowskiej i Mohameda Salaha powstały prace, które podsumowywały cały tydzień dyskusji
i ćwiczeń. Zaprezentowane na wystawie komiksy i rysunki pokazują jak duży wpływ miała na rysowniczki
wspólna praca. Przeplatają się w nich polskie i egipskie wątki. To właśnie możliwość wspólnej pracy,
poznania swoich kultur i warunków życia w Polsce i w Egipcie, proces przemiany świadomości oraz
większą otwartość na siebie nawzajem uczestniczki wymieniały jako największą wartość udziału
w warsztatach. Były to także źródła ich artystycznych inspiracji. Prace prezentowane na wystawie są
pełne emocji – tych, które towarzyszą przedstawianym tematom: relacjom z kobietami w swojej rodzinie,
dojrzewaniu, przekraczaniu ról tradycyjnie przypisanych kobietom, ale też tych, które towarzyszyły
pokonywaniu kolejnych barier w komunikacji i próbie zrozumienia siebie nawzajem.
Najważniejsze w trakcie projektu, co podkreślają uczestniczki, było spotkanie się kobiet
pochodzących z dwóch różnych kultur – Polski i z Egiptu. Różnią się wiekiem, wykształceniem, sytuacją
rodzinną i zawodową. Praca w grupie, w parach, opowiadanie sobie historii życia swojego i swojej rodziny,
03
04
refleksja nad historią, która wpływa na życie konkretnych ludzi przełamywało bariery między nimi. Wiele
z nich ostatniego dnia warsztatów mówiło o tym, że wszystkie są podobnymi do siebie kobietami
z podobnymi problemami i doświadczeniami, choć z drugiej strony widziały różnice codziennych
warunków życia. Wartością projektu była także możliwość doskonalenia swojego warsztatu rysowniczego
i umiejętności opowiadania historii. Ponieważ wiele z uczestniczek uczy lub wykłada, nowe umiejętności
i wiedza zostaną przez nie przekazane innym osobom. Warsztaty przypomniały także, jaką siłę może mieć
sztuka, stwarzając przestrzeń do mówienia o ważnych kwestiach. Możliwość dyskusji nad przyjętymi
rozwiązaniami formalnymi, pozwalała uczestniczkom szukać nowych sposobów wyrażania siebie. Podczas
warsztatów powstała przestrzeń do dialogu, w której rysowniczki poczuły się wolne, mogły swobodnie
opowiedzieć o swoich uczuciach i doświadczeniach, odkrywać w sztuce siebie, zrozumieć, że dobrze się
różnić i że, choć historia każdej z nich była inna, złożyły się one na jedną opowieść.
Wystawa prezentowana była w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie, w Galerii Cheap
East w Poznaniu, w Mediatece we Wrocławiu oraz w Centrum Kultury i Sztuki Współczesnej Darb 1718
w Kairze. Możliwa była dzięki współpracy z członkami Polskiej Sieci Fundacji im. Anny Lindh.
Dziękujemy wszystkim osobom zaangażowanym w realizację tego projektu. Było on dużym wyzwaniem
merytorycznym i organizacyjnym. Dziękujemy uczestniczkom i prowadzącym za ogromną energię twórczą.
To Wasz udział wypełnił projekt treścią. Dziękujemy!
Planujemy kolejne prezentacje wystawy w Polsce i za granicą, pracujemy również nad kontynuacją
projektu. Jednak najbardziej nas cieszy, że uczestniczki utrzymują kontakt i rozpoczynają wspólne
działania. W Państwa ręce oddajemy publikację, która jest owocem nie tylko intensywnej pracy artystycznej rysowniczek, ale przede wszystkim wyrazem ich emocji, uczuć i doświadczeń.
Anna Miler i Agnieszka Cichocka
”Women for Democratic (R)evolution”/„Kobiety dla Demokratycznej (R)ewolucji”
is an interdisciplinary project realized by the Baltic Sea Cultural Centre in Gdańsk in partnership with
Arteria Association and Contemporary Culture and Art Centre Darb 1718 from Cairo with financial
support of Anna Lindh Foundation. The project was part of the 8th Festival of World Cultures “Window
onto the world”. It was directed at young artists from Poland and Egypt and its aim was to emphasize
the role of women in public sphere and civil society through art. The project consisted of intercultural
and comics workshops, cultural events, post-comics exhibitions and publications. Inspiration for
the project were social and political changes across Northern Africa which became the main theme for
the 8th Festival of World Cultures “Window onto the world”. The creators were also inspired by the project
“Girls also draw comics” previously organized by Arteria Association.
The role of women in social and political life is little known and under-appreciated. Their participation in political activities is often connected with a necessity to overcome many cultural obligations
and prohibitions. Project participants took part in a tour of the territories of the former Gdansk Shipyard
following footsteps of women who took part in the strike of August 1980 – Anna Walentynowicz, Alina
Pieńkowska, Joanna Duda-Gwiazda, Henryka Krzywonos and others – to learn about the commitment
they took in Poland in the 80s. Women also played an important role during the revolution in Egypt.
Transforming the world is also a daily effort of women – mothers, grandmothers, sisters. The adversities
they face have become the topic of conversations and drawings during the workshops.
We believe that art plays a crucial role in building open and plural societies, that it allows to
build bridges and talk about important issues. Comics has often become means of disseminating
emancipatory themes. Being a mostly graphic form, it can reach people of various nationalities. Based on
these beliefs we prepared a concept of Polish-Egyptian project which main part were comics workshops –
meetings of artists from Poland and Egypt. When the Contemporary Culture and Art Centre Darb 1718
from Cairo became the partner of the Baltic Sea Cultural Centre and Arteria Association, the project
gained a true intercultural dimension.
05
06
The comics workshop, which took place at the Old Town Hall in Gdansk from November 11 to
November 15, began with a one-day intercultural workshop for project participants (10 Egyptian arists
and 20 Polish artists). Open discussion on democracy, human rights, equality and diversity helped
the participants better understand the theme of the project. The meeting also created an open space for
interaction and integration.
The result of a five-day work at the comics workshops are comics, drawings, collages, and
a spatial form, which were all presented at the final exhibition. Polish and Egyptian cartoonists worked in
three groups, which were led by Beata Sosnowska, Jacek Frąś and Mohamed Salah. Work in each of
the groups proceeded in a different way. Beata Sosnowska encouraged participants to tell the history of
their country through stories of women in their families. Jacek Frąś and Mohamed Salah emphasized
improving artistic abilities to create stories in comic form. Jacek Frąś chose for the final exhibition
drawings from all comics boards created during the workshop, in groups of Beata Sosnowska and
Mohamed Salah works summarizing the entire week of discussions and exercises were created.
Comics and drawings presented at the exhibition show how influential for both Polish and
Egyptian participants was the common work. It is very visible that Polish and Egyptian themes intersperse.
Among the greatest values that the participants mentioned as the results of the workshops were:
opportunity to work together and get to know each others’ cultures and living conditions, the process of
transformation of one’s own consciousness and a greater openness to each other. These were also
the sources of their artistic inspirations. The works presented at the exhibition are full of emotions –
those that accompany presented topics: relationships with women in their families, growing up, going
beyond the roles traditionally assigned to women, but also those that accompanied overcoming barriers of
communication and trying to understand each other.
The participants emphasized that the most important part of the project for them was the coming
together of women from such different cultures – Polish and Egyptian. They differ in age, education
background, family and professional situation. Whether working in groups or in pairs, telling stories of
their lives or those of their families, or reflecting on history that affected the course of their lives, all of
these activities helped to overcome barriers between them. On the last day of the workshops, the participants concluded that they were all women with similar problems and experiences, while also noticing
the differences in their daily living conditions The value of the project was the opportunity to improve
drawing and storytelling skills. Since many of the participants teach, these new skills and knowledge will
be passed on to other people. The workshop also reminded about the power of art to create space for
talking about important issues. Opportunity to discuss various formal arrangements, allowed the participants to look for new ways to express themselves. The workshop created space for dialogue where artists
felt free. They could talk about their feelings and experiences freely; discover themselves through art;
and understand that it is okay be different. Although each individual history was different, they all made
up for one story.
The exhibition was presented at the International Culture Centre in Cracow, Cheap East Gallery
in Poznań, Mediateka in Wrocław and Contemporary Culture and Art Centre Darb 1718 in Cairo. It was
possible thanks to the cooperation with members of the Polish Network of Anna Lindh Foundation.
We would like to thank all people involved in this project. It was a big challenge both in terms of
the content and its organization. We would like to thank participants and the leading artists for their
great creative energy. It is you that made the project into what it was. Thank you!
We are planning further presentations of the exhibition in Poland and abroad. We are also working on
a continuation of the project. But we are mostly pleased with the fact that participants keep in touch with
each other and started various joint activities.
We are pleased to present to you a publication, which is not only the result of intense artistic work but
above all an expression of emotions, feelings and experiences.
Anna Miler and Agnieszka Cichocka
07
‫"ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ " ﻫﻮ ﻣﴩﻭﻉ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﺍﻟﺘﺨﺼﺼﺎﺕ ﻳﻘﻮﻡ ﺑﺘﻨﻔﻴﺬﻩ‬
‫ّ‬
‫ﺍﻟﺜﻘﺎﰲ ﺩﺭﺏ ‪ 1718‬ﻟﻠﻔﻨﻮﻥ‬
‫ﺍﳌﺮﻛﺰ ﺍﻟﺜﻘﺎﰲ ﲝﺮ ﺍﻟﺒﻠﻄﻴﻖ ﰲ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ ﰲ ﴍﺍﻛﺔ ﻣﻊ ﲨﻌﻴﺔ ﺃﺭﺗﲑﻳﺎ ﻭ ﺍﳌﺮﻛﺰ‬
‫ﺍﳌﻌﺎﴏﺓ ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ ﺑﺪﰪ ﻣﻦ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺁﻧﺎ ﻟﻴﻨﺪ‪ .‬ﺍﺳﺘﻐﺮﻕ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺍﳌﻘﺎﻡ ﰲ ﻣﻬﺮﺟﺎﻥ ﺍﻟﺜﺎﻣﻦ ﻟﻠﺜﻘﺎﻓﺎﺕ ﺍﻟﻌﺎﳌﻴﺔ‬
‫"ﻧﺎﻓﺬﺓ ﻋﲆ ﺍﻟﻌﺎﱂ"‪ .‬ﰷﻥ ﻣﻮﺟﻪ ﺇﱃ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﺸﺎﺑﺎﺕ ﻣﻦ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ ﻭﻣﴫ‪ ،‬ﻭﰷﻥ ﻫﺪﻓﻪ ﺭﰟ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﻔﻦ ﺩﻭﺭ‬
‫ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﳌﺠﳣﻊ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﻭﺍﳌﺠﺎﻝ ﺍﳌﺪﱐ‪ .‬ﺗﺄﻟﻒ ﻣﻦ ﻭﺭﺷﺔ ﲻﻞ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻜﺘﺐ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ ﻭﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺎﺕ‪ ،‬ﻭﺍﻷﺣﺪﺍﺙ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ‬
‫ﻭﺍﳌﻌﺎﺭﺽ ﻭﺍﳌﻨﺸﻮﺭﺍﺕ‪ .‬ﻭﰷﻥ ﻣﺼﺪﺭ ﺍﳍﺎﻡ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺍﻟﺘﻐﲑﺍﺕ ﺍﻻﺟﳣﺎﻋﻴﺔ ﻭﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ ﰲ ﴰﺎﻝ ﺃﻓﺮﻳﻘﻴﺎ‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ‬
‫ﺃﺻﺒﺤﺖ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﳌﻬﺮﺟﺎﻥ ﺍﻟﺜﺎﻣﻦ ﻟﻠﺜﻘﺎﻓﺎﺕ ﺍﻟﻌﺎﳌﻴﺔ‪ .‬ﳈﺎ ﺍﻥ ﰷﻧﺖ ﺍﳌﻨﺸﯫﺕ ﻗﺪ ﺃﺟﺮﻳﺖ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻣﴩﻭﻉ‬
‫ﺍﳌﻨﻈﻢ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺍﺭﺗﲑﻳﺎ "ﺍﻟﻔﺘﻴﺎﺕ ﺃﻳﻀﺎ ﺗﺮﲰﻦ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ"‪.‬‬
‫ﺩﻭﺭ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﺍﻻﺟﳣﺎﻋﻴﺔ ﻭﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ ﻟﻴﺲ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻭﻣﻘ ّﺪﺭ‪ .‬ﻣﺸﺎﺭﻛﳤﻢ ﰲ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺎ ﺗﺮﺗﺒﻂ ﻣﻊ ﺍﳊﺎﺟﺔ ﺇﱃ ﺍﻟﺘﻐﻠﺐ ﻋﲆ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﳌﻬﺎﻡ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ‪ .‬ﺃﺻﺒﺢ ﻗﳧﺎ ﻣﻦ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺍﳌﴚ ﻣﻦ‬
‫ﻋﲆ ﺧﴑ ﺍﳌﺸﺎﺭﰷﺕ ﺑﺎﻹﴐﺍﺏ)ﺍﻧّﺎ ﻓﺎﻟﻴﻨﺘﻴﻨﻮﻓﻴﺘﺶ‪ ,‬ﺃﻟﻴﻨﺎ ﺑﻴﻨﻜﻮﻓﺴﲀ‪ ,‬ﺟﻮﺍﻧﺎ ﺩﻭﺩﺍ ﺟﻔﻴﺎﺯﺩﺍ‪ ,‬ﻫﲊﻳﲀ‬
‫ﳄﻴﻔﻮﻧﻮﺱ( ﰲ ﺗﺮﺳﺎﻧﺔ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ ﻓﻴﺎﻟﳥﺎﻧﻴﻨﺎﺕ ‪ .‬ﻟﻌﺒﺖ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺩﻭﺭﺍ ﻫﺎﻣﺎ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ ﰲ ﻣﴫ‪ .‬ﲢﻮﻳﻞ ﺍﻟﻌﺎﱂ‬
‫ﻫﻮ ﺃﻳﻀﺎ ﻣﻦ ﺍﳉﻬﻮﺩ ﺍﻟﻴﻮﻣﻴﺔ ﻟﻠﻨﺴﺎﺀ ‪ -‬ﺍﻷﻣﻬﺎﺕ ﻭﺍﳉﺪﺍﺕ ﻭﺍﻷﺧﻮﺍﺕ‪ .‬ﺍﻷﺿﺪﺍﺩ‪ ،‬ﺍﻟﱵ ﺗﻮﺍﺟﻬﻬﺎ‪ ،‬ﺃﺻﺒﺤﺖ‬
‫‪08‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﶈﺎﺩﺛﺔ ﻭﺍﻟﺮﺳﻮﻡ‪.‬‬
‫"ﳓﻦ ﻧﻌﺘﻘﺪ ﺃﻥ ﺍﻟﻔﻦ ﻳﻠﻌﺐ ﺩﻭﺭﺍ ﻛﺒﲑﺍ ﰲ ﺑﻨﺎﺀ ﳎﳣﻌﺎﺕ ﻣﻨﻔﺘﺤﺔ ﻭﺗﻌﺪﺩﻳﺔ‪ ،‬ﺍﻟﱵ ﺗﵟ ﻟﺒﻨﺎﺀ ﺍﳉﺴﻮﺭ‬
‫ﻭﺍﳊﺪﻳﺚ ﻋﻦ ﺍﻟﻘﻀﺎﻳﺎ ﺍﳍﺎﻣﺔ‪ .‬ﺍﻟﻜﻮﻣﻜﻴﺲ ﰲ ﺍﻟﻜﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﻷﺣﻴﺎﻥ ﰲ ﺗﺎﺭﳜﻪ ﺃﺻﺒﺢ ﻭﺳﻴﻠﺔ ﻟﻠﻨﴩ ﻭﺍﻟﺘﺤﺮﺭ‪ .‬ﻳﻜﻦ‬
‫ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﺮﰟ ﺑﺸﲁ ﺭﺋﻴﴘ ﺍﻟﻮﺻﻮﻝ ﺇﱃ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﰲ ﺃﺟﺰﺍﺀ ﳐﺘﻠﻔﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﺎﱂ‪ .‬ﻭﻋﲆ ﺃﺳﺎﺱ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﻌﺘﻘﺪﺍﺕ‬
‫ﻟﻘﺪ ﳃﻨﺎ ﺑﺘﺠﻬﲒ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻱ ﺍﳌﴫﻱ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻱ ﰷﻥ ﺟﺰﺀﺍ ﺭﺋﻴﺴﻴﺎ ﻣﻨﻪ ﱔ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﲻﻞ ﺍﻟﻜﻮﻣﻜﻴﺲ ‪-‬‬
‫ﺍﺟﳣﺎﻉ ﻣﺆﻟﻔﺎﺕ ﻣﻦ ﻣﴫ ﻭﺑﻮﻟﻨﺪﺍ‪ .‬ﻋﻨﺪﻣﺎ ﺃﺻﺒﺢ ﻣﺮﻛﺰ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﻭﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﳌﻌﺎﴏﺓ ﺩﺭﺏ ‪ 1718‬ﴍﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﲝﺮ ﺍﻟﺒﻠﻄﻴﻖ ﻭﺭﺍﺑﻄﺔ ﺍﺭﺗﲑﺍ ‪ ،‬ﺍﲣﺬ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺷﲁ ﻭﺍﻗﴔ ﻭﺍﻛﺘﺴﺐ ﺑﻌﺪﺍ ﺣﻘﻴﻘﻴﺎ ﺑﲔ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺎﺕ "‪.‬‬
‫ﰷﻧﺖ ﺍﳌﻘﺪﻣﺔ ﺇﱃ ﻭﺭﺷﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﻟﻜﻮﻣﻜﻴﺲ ﺍﻟﺬﻱ ﺩﺍﻡ ﺑﲔ ‪ 11-15‬ﻧﻮﳁﱪ ﰲ ﻗﺎﻋﺔ ﺍﻟﺒﻠﺪﺓ ﺍﻟﻘﺪﳝﺔ ﰲ‬
‫ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ‪ ،‬ﻭﺭﺷﺔ ﲻﻞ ﻟﻴﻮﻡ ﻭﺍﺣﺪ ﻟﳭﺸﺎﺭﰷﺕ ﰲ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺑﲔ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺎﺕ )‪ 10‬ﺭﺳﺎﻣﺎﺕ ﻣﻦ ﻣﴫ ﻭ‪ 10‬ﻣﻦ‬
‫ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ(‪ ،‬ﺑﺎﻻﺷﱰﺍﻙ ﻣﻊ ﻣﺪﺭﺍﺀ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ‪ .‬ﻭﻗﺪ ﺳﺎﻋﺪ ﺍﳌﺸﺎﺭﰷﺕ ﺍﻟﻨﻘﺎﺵ ﺍﳌﻔﺘﻮﺡ ﺣﻮﻝ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ ﻭﺣﻘﻮﻕ‬
‫ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﻭﺍﳌﺴﺎﻭﺍﺓ ﻭﺍﻟﺘﻨﻮﻉ ﰲ ﻓﻬﻢ ﺃﻓﻀﻞ ﳌﻮﺿﻮﻉ ﺍﳌﴩﻭﻉ‪ ،‬ﳈﺎ ﺃﻧﺸﺄ ﺍﻻﺟﳣﺎﻉ ﻣﺴﺎﺣﺔ ﺣﺮﺓ ﻟﻠﺘﻌﺎﺭﻑ‬
‫ﻭﺍﻟﺘﲀﻣﻞ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﳌﺪﺓ ﲬﺴﺔ ﺃﻳﺎﻡ ﰲ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﱔ ﺍﻟﻜﻮﻣﻜﻴﺲ ﻭﺍﻟﺮﺳﻮﻣﺎﺕ ﻭﺍﻟﻔﻦ ﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮﻱ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻱ‬
‫ﻋﺮﺽ ﻫﻮ ﰲ ﺍﳌﻌﺮﺽ‪ .‬ﲻﻠﺖ ﺭﺳﺎﻣﺎﺕ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻳﺔ ﻭﺍﳌﴫﻳﺔ ﰲ ﺛﻼﺙ ﶍﻮﻋﺎﺕ‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﰷﻧﺖ ﺑﻘﻴﺎﺩﺓ‬
‫ﺑﻴﺎﺗﺎ ﺳﻮﺳﻨﻮﻓﲀ‪ ،‬ﻳﺎﺗﺴﻴﻚ ﻓﺮﺍﻧﺶ ﻭﷴ ﺻﻼﺡ‪ .‬ﻣﴣ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﰲ ﰻ ﻣﻦ ﺍﳌﺠﻤﻮﻋﺎﺕ ﺑﻄﺮﻳﻘﺔ ﺃﺧﺮﻯ‪ .‬ﴭﻌﺖ‬
‫ﺑﻴﺎﺗﺎ ﺳﻮﺳﻨﻮﻓﲀ ﺍﳌﺸﺎﺭﰷﺕ ﻋﲆ ﻭﺻﻒ ﻗﺼﺔ ﺑﻼﺩﱒ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺗﺎﺭﱗ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﰲ ﻋﺎﺋﻼﲥﻢ‪ .‬ﻭﺭﻛﺰ ﺑﺪﻭﺭﻩ‪،‬‬
‫ﻳﺎﺗﺴﻴﻚ ﻓﺮﺍﻧﺶ ﻭﷴ ﺻﻼﺡ ﻋﲆ ﲢﺴﲔ ﺍﻟﻘﺪﺭﺓ ﻋﲆ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﰲ ﺷﲁ ﻛﺘﺎﺏ ﻓﲀﱔ‪ .‬ﺍﺧﺘﺎﺭ‬
‫ﻳﺎﺗﺴﻴﻚ ﻓﺮﺍﻧﺶ ﻟﻠﻌﺮﺽ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ ﻭﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﻣﻦ ﲨﻴﻊ ﺍﻟﱵ ﺗﺄﻟﻔﺖ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻭﺭﺷﺔ ﲻﻞ‪ .‬ﻭﰲ ﲨﺎﻋﺎﺕ‬
‫ﺑﻴﺎﺗﺎ ﺳﻮﺳﻨﻮﻓﺴﲀ ﻭﷴ ﺻﻼﺡ ﺗﺄﻟﻔﺖ ﺃﲻﺎﻝ ﺍﻟﱵ ﺗﻠﺨﺺ ﺍﺳﺒﻮﻉ ﰷﻣﻞ ﻣﻦ ﺍﳌﻨﺎﻗﺸﺎﺕ ﻭﺍﻟﺘﺪﺭﻳﺒﺎﺕ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺿﺖ ﰲ ﺍﳌﻌﺮﺽ ﻛﻮﻣﻴﻜﺴﺎﺕ ﻭﺭﺳﻮﻣﺎﺕ ﺗﻈﻬﺮ ﻛﻴﻒ ﰷﻥ ﻟﻠﻌﻤﻞ ﺍﶺﺎﳸ ﺗﺄﺛﲑﺍ ﻛﺒﲑﺍ ﻋﲆ ﲻﻞ‬
‫ﺍﻟﺮﺳﺎﻣﺎﺕ‪ .‬ﻭﻗﺎﻟﺖ ﺍﳌﺸﱰﰷﺕ ﺍﻧﻪ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﻮﺭﺷﺎﺕ ﰷﻧﺖ ﺍﻟﻘﳰﺔ ﺍﻻﻛﱪ ﻟﻼﻧﻔﺘﺎﺡ ﻭﺗﺒﺎﺩﻝ ﺍﻻﺭﺍﺀ ﻭﻓﺮﺻﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ‬
‫ﺳﻮﻳﺎ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺘﻌﺎﺭﻑ ﻋﲆ ﺛﻘﺎﻓﺎﲥﻢ ﻭﺍﻟﻈﺮﻭﻑ ﺍﳌﻌﻴﺸﻴﺔ ﰲ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ ﻭﻣﴫ ﻭﲻﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﺤﻮﻝ ﻣﻦ ﺍﻟﻮﳸ‪ .‬ﰷﻥ ﺫﻟﻚ ﺃﻳﻀﺎ‬
‫ﻣﺼﺪﺭ ﺇﳍﺎﻣﻬﻢ ﺍﻟﻔﲏ‪ .‬ﺍﻷﲻﺎﻝ ﺍﳌﻌﺮﻭﺿﺔ ﰲ ﺍﳌﻌﺮﺽ ﻣﻠﻴﺌﺔ ﺑﺎﻟﻌﻮﺍﻃﻒ ‪ -‬ﺗﻠﻚ ﺍﻟﱵ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺍﳌﻮﺍﺿﻴﻊ‬
‫ﺍﳌﻄﺮﻭﺣﺔ‪ :‬ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﻣﻊ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﰲ ﻋﺎﺋﻠﳤﺎ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻀﺞ‪ ،‬ﻭﻋﺒﻮﺭ ﺍﻷﺩﻭﺍﺭ ﺍﳌﺴﻨﺪﺓ ﺗﻘﻠﻴﺪﻳﺎ ﻟﻠﻨﺴﺎﺀ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﺃﻳﻀﺎ‬
‫ﻋﻮﺍﻃﻒ ﺗﻠﻚ ﺍﻟﱵ ﺭﺍﻓﻘﺖ ﺍﻟﺘﻐﻠﺐ ﻋﲆ ﺍﳊﻮﺍﺟﺰ ﺍﻟﻠﻐﻮﻳﺔ‪ ،‬ﻭﳏﺎﻭﻟﺔ ﻓﻬﻢ ﰻ ﻣﳯﻦ ﺍﻵﺧﺮ‪.‬‬
‫‪09‬‬
‫ﰷﻥ ﺃﱒ ﳾﺀ ﰲ ﺧﻼﻝ ﺍﳌﴩﻭﻉ ‪ ،‬ﺑﺮﺃﻱ ﺍﳌﺸﺎﺭﰷﺕ ‪ ،‬ﺃﻟﺘﻘﺎﺀ ﻧﺴﺎﺀ ﻣﻦ ﺛﻘﺎﻓﺘﲔ ﳐﺘﻠﻔﺘﲔ ‪ -‬ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻳﺔ‬
‫ﻭﻣﴫ‪ .‬ﲣﺘﻠﻒ ﰲ ﺍﻟﻌﻤﺮ ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﲓ ﻭ ﺣﺎﻟﺔ ﺍﻷﴎﺓ ﻭﺍﳊﺎﻟﺔ ﺍﳌﻬﻨﻴﺔ‪ .‬ﺍﻟﻌﻤﻞ ﰲ ﶍﻮﻋﺔ ﻣﻦ ﺍﺛﻨﲔ‪ ،‬ﻭﺗﺒﺎﺩﻝ ﻗﺼﺔ‬
‫ﺣﻴﺎﲥﻢ ﻭ ﺃﴎﲥﻢ ‪ ،‬ﻭﺍﻻﻧﻌﲀﺱ ﻋﲆ ﺍﻟﺘﺎﺭﱗ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺆﺛﺮ ﻋﲆ ﺣﻴﺎﺓ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺳﺎﻋﺪ ﻋﲆ ﻛﴪ ﺍﳊﻮﺍﺟﺰ ﺑﻴﳯﻢ‪.‬‬
‫ﻭﻗﺎﻝ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﳯﻢ ﰲ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﺍﻷﺧﲑ ﻣﻦ ﻭﺭﺷﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺃﳖﻢ ﲨﻴﻌﺎ ﳑﺎﺛﻼﺕ ﺇﱃ ﰻ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺍﻷﺧﺮﻳﺎﺕ ﲝﻴﺚ‬
‫ﺍﳌﺸﺎﰻ ﻭ ﺍﻟﺘﺠﺎﺭﺏ ﺍﳌﲈﺛﻠﺔ ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﻣﻦ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺃﺧﺮﻯ ‪ ،‬ﴲﺪﻭﺍ ﺧﻼﻓﺎﺕ ﰲ ﺍﻟﻈﺮﻭﻑ ﺍﳌﻌﻴﺸﻴﺔ ﺍﻟﻴﻮﻣﻴﺔ‪ .‬ﺑﻠﻐﺖ ﻗﳰﺔ‬
‫ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺍﻟﻔﺮﺻﺔ ﺑﺘﺤﺴﲔ ﻭﺿﻌﻪ ﺍﻟﺮﺳﻮﱊ ﻭﺭﻭﺍﻳﺔ ﺍﻟﻘﺼﺺ‪ .‬ﻭﻣﻦ ﻣﻨﺬ ﺍﻥ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﳌﺸﺎﺭﰷﺕ ّ‬
‫ﺗﻌﲅ ﺃﻭ‬
‫ﲢﺎﴐ ﻓﺈﻧﻪ ﻳﱲ ﻧﻘﻞ ﺍﳌﻬﺎﺭﺍﺕ ﻭﺍﳌﻬﻦ ﺍﳉﺪﻳﺪﺓ ﻣﻦ ﴯﺺ ﺍﱃ ﴯﺺ ﺍﺧﺮ‪ .‬ﻭﺫﻛﺮﺕ ﻭﺭﺷﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺃﻳﻀﺎ ﺃﻥ‬
‫ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻟﻠﻔﻦ ﻗﻮﺓ ﰲ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺴﺎﺣﺔ ﻟﻠﺤﺪﻳﺚ ﻋﻦ ﺍﳌﺴﺎﺋﻞ ﺍﳍﺎﻣﺔ‪ .‬ﵠﺖ ﻓﺮﺻﺔ ﻣﻨﺎﻗﺸﺔ ﺍﻟﻘﺮﺍﺭﺍﺕ‬
‫ﺍﻟﺮﲰﻴﺔ ﺍﳌﻌﳣﺪﺓ‪ ،‬ﻟﳭﺸﺎﺭﰷﺕ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻃﺮﻕ ﺟﺪﻳﺪﺓ ﻟﻠﺘﻌﺒﲑ ﻋﻦ ﺃﻧﻔﳨﻦ ‪ .‬ﻧﺸﺄﺕ ﺧﻼﻝ ﻭﺭﺷﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻣﺴﺎﺣﺔ‬
‫ﻟﻠﺤﻮﺍﺭ ‪ ،‬ﺍﻟﱵ ﺷﻌﺮﺕ ﻓﳱﺎ ﺍﻟﺮﺳﺎﻣﺎﺕ ﺑﺎﳊﺮﻳﺔ ‪ ،‬ﻭﲤﻜﻨﺖ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﺤﺪﺙ ﻋﻦ ﻣﺸﺎﻋﺮﱒ ﻭﲡﺎﺭﲠﻢ ‪ ،‬ﻭﺍﻛﺘﺸﺎﻑ‬
‫ﺍﻟﻔﻦ ‪ ،‬ﻭﻓﻬﻢ ﺍﻧﻪ ﻣﻦ ﺍﳉﻴﺪ ﺍﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﺍﺧﺘﻼﻑ‪ ،‬ﻭﻋﲆ ﺍﻟﺮﰬ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺗﺎﺭﱗ ﰻ ﻣﳯﻦ ﰷﻥ‬
‫ﻧﻔﳨﻦ ﰲ‬
‫ّ‬
‫ﳐﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻓﺈﻧﻪ ﻳﺘﻜﻮﻥ ﰲ ﻗﺼﺔ ﻭﺍﺣﺪﺓ‪.‬‬
‫ﻭﻗﺪﻡ ﺍﳌﻌﺮﺽ ﰲ ﻣﺮﻛﺰ ﺍﻟﺜﻘﺎﰲ ﺍﻟﺪﻭﱄ ﰲ ﻛﺮﺍﻛﻮﻑ‪ ،‬ﻭﰲ ﻣﻌﺮﺽ ‪ Cheap East‬ﰲ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺑﻮﺯﻧﺎﻥ‪،‬‬
‫ﻭ ﰲ ﺍﳌﺮﻛﺰ ﺍﻟﺜﻘﺎﰲ ﰲ ﻓﺮﻭﺗﺴﻮﺍﻑ ‪ MEDIATEKA‬ﻭﻣﺮﻛﺰ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﻭﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﳌﻌﺎﴏﺓ ﺩﺭﺏ ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪ .‬ﰷﻥ‬
‫ﳑﻜﻨﺎ ﺑﻔﻀﻞ ﺗﻌﺎﻭﻥ ﺃﻋﻀﺎﺀ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺍﻟﺸﺒﻜﺔ ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻳﺔ ﺁﻧﺎ ﻟﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﺮﺍ ﶺﻴﻊ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﺷﺎﺭﻛﻮﺍ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﴩﻭﻉ‪ .‬ﰷﻥ ﲢﺪﻳﺎ ﻛﺒﲑﺍ ﻣﻦ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﻭﺍﻟﺘﻨﻈﲓ‪ .‬ﺷﻜﺮﺍ ﻟﳭﺸﺎﺭﰷﺕ‬
‫ﻭﺍﳌﺪﺭﺍﺀ ﻋﲆ ﺍﻟﻄﺎﻗﺔ ﺍﻹﺑﺪﺍﻋﻴﺔ ﺍﻟﻌﻈﳰﺔ‪ .‬ﻟﻘﺪ ﺃﻣﻸﺕ ﺍﲻﺎﻟﲂ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﴩﻉ‪ .‬ﺷﻜﺮﺍ ﻟﲂ!‬
‫ﻳﴪﻧﺎ‬
‫ﺍﻟﺬﻱ‬
‫ﻭﻟﻜﻦ‬
‫ﺍﳌﴩﻭﻉ‪.‬‬
‫ﳓﻦ ﳔﻄﻂ ﻟﻌﺎﺭﺽ ﺃﺧﺮﻯ ﰲ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ ﻭﰲ ﺍﳋﺎﺭﺝ‪ ،‬ﻭﻧﻌﻤﻞ ﺃﻳﻀﺎ ﻋﲆ ﺍﺳﳣﺮﺍﺭ‬
‫ّ‬
‫ﻛﺜﲑﺍ ﻫﻮ ﺃﻥ ﺍﳌﺸﺎﺭﰷﺕ ﺍﺗﺼﺎﻝ ﺩﺍﰂ ﻭﺑﺪﺍﺕ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﳌﺸﱰﻛﺔ‪.‬‬
‫ﻧﻀﻊ ﰲ ﺃﻳﺪﻳﲂ ﻧﴩ ﺍﳌﴩﻭﻉ ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﻓﺎﻛﻬﺔ ﻟﻴﺲ ﻓﻘﻂ ﻣﻦ ﺍﲻﺎﻝ ﺍﳌﺸﺎﺭﰷﺕ ﺍﳌﻜﺜﻔﺔ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﻗﺒﻞ ﺍﻱ ﳾﺀ‬
‫ﺗﻌﺒﲑ ﻋﻦ ﻋﻮﺍﻃﻔﻬﻢ‪ ،‬ﻭﻣﺸﺎﻋﺮﱒ ﻭﺧﱪﺍﲥﻢ‪.‬‬
‫ﺍ ّﻧﺎ ﻣﻴﻠﺮ ﻭ ﺍﺟﻨﻴﺸﲀ ﺗﺸﻴﺨﻮﺗﺴﲀ‬
‫‪10‬‬
Kolektyw, czyli w grupie siła1
Jeśli kolektywem nazwiemy grupę osób prezentującą wspólne stanowisko w danej sprawie,
to historia kolektywów kobiecych zaczynałaby się wtedy, kiedy kobiety określiły siebie jako grupę interesów.
Jednym z ich celów było uzyskanie dostępu do edukacji. Choć oficjalnie prawo do edukacji, w tym
artystycznej, kobiety otrzymały dopiero na przełomie XIX i XX wieku, były nieliczne wyjątki: działające,
mniej lub bardziej pod prąd czasów, zgromadzenia kobiece, stające się kolebkami sztuki, rzemiosła
i wiedzy dostępnej dla żeńskiej części społeczeństwa. W Bolonii już w XIII wieku funkcjonowała szkoła
artystyczna dla dziewcząt. Efektem tego był zupełnie odmienny od reszty Europy obraz demograficzny
bolońskiej sceny artystycznej: żyło i tworzyło tam o wiele więcej artystek niż gdziekolwiek indziej w tym
samym czasie. Ostoją kobiecej edukacji w różnych epokach były także zgromadzenia duchowe, w których
rozwijało się rzemiosło, sztuka i myśl intelektualna nieograniczane prawem i zasadami obowiązującymi
poza murami zakonów.
We współczesnej historii o powszechności kobiecych kolektywów możemy mówić dopiero
w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, kiedy zaangażowały się one w politykę, sztukę czy polemiki
obyczajowe. Rozwój feminizmu w latach siedemdziesiątych radykalnie zmienił sztukę. Artystyczne
i polityczne manifestacje kobiet odbywały się z nieznaną dotąd częstotliwością. Niebagatelną rolę w tym
procesie miały inicjatywy kolektywów: grupy artystyczne, wystawy, akcje z pogranicza sztuki i aktywizmu
społecznego. Powstawały grupy skupiające się wokół różnorodnych motywów przewodnich: zwracające
uwagę na brak kobiet w sztuce, takie jak WAR (Woman Artist in Revolution założone w 1969 roku),
reprezentujące głos artystek afroamerykańskich: Where We At (WWA) Black Women Artist, kolektywy
lokalne, np. Los Angeles Council of Women Artists i te skupione wokół określonych dziedzin artystycznych: Las Mujeres Muralistas, Spiderwoman's Theater. Nie ma wątpliwości, że bez wysiłku aktywistek
zmiany dotyczące obecności kobiet w dziedzinach artystycznych, które zapoczątkowały kolektywy, a które
były kontynuowane przez kolejne pokolenia (np. powstałe w latach osiemdziesiątych Guerrilla Girls), nie
miałyby szansy dokonać się w takim zakresie i intensywności.
11
Komiksowe rewolucje kobiet
12
Lata siedemdziesiąte to też początek historii komiksowych kolektywów kobiecych – głównie
na gruncie amerykańskim. Zakładane były przez artystki undergroundowe, które po pierwszych fascynacjach
alternatywną sceną komiksową odkryły, że działa ona w oparciu o silne relacje towarzyskie mężczyzn.
„Przerodziły się one w kolejny rodzaj zamkniętego systemu (…) Były swego rodzaju klubami tylko dla
chłopców. Cały underground komiksowy opierał się na kumplach publikujących kumpli, nas [kobiet - KK]
nawet nie wpuszczali” – opowiada artystka Lee Marrs2. Reakcją na tę formę wykluczenia było samoorganizowanie się kobiet wokół różnego rodzaju inicjatyw wydawniczych: zinów i magazynów. Pierwszym z nich
był „It Ain’t Me, Babe” zapoczątkowany w 1970 roku, zaraz po nim, w 1972 roku, powstał wydawany
przez kolejne dwadzieścia lat: „Wimmen’s Comix” oraz kolejne m.in. „Tits & Clits” czy „Wet Satin”.
Magazyny były forum, na łamach którego artystki mogły prezentować swoje prace. Tworzyły się wokół nich
zgromadzenia towarzyskie i artystyczne grupy lobbujące na rzecz obecności kobiet na scenie komiksowej.
Również obecnie, głównie za sprawą Internetu, rozwijają się komiksowe kolektywy kobiece:
międzynarodowy „Chicks on Comics” skupiający dziewięć artystek europejskich i południowoamerykańskich, tworzących na potrzeby wspólnego bloga, organizujących seminaria, wystawy i spotkania. Inny,
tworzący bazę wiedzy na blogu ladydrawers.wordpress.com: „The Ladydrawers Comics Collective” jest
„zgromadzeniem kobiet, mężczyzn, osób transgenderowych i osób o płci niebinarnej, które prowadzą
badania, publikują komiksy, piszą na ich temat w kontekście ekonomii, rasy, seksualności i gender (…)”3.
Mniej lub bardziej trwałe kooperatywy artystyczne znajdziemy wszędzie, jak świat długi i szeroki. Pełnią
one niebagatelną rolę w promocji kobiet w komiksie poprzez stwarzanie możliwości prezentacji prac
podczas licznych eventów czy wspólnie wydawane publikacje. W Europie jest to między innymi szwedzki
feministyczny skład „Dotterbolaget” – kilkudziesięcioosobowa grupa artystek i aktywistek podejmująca
działania wzajemnie wspierające własny rozwój. Wspólnie prowadzą bloga, wydają fanziny, organizują
wydarzenia. Nierzadko kolektywy organizują się w stowarzyszenia czy fundacje. Przykładem jest
amerykańska organizacja „Friends of Lulu”, która wykracza poza działania wydawnicze i eventowe.
Od 1997 roku „Przyjaciółki Lulu” przyznają coroczną nagrodę dla twórczyń komiksów wręczaną podczas
Comic-Con International – jednego z najważniejszych konwentów komiksowych na świecie.
Dlaczego kolektywy, nawet te o charakterze chwilowym i efemerycznym, były i są istotne?
Cechuje je wspólnota celów artystycznych bądź interesów grupy, ale i różnorodność doświadczeń. Główne
ich funkcje to: dialog oparty na wspólnocie, promocja oraz „empowerment” – wzmocnienie i ośmielenie
członkiń kolektywu, stworzenie bezpiecznego otoczenia dla twórczości, która nie znajduje miejsca
w mainstreamie. Kolektywny głos brzmi donośniej, a zwielokrotnione indywidualne doświadczenia zostają
dostrzeżone przez społeczeństwo. Za sprawą ruchów aktywistycznych kobiet w sztuce dokonały się
historyczne zmiany: pojawiły się treści i tematy wcześniej nieobecne.
O podobnych aspektach funkcjonowania w kolektywie opowiadały uczestniczki projektów
komiksowych organizowanych tylko dla kobiet. W 2010 roku w Trójmieście za sprawą Stowarzyszania
Arteria powstała inicjatywa „Dziewczyny też rysują komiksy!”. Był to projekt, który przy wsparciu
Programu „Młodzież w działaniu”, a następnie – w drugiej edycji – dzięki dofinansowaniu Miasta
Gdańska wskazywał na problem braku kobiet w komiksowej przestrzeni artystycznej. Na akcję złożyły się
warsztaty komiksowe i ogólnoartystyczne, w których udział brały tylko rysowniczki. Finałem projektu były
wystawy oraz publikacje prac. Grupa kobiet w wieku 16-35 lat pracowała wspólnie przez ponad dwa
miesiące, tworząc indywidualne grafiki i komiksy, zakładając wspólne blogi, zawiązując przyjaźnie.
Kolektyw dla demokracji i kobiecego głosu w sprawie przemian politycznych
„Kobiety dla demokratycznej (r)ewolucji” to rodzaj kolektywizmu incydentalnego, powstałego
w ramach projektu, a jednocześnie kolektyw ponadnarodowy i ponadkulturowy. Warsztaty oparte
na doświadczeniu „Dziewczyny też rysują komiksy!” zyskały szerszy kontekst znaczeniowy: zaangażowania kobiet w przemiany demokratyczne w Polsce w latach osiemdziesiątych oraz współcześnie w krajach
arabskich, a także różnic i podobieństw kulturowych artystek z Polski i Egiptu. Mimo zaledwie kilku dni,
które uczestniczki miały na spotkanie i wspólną pracę, efekty były niesamowite. Uczestniczki pozostają
13
14
w kontakcie za pośrednictwem mediów społecznościowych. Utrzymywaniu relacji sprzyja także wystawa,
która po tournee w Polsce trafiła do Kairu. Egipsko-polski chwilowy kolektyw nie stworzył programu czy
manifestu, ale pozwolił na owocne spotkanie artystek, reprezentantek tak odmiennych kultur, które
znalazły płaszczyznę porozumienia na polu sztuki. Był przestrzenią opowiadania wielu historii, dialogu
i twórczej wymiany ponad podziałami. „Chciałam stworzyć więź w grupie, poczucie zaufania i bezpieczeństwa, a także równości. Ustaliłyśmy zasady komunikowania się, nie oceniania i zachowania tajemnicy,
z poszanowaniem dla poglądów odmiennych od swoich” – opowiadała rysowniczka Beata Sosnowska,
jedna z prowadzących warsztaty dla projektu, na co dzień członkini kolektywu komiksowego „Dream
Team”. Również wykorzystanie medium komiksowego – demokratycznego, chętnie i często wykorzystywanego przez grupy niewidoczne bądź izolowane nie jest bez znaczenia. Wpisać w ten nurt możemy nie
tylko wspomniane komiksy undergroundowe, ale również znane „Persepolis” Marjane Satrapi, „Quahera”
– internetowy komiks o przygodach muzułmańskiej superbohaterki walczącej z mizoginią i antyislamizmem, czy „Ms Marvel” – komiks o nastoletniej islamskiej superbohaterce.
Demokratyczne przemiany nigdy nie pozostawały bez wpływu na sztukę. Rysujmy komiksy, łączmy się
w kolektywy i cieszmy się rewolucją różnorodności.
Kinga Kuczyńska
1 Tekst odnosi się do doświadczeń europejskich, z odwołaniami do kultury amerykańskiej. Przytoczone w nim kategorie i przykłady
mogą nie przystawać do innych perspektyw kulturowych
2 Tłumaczenie własne za: Pretty in Ink. North American Women Cartoonists 1896-2013, Trina Robbins, Seattle 2013.
3 Wolne tłumaczenie autorki z opisu na blogu https://ladydrawers.wordpress.com/who-we-are/
Ewa Juszczuk
15
Collective, together we are strong1
16
If the collective is a group of people having common views, then the history of women’s collectives
started when women recognized themselves as the group of common interests. One of those interests
was the access to education. Despite the fact that officially women acquired the right to education,
including artistic education, between XIX and XX century, there were some exceptions to this rule:
women’s collectives acting more or less against the main social current, becoming the cradles of art,
crafts and knowledge accessible to women. In Bologna, in XIII century, there was an art school for girls.
Consequently, the demographic picture of art scene in Bologna was completely different from the rest of
Europe: there were many more women artists in Bologna than anywhere else in Europe at that time.
The strongholds of women’s education were all kinds of spiritual congregations, where arts, crafts and
intellectual thoughts were developing, without restrictions applying outside the walls of monasteries.
In the modern history the popularity of women’s collectives started in the 60s and 70s, when
the groups got engaged in politics, arts and discussions on moral aspects of society. The development of
feminism in the 70s radically changed the arts. The artistic and political manifestations of women reached
unprecedented scale. The initiatives of collectives played an important role in these processes: artistic
groups, exhibitions, actions bordering arts and social activism. Certain groups were established around
various motivations: bringing attention to the lack of women in art like WAR (Woman Artist in Revolution
established in 1969), representing the voice of Afro-American artists: Where We At (WWA) Black
Women Artists, local collectives, for example: Los Angeles Council of Women artists, and those focused
on particular means of art: Las Mujeres Muralistas, Spiderwoman's Theater. There is no doubt that
without the effort of those activists, the changes concerning the presence of women in arts, started by
the collectives, and continued by next generations (such as Geurilla Girls established in the 80s), would
not have the chance to happen in such a range and intensity.
Comic strips women revolution
The 70s are also the beginning of the history of women’s comics collectives- mainly in the USA.
The collectives were established by underground artists, who, after the first fascination with alternative
comics scene, discovered that the alternative scene is based on strong relations between men."The scene
became a kind of a close system (...) it was a kind of club for boys only. All underground comics were
based on mates publishing mates, and us (women) were not allowed"– says the artist Lee Marrs.
The reaction for this form of exclusion was women’s self-organization around all kinds of publishing
initiatives: zines and magazines. The first was "It Ain't me, babe" started in 1970 and right after it,
in 1972, "Wimmen's Comix" which continued to be published for 20 years and following "Tits&Clits"
or "Wet Satin". Those magazines were forums where artists could present their works. Social and artistic
groups were gathering around those magazines, lobbying for the presence of women in the comics scene.
Today, thanks to the Internet, women’s comics collectives are developing: the international
"Chics on Comics" gathering nine European and South American artists creating a blog together, organizing seminars, exhibitions and meetings. Another example is "The Ladydrawers Comics Collective" –
an unofficially affiliated group of women, men, transgender, and non-binary gender who research, perform,
and publish comics and texts on economics, race, sexuality, and gender (...)". More or less permanent
artistic cooperatives can be found everywhere in the world. Those initiatives play an important role in
promoting women in comics through creating opportunities to show their works at numerous events or
collective publications. In Europe it is, among the others, the Swedish feminist group "Dotterbolaget"–
a group of artists and activists supporting each other's development. They run a blog, publish fanzines,
organize events. Frequently the collectives are transformed into associations and foundations.
For example the American organization "Friends of Lulu", which goes beyond publishing and events.
Since 1997 "Friends of Lulu" have been granting an annual award for women comics creators handed in
at the "Comic-Con International" – one of the most important comics convents in the world.
17
18
Why were the collectives, even those temporary and ephemeral ones, so important ? They are
characterised by common artistic or group interests but also the variety of experiences. Their main
functions are: the dialogue based on being together, promotion, empowerment and encouragement of
collective’s members, creating safe environment for creativity, which does not find its place in the mainstream. The collective voice sounds louder and the multiplied individual experiences can be seen by
the society. Thanks to women’s activists movements historical changes in arts took place: contents and
themes which were earlier absent, appeared.
Similar aspects of functioning in a collective were mentioned by the participants of comics
projects for women. In 2010 the Tri-City association Arteria took the initiative of "Girls draw comics too!"
It was the project, which, with the support of Youth in Action Programme and later in the second edition,
with the financial support of Gdańsk City Council, pointed to the lack of representation of women in
comics art scene. This project consisted of comics and arts workshops, with the participation of women
only. The project's results were the exhibitions and publications of works. The group of women between
16 and 35 years old worked together for over two months, creating individual graphics and comics,
starting blogs together, binding friendships.
The collective for democracy and women voice on political change
"Women for Democratic (R)evolution" is a kind of incidental collectivism, created within
a project and simultaneously it was an international and intercultural collective. The workshops based on
experience of the "Girls draw comics too!" project, gained a wider meaning: engagement of women in
democratic changes in Poland in the 80s and currently in the Arab countries and the context of culture
differences and similarities of artists from Egypt and Poland. Despite the fact that the participants had
just a couple of days for meeting and working together, the results they reached were extraordinary.
The participants keep in contact via social media. The exhibition of works, which after the tour in Poland
travelled to Cairo, helps to keep the contact too. This Polish-Epyptian temporary collective has not
created any program or manifesto, but enabled a fruitful meeting of women-artists, representing such
different cultures, finding the platform for communication in the field of arts. This collective provided
space for many stories, dialogues and exchange transgressing divisions. "I wanted to create ties in
the group, the sense of trust and security, as well as equality. We have set the rules of communication,
not judging each other and keeping the secrets, with the respect for different points of views"– says
the cartoonist Beata Sosnowska, one of the trainers of the workshops, a member of the comics collective
"Dream Team". Also choosing comics as the medium – a democratic tool, often used by the invisible or
isolated groups – was not accidental. Here we can mention not only the underground comics but also,
well known "Perespolis" by Marjane Satrapi, "Quahera"– an internet comics about a Muslim super-heroin
fighting the misogyny and anty-Islamism, or "Ms Marvel" – a comics about young Islam super-heroin.
The democratic changes have never happened without the influence on art. We should draw comics, join
in collectives and enjoy the revolution of variety.
Kinga Kuczyńska
1 This text relates to European experience, with relation to American culture. The categories cited here may not be adequate to
different cultural perspectives
19
‫ﺍﶺﺎﻋﺔ‪ ،‬ﺃﻭ ﻗﻮﺓﺍﶺﺎﻋﺔ‬
‫ﻣﻌﲔ‪ ،‬ﰲ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻮﻗﺖ‬
‫ﺇﺫﺍ ﰷﻧﺖ ﺗﳧﻴﺔ ﶍﻮﻋﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺍﶺﺎﻋﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﻌﻜﺲ ﻣﻮﻗﻒ ﻣﻮﺣﺪ ﰲ ﺷﺄﻥ ّ‬
‫ﻳﺒﺪﺃ ﺗﺎﺭﱗ ﺍﻟﺘﻌﺎﻭﻧﻴﺎﺕ ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻴﺔ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﺣﺪﺩﺕ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺃﻧﻔﳨﻦ ﺑﺎﻋﺘﺒﺎﺭﻫﺎ ﻣﺼﺎﱀ ﺍﳌﺠﻤﻮﻋﺔ ﺍﳌﺸﱰﻛﺔ‪ .‬ﻫﺪﻑ ﻣﻦ‬
‫ﺍﻫﺪﺍﻓﻬﻦ ﺳﻴﻜﻮﻥ ﺍﻟﺘﻌﻠﲓ ‪ .‬ﻋﲆ ﺍﻟﺮﰬ ﺃﻥّ ﺭﲰﻴﺎ‪ ، ،‬ﺗﻠﻘﺖ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺍﳊﻖ ﰲ ﺍﻟﺘﻌﻠﲓ‪ ،‬ﲟﺎ ﰲ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻔﻦ ﰲ ﺃﻭﺍﺧﺮ‬
‫ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﻟﺘﺎﺳﻊ ﻋﴩ ﻭﺃﻭﺍﺋﻞ ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﻟﻌﴩﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﻟﺮﰬ ﻣﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﻌﺾ ﺍﻻﺳﺘﺜﻨﺎﺀﺍﺕ‪ .‬ﰲ ﺑﻮﻟﻮﻧﻴﺎ ﰲ ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﻟﺜﺎﻟﺚ ﻋﴩ ﺃﻧﺸﺄﺕ ﻣﺪﺭﺳﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﻟﻠﻔﺘﻴﺎﺕ‪ .‬ﰷﻧﺖ‬
‫ﺍﻟﻨﺘﻴﺠﺔ ﳐﺘﻠﻔﺔ ﲤﺎﻣﺎ ﻋﻦ ﺑﻘﻴﺔ ﺍﻟﺼﻮﺭﺓ ﺍﻟﺪﳝﻮﻏﺮﺍﻓﻴﺔ ﰲ ﺃﻭﺭﻭﺑﺎ ﺣﻴﺚ ﰷﻧﺖ ﻧﺴﺒﺔ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺎﺕ ﰲ ﺑﻮﻟﻮﻧﻴﺎ ﺃﻛﱶ ﻣﻦ ﺍﻱ‬
‫ﻣﲀﻥ ﺍﺧﺮ‪ .‬ﰷﻧﺖ ﺍﻟﺪﻋﺎﻣﺔ ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔ ﻟﺘﻌﻠﲓ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﻋﺼﻮﺭ ﳐﺘﻠﻔﺔ ﻣﳯﺎ ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ ﺍﻟﺮﻭﺣﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﺳﺎﳘﺖ ﰲ‬
‫ﺍﳊﺮﻑ ﺍﻟﻴﺪﻭﻳﺔ ﻭﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﻭﺍﻟﻔﻜﺮ‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫ﻭﰲ ﺍﻟﺘﺎﺭﱗ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﺣﻮﻝ ﻋﺎﳌﻴﺔ ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ ﺍﻟﻨﺴﻮﻳﺔ ﳝﻜﻦ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﻓﻘﻂ ﰲ ﺍﻟﺴﺘﻴﻨﺎﺕ ﻭﺍﻟﺴﺒﻌﻴﻨﺎﺕ‪ ،‬ﻋﻨﺪﻣﺎ‬
‫ﺃﺻﺒﺤﺖ ﺗﺸﺎﺭﻙ ﰲ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﺔ ﻭﺍﻟﻔﻦ ﺃﻭ ﺍﳉﺪﻝ ﺍﻷﺧﻼﰶ‪ .‬ﺗﻄﻮﻳﺮ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﻟﻨﺴﻮﻳﺔ ﰲ ﺍﻟﺴﺒﻌﻴﻨﺎﺕ ﺃﺣﺪﺙ ﺗﻐﻴﲑ‬
‫ﺟﺬﺭﻱ ﰲ ﺍﻟﻔﻦ‪ .‬ﺟﺮﺕ ﺍﳌﻈﺎﻫﺮ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﻭﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ ﻟﳭﺮﺃﺓ ﺑﻮﺗﲑﺓ ﻏﲑ ﻣﺴﺒﻮﻗﺔ‪ .‬ﺣﻴﺚ ﻟﻌﺒﺖ ﺩﻭﺭﺍ ﻫﺎﻣﺎ ﰲ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻌﻤﻠﻴﺔ‬
‫ﺍﳌﺒﺎﺩﺭﺍﺕ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‪ :‬ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﻭﺍﳌﻌﺎﺭﺽ ﻭﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ ﺑﲔ ﺍﻟﻔﻦ ﻭﺍﻟﻨﺸﺎﻃﺎﺕ ﺍﻻﺟﳣﺎﻋﻴﺔ‪ .‬ﻭﻇﻬﺮﺕ ﲨﺎﻋﺎﺕ ﺭﻛﺰﺕ ﻋﲆ‬
‫ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ ﳐﺘﻠﻔﺔ ﻣﻊ ﻟﻔﺖ ﺍﻻﻧﺘﺒﺎﻩ ﺍﱄ ﻋﺪﻡ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﳎﺎﻝ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫‪“WAR (Woman Artist in Revoultion‬ﺛﻮﺭﺓ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﻟﻔﻦ ﻭ ﺍﻟﱵ ﺗﺄﺳﺴﺖ ﰲ ﻋﺎﻡ ‪ 1969‬ﻟﳣﺜﻴﻞ ﺻﻮﺕ‬
‫ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﲔ ﺍﻷﻣﺮﻳﻜﻴﲔ ﺍﻻﺍﻓﺎﺭﻗﺔ‪ .‬ﻭﺃﻳﻀﺎ ﺃﻳﻦ ﳓﻦ )ﺍﳌﺮﺃﺓ ﺍﻟﺴﻮﺩﺍﺀ( ﰲ ﺍﻟﻔﻦ‪(WWA (Where We At .‬‬
‫ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ ﺍﶈﻠﻴﺔ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﳎﻠﺲ ﻟﻮﺱ ﺃﳒﻠﻮﺱ ﻟﻠﻔﻨﺎﻧﺎﺕ‪ ،‬ﻭﺗﻠﻚ ﺗﳣﺤﻮﺭ ﺣﻮﻝ ﳎﺎﻻﺕ ﳏﺪﺩﺓ ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻦ ﻣﺜﻞ‪Las :‬‬
‫‪ . Mujeres Muralistas، Spiderwoman's Theater‬ﻟﻴﺲ ﻫﻨﺎﻙ ﺷﻚ ﰲ ﺃﻧﻪ ﺑﺪﻭﻥ ﺟﻬﺪ ﺍﻟﻨﺎﺷﻄﲔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺘﻐﻴﲑﺍﺕ‬
‫ﺣﻮﻝ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﳌﺠﺎﻻﺕ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﺑﺪﺃﲥﺎ ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ ﻭﻣﻦ ﰒ ﺍﺳﺘﳬﻠﺖ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺍﻷﺟﻴﺎﻝ ﺍﻟﻼﺣﻘﺔ )ﻋﲆ‬
‫ﺳﺒﻴﻞ ﺍﳌﺜﺎﻝ ﺃﻧﺸﺌﺖ ﰲ ﺍﻟﳥﺎﻧﻴﻨﺎﺕ ﺑﻨﺎﺕ ﺍﻟﻌﺼﺎﺑﺎﺕ( ﱂ ﺗﻜﻦ ﻟﺪﳞﻢ ﻓﺮﺻﺔ ﻟﻌﻤﻞ ﺫﻟﻚ ﰲ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﻭﲠﺬﺍ ﺍﻟﺰﰛ‪(.‬‬
‫ﺛﻮﺭﺍﺕ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺍﳍﺰﻟﻴﺔ‬
‫ﰲ ﺍﻟﺴﺒﻌﻴﻨﺎﺕ ﰷﻧﺖ ﺑﺪﺍﻳﺔ ﻟﺘﺎﺭﱗ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﺪﻳﺎ ‪-‬ﺑﺸﲁ ﺭﺋﻴﴘ ﻋﲆ ﺍﻻﺭﺍﴈ ﺍﻷﻣﺮﻳﻜﻴﺔ‪ .‬ﰎ ﺗﺄﺳﻴﳨﺎ ﻣﻦ‬
‫ﻗﺒﻞ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﻐﲑ ﻣﻌﺮﻭﻓﺎﺕ ﻟﻠﻌﻠﻦ ﺍﻟﻼﰐ ﺍﲠﺮﻥ ﺍﶺﻬﻮﺭ ﺑﻌﺪ ﺃﻭﻝ ﻣﳪﺪ ﻛﻮﻣﻴﺪﻱ‪ ،‬ﰷﻥ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻣﺬﻫﻞ ﻛﺄﲻﺎﻝ‬
‫ﺍﻟﺮﺟﺎﻝ‪ .‬ﻭﺍﻧﻀﻤﻮﺍ ﺍﱃ ﻧﻈﺎﻡ ﻣﻦ ﻧﻮﻉ ﺍﺧﺮ )ﻧﻈﺎﻡ ﻣﻐﻠﻖ( ﻭﰷﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻨﻈﺎﻡ ﳑﺜﻞ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺍﻟﺮﺟﺎﻝ‪ .‬ﲨﻴﻊ ﺍﻻﲻﺎﻝ‬
‫ﺍﳍﺰﻟﻴﺔ ﺍﻟﻐﲑ ﻣﻌﺮﻭﻓﺔ ﰷﻧﺖ ﺗﺆﺩﻯ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺍﺻﺪﻗﺎﺀ ﺍﳍﺰﻟﻴﲔ ﺍﳌﻌﺮﻭﻓﲔ‪] ،‬ﺍﻟﺴﺎﺀ‪" [kk-‬ﱂ ﻳﳧﺤﻮﺍ ﻟﻨﺎ ﺑﺎﻟﺪﺧﻮﻝ" ﺗﻘﻮﻝ‬
‫ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺔ ﱄ ﻣﺎﺭﺱ‪.‬ﻭﰷﻧﺖ ﺭﺩﺓ ﺍﻟﻔﻌﻞ ﻋﲆ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺸﲁ ﺑﺴﺒﺐ ﺍﻋﳣﺎﺩ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﻋﲆ ﻧﻔﳨﺎ‪.‬‬
‫ﺍﻷﻭﻝ ﰷﻥ „‪ “It Ain’t Me, Babe‬ﺑﺪﺃﺕ ﰲ ﻋﺎﻡ ‪ ،1970‬ﻣﺒﺎﴍﺓ ﺑﻌﺪ ﺫﻟﻚ‪ ،‬ﰲ ﻋﺎﻡ ‪ ،1972‬ﰎ ﺇﺧﻀﺎﻋﻬﺎ ﳌﺪﺓ‬
‫ﻋﴩﻳﻦ ﺳﻨﺔ ﺃﺧﺮﻯ‪ ، “Wimmen’s Comix„ :‬ﻣﻦ ﺑﻴﳯﻢ‪ “Tits & Clits„،‬ﺃﻭ „‪ “Wet Satin‬ﰷﻧﺖ ﺍﳌﺠﻼﺕ ﰷﳌﻨﺘﺪﻯ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎﺕ ﲤﻜﻦ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺎﺕ ﻣﻦ ﻋﺮﺽ ﺃﲻﺎﳍﻦ‪.‬‬
‫ﰲ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﺍﳊﺎﱄ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺷﺒﻜﺔ ﺍﻻﻧﱰﻧﺖ ﺗﳮﻮ ﻫﻨﺎﻙ ﲨﻌﻴﺎﺕ ﻧﺴﻮﻳﺔ ﻟﻠﻘﺼﺺ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ )‪chicks on‬‬
‫‪ (comics 21‬ﵐﻊ ﺗﺴﻊ ﻓﻨﺎﻧﲔ ﻣﻦ ﺃﻭﺭﺑﺎ ﻭﺍﻣﺮﻳﲀ ﺍﳉﻨﻮﺑﻴﺔ‪ ،‬ﻟﻐﺮﺽ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺪﻭﻧﺔ ﺍﻟﻜﱰﻭﻧﻴﺔ ﻣﺸﱰﻛﺔ ﺗﻨﻈﲓ‬
‫ﻧﺪﻭﺍﺕ‪.‬ﻭﺍﺷﻴﺎﺀ ﺍﺧﺮﻯ ﺃﻧﺸﺎﺀ ﻗﺎﻋﺪﺓ ﺍﳌﻌﺮﻓﺔ ﻋﲆ ﺍﳌﺪﻭﻧﺔ ﺍﻻﻟﻜﱰﻭﻧﻴﺔ“ ‪ladydrawers.wordpress.com: „The‬‬
‫‪ “Ladydrawers Comics Collective‬ﱔ ﲨﻌﻴﺔ ﻟﻠﻨﺴﺎﺀ‪ ،‬ﺍﻟﺮﺟﺎﻝ‪ ،‬ﺍﳌﺘﺤﻮﻟﲔ ﺟﻨﺴﻴﺎ ﻭﺍﻻﴯﺎﺹ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﻟﻴﺲ‬
‫ﻟﺪﳞﻢ ﺍﳒﺬﺍﺏ ﻷﻱ ﻣﻦ ﺍﳉﻨﺴﲔ‪ .‬ﺍﻟﺬﻳﻦ ﻳﺆﺩﻭﻥ ﺍﻻﲝﺎﺙ‪ ،‬ﻭﻳﻨﴩﻭﻥ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑﻳﺔ ﻳﻜﺘﺒﻮﻥ ﻋﻦ ﻣﻮﺍﺿﻴﻌﻬﻢ ﰲ‬
‫ﺳﻴﺎﻕ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩ‪ ،‬ﺍﻟﺴﻼﻻﺕ ﺍﻟﺒﴩﻳﺔ‪ ،‬ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﺍﳉﻨﴘ ﻭﻧﻮﻉ ﺍﳉﻨﺲ )‪ .(....‬ﺃﻗﻞ ﺃﻭ ﺃﻛﱶ ﺍﶺﻌﻴﺎﺕ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﳒﺪﻫﺎ ﰲ‬
‫ﺃﻛﱶ ﻣﻦ ﻣﲀﻥ‪ ،‬ﺍﻟﻌﺎﱂ ﻃﻮﻳﻞ ﻭﻭﺍﺳﻊ‪ ،‬ﺍﳖﻢ ﻳﻠﻌﺒﻮﻥ ﺩﻭﺭﺍ ﺭﺋﻴﺴﻴﺎ ﰲ ﺍﻟﳯﻮﺽ ﺑﺎﳌﺮﺃﺓ ﺑﺎﻟﻘﺼﺺ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ ﺑﻮﺍﺳﻄﺔ‬
‫ﺗﻮﻓﲑ ﺍﻣﲀﻧﻴﺔ ﻟﺘﻘﺪﱘ ﺍﻷﲻﺎﻝ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﳌﻨﺎﺳﺒﺎﺕ ﺃﻭ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻻﺷﱰﺍﻙ ﺑﺎﳌﻨﺸﻮﺭﺍﺕ ﺍﻟﺼﺎﺩﺭﺓ‪ .‬ﰲ ﺍﻭﺭﻭﺑﺎ ﻭﻣﻦ ﺑﲔ‬
‫ﺍﻷﻣﻮﺭ ﺍﻷﺧﺮﻯ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺍﻟﻔﺮﻳﻖ ﺍﻟﻨﺴﻮﻱ ﺍﻟﺴﻮﻳﺪﻱ )‪ ،(Dotterbolaget‬ﶍﻮﻋﺔ ﻣﻦ ﻋﴩﺍﺕ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﲔ ﻭﺍﻟﻨﺎﺷﻄﲔ‬
‫ﻭﻳﺄﺧﺬ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﲠﺎ ﺑﺼﻮﺭﺓ ﻣﺘﺒﺎﺩﻟﺔ ﻭﻟﺘﻌﺰﻳﺰ ﺍﻟﺘﳮﻴﺔ ﺍﻟﺬﺍﺗﻴﺔ ﻳﺪﻳﺮﻭﻥ ﺍﳌﺪﻭﻧﺔ ﺍﻹﻟﻜﱰﻭﻧﻴﺔ ﺑﺸﲁ ﻣﺸﱰﻙ‪ ،‬ﻳﻨﴩﻭﻥ ﳎﻼﺕ‬
‫ﺍﳍﻮﺍﺓ‪ ،‬ﻳﻨﴻﻮﻥ ﺍﻷﺣﺪﺍﺙ‪ .‬ﰲ ﻛﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﻻﺣﻴﺎﻥ ﻳﻨﴻﻮﻥ ﺍﻟﺘﺠﻤﻌﺎﺕ ﰲ ﺍﶺﻌﻴﺎﺕ ﻭﺍﳌﺆﺳﺴﺎﺕ‪ ،‬ﻭﻋﲆ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﳌﺜﺎﻝ‬
‫ﺍﳌﻨﴻﺔ ﺍﻻﻣﺮﻳﻜﻴﺔ )‪ (Friends of Lulu‬ﺍﻟﱵ ﺗﺘﺠﺎﻭﺯ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﻨﴩ ﻭﺍﻟﻔﻌﺎﻟﻴﺎﺕ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻨﺔ ‪) 1997‬ﺃﺻﺪﻗﺎﺀ ﻟﻮﻟﻮ(‬
‫ﳝﻨﺤﻮﻥ ﺟﻮﺍﺋﺰ ﺳﻨﻮﻳﺔ ﳌﻨﺸﺌﲔ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ‪ ،‬ﺍﳉﺎﺋﺰﺓ ﲤﻨﺢ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﻣﺆﲤﺮ ﻛﻮﻣﻚ‪-‬ﻛﻮﻥ ﺍﻟﺪﻭﱄ‪ ،‬ﻭﻫﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻦ‬
‫ﺃﱒ ﺍﳌﺆﲤﺮﺍﺕ ﰲ ﺍﻟﻌﺎﱂ‬
‫ﳌﺎﺫﺍ ﺍﻟﺘﺠﻤﻌﺎﺕ؟ ﺣﱴ ﺗﻠﻚ ﺍﻟﱵ ﻟﺪﳞﺎ ﳊﻈﺔ ﻭﴎﻳﻌﺔ ﺍﻟﺰﻭﺍﻝ‪ ،‬ﰷﻧﺖ ﻭﻣﺎﺯﺍﻟﺖ ﺍﻟﺘﺠﻤﻌﺎﺕ ﻣﻬﻤﺔ؟ ﻓﻬﻲ ﺗﳣﲒ‬
‫ﰲ ﺍﳌﺠﳣﻊ ﺑﺄﻏﺮﺍﺽ ﺃﻭ ﲟﺼﺎﱀ ﻟﳭﺠﻤﻮﻋﺔ‪ ،‬ﻭﺃﻳﻀﺎ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﳋﱪﺍﺕ ﺍﳌﺘﻨﻮﻋﺔ‪ .‬ﻭﻇﺎﺋﻔﻬﺎ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻴﺔ ﱔ‪ :‬ﺣﻮﺍﺭ ﻋﲆ‬
‫ﺃﺳﺎﺱ ﺍﳌﺠﳣﻊ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺘﻌﺰﻳﺰ ﻭ"ﺍﻟﳣﻜﲔ" ‪-‬ﺗﻌﺰﻳﺰ ﻭﺗﴷﻴﻊ ﺃﻋﻀﺎﺀ ﺍﶺﺎﻋﻴﺔ‪ ،‬ﳋﻠﻖ ﺑﻴﺌﺔ ﺁﻣﻨﺔ ﻟﻺﺑﺪﺍﻉ‪ ،‬ﻭﱔ ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻦ‬
‫ﺍﻟﺘﻴﺎﺭ ﺍﻟﺮﺋﻴﴘ‪ .‬ﺗﺘﻌﺎﱃ ﺍﻻﺻﻮﺍﺕ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﺼﻮﺕ ﺍﶺﺎﳸ‪ ،‬ﺍﻣﺎ ﺍﳋﱪﺍﺕ ﺍﻟﻔﺮﺩﻳﺔ ﺍﳌﺘﻌﺪﺩﺓ ﺗﻨﻈﺮ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ‬
‫ﺍﳌﺠﳣﻊ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﻟﻨﺎﺷﻄﺔ ﲤﻜﻨﺖ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﻣﻦ ﲢﻘﻴﻖ ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ ﻭﳏﺘﻮﻳﺎﺕ ﰲ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﰷﻧﺖ ﻏﺎﺋﺒﺔ ﺳﺎﺑﻘﺎ‪.‬‬
‫ﻭﰲ ﺍﲻﺎﻝ ﻣﺸﺎﲠﺔ ﻟﻸﺩﺍﺀ ﺍﶺﺎﳸ ﳈﺎ ﰲ ﻣﺸﺎﺭﻳﻊ ﻫﺰﻟﻴﺔ ﻧﴻﺖ ﻟﻠﻨﺴﺎﺀ ﻓﻘﻂ‪ .‬ﰲ ﻋﺎﻡ ‪ ،2010‬ﻭﺭﺍﺑﻄﺔ‬
‫ﺛﻼﰔ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺍﻟﴩﻳﺎﻥ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﻣﺒﺎﺩﺭﺓ "ﺍﻟﺒﻨﺎﺕ ﺃﻳﻀﺎ ﻳﺮﲰﻦ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ"‪ .‬ﻭﰷﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﺍﻟﺬﻱ‪ ،‬ﺑﺪﰪ ﻣﻦ‬
‫"ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ ﰲ ﺍﻟﻌﻤﻞ" ﻭﺑﻌﺪ ﺫﻟﻚ ﰲ ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻟﺜﺎﻧﻴﺔ ﺑﻔﻀﻞ ﲤﻮﻳﻞ ﻣﻦ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻏﺪ ﺍﻧﺴﻚ ﻭﺃﺷﺎﺭ ﺇﱃ ﻣﺸﳫﺔ ﻋﺪﻡ ﻭﺟﻮﺩ‬
‫ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﻟﻔﻦ ﺍﳍﺰﱄ‪ .‬ﰲ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﶺﺎﳸ ﺷﺎﺭﻛﺖ ﺭﺳﺎﻣﺎﺕ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ ﻓﻘﻂ‪ .‬ﺧﺎﲤﺔ ﺍﳌﴩﻭﻉ ﰷﻧﺖ ﺗﻀﻢ‬
‫ﺍﳌﻌﺎﺭﺽ ﻭﻣﻨﺸﻮﺭﺍﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ‪ .‬ﲻﻠﺖ ﶍﻮﻋﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﺗﱰﺍﻭﺡ ﺃﲻﺎﺭﱒ ﺑﲔ ‪ 16-35‬ﻋﺎﻣﺎ ﻣﻌﺎ ﻷﻛﱶ ﻣﻦ‬
‫ﴲﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻭﺍﻧﺸﺎﺀ ﺍﻟﺮﺳﻮﻣﺎﺕ ﺍﻟﻔﺮﺩﻳﺔ ﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻴﺪﻳﺎ‪ ،‬ﻭﻋﲆ ﺍﻓﱰﺍﺽ ﻭﺟﻮﺩ ﻣﻨﺘﺪﻯ ﻣﺸﱰﻙ‪ ،‬ﻭﲢﺴﲔ ﺍﻟﺼﺪﺍﻗﺎﺕ ﻭﺗﻄﻮﻳﺮ‬
‫ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﺑﻴﳯﻦ‪.‬‬
‫ﺍﶺﺎﻋﺔ ﻟﻠﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ ﻭﺻﻮﺕ ﺍﻷﻧﱺ ﰲ ﲻﻠﻴﺔ ﺍﻻﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻟﺴﻴﺎﳼ‬
‫"ﻧﺴﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ" ﻫﻮ ﻧﻮﻉ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻌﻠﲓ ﺍﶺﺎﳸ‪ ،‬ﳑﺎ ﺃﺩﻯ ﺍﱃ ﺍﳌﴩﻭﻉ‪ ،‬ﻋﱪ ﺍﻟﻮﻃﻨﻴﺔ‬
‫ﺍﶺﺎﻋﻴﺔ ﻭﻋﱪ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ‪ .‬ﻭﺭﺵ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩﺍ ﻋﲆ ﲡﺮﺑﺔ! ﺍﻟﺒﻨﺎﺕ ﺃﻳﻀﺎ ﺗﺮﲰﻦ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ" ﻧﺎﻟﺖ ﺍﻟﺴﻴﺎﻕ ﺍﻷﻭﺳﻊ‪:‬‬
‫ﺇﴍﺍﻙ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﻟﺘﻐﻴﲑﺍﺕ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ ﰲ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ ﰲ ﺍﻟﳥﺎﻧﻴﻨﺎﺕ ﻭﺍﻟﻴﻮﻡ ﰲ ﺍﻟﺒﻠﺪﺍﻥ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‪ ،‬ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺍﻻﺧﺘﻼﻓﺎﺕ‬
‫ﻭﺍﻟﺘﺸﺎﲠﺎﺕ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ ﺑﲔ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﺒﻮﻟﻮﻧﻴﺎﺕ ﻭﺍﳌﴫﻳﺎﺕ ﻋﲆ ﺍﻟﺮﰬ ﺍﻥ ﺍﳌﺸﺎﺭﻛﲔ ﰷﻧﻮﺍ ﻳﻌﻤﻠﻮﻥ ﻟﺒﻀﻌﺔ ﺃﻳﺎﻡ ﻓﻘﻂ‪،‬‬
‫ﻭﻟﻜﻦ ﺍﻟﺘﺄﺛﲑﺍﺕ ﰷﻧﺖ ﻣﺪﻫﺸﺔ‪ .‬ﺑﱿ ﺍﳌﺸﺎﺭﻛﲔ ﻋﲆ ﺍﺗﺼﺎﻝ ﻋﱪ ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺍﻻﻋﻼﻡ ﺍﻻﺟﳣﺎﻋﻴﺔ‪ .‬ﺍﳊﻔﺎﻅ ﻋﲆ ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ‬
‫ﺳﺎﱒ ﺃﻳﻀﺎ ﰲ ﺗﻄﻮﻳﺮ ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﺑﲔ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ ﻭﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪ .‬ﺍﶺﺎﻋﻴﺔ ﺍﳌﺆﻗﺘﺔ ﺍﳌﴫﻳﺔ ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻳﺔ ﱂ ﺗﻘﻢ ﺑﺈﻧﺸﺎﺀ ﺑﺮﻧﺎﱅ ﺃﻭ‬
‫ﺑﻴﺎﻥ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﵠﺖ ﻟﻠﻔﻨﺎﻧﺎﺕ ﺑﺎﻻﺟﳣﺎﻉ ﳑﺎ ﺍﺩﻯ ﺍﻟﺘﻮﺍﺻﻞ ﻭﺍﺣﺮﺍﺯ ﺍﻟﻜﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﻹﳚﺎﺑﻴﺎﺕ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺍﻟﻄﺮﻓﲔ ‪ .‬ﰷﻥ‬
‫ﻫﻨﺎﻙ ﺍﻟﻜﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﻭﺍﳊﻮﺍﺭ ﻭﺗﺒﺎﺩﻝ ﺍﻹﺑﺪﺍﻋﻴﺔ‪" .‬ﺃﺭﺩﺕ ﺍﺑﺘﲀﺭ ﺍﻟﺴﻨﺪﺍﺕ ﰲ ﺍﳌﺠﻤﻮﻋﺔ ﰾ ﺗﺸﻌﺮﻭﺍ ﺑﺎﻟﺜﻘﺔ‬
‫ﻭﺍﻷﻣﻦ‪ ،‬ﻭﺍﳌﺴﺎﻭﺍﺓ‪ .‬ﺍﺳﺴﻨﺎ ﺍﳌﺒﺎﺩﺉ ﻭﺍﻟﺘﻮﺍﺻﻞ‪ ،‬ﻭﻟﻴﺲ ﺫﻟﻚ ﺑﴪ‪ ،‬ﻣﻊ ﺍﻻﺣﱰﺍﻡ ﶺﻴﻊ ﻭﺟﻬﺎﺕ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﺍﳌﺨﺘﻠﻔﺔ"‪-‬ﻗﺎﻟﺖ‬
‫ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺔ ‪ ،Beata Sosnowska‬ﻭﺍﺣﺪﺓ ﻣﻦ ﻭﺭﺵ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﻟﺮﺍﺋﺪﺓ ﳍﺬﺍ ﺍﳌﴩﻭﻉ‪ ،‬ﻭﻋﻀﻮﺍ ﰲ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﺍﳍﺰﱄ ﺍﶺﺎﳸ"‬
‫‪22‬‬
‫‪ ." Dream Team‬ﺃﻳﻀﺎ ﻳﺴﺘﺨﺪﻡ ﻭﺳﻴﻠﺔ ﰷﺭﻳﲀﺗﲑ‪-‬ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ‪ ،‬ﻭﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺎ ﺗﺴﺘﺨﺪﻡ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﶍﻮﻋﺔ ﻏﲑ ﻣﻌﺮﻭﻓﺔ‬
‫ﺃﻭ ﻣﻌﺰﻭﻟﺔ ﻻ ﲣﻠﻮ ﻣﻦ ﺃﳘﻴﺔ‪ .‬ﺍﻟﺪﺧﻮﻝ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﺠﺎﻝ‪ ،‬ﺍﻟﺮﰟ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﻮﺭﻱ ﺍﻟﻐﲑ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻭﺍﻳﻀﺎ ﺍﳌﻌﺮﻭﻑ‪Persepo-„ ،‬‬
‫‪- “lis” Marjane Satrapi، „Quahera‬ﻭﻫﻮ ﻛﻮﻣﻴﺪﻱ ﻋﲆ ﺍﻻﻧﱰﻧﺖ ﺍﳌﻌﺮﻭﻑ ﺭﺳﻮﻣﺎﺗﻪ ﻋﻦ ﻣﻐﺎﻣﺮﺍﺕ ﺑﻄﻞ ﺍﺳﻼﱊ‬
‫ﻭﳏﺎﺭﺑﺎﺗﻪ ﻟﻜﺮﺍﻫﻴﺔ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﻭﻣﻌﺎﺩﻳﻦ ﺍﻻﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺃﻭ „‪- “Ms. Marvel‬ﺍﳍﺰﱄ ﺣﻮﻝ ﺑﻄﻞ ﺍﺳﻼﱊ ﰲ ﺳﻦ ﺍﳌﺮﺍﻫﻘﺔ‪.‬‬
‫ﺍﻟﺘﺤﻮﻝ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﳶ ﱂ ﻳﺆﺛﺮ ﻋﲆ ﺍﻟﻔﻦ ﺍﻃﻼﻗﺎ‪ .‬ﺩﻋﻮﻧﺎ ﻧﺘﻌﺎﻭﻥ ﻣﻌﺎ ﻭﻧﻨﻀﻢ ﻭﻧﺘﻌﺎﻭﻥ ﻱ ﺍﻟﻔﻦ ﻭﺩﻋﻮﻧﺎ ﻧﳣﺘﻊ ﺑﺜﻮﺭﺓ‬
‫ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ‪.‬‬
‫‪Kinga Kuczyńska‬‬
‫‪23‬‬
24
Niedawno minęła 198. rocznica urodzin pisarki Charlotte Brontë, autorki dzieła „Jane Eyre”.
Zarówno ona jaki i jej siostry publikowała pod męskim pseudonimem „Currer Bell”. Jednym z głównych
powodów było to, że w owych czasach społeczeństwo nie było gotowe na literaturę pisaną przez kobiety.
Lekki styl pisarski Brytyjek pozwalał odgadnąć czytelnikowi płeć autorki. Stereotypy związane
z kobiecością wpływały na negatywny odbiór tej literatury. Po 198 latach, mimo wielu zmian, które
w międzyczasie nastąpiły, w dalszym ciągu płeć autora/autorki ma znaczenie, a przynajmniej przyczynia
się do pewnego rodzaju szufladkowania, szczególnie gdy śledzi się projekt taki jak „Kobiety dla
demokratycznej (r)ewolucji”.
Kiedy zacząłem pisać o komiksach autorstwa kobiet ze świata arabskiego, zastanawiałem się
długo, czy komiks tworzony przez kobiety różni się od tego, z którym przeważnie mamy do czynienia.
Czy płeć rzeczywiście ma znaczenie w sztuce?
Znalezienie odpowiedzi na to, tak oczywiste, pytanie zabrało mi dużo czasu. Czy płeć autora ma
wpływ na treść jego dzieła? Na pewno nie. Nawet jeśli można czuć, że jest inaczej, to jest to temat tabu.
Oczywiście trudno jest konfrontować się przez trzy lata ze społeczeństwem podczas wielkich
zmian. Wymaga to innego rodzaju wrażliwości, a także odwagi. Najważniejsze jednak jest mieć umiejętność radzenia sobie z przemilczanymi dotąd problemami. W ciągu ostatnich dziesięciu lat nastąpił duży
postęp w kwestii poruszania tematu ciała w dyskusjach publicznych. Media niosą typowo patriarchalny
przekaz, że powinniśmy chronić ciała naszych córek i nie naruszać świętości tych ciał z punktu widzenia
moralnego lub religijnego. Sprawa ta miewa również zabarwienie polityczne. Na przykład odrzucenie
tortur fizycznych, które stosowano podczas rządów Mubaraka i kontynuowano jeszcze po rewolucji
przeciwko niemu. Także potępienie przez nowe organy władzy prześladowań obywateli domagających się
wprowadzenia zmian. W ten sposób instrumentalnie próbowano wykorzystać prześladowania i stosowanie tortur tylko po to, by wywrzeć polityczną presję. Zabrakło jednak obrony ofiary – ciała.
Te przemiany oraz ich powierzchowny odbiór w egipskiej przestrzeni publicznej nie wpłynęły
na rozwiązanie problemu. Jedynie stał się on jawny. Nie spełniły się oczekiwania związane z nauczaniem,
w którym ciało jako konkretny temat nie występowałoby bez kontekstu politycznego. Celowa wydaje się
nieobecność tematu ciała w sztuce czy w debatach poruszających głębsze aspekty tego zjawiska. Należy
zwrócić uwagę na tło polityczne przed rozpoczęciem rozmowy dotyczącej podejścia do ciała na niektórych
warsztatach. Oczekujemy zagłębienia się w ten temat, po to, aby informowano nas o systematycznym
naruszaniu jego praw i również, by pokazano, że może być ono inspiracją artystyczną.
Już na początku warsztatów można było zobaczyć odwagę i zbliżenie pomiędzy obiema stronami:
egipską i zagraniczną; dostrzec współpracę przy rysowaniu komiksów. Wspólne tematy wykorzystywane
są zazwyczaj po to, aby skupić się na gatunku. Rezultat warsztatów przeczy obawie, o której wspomniałem we wstępie tego artykułu.
Pomysł skupienia się na słowie „wolność” napisanym na płótnie i powieszonym na sznurze
oraz zaprezentowanie tego samego wyrazu w innym języku jest wyrazem postawy politycznej. Z kolei
w pracach dotyczących wyzwolenia poprzez obdarowanie skrzydłami, pojawia się pytanie – co z ciężarem
ciała? Jak można wyrazić go w sposób artystyczny?
Na wystawie w galerii Centrum Kultury i Sztuki Współczesnej Darb 1718 w Kairze prezentowano
rezultaty warsztatów. Można tam było znaleźć wiele kartonowych pudeł ułożonych na półce. Kartonowe
pudła były skrzyniami, w których społeczeństwo zamyka ciała.
Ubrania tworzone są jako ograniczenie nałożone przez społeczeństwo – najbardziej odpowiedni
strój (oczywiście z punktu widzenia społeczeństwa) znajdował się w pierwszym kartonie. Ukazano w tej
pracy jabłko umieszczone na nagiej kobiecej klatce piersiowej wraz z podpisem „myślałam, że to tak”.
Pierwsza skrzynia przedstawiała fikcyjną wizję, która szybko znikała po dojściu do kolejnego pudła,
w którym ciało owinięte było bandażami przypominając mumię. Oglądając pozostałe kartony zaobserwować można było więcej swobodnego podejścia do kwestii ciała oraz sposobów ograniczenia go do jego
konkretnych funkcji, gdyż polityczny czynnik związany z tym tematem nie zmienił społecznej koncepcji
ciała. Projekt ukazał także pewien rodzaj oporu, gdzie pudła nie zawsze muszą być więzieniem. Każda
kobieta miała jeden karton, co umożliwia pewną prywatność. Tajemnicze pudełka dotykają bowiem
zagadnienia prywatności. Społeczeństwo i narzucane przez nie normy nie uniemożliwiają wyzwolenia
ciała czy kobiecości w konkretnych przypadkach.
25
Mona Marie narysowała prywatny komiks genderowy. Zaczyna się on w roku 1987, kolejne kadry
datowane są na: 1996, 2005 oraz 2013. Na pierwszym kadrze kobieta w ciąży siedzi na krześle. Później
dowiadujemy się, że nowonarodzone dziecko jest dziewczynką. Następnie kobieta trzyma w rękach
przybory do szycia i dzierga skrzydła dla dziewczynki, by ta mogła wznieść się w powietrze w roku 2013.
To daty osobiste, dotyczą ważnych etapów w życiu 26-latki. Mona AlBoghdady z kolei zaprezentowała
opowieść o Sarze, która cierpi z powodu obrzezania. Nie ma w niej żadnego środka łagodzącego
zapamiętany obraz. W tej pracy dominuje czerń. Mona skupiła się na szoku i niepewności, które w końcu
przechodzą w panikę. Dzieło to może wyrazić największe obawy bez artystycznych manipulacji czy
nowatorskich wizji. Mimo to praca silnie zapada w pamięć, szczególnie, że historia opowiedziana jest przy
pomocy bardzo intensywnych obrazów, nie zostawia miejsca na inne odczucia.
26
Krótka historia sztuki komiksu w Egipcie jest zasługą wysiłków rysowników. Między początkiem,
kiedy komiksy były przeznaczone dla dzieci, a tym co jest teraz – komiksami dla dorosłych, rysownicy
bardzo eksperymentowali.
Próby te podejmowali tacy twórcy jak Hussein Picard (1913-2002), który był jednym
z pierwszych projektantów okładek i ilustracji oraz zajmował się opowieściami dla dzieci. Wprowadził
nowy typ literatury podróżniczej, przedstawiała ona wyprawy przy pomocy rysunków. Inne eksperymenty
wizualne prezentowali: Mohi Al-Labbad (1940-2010), Hijazi (1936-2011), Bahgat Osman (19312001) i ormiańska malarka zwana Giga, w Egipcie znana jako Bahija. Była ona członkinią zespołu
magazynu „Samir”, który wydawany był w latach pięćdziesiątych przez rządowe egipskie wydawnictwo
Al-Hilal. Komiksy kierował głównie do dzieci. Czasopismo miało dwa główne zadania. Pierwszym było
zapewnienie znanych, zagranicznych komiksów z dialogami przetłumaczonymi na język arabki. Drugim –
przedstawienie przygód opracowanych przez egipskich artystów. Dzięki temu komiks zaczął podbijać
rynek egipski, a magazyn „Samir” był połączaniem tego, co międzynarodowe i lokalne. Pomimo ogromnego wpływu, jaki wywarł na kulturę wizualną w kraju, nadal był uważany za czasopismo dla dzieci, a nie
magazyn poświęcony komiksom.
Kiedy dorosły dzieci, które śledziły prace wielkich artystów, wszystko się zmieniło. Komiks zyskał
nowych fanów – dorosłych. Nowe pokolenie w końcu lat dziewięćdziesiątych zrozumiało, że komiks jest
wypadkową współpracy pomiędzy pisarzem a artystą. Zmieniło się postrzeganie komiksu – powoli zaczęto
się wycofywać z wydawania czasopism dla dzieci. Zniknął pochodzący z krajów Zatoki „Basem” jak
i egipski „Aladdin”. Zaczęto myśleć nad tworzeniem nowych, specjalnych publikacji. Wydawanie krótkich
komiksów na stronach codziennych gazet nie było już satysfakcjonujące. Wtedy pojawił się „Asterbat” –
komiks dziennikarstwa egipskiego początku milenium. Odzwierciedlał on nowy nastrój wśród egipskiego
społeczeństwa oraz inny wizualny kontakt.
Rozpowszechnienie się komiksu wśród dorosłych udało się dzięki umieszczaniu karykatur politycznych w gazetach. Od tej chwili komiks w oczach egipskiego czytelnika stał się równoznaczny
karykaturze, a kreskówka dziennikarska zaczęła opowiadać historię w więcej niż jednym kadrze. W tym
działaniu wzięło udział wielu młodych rysowników. Kolejnym ważnym wydarzeniem było ukazanie się
powieści rysunkowej „Metro” autorstwa Magdy El-Shafei.
„Metro”promowane było jako pierwsza egipska powieść graficzna dla dorosłych. Była ona początkiem profesjonalnej produkcji komiksów w Egipcie. Zbiegło się to z początkiem nowej kultury wizualnej
w egipskim społeczeństwie oraz rozpowszechnieniem graffiti związanym z rosnącą falą politycznych protestów prowadzących do rewolucji. Ludzie przywykli do bardziej nowoczesnego i prostego stylu rysowania.
Nie zabrakło entuzjastów, którzy proponowali szereg inicjatyw dla rozwoju produkcji egipskiego
komiksu. Egipska scena wydawnicza okazała się być jednak nieugięta i odrzucała wszelkie nowe pomysły,
a w sytuacji, gdy liczba agencji wydawniczych była mała, miały one monopol na rynku książkowym. Wiele
nieoficjalnych wydawnictwo zaczęło wydawać publikacje w ograniczonych nakładach, co doprowadziło je
do ogromnych strat finansowych z powodu braku dystrybucji oraz obowiązków związanych z importem
papieru. Skostniała scena wydawnicza była główną przeszkodą w rozpowszechnieniu komiksu w Egipcie.
Szczególnie przy wysokim koszcie druku i przygotowania książki. Chociaż problem ten wydaje się być
błahostką w porównaniu do losu, jaki spotkał „Metro”. Nakład został skonfiskowany, a na El-Shafei i jego
wydawcę – Mohammeda Cherkaoui’ego, właściciela agencji wydawniczej „Malameh”, nałożono kary
27
28
finansowe. Powodem były rysunki zawierające polityczne komentarze na temat sytuacji wewnętrznej kraju
oraz nieprzyzwoite słownictwo, które naruszyło przepisy prawa. Tak więc stało się jasne, że problemy,
z jakimi musiał się zmierzyć komiks w Egipcie, są znacznie bardziej groźne niż wysokie koszty druku.
Do dziś odczuwane są następstwa powyższych kryzysów, ale nikt nie może zaprzeczyć,
że konfiskata była pomocna dla tego przemysłu, w tym sensie, że powrócił on do zabawy z karykaturą.
Na krótko przed rewolucją w Egipcie, w grudniu 2010 artyści i rysownicy wypuścili na rynek coś
unikalnego. Ukazał się pierwszy numer magazynu komiksowego „Tok Tok”. Towarzyszyło mu ostrzeżeniem
potwierdzające, że „ewolucja komiksu” w Egipcie przebiega zgodnie z zasadą „Trzymać poza zasięgiem
dzieci”. Ostatnio wydana została dziesiąta edycja tego magazynu znana jako „Przystanek ilustrowanych
opowieści”. Nawet, jeśli wydawcy stali się znacznie ostrożniejsi przy publikowaniu komiksów i nadal
istnieje problem z kosztami produkcji, są osoby zainteresowane powiększeniem strefy wpływów kultury
wizualnej. Komiks jest popularny na całym świecie, a wydawcy nie boją się prezentowania wielu jego
gatunków i zyskują popularność. Jednak wydaje się, że w Egipcie sytuacja wygląda inaczej. To, co jest
atrakcyjne w innych częściach świata, tutaj nie jest wiele warte. W dalszym ciągu nie cieszy się większą
popularnością!
Jeśli skupimy się na średniej produkcji komiksów zwrócimy uwagę na to, że ich ilość nie wzrosła.
Szanse na publikację od czasu wydania „Metra” wydają się być mniejsze niż wcześniej. Pokazuje to
poważny problem powiązany z sztuką komiksową, w tym również tą tworzoną przez kobiety. Pierwszą
trudnością jest komercyjność sztuki (chociaż nie dotyczy to Egiptu). Publikowanie wymaga większego
wsparcia. Przykładowo „Tok Tok” otrzymuje bezpośrednie dotacje z Unii Europejskiej. Szczególnie,
że tłumaczenie komiksu jest powiązane z kwestiami politycznymi. Pokazują to zwłaszcza przekłady
z ostatnich lat. Treści polityczne komiksów są interesujące dla Egipcjan, ale nie jest to bezpieczne
dla rysowników. Kultura wizualna jest ledwo widoczna, więc może właśnie to należałoby zmienić, żeby
komiks w Egipcie nie stał się tylko sekretnym hobby.
Ahmad Wael
Recently we celebrated the 198th birth anniversary of Charlotte Bronte – the author of "Jane
Eyre". She and her sisters published under the male pseudonym "Currer Bell". One of the main reasons for
the pseudonym was that the society was not ready for literature written by women. The light style of
writing allowed the reader to guess the author's sex. The stereotypes concerning womanhood influenced
the negative reception of women's literature. After 198 years, despite many changes, the author's sex has
a meaning, or at least it helps to categorize, especially when you watch a project like "Women for Democratic (R)evolution".
When I started writing about comics made by women from the Arab countries, I was thinking,
for a long time, if the comics drawn by women are different from those which I usually come across with.
Does sex really have any meaning in art?
Finding the answer for this, such an obvious question, took me a lot of time. Does the author's
sex influence the content of the art piece ? For sure it doesn't. Even if you can feel, that it is the opposite,
it is a taboo subject.
Obviously it is difficult to confront the society undergoing major changes. It needs a different kind
of sensitivity and also courage. The most important thing is to be able to talk about the problems not
talked about until now. In the past 10 years there was a major advancement on the issue of the body in
the public debate. The media carry typically patriarchal message, that we should protect the bodies of our
daughters and we should not break the sanity of these bodies, from the moral and the religious point of
view. This issue sometimes has a political flavor. For example rejecting the bodily tortures, used during
the government of Mubarak and continued to be used in the times of the revolution against him, also
the new government condemning the prosecution of the citizens demanding introduction of the changes.
The use of facts of prosecution and tortures was the way to impose the political pressure. We only missed
protecting of the victim’s body.
These changes and their superficial reception have not influenced solving the problem. It has only
become evident. The hopes concerning the education where the body as a concrete subject is treated
without political context were not fulfilled. It seems purposeful that the body is excluded from art or
29
30
the debate touching deeper aspects of this phenomenon. It is worth to turn attention to the political
background before starting the conversation relating to the body at some workshops. We expect deepening the subject in order to be informed about the systematic breach of body's rights and to be shown that
the body can be an artistic inspiration.
In the very beginning of the workshops one could see the courage and closeness between both
sides: the Egyptian and the foreign; see the cooperation in drawing comics. Common subjects are usually
employed to focus on the genre. The outcome of the workshops opposes the fear I mentioned in the introduction of this article.
The idea to focus on the word "freedom" written on canvas hanged on a rope and presenting
the same word written in another language is an expression of the political attitude. In works concerning
becoming free by being given the wings, a question arises- what happens to the weight of the body?
How can this be expressed in an artistic way?
On the exhibition at the gallery in Darb 1718 Egyptian Contemorary Art and Culture Center
the outcome of the workshops was presented. One could find many cardboard boxes placed on a shelf.
These boxes represented cases in which the society closes the bodies.
The clothes are made as the limitation put by the society – the most appropriate dress (from
the society's point of view) was put in the first box. In this work a picture of an apple placed on woman's
chest was shown with a comment: "I thought it is like this". The first case showed a fictional vision, quickly
disappearing after you reached to the next box, where the body was wrapped in bandages resembling
a mummy. Watching following boxes one could observe more free approach to the issue of the body and
the ways of limiting it to concrete functions, because the political factor related to the subject has not
changed the social conception of the body. The project has shown also a kind of the resistance, where
the boxes don't always have to be prisons. Each woman has one box, which allows a certain privacy.
The mysterious boxes touch on the subject of privacy. The society and the rules implied by it do not render
impossible freeing the body or the womanhood.
Mona Marie has drawn a private gender comics. It starts in 1987 and the following pictures are
dated: 1996, 2005 and 2013. In the first picture a pregnant woman is sitting on a chair. Later we find out
that the new-born baby is a girl. Next the woman keeps knitting tools and knits wings for the girl to let
her fly in the air in 2013. These are personal dates, concerning important moments for the 26-year old.
Mona AlBoghadadi has presented a story about Sara, suffering because of circumcision. In this story
there is nothing that soothes the remembered picture. In this work the black is dominating. Mona focuses
on shock and uncertainty, becoming the panic. This piece can express the biggest fears without any
artistic manipulations or novel visions. Despite this, the work is memorable, especially, that the story is
told with the use of intense pictures, without leaving space for other feelings.
The short story of the art of comics in Egypt is owed to the effort of the drawers. Between
the beginning, when comics were aimed for children and now when comics are often made for adults,
the drawers have experimented a lot.
Hussein Picard (1913-2002) was one of the first covers and illustrations designers and he drew
stories for children. He introduced new type of travel stories where travel was presented with pictures.
Other visual experiments were presented by: Mohi Al-Labbad (1940-2010), Hijazi (1936-2011),
Bahgat Osman (1931-2001) and Armenian painter Giga, also known in Egypt as Bahija. She was
a member of the team of the magazine "Samir", which was published in the 50s by the Egyptian government publisher Al-Hilal. The comics were aimed at children. The magazine had two main objectives.
The first was to provide a well-known foreign comic with Arabic dialogues. The second objective was to
show the adventures prepared by the Egyptian artists. Thanks to this approach the comics started to win
the Egyptian market, and the magazine "Samir" was a combination of the international and the local.
Despite its great impact on the visual culture of the country, it was still considered to be a magazine for
children, and not a magazine devoted to comics.
When the children watching the works of the great artists grew up, everything has changed.
The comics gained new fans – the adults. The new generation in the ate 90s understood that
31
32
a comic strip is a cooperation of the writer and the cartoonist. The approach to the comics has changedslowly publishers were withdrawing from publishing magazines for children. "Basem" from the Mediterranean Sea Basin countries has disappeared, as well as the Egyptian "Aladdin". New special publications
were considered. Publishing short comic strips in daily newspapers was not satisfactory. At that time
"Asterbat" appeared – a comics of the Egyptian journalists of the beginning of the millennium. It has
mirrored the mood among the Egyptian society and the new visual contact.
The popularity of the comics among the adults can be attributed to publishing political caricatures
in newspapers. Since then the comics in the eyes of the Egyptian reader has become the caricature and
the journalists' cartoon began to tell stories in more than one picture. Many young drawers participated in
this activity. Another important event was publishing of the pictures novel "Metro" by Magdy El-Shafei.
"Metro" was promoted as the first Egyptian graphic novel for adults. It was the beginning of
the professional production of comics in Egypt. It happened together with the beginning of the new visual
culture in Egyptian society and popularity of the graffiti related to the rising wave of political protests
leading to the revolution. People got used to more modern and simple style of drawing.
There were many enthusiasts who offered a number of initiatives for the development of production of the Egyptian comics. The Egyptian scene, however, proved to be inflexible and rejected all new
ideas, and in the situation where there were few publishing agencies, they kept the monopoly in the book
market. Many unofficial publishers started to publish in the limited number of copies, which led to
the financial losses for the lack of distribution and the obligations related to importing paper. This inflexible publishing scene was the main barrier to popularizing the comics in Egypt. Especially with high costs
of printing and preparing of a book. This problem, however, seems to be trifle compared to the fate of
the "Metro". All copies were confiscated and El-Shafei and his published – Mohammed Cherkaoui,
the owner of the publishing agency – got financial fines. The reason for this were drawings containing
political comments and unmoral vocabulary, breaking the law. It became clear that the problems of
the Egyptian comics are much more serious than high printing costs.
Until this day one can feel the consequences of the crisis, but no one can deny the fact that
the confiscation helped the industry in, that it came back to playing with the caricature.
Shortly before the revolution in Egypt, in December 2010 the artists and cartoonists issued
something unusual. The first issue of the comics magazine "Tok Tok" was published. It was accompanied
by the warning confirming that the "evolution of comics" in Egypt follows the rule "Keep out of
the children's reach". Recently the tenth edition of the magazine was published, known as "the station of
illustrated stories". Even if the publishers have become much more cautious when publishing comics and
still there is the problem of the production costs, there are people interested in enlarging the influence of
the visual culture. Comics are popular all over the world, and the publishers are not afraid to present its
many genres and gain popularity. It seems however that the situation in Egypt is different. What is
attractive in many parts of the world, here is not worth much. Comics are still not very popular.
If we focus on the average production of the comics, we can notice that the number of comics is
not bigger. The chances of publication since publishing "Metro" are smaller than before. It exposes
a serious problem related to the art of comics, also those created by women. First is commercial value of
art (although it doesn't relate only to Egypt). Publishing needs bigger support. "Tok Tok" for example
receives direct support from the EU. Especially that translating comics is related to political issues.
We can see it in the examples from recent years. The political content is interesting for the Egyptians,
but it is not same for the cartoonists. The visual culture is hardly visible, so what could be changed in
Egypt is for the comics to become something more than a secret hobby.
Ahmad Wael
33
‫ﻣﺆﺧﺮﺍ ﻣﺮﺕ ﺍﻟﺬﻛﺮﻯ ‪ 198‬ﳌﻮﻟﺪ ﺍﻟﲀﺗﺒﺔ ﺷﺎﺭﻟﻮﺕ ﺑﺮﻭﻧﱵ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺔ "ﺟﲔ ﺍﻳﺮ"‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﻧﴩﺕ ﲢﺖ‬
‫ﺍﻻﰟ ﺍﳌﺴﺘﻌﺎﺭ "ﻛﻴﻮﺭ ﺑﻴﻞ"‪ .‬ﺑﺮﻭﻧﱵ‪ ،‬ﻭﺃﺧﻮﺍﲥﺎ‪ ،‬ﻛﻦ ﻳﻨﴩﻥ ﺑﺄﲰﺎﺀ ﻣﺴﺘﻌﺎﺭﺓ ﻟﻌﺪﺓ ﺃﺳﺒﺎﺏ‪ ،‬ﺃﺑﺮﺯﻫﺎ ﺃﻻ ﻳﱲ‬
‫ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺍﻟﻜﺘﺎﺑﺔ ﺣﺴﺐ ﺍﻟﻨﻮﻉ ‪..‬ﺃﻱ ﻛﻜﺘﺎﺑﺔ ﺭﻗﻴﻘﺔ ﻟﺴﻴﺪﺍﺕ ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎﺕ‪ ،‬ﻷﻥ ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﻭﻓﻘﴼ ﻟﻠﻨﻮﻉ‪ ،‬ﺫﻛﺮ ﺃﻭ ﺃﻧﱻ‪،‬‬
‫ﻟﻠﻔﻦ‪ ،‬ﺃﻭ ﺗﻮﻗﻊ ﺗﻨﺎﻭﻝ ﻣﻌﲔ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻣﺮﻭﺭ ‪198‬‬
‫ﲻﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﻠﱾ‬
‫ﵓﻞ‪ ،‬ﻋﺎﺩﺓ‪ ،‬ﺑﻌﺾ ﺍﻟﺘﺼﻮﺭﺍﺕ ﺍﻟﳮﻄﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﺆﺛﺮ‬
‫ﻗﻮﺓﺍﶺﺎﻋﺔ‬
‫ﻋﲆ ﺃﻭ‬
‫ﺍﶺﺎﻋﺔ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﺎ‪ ،‬ﻭﻣﻊ ﻣﺮﺍﻋﺎﺓ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻐﲑﺍﺕ‪ ،‬ﺇﻻ ﺃﻥ ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﻭﻓﻘﴼ ﻟﺘﻮﻗﻌﺎﺗﻚ ﻋﻦ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻻ ﻳﺰﺍﻝ ﻟﻪ ﺍﻟﺘﺄﺛﲑ ﺃﻭ‬
‫ﺧﺎﺻﺔ ﻋﻨﺪ‬
‫ﳜﺺ‬
‫ﺍﻟﱵﳛﺮﻙ‬
‫ﺍﻷﻗﻞ‬
‫ﺍﻟﻨﺎﺱﺃﻭ ﻋﲆ‬
‫ﶍﻮﻋﺔﻣﻦﻣﻦﺍﻟﺘﻮﺗﺮ‬
‫ﺻﻨﺎﻋﺔ ﻧﻮﻉ‬
‫ﻳﺴﺎﱒ‬
‫ﺍﻟﻮﻗﺖ‬
‫ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﻚ‪،‬ﰲ ﺫﻟﻚ‬
‫ﻣﻌﲔ‪،‬‬
‫ﻓﳰﺎ ﰲ‬
‫ﺍﳍﻮﺍﺟﺲﻣﻮﺣﺪ‬
‫ﺗﻌﻜﺲ ﻣﻮﻗﻒ‬
‫ﺍﶺﺎﻋﻴﺔ‬
‫ﰲﺗﳧﻴﺔ‬
‫ﰷﻧﺖ‬
‫ﻋﲆ ﺍﻷﻗﻞ ﺇﺫﺍ‬
‫ﺷﺄﻥ ّ‬
‫ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ"‪.‬‬
‫ﺃﺟﻞ ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ‬
‫ﺣﺪﺩﺕﻣﻦ‬
‫ﻋﻨﺪﻣﺎ"ﻧﺴﺎﺀ‬
‫ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﻞ‬
‫ﳛﻤﻞ‬
‫ﻧﺸﺎﻁ ﺛﻘﺎﰲ‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺔ‬
‫ﻣﺼﺎﱀ ﺍﳌﺠﻤﻮﻋﺔ ﺍﳌﺸﱰﻛﺔ‪ .‬ﻫﺪﻑ ﻣﻦ‬
‫ﺃﻧﻔﳨﻦ ﺑﺎﻋﺘﺒﺎﺭﻫﺎ‬
‫ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‬
‫ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻴﺔ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺎﻭﻧﻴﺎﺕ‬
‫ﻳﺒﺪﺃ ﺗﺎﺭﱗ‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﳜﺘﻠﻒ‬
‫ﻫﻞ‬
‫ﻛﺜﲑﴽ‪،‬‬
‫ﻓﻜﺮﺕ‬
‫ﺍﻟﻌﺮﰊ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻌﺎﱂ‬
‫ﻣﻦ‬
‫ﻟﺴﻴﺪﺍﺕ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﻋﻦ‬
‫ﺑﺎﻟﻜﺘﺎﺑﺔ‬
‫ﺑﺪﺃﺕ‬
‫ﺣﻴﳮﺎ‬
‫ﺍﻫﺪﺍﻓﻬﻦ ﺳﻴﻜﻮﻥ ﺍﻟﺘﻌﻠﲓ ‪ .‬ﻋﲆ ﺍﻟﺮﰬ ﺃﻥّ ﺭﲰﻴﺎ‪ ، ،‬ﺗﻠﻘﺖ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺍﳊﻖ ﰲ ﺍﻟﺘﻌﻠﲓ‪ ،‬ﲟﺎ ﰲ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻔﻦ ﰲ ﺃﻭﺍﺧﺮ‬
‫ﺍﻟﻌﴩﻳﻦﺍﻟﻨﻮﻉ ﻳﻔﺮﻕ ﰲ ﺍﻟﻔﻦ؟‬
‫ﲻﻮﻣﴼ؟ ﻫﻞ‬
‫ﻧﺘﺎﺑﻌﻪ‬
‫ﻋﴩﲻﺎ‬
‫ﺳﻴﺪﺍﺕ‬
‫ﺗﺒﺪﻋﻪ‬
‫ﺍﻟﺬﻱ‬
‫ﺍﻟﻘﺮﻥ‬
‫ﻭﺃﻭﺍﺋﻞ‬
‫ﺍﻟﺘﺎﺳﻊ‬
‫ﺍﻟﻘﺮﻥ‬
‫ﻟﻠﻔﺘﻴﺎﺕ‪.‬ﻋﲆ‬
‫ﺍﻟﻨﻮﳸ‬
‫ﻣﺪﺭﺳﺔﺍﻟﺘﺤﺪﻳﺪ‬
‫ﻫﻞ ﻳﺆﺛﺮ‬
‫ﺍﻟﻮﻗﺖ‪.‬‬
‫ﺍﻟﻜﺜﲑ‬
‫ﺍﺳﺘﻐﺮﻕﰲﻣﲏ‬
‫ﺑﻌﺾﻳﺒﺪﻭ ﺑﺪﳞﻴﺎ‬
‫ﻭﺟﻮﺩﺍﻟﺬﻱ‬
‫ﺍﻟﺴﺆﺍﻝ‬
‫ّ‬
‫ﰷﻧﺖ‬
‫ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ‬
‫ﺃﻧﺸﺄﺕ‬
‫ﺍﻟﺜﺎﻟﺚﻣﻦﻋﴩ‬
‫ﺍﻟﻘﺮﻥ‬
‫ﲤﺎﻣﴼ‪ ،‬ﺑﻮﻟﻮﻧﻴﺎ‬
‫ﺍﻻﺳﺘﺜﻨﺎﺀﺍﺕ‪ .‬ﰲ‬
‫ﺑﺎﻟﺮﰬ ﻣﻦ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﺔ‬
‫ﺗﻮﻗﻌﺎﺕ‬
‫ﻫﻨﺎﻙ‬
‫ﺃﻥ‬
‫ﺃﻗﺼﺪ‬
‫ﺧﱽ‪..‬‬
‫ﻫﺎﺟﺲ‬
‫ﳎﺮﺩ‬
‫ﻋﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻜﻮﺕ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻫﻨﺎﻙ‬
‫ﻟﻜﻦ‬
‫ﺑﺎﻟﺘﺄﻛﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺍﳌﻜﺘﻮﺏ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻨﺘﻴﺠﺔﻻﳐﺘﻠﻔﺔ ﲤﺎﻣﺎ ﻋﻦ ﺑﻘﻴﺔ ﺍﻟﺼﻮﺭﺓ ﺍﻟﺪﳝﻮﻏﺮﺍﻓﻴﺔ ﰲ ﺃﻭﺭﻭﺑﺎ ﺣﻴﺚ ﰷﻧﺖ ﻧﺴﺒﺔ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﺎﺕ ﰲ ﺑﻮﻟﻮﻧﻴﺎ ﺃﻛﱶ ﻣﻦ ﺍﻱ‬
‫ﺟﺮﺕ ﰲ‬
‫ﻟﻠﺮﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺍﻟﱵ‬
‫ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ"‬
‫ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ‬
‫ﺍﳌﺮﺃﺓﻣﻦﰲﺃﺟﻞ‬
‫"ﻧﺴﺎﺀ‬
‫ﻭﺭﺷﺔ‬
‫ﺗﺄﻣﻞ ﻧﺘﺎﺝ‬
‫ﰷﻧﺖ ﻋﻨﺪ‬
‫ﺍﺧﺮ‪.‬ﺍﻟﺬﻫﻦ‬
‫ﻣﲀﻥﺇﱃ‬
‫ﲢﴬ‬
‫ﺳﺎﳘﺖ ﰲ‬
‫ﺍﻟﺮﻭﺣﻴﺔ ﺍﻟﱵ‬
‫ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ‬
‫ﳐﺘﻠﻔﺔ ﻣﳯﺎ‬
‫ﻋﺼﻮﺭ‬
‫ﻟﺘﻌﻠﲓ‬
‫ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔ‬
‫ﺍﻟﺪﻋﺎﻣﺔ‬
‫ﻭﺍﻟﱵ ﺣﻔﻠﺖ ﲟﺸﺎﺭﻛﺔ ‪ 10‬ﻓﻨﺎﻧﺎﺕ ﻣﴫﻳﺎﺕ ﲠﺬﻩ ﺍﻟﻮﺭﺷﺔ‪ ،‬ﻭﻗﻴﺎﻣﻬﻦ ﺑﺰﻳﺎﺭﺓ ﳌﺪﻳﻨﺔ‬
‫‪،2013‬‬
‫ﺍﻟﻴﺪﻭﻳﺔﺛﺎﱐ‬
‫ﻧﻮﳁﱪ‪/‬ﺗﴩﻳﻦ‬
‫ﻭﺍﻟﻔﻜﺮ‪.‬‬
‫ﻭﺍﻟﻔﻨﻮﻥ‬
‫ﺍﳊﺮﻑ‬
‫‪34‬‬
‫ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ‪.‬‬
‫ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ‬
‫ﺃﺟﻞ‬
‫ﻣﻦ‬
‫ﻟﻠﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﺍﻟﺴﻴﺪﺍﺕ‬
‫ﺇﻧﺘﺎﺝ‬
‫ﺃﻱ‬
‫ﺍﳌﻬﻤﺔ‬
‫ﻫﺬﻩ‬
‫ﺇﳒﺎﺯ‬
‫ﺃﺟﻞ‬
‫ﻣﻦ‬
‫ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻳﺔ‪،‬‬
‫"ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ"‬
‫ﻭﰲ ﺍﻟﺘﺎﺭﱗ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﺣﻮﻝ ﻋﺎﳌﻴﺔ ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ ﺍﻟﻨﺴﻮﻳﺔ ﳝﻜﻦ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﻓﻘﻂ ﰲ ﺍﻟﺴﺘﻴﻨﺎﺕ ﻭﺍﻟﺴﺒﻌﻴﻨﺎﺕ‪ ،‬ﻋﻨﺪﻣﺎ‬
‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺔ ﻣﻦ‬
‫ﻳﺘﻄﻠﺐ‬
‫ﰲﺻﻌﺐ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻨﺴﻮﻳﺔﺃﻣﺮ‬
‫ﺳﻨﻮﺍﺕ‪ ،‬ﻫﻮ‬
‫ﻭﺍﺳﻌﺔ‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﲑ‬
‫ﺗﺸﺎﺭﻙﻣﻊﰲﳎﳣﻊ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﺎﻟﺘﺄﻛﻴﺪ‬
‫ﺃﺣﺪﺙ ﺗﻐﻴﲑ‬
‫ﺍﻟﺴﺒﻌﻴﻨﺎﺕ‬
‫ﻟﺜﻼﺙﺍﳊﺮﻛﺔ‬
‫ﺍﻣﺘﺪﺕﺗﻄﻮﻳﺮ‬
‫ﺍﻷﺧﻼﰶ‪.‬‬
‫ﺍﳉﺪﻝ‬
‫ﳊﻈﺔ ﺃﻭ‬
‫ﰲ ﻭﺍﻟﻔﻦ‬
‫ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﺔ‬
‫ﺃﺻﺒﺤﺖ‬
‫ﺍﳌﺎﺿﻴﺔ‬
‫ﺍﳌﺴﻜﻮﺕ‬
‫ﺍﻟﻘﻀﺎﻳﺎ‬
‫ﻭﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔﻣﻊ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﺍﳉﺪﻳﺪ‬
‫ﺍﻟﻌﻤﻠﻴﺔ‬
‫ﺍﻟﻌﴩﺓ ﻫﺬﻩ‬
‫ﺍﻟﺴﻨﻮﺍﺕﻫﺎﻣﺎ ﰲ‬
‫ﺧﻼﻝﻟﻌﺒﺖ ﺩﻭﺭﺍ‬
‫ﻋﳯﺎ‪،‬ﺣﻴﺚ‬
‫ﻣﺴﺒﻮﻗﺔ‪.‬‬
‫ﺑﻮﺗﲑﺓ ﻏﲑ‬
‫ﻟﳭﺮﺃﺓ‬
‫ﻭﺍﻷﱒﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‬
‫ﻛﺬﻟﻚ‪،‬ﺍﳌﻈﺎﻫﺮ‬
‫ﻭﺍﳉﺮﺃﺓ ﺟﺮﺕ‬
‫ﺁﺧﺮ‪،‬ﰲ ﺍﻟﻔﻦ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻉﺟﺬﺭﻱ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﰷﻥ‬
‫ﻭﺇﻥ‬
‫ﺍﻟﻌﺎﻡ‪،‬‬
‫ﻟﻠﻨﻘﺎﺵ‬
‫ﻭﻃﺮﺣﻪ‬
‫ﳈﻮﺿﻮﻉ‬
‫ﻣﻌﻪ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺍﳉﺴﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺄﻟﺔ‬
‫ﰲ‬
‫ﻭﺍﺳﻌﴼ‬
‫ﺣﺮﺍﰷ‬
‫ﺣﺪﺙ‬
‫ﺍﳌﺒﺎﺩﺭﺍﺕ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‪ :‬ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﻭﺍﳌﻌﺎﺭﺽ ﻭﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ ﺑﲔ ﺍﻟﻔﻦ ﻭﺍﻟﻨﺸﺎﻃﺎﺕ ﺍﻻﺟﳣﺎﻋﻴﺔ‪ .‬ﻭﻇﻬﺮﺕ ﲨﺎﻋﺎﺕ ﺭﻛﺰﺕ ﻋﲆ‬
‫ً‬
‫ﺇﺩﺍﻧﺔ ﺍﳌﺴﺎﺱ ﲝﺮﻣﺔ ﺍﳉﺴﺪ‪ ،‬ﻭﻓﻘﴼ‬
‫ﺑﻨﺎﺗﻨﺎ ﻣﺜﻼ‪،‬‬
‫ﲟﻌﲎ ﺃﻥ‬
‫ﳖﺠﴼ‬
‫ﳛﻤﻞ‬
‫ﺍﻹﻋﻼﱊ‬
‫ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ ّ‬
‫ﺍﻟﻔﻨﻮﻥﺃﻭﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫ﺃﺟﺴﺎﺩ ﳎﺎﻝ‬
‫ﲪﺎﻳﺔﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ‬
‫ﻋﻠﻴﻨﺎﻭﺟﻮﺩ‬
‫ﺍﱄ ﻋﺪﻡ‬
‫ﺃﺑﻮﻳﴼﺍﻻﻧﺘﺒﺎﻩ‬
‫ﻣﻊ ﻟﻔﺖ‬
‫ﳐﺘﻠﻔﺔ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺬﻳﺐ‬
‫ﺧﺎﺿﻌﺎ‬
‫ﰷﻥ ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺍﻟﺪﻳﲏ‪ .‬ﳈﺎ‬
‫ﻟﻠﺘﺼﻮﺭ‬
‫ﺭﻓﺾﺻﻮﺕ‬
‫ﺍﻟﺴﻴﺎﳼ‪،‬ﻟﳣﺜﻴﻞ‬
‫ﻟﻠﺘﻌﺎﻣﻞ ﻋﺎﻡ ‪1969‬‬
‫ﺗﺄﺳﺴﺖ ﰲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺍﻟﱵ‬
‫ﺑﺎﻷﺳﺎﺱﰲ ﺍﻟﻔﻦ ﻭ‬
‫‪“WAR‬ﺛﻮﺭﺓ ﺍﳌﺮﺃﺓ‬
‫‪(Woman‬‬
‫ﺍﻷﺧﻼﰶ‪in‬ﺃﻭ‪Artist‬‬
‫‪Revoultion‬‬
‫ﺍﳌﻮﺍﻃﻨﲔ ﺍﳌﻄﺎﻟﺒﲔ‬
‫ﺑﺄﺟﺴﺎﺩ‬
‫ﺍﻟﺴﻠﻄﺔ‬
‫ﲢﺮﺵ‬
‫ﺇﺩﺍﻧﺔ‬
‫ﺃﻭ‬
‫ﺿﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ‬
‫ﺑﻌﺪ‬
‫ﻭﺍﺳﳣﺮﺍﺭﻩ‬
‫ﻣﺒﺎﺭﻙ‪،‬‬
‫ﺑﺄﻳﺎﻡ‬
‫ﺍﳋﺎﺹ‬
‫ﺍﻟﺒﺪﱐ‬
‫ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﲔ ﺍﻷﻣﺮﻳﻜﻴﲔ ﺍﻻﺍﻓﺎﺭﻗﺔ‪ .‬ﻭﺃﻳﻀﺎ ﺃﻳﻦ ﳓﻦ )ﺍﳌﺮﺃﺓ ﺍﻟﺴﻮﺩﺍﺀ( ﰲ ﺍﻟﻔﻦ‪(WWA (Where We At .‬‬
‫ﺩﻓﺎﻉ‬
‫ﺍﻟﺴﻴﺎﳼ‬
‫ﻟﻠﻀﻐﻂ‬
‫ﺍﻟﺘﺤﺮﺵ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺬﻳﺐ ﺃﻭ‬
‫ﺗﻌﻤﺪﺍ‬
‫ﺍﶈﻠﻴﺔ‪،‬ﻫﻨﺎﻙ‬
‫ﻫﻜﺬﺍ ﰷﻥ‬
‫ﺑﺎﻟﺘﻐﻴﲑ‪،‬‬
‫ﻣﺜﻞ ّ‬
‫‪Las‬‬
‫ﺩﻭﻥﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫ﻓﻘﻂ‪،‬ﺍﻟﻔﻦ‬
‫ﳏﺪﺩﺓ ﻣﻦ‬
‫ﳎﺎﻻﺕ‬
‫ﳈﻮﺿﻮﻉﺣﻮﻝ‬
‫ﻭﺗﻠﻚ ﺗﳣﺤﻮﺭ‬
‫ﻟﻠﻔﻨﺎﻧﺎﺕ‪،‬‬
‫ﻟﻮﺿﻊﺃﳒﻠﻮﺱ‬
‫ﳎﻠﺲ ﻟﻮﺱ‬
‫ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ‬
‫ﺣﻘﻴﱿ ﻋﻦ ﺍﻟﻀﺤﻴﺔ ‪..‬ﺃﻱ "ﺍﳉﺴﺪ"‪.‬‬
‫‪ . Mujeres Muralistas، Spiderwoman's Theater‬ﻟﻴﺲ ﻫﻨﺎﻙ ﺷﻚ ﰲ ﺃﻧﻪ ﺑﺪﻭﻥ ﺟﻬﺪ ﺍﻟﻨﺎﺷﻄﲔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺘﻐﻴﲑﺍﺕ‬
‫ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺘﺤ ّﻮﻻﺕ ﻭﺗﻨﺎﻭﳍﺎ ﻋﲆ ﺍﻟﺴﻄﺢ‪ ،‬ﻭﰲ ﺍﻟﻔﻀﺎﺀ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﺍﳌﴫﻱ‪ ،‬ﱂ ﻳﺰﺩ ﻋﻦ ﻛﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼ ﺳﻄﺤﻴﴼ‪،‬‬
‫ﺣﻮﻝ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﳌﺠﺎﻻﺕ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﺑﺪﺃﲥﺎ ﺍﶺﺎﻋﺎﺕ ﻭﻣﻦ ﰒ ﺍﺳﺘﳬﻠﺖ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺍﻷﺟﻴﺎﻝ ﺍﻟﻼﺣﻘﺔ )ﻋﲆ‬
‫ﻭﱂ ﻳﳨﻢ ﰲ ﺣﺪﻭﺙ ﺗﻐﻴﲑ ﺇﻻ ﲢﻮﻟﻪ ﳌﻮﺿﻮﻉ ﻏﲑ ﻣﻜﺴﻮﺕ ﻋﻨﻪ ﻭﺣﺴﺐ‪ .‬ﱂ ﻳﺼﻞ ﻷﻓﻖ ﺍﻟﺘﻌﺎﱂ ﻣﻊ ﺍﳉﺴﺪ‬
‫ﺳﺒﻴﻞ ﺍﳌﺜﺎﻝ ﺃﻧﺸﺌﺖ ﰲ ﺍﻟﳥﺎﻧﻴﻨﺎﺕ ﺑﻨﺎﺕ ﺍﻟﻌﺼﺎﺑﺎﺕ( ﱂ ﺗﻜﻦ ﻟﺪﳞﻢ ﻓﺮﺻﺔ ﻟﻌﻤﻞ ﺫﻟﻚ ﰲ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﻭﲠﺬﺍ ﺍﻟﺰﰛ‪(.‬‬
‫ﳈﻮﺿﻮﻉ ﺧﺎﺹ ﺑﻼ ﺧﻠﻔﻴﺔ ﺳﻴﺎﺳﻴﺔ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﰷﻥ ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﺍﻟﻔﲏ ﺃﻭ ﻣﻨﺎﻗﺸﺔ ﺍﳉﻮﺍﻧﺐ ﺍﻷﻭﺳﻊ ﻭﺍﻷﲻﻖ ﻟﻠﻈﺎﻫﺮﺓ‬
‫ﺃﻣﺮ ﻏﺎﺋﺐ ﺑﺸﲁ ﻳﺒﺪﻭ ﻣﺘﻌﻤﺪﺍ‪ ..‬ﰷﻥ ﻻ ﺑﺪ ﻣﻦ ﺍﻹﺷﺎﺭﺓ ﳍﺬﻩ ﺍﳋﻠﻔﻴﺔ ﻗﺒﻞ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﻋﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻌﺾ ﺃﲻﺎﻝ‬
‫ﺍﻟﺮﻭﺷﺔ ﻣﻊ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﳉﺴﺪ‪ ،‬ﲟﻌﲎ ﺃﻧﻨﺎ ﻧﻨﺘﻈﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼ ﺃﲻﻖ ﻣﻊ ﻓﻜﺮﺓ ﺍﳉﺴﺪ‪ ،‬ﻻ ﳜﱪﻧﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺇﻧﳤﺎﻙ‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﻟﻠﺠﺴﺪ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﻳﳩﻞ ﻛﺬﻟﻚ ﺭﺅﻳﺔ ﻓﻨﻴﺔ ﳍﺬﺍ‪.‬‬
‫ﺗﻜﺸﻒ ﺍﻟﻮﺭﺷﺔ ﻋﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺟﺮﺃﺓ ﻭﺗﻘﺎﺭﺏ ﰲ ﺍﻟﻄﺮﺡ ﺑﲔ ﺍﳉﺎﻧﺒﲔ ﺍﳌﴫﻳﺎﺕ ﻭﺍﻷﺟﻨﺒﻴﺎﺕ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﻫﻨﺎﻙ‬
‫ﺟﺮﺃﺓ ﻭ ﺗﺄﺛﺮ‪ ،‬ﳈﺎ ﺳﺘﶇ ﺇﺷﺎﺭﺍﺕ ﻟﻮﺟﻮﺩ ﺗﻔﺎﻋﻞ ﺣﺪﺙ ﰲ ﺃﻳﺎﻡ "ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ" ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺇﻧﺘﺎﺝ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ ﳐﺘﻠﻒ‪،‬‬
‫ﻭﻳﺘﻨﺎﻭﻝ ﺍﳌﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺍﳌﺸﱰﻛﺔ ﻋﺎﺩﺓ ﺑﺴﺒﺐ ﺍﻟﱰﻛﲒ ﻋﲆ ﺍﻟﻨﻮﻉ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﰷﻥ ﻧﺘﺎﺝ ﺍﻟﻮﺭﺷﺔ ﻳﻜ ّﺬﺏ ﺍﳍﺎﺟﺲ ﺍﻟﺬﻱ‬
‫ﺃﴍﺕ ﺇﻟﻴﻪ ﰲ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﻘﺎﻝ‪ ،‬ﺃﻱ ﻻ ﻳﺘﻌﺎﻣﻞ ﺑﺸﲁ ﻋﺎﺑﺮ‪.‬‬
‫ﻓﻜﺮﺓ ﺍﻟﱰﻛﲒ ﻣﺜﻼ ﻋﲆ ﳇﻤﺔ "ﺍﳊﺮﻳﺔ" ﺍﳌﻜﺘﻮﺑﺔ ﻋﲆ ﳃﺎﺵ ﻣﻨﺸﻮﺭ ﻋﲆ ﺣﺒﻞ ﺍﻟﻐﺴﻴﻞ ﻭﻣﻔﺎﺭﻗﳤﺎ ﻣﻊ‬
‫ﺭﻓﻊ ﺍﻟﳫﻤﺔ ﻧﻔﳨﺎ ﺑﻠﻐﺔ ﳐﺘﻠﻔﺔ ﻛﺸﻌﺎﺭ ﺳﻴﺎﳼ ﻭﻟﻴﺲ ﻛـ"ﻏﺴﻴﻞ" ﻣﻨﺸﻮﺭ‪ ،‬ﺃﻭ ﺍﻟﺘﻼﰶ‪ ،‬ﰲ ﺃﻛﱶ ﻣﻦ ﲻﻞ‪ ،‬ﺣﻮﻝ‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺒﲑ ﺍﳌﺒﺎﴍ ﻋﻦ ﺍﻟﺘﺤﺮﺭ ﺑﱰﻛﻴﺐ ﻓﺘﺎﺓ ﻷﺟﻨﺤﺔ ﲡﻌﻠﻬﺎ ﺗﻄﲑ‪،‬ﻟﻜﻦ ﻣﺎﺫﺍ ﻋﻦ ﺍﻷﻋﺒﺎﺀ ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﺔ ﻋﲆ ﺍﳉﺴﺪ‪ ،‬ﻛﻴﻒ‬
‫ﻳ ّ‬
‫ﱲ ﺍﻟﺘﻌﺒﲑ ﻋﳯﺎ ﻓﻨﻴﴼ؟‬
‫ﰲ ﺍﳌﻌﺮﺽ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﻗﲓ ﺑﺎﻟﻘﺎﻫﺮﺓ ﻟﺘﻘﺪﱘ ﻧﺘﺎﺝ ﺍﻟﻮﺭﺷﺔ ﺍﳋﺎﺻﺔ ﺑﺎﳌﴩﻭﻉ‪ .‬ﺳﺘﺠﺪ ﻋﺪﺓ ﺻﻨﺎﺩﻳﻖ ﻛﺮﺗﻮﻧﻴﺔ‬
‫ﻣﱰﺍﺻﺔ ﻓﻮﻕ ﺭﻑ ﻣﻌﻠﻖ ﺑﺄﺣﺪ ﺟﻮﺍﻧﺐ ﺟﺎﻟﲑﻱ ﺩﺭﺏ ‪ . 18/ 17‬ﺍﻟﺼﻨﺎﺩﻳﻖ ﺍﻟﲀﺭﺗﻮﻧﻴﺔ ﱔ ﰻ ﺍﻟﺼﻨﺎﺩﻳﻖ ﺍﻟﱵ‬
‫ﳛﺒﺲ ﺍﳌﺠﳣﻊ ﺍﳉﺴﺪ ﻓﳱﺎ‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫ﲢﴬ ﺍﳌﻼﺑﺲ ﻛﻘﻴﺪ ﻳﻔﺮﺿﻪ ﳎﳣﻊ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﻫﻨﺎﻙ ﻣﻼﺑﺲ ﱔ ﺍﻷﻧﺴﺐ‪) ،‬ﻣﻦ ﻭﺟﻬﺔ ﻧﻈﺮ ﺍﳌﺠﳣﻊ‬
‫ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ( ﰲ ﺍﻟﺼﻨﺪﻭﻕ ﺍﻟﲀﺭﺗﻮﱐ ﺍﻷﻭﻝ‪ ،‬ﻳﻜﺸﻒ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻋﻦ ﲦﺮﺓ ﺗﻔﺎﺡ ﺗﺮﺗﻜﺰ ﰲ ﺻﺪﺭ ﺍﳉﺴﺪ ﺍﻷﻧﺜﻮﻱ ﺍﻟﻌﺎﺭﻱ‪،‬‬
‫ﺗﺆﻃﺮﻩ ﻛﺘﺎﺑﺔ ﺗﺼﻔﻪ "ﰷﻥ ﺑﻴﳤﻴﺎﻟﺊ ﻫﻮ ﻛﺪﻩ"‪ .‬ﺍﻟﺼﻨﺪﻭﻕ ﺍﻷﻭﻝ ﻳﻌﻜﺲ ﺗﺼﻮﺭﺍ ﺣﺎﳌﺎ‪ ،‬ﻟﻜﻨﻪ ﻳﺘﺒﺪﺩ ﴎﻳﻌﴼ ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺔ ﺍﻟﺼﻨﺪﻭﻕ ﺍﻟﺜﺎﱐ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﲢﻴﻂ ﺍﻷﺭﺑﻄﺔ ﲜﺴﺪ ﻟﻴﺼﺒﺢ ﳈﺎ ﺍﳌﻮﻣﻴﺎﺀ‪ ،‬ﻭﻣﻊ ﻣﺘﺎﺑﻌﺔ ﺍﻟﺼﻨﺎﺩﻳﻖ ﺍﳌﱰﺍﺻﺔ‬
‫ﺟﻮﺍﺭ ﺑﻌﻀﻬﺎ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﺮﻑ ﺳﻴﺘﻀﺢ ﺃﻛﱶ ﺍﻟﺘﺪﺍﳸ ﺍﳊﺮ ﻷﻓﲀﺭ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﻟﻔﲏ ﺣﻮﻝ ﺍﳉﺴﺪ‪ ،‬ﻭﻃﺮﻕ ﺣﴫﻩ ﺩﺍﺧﻞ‬
‫ﻭﻇﺎﺋﻒ ﳏﺪﺩﺓ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻘﻴﻮﺩ ﺍﳌﻌﻄﻠﺔ ﻟﻪ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﱂ ﻳﺘﻐﲑ ﺍﻟﻄﺮﺡ ﺍﻟﺴﻴﺎﳼ ﻟﳭﻮﺿﻮﻉ‪ ،‬ﻣﻦ ﺍﺳﳣﺮﺍﺭ ﺻﻴﺎﻏﺔ ﺍﳌﺠﳣﻊ‬
‫ﻟﻠﺠﺴﺪ‪ .‬ﳈﺎ ﻳﻜﺸﻒ ﺍﻟﻌﻤﻞ‪ ،‬ﺃﻳﻀﴼ‪ ،‬ﻋﻦ ﻣﻘﺎﻭﻣﺔ ﻣﻦ ﻧﻮﻉ ﻣﺎ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﻳﺒﺪﻭ ﺃﻥ ﺍﻟﺼﻨﺪﻭﻕ ﻟﻴﺲ ﲭﻨﴼ ﺩﺍﲚﺎ‪ .‬ﰲ‬
‫ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻧﻔﺴﻪ ﻳﺘﺄﻛﺪ ﺃﻥ ﻟﲁ ﺇﻣﺮﺍﺓ ﺻﻨﺪﻭﻗﻬﺎ ﺍﳋﺎﺹ‪ ،‬ﻭﻫﻮ ﺃﻣﺮ ﰲ ﻏﺎﻳﺔ ﺍﳋﺼﻮﺻﻴﺔ‪ ،‬ﺻﻨﺪﻭﻕ ﻟﻸﴎﺍﺭ‪ ،‬ﻳﻌﻤﻖ‬
‫ﺍﳋﺼﻮﺻﻴﺔ‪ ،‬ﻭﺃﻥ ﺍﳌﺠﳣﻊ ﻭﺻﻴﺎﻏﺘﻪ ﺍﻟﺜﺎﺑﺘﺔ ﻭﻗﻴﻮﺩﻩ‪ ،‬ﻻ ﲤﻨﻊ ﺇﻣﲀﻧﻴﺎﺕ ﲢﺮﺭ ﺍﳉﺴﺪ‪ ،‬ﺃﻭ ﺍﻟﺸﻌﻮﺭ ﺑﺄﻧﻮﺛﺔ ﰲ‬
‫ﺣﺎﻻﺕ ﳏﺪﺩﺓ‪.‬‬
‫ﺗﺮﰟ ﻣﲎ ﻣﺮﳸ‪ ،‬ﻭﺛﻴﻘﺔ ﺟﻨﺪﺭﻳﺔ ﴯﺼﻴﺔ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﺗﺘﻮﻗﻒ ﻋﻨﺪ ﳏﻄﺎﺕ‪ ،‬ﺑﺪﺍﻳﺔ ﻣﻦ ‪ ،1987‬ﰒ ‪ ،1996‬ﻭ‬
‫‪ ،2005‬ﺣﱴ ‪ .2013‬ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍﻟﻮﺛﻴﻘﺔ ﰷﺩﺭ ﻟﺴﻴﺪﺓ ﲡﻠﺲ ﻋﲆ ﻛﺮﳼ ﻓﻮﺗﻴﻪ‪ ،‬ﻭﱔ ﺣﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻀﺢ ﺃﻥ ﺍﳌﻮﻟﻮﺩ ﻃﻔﻠﺔ‪،‬‬
‫ﻭﺑﻌﺪ ﺫﻟﻚ ﺗﻐﺰﻝ ﳑﺴﻜﺔ ﲟﴷﺐ ﺗﺮﻳﻜﻮ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻀﺢ ﺃﳖﺎ ﺗﺼﻨﻊ ﺟﻨﺎﺣﴼ ﻟﻔﺘﺎﺓ ﲢﻠﻖ ﺑﻪ‪ ،‬ﲢﺪﻳﺪﴽ‪ ،‬ﰲ ﻋﺎﻡ ‪.2013‬‬
‫ﺍﻟﺘﻮﺍﺭﱗ ﻟﻴﺴﺖ ﻋﺎﻣﺔ‪ ،‬ﺇﳕﺎ ﴯﺼ ّﻴﺔ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﺗﺮﰟ ﳏﻄﺎﺕ ﻫﺎﻣﺔ ﻟﻔﺘﺎﺓ ﲻﺮﻫﺎ ‪ 26‬ﻋﺎﻣﴼ‪ .‬ﺃﻣﺎ ﻣﲏ ﺍﻟﺒﻐﺪﺍﺩﻱ‬
‫ﻓﺘﺠﺴﺪ ﺣﲀﻳﺔ ﻋﻦ ﺗﻌﺮﺽ "ﺳﺎﺭﺓ" ﻟﻠﺨﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻼ ﲨﺎﻟﻴﺎﺕ ﺗﺬﻛﺮ‪ ،‬ﺍﻟﺴﻮﺍﺩ ﻳﺴﻴﻄﺮ ﻋﲆ ﺍﻟﻌﻤﻞ‪ ،‬ﺗﺮﻛﺰ ﻣﲏ ﻋﲆ‬
‫ﺍﻟﺼﺪﻣﺔ ﻭﺍﻟﱰﻗﺐ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺘﺤﻮﻝ ﰲ ﺍﻟﳯﺎﻳﺔ ﳊﺎﻟﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﺬﻋﺮ‪ ،‬ﺭﲟﺎ ﻳﻜﻮﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﻷﻛﱶ ﺗﻌﺒﲑﴽ ﻋﻦ ﺍﳍﺎﺟﺲ‪،‬‬
‫ﳐﻠﺼﺎ ﻟﻠﺘﻌﺒﲑ ﻋﻦ ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ ﺩﻭﻥ ﻓﻨﻴﺎﺕ ﺃﻭ ﺭﺅﻳﺔ ﺟﺪﻳﺪﺓ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﺑﻘﻴﺔ ﺍﻷﲻﺎﻝ‪ ،‬ﺍﺳﳣﺮﺕ ﰲ ﺗﻜﺬﻳﳢﺎ ﻟﻠﻬﺎﺟﺲ‪،‬‬
‫ﺧﺎﺻﺔ ﺃﳖﺎ ﻣﻜﺜﻔﺔ‪ .‬ﲢﲃ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺑﺸﲁ ﻣﻜﺜﻒ ﺟﺪﴽ‪ ،‬ﺃﺣﻴﺎﻧﺎ ﻻ ﺗﺘﺠﺎﻭﺯ ﺍﳊﲀﻳﺔ ﺍﻟﲀﺩﺭ ﺍﻟﻮﺍﺣﺪ‪ ،‬ﻟﻜﳯﺎ ﻻ ﲣﺮﺝ‬
‫ﻣﻦ ﺃﻓﻖ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪.‬‬
‫ﺧﺎﺻﺔ ﺃﻥ ﺍﻟﺘﺎﺭﱗ ﺍﻟﻘﺼﲑ ﻟﻠﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﰲ ﻣﴫ ﻳﻨﺴﺐ ﺇﱃ ﺣﺪ ﻛﺒﲑ ﺇﱃ ﺟﻬﻮﺩ ﺭﺳﺎﱊ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ‪،‬‬
‫ﻓﻘﺪ ﺑﺪﺀ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﰲ ﻣﴫ ﻟﻠﺼﻐﺎﺭ‪ ،‬ﻭﺍﻧﳤﻰ ﻟﻠﻜﺒﺎﺭ‪ ،‬ﻭﺑﲔ ﺍﻟﺒﺪﺍﻳﺔ ﻭﺍﻟﳯﺎﻳﺔ ﰷﻧﺖ ﻫﻨﺎﻙ ﲡﺎﺭﺏ ﻋﺪﻳﺪﺓ ﻟﺮﺳﺎﱊ‬
‫ﺍﻟﲀﺭﺗﻮﻥ ﻟﺘﺸﲁ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺘﺎﺭﱗ ﺍﻟﻘﺼﲑ‪.‬‬
‫ﺭﻛﺰﺕ ﲡﺎﺭﺏ ﺍﳌﺨﴬﻣﲔ ﻣﻦ ﺃﻣﺜﺎﻝ ﺣﺴﲔ ﺑﻴﲀﺭ )‪ ،(1913-2002‬ﺍﻟﺬﻱ ﰷﻥ ﻣﻦ ﺃﻭﺍﺋﻞ ﻣﺼﶱ‬
‫ﺍﻷﻏﻠﻔﺔ‪ ،‬ﻭﻓﻨﺎﱐ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﻟﺘﻮﺿﻴﺤﻴﺔ ﺍﳌﺼﺎﺣﺒﺔ ﻟﻘﺼﺺ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ‪ .‬ﳈﺎ ﻭﺍﻇﺐ ﻋﲆ ﺗﻘﺪﱘ ﻧﻮﻉ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺃﺩﺏ‬
‫ﺍﻟﺮﺣﻼﺕ ﻳﻌﳣﺪ ﻋﲆ ﺣﲄ ﺍﻟﺮﺣﻼﺕ ﻋﱪ ﺍﻟﺮﰟ‪ ،‬ﻭﻛﺬﻟﻚ ﰷﻧﺖ ﻫﻨﺎﻙ ﲡﺎﺭﺏ ﺑﴫﻳﺔ ﻟﲁ ﻣﻦ ﳏﻲ ﺍﻟﻠﺒﺎﺩ‬
‫)‪ ،(2010 1940-‬ﻭﲩﺎﺯﻱ )‪ ،(1936-2011‬ﲠﺠﺖ ﻋﳥﺎﻥ )‪ ،(1931-2001‬ﻭﺍﻟﺮﺳﺎﻣﺔ ﺍﻷﺭﻣﻴﻨﻴﺔ "ﺟﻴﺠﺎ"‪ ،‬ﺍﻟﱵ‬
‫ﻋﺮﻓﺖ ﰲ ﻣﴫ ﺑﺎﰟ "ﲠﻴﺠﺔ"‪ ،‬ﺍﻷﺧﲑﺓ ﰷﻧﺖ ﲷﻦ ﶍﻮﻋﺔ ﲻﻞ ﳎﻠﺔ "ﲰﲑ"‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﺻﺪﺭﺕ ﰲ‬
‫ﺍﶆﺴﻴﻨﻴﺎﺕ ﻋﻦ ﺩﺍﺭ ﲱﺎﻓﺔ ﺣﻜﻮﻣﻴﺔ‪" ،‬ﺍﳍﻼﻝ"‪ ،‬ﻟﺘﻘﺪﻡ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻟﻸﻃﻔﺎﻝ‪ .‬ﻣﺰﺟﺖ ﺍﳌﺠﻠﺔ ﺑﲔ ﺗﻘﺪﱘ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﺍﻟﻌﺎﳌﻲ‪ ،‬ﻣﻊ ﺗﺮﲨﺔ ﺍﳊﻮﺍﺭ ﻟﻠﻌﺮﺑﻴﺔ‪ ،‬ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺑﻌﺾ ﺍﳌﻐﺎﻣﺮﺍﺕ ﻟﻠﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﲔ ﺍﳌﴫﻳﲔ‪ ،‬ﻓﲀﻧﺖ ﺍﻹﻧﻄﻼﻗﺔ‬
‫ﺍﻷﻭﱃ ﻟﻠﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﰲ ﻣﴫ‪ .‬ﰷﻧﺖ ﺗﻮﻟﻴﻔﺔ ﲰﲑ ﺑﲔ ﺍﻟﻌﺎﳌﻲ ﻭﺍﶈﲇ ﺍﻟﻨﺒﺘﺔ ﺍﻷﻛﱶ ﺗﺄﺛﲑﺍ ﰲ ﺗﺮﺑﺔ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ‬
‫ﺍﻟﺒﴫﻳﺔ ﺍﳌﴫﻳﺔ‪ ،‬ﻟﻜﳯﺎ ﱂ ﺗﻌﺘﱪ ﳎﻠﺔ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ ﻟﻠﺪﻗﺔ‪ ،‬ﺑﻞ ﳎﻠﺔ ﺃﻃﻔﺎﻝ!‬
‫ﻟﻜﻦ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﰷﻧﻮﺍ ﻳﺘﺎﺑﻌﻮﻥ ﻣﻨﺘﺠﺎﺕ ﺍﳌﺨﴬﻣﲔ ﳌّﺎ ﻛﱪﻭﺍ ﺑﺪﺀ ﺍﻟﺘﺤﺮﻙ ﺍﳊﻘﻴﱿ ﻟﺘﺤﻮﻝ‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﳌﺘﻠﱿ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﺼﺒﺢ ﻣﻮﺟﻬﺎ ﻟﻠﻜﺒﺎﺭ‪ ،‬ﰷﻥ ﺩﺧﻮﻝ ﺃﺟﻴﺎﻝ ﺃﺣﺪﺙ ﰲ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺘﺠﺮﺑﺔ‪ ،‬ﳖﺎﻳﺎﺕ ﺍﻟﺘﺴﻌﻴﻨﻴﺎﺕ‬
‫ﻋﱪ ﺍﻟﺸﲁ ﺍﻟﻜﻼﺳﻴﲄ ﺍﻟﺘﻌﺎﻭﻥ ﺑﲔ ﰷﺗﺐ ﻭﺭﺳﺎﻡ‪ ،‬ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍﻟﺘﺤﻮﻝ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﰷﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﺗﺼﻮﺭﺍ ﳐﺘﻠﻔﺎ ﺃﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻔﻦ‬
‫ﻟﻠﻜﺒﺎﺭ ﺑﺎﻷﺳﺎﺱ‪ ،‬ﻭﳚﺐ ﺧﻮﺽ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﻐﺎﻣﺮﺓ‪ ..‬ﻫﻜﺬﺍ ﺑﺪﺃ ﺇﻧﴵﺎﺏ ﺗﺪﺭﳚﻲ ﻣﻦ ﳎﻼﺕ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ‪ ،‬ﺳﻮﺍﺀ‪" ،‬ﺑﺎﰟ"‬
‫ﺍﳋﻠﻴﺠﻴﺔ‪ ،‬ﺃﻭ "ﻋﻼﺀ ﺍﻟﺪﻳﻦ" ﺍﳌﴫﻳﺔ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺪﺃ ﺍﻟﺘﻔﻜﲑ ﰲ ﺇﻧﺘﺎﺝ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺕ ﺧﺎﺻﺔ‪ ،‬ﱂ ﺗﻜﳣﻞ‪ ،‬ﺃﻭ ﻋﱪ ﺻﻔﺤﺎﺕ‬
‫ﺍﳉﺮﺍﺋﺪ‪ ،‬ﻫﻜﺬﺍ ﻇﻬﺮﺕ "ﺍﺳﺘﲑﺑﺎﺕ" ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺑﺎﻟﺼﺤﺎﻓﺔ ﺍﳌﴫﻳﺔ ﻣﻄﻠﻊ ﺍﻷﻟﻔﻴﺔ‪ ،‬ﻟﺘﻌﻠﻦ ﻋﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﻣﺰﺍﺝ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻟﺪﻱ ﺍﳌﴫﻳﲔ‪ ،‬ﻭﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﴫﻱ ﳐﺘﻠﻒ‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫ﺣﻘﻖ ﺍﳌﺴﺎﺭ ﺍﳋﺎﺹ ﺑﺎﻟﻨﴩ ﺑﺎﻟﺼﺤﻒ ﺍﻹﻧﺘﺸﺎﺭ ﺍﻟﲀﰲ ﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﻟﻜﺒﺎﺭ‪ ،‬ﻓﻘﺪ ﺣﻠﺖ ﲡﺎﺭﺏ‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﳌﲀﻥ ﺍﳌﻌﺘﺎﺩ ﺑﺼﻔﺤﺎﺕ ﺍﳉﺮﺍﺋﺪ‪ ،‬ﻟﻠﲀﺭﻳﲀﺗﲑ ﺍﻟﺴﻴﺎﳼ‪..‬ﻫﻜﺬﺍ ﺻﺎﺭ ﺍﻟﲀﺭﺗﻮﻥ ﺍﻟﺼﺤﱽ ﻳﺮﻭﻱ‬
‫ﺣﲀﻳﺔ‪ ،‬ﻋﱪ ﺃﻛﱶ ﻣﻦ ﰷﺩﺭ‪ ،‬ﻭﺳﺎﱒ ﰲ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺘﺠﺮﺑﺔ ﰷﻓﺔ ﺭﺳﺎﱊ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ‪ ،‬ﻭﻣﻦ ﳊﻈﳤﺎ ﺍﻗﱰﻥ‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺑﺎﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ ﻟﺪﻱ ﺍﻟﻘﺎﺭﺉ ﺍﳌﴫﻱ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺘﺠﺮﺑﺔ ﰷﻧﺖ ﺍﻟﺘﺠﺮﺑﺔ ﺍﻷﺑﺮﺯ ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﳎﺪﻱ‬
‫ﺍﻟﺸﺎﻓﴔ ﺑﺮﻭﺍﻳﺘﻪ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ‪" ،‬ﻣﱰﻭ"‪.‬‬
‫"ﻣﱰﻭ" ﻟﻠﺮﺳﺎﻡ ﳎﺪﻱ ﺍﻟﺸﺎﻓﴔ ّ‬
‫ﰎ ﺍﻟﱰﻭﱕ ﳍﺎ ﺑﻮﺻﻔﻬﺎ ﺃﻭﻝ ﺭﻭﺍﻳﺔ ﻣﴫﻳﺔ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻨﻮﻉ‪ ،‬ﻭﰷﻧﺖ‬
‫ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺇﻧﺘﺎﺝ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﰲ ﻣﴫ‪ ،‬ﺑﺸﲁ ﺇﺣﱰﺍﰲ‪ ،‬ﻭﻗﺪ ﺗﺰﺍﻣﻦ ﺫﻟﻚ ﻣﻊ ﺇﻧﻄﻼﻕ ﺛﻘﺎﻓﺔ ﺑﴫﻳﺔ ﺟﺪﻳﺪﺓ ﰲ‬
‫ﺍﳌﺠﳣﻊ ﺍﳌﴫﻱ‪ ،‬ﻭﺇﻧﺘﺸﺎﺭ ﺍﻟﺘﻌﺒﲑ ﺑﺎﳉﺮﺍﻓﻴﱵ‪ ،‬ﻣﻊ ﺗﺰﺍﻳﺪ ﻣﻮﺟﺔ ﺍﻻﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ ﰲ ﺍﻟﻔﱰﺓ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ‬
‫ﻋﲆ ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ ﺍﳌﴫﻳﺔ‪ ،‬ﻭﺗﻌﻮﺩ ﺍﳌﴫﻳﲔ ﻋﲆ ﺍﻟﺮﰟ ﺑﺼﻴﻎ ﺃﻛﱶ ﺣﺪﺍﺛﺔ‪ ،‬ﻭﺷﻌﺒﻮﻳﺔ‪.‬‬
‫ﰷﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﺍﻟﻜﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﳌﺘﺤﻤﺴﲔ ﻟﻠﻌﻤﻞ‪ ،‬ﻃﺮﺣﺖ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﳌﺒﺎﺩﺭﺍﺕ ﻹﻧﺘﺎﺝ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ ﻣﴫﻱ‪ ،‬ﺇﻻ ﺃﻥ‬
‫ﻣﳪﺪ ﺍﻟﻨﴩ ﰲ ﻣﴫ ﺑﺎﻷﺳﺎﺱ ﻳﺘﺴﻢ ﺑﺎﶺﻮﺩ‪ ،‬ﺑﺸﲁ ﻋﺎﻡ‪ ،‬ﻭﺭﻓﺾ ﺍﻟﺘﺠﺎﺭﺏ ﺍﳉﺪﻳﺪﺓ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﲢﺘﻜﺮ ﺳﻮﻕ‬
‫ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺩﻭﺭ ﺍﻟﻨﴩ ﻻ ﻳﺘﺠﺎﻭﺯ ﻋﺪﺩﻫﺎ ﺃﺻﺎﺑﻊ ﺍﻟﻴﺪ ﺍﻟﻮﺍﺣﺪﺓ‪ ،‬ﺑﻴﳮﺎ ﺗﺘﻨﴩ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺩﻭﺭ ﺍﻟﻨﴩ ﺍﻟﻄﻠﻴﻌﻴﺔ‪،‬‬
‫ﻭﺗﻨﴩ ﻛﺘﳢﺎ ﰲ ﻃﺒﻌﺎﺕ ﳏﺪﻭﺩﺓ‪ ،‬ﻭﺗﻌﺎﱐ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﻭﺭ ﺑﺸﲁ ﺩﺍﰂ ﻣﻦ ﻣﺸﺎﰻ ﻣﺎﻟﻴﺔ ﺑﺴﺒﺐ ﻗﻠﺔ ﺍﻟﺘﻮﺯﻳﻊ ﻣﻦ‬
‫‪37‬‬
‫ﻧﺎﺣﻴﺔ‪ ،‬ﻭﺍﶺﺎﺭﻙ ﺍﳌﻔﺮﻭﺿﺔ ﻋﲆ ﺍﺳﺘﲑﺍﺩ ﺍﻟﻮﺭﻕ‪ ،‬ﻫﺬﺍ ﺍﳌﳪﺪ ﺍﳉﺎﻣﺪ ﰷﻥ ﺍﻟﻌﻘﺒﺔ ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔ ﺃﻣﺎﻡ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﻭﺍﻧﺘﺸﺎﺭﻩ ﰲ ﻣﴫ‪ ،‬ﺧﺎﺻﺔ ﻣﻊ ﺇﺭﺗﻔﺎﻉ ﺗﳫﻔﺔ ﻃﺒﺎﻋﺔ ﻭﺇﻋﺪﺍﺩ ﻛﺘﺎﺏ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺸﳫﺔ ﺑﺪﺕ ﺛﺎﻧﻮﻳﺔ ﻣﻊ‬
‫ﺍﳌﺼﲑ ﺍﻟﺬﻱ ﻭﺍﺟﻬﺘﻪ ﺃﻭﻝ ﲡﺮﺑﺔ ﻹﻧﺘﺎﺝ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪" ،‬ﻣﱰﻭ"‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﲤﺖ ﻣﺼﺎﺭﺩﲥﺎ‪ ،‬ﻭﻭﺟﻬﺖ ﻋﺪﺓ ﺍﲥﺎﻣﺎﺕ‬
‫ﳌﺆﻟﻔﻬﺎ‪ ،‬ﺍﻟﺸﺎﻓﴔ‪ ،‬ﻭﻧﺎﴍﻫﺎ ﷴ ﺍﻟﴩﻗﺎﻭﻱ ﺻﺎﺣﺐ ﺩﺍﺭ ﻧﴩ ﻣﻼﱆ‪ ،‬ﻟﺘﻀﻤﳯﺎ ﺑﻌﺾ ﺍﻹﺳﻘﺎﻃﺎﺕ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ‬
‫ﺣﻮﻝ ﺍﻷﻭﺿﺎﻉ ﺍﻟﺪﺍﺧﻠﻴﺔ ﻟﻠﺒﻼﺩ‪ ،‬ﻭﺃﻟﻔﺎﻅ ﺧﺎﺩﺷﺔ ﻟﻠﺤﻴﺎﺀ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﺑﺎﳌﺨﺎﻟﻔﺔ ﻷﺣﲀﻡ ﺍﻟﻘﻮﺍﻧﲔ‪ ..‬ﻫﻜﺬﺍ ﺑﺪﺕ ﺃﻥ ﺍﳌﺸﺎﰻ‬
‫ﺍﻟﱵ ﺳﺘﻮﺍﺟﻪ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﰲ ﻣﴫ‪ ،‬ﺃﻛﱶ ﺧﻄﻮﺭﺓ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﳫﻔﺔ ﺍﻟﻄﺒﺎﻋﻴﺔ ﻹﻧﺘﺎﺝ ﻛﺘﺎﺏ ﳛﺘﻮﻯ ﺭﺳﻮﻣﴼ‪.‬‬
‫ﺍﶈﺎﳈﺔ ﺍﻟﱴ ﺍﻧﳤﺖ ﻋﺎﻡ ‪ 2009‬ﺑﺘﺄﻳﻴﺪ ﺍﳌﺼﺎﺩﺭﺓ ﻭﺗﻐﺮﱘ ﺍﻟﻨﺎﴍ ﻭﺍﳌﺆﻟﻒ ﻣﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬ﺍﺗﳧﺖ ﲜﻠﺴﺎﺕ ﻋﺒﺜﻴﺔ‪ .‬ﰲ‬
‫ﳏﳬﺔ ﺣﻨﻮﺏ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ ﰷﻧﺖ ﻫﻨﺎﻙ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻣﻦ ﻧﻮﻋﻴﺔ ﺍﻟﳤﺮﺏ ﻣﻦ ﺳﺪﺍﺩ ﺃﻣﻮﺍﻝ‪ ،‬ﻟﻴﺠﺪ ﺍﻟﻘﺎﴈ ﻧﻔﺴﻪ ﺃﻣﺎﻡ ﻗﻀﻴﺔ‬
‫ﻻ ﺗﺘﺼﻞ ﺑﺎﳉﺮﺍﰂ ﺍﳌﻌﺘﺎﺩﺓ‪ ،‬ﰲ ﺩﺍﺋﺮﺗﻪ ﺍﻟﻘﻀﺎﺋﻴﺔ‪ ،‬ﺍﻟﳤﻤﺔ ﻧﴩ ﻛﺘﺎﺏ‪ ،‬ﻻ ﳛﺘﻮﻯ ﻋﲆ ﻛﺘﺎﺑﺔ‪ ،‬ﻭﺇﳕﺎ ﻗﺼﺔ‬
‫ً‬
‫ﺑﻨﲀ‪ ،‬ﻭﻣﻼﺑﺴﺎﺕ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﲀﻳﺔ ﺍﻟﺒﻮﻟﻴﺴﻴﺔ‪ .‬ﻭﺟﺪ ﺍﻟﻘﺎﴈ ﻛﺬﻟﻚ ﺃﻥ ﺃﻣﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﻮﻣﺔ‪ ،‬ﻋﻦ ﺷﺎﺏ ﻗﺮﺭ ﺃﻥ ﻳﴪﻕ‬
‫ﴲﻮﺩ ﻣﻦ ﻧﻮﻉ ﳐﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺻﻨﻊ ﺍﷲ ﺇﺑﺮﺍﻫﲓ‪ ،‬ﺍﻟﲀﺗﺐ ﺍﳌﴫﻱ ﺍﻟﻜﺒﲑ‪ ،‬ﺍﻟﻔﻨﺎﻥ ﺃﲪﺪ ﺍﻟﻠﺒﺎﺩ‪ ،‬ﺍﻟﺮﺳﺎﻡ ﻭﻣﵦ‬
‫ﺍﻷﻏﻠﻔﺔ‪ ،‬ﻭﺃﻏﻠﳢﻢ ﻳﺆﻛﺪﻭﻥ ﺃﻥ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺩﻟﻴﻞ ﺍﳉﺮﳝﺔ‪ ،‬ﻳﻌﺘﱪ ﲻﻼ ﻓﻨﻴﺎ ﺑﺪﻳﻌﺎ‪ ،‬ﻭﻳﻌﺪ ﲡﺮﺑﺔ ﺭﺍﺋﺪﺓ ‪..‬ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻠﺤﻈﺔ‬
‫ﺍﻟﻔﺎﺭﻗﺔ ﻭﺿﻌﺖ ﺍﻟﺒﺪﺍﻳﺔ ﺍﳊﻘﻴﻘﻴﺔ ﻟﻔﻦ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﰲ ﻣﺄﺯﻕ ﺃﺻﻌﺐ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﳫﻔﺔ ﺃﻭ ﳐﺎﻃﺮ ﻧﴩ ﻓﻦ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻭﺇﳕﺎ‬
‫ﺧﻄﻮﺭﺓ ﺃﻥ ﺍﳌﺼﺎﺩﺭﺓ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻐﺮﺍﻣﺔ !‬
‫ﺣﱴ ﺍﻵﻥ ﻻ ﺗﺰﺍﻝ ﺗﺪﺍﻋﻴﺎﺕ ﺍﻟﺒﺪﺍﻳﺔ ﻭﺃﺯﻣﳤﺎ ﻗﺎﲚﺔ‪ ،‬ﻟﻜﻦ‪ ،‬ﻻ ﺃﺣﺪ ﻳﻨﻜﺮ‪ ،‬ﺃﻥ ﺍﻟﺪﻭﻱ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﺣﺪﺛﺘﻪ‬
‫ﺍﳌﺼﺎﺩﺭﺓ ﰷﻥ ﻣﻔﻴﺪﴽ ﻟﻠﺼﻨﺎﻋﺔ‪ ،‬ﺍﻟﱵ ﻋﺎﺩﺕ ﻣﺮﺓ ﺃﺧﺮﻯ ﳌﻠﻌﺐ ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ ﺍﳌﴫﻳﺔ ﺑﺄﻳﺎﻡ‪ ،‬ﺩﻳﳧﱪ‪ /‬ﰷﻧﻮﻥ ﺃﻭﻝ ‪ 2010‬ﺃﻃﻠﻖ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﲔ ﺍﻟﺒﴫﻳﲔ ﻭﺭﺳﺎﱊ‬
‫ﺍﻟﲀﺭﻳﲀﺗﲑ ﲡﺮﺑﺔ ﻓﺎﺭﻗﺔ‪ ،‬ﺣﻴﺚ ﺻﺪﺭ ﺍﻟﻌﺪﺩ ﺍﻷﻭﻝ ﻣﻦ ﺗﻮﻙ ﺗﻮﻙ ﳎﻠﺔ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪ ،‬ﺍﳌﻌﻨﻮﻧﺔ ﺑﺘﺤﺬﻳﺮ ﻭﺍﰣ‪ ،‬ﻟﻴﺆﻛﺪ‬
‫ﻋﲆ ﺍﻟﳯﺞ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺴﲑ ﻭﻓﻘﺎ ﻟﻪ ﴏﺍﻉ ﺗﻄﻮﺭ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﰲ ﻣﴫ‪" ،‬ﲢﻔﻆ ﺑﻌﻴﺪﺍ ﻋﻦ ﻣﺘﻨﺎﻭﻝ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ"‪ .‬ﻣﺆﺧﺮﺍ‬
‫ﺻﺪﺭ ﺍﻟﻌﺪﺩ ﺍﻟﻌﺎﴍ ﻣﻦ ﺍﳌﺠﻠﺔ‪ ،‬ﺍﳌﻌﺮﻭﻓﺔ "ﲟﺤﻄﺔ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ"‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﺍﻟﺼﻨﺎﻋﺔ ﻧﻔﳨﺎ ﱂ ﺗﻄﻮﺭ ﺑﺎﻟﺸﲁ‬
‫ﺍﻟﲀﰲ‪ ،‬ﺍﳌﻬﳣﲔ ﰲ ﺇﺯﺩﻳﺎﺩ‪ ،‬ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﺍﻟﺒﴫﻳﺔ ﻳﺘﺴﻊ ﳎﺎﻝ ﺗﺄﺛﲑﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﺍﻟﻨﺎﴍﻳﻦ ﺻﺎﺭﻭﺍ ﺃﻛﱶ ﺣﺬﺭﴽ ﻭﺣﺮﺻﴼ‬
‫ﻋﻨﺪ ﻧﴩ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪..‬ﻫﻜﺬﺍ ﻋﺎﺩﺕ ﺍﳌﺸﳫﺔ ﺍﳋﺎﺻﺔ ﺑﺎﻟﺼﻨﺎﻋﺔ ﻭﺗﳫﻔﳤﺎ‪ ،‬ﺭﰬ ﺃﻥ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻋﺎﳌﻴﺎ ﺻﻨﺎﻋﺔ‬
‫ﺭﺍﲗﺔ‪ ،‬ﻻ ﻳﱰﺩﺩ ﺍﻟﻨﺎﴍ ﻋﻨﺪ ﺗﻘﺪﳝﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻞ ﱔ ﺃﻛﱶ ﺃﻧﻮﺍﻉ ﺍﻟﻜﺘﺐ‪ ،‬ﺭﻭﺍﺟﺎ‪ ،‬ﺇﻻ ﺃﻥ ﺍﳌﳪﺪ ﻳﺒﺪﻭ ﻣﻌﻜﻮﺳﺎ ﰲ ﻣﴫ‬
‫ﺣﻴﺚ ﻳﺒﺪﻭ ﻛﻔﻦ ﳔﺒﻮﻱ‪ ،‬ﻻ ﳛﻘﻖ ﺍﻟﺮﻭﺍﺝ ﺍﻟﲀﰲ‪ ،‬ﺩﻭﺍﺋﺮ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﻩ ﻻ ﺗﺘﺴﻊ!‬
‫ﻟﻮ ﺩﻗﻘﻨﺎ ﰲ ﻣﻌﺪﻝ ﺇﻧﺘﺎﺝ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺪ ﺃﻧﻪ ﱂ ﻳﺰﺩ‪ ،‬ﻓﺮﺹ ﺍﻟﻨﴩ‪ ،‬ﻣﻨﺬ ﺻﺪﻭﺭ ﻣﱰﻭ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻭ ﺃﻗﻞ ﳑﺎ‬
‫ﻫﻮ ﻣﺘﻮﻗﻊ‪ ،‬ﳑﺎ ﻳﻜﺸﻒ ﻋﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﺣﻘﻴﻘﻴﺔ ﺗﺘﻌﻠﻖ ﺑﻔﻦ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪ ،‬ﻭﺑﺎﻟﺘﺎﱄ ﺻﻨﺎﻋﺔ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﻟﱵ‬
‫ﺗﻨﺘﺠﻬﺎ ﺍﻟﺴﻴﺪﺍﺕ ﻛﺬﻟﻚ‪ ،‬ﺍﳌﺸﳫﺔ‪ ،‬ﺍﻷﻭﱃ ﺃﻥ ﺍﻟﻔﻦ ﺍﻟﺮﺍﰀ ﻭﺍﻟﺘﺠﺎﺭﻱ‪ ،‬ﻟﻴﺲ ﻛﺬﻟﻚ ﰲ ﻣﴫ‪ ،‬ﻭﳛﺘﺎﺝ ﻧﴩﻩ ﻟﺪﰪ‪38 ،‬‬
‫ﺗﺘﻠﱾ ﺗﻮﻙ ﺗﻮﻙ ﻣﺜﻼ ﺩﲻﺎ ﻣﺒﺎﴍ ﻣﻦ ﺍﻹﲢﺎﺩ ﺍﻷﻭﺭﻭﰊ‪ ،‬ﳈﺎ ﺃﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﻣﺸﳫﺔ ﺗﺘﻌﻠﻖ ﺑﺘﻮﻓﺮ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺣﻘﻴﻘﻴﺔ‬
‫ﻭﻣﺘﻨﻮﻋﺔ ﳍﺬﻩ ﺍﻟﺘﺠﺎﺭﺏ‪ ،‬ﺧﺎﺻﺔ ﺃﻥ ﲻﻠﻴﺎﺕ ﺍﻟﱰﲨﺔ ﻷﲻﺎﻝ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻣﺮﺗﺒﻄﺔ ﺇﱃ ﺣﺪ ﻛﺒﲑ ﺑﺎﺧﺘﻴﺎﺭﺍﺕ ﺫﺍﺕ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺔ ﺳﻴﺎﺳﻴﺔ ﻭﺣﻘﻮﻗﻴﺔ‪ ،‬ﺧﺎﺻﺔ ﻓﳰﺎ ﲤﺖ ﺗﺮﲨﺘﻪ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﺴﻨﻮﺍﺕ ﺍﻷﺧﲑﺓ‪ ،‬ﻟﻮﺟﻮﺩ ﻇﻦ ﻟﺪﻯ ﺍﻟﻨﺎﴍ ﺍﳌﴫﻱ‬
‫ﺑﺄﻥ ﻣﺎ ﺳﻴﺠﺬﺑﻪ ﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻫﻮ ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ ﺍﻟﺴﻴﺎﳼ‪ ،‬ﺣﱴ ﻭﺇﻥ ﰷﻥ ﻣﺮﺳﻮﻣﴼ‪ ،‬ﻭﻫﻮ ﻟﻴﺲ ﺍﻻﺧﺘﻴﺎﺭ‬
‫ﺍﻷﻓﻀﻞ ﺑﺎﻟﺘﺄﻛﻴﺪ‪ ،‬ﻭﺭﲟﺎ ﻳﻌﻮﺩ ﺫﻟﻚ ﻟﻘﻠﺔ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﺍﻟﺒﴫﻳﺔ ﺃﻭ ﺗﻨﻮﻋﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻫﻮ ﻣﺎ ﳚﺐ ﺗﻐﻴﲑﻩ ﺣﱴ ﻻ ﺗﻜﻮﻥ‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻫﻮﺍﻳﺔ ﴎﻳﺔ ﰱ ﻣﴫ‪.‬‬
‫ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺋﻞ‬
Warsztaty prowadzili:
Jacek Frąś – rysownik i scenarzysta komiksowy, ilustrator, grafik, malarz, twórca animacji i video, perkusista. Przez wiele lat związany z Łodzią, od kilku lat mieszka w Lublewie pod Gdańskiem. Ojciec Tymona
i Kaliny.
http://www.jacekfras.com/
Mohamed Salah – urodzony w Kairze w 1983 roku. Licencjat z malarstwa uzyskał w 2005 roku
na Uniwersytecie Helwan. Autor komiksów i pisarz współpracujący z licznymi wydawnictwami – od magazynów z komiksami dla dzieci, przez gazety codzienne do niezależnych wydawnictw książkowych. Jego
prace czerpią inspirację z codziennego życia w Kairze. Mohamed bada obszary tworzenia opowieści
i komunikacji wizualnej poprzez różne media: komiksy, grafikę, ilustracje i animacje. Wykładał i prowadził
warsztaty komiksowe, współpracując z różnymi organizacjami i instytucjami.
https://www.behance.net/abusalah
Beata Sosnowska – graficzka, malarka, rysowniczka komiksów i ilustracji, multimedialna poetka, realizatorka filmowa. W swoim dorobku ma realizację multimedialnego tomiku poezji oraz udział w wielu wystawach i performensach. Swoje prace prezentowała m.in. na Międzynarodowym Biennale Sztuki Multimedialnej WRO, w CSW Łaźnia, w TVP Kultura. Obecnie zajęła się rysowaniem komiksów o tematyce erotycznej i społecznej. Jest autorką m.in. plansz: „Kokarda” (Ha!Art, „Wielki Atlas Ciot Polskich”), „Siennik”
(UFA, „Warkocze”), „Ania Płód” (Timof, „Polski komiks kobiecy”), „Drapanie pamięci” (Centrala, „Polish
female comics, double Portrait”), „Martwe ptaszki” (Comix Grrrlz & Dolna Półka, „Bostońskie
małżeństwa”) „Okno” (Kitokia Grafika, Litwa „Still without name”). Jest członkinią dziewczyńskiego
kolektywu komiksowego Dream Team z pierwszym albumem wydrukowanym metodą sitodruku „Tak,
super”. Jako ilustratorka współpracuje z gazetami, wydawnictwami komercyjnymi oraz organizacjami
pozarządowymi. Obecnie działa i pracuje w Warszawie.
www.beatasosnowska.pl
39
Workshops were led by:
Jacek Frąś – a cartoonist, an illustrator, an author of comics scripts, a graphic designer, a painter,
an animator, a video-maker, a drummer. For many years living and working in Łódź, currently living in
Lublewo near Gdańsk. Father of Tymon and Kalina.
http://www.jacekfras.com/
40
Mohamed Salah was Born in Cairo, Egypt in 1983. He obtained a painting BFA from the Faculty of Fine
Arts, at Helwan University in 2005. A comic book artist and writer, who has collaborated with numerous
publishers ranging from comics magazines for children and daily newspapers to independent publishers
since 2002. Inspired by the daily life of Cairo, his work explores storytelling and visual communication
through various mediums: comic strips, graphic designs, illustrations and animations. He has lectured in
and conducted comic strips workshops, collaborating with various organizations and institutions.
https://www.behance.net/abusalah
Beata Sosnowska – a graphic designer, a painter, a cartoonist and an illustrator, a multimedia poet,
a movie producer. She has realized a multimedia book of poems and took part in numerous exhibitions
and performances. Her works were presented at International WRO Biennale in Wrocław, at Laznia
Contemporary Art Center and TVP Kultura. She has recently started drawing comics on eroticism and
social matters. She is the author of illustrations: „Kokarda” (Ha!Art, „Wielki Atlas Ciot Polskich”),
„Siennik” (UFA, „Warkocze”), „Ania Płód” (Timof, „Polski komiks kobiecy”), „Drapanie pamięci”
(Centrala, „ Polish female comics, double Portrait”), „Martwe ptaszki” (Comix Grrrlz & Dolna Półka,
„Bostońskie małżeństwa”), „Okno” (Kitokia Grafika, Litwa „Still without name”). She is a member of girls
comics collective "Dream Team" with their first album published using a method of screen-printing "Tak,
super" (“Yes, great”). As an illustrator she cooperates with newspapers, commercial publishers and
non-government organizations. Currently she is living and working in Warsaw.
www.beatasosnowska.pl
‫ﻭﺭﺷﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺑﺈﺩﺍﺭﺓ‬
‫ﻳﺎﺗﺴﻴﻚ ﻓﺮﺍﻧﺶ – ﺭﺳﺎﻡ ﻭﰷﺗﺐ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ‪ ،‬ﻭﻣﺼ ّﻮﺭ ﻭﻓﻨﺎﻥ‪ ،‬ﻭﺭﺳﺎﻡ‪ ،‬ﻭﻣﻨﺘﺞ ﺭﺳﻮﻡ ﻣﺘﺤﺮﻛﺔ ﻭﻓﻴﺪﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻠﻌﻞ ﻋﲆ‬
‫ﺍﻟﺪﺭﺍﻣﺰ‪ .‬ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﻟﺴﻨﻮﺍﺕ ﻋﺪﻳﺪﺓ ﲟﺪﻳﻨﻮ ﻭﻭﺩﺝ‪ ،‬ﻳﻌﻴﺶ ﻣﻨﺬ ﻋﺪﺓ ﺳﻨﻮﺍﺕ ﰲ ﻟﻮﺑﻠﻴﻔﻮ ﻗﺮﺏ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻏﺪﺍﻧﺴﻚ‪ .‬ﻫﻮ ﺃﺏ‬
‫ﻟﺘﳰﻮﻥ ﻭﻟﲀﻟﻴﻨﺎ‪/http://www.jacekfras.com .‬‬
‫ﷴ ﺻﻼﺡ – ﻭﻟﺪ ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪ ،‬ﻣﴫ ‪ .1983‬ﺑﲀﻟﻮﺭﻳﻮﺱ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫ﺣﻠﻮﺍﻥ ﻋﺎﻡ ‪ .2005‬ﻓﻨﺎﻥ ﻭﰷﺗﺐ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻭﻥ ﻣﻊ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﴍﻳﻦ ﺑﺪﺀﺍ ﻣﻦ ﺍﳌﺠﻼﺕ ﺍﳍﺰﻟﻴﺔ ﻟﻼﻃﻔﺎﻝ‬
‫ﻭﺍﻟﺼﺤﻒ ﻭﺍﳌﺠﻼﺕ ﺍﻟﻴﻮﻣ ّﻴﺔ ﺣﱴ ﺍﻟﻜﺘﺐ ﻭﺍﳌﻨﺸﻮﺭﺍﺕ ﺍﳌﺴﺘﻘﻠﺔ ﻣﻨﺬ ﻋﺎﻡ ‪ .2002‬ﻣﻠﻬﻮﻡ ﺑﺎﳊﻴﺎﺓ ﺍﻟﻴﻮﻣﻴﺔ ﰲ‬
‫ﺍﻟﺒﴫﻱ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﳐﺘﻠﻒ ﺍﻟﻮﺳﺎﺋﻞ؛ ﻣﻦ ﺑﻴﳯﺎ ﺍﻟﴩﺍﺋﻂ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻘﺺ ﻭﺍﻻﺗﺼﺎﻝ‬
‫ﻳﺘﻀﻤﻦ ﲻﻠﻪ‬
‫ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪،‬‬
‫ّ‬
‫ّ‬
‫ّ‬
‫ﻭﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺘﻮﺿﻴﺢ ﻭﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ‪ .‬ﻟﻘﺪ ﺍﻋﴑ ﳏﺎﴐﺍﺕ ﰲ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﲻﻞ ﺍﻟﴩﺍﺋﻂ‬
‫ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ‪ ،‬ﻭﺗﻌﺎﻭﻥ ﻣﻊ ﳐﺘﻠﻒ ﺍﳌﻨﴻﺎﺕ ﻭﺍﳌﻌﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫‪https://www.behance.net/abusalah 41‬‬
‫ﺭﺳﺎﻣﺔ ‪ ،‬ﺭﺳﺎﻣﺔ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ ﻭﺍﻟﺘﻮﺿﻴﺤﺎﺕ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮﺓ ﻣﺘﻌﺪﺩﺓ‬
‫ﺑﻴﺎﺗﺎ ﺳﻮﺳﻨﻮﻓﺴﲀ – ﻣﺼﻤﻤﺔ ﺟﺮﺍﻓﻴﻚ ‪ّ ،‬‬
‫ُ‬
‫ﺍﻟﻮﺳﺎﺋﻂ ﻭ ﻣﻨﺘﺠﺔ ﺃﻓﻼﻡ‪ .‬ﻣﻦ ﲷﻦ ﺍﲻﺎﳍﺎ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺍﳌﺠﻤﻮﻋﺔ ﺍﻟﺸﻌﺮﻳﺔ ﺍﳌﺘﻌﺪﺩﺓ ﺍﻟﻮﺳﺎﺋﻂ ‪،‬‬
‫‪ ، www.windyproject.pl‬ﻭﺍﳌﺸﺎﺭﻛﺔ ﰲ ﻣﻌﺎﺭﺽ ﻭﺍﻟﺒﲑﻓﻮﺭﻣﺎﻧﺲ‪ .‬ﻗﺪﻣﺖ ﺃﲻﺎﳍﺎ ﰲ ﺍﻟﺒﻴﻨﺎﱄ ﺍﻟﺪﻭﱄ‬
‫ﺍﳌﺘﻌﺪﺩ ﺍﻟﻮﺳﺎﺋﻂ ﻟﻠﻔﻨﻮﻥ ﰲ ﻣﺮﻛﺰ ﺍﻟﻔﻦ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﰲ ﻭﺍﺟﻨﻴﺎ ﻭﺍﻟﺬﻱ ُﻋﺮﺽ ﰲ ﺗﻠﻔﺰﻳﻮﻥ ‪ .TVP Kultura‬ﺗﻌﻤﻞ‬
‫ﺣﺎﻟﻴﺎ ﺑﺮﰟ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻟﻠﻜﺒﺎﺭﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﻻﺟﳣﺎﳸ‪ .‬ﻭﱔ ﻣﺆﻟﻔﺔ )‪ ,Ha!Art‬ﺃﻃﻠﺲ ﺍﻟﴵﺮﺓ ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻳﺔ(‪،‬‬
‫ﻭ)"‪" ,,Siennik‬ﲡﺎﺩﻳﻞ ﺍﻟﺸﻌﺮ("‪ ،‬ﻭ"‪)"Ania Płód‬ﺗﳰﻮﻑ‪ ،‬ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﻟﻨﺴﺎﰄ ﺍﻟﺒﻮﻟﻮﻧﺪﻱ( ﻭ"‪Drapanie‬‬
‫‪)"pamięci‬ﺍﳌﺮﻛﺰ "ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﻟﻨﺴﺎﰄ ﺍﻟﺒﻮﻟﻮﻧﺪﻱ"(‪ ،‬ﻭ"‪Martwe ptaszki"Comix Grrrlz & Dolna‬‬
‫‪ ،(“Półka, „Bostońskie małżeństwa‬ﻭ "‪)"Okno‬ﻓﺮﻗﻮ ﻛﻴﺘﻮﻛﻴﺎ‪ ,‬ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﻚ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮﺍﱐ "ﺣﱴ ﺍﻻﻥ ﺑﺪﻭﻥ‬
‫ﺍﰟ"(‪ .‬ﻭﱔ ﻋﻀﻮ ﰲ ﺍﻟﻔﺮﻳﻖ ﺍﻟﻨﺴﺎﰄ ﻟﻠﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ‪ُ Dream Team‬‬
‫‪.‬ﻃﺒ َِﻊ ﺍﻷﻟﺒﻮﻡ ﺍﻷﻭﻝ "ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻋﻈﲓ" ﺑﻄﺮﻳﻘﺔ‬
‫ﻃﺒﺎﻋﺔ ﺍﻟﺸﺎﺷﺔ ﺍﳊﺮﻳﺮﻳﺔ‪ .‬ﺗﻌﻤﻞ ﻛﺮﺳﺎﻡ ﻟﻠﺼﺤﻒ ﻭﺩﻳﺎﺭ ﺍﻟﻨﴩ ﺍﻟﺘﺠﺎﺭﻳﺔ ﻭ ﺍﳌﻨﴻﺎﺕ ﻏﲑ ﺍﳊﻜﻮﻣﻴﺔ‪ .‬ﺗﻌﻤﻞ ﺣﺎﻟﻴﺎ‬
‫ﰲ ﻭﺍﺭﺳﻮ‪www.beatasosnowska.pl .‬‬
PRACE KOMIKSOWE I BIOGRAMY UCZESTNICZEK PROJEKTU
COMICS WORKS AND BIOGRAMS OF PROJECT’S PARTICIPANTS
‫ﺍﻷﲻﺎﻝ ﻭﺍﻟﺴﲑ ﺍﻟﺬﺍﺗﻴﺔ ﻟﳭﺸﺎﺭﰷﺕ ﰲ ﺍﳌﴩﻭﻉ‬
Mona AlBoghdady – urodzona w Tokio, wróciła do Egiptu w wieku 11 lat. Dzieciństwo spędzone
w Japonii mocno wpłynęło na jej rysunki i zainteresowanie sztuką. Jej styl z upływem lat przeszedł
od mangi do realizmu, eksperymentowała z wieloma stylami artystycznymi pochodzącymi ze sztuki
arabskiej i europejskiej oraz z różnymi środkami artystycznymi (malarstwo olejne, akwarele, tusz, węgiel,
narzędzia cyfrowe). Ukończyła licencjat na Wydziale Farmacji w 2009 roku, ale wciąż pracuje jako
artystka. Uczestniczyła w wielu warsztatach komiksowych: w Egipcie, Niemczech i Polsce. Obecnie
pracuje nad zbiorem opowiadań w formie komiksu.
42
Mona AlBoghdady – born in Tokyo, Japan, got back to Egypt when she was 11 years old. Spending her
early childhood in Japan made a great impact on her drawing and art interests. Her style developed from
Manga to realism over the years, she interacted with many artistic styles from both Arabian and European
art and experimented with various art media (e.g. oil and watercolour painting, ink, charcoal, digital
painting and drawing). Obtained a bachelor degree in Pharmaceutical Sciences in 2009 but has continued to pursue her art career until now. She participated in many comics workshops in Egypt, Germany and
Poland. Currently she is working on a collection of short comics stories.
‫ﻟﻘﺪ ﰷﻥ ﻟﻘﻀﺎﺀ‬.‫ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻤﺮ‬11 ‫ﺍﻟﺴﻨﺔ‬
ّ ‫ﻭﻋﺎﺩﺕ ﺇﱃ ﻣﴫ ﰲ‬،‫ ﰲ ﺍﻟﻴﺎﺑﺎﻥ‬،‫ﻣﲎ ﺍﻟﺒﻐﺪﺍﺩﻱ – ﻭﻟﺪﺕ ﰲ ﻃﻮﻛﻴﻮ‬
‫ ﻟﻘﺪ ﺗﻄ ّﻮ َﺭ ﻋﲆ ﻣﺮ ﺍﻟﺴﻨﲔ‬.‫ﻓﱰﺓ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺍﻟﻄﻔﻮﻟﺔ ﰲ ﺍﻟﻴﺎﺑﺎﻥ ﺗﺄﺛﲑﺍ ﻛﺒﲑﺍ ﻋﲆ ﺍﻫﳣﺎﻣﺎﲥﺎ ﺑﺎﻟ ّﺮﰟ ﻭﺍﻟﻔﻦ‬
‫ ﻭﻫﺬﺍ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﺘﻮﺍﺻﻞ ﻣﻊ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻷﺳﺎﻟﻴﺐ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻭﺍﻷﻭﺭﻭﺑﻴﺔ‬،‫ﺃﺳﻠﻮﲠﺎ ﻣﻦ ﺍﳌﺎﻧﻐﺎ ﺇﱃ ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﻴﺔ‬
،‫ﻭﺍﻟﺘﺠﺎﺭﺏ ﻣﻊ ﳐﺘﻠﻒ ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺍﻻﻋﻼﻡ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ )ﻣﺜﻞ ﺍﻟﺮﰟ ﺍﻟﺰﻳﱵ ﻭﺍﻟﺮﰟ ﺑﺎﻷﻟﻮﺍﻥ ﺍﳌﺎﺋﻴﺔ ﻭﺍﳊﱪ ﻭﺍﻟﻔﺤﻢ‬
‫ ﺣﺼﻠﺖ ﻋﲆ ﺩﺭﺟﺔ ﺍﻟﺒﲀﻟﻮﺭﻳﻮﺱ ﰲ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻟﺼﻴﺪﻟﻴﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﺎﻡ‬.(‫ﻭﺍﻟﺮﰟ ﲟﺴﺎﻋﺪﺓ ﺍﻟﳬﺒﻴﻮﺗﺮ ﻭﺍﻟﺮﰟ ﺍﳊﺮ‬
‫ ﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻻﲻﺎﻝ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﺪﻳﺔ ﰲ ﻣﴫ ﻭﺃﳌﺎﻧﻴﺎ‬. ّ‫ ﻟﻜﳯﺎ ﻭﺍﺻﻠﺖ ﻣﺘﺎﺑﻌﺔ ﻣﺴﺎﺭﻫﺎ ﺍﻟﻔﲏ‬2009
.‫ﺗﻌﻤﻞ ﺣﺎﻟﻴﺎ ﻋﲆ ﶍﻮﻋﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ ﺍﻟﻘﺼﲑﺓ‬.‫ﻭﺑﻮﻟﻨﺪﺍ‬
Mona AlBoghdady
43
* Saro, twoja kolej; Przyjdź do mnie na
górę na chwilę! Martwię się o nią; Nie
martw się, to nie potrwa długo, robiłam
to wiele razy; Mamo; Chodź kochanie,
ciocia chce cię zobaczyć; Kim ona jest?
Ona jest naszą sąsiadką; Chodź Saro.
‫ﺳﺎﺭﺓ ! ﺩﻭﺭﻙ ﺍﻻﻥ ؛ ﺃﺣﺘﺎﺟﻚ ﻟﺪﻗﻴﻘﺔ ﰲ ﺍﻟﻄﺎﺑﻖ‬
‫ ﺳﺄﻛﻮﻥ ﺟﺪﺍ‬.‫ﺍﻟﻌﻠﻮﻱ ! ﺃﻧﺎ ﻗﻠﻘﺔ ﻋﻠﳱﺎ ؛ ﻻ ﺗﻘﻠﱿ‬
‫ ؛ﺃﱊ‬. ‫ﴎﻳﻌﺔ ﺟﺪﺍ ﻟﻘﺪ ﻓﻌﻠﺖ ﺫﻟﻚ ﻣﺮﺍﺕ ﻋﺪﻳﺪﺓ‬
‫ ؛ ﻣﻦ‬. ‫ﲻﺘﻚ ﺗﺮﻳﺪ ﺃﻥ ﺗﺮﺍﻙ‬
ّ .‫ ؛ ﻫ ّﻴﺎ ﻳﺎ ﺣﺒﻴﺒﱵ‬...
.‫ﱔ ؟ ؛ ﺍﳖﺎ ﲻﺘﻚ ﻣﻨﺎﻝ ﺟﺎﺭﺗﻨﺎ ؛ ﺳﺎﺭﺓ‬
‫‪Mona AlBoghdady‬‬
‫‪44‬‬
‫;‪* Nie! Połóż się. To potrwa chwilę‬‬
‫‪Dlaczego to robicie? Trzymaj się‬‬
‫‪kochanie; Nie ruszaj się, bo się‬‬
‫– ‪skaleczysz; Aaaaaaa‬‬
‫ﺗﻌﺎﱄ ؛ ﻻ! ؛ ﺍﺳﺘﻠﱿ ﻓﻘﻂ‪ .‬ﻓﺈﻧﻪ ﻟﻦ ﻳﺴﺘﻐﺮﻕ‬
‫ﺍﻟﻜﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﻟﻮﻗﺖ ؛ ﳌﺎﺫﺍ ﺗﻔﻌﻠﻮﻥ ﻫﺬﺍ ؟ ﺍﲳﺪﻱ ﻳﺎ‬
‫ﺣﺒﻴﺒﱵ ؛ ﻻﺍﺍﺍﺍﺍﺍﺍﺍﺍ ؛ ﻓﻘﻂ ﻻ ﺗﺘﺤﺮﰾ ﺣﱴ‬
‫ﻳﺼﻴﺒﻚ ﺍﻷﺫﻯ ؛ ﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺃﺥ‬
Amna Badawy – studentka malarstwa na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Aleksandryjskiego. Wzięła udział
w takich projektach jak „Mass Alexandria” w 2012 i 2011 roku, „Agenda, Biblioteka Aleksandryjska
2012”, „Alexandria Youth Salon 2012”, „XV Bienale de la Mediterranee 2011” w Tesalonikach w Grecji.
Była asystentką jednego z artystów podczas „dOCUMENTA (13)” w 2012 roku w Kassel w Niemczech,
w 2013 roku uczestniczyła w kulturalnej wymianie między Francją a Uniwersytetem w Aleksandrii oraz
w „The 24th youth salon” w Kairze. Interesuje się sztuką feministyczną. W swoich pracach posługuje się
tkaninami i fakturami, tworzy kolaże, instalacje, wideo i komiksy, cyfrowe obrazy.
Amna Badawy – a student at the Faculty of Fine Arts, Painting Department at Alexandria University. Took
part at Mass Alexandria 2011 & 2012, Agenda, Alexandria Library 2012, Alexandria Youth Salon 2012,
XV Biennale de la Méditerranée 2011,Thessaloniki, Greece. Artist’s assistant in dOCUMENTA (13)
2012, Kassel, Germany, 2013 culture exchange between France and Alexandria University, Fine Arts,
Alexandria, Egypt, The 24th youth salon 2013, Cairo, Egypt. Interested in feminist art. In her works she
uses materials and textures. She also works with collage, digital painting, installations, video and comics.
‫ ﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﻣﻌﺮﺽ‬.‫ ﻗﺴﻢ ﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ ﰲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﻹﺳﻜﻨﺪﺭﻳﺔ‬،‫ ﺁﻣﻨﺔ ﺑﺪﻭﻱ – ﻃﺎﻟﺒﺔ ﰲ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ‬45
،2012 ‫ ﰲ ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﻹﺳﻜﻨﺪﺭﻳﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﺎﻡ‬،Agenda‫ ﻭ‬،2011 ‫ ﻭ‬2012‫ﻣﺎﺱ ﰲ ﺍﻹﺳﻜﻨﺪﺭﻳﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﺎﻣﲔ‬
‫ﰲ‬, XVBiennale de la Méditerranée 2011‫ﻭﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ‬.2012 ‫ﻭﺻﺎﻟﻮﻥ ﺷﺒﺎﺏ ﺍﻹﺳﻜﻨﺪﺭﻱ ﰲ ﺍﻟﻌﺎﻡ‬
،‫ ﰲ ﰷﺳﻞ‬2012 ‫ ﰲ ﺍﻟﻌﺎﻡ‬،dOCUMENTA (13)‫ﺷﺎﺭﻛﺖ ﳈﺴﺎﻋﺪ ﻓﻨﺎﻥ ﰲ‬.‫ ﺍﻟﻴﻮﻧﺎﻥ‬،‫ﺳﺎﻟﻮﻧﻴﻚ‬
‫ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ‬،2013 ‫ﺷﺎﺭﻛﺖ ﺍﻳﻀﴼ ﰲ ﺍﻟﺘﺒﺎﺩﻝ ﺍﳊﻀﺎﺭﻱ ﻭﺍﻟﺜﻘﺎﰲ ﺑﲔ ﻓﺮﻧﺴﺎ ﻭﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﻹﺳﻜﻨﺪﺭﻳﺔ ﰲ‬.‫ﺃﳌﺎﻧﻴﺎ‬
ُ ‫ﲥ‬.‫ ﻣﴫ‬،‫ ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‬،2013 ‫ ﰲ ﺍﻟﻌﺎﻡ‬24 ‫ ﻭﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﺻﺎﻟﻮ ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ‬.‫ ﻣﴫ‬،‫ ﺍﻻﺳﻜﻨﺪﺭﻳﺔ‬،‫ﺍﶺﻴﻠﺔ‬
‫ﺑﺎﻟﻔﻦ‬
‫ﱲ‬
ّ
‫ ﻭﺗﻌﻤﻞ ﺃﻳﻀﺎ ﰲ ﺍﻟﻜﻮﻻﺝ ﻭﺍﻟﺮﰟ ﺍﻟﺮﳃﻲ ﻭﺍﻟﱰﻛﻴﺐ ﻭﺍﻟﻔﻴﺪﻳﻮ‬.‫ ﺗﺴﺘﺨﺪﻡ ﰲ ﺃﲻﺎﳍﺎ ﺍﻟﺜﻴﺎﺏ ﻭﺍﻟﻨﺴﻴﺞ‬.‫ﺍﻻﻧﻮﰔ‬
.‫ﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
Amna Badawy
46
Amna Badawy
47
Magdalena Chojnowska – studentka Akademii Sztuki w Szczecinie, obecnie na IV roku projektowania graficznego. Zainteresowana wszystkim, co w jakikolwiek sposób może łączyć się z projektowaniem
i sztuką. Jej ulubionymi formami wyrazu są animacja i komiks, które wydają się być najbardziej otwarte
na eksperymenty i łączenie z innymi dziedzinami plastycznymi.
Magdalena Chojnowska - a student at the Fine Arts Academy in Szczecin, Graphic Design Department. She is interested in everything that is related to graphic design and art. Her favourite forms of
expression are animations and comics, because these forms seem to be the most open for experiments
and they can be combined with other kinds of visual arts.
48
.‫ ﰲ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﺮﺍﺑﻌﺔ ﺗﺼﻤﲓ ﺟﺮﺍﻓﻴﲄ‬،‫ ﻃﺎﻟﺒﺔ ﺃﰷﺩﳝﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﰲ ﺷﺘﺸﻴﺘﺸﲔ‬- ‫ﻣﺎﺟﺪﺍﻟﻴﻨﺎ ﺧﻮﻳﻨﻮﻓﺴﲀ‬
‫ ﺃﺷﲀﻝ ﺍﻟﺘﻌﺒﲑ ﺍﳌﻔﻀﻠﺔ ﳍﺎ ﱔ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ‬.‫ﲥﱲ ﺑﲁ ﳾﺀ ﺃﻭ ﻭﺳﻴﻠﺔ ﳑﻜﻦ ﺃﻥ ﵐﻊ ﻣﻦ ﺑﲔ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﻭﺍﻟﻔﻦ‬
‫ ﺍﻟﱵ ﻳﺒﺪﻭ ﺃﳖﺎ ﺍﻷﻛﱶ ﺍﻧﻔﺘﺎﺣﺎ ﻟﻠﺘﺠﺎﺭﺏ ﻭﻟﻠﺠﻤﻊ ﺑﺎﺧﺘﺼﺎﺻﺎﺕ ﺃﺧﺮﻯ ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻦ‬،‫ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻜﻴﺲ‬
.‫ﺍﻟﺘﺸﻜﻴﲇ‬
Magdalena Chojnowska
49
* Etapy w życiu człowieka: 1. orzeszek
2. roślina 3. mrówka 4. robak
،‫ ﺍﻟﻔﻮﻝ ﺍﻟﺴﻮﺩﺍﱐ‬.1 : ‫ﺧﻄﻮﺍﺕ ﺣﻴﺎﺓ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ‬
‫ ﺍﻟﺪﻭﺩ‬.4 ،‫ ﺍﻟﳮﻞ‬.3 ، ‫ ﻣﺼﻨﻊ‬.2
Magdalena Chojnowska
50
Magdalena Chojnowska
51
Magdalena Chojnowska
52
* AJAX, VIZIR, PRONTO
\‫ ﺑﺮﻭﻧﺘﻮ‬،‫ ﻓﲒﻳﺮ‬، ‫ﺍﺟﺎﻛﺲ‬
Jadwiga Chrostowska – pochodzi z Elbląga. W latach 1995-2000 uczęszczała do Państwowego
Liceum Sztuk Plastycznych w Olsztynie. Następnie studiowała na w Wydziale Sztuk Pięknych UMK
w Toruniu. W 2005 roku obroniła z wyróżnieniem dyplom w pracowni projektowania graficznego.
W latach 2005-2009 pracowała w Wydawnictwie Edytor (wydawcy prasy regionalnej) w Olszynie.
Od 2009, jako freelancerka, zajmuje się głównie projektowaniem grafiki użytkowej.
Jadwiga Chrostowska comes from Elbląg. Between 1995 and 2000 she studied at the State High
School for Arts in Olsztyn and later at the Fine Arts Academy in Toruń. In 2005 she graduated with
a distinction from Graphic Design Department. From 2005 to 2009 she worked at the publishing
house Edytor in Olsztyn. Since 2009 she has mainly worked as a freelance graphic designer.
‫ ﰷﻧﺖ ﺗﺬﻫﺐ ﺍﱃ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﺍﻟﻮﻃﻨﻴﺔ‬2000 - 1995 ‫ ﰲ ﺍﻟﻔﱰﺓ‬.‫ ﺃﺻﻠﻬﺎ ﻣﻦ ﺇﻟﺒﻼﱋ‬- ‫ﻳﺎﺩﻓﻴﻐﺎ ﺧﺮﻭﺳﺘﻮﻓﺴﲀ‬
.‫ ﰲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻴﻜﻮﻻﺱ ﻛﻮﺑﺮﻧﻴﻜﻮﺱ ﰲ ﺗﻮﺭﻭﻥ‬،‫ ﰒ ﺩﺭﺳﺖ ﰲ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ‬.‫ﻟﻠﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﺃﻭﻟﺸﺘﲔ‬
- 2005 ‫ ﰲ‬.‫ ﺩﺍﻓﻌﺖ ﻋﻦ ﺭﺳﺎﻟﳤﺎ ﻭﺣﺼﻠﺖ ﻋﲆ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺍﻟﴩﻑ ﰲ ﺗﺼﻤﲓ ﺍﺳﺘﻮﺩﻳﻮﺍﻟﺮﰟ‬،2005 ‫ﰲ ﻋﺎﻡ‬
‫ ﻣﺴﺘﻘﻠﺔ‬2009 ‫ ﻣﻨﺬ ﻋﺎﻡ‬.‫( )ﺍﻟﻨﺎﴍ ﻟﻠﺼﺤﺎﻓﺔ ﺍﻹﻗﻠﳰﻴﺔ( ﰲ ﺃﻭﻟﺸﺘﲔ‬Edytor) ‫ ﲻﻠﺖ ﰲ ﺑﻴﺖ ﺍﻟﻨﴩ‬2009 53
.‫ﻭﺗﻌﻤﻞ ﺑﺸﲁ ﺭﺋﻴﴘ ﰲ ﺗﺼﻤﲓ ﺍﻟﺮﺳﻮﻣﺎﺕ‬
Jadwiga Chrostowska
54
Jadwiga Chrostowska
55
* Uneven; Unne, unnecessarily.
ّ
ّ
.ّ‫ﺑﺎﻟﴬﻭﺭﻱ‬
‫ﺑﺎﻟﴬ ﻟﻴﺲ‬
‫ﺍﻟﳣﺎﻳﻼﺕ ﺍﻟﺴﻄﺤﻴﺔ؛ ﻟﻴﺲ‬
Magda Danaj – rysowniczka, ilustratorka. Autorka licznych projektów graficznych – plakatów, okładek
płyt i książek, ilustracji prasowej i książkowej. Jest twórczynią PORYSUNKÓW – krótkich form
graficzno-tekstowych, funkcjonujących głównie w sieci.
Magda Danaj – an illustrator. She has designed numerous posters, books and record covers as well
as newspaper illustrations. She is the author of "PORYSUNKI"- short texts and illustration forms
functioning mainly on the internet.
‫ ﻭﺃﻏﻄﻴﺔ ﺍﻷﻟﺒﻮﻣﺎﺕ‬،‫ ﻣﺆﻟﻔﺔ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﺼﻤﳰﺎﺕ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﻜﻴﺔ ﻭﺍﳌﻠﺼﻘﺎﺕ‬.‫ ﻣﺼﻮﺭﺓ‬،‫ ﺭﺳﺎﻣﺔ‬- ‫ﻣﺎﺟﺪﺓ ﺩﺍﻧﺎﻱ‬
‫ – ﺃﺷﲀﻝ ﻗﺼﲑﺓ ﻭﻧﺼ ّﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﻮﺟﺪ ﺑﺸﲁ‬PORYSUNKÓW ‫ ﱔ ﻣﺆﻟﻔﺔ‬.‫ﻭﺍﻟﻜﺘﺐ ﻭﺍﻟﺼﺤﺎﻓﺔ ﻭﻛﺘﺐ ﺍﻻﺿﺎﺣﺔ‬
.‫ﺭﺋﻴﴘ ﰲ ﺍﻟﺸﺒﻜﺔ‬
56
Magda Danaj
57
Małgorzata Dynek urodziła się w Mińsku Mazowieckim. Studiuje na Wydziale Nauk Humanistycznych
Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, na kierunku socjologia, specjalizacja: komunikacja społeczna.
Zajmuje się public relations. Z zamiłowania jest rysowniczką. Rysuje mangę, komiksy pop-art, portrety.
Tematem jej prac są najczęściej ludzie. W zależności od nastroju, poprzez swoich bohaterów i bohaterki,
przedstawia różne emocje. Używa markerów, ołówka, akwareli, wycinanek z gazet.
Komentarz:
Praca ma symboliczny wydźwięk. Zainspirował mnie film, który trafił do internetu – nagranie z demonstracji w Kairze. Widać na nim jak kilku uzbrojonych policjantów szarpie, bije i przewraca kobietę ubraną
w czarną, długą abaję. Kiedy kobieta upada policjanci podciągają jej ubranie do góry odsłaniając
niebieski stanik...
Następna powinna być kobieca rewolucja w krajach, gdzie molestowanie kobiet to codzienność. Reżim
można obalić, ale co z mentalnością przekazywaną z pokolenia na pokolenie? Brak szacunku do drugiego
człowieka, do życia to największe zło... Co się stało z tą kobietą? Nikt nie wie...
58
Małgorzata Dynek was born in Mińsk Mazowiecki. Currently a student of Social Sciences, specializing in
Social Communication. She is involved in Public Relations. She loves drawing, especially mangas, art-pop
comics, portraits. People are the subject of most of her works. According to her mood she presents her
various emotions through her heroes. She uses markers, pencils, water-colours, cuts from newspapers.
Comment:
My works have a symbolic meaning. I was inspired by a movie I saw on the internet – a demonstration in
Cairo. We could see that a couple of policemen pushed, beat and made a woman dressed in a long, black
abaya fall down. When she fell down the policemen pulled her dress up uncovering her blue bra...
As the next step revolution should take place in countries where molesting women is an everyday
practice. Regimes can be destroyed, but what about the mentality of people passeded down from generation to generation? The lack of respect for other human beings is the worst evil... What happened to that
woman? No one knows...
‫ﻣﺎﻭﺟﻮﺟﺎﺗﺎ ﺩﻳﻨﻚ ‪ -‬ﻭﻟﺪﺕ ﰲ ﻣﻴﻨﺴﻚ ﻣﺎﺯﻭﻓﻴﺘﺴﲄ‪ .‬ﺗﺪﺭﺱ ﻋﲅ ﺍﻻﺟﳣﺎﻉ ﰲ ﳇﻴﺔ ﺍﻻﺩﺍﺏ‪ ،‬ﰲ ﻣﻌﻬﺪ ﻋﻠﻮﻡ‬
‫ﺍﳊﻴﺎﺓ‪ ،‬ﻭﲣﺼﺼﺖ ﰲ ﺍﻻﺗﺼﺎﻻﺕ ﺍﻻﺟﳣﺎﻋﻴﺔ ﻭﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﺍﻟﻌﺎﻣﺔ‪ .‬ﺭﺳﺎﻣﺔ ﻣﻠﻬﻤﺔ‪ .‬ﺗﺮﰟ ﺍﳌﺎﳒﺎ‪ ،‬ﻭﻛﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﺑﻮﺏ‪-‬ﺍﺭﺕ‪ .‬ﻋﺎﺩﺓ ﻣﺎ ﻳﻜﻮﻥ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ ﺍﲻﺎﳍﺎ‪ .‬ﺍﻋﳣﺎﺩﺍ ﻋﲆ ﺣﺎﻟﳤﺎ ﺍﳌﺰﺍﺟﻴﺔ ﺗﻘﺪﻡ ﺃﺑﻄﺎﳍﺎ ﻭﺑﻄﻼﲥﺎ‬
‫ﲟﺸﺎﻋﺮ ﳐﺘﻠﻔﺔ‪ .‬ﺗﺴﺘﺨﺪﻡ ﺍﻗﻼﻡ ﺣﱪ‪ ،‬ﺍﻗﻼﻡ ﺭﺻﺎﺹ‪ ،‬ﺃﻟﻮﺍﻥ ﻣﺎﺋﻴﺔ‪ ،‬ﻭﻗﻄﻊ ﻣﻦ ﺍﻟﺼﺤﻒ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‪:‬‬
‫ﻟﻠﻌﻤﻞ ﻣﻌﲎ ﺭﻣﺰﻱ‪ .‬ﰷﻥ ﻣﺼﺪﺭ ﺇﳍﺎﱊ ﺍﻟﻔﻴﲅ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻱ ﺻﺪﺭ ﻋﲆ ﺍﻹﻧﱰﻧﺖ ‪ -‬ﻟﻘﻄﺎﺕ ﳌﻈﺎﻫﺮﺓ ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪ .‬ﰷﻥ‬
‫ﻓﻴﻪ ﴍﻃﺔ ﻣﺴﻠﺤﺔ‪ ،‬ﺗﴬﺏ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﻣﺮﺗﺪﻳﺔ ﻣﻼﺑﺲ ﺳﻮﺩﺍﺀ‪ ،‬ﻭﻋﺒﺎﺀﺓ ﻃﻮﻳﻠﺔ‪ .‬ﳌﺎ ﺳﻘﻄﺖ ﺍﻻﻣﺮﺃﺓ ﲮﺐ ﺭﺟﺎﻝ‬
‫ﺍﻟﴩﻃﺔ ﻟﺒﺎﴱﺎ ﺍﱃ ﺍﻻﻋﲆ ﺣﱴ ﻛﺸﻒ ﻋﻦ ﲪﺎﻟﺔ ﺻﺪﺭﻫﺎ ﺍﻟﺰﺭﻗﺎﺀ‪ .‬ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ ﺍﻟﻘﺎﺩﻣﺔ ﳚﺐ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﰲ ﺍﻟﺒﻠﺪﺍﻥ‬
‫ﺍﻟﱵ ﺍﻟﺘﺤﺮﺵ ﺑﺎﻟﻨﺴﺎﺀ ﻓﳱﺎ ﻭﺍﻗﻌﺎ ﻳﻮﻣﻴﺎ‪ .‬ﳝﻜﻦ ﺗﺴﻘﺎﻁ ﺍﻟﻨﻈﺎﻡ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﻣﺎﺫﺍ ﻋﻦ ﺍﻟﻌﻘﻠﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﻨﺘﻘﻞ ﻣﻦ ﺟﻴﻞ ﺇﱃ‬
‫ﺟﻴﻞ؟ ﺃﻋﻈﻢ ﴍ ﻫﻮ ﻋﺪﻡ ﺍﺣﱰﺍﻡ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﺍﻵﺧﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﳊﻴﺎﺓ‪ ... ،‬ﻣﺎﺫﺍ ﺣﺪﺙ ﳍﺬﻩ ﺍﳌﺮﺃﺓ؟ ﻻ ﺃﺣﺪ ﻳﻌﺮﻑ ‪...‬‬
‫‪59‬‬
Małgorzata Dynek
60
Marzena Dziekanowska – studentka Instytutu Wzornictwa na Politechnice Koszalińskiej. Realizuje
się w małych formach graficznych, choć aspiracje ma wielkoformatowe. Ukończyła koszaliński Zespół
Szkół Plastycznych na specjalizacji tkanina artystyczna, więc cierpliwość i skupienie jest utrwaloną
cechą jej charakteru. Po ukończeniu studiów chciałaby realizować się jako ilustratorka i animatorka.
Aktualnie, poza sztuką, spełnia się także jako zawodniczka i trenerka brazylijskiego jiu jitsu.
Marzena Dziekanowska – a student at the Institute of Design at the Technical University in Koszalin.
She creates small forms of art but her aspirations are much bigger. She has graduated from high
school specializing in artistic textiles, so patience and concentration are part of her character. After
graduation she would like to start her career as an illustrator and animator. Currently she is teaching
and training Brazilian jiu jitsu.
‫ ﺗﻨﻔﺬ ﺃﺷﲀﻝ ﺟﺮﺍﻓﻴﻜﻴﺔ‬.‫ ﻃﺎﻟﺒﺔ ﰲ ﻣﻌﻬﺪ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﰲ ﺍﳉﺎﻣﻌﺔ ﺍﻟﺘﻘﻨﻴﺔ ﰲ ﻛﻮﺷﺎﻟﲔ‬- ‫ﻣﺎﺟﻴﻨﺎ ﺩﺟﻴﲀﻧﻮﻓﺴﲀ‬
‫ ﻟﺬﻟﻚ‬،‫ ﲣﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﰲ ﻛﻮﺷﺎﻟﲔ ﺍﻟﺘﺨﺼﺺ ﻧﺴﻴﺞ‬.‫ﺻﻐﲑﺓ ﻭﻟﻜﻦ ﻟﺪﳞﺎ ﴳﻮﺣﺎﺕ ﻻﺷﲀﻝ ﷳ‬
،‫ ﺣﺎﻟﻴﺎ‬.‫ ﺗﺮﻏﺐ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﺘﺨﺮﺝ ﰲ ﺍﳌﺘﺎﺑﻌﺔ ﻛﺮﺳﺎﻣﺔ ﻭﻣﺼﻤﻤﺔ‬.‫ﺍﻟﺼﱪ ﻭﺍﻟﱰﻛﲒ ﳘﺎ ﲰﺔ ﺃﻧﺸﺌﺖ ﰲ ﴯﺼﻴﳤﺎ‬
61
.‫ﻭﺑﻌﻴﺪﺍ ﻋﻦ ﺍﻟﻔﻦ ﺗﺘﺪﺭﺏ ﳈﻨﺎﻓﺴﺔ ﻭﻣﺪﺭﺑﺔ ﻟﻠﺠﻴﻮ ﺟﻴﺘﺴﻮ ﺍﻟﱪﺍﺯﻳﻠﻴﺔ‬
Marzena Dziekanowska
62
Marzena Dziekanowska
63
Nehad Saeed Ibrahim – graficzka, artystka i instruktorka sztuki pochodząca z Kairu. Ukończyła
Akademię Sztuk Pięknych na Wydziale Grafiki i Ilustracji. Obecnie przygotowuje się do obrony pracy
magisterskiej na Uniwersytecie Helwan w Kairze. Jej praca nosi tytuł "Super-bohater w amerykańskim
komiksie XX wieku". Jest członkinią Syndykatu Sztuk Plastycznych w Egipcie. Uczestniczyła w wielu
warsztatach i wystawach w Egipcie i Polsce. Interesuje się projektowaniem obrazków, analogowymi
ilustracjami, rysunkiem i malarstwem oraz artystycznymi nadrukami.
Jej marzeniem jest pokazywanie swoich prac na świecie. Uczy się grać na harmonii i udziela się
w organizacjach charytatywnych.
64
Nehad Saeed Ibrahim – a graphic designer, an artist and an art instructor from Cairo, Egypt. Graduated from the Faculty of Fine Arts, Graphic Design Department, Illustration and Book Arts. Currently
preparing for MFA programme at the Faculty of Fine Arts at Helwan University in Cairo. Her dissertation will be entitled: “The Super hero character in the American comic strips in the 20th century”. She
is a member of the Syndicate of Fine Arts in Egypt. She has participated in a number of workshops
and exhibitions in Egypt and Poland. She is interested in image design, analogue illustration, drawing
and painting, artistic printmaking.
Her dream is to present her artworks around the world. She learns to play harmonica and often helps
charity organisations.
‫ ﲣ َّﺮ َﺟﺖ ﻣﻦ ﳇ ّﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ‬.‫ ﻣﴫ‬،‫ﻓﻦ ﻣﻦ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‬
– ‫ﳖﺎﺩ ﺳﻌﻴﺪ ﺇﺑﺮﺍﻫﲓ‬
ّ ‫ ﻓﻨﺎﻧﺔ ﻭﻣﺪ ِّﺭﺳﺔ‬،‫ﻣﺼﻤﻤﺔ ﺟﺮﺍﻓﻴﻚ‬
ّ
‫ ﺗﺴﺘﻌﺪ ﺣﺎﻟﻴﺎ ﻟﳭﺎﺟﺴﺘﲑﰲ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ‬.‫ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺕ ﻭﻓﻦ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ‬،‫ ﻗﺴﻢ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ‬،‫ﺍﶺﻴﻠﺔ‬
‫ "ﴯﺼ ّﻴﺔ ﺍﻟﺒﻄﻞ ﺍﳋﺎﺭﻕ ﰲ‬:‫ ﺳﻴﻜﻮﻥ ﻋﻨﻮﺍﻥ ُﺃﻃﺮﻭﺣﳤﺎ‬.‫ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺣﻠﻮﺍﻥ ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‬
.‫ ﱔ ﻋﻀﻮ ﰲ ﻧﻘﺎﺑﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﻟﺘﺸﻜﻴﻠﻴﺔ ﰲ ﻣﴫ‬."‫ﴍﺍﺋﻂ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ ﺍﻷﻣﺮﻳﻜﻴﺔ ﰲ ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﻟﻌﴩﻳﻦ‬
‫ ﻭﺍﻟﺘﻮﺿﻴﺢ‬،‫ ﲥﱲ ﰲ ﺗﺼﻤﲓ ﺍﻟﺼﻮﺭ‬.‫ﻟﻘﺪ ﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﻭﺭﺵ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻭﺍﳌﻌﺎﺭﺽ ﰲ ﻣﴫ ﻭﺑﻮﻟﻨﺪﺍ‬
.‫ ﻭﺍﻟﻄﺒﺎﻋﺔ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‬،‫ ﻭﺍﻟﺮﰟ ﻭﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ‬،‫ﺍﻟﳣﺎﺛﲇ‬
‫ ﺗﺘﻌﲅ ﺍﻟﻠﻌﺐ ﻋﲆ ﺍﳍﺎﺭﻣﻮﻧﻴﲀ ﻭﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺎ ﺗﺴﺎﻋﺪ ﰲ‬.‫ﺣﳭﻬﺎ ﻫﻮ ﺗﻘﺪﱘ ﺃﲻﺎﳍﺎ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﰲ ﲨﻴﻊ ﺃﳓﺎﺀ ﺍﻟﻌﺎﱂ‬
.‫ﺍﳌﻨﴻﺎﺕ ﺍﳋﲑﻳﺔ‬
Nehad Saeed Ibrahim
65
Nehad Saeed Ibrahim
66
* Pokaż w 4, 6 obrazkach etapy życia człowieka.
.‫ ﺧﻄﻮﺍﺕ ﻟﻮﺣﻴﺔ ﻣﻦ ﺣﻴﺎﺓ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ‬6 ‫ ﺃﻭ‬4 ‫ﺷﻮﻥ ﰲ‬
Nehad Saeed Ibrahim
67
Nehad Saeed Ibrahim
68
Martyna Krutulska-Krechowicz urodziła się w Zielonej Górze. Ukończyła Wydział Artystyczny
Uniwersytetu Zielonogórskiego. Rysuje odkąd pamięta, od zawsze sprawiało jej to ogromna frajdę.
Od trzech lat intensywnie zajmuje się komiksem. Stworzyła internetowy projekt o nazwie NIECODZIENNIK MKK, który jest zapisem różnych (wesołych, smutnych, czasem nieprawdopodobnych, często
zdumiewających) sytuacji z życia jej i jej znajomych. Inspirują ją ludzie, spotkania, rozmowy, zabawne
sytuacje, nietypowe zbiegi okoliczności, gra słów... drobiazgi. Słucha, patrzy, rozmawia, przeżywa,
a później o tym rysuje. Zdecydowana większość jej ilustracji to sytuacje z życia wzięte. Właśnie wydała
swój pierwszy album komiksowy „Niecodziennik MKK“. Jest bardzo ciekawa, co teraz wymyśli nowego.
Prace Martyny można zobaczyć na stronie mkkdesign.pl
Martyna Krutulska-Krechowicz was born in Zielona Góra. She has graduated from the Arts Department of Zielona Góra University. She has been drawing since she can remember, it has always given
her a great pleasure. For the past three years she has been busy with comics. She has created an
internet project NIECODZIENNIK MKK, which is a record of various (funny, sad, sometimes improbable, sometimes surprising) real life situations. She is inspired by people, meetings, talks, funny
situations, unusual circumstances, words-plays... little things. She listens, looks, talks, feels, and then
she draws it. Most of her illustrations are real life situations. She has just published her first comics
album "Niecodziennik MKK". She is really curious what new project she is going to come up with.
Martyna's works are displayed at: www.mkkdesing.pl
‫ ﲣﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻵﺩﺍﺏ ﻣﻦ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺯﻳﻠﻮﻧﺎ‬.‫ﻣﺎﺭﺗﻨﺎ ﻛﺮﻭﺗﻮﻟﺴﲀ ﻛﺮﳜﻮﻓﻴﺘﺶ – ﻭﻟﺪﺕ ﰲ ﺯﻳﻠﻮﻧﺎ ﻏﻮﺭﺍ‬
‫ ﺗﻌﻤﻞ ﺑﺸﲁ ﻣﻜﺜﻒ ﰲ ﺍﻟﻜﻮﻣﻜﻴﺲ ﻣﻨﺬ ﺛﻼﺙ‬.‫ ﻭﻗﺪ ﰷﻥ ﳍﺎ ﺫﻟﻚ ﺩﺍﲚﺎ ﻣﺘﻌﺔ ﻫﺎﺋﻠﺔ‬،‫ ﺗﺮﰟ ﻣﻦ ﻭﻗﺖ ﺑﻌﻴﺪ‬.‫ﺟﻮﺭﺍ‬
‫ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺮﻭﻱ ﺍﺣﺪﺍﺙ ﳐﺘﻠﻔﺔ‬،NIECODZIENNIK MKK ‫ ﻭﻗﺪ ﺃﻧﺸﺄﺕ ﻋﲆ ﺍﻹﻧﱰﻧﺖ ﻣﴩﻭﻉ ﻳﳧﻰ‬. ‫ﺳﻨﻮﺍﺕ‬
،‫ ﺍﳖﺎ ﻣﻠﻬﻤﺔ ﺑﺎﻟﻨﺎﺱ‬.‫ ﻭﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺬﻫﻠﺔ( ﻣﻦ ﺣﻴﺎﲥﺎ ﻭﺣﻴﺎﺓ ﺻﺪﻳﻘﺎﲥﺎ‬،‫ ﻭﺃﺣﻴﺎﻧﺎ ﻏﲑ ﻃﺒﻴﻌﻴﺔ‬،‫ ﺣﺰﻳﻨﺔ‬،‫)ﺳﻌﻴﺪﺓ‬
،‫ ﺗﻨﻈﺮ‬،‫ ﺗﺴﳣﻊ‬.‫ ﻭﺍﻻﺷﻴﺎﺀ ﺍﻟﺼﻐﲑﺓ‬،‫ ﻭﺍﻟﺼﺪﻑ ﺍﻟﻐﲑ ﺍﻟﻌﺎﺩﻳﺔ‬،‫ ﻭﺍﳊﺎﻻﺕ ﻣﻀﺤﻜﺔ‬،‫ ﻭﺍﻷﺣﺎﺩﻳﺚ‬،‫ﻭﺍﻻﺟﳣﺎﻋﺎﺕ‬
‫ ﺃﺻﺪﺭﺕ‬.‫ ﻣﻌﻈﻢ ﺭﺳﻮﻣﺎﲥﺎ ﱔ ﻣﻮﺍﻗﻒ ﻣﻦ ﺣﻴﺎﺓ ﺍﳊﻘﻴﻘﻴﺔ‬.‫ ﻭﻣﻦ ﰒ ﺗﺮﲰﻬﺎ‬،‫ﺗﺘﺤﺎﺩﺙ ﻋﻦ ﺻﺪﻑ ﻏﲑ ﻋﺎﺩﻳﺔ‬
‫ ﳝﻜﻦ‬.‫ ﻳﺜﲑ ﺍﻫﳣﺎﻣﻬﺎ ﻣﺎ ﺍﻟﺬﻱ ﺳﺘﺆﻟﻔﻪ ﺑﻌﺪ ﺫﻟﻚ‬."Niecodziennik MKK" ‫ﻟﻠﺘﻮ ﺃﻭﻝ ﺃﻟﺒﻮﻡ ﻛﻮﻣﻜﻴﺲ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ‬
.mkkdesign.pl ‫ﺭﺅﻳﺔ ﺍﲻﺎﳍﺎ ﻋﲆ‬
69
Martyna Krutulska-Krechowicz
70
* “The history of women in my family.”
".‫"ﻗﺼﺔ ﻧﺴﺎﺀ ﻋﺎﺋﻠﱵ‬
Martyna Krutulska-Krechowicz
71
Maja Krempeć ukończyła edukację plastyczną w zakresie sztuk plastycznych i realizację telewizyjną
i filmową w Szkole Filmowej w Łodzi. Kultura i sztuka to jedne z kilku rzeczy ważnych w jej życiu.
Zawodowo związana jest bardziej z obrazem ruchomym, ale warsztaty komiksowe przypomniały jej,
że najważniejszy jest koncept, pomysł, scenariusz lub scenopis.
Komentarz:
Praca „Kobiety w rewolucji o demokrację” przedstawia piramidę społeczną, w której głównie widoczni
są mężczyźni.
Kobiety ciężko walczą o to, by pojawić się w szeregach "piramidy". Wspinają się na sam jej szczyt.
Niektóre odpadają z gry, innym się udaje.
Praca „My mom's company is doing fine” przedstawia dzień pracy mojej mamy spędzony w łóżku.
Mama jest bizneswoman, ale jednocześnie ceni sobie komfort w pracy ponad wszystko.
72
Maja Krempeć has graduated from Visual Education as well as Movie and Television Realization at
Lodz Film School. Art and culture are ones of many important things in her life. Professionally she is
devoted to moving images but the comics workshops made her realize that the most important are
conception, idea, scenario.
Comment:
The title of the work is “Women in revolution for democracy”.
It shows the social pyramid where we can see mostly men. Women fight hard to to be included in the
pyramid. They are climbing to the top. Some are of them are excluded from the game, some succeed.
The title of the second work is “My mom's company is doing fine”
It shows my mom's day of work spent in bed.
My mother is a businesswoman but she likes comfort at work most of all.
‫ﻣﺎﻳﺎ ﻛﺮﳝﺒﻴﺘﺶ ‪ -‬ﺩﺭﺳﺖ ﺍﻟﺘﻌﻠﲓ ﺍﻟﻔﲏ ﰲ ﳎﺎﻝ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﻭﺗﻨﻔﻴﺬ ﺍﻟﺘﻠﻔﺰﻳﻮﻥ ﻭﺍﻟﺴﻴﳮﺎ ﰲ ﻣﺪﺭﺳﺔ ﺍﻟﺴﻴﳮﺎ ﰲ‬
‫ﻭﻭﺩﺝ‪ .‬ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﻭﺍﻟﻔﻦ ﱔ ﻭﺍﺣﺪﺓ ﺍﱒ ﺍﻷﺷﻴﺎﺀ ﰲ ﺣﻴﺎﲥﺎ‪ .‬ﻣﻠﺰﻣﺔ ﻣﻬﻨﻴﺎ ﺑﺎﻟﺼﻮﺭ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﺫﻛﺮﲥﺎ ﻭﺭﺵ‬
‫ﻧﴢ‪.‬‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺑﺄﱒ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻋﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻜﺮﺓ‪ ،‬ﺃﻭ ﺳﻴﻨﺎﺭﻳﻮ ّ‬
‫‪73‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‬
‫ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﻟﻌﻤﻞ‪ :‬ﺍﳌﺮﺃﺓ ﰲ ﺍﻟﺜﻮﺭﺓ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ‬
‫ﺗﻘﺪﻡ ﺍﳍﺮﻡ ﺍﻻﺟﳣﺎﳸ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﰲ ﻣﻌﴻﻪ ﻣﻦ ﺍﻟﺮﺟﺎﻝ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﲡﳤﺪ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﻟﻈﻬﻮﺭ ﰲ ﺻﻔﻮﻑ "ﺍﳍﺮﻡ"‪ .‬ﺗﺘﺼﺎﻋﺪ ﺍﱃ ﳃﺘﻪ‪ .‬ﺍﻟﺒﻌﺾ ﻳﺴﻘﻂ ﻣﻦ ﺍﻟﻠﻌﺒﺔ ﻭﻣﳯﻦ ﻣﻦ‬
‫ﺗﳬﻠﻦ ﻃﺮﻳﻘﻬﻦ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﻟﻌﻤﻞ‪ :‬ﴍﻛﺔ ﺍﱊ ﲞﲑ‬
‫ﻳﻌﺮﺽ ﻳﻮﻡ ﲻﻞ ﺃﱊ ﻣﻘﴣ ﰲ ﺍﻟﴪﻳﺮ‪.‬‬
‫ﺃﱊ ﺳﻴﺪﺓ ﺃﲻﺎﻝ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﺗﻘﺪﺭ ﺍﻟﺮﺍﺣﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻓﻮﻕ ﰻ ﳾﺀ‪.‬‬
Maja Krempeć
74
* “Firma mojej matki dobrze sobie radzi.”
".‫"ﴍﻛﺔ ﺍﱊ ﲞﲑ‬
Weronika Kolasińska – konsultantka medyczna, specjalistka do spraw zarządzania i marketingu.
W 2012 roku ukończyła studia licencjackie na Wydziale Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu. Aktualnie jest w trakcie studiów magisterskich o tym samym profilu. Pracuje w klinice
chirurgii estetycznej, gdzie odpowiada za wizerunek kliniki w internecie i w mediach, systemy informacyjne dedykowane pacjentom oraz procesy obsługi pacjentów. W pracy wykorzystuje swoje uzdolnienia
plastyczne, które są jej pasją od dziecka. W wolnych chwilach jeździ na kursy, warsztaty i plenery.
Pracuje głównie narzędziami tradycyjnymi (ołówek, atrament, copic markery), ale nie gardzi również
programami graficznymi.
Weronika Kolasińska – a medical consultant, a specialist of management and marketing. In 2012
she graduated from Medical University in Poznań. Currently she is doing her master degree. She works
at aesthetic surgery clinic, where she is responsible for presenting the clinic on the internet and
media, managing patient dedicated information systems and patient service processes. At work she
uses her artistic skills, art has been her passion since childhood. In her free time she is going for
courses, workshops and open-airs. She works mainly with traditional tools ( pencil, ink, markers )
but she doesn't restrain from digital media.
‫ ﲣﺮﺟﺖ ﺑﺪﺭﺟﺔ‬2012 ‫ ﰲ ﻋﺎﻡ‬.‫ ﻣﺴﺘﺸﺎﺭﺓ ﻃﺒﻴﺔ ﻣﺘﺨﺼﺼﺔ ﺑﺎﻹﺩﺍﺭﺓ ﻭﺍﻟﺘﺴﻮﻕ‬- ‫ﻓﲑﻭﻧﻴﲀ ﻛﻮﻻﺷﻴﻨﺴﲀ‬
‫ ﻭﺗﻌﻤﻞ ﺣﺎﻟﻴﺎ ﺍﳌﺎﺟﺴﺘﲑ ﰲ ﻧﻔﺲ‬.‫ﺑﲀﻟﻮﺭﻳﻮﺱ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻟﺼﺤﻴﺔ ﻭﺍﻟﻄﺒﻴﺔ ﻣﻦ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻮﺯﻧﺎﻥ ﺍﻟﻄﺒﻴﺔ‬
‫ ﺣﻴﺚ ﺍﳖﺎ ﻣﺴﺆﻭﻟﺔ ﻋﻦ ﺻﻮﺭﺓ ﺍﻟﻌﻴﺎﺩﺓ ﻋﲆ ﺍﻹﻧﱰﻧﺖ ﻭﰲ‬،‫ ﺗﻌﻤﻞ ﰲ ﻋﻴﺎﺩﺓ ﺍﳉﺮﺍﺣﺔ ﺍﻟﺘﺠﻤﻴﻠﻴﺔ‬.‫ﺍﻻﺧﺘﺼﺎﺹ‬
‫ ﺗﺴﺘﺨﺪﻡ ﰲ ﲻﻠﻬﺎ ﺍﳌﻮﺍﻫﺐ‬.‫ ﻭﺗﻨﻈﲓ ﺍﳌﻌﺎﻣﻼﺕ ﺍﳌﺨﺼﺼﺔ ﻟﳭﺮﴇ ﻭﲻﻠﻴﺎﺕ ﺍﻟﺮﻋﺎﻳﺔ ﻟﳭﺮﻳﺾ‬،‫ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺍﻹﻋﻼﻡ‬
‫ ﺗﻌﻤﻞ ﺑﺸﲁ ﺭﺋﻴﴘ ﺑﺎﻷﺩﻭﺍﺕ‬.‫ ﰲ ﻭﻗﺖ ﻓﺮﺍﻏﻬﺎ ﲢﴬ ﺩﻭﺭﺍﺕ ﻭﻭﺭﺷﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ‬.‫ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﻟﺪﳞﺎ ﻣﻨﺬ ﺍﻟﻄﻔﻮﻟﺔ‬
ّ ،‫ ﻭﺍﳊﱪ‬،‫ﺍﻟﺘﻘﻠﻴﺪﻳﺔ )ﻗﲅ ﺭﺻﺎﺹ‬
.‫ ﻭﻟﻜﻦ ﻻ ﲢﺐ ﺑﺮﺍﱅ ﺍﻟﺮﺳﻮﻣﺎﺕ‬،(‫ﻭﻋﻼﻣﺎﺕ ﻛﻮﺑﻴﻚ‬
75
Weronika Kolasińska
76
Weronika Kolasińska
77
Weronika Kolasińska
78
Mai Salah Koraiem ukończyła Akademię Sztuk Pięknych na Wydziale Malarstwa 13 lat temu. Nie
studiowała komiksu i tworzenia storyboardów, ale interesowało ją to, więc zaczęła sama zdobywać
wiedzę z tego zakresu. Sztuka komiksu daje ci wolność wyrazu bez ograniczeń i zasad akademii.
Muszę przyznać, że musiałam się wiele nauczyć w tej dziedzinie sztuki. Mówiąc wprost: rysowanie
komiksów jest jedną z najważniejszych rzeczy w moim życiu.
Mai Salah Koraiem – graduated from the Faculty of Fine Arts, Painting Department 13 years ago.
She did not study the art of comics and storyboards but was interested in this area so she decided to
learn it by herself. Art of comics gives you the freedom of expression without restrictions or rules of
the academy. I can say that I had a lot to learn in this kind of art. Simply saying, drawing comics is
one of the most important things in my life.
‫ ﱂ ﺗﺪﺭﺱ ﻓﻦ‬.‫ ﻋﺎﻣﴼ‬13 ‫ ﻗﺴﻢ ﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ‬،‫ ﲣ ّﺮ َﺟﺖ ﻣﻦ ﳇ َﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ‬- ‫ﱊ ﺻﻼﺡ ﻛﺮﱘ‬
ُ ّ ‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻭﺍﻟﻘﺼﺺ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ ﺑﻞ ﰷﻥ ﻫﺬﺍ ﻣﻦ ﺍﻫﳣﺎﻣﺎﲥﺎ ﻟﺬﺍ ﻗﺮﺭﺕ ﺗ َﻌ‬
‫ "ﻓﻦ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﳝﻨﺤﻚ‬.‫ﲅ ﺫﻟﻚ ﺑﻨﻔﳨﺎ‬
ّ
‫ﻻﺗﻌﳭﻪ ﰲ ﻫﺬﺍ‬
‫ﻟﺪﻱ ﺍﻟﻜﺜﲑ‬
َّ ‫ ﺃﺳﺘﻄﻴﻊ ﺃﻥ ﺃﻗﻮﻝ ﺃﻧﻪ ﰷﻥ‬.‫ﺣﺮﻳﺔ ﺍﻟﺘﻌﺒﲑ ﺩﻭﻥ ﺍﻱ ﺗ َﻘ ُّﻴﺪ ﺍﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻣﻦ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺃﰷﺩﳝ ّﻴﺔ‬
."‫ ﺃﻗﻮﻝ ﺑﺒﺴﺎﻃﺔ ﺍﻥّ ﺭﰟ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻫﻮ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻦ ﺃﱒ ﺍﻷﺷﻴﺎﺀ ﰲ ﺣﻴﺎﰐ‬.‫ﺍﻟﻔﻦ‬
‫ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻣﻦ‬79
ّ
Mai Salah Koraiem
80
Mai Salah Koraiem
81
* Lokale wyborcze; Bractwo
Muzułmanów; Konstytucja; Armia;
Partie polityczne.
;‫ﻧﻘﺎﻁ ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ; ﺍﻹﺧﻮﺍﻥ ﺍﳌﺴﳭﻮﻥ; ﺍﻟﺪﺳﺘﻮﺭ‬
.‫ﺍﳉﻴﺶ; ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳ ّﻴﺔ‬
Karolina Lewandowska – absolwentka grafiki na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu, specjalizacja: grafika warsztatowa. Brała udział w wystawach indywidualnych
i zbiorowych. Laureatka licznych nagród artystycznych, m.in.: stypendium artystycznego Rady Miasta
Olsztyna. Pracuje jako nauczycielka w Państwowym Liceum Plastycznym w Olsztynie. Wspólnie
z młodzieżą realizuje projekty artystyczne. Zajmuje się różnorodnymi działaniami plastycznymi: rysunkiem,
malarstwem, fotografią, ceramiką, lepieniem form przestrzennych z papieru, animacją i grafiką
komputerową. Jej prace można zobaczyć na stronie: toponic.blogspot.com.
Komentarz:
W sztuce lubię opowiadanie historii w formie nienarzucającej się narracji, pozwalającej na swobodę
interpretacji prac, dlatego fascynuje mnie komiks, szczególnie bez napisów.
Komiks przez swoją atrakcyjność graficzną i krótką formę pozwala na dotarcie do szerokiego kręgu
odbiorców. Komiks daje możliwość przedstawienia idei tworzenia lepszego świata w sposób uproszczony
i zapadający w pamięć czytelników. Może zmieniać świadomość dzieci i dorosłych.
Czy komiks, może być sposobem na bezkrwawą rewolucję?
82
Karolina Lewandowska – a graduate of Graphic Design at Fine Arts Department of Mikołaj Kopernik
University in Toruń. She specializes in workshop graphics. She has participated in both individual and
collective exhibitions. She is the laureate of many artistic awards. Currently she is working as a teacher at
the State Arts High School in Olsztyn where together with young people she does diverse artistic
projects. She is involved in various kinds of art: drawing, painting, photography, ceramics, making 3D
forms from paper, animations and computer graphics. Her works are displayed at: toponic.blogspot.com
Comment:
In the arts I like telling stories in a form which does not impose the narration and allows a free interpretation of the piece of art. That is why I am fascinated with comics, especially without text. Comics through
its attractive graphics and short form can reach wide audiences. It allows the artist to present ideas of
creating a better world in a way which is simple and easy to remember. It helps to change the consciousness of children and adults. Can comics be the way for bloodless revolution?
‫ﰷﺭﻭﻟﻴﻨﺎ ﻟﻴﻔﺎﻧﺪﻭﻓﺴﲀ – ﺧﺮﳚﺔ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻴﻜﻮﻻﺱ‬
‫ﻛﻮﺑﺮﻧﻴﻜﻮﺱ ﰲ ﺗﻮﺭﻭﻥ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺔ ﰲ ﺍﻟﻄﺒﺎﻋﺔ‪ .‬ﻭﻗﺪ ﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﻣﻌﺎﺭﺽ ﻓﺮﺩﻳﺔ ﻭﲨﺎﻋﻴﺔ‪ .‬ﻓﺎﺋﺰﺓ ﺑﺎﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ‬
‫ﺍﳉﻮﺍﺋﺰ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‪ ،‬ﻣﳯﺎ‪ :‬ﻣﻨﺤﺔ ﺩﺭﺍﺳﻴﺔ ﻣﻦ ﳎﻠﺲ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺃﻭﻟﺸﺘﲔ‪ .‬ﺗﻌﻤﻞ ﳈﺪﺭﺳﺔ ﰲ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﺍﻟﻮﻃﻨﻴﺔ ﻟﻠﻔﻨﻮﻥ ﰲ‬
‫ﺃﻭﻟﺸﺘﲔ‪ .‬ﺟﻨﺒﺎ ﺇﱃ ﺟﻨﺐ ﺗﺸﺎﺭﻙ ﻣﻊ ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ ﲟﺸﺎﺭﻳﻊ ﻓﻨﻴﺔ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻤﻞ ﲟﺨﺘﻠﻒ ﺍﻻﲻﺎﻝ ﺍﻟﺒﻼﺳﺘﻴﻜﻴﺔ‪ :‬ﺍﻟﺮﰟ‪ ،‬ﻭﺍﺍﻟﺘﻠﻮﻳﻦ ﻭﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ ﻭﺍﳋﺰﻑ‪ ،‬ﻭﺍﻻﲻﺎﻝ ﺍﻟﻮﺭﻗﻴﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺮﺳﻮﻡ‬
‫ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﻭﺭﺳﻮﻣﺎﺕ ﺍﻟﳬﺒﻴﻮﺗﺮ‪ .‬ﻭﳝﻜﻦ ﺭﺅﻳﺔ ﲻﻠﻬﺎ ﰲ‪.toponic.blogspot.com :‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‬
‫ﺃﺣﺐ ﰲ ﺍﻟﻔﻦ ﺍﻟﴪﺩ ﻏﲑ ﺍﳌﺰﲺﺔ ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﵟ ﳊﺮﻳﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻭﺍﺍﻟﺘﻌﺒﲑ‪ ،‬ﻷﻧﲏ ﻣﻔﺘﻮﻧﺔ ﺑﺎﻟﻜﻮﻣﻴﺪﻳﺎ‪ ،‬ﻭﻻ ﺳﳰﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺩﻭﻥ ﺗﺮﲨﺎﺕ ﻧﺼﻴﺔ‪.‬‬
‫ﻳﵟ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺑﺎﻟﻮﺻﻮﻝ ﺇﱃ ﲨﻬﻮﺭ ﻭﺍﺳﻊ ﻋﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺟﺎﺫﺑﻴﺘﻪ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﻜﻴﺔ ﺍﻟﻘﺼﲑﺓ‪ .‬ﳝﻨﺢ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﺍﻟﻔﺮﺻﺔ ﻟﺘﻘﺪﱘ ﻓﻜﺮﺓ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺎﱂ ﺃﻓﻀﻞ ﻭﺍﺑﺴﻂ ﻟﻠﻘ ّﺮﺍﺀ‪ .‬ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﻳﻐﲑ ﻭﳸ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ ﻭﺍﻟﺒﺎﻟﻐﲔ‪.‬‬
‫‪ 83‬ﻫﻞ ﳑﻜﻦ ﻟﻠﻜﻮﻣﻜﺲ ﺍﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻭﺳﻴﻠﺔ ﻏﲑ ﺩﻣﻮﻳﺔ ﻟﻠﺜﻮﺭﺓ ؟‬
Karolina Lewandowska
84
* "Rewolucja 25 stycznia 2010”
"2010 ‫ ﻳﻨﺎﻳﺮ‬25 ‫"ﺛﻮﺭﺓ‬
Karolina Lewandowska
85
Karolina Lewandowska
86
Katarzyna Sasa Lubińska pochodzi ze Szczytna, obecnie mieszka w Lidzbarku Warmińskim.
Skończyła Liceum Plastyczne w Olsztynie, gdzie uczyła się w klasie o profilu ceramicznym. Studiuje
malarstwo w pracowni profesora Macieja Świeszewskiego w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku.
Zajmuje się głównie malarstwem olejnym i akwarelowym, dominującym tematem jej twórczości są
portrety przyjaciół i ilustracje myśli. Na koncie ma dwie wystawy indywidualne w Olsztynie i Lidzbarku
Warmińskim oraz udział w wielu wystawach zbiorowych w całej Polsce.
Katarzyna Sasa Lubinska comes from Szczecin and is currently living in Lidzbark Warminski. She has
graduated from the Fine Arts High School in Olsztyn, where she studied ceramics. Now she is studying Painting at the studio of prof. Maciej Swieszewski at the Fine Arts Academy in Gdansk. She is
mainly interested in oil painting and watercolours, creating mainly portraits of friends and illustrating
her thoughts. She had two individual exhibitions in Olsztyn and Lidzbark Warminski and a number of
collective exhibitions in Poland.
‫ ﺃﳖﺖ ﻣﺪﺭﺳﺔ ﺍﻟﻔﻦ ﰲ‬.‫ ﺗﻌﻴﺶ ﺍﻵﻥ ﰲ ﻟﻴﱱﺑﺎﺭﻙ‬،‫ﰷﺛﺮﻳﻦ ﺳﺎﺳﺎ ﻟﻮﺑﻴﻨﺴﲀ – ﺃﺻﻠﻬﺎ ﻣﻦ ﺷﺘﺸﻴﺘﻨﻮ‬
‫ ﺗﺪﺭﺱ ﺍﻟﺮﰟ ﰲ ﺍﺳﺘﻮﺩﻳﻮ ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﻣﺎﺗﴚ ﺷﻔﻴﺸﻴﻔﺴﲄ ﰲ‬.‫ ﺣﻴﺚ ﺩﺭﺳﺖ ﰲ ﺻﻒ ﺍﻟﺴﲑﺍﻣﻴﻚ‬،‫ ﺃﻭﻟﺸﺘﲔ‬87
‫ ﻭ ﻣﻦ ﺍﱒ‬،‫ ﺗﻌﻤﻞ ﺑﺸﲁ ﺭﺋﻴﴘ ﺑﺎﻟﺮﰟ ﺍﻟﺰﻳﱵ ﻭﺍﻷﻟﻮﺍﻥ ﺍﳌﺎﺋﻴﺔ‬.‫ﺃﰷﺩﳝﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ‬
‫ ﻟﺪﳞﺎ ﰲ ﺣﺴﺎﲠﺎ ﻣﻌﺎﺭﺿﺎﻥ ﻣﻨﻔﺮﺩﺍﺕ ﰲ ﺃﻭﻟﺸﺘﲔ‬.‫ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ ﺃﲻﺎﳍﺎ ﱔ ﺻﻮﺭ ﺍﻷﺻﺪﻗﺎﺀ ﻭﺻﻮﺭ ﺍﻟﻔﻜﺮ‬
.‫ﻭﻟﻴﱱﺑﺎﺭﻙ ﻭﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﳌﻌﺎﺭﺽ ﺍﶺﺎﻋﻴﺔ ﰲ ﲨﻴﻊ ﺃﳓﺎﺀ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ‬
Katarzyna Sasa Lubińska
88
Katarzyna Sasa Lubińska
89
Faten Mahmoud pracuje jako graficzka w Bibliotece Aleksandryjskiej w Egipcie. Ukończyła Arabską
Akademię Techniczną oraz roczne Studium Grafiki. Jest projektantką, matką i jest zakochana
w komiksach i wszystkim co się z tym wiąże. Moje szczęście sprawiło, że znalazłam pracę, w której
rozpoczęłam karierę jako rysowniczka komiksów. Początkowo miałam obawy, ale kiedy zabrałam się
do rysowania zakochałam się od pierwszego wejrzenia. I tak to się zaczęło.
Faten Mahmoud works as a graphic designer in Alexandria Library in Egypt. She has graduated from
the Arab Academy for Science and Technology, Electronics and Communications Engineering, then
she did one year in Graphic Design. A designer, a mother, in love with cartoons and anything related
to it. My luck put me in a job position where I had to start my comics drawing career. At the beginning
I was afraid but when I got down to work I fell in love at the first sight. And this is how I began.
90
‫ ﲣﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﺍﻷﰷﺩﳝﻴﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‬.‫ﻓﺎﺗﻦ ﶊﻮﺩ – ﺗﻌﻤﻞ ﳈﺼﻤﻤﺔ ﺟﺮﺍﻓﻴﻚ ﰲ ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﻹﺳﻜﻨﺪﺭﻳﺔ ﰲ ﻣﴫ‬
ّ ‫ﻟﻠﻌﻠﻮﻡ ﻭﺍﻟﺘﻜﻨﻮﻟﻮﺟﻴﺎ ﻭﺍﻻﻟﻜﱰﻭﻧﻴﺎﺕ ﻭﻫﻨﺪﺳﺔ ﺍﻻﺗﺼﺎﻻﺕ ﰒ ﺃ‬
‫ ﱔ‬.‫ﲤﺖ ﺳﻨﺔ ﻭﺍﺣﺪﺓ ﰲ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ‬
ّ
ّ
‫ﻨﺖ ﺑﺒﺪﺀ ﺣﻴﺎﺓ‬
،‫ ﺃ ّﻡ‬،‫ﻣﺼﻤﻤﺔ‬
ُ ‫ "ﻭﺿﻌﲏ ﺣﻈﻲ ﰲ ﻭﻇﻴﻔﺔ ﺣﻴﺚ ﲤﻜ‬.‫ﲢﺐ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤ ّﺮﻛﺔ ﻭﺃﻱ ﳾﺀ ﻳﺘﻌﻠﻖ ﲠﺎ‬
ّ
‫ﺷﻌﺮﺕ ﰲ ﺍﳊﺐ ﻣﻦ ﺃﻭﻝ‬
‫ﺃﺗﻴﺖ ﺇﱃ ﺍﻟﻌﻤﻞ‬
‫ﻛﻨﺖ ﺧﺎﺋﻔﺔ ﰲ ﺍﻟﺒﺪﺍﻳﺔ ﻭﻟﻜﻦ ﻋﻨﺪﻣﺎ‬.‫ﻣﻬﻨﻴﺔ ﰲ ﺭﰟ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
ُ
ُ
."‫ ﻭﻫﻜﺬﺍ ﰷﻧﺖ ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ‬.‫ﻧﻈﺮﺓ‬
Faten Mahmoud
91
* To na pewno jest twoje nowe zdjęcie profilowe na facebook'u.
.‫ﺛﻬﺬﻩ ﱔ ﺣﳣﴼ ﺍﻟﺼﻮﺭﺓ ﺍﳉﺪﻳﺪﺓ ﺻﻔﺤﺘﻚ ﺍﻟﴹﺼﻴﺔ ﻋﲆ ﺍﻟﻔﻴﺴﺒﻮﻙ‬
Revolution, revolution until victory. Rewolucja, rewolucja aż do zwycięstwa.
Revolution revolution in all Egyptian streets. Rewolucja, rewolucja na wszystkich egipskich ulicach.
Faten Mahmoud
92
Heba Farghaly Mahrous pochodzi z Górnego Egiptu. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych
na Wydziale Animacji w 2010 roku. Pracuje jako asystentka na Wydziale Animacji i jako animatorka
od 2010 roku. Pracowała także jako autorka ilustracji dla dzieci. Interesuje się animacją, kinematografią światową, sztukami wizualnymi, malarstwem olejnym i cyfrowym, modą, fotografią. W swoich
anima-cjach posługuje się także origami. Lubi podróżować, bo uważa, że to jest najważniejsze dla
artysty. Wzięła udział w warsztatach komiksu organizowanych przez Instytut Goethego oraz Uniwersytet ELMinia, a także w festiwalu filmowym w Kairze (Festiwal Filmów Krótkometrażowych Culturewheel) i warsztatach animacji podczas Festiwalu Filmowego Luxor African. Wierzę, że animacja
przyczynia się do rozpowszechniania różnorodnych idei na świecie, to sztuka dla oczu zarówno ludzi
biednych jak i bogatych.
Heba Farghaly Mahrous comes from Upper Egypt, Assuit. She graduated from the Faculty of Fine
Arts, Animation Department in 2010. She is a teacher assistant at the Animation Department and
has been working as an animator since 2010. She worked as a children illustrator and made comics
for children. Her interests are: animation, world cinematography, visual arts, oil and digital painting,
fashion, photography, decoration, origami – she tries to use it in animations. She likes travelling
because she finds it important for the artist. She took part in comics workshops organised by Goethe
Institute and ELMinia University, in the Film Festival in Cairo (Culturewheel Short Movies Festival)
and animation workshops during the Luxor African Film Festival. I believe that animation spreads the
idea all over the world, it’s the art which poor and rich people can keep their eyes on.
‫ ﻗﺴﻢ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ‬،‫ ﲣﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ‬.‫ ﺃﺳﻴﻮﻁ‬،‫ﻫﺒﺔ ﻓﺮﻏﲆ ﳏﺮﻭﺱ – ﺗﺄﰐ ﻣﻦ ﺻﻌﻴﺪ ﻣﴫ‬
‫ ﺗﻌﻤﻞ ﳈﻌﻴﺪﺓ ﰲ ﻗﺴﻢ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﻭﺗﻘﻮﻡ ﺑﺘﻨﻔﻴﺬ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﻣﻨﺬ ﻋﺎﻡ‬.2010 ‫ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﰲ ﻋﺎﻡ‬
‫ ﻭﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ‬،‫ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ‬:‫ ﺍﻫﳣﺎﻣﺎﲥﺎ ﱔ‬.‫ ﲻﻠﺖ ﳈﺰ ّﻳﻨﺔ ﻟﻸﻃﻔﺎﻝ ﻭﻣﺼﻤﻤﺔ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ ﻟﻸﻃﻔﺎﻝ‬.2010
،‫ ﻭﺍﻟﺪﻳﻜﻮﺭ‬،‫ ﻭﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ ﺍﻟﻔﻮﺗﻮﻏﺮﺍﰲ‬،‫ ﻭﺍﻷﺯﻳﺎﺀ‬،‫ﻭﺍﻟﺮﳃﻲ‬
‫ ﻭﺍﻟﺮﰟ ﺍﻟﺰﻳﱵ‬،‫ ﻭﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﻟﺘﺼﻮﺭ ّﻳﺔ‬،‫ﺍﻟﺴﻴﳮﺎﰄ ﺍﻟﻌﺎﳌﻲ‬
ّ
.‫ ﲢﺐ ﺍﻟﺴﻔﺮ ﻷﳖﺎ ﺗﻌﺘﻘﺪ ﺃﻧﻪ ﻣﻬﻢ ﻟﻠﻔﻨﺎﻥ‬.‫ﳈﺎ ﺃﳖﺎ ﲢﺎﻭﻝ ﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻣﻬﺎ ﰲ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ‬- ‫ﻭﺍﻻﻭﺭﻳﻐﺎﱊ‬
َ ّ ‫ﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﲻﻞ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﻟﱵ‬
‫ ﰲ ﺍﳌﻬﺮﺟﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﺴﻴﳮﺎﺋﻴﺔ‬،‫ ﰲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﳌﻨﻴﺎ‬،‫ﻧﴻﻬﺎ ﻣﻌﻬﺪ ﺟﻮﰔ‬
‫ ﻭﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﲻﻞ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﺧﻼﻝ ﻣﻬﺮﺟﺎﻥ ﺍﻻﻗﴫ‬.(‫ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ )ﻣﻬﺮﺟﺎﻥ ﺍﻷﻓﻼﻡ ﺍﻟﻘﺼﲑﺓ‬
‫ ﻫﻮ ﺍﻟﻔﻦ ﺍﻟﺬﻱ ﳝﻜﻦ‬،‫ﻓﻦ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﻳﻨﴩ ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ ﰲ ﲨﻴﻊ ﺃﳓﺎﺀ ﺍﻟﻌﺎﱂ‬
ّ ‫ "ﺃﻋﺘﻘﺪ ﺃﻥ‬.‫ﻟﻠﺴﻴﳮﺎ ﺍﻷﻓﺮﻳﻘﻴﺔ‬
."‫ﻟﻠﻔﻘﺮﺍﺀ ﻭﺍﻷﻏﻨﻴﺎﺀ ﺃﻥ ﻳﺒﻘﻮﺍ ﺃﻋﻴﳯﻢ ﷷ‬
93
Heba Farghaly Mahrous
94
Magdalena Marcinkowska – absolwentka grafiki na Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki
w Krakowie. Dyplom magistra sztuki uzyskała w 2012 roku w pracowni projektowania książki. Obecnie
zajmuje się ilustracją i rysunkiem, maluje w wolnych chwilach, myśli nad nowym filmem animowanym
(pierwszy to „Świrydowa mogiła”) i swoim komiksem. Ilustruje dla magazynu społeczno-kulturowego
„Fuss” oraz dla tygodnika polityczno-kulturowego „Kultura Liberalna”. Na co dzień jest freelancerką,
pracuje głównie w domu, wystawia swoje prace na blogu i facebooku: marcinkowska.blogspot.com.
Od zawsze jej główną inspiracją było kino, które ukształtowało jej wrażliwość patrzenia na świat
i sztukę. Jest miłośniczką Felliniego, Bertolucciego, Almodovara, Kusturicy, Tarantino, Jarmuscha,
Szumowskiej i wielu innych.
Komentarz:
Matka, żona, kochanka, feministka, businesswoman, strażniczka domowego ogniska... etc.
Kobieta wybiera kim jest.
Magdalena Marcinkowska – a graduate of Graphic Design at the Jan Matejko Fine Arts Academy in
Cracow. She received her master degree in 2012 at the Book Illustration Department. Currently in her
free time she is busy with creating illustrations drawings and paintings. She is also making concepts
of her new animation movie (the first one was "Swirydowa mogila") and her new comics. She does
illustrations for social-cultural magazine "Fuss" and for weekly political-cultural magazine "Kultura
Liberalna". She is a freelancer working mainly at home, she exhibits her works on her blog and
facebook: marcinkowska.blogspot.com. Her main inspiration has always been the cinema, which
shaped her sensitivity of looking at the world and the arts. Her favourite directors are Fellini,
Bertolucci, Almodovar, Kusturica, Tarantino, Jarmusch, Szumowska and many others.
Comment:
Mother, wife, lover, feminist, businesswoman, guardian of home fire... etc. A woman chooses who she
wants to be.
95
‫ﻣﺎﺟﺪﺍﻟﻴﻨﺎ ﻣﺎﺭﺗﺸﻴﻨﻮﻓﺴﲀ – ﺧﺮﳚﺔ ﺩﺭﺍﺳﺎﺕ ﻋﻠﻴﺎ ﰲ ﺃﰷﺩﳝﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ‪ ،‬ﻳﺎﻥ ﻣﺎﺗﺎﻳﻜﻮ ﰲ‬
‫ﻛﺮﺍﻛﻮﻑ‪ .‬ﺣﺼﻠﺖ ﻋﲆ ﺩﺑﻠﻮﻡ ﺍﳌﺎﺟﺴﺘﲑ ﰲ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﻋﺎﻡ ‪ 2012‬ﰲ ﺍﺳﺘﻮﺩﻳﻮ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ‪ .‬ﺗﻌﻤﻞ ﺣﺎﻟﻴﺎ ﰲ‬
‫ﺍﻻﺿﺎﺣﺔ ﻭﺍﻟﺮﰟ ﻭﺍﻟﺘﻠﻮﻳﻦ ﰲ ﻭﻗﺖ ﻓﺮﺍﻏﻬﺎ‪ ،‬ﻭﺗﻔﻜﺮ ﰲ ﻓﻴﲅ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﺍﳉﺪﻳﺪ )ﺍﻷﻭﻝ ﻫﻮ‬
‫"‪ ("Świrydowa mogiła‬ﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪ .‬ﺗﻮﰣ ﳌﺠﻠﺔ ﺍﺟﳣﺎﻋﻴﺔ ﻭﺛﻘﺎﻓﻴﺔ "‪ "Fuss‬ﻭﻟﳭﺠﻠﺔ ﺍﻻﺳﺒﻮﻋﻴﺔ "‪Kultura‬‬
‫‪ ."Liberalna‬ﺗﻌﻤﻞ ﺑﺸﲁ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﰲ ﻣﲋﳍﺎ ﺃﻛﱶ ﺍﻻﺣﻴﺎﻧﺰ ﺗﻀﻊ ﺃﲻﺎﳍﺎ ﻋﲆ ﺍﻟﻔﻴﺴﺒﻮﻙ‪:‬‬
‫‪ .marcinkowska.blogspot.com‬ﻣﻠﻬﻤﺔ ﺑﺎﻟﺴﻴﳮﺎ ﺍﻟﻠﱵ ﺷﳫﺖ ﳍﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺔ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﺇﱃ ﺍﻟﻌﺎﱂ ﻭﺍﻟﻔﻦ‪ .‬ﱔ‬
‫ﻣﻦ ﳏﱯ ﻓﻴﻠﻠﻴﲏ‪ ،‬ﺑﺮﺗﻮﻟﻮﺗﴚ‪ ،‬ﺃﳌﻮﺩﻭﻓﺎﺭ‪ ،‬ﻛﻮﺳﺘﻮﺭﻳﲀ‪ ،‬ﺗﺎﺭﺍﻧﺘﻴﻨﻮ‪ ،‬ﺟﺎﺭﻣﻮﺵ‪ ،‬ﺷﻮﻣﻮﻓﺴﲀ ﻭﺍﻟﻜﺜﲑ ﻏﲑﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‪:‬‬
‫ﺃﻡ‪ ،‬ﺯﻭﺟﺔ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺒﺔ‪ ،‬ﻧﺴﻮﻳﺔ‪ ،‬ﺳﻴﺪﺓ ﺃﲻﺎﻝ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻴﺔ ﺍﳌﻮﻗﺪ ﺍﳌﲋﱄ ‪ ...‬ﺍﱁ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﱔ ﻣﻦ ﲣﺘﺎﺭ ﻣﻦ ﺗﻜﻮﻥ‪.‬‬
‫‪96‬‬
Magdalena Marcinkowska
97
* Where's the truth? Is her life a crime
story, romance or black comedy?
The way you really are...; Kitten;
Contemporary woman; I had no lack
for male prototypes for my heros;
Marcin and his wife Anna got engaged
in 2007; Woman’s instinct; No pain;
I have got what I wanted.
‫ ﺃﻳﻦ ﱔ ﺍﳊﻘﻴﻘﺔ؟؛ ﺣﻘﺎ‬:‫ﻣﺎﺟﺪﺓ ﻣﺎﺭﺗﺸﻴﻨﻜﻮﻓﺴﲀ‬
ِ
‫ ؛ ﻫﻞ ﺣﻴﺎﲥﺎ ﺟﺮﳝﺔ ﺭﻭﻣﺎﻧﺴﻴﺔ ﺃﻭ ﻛﻮﻣﻴﺪﻳﺎ‬...‫ﺃﻧﺖ‬
‫ﺳﻮﺩﺍﺀ ؟ ؛ ﺍﻟﻘﻄﺔ ؛ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﺍﻟﻌﴫﻳﺔ ؛ ﱂ ﻳﻨﺎﺳﺒﲏ‬
‫ﺍﳊﻆ ﺑﺎﻟﳮﺎﺫﺝ ﺍﻟﺬﻛﺮ ّﻳﺔ ﺍﻷﻭﻟﻴﺔ ﻷﺑﻄﺎﱄ ؛ ﻣﺎﺭ ِﺗﻦ‬
‫ ؛ ﻏﺮﻳﺰﺓ‬2007 ‫ ﺗﺰﻭﺟﺎ ﰲ ﺃﻳﻠﻮﻝ‬. ‫ﻭﺯﻭﺟﺘﻪ ﺁﻧّﺎ‬
.‫ﺃﻱ ﺃﱂ ؛ ﻭﺻﻠﺖ ﺍﱃ ﻣﺎ ﺃﺭﻳﺪ‬
ّ ‫ﺍﳌﺮﺃﺓ ؛ ﺑﺪﻭﻥ‬
Mona Marie – egipska animatorka i graficzka urodzona w Kairze. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych
na Wydziale Grafiki i Animacji. Pracuje jako asystentka na Niemieckim Uniwersytecie w Kairze na Wydziale Nauk Stosowanych i Sztuki. Pracowała jako animatorka przy realizacji kilku egipskich seriali animowanych. Poza pracą oddaje się swoim pasjom – animacji, opowiadaniu historii i tworzeniu ilustracji oraz
poszukuje nowych wyzwań i doświadczeń poprzez uczestnictwo w wielu warsztatach i aktywnościach
w Egipcie oraz za granicą.
Komentarz:
Wolność jest bardzo rzadką i cenną rzeczą...
Potrzeba ogromnego wysiłku, żeby właściwie ją zrozumieć.
Przesłaniem w mojej pracy było ukazanie wysiłku mojej mamy, włożonego w wychowanie mnie i nauczenie
znaczenia wolności, co robiła przez całe moje życie.
Przedstawiłam wolność symbolicznie, za pomocą skrzydeł, które moja mama robiła na drutach od
momentu mojego urodzenia, do czasu kiedy stałam się dorosła. Wtedy dała mi je.
Dziękuję Mamo.
98
Mona Marie – an Egyptian animator and graphic designer, born in Cairo. She graduated from the Faculty
of Fine Arts, Graphic Design, Animation Department. She is working as a Teaching Assistant at
the German University in Cairo at the Faculty of Applied Sciences and Arts. She had been working as
an animator in several Egyptian cartoon TV series. Outside her work she is searching for new challenges
and experiences by participating in several workshops and activities in Egypt and abroad which cover her
passion for animation, storytelling and illustration.
Comment:
Freedom is a very rare and precious thing...
It needs a huge effort to understand it in its correct way.
My message in this artwork was to transfer my mum’s effort in raising and teaching me the meaning of
freedom during my whole life.
I symbolized freedom with wings, my mum had been knitting since my birth until I became a grown up
when she gave them to me.
Thank you Mum.
‫ﻣﲎ ﻣﺎﺭﻱ – ﻣﺼﻤﻤﺔ ﺭﺳﻮﻡ ﻣﺘﺤﺮﻛﺔ ﻣﴫﻳﺔ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻮﺍﻟﻴﺪ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪.‬‬
‫ﲣﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﻭﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻤﻞ ﺍﻻﻥ ﳈﻌﻴﺪﺓ ﰲ ﺍﳉﺎﻣﻌﺔ ﺍﻷﳌﺎﻧﻴﺔ ﰲ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ ﰲ ﳇﻴﺔ ﻟﻠﻌﻠﻮﻡ ﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻘﻴﺔ ﻭﺍﻟﻔﻨﻮﻥ‪.‬‬
‫ﳈﺼﻤﻤﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﺴﻼﺕ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ ﰲ ﺍﻟﺘﻠﻔﺰﻳﻮﻥ ﺍﳌﴫﻱ‪.‬‬
‫ﻭﻗﺪ ﲻﻠﺖ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺒﺤﺚ ﺧﺎﺭﺝ ﲻﻠﻬﺎ ﻋﻦ ﲢﺪﻳﺎﺕ ﻭﲡﺎﺭﺏ ﺟﺪﻳﺪﺓ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﳌﺸﺎﺭﻛﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﻭﺭﺵ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻭﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﰲ‬
‫ﻣﴫ ﻭﰲ ﺍﳋﺎﺭﺝ‪ .‬ﺗﻐﴒ ﻫﺬﻩ ﺍﻻﻧﺸﻄﺔ ﺣﳢﺎ ﻟﻠﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺿﺎﻓﺔ ﺍﱃ ﺭﻭﺍﻳﺔ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﻭﺍﻻﺿﺎﺣﺔ‪.‬‬
‫ﻟﺘﻌﻠﻴﻖ‪:‬‬
‫ﺍﳊﺮﻳﺔ ﳾﺀ ﲦﲔ ﻭﻧﺎﺩﺭ ﺟﺪﴽ‪....‬‬
‫ﲢﺘﺎﺝ ﺍﱃ ﺟﻬﺪ ﻛﺒﲑ ﻟﻔﻬﻤﻬﺎ ﻋﲆ ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‪.‬‬
‫ﰷﻧﺖ ﺭﺳﺎﻟﱵ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﻟﻔﲏ ﻧﻘﻞ ﺟﻬﺪ ﺃﱊ ﰲ ﺗﺮﺑﻴﱵ ﻭﺗﺪﺭﻳﳨﺎ ﱄ ﻣﻌﲎ ﺍﳊﺮﻳﺔ ﺧﻼﻝ ﺣﻴﺎﰐ ﳇﻬﺎ‪.‬‬
‫ﻛﱪﺕ ﺣﲔ ﺃﻋﻄﺘﲏ ﺇ ّﻳﺎﻫﺎ‪.‬‬
‫ﻟﻘﺪ َﻋ َّﱪ ُﺕ ﻋﻦ ﺍﳊﺮﻳﺔ ﻣﻦ ﺧﻼ ِﻝ ﺃﺟﻨﺤﺔ‪ ،‬ﻗﺪ ﰷﻧﺖ ﺃﱊ ﲢﻴﻚ ﻣﻨﺬ ﻭﻻﺩﰐ ﺣﱴ‬
‫ُ‬
‫‪ 99‬ﺷﻜﺮﺍ ﻟﻚ ﺃﱊ‪.‬‬
Mona Marie
100
* „Od matki”
"‫"ﻣﻦ ﻣﺎﻣﺎ‬
Paulina „Punki” Michalska – uczennica klasy maturalnej Państwowego Liceum Plastycznego
im. Erica Mendelsohna w Olsztynie. Komiksy są jej pasją od dzieciństwa. Już w szkole podstawowej
podejmowała pierwsze próby tworzenia własnych prac. Mimo różnej tematyki, jaką się zajmowała,
z czasem jej ulubioną stały się motywy autobiograficzne. Postanowiła je zawrzeć w komiksie, który
powstał na warsztatach. Wciąż postrzega siebie jako początkującą autorkę, ale, tak jak wspomniała
w komiksie, ma już coś do powiedzenia i chce to przekazywać dalej. Zobaczymy co z tego wyniknie.
Paulina “Punki” Michalska is a student of the last year at the Arts High School in Olsztyn. Comics
has been her passion since childhood. She started creating her works as early as preliminary school.
Despite taking up various subjects she decided that autobiographical motives are her favorite. She
decided to put that in the comic strip created at the workshops. She considers herself a starting
author, but, as mentioned, she has something to say in comics and decided to spread the message.
Let's see what comes out of it later.
‫ ﺗﻌﺸﻖ‬.‫ﺑﻮﻟﲔ ﻣﻴﺨﺎﻟﺴﲀ – ﻃﺎﻟﺒﺔ ﺛﺎﻧﻮﻳﺔ ﰲ ﻣﺪﺭﺳﺔ ﺇﺭﻳﻚ ﻣﻨﺪﻟﺴﻮﻥ ﺍﻟﻮﻃﻨﻴﺔ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎ ﻟﻠﻔﻨﻮﻥ ﰲ ﺃﻭﻟﺸﺘﲔ‬
.‫ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻣﻨﺬ ﺍﻟﺼﻐﺮﺣﻴﺚ ﺃﻗﺪﻣﺖ ﰲ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﺍﻻﺑﺘﺪﺍﺋﻴﺔ ﻋﲆ ﳏﺎﻭﻻﲥﺎ ﺍﻷﻭﱃ ﻹﻧﺸﺎﺀ ﺃﲻﺎﳍﺎ ﺍﳋﺎﺻﺔ‬101
‫ﻋﲆ ﺍﻟﺮﰬ ﻣﻦ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺍﳌﻮﺍﺿﻴﻊ ﺍﻟﱵ ﺗﻌﺎﻣﻠﺖ ﻣﻌﻬﺎ ﻭﻟﻜﻨّﻪ ﻣﻊ ﻣﺮﻭﺭ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﺃﺻﺒﺤﺖ ﺍﻟﺴﲑﺍﺕ ﺍﻟﺬﺍﺗﻴﺔ ﻣﻦ‬
ّ
‫ ﻻ ﺗﺰﺍﻝ ﺗﺮﻯ ﻧﻔﳨﺎ‬.‫ ﺍﻟﱵ ﰎ ﺗﻄﻮﻳﺮﻫﺎ ﰲ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ‬،‫ ﻗﺮﺭﺕ ﻭﺿﻌﻬﺎ ﰲ ﺍﲻﺎﻝ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬.‫ﻣﻔﻀﻼﲥﺎ‬
‫ ﻟﲊﻯ ﻣﺎﺫﺍ‬.‫ ﻟﺪﳞﺎ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻣﺎ ﺗﻘﻮﻟﻪ ﻭﺗﺮﻳﺪ ﺍﺭﺳﺎﻝ ﺫﻟﻚ ﻟﻠﻐﲑ‬،‫ ﳈﺎ َﺫ َﻛ َﺮﺕ ﰲ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬،‫ ﻭﻟﻜﻦ‬،‫ﳈﺆﻟﻔﺔ ﻣﺒﺘﺪﺋﺔ‬
.‫ﺳﻴﺤﺪﺙ ﻻﺣﻘﺎ‬
Paulina „Punki”Michalska
‫ " ﺍﳌﺴﺄﻟﺔ‬.‫ﻟﺪﻱ ; ﺍﳌﺴﺄﻟﺔ ﻟﻴﺴﺖ ﻣﺎﺫﺍ ﻣﺮﺭﺕ ﺑﻪ ﺃﻭ ﰼ ﺭﺃﻳﺖ ﺃﻭ ﺣﱴ" ﻣﺎ ﺃﻋﺮﻓﻪ ﻋﻦ ﺍﳊﻴﺎﺓ‬
ّ ‫ ﺃﻧّﻪ‬... ‫ ؟ ﺃﻋﺘﻘﺪ‬...‫ ﳌﺎﺫﺍ ﻻ‬... ‫ﺍﻟﻨﺎﺱ ﰲ ﲻﺮﻱ ﻳﻌﺘﻘﺪﻭﻥ ﺃﳖﻢ ﻟﻴﺲ ﻟﺪﳞﻢ ﻣﺎ ﻳﻘﻮﻟﻮﻥ ﰲ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﻳﺎﻡ ؛ ﻻ ﳞﻢ ﻣﺎ ﺗﻘﻮﻟﻪ ؛ ﺳﻴﻘ ّﺮﺭ ﺍﻟﻜﺒﺎﺭ ﻋﲆ ﺃ ّﻳﺔ ﺣﺎﻝ ؛ ﳌﺎﺫﺍ ﺗﻌ ّﺬﺏ ﻧﻔﺴﻚ ; ﰲ ﺍﻟﻮﺍﻗﻊ‬
ّ ‫ ﺃﺭِﱒ ﺃﻧﻚ ﻓﻮﻕ ﻣﺴﺘﻮﺍﱒ ؛ ﳑﻤﻤﻤﻬﻤﻤﻤﻬﻤﲉ ؛ ﻫﻜﺬﺍ ﻋﳭﺘﻨﻴﺄﱊ ؛ ﻭﻫﺬﺍ ﻣﺎ‬. ‫ ; ﻻ ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﺗﵟ ﺑﺪﻭﻥ ﺳﺒﺐ‬.... ‫ ﻭﻟﻜﻦ ﺑﺪﻭﻥ ﺗﻄ ّﺮﻑ‬.‫ﺗﻐﲑ ; ﻻ ﳾﺀ ﻳﺄﰐ ﻣﻦ ﻻ ﳾﺀ ; ﺃﺣﻴﺎﻧﺎ ﺗﻀﻄﺮ ﺇﱃ ﺍﳌﺮﺍﻫﻨﺔ ﺃﻭ ﺍﻟﳣﺴﻚ ﺑﺮﺃﻳﻚ‬
، ‫ﺷﳫﲏ‬
ّ ‫ﱔ ﺍﻥ ﺗﻼﺣﻆ ﻣﺎ ﴲﺪﺕ ﻭﻣﺎ ﺭﺃﺕ ﻭﻣﺎ ﺍﻟﺬﻱ‬
‫ ﻣﻦ ﲷﳯﻢ ﺍﺑﻦ ﻣﺼﺎﺏ ﲟﺘﻼﺯﻣﺔ ﺩﺍﻭﻥ ؛ "ﻣﻴﻨﺴﲏ" ؛ ﻻ ﻳﺒﺪﻭ ﻫﺬﺍ ﺍﻵﻥ ﻏﲑ‬. ‫ ﻟﻘﺪ َﺭ َّﺑﺖ ﺛﻼﺛﺔ ﺃﻃﻔﺎﻝ‬.‫ ﻋﳭﻨﱵ ﲡﺮﺑﳤﺎ ﺃﻥ ﰲ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﺃﻧﻪ ﲢﺘﺎﺝ ﺇﱃ ﻗﺪﺭ ﻛﺒﲑ ﻣﻦ ﺍﻟﻘﻮﺓ ﻭ ﺍﻟﺼﱪ‬. ‫ ; ! ﺃﻭ ﺟﺪﰐ‬.‫ ﻭﻣﺴﺎﻋﺪﺓ ﺍﻵﺧﺮﻳﻦ‬، ‫ ﻭﺍﻟﺜﻘﺔ ﺑﺎﻟﻨﻔﺲ‬، ‫ ﺍﻟﻌﻤﻞ‬.‫ﻗﺒﻞ ﺃﻱ ﳾﺀ ﺍﺧﺮﺝ ﻣﻦ ﺍﳌﲋﻝ‬
‫ﻭﻟﻴﺴﺖ ﻏﲑﻱ ؛ ﺇﴐﺏ ! ﺇﳘﺲ ! ; ﻭﺍﻟﴚﺀ ﺁﺧﺮ ﺍﻟﺬﻱ ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﺃﻛﻮﻥ‬
.‫ ; ﻷﻧﲏ ﺃﻧﺎ‬.‫ ﻟﺪﻱ ﺍﳊﻖ ﰲ ﺃﻥ ﺃﻓﻌﻞ ﻫﺬﺍ ﳈﺎ ﱄ ﺍﳊﻖ ﰲ ﺍﻻﺧﺘﻼﻑ ﻣﻊ ﺍﻵﺧﺮﻳﻦ‬. ‫ ﳚﺐ ﺃﻥ ﺃﻓﻌﻞ ﺫﻟﻚ‬،‫ ﻭﻟﻜﻦ ﰲ ﺍﻟﳥﺎﻧﻴﻨ ّﻴﺎﺕ ﰷﻡ ﻫﺬﺍ ﻓﻦّ ! ; ﻟﺪﻱ ﺃﻳﻀﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﱵ ﻋﲅ ﺃﻧﻪ ﺇﺫﺍ ﻛﻨﺖ ﻗﻮﻝ ﺷﻴﯫ‬،‫ﻋﺎﺩﻱ‬
ُ
‫ ﺇﺫﺍ ﰷﻧﺖ ﺇﺳﱰﺍﺣﺔ ﻭﺍﺣﺪﺓ‬... ‫ ; ﻭﻟﻜﻦ‬.‫ ﻟﻜﻦ ﻻ ﺃﺣﺪ ﻳﺮﻳﺪ ﺍﻻﺳﳣﺎﻉ ﺍﻟﳱﻢ‬.‫ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ ﺫﻛﻴﺔﺟﺪﴽ‬.‫ ﺃﻭ ﺍﻟﺘﺤﺪﺙ ﻋﻦ ﺍﻷﺷﻴﺎﺀ‬،‫ ﻻ ﻳﻔﻬﻤﻮﻥ ﺍﻟﻌﺎﱂ‬، ‫ ﺃﻧﻪ ﻟﻴﺴﺖ ﻛﺬﻟﻚ ﺃﻥ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ ﻻ ﻳﻌﺮﻓﻮﻥ ﺍﳊﻴﺎﺓ‬. ‫ ﺣﱴ ﺍﳌﻌﺎﺭﻑ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﻔﻮﻟﺔ ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﻗﳰﺔ ﺟﺪﺍ ﻭ ﺗﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻨﲔ‬.‫ﳀﻮﺭﺓ ﺑﻪ‬
‫ ﺣﻴﺚ ﻳﻌﺮﻑ ﺍﶺﻴﻊ ﺑﺸﲁ ﻳﻮﱊ‬،‫ ; ﻣﻦ ﻣﺪﺭﺳﺔ ﻣﺮﳛﺔ ﰲ ﺍﻟﻀﻴﻌﺔ‬.‫ ; ﰲ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﺍﻻﻋﺪﺍﺩﻳﺔ ﻛﻨﺖ ﻛﳧﻜﺔ ﻣﻦ ﺣﻮﺽ ﺍﻟﳧﻚ ﺍﻟﱵ ﺃﻟﻘﻴﺖ ﰲ ﺍﶈﻴﻂ‬.. ‫ ﺳﳯﱲ ﺑﺎﻻﻣﺮ‬، ‫ ﻧﻌﻢ‬،‫ ؛ ﻧﻌﻢ‬... ‫ ﳌﺎ ﺭﻣﻮ ﺑﻨﺎ ﰲ ﺍﳋﻂ ﻟﺘﻨﺎﻭﻝ ﻃﻌﺎﻡ ﺍﻟﻐﺪﺍﺀ‬، ‫ ﻭ ﺍﻟﺒﻘﻴﺔ ; ﻟﳭﺪﺍﺭﺳﺔ ﺍﻻﻋﺪﺍﺩﻳﺔ‬، ‫ﻟﻸﻃﻔﺎﻝ‬
، ‫ﺍﻟﻴﻮﻡ ﻋﻴﺪ ﻣﻴﻼﺩﻱ‬. ; ! "‫ ; ﺃﻳﻮﺍ ! ﲡﺮﻱ "ﺍﳉﺰﺍﺯﺓ‬..‫ ﻭﻫﺎ ﺍﻧﺎ‬، ‫ﻭﺍﺟﺐ ﻋﲆ ﺍﻟﻨﺎﺋﺐ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﲤﺜﻴﲇ ! ؛ ﺍﻧﻪ ﻋﻴﺪ ﺍﻟﺸﻜﺮ‬. ; .‫ ﻭﻫﺎ ﺍﻧﺎ‬، ‫; ! ﻭﺍﺟﺐ ﻋﲆ ﺍﻟﻨﺎﺋﺐ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﲤﺜﻴﲇ ! ؛ ﺍﻧﻪ ﻋﻴﺪ ﺍﻟﺸﻜﺮ‬.‫ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺟﺒﺎﺭﺓ ﻏﲑ ﺃﻟﻴﻔﺔ ﻣﻠﻴﺌﺔ ﺑﺎﻟﻨﺎﺱ ﲤﺮ ﺑﺒﻌﻀﻬﺎ ﺍﻟﺒﻌﺾ‬. ; .‫ﺑﻌﻀﻬﻢ ﺍﻟﺒﻌﺾ‬
ّ ‫ ; ﻭﺟﻬﻚ ﻭﰞ ! ؛ ﻫﺬﻩ ﺃﻟﻮﺍﻥ ﺍﳊﺮﺏ ﻳﺎ ﺟﺎﻫﻞ ! ; ﻫﺬﺍ‬.‫ﻟﺬﻟﻚ ﻋﻨﺪﻱ ﻟﲂ ﺍﳊﻠﻮﻯ‬
‫ ﻋﳭﺘﲏ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺪﻳﻨﺔ ﺍﻟﻐﲑ ﻭﺍﻟﻮﺩﻭﺩﺓ ﺍﻟﻔﺮﺩﺍﻧﻴﺔ ﻭﻋﳭﻨﱵ ﺃﻥ ﰲ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﳚﺐ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻇﻬﺮﻙ ﺛﺎﺑﺖ‬، ‫ﲥﲂ‬
102
* "Curved" People of my age think that they have nothing to say these days.; It doesn't matter what you say.; Adults will decide anyway.; What are you risking for?; well really... why not ?...well I have something to
say; It is not what I have experienced, what I have seen, and know "about life". It is important to notice, what she's experienced, seen, what has changed.; Nothing comes out of nothing.; Sometimes you need to
stand up or push it your way. Only not too radical...; You can not give up. Show that you are over it. Mwhmnwhmnnm; My mother taught me this.; What has shaped me I had learnt at home.; Work, confidence,
helping others.; Or my grandmother. Her experiences taught me that you need strength and patience in life.; She had three kids. Including one with Down syndrome.; Meet-shop; Today it doesn't seem so unusual,
but in 80-ties it was the skill!; I learnt at home that if you are to say something you should just do it.; It is my freedom, like I am also free to disagree with others.; Because me is me, not the others.; Another thing
that I am aware of is that even friendships from childhood are valuable and can open your eyes.; It is not true that kids don't know life, don't understand the world, and talk nonsense.; Kids are very wise. Only no
one wants to listen to them.; But If there was one break for pupils and others for the rest of the school they would not push us against the walls in the queue for dinner. Yes, yes, we will deal with it.; At high school
I was like a fish from an aquarium thrown into the ocean.; From a cosy village school where everyone knew each other.; The gigantic moloch full of people passing by each other running.; A person on duty should be
representative!; It is st. Nicolas Day, so here I am. Hey, here come the lawn mower. Today it is my birthday so I have some sweets for you. Your face is dirty! It is the war-colors you ignorant. Ironically this moloch
taught me my individuality and that you need to have a hard ass in life.
Paulina „Punki”Michalska
، ‫ ﻭﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﻟﻘﺼﺺ‬، ‫ ﰷﻧﺖ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ ﺍﻟﻘﺮﺍﺭ ﺍﳌﻨﻄﱿ ﺍﻟﻮﺣﻴﺪ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﺍﻟﺬﻱ ﻗﻀﻴﺘﻪ ﰲ ﺍﻟﺮﰟ‬. ‫ ﺃﺻﺒﺤﺖ ﻧﻈﺮﺓ ﺍﻟﺒﻴﻀﺔ ﻭﺍﻟﺴﻮﺩﺍﺀ ﻋﲆ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﺍﳉﻨﺴﻴﺔﻗﻮﺱ ﻗﺰﺡ‬.‫ ﰷﻥ ﻫﺬﺍ ﺻﺪﻣﺔ ﻭﺗﻮﺳﻴﻊ ﺁﻓﺎﻕ ﺭﻫﻴﺐ‬. ‫ﺍﻟﺘﻘﻴﺖ ﻫﻨﺎﻙ ﻷﻭﻝ ﻣﺮﺓ ﻣﺜﻠﻴﻪ ﺗﺘﺤﺪﺙ ﻋﻠﻨﺎ ﻋﳯﺎ ﺍﲡﺎﻫﺎﲥﺎ‬
‫ ﻭﺗﻘﻔﺰ‬، ‫ ﻭﺗﺮﻗﺺ‬، ‫ ﻭﻣﺎ ﰲ ﺫﻟﻚ ﺍﺫﺍ ﰷﻧﺖ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺗﻨﻈﺮ ﺍﻟﻴﻚ ﳈﺠﻨﻮﻥ ﺍﺫﺍ ﻛﻨﺖ ﻋﻨﺪ ﺍﳌﴚ ﰲ ﺍﻟﺸﺎﺭﻉ ﻣﺒﺘﳧﺎ‬.‫ ﺑﲎ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﺜﻘﺔ ﺑﺎﻟﻨﻔﺲ ﻭﺍﻟﱵ ﱂ ﺗﻜﻦ ﺣﱴ ﻗﻠﻴﻠﺔ‬.‫ﰷﻥ ﺍﳌﲀﻥ ﺍﻷﻧﺴﺐ ﳌﺮﻳﺾ ﻣﺜﲇ‬. ‫ ﻭﻭﺿﻊ ﰻ ﺍﻟﻄﺎﻗﺔ ﰲ ﲡﻨﺐ ﺍﻟﺘﻌﲅ‬، ‫ﻭﻗﺮﺍﺀﺓ ﺍﻟﻜﺘﺐ ﻭﺍﻟﻘﺼﺺ ﺍﳌﺼﻮﺭﺓ‬
‫ ﻟﻦ ﺗﻜﻮﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﻣﺸﳫﺔ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﻟﻚ ﻟﻺﺷﺎﺭﺓ‬. …‫ ﻋﻨﺪﻱ ﻟﻚ ﺳﺆﺍﻝ ﻣﻪ‬.‫ ﻭﺍﻷﻃﻔﺎﻝ ﻳﺒﺘﳧﻮﻥ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﻳﺮﻭﻧﲏ‬.‫ ﻭﺃﻧﺎ ﺳﻌﻴﺪﺓ ﺑﺎﳊﺪﻳﺚ ﻣﻊ ﺍﳌﺎﺭﺓ ﺍﳌﻬﳣﲔ‬.‫ ﻷﳖﻢ ﳛﺴﺪﻭﻧﲏ ﺑﺄﻧﲏ ﱂ ﺃﻋﺪ ﺃﺧﴙ ﺃﻥ ﺃﻛﻮﻥ ﻧﻔﴘ‬، ‫ ﳞﺰﻭﻥ ﺭﺅﻭﴱﻢ‬.‫ ﺃﻭ ﺍﷲ ﻭﺣﺪﻩ ﻳﻌﲅ ﻣﺎﺫﺍ ﺍﻳﻀﺎ‬، ‫ﻣﻦ ﻋﲆ ﺍﳊﻮﺍﻑ‬
‫ ﻛﻨﺖ ﻭﺍﺣﺪﺍ ﻣﻦ‬.‫ ﻻﻧﻪ ﺍﻻﻥ ﻭﻏﻀﻮﻥ ﺗﻐﻴﲑ ﺟﻨﺴﻪ‬، ‫ ﻃﻠﺒﺖ ﻣﲏ ﺍﻥ ﺍﺗﳫﻢ ﺍﻟﻴﻪ ﻛﺬﻛﺮ‬،‫ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻋﱪ ﺍﻻﻧﱰﻧﺖ‬،‫ ؟ ؛ ﺃﻛﺒﺖ ﺻﺪﻳﻘﱵ ﺍﻟﱵ ﱂ ﻳﺴﺒﻖ ﱄ ﺃﻥ ﺍﻟﺘﱿ ﲠﺎ‬... ‫ ﻫﻞ ﻫﺬﻩ ﻣﺸﳫﺔ‬. ‫ ﻷﻧﲏ ﻻ ﺃﺷﻌﺮ ﺑﺄﻥ ﻟﺪﻱ ﺍﻟﻘﻮﺓ ﳌﺮﺍﻗﺒﺔ ﺍﻷﻧﻮﺛﺔ‬.‫ ﺳﺄﻛﻮﻥ ﳑﺘﻨﺎ ﻟﻠﻐﺎﻳﺔ‬17:48 ‫ﺇﱃ ﱄ ﻛﺬﻛﺮ ؟‬
‫ ﻣﻦ ﻭﻻﻳﺔ ﺗﻜﺴﺎﺱ ﻭﺍﺳﱰﺍﻟﻴﺎ ﻭ‬، ‫ ﻭﻟﻜﻦ ﺃﻳﻀﺎ ﺃﺻﺪﻗﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﻗﴡ ﺍﻟﻌﺎﱂ‬، ‫ ﻟﻴﺲ ﻓﻘﻂ ﻫﻮ‬.‫ ﻻ ﺗﻮﺟﺪ ﻣﺸﳫﺔ‬،‫ ؛ ﺑﺎﻟﺘﺄﻛﻴﺪ‬. ‫ ؛ ﺑﻮﻥ ؟ ﻭﺃﻧﻪ ﺃﻋﺮﺏ ﻋﻦ ﺛﻘﺘﻪ ﱄ ﻣﻊ ﻋﺪﻡ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻭﺟﻬﺎﺕ ﻧﻈﺮﻱ‬. ‫ ﱂ ﺃﺷﻌﺮﺕ ﲠﺬﺍ ﺍﻟﻔﺨﺮ ﺃﺑﺪﺍ ﰲ ﺣﻴﺎﰐ ﻣﻊ ﻣﻦ ﺃﻧﺎ‬.‫ﺃﻭﻝ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺍﻟﺬﻱ ﻗﺎﻡ ﺑﺴﺆﺍﻟﻪ‬
.‫ ﺍﻟﻀﺤﻠﺔ ؛ ﺍﻟﻌﻤﻴﻘﺔ ؛ ﻭﺍﻟﴚﺀ ﺍﻟﻮﺣﻴﺪ ﺍﻟﺬﻱ ﺍﺧﺎﳀﻪ ﺍﻻﻥ … ﻫﻮ ﻋﺪﻡ ﺍﻻﺳﺘﻘﺎﻣﺔ‬، ‫ ﺗﺮﻙ ﺍﻟﲁ ﺑﺼﲈﺗﻪ ؛ ﺍﻟﺼﻐﲑﺓ؛ ﺍﻟﻜﺒﲑﺓ‬.‫ﻓﺮﻧﺴﺎ ﻭﺑﻮﻟﻨﺪﺍ ﺑﺄﳈﻠﻬﺎ‬
103
* For the first time in my life I met a lesbian speaking openly about her orientation. It was a shock and an amazing widening of my horizons. Conception of sexuality from black and white became rainbow-like.
The only logical decision after spending all this time at school drawing, creating stories, reading books and comics, and putting so much energy into avoiding lessons, was to go to an art school. It was the best
place for such a crazy person like me. It strengthened my self-confidence. Does it matter if people look at you as if you are crazy, smiling, dancing, jumping on fences, or God knows what. They shake heads cause
they are jealous that me that I am not afraid to be myself. And I am happy to talk to a curious passer-by. And the smile of children when they see me. I have an important... Would it be a problem for you to address
me in the male form. Is this a problem? Write to me. Someone I have never met in reality, someone I met on internet asked me to address him in the male form, cause he was undergoing the operation of changing
his sex. I was one of the first people he asked he asked about. Never in my life I felt so proud of who I am. Puń? That he trusted me without knowing my opinions. Not only him, but friends from all over the world,
from Texas, Australia, France. All Poland. Everyone leaves a sign – small, big, shallow, deep. And the only thing I am afraid of is... not to get straight .
Judyta Mierczak – absolwentka Ogólnokształcącego Liceum Sztuk Pięknych im. Juliana Fałata
w Bielsku Białej i Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Od najmłodszych lat uwielbiała rysować.
W liceum plastycznym po raz pierwszy zetknęła się z tkaniną artystyczną i do dziś uważa, że jest to
jedna z najbardziej malarskich form w sztuce. Od czasów studiów duży wpływ na jej twórczość ma
grafika warsztatowa. Komiksem zainteresowała się dzięki swojemu chłopakowi, dla niego wykonała
swoją pierwszą pracę z tej dziedziny. Kolejny komiks, na podstawie powieści Chucka Wendinga,
wykonała na konkurs, który udało się jej wygrać. Inspiracje do swoich prac czerpie głównie ze sztuki
tattooatorskiej i ilustratorskiej. Jednym z jej ulubionych artystów jest John Kenn. Judyta mieszka
i pracuje w Bielsku Białej.
104
Komentarz:
Komiks, który wykonałam na warsztatach, postanowiłam zadedykować mamie. Ona jest także jego
bohaterką. Wydarzenia z życia mamy, które obserwowałam jako mała dziewczynka i które widzę
obecnie, wywarły na mnie ogromny wpływ i w dużej mierze zaważyły na tym, kim dziś jestem i jaką
drogą chcę w swoim życiu pójść. Komiks odnosi się też do ogólnej sytuacji kobiet uwięzionych
w domach, przy dzieciach, na które społeczeństwo wywiera ogromną presję (moim zdaniem, mimo że
żyjemy w XXI wieku, taka sytuacja występuje w małych miejscowościach i wsiach bardzo często).
Komiks opowiada także o uniwersalnej, bliskiej każdemu człowiekowi niezależnie od płci, wieku itp.
idei, jaką jest poświęcenie i ofiara. Chciałabym jednak, żeby widz sam zinterpretował moją pracę.
Postanowiłam, że postacie będą ptakami, które są dla mnie symbolem wolności. Moje postacie
niejednokrotnie łączą cechy ludzkie i zwierzęce. W swoich pracach używam pożółkłych starych
papierów i tektur, mają one dla mnie większą siłę wyrazu niż biała kartka i są przyjemniejsze w dotyku.
Inspiracjami, z których czerpałam tworząc komiks, są: tatuaże, fauna i flora, linoryty, komiksy, filmy,
animacje i oczywiście mój ulubieniec – John Kenn.
Judyta Mierczak – a graduate of Visual Arts High School in Bielsko-Biała and a graduate of Silesian
University in Cieszyn. She has loved drawing from early childhood. During high school she experimented with artistic textiles and now she thinks that it is one of the most painting-like forms in art.
Since her studies, graphic design has influenced her creations a lot. She got interested in comics
thanks to her boyfriend, and she drew the first comics for him. Her following comics were based on
Chuck Wending story and she did it for a competition that she won. She is inspired mainly by tattoo
art and illustrations. John Kenn is her favorite artist. She lives and works in Bielsko-Biała.
Comment:
I decided to devote the comics that I created at the workshops to my mother. She is also the main
character of it. The events from her life that I observed as a child and I can see now, have influenced
me a lot and to a great extent made me who I am today and what I choose in life. The work relates to
the situation of women imprisoned at homes with children, oppressed by the society (in my opinion,
despite the fact that we live in XXI century, such a situation is still present in small towns and
villages). The comics speaks about the idea of sacrifice and devotion, which is universal for everyone
regardless of one's sex or age. Nevertheless I would like the reader to interpret the artwork oneself.
I have decided that the heroes are going to be birds because these animals symbolize freedom.
Characters I draw very often have animal and human features. In my works I use yellow, old papers,
because they speak stronger than a white sheet of paper and are nicer in touch. My inspirations for
creating comics are: tattoos, flora and fauna, comics, movies, animations and my favourite – John
Kenn.
105
‫ﻳﻮﺩﻳﺘﺎ ﻣﲑﺗﺸﺎﻙ – ﺧﺮﳚﺔ ﻣﺪﺭﺳﺔ ﺟﻮﻟﻴﺎﻥ ﻓﺎﻭﺍﺕ ﻟﻠﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﺑﻴﻠﺴﻜﻮ ﺑﻴﺎﻭﺍ ﻭﺟﺎﻣﻌﺔ ﺳﻴﻠﲒﻳﺎ ﰲ‬
‫ﺗﺸﻴﺸﲔ‪ .‬ﺍﺣﺒﺖ ﺭﰟ ﻣﻨﺬ ﺳﻦ ﻣﺒﻜﺮ‪ .‬ﺇﻟﺘﻘﺖ ﰲ ﻣﺪﺭﺳﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﻟﳭﺮﺓ ﺍﻷﻭﱃ ﺍﻟﻨﺴﻴﺞ ﻭﻣﺎﺯﺍﻝ ﺗﻌﺘﻘﺪ ﺃﻧﻪ ﻭﺍﺣﺪ‬
‫ﻣﻦ ﺍﺣﲆ ﺃﺷﲀﻝ ﺍﻟﺮﰟ ﰲ ﺍﻟﻔﻦ‪ .‬ﻣﻨﺬ ﻭﻗﺖ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﰷﻥ ﻟﻠﻔﻨﻮﻥ ﺍﻟﺘﺨﻄﻴﻄﻴﺔ ﺗﺄﺛﲑ ﻛﺒﲑ ﻋﲆ ﺍﲻﺎﳍﺎ‪.‬ﺍﻫﳣﺖ‬
‫ﺑﺎﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺑﻔﻀﻞ َﺭ ُﺟ ُﻠﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻟﻪ ﺃﳈﻠﺖ ﺃﻭﻝ ﲻﻞ ﳍﺎ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﺠﺎﻝ‪ .‬ﻧﻔﺬﺕ ﲻﻠﻬﺎ ﺍﻻﺁﺧﺮ‪ ،‬ﺍﺳﺘﻨﺎﺩﺍ ﺇﱃ ﺭﻭﺍﻳﺔ‬
‫ﻛﺘﳢﺎ ﺗﺸﺎﻙ ﻭﻳﻨﺪﻳﻨﺞ ‪ ،‬ﻭﻗﺪﻣﺘﻪ ﻟﳭﺸﺎﺭﻛﺔ ﰲ ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﲤﻜﻨﺖ ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻮﺯ ﲠﺎ‪ .‬ﲢﺐ ﲻﻠﻬﺎ ﺑﺸﲁ ﺭﺋﻴﴘ‬
‫ﺍﺳﺘﻨﺎﺩﺍ ﻟﻠﻮﴌ ﻭﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ‪.‬ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻦ ﺍﻓﻀﻞ ﺍﻟﻔﻨﺎﻧﲔ ﳍﺎ ﻫﻮ ﺟﻮﻥ ﻛﲔ ‪ .‬ﺗﻌﻴﺶ ﻭﺗﻌﻤﻞ ﰲ ﺑﻴﻠﺴﻜﻮ ﺑﻴﺎﻭﺍ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‬
‫ﻟﻘﺪ ﻗﺮﺭﺕ ﺃﻥ ﺍﻫﺪﻱ ﺍﱃ ﺃﱊ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﲤﻤﺘﻪ ﰲ ﻭﺭﺷﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ‪ .‬ﻭﱔ ﺃﻳﻀﺎ ﺍﻟﺒﻄﻠﺔ ﻓﻴﻪ ‪ .‬ﻭﻗﺪ ﰷﻥ‬
‫ﻷﺣﺪﺍﺙ ﺣﻴﺎﺗﻪ ﺍﻟﱵ ﴲﺪﲥﺎ ﻛﻄﻔﻠﺔ ﺻﻐﲑﺓ ﻭﺍﻟﱵ ﻻﺯﻟﺖ ﺃﺭﺍﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺛﲑﺍ ﻛﺒﲑﺍ ﻋﲇ ﻭﺃﺛﺮﺕ ﺇﱃ ﺣﺪ ﻛﺒﲑ ﻋﲆ ﻣﻦ‬
‫ﺃﻧﺎ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﻭﻣﺎ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﺭﻳﺪ ﺃﻥ ﺍﲣﺎﺫﻩ ﰲ ﺍﳊﻴﺎﺓ‪ .‬ﻳﻨﻄﺒﻖ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺃﻳﻀﺎ ﻋﲆ ﺍﻟﻮﺿﻊ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﻟﳭﺮﺃﺓ‬
‫ﺍﶈﺎﴏﺓ ﰲ ﻣﻨﺎﺯﳍﺎ ‪ ،‬ﻣﻊ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ ‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﻳﻀﻊ ﺍﳌﺠﳣﻊ ﺿﻐﻮﻃﺎ ﻫﺎﺋﻠﺔ ﻋﻠﳱﺎ )ﺑﺮﺃﱚ ‪ ،‬ﻋﲆ ﺍﻟﺮﰬ ﻣﻦ ﺃﻧﻨﺎ‬
‫ﻧﻌﻴﺶ ﰲ ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﳊﺎﺩﻱ ﻭﺍﻟﻌﴩﻳﻦ ‪ ،‬ﻫﺬﺍ ﳛﺪﺙ ﰲ ﺍﳌﺪﻥ ﺍﻟﺼﻐﲑﺓ ﻭﺍﻟﻘﺮﻯ ( ‪ .‬ﻳﺮﻭﻱ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺃﻳﻀﺎ ﻋﻦ ‪106‬‬
‫ﺍﻟﺘﻔﺎﱐ ﻭ ﺍﻟﺘﻀﺤﻴﺔ‪ ،‬ﻛﻔﻜﺮﺓ ﻣﻘﺮﺑﺔ ﻣﻦ ﰻ ﴯﺺ ﺑﻐﺾ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﻋﻦ ﺍﳉﻨﺲ ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻌﻤﺮ‪ ،‬ﺍﱁ‪ .‬ﺃﻭﺩ ﻟﻮ ﺃﻥ ﺍﳌﺸﺎﻫﺪ‬
‫ﺣﲂ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻋﻦ ﲻﲇ‪ .‬ﻗﺮﺭﺕ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﻴﻮﺭ ﺳﺘﻜﻮﻥ ﺍﻟﴹﺼﻴﺎﺕ ﻻﳖﺎ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﱄ ﺭﻣﺰﺍ ﻟﻠﺤﺮﻳﺔ ‪ .‬ﴯﺼﻴﺎﰐ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺎ ﵐﻊ ﺑﲔ ﻣﲒﺍﺕ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﻭﺍﳊﻴﻮﺍﻥ‪ .‬ﺍﺳﺘﺨﺪﻡ ﰲ ﺃﲻﺎﱄ ﺍﻟﻮﺭﻕ ﺍﳌﺼﻔﺮ ﺍﻟﻘﺪﱘ ﻭﺍﻟﻮﺭﻕ ﺍﳌﻘﻮﻯ‪ ،‬ﺣﻴﺚ‬
‫ﺍﻥ ﻟﺪﻳﻪ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﱄ ﻗﻮﺓ ﺗﻌﺒﲑﻳﺔ ﺃﻛﱪ ﻣﻦ ﺍﻟﻮﺭﻕ ﺍﻻﺑﻴﺾ ﻭﻫﻮ ﺍﻳﻀﺎ ﳑﺘﻊ ﺍﻟﳭﺲ‪ .‬ﺍﻻﺷﻴﺎﺀ ﺍﻟﱵ ﺍﳍﻤﺘﲏ ﻭﺍﻧﺎ‬
‫ﺍﺅﻟﻒ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﱔ‪ :‬ﺍﻟﻮﴌ ﺍﻭ ﺍﻟﺘﺎﺗﻮ ﻭﺍﳊﻴﻮﺍﻧﺎﺕ ﻭﺍﻟﻨﺒﺎﺗﺎﺕ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻴﺪﻳﺎ ‪ ،‬ﻭﺃﴍﻃﺔ ﺍﻟﻔﻴﺪﻳﻮ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﳌﺘﺤﺮﻛﺔ‬
‫‪ ،‬ﻭﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﺍﳌﻔﻀﻞ ‪ -‬ﺟﻮﻥ ﻛﲔ ‪.‬‬
Judyta Mierczak
107
* "Awakening"
"‫"ﺍﻟﺼﺤﻮﺓ‬
Judyta Mierczak
108
Dorota Mitręga rysowaniem komiksów zajmuje się dopiero od roku, ale już nie może sobie bez nich
wyobrazić życia. Jej komiksy to zazwyczaj krótkie, 5-stronicowe opowieści oparte na snach i przekształconych przygodach z życia. Dużą inspiracją jest dla niej kultura cyrkowa – nieodłączny element
jej życia. Styl rysowania Doroty nawiązuje do dziecinnych rysunków nasyconych prostotą i naiwnością,
co w pewien sposób odzwierciedla jej osobowość. Rysuje komiksy zarówno czarno-białe, jak i kolorowe, przy użyciu neonowych kolorów.
Komentarz:
Komiks w humorystyczny sposób przedstawia urywki z życia kobiety prowadzącej działalność
towarzyską. Pani PIMP potrafi dobrze zarządzać swoim biznesem i dbać o swoich pracowników, będąc
jednocześnie docenianą i uwielbianą kobietą. Komiks ma na celu pokazanie w przerysowany sposób,
że równouprawnienie powinno przebiegać we wszystkich aspektach życia, nawet tych nie do końca
moralnych.
Dorota Mitręga has been drawing comics for no longer then a year now, but she cannot already
imagine her life without it. Her comics are usually short, 5 page-stories based on dreams and transformed adventures from the real life. Circus culture is a big inspiration for her-unseparable element of
her life. The style of her drawings resembles children's drawings, full of simplicity and naiveness,
which somehow mirrors her personality. She draws black and white comics as well as colourful ones,
in which she uses neon colors.
Comment:
The comics show in a humorous way glimpses of life of a woman running her own business.
Mrs. PIMP is good at running it and can take a good care of her employees, she is appreciated and
loved. The comics aims to show that equality should take place in all aspects of life, even those which
are not so moral.
109
‫ﺩﻭﺭﻭﺗﺎ ﻣﻴﱰﻳﻨﺠﺎ – ﺗﺮﰟ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻣﻨﺬ ﻋﺎﻡ ﻭﺍﺣﺪ ﻓﻘﻂ‪ ،‬ﻭﻟﻜﻦ ﻻ ﺗﺴﺘﻄﻴﻊ ﺃﻥ ﺗﺘﺨﻴﻞ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﻣﻦ ﺩﻭﳖﺎ‪.‬‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻋﻨﺪﻫﺎ ﺑﺎﻟﻌﺎﺩﺓ ﻣﺎ ﻳﻜﻮﻥ ﻗﺼﺺ ﻗﺼﲑﺓ‪ ،‬ﻣﻦ ﲬﺴﺔ ﺻﻔﺤﺎﺕ ﻣﺒﻨ ّﻴﺔ ﻋﲆ ﺍﻷﺣﻼﻡ ﻭﲢﻮﻳﻼﺕ ﻣﻐﺎﻣﺮﺓ‬
‫ﰲ ﺍﳊﻴﺎﺓ‪.‬ﻣﻠﻬﻤﺔ ﺑﺸﲁ ﻛﺒﲑ ﺑﺜﻘﺎﻓﺔ ﺍﻟﺴﲑﻙ ‪ -‬ﻭﻫﻮ ﺟﺰﺀﺍ ﻻ ﻳﺘﺠﺰﺃ ﻣﻦ ﺣﻴﺎﲥﺎ‪ .‬ﺃﺳﻠﻮﺏ ﺭﰟ ﺩﻭﺭﻭﺗﺎ ﻳﺸﲑ ﺇﱃ‬
‫ﺍﻟﺮﰟ ﺍﻟﻄﻔﻮﱄ‪،‬ﻣﲇﺀ ﺑﺎﻟﺒﺴﺎﻃﺔ ﺍﳌﺸﺒﻌﺔ ﻭﺍﻟﺴﺬﺍﺟﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﱵ ﺗﻌﻜﺲ ﰲ ﺑﻌﺾ ﺍﻟﺶﺀ ﴯﺼﻴﳤﺎ‪ .‬ﺗﺮﰟ‬
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‪ ،‬ﺳﻮﺍﺀ ﺑﺎﻷﺑﻴﺾ ﻭﺍﻷﺳﻮﺩ ﺃﻭ ﺍﻟﻠﻮﻥ‪ ،‬ﻭﺫﻟﻚ ﺑﺎﺳﺘﺨﺪﺍﻡ ﺃﻟﻮﺍﻥ ﺍﻟﻨﻴﻮﻥ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‬
‫ﻳﻈﻬﺮ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﺑﻄﺮﻳﻘﺔ ﻓﲀﻫﻴﺔ ﻣﻘﺘﻄﻔﺎﺕ ﻣﻦ ﺣﻴﺎﺓ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﺗﻘﻮﺩ ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﺍﻻﺟﳣﺎﳸ‪ .‬ﳝﻜﻦ ﻟﻠﺴﻴﺪﺓ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﲻﻠﻬﺎ‬
‫ﺑﺸﲁ ﺟﻴﺪ ﻭﺭﻋﺎﻳﺔ ﺍﻟﻌﺎﻣﻠﲔ ﻟﺪﳞﺎ‪ ،‬ﻭﺑﻨﻔﺲ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﺗﻜﻮﻥ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﺗﺴﺘﺤﻖ ﺍﻟﺘﻘﺪﻳﺮ ﻭﺍﻻﺣﱰﺍﻡ‪ .‬ﳞﺪﻑ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬
‫ﻹﻇﻬﺎﺭ ﺍﻥ ﺍﳌﺴﺎﻭﺍﺓ ﻳﻨﺒﴖ ﺃﻥ ﺗﺆﺧﺬ ﰲ ﲨﻴﻊ ﺟﻮﺍﻧﺐ ﺍﳊﻴﺎﺓ‪ ،‬ﺣﱴ ﺗﻠﻚ ﺍﻟﱵ ﻻ ﺃﺧﻼﻗﻴﺔ ﳍﺎ ﲤﺎﻣﺎ‪.‬‬
‫‪110‬‬
Dorota Mitręga
111
Khadiga Mostafa – egipska artystka wizualna i projektantka mody. Ukończyła Akademię Sztuk
Pięknych w 2008 roku. Uczestniczyła w wielu wystawach, biennale i warsztatach w Egipcie
i na świecie, a także w wielu kulturalnych i społecznych wymianach takich jak SWY (Ship of the World
for Youth). Jest bardzo aktywna w dziedzinach związanych z malowaniem, ilustracją, fotografią, modą
i grafiką użytkową, jest także blogerką. Jest członkinią Stowarzyszenia Ship for World Youth Alumni
Association (SWYAA) i Egyptian Alumni Association for Ship for World Youth (EASWY).
Khadiga Mostafa – an Egyptian visual artist and fashion designer who graduated from the Faculty of
Fine Arts in 2008. Participated in many exhibitions, biennales and workshops in Egypt and internationally as well as many cultural and social programs like SWY (Ship of the World for Youth). Doing
many activities related to art such as painting, illustrating, photographing, fashion designing and
graphic designing, as well as blogging. A part of the international Ship for World Youth Alumni
Association (SWYAA) and Egyptian Alumni Association for the Ship for World Youth (EASWY).
2008 ‫ ﲣﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﻋﺎﻡ‬.‫ﺧﺪﳚﺔ ﻣﺼﻄﱼ – ﻓﻨﺎﻧﺔ ﺗﺼﻮﻳﺮﻳﺔ ﻭﻣﺼﻤﻤﺔ ﺃﺯﻳﺎﺀ ﻣﴫﻳﺔ‬
ّ
‫ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ‬
‫ﺍﻟﺪﻭﱄ ﻭﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ‬
‫ ﻭﻭﺭﺵ ﲻﻞ ﻭﺑﻴﻨﺎﻟﻴﺎﺕ ﰲ ﻣﴫ ﻭﻋﲆ ﺍﳌﺴﺘﻮﻯ‬،‫ﻭﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﳌﻌﺎﺭﺽ‬
112
‫ﺑﺎﻟﻔﻦ‬
‫ ﺗﻘﻮﻡ ﺑﺎﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﳌﺘﻌﻠّﻘﺔ‬.(.‫ )ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺍﻟﻌﺎﱂ ﻟﻠﺸﺒﺎﺏ‬SWY ‫ﻣﻦ ﺍﻟﱪﺍﱅ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ ﻭﺍﻻﺟﳣﺎﻋﻴﺔ ﻣﺜﻞ‬
ّ
‫ ﻭﱔ‬.‫ ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺍﳌﺪ َّﻭﻧﺎﺕ‬،‫ ﻭﺗﺼﻤﲓ ﺍﻷﺯﻳﺎﺀ ﻭﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ‬،‫ ﻭﺍﻟﺘﺼﻮﻳﺮ ﺍﻟﻔﻮﺗﻮﻏﺮﺍﰲ‬،‫ ﻭﺍﻻﻳﻀﺎﺡ‬،‫ﻣﺜﻞ ﺍﻟﺮﰟ‬
ّ ‫ﻋﻀﻮ ﰲ‬
ّ ‫ﻣﻨﴻﺔ ﺍﻟﺴﻔﻴﻨﺔ ﺍﻟﺪﻭﻟﻴﺔ ﶺﻌﻴﺔ‬
‫( ﻭﲨﻌﻴﺔ ﺍﳋ ّﺮﳚﲔ ﺍﳌﴫ ّﻳﲔ ﻟﺴﻔﻴﻨﺔ‬SWYAA) ‫ﺍﻟﺸﺒﺎﺏ ﺍﳋﺮﳚﲔ‬
.(EASWY) ‫ﺷﺒﺎﺏ ﺍﻟﻌﺎﱂ‬
Khadiga Mostafa
113
* "Człowieczeństwo"
"‫" ﺍﻹﻧﺴﺎﻧﻴﺔ‬
Khadiga Mostafa
114
Adriana Palka – rodowita gdynianka, twórczyni komiksów i rysunków satyrycznych. Absolwentka
legendarnego orłowskiego „Plastyka”, studiowała także historię sztuki na Uniwersytecie Gdańskim.
Zajmuje się rzemiosłem artystycznym, łączy różne techniki. W swojej twórczości często interpretuje
rzeczywistość z perspektywy „wewnętrznego dziecka” i nostalgicznej podróży w świat bajek. W 2011
brała udział w drugiej edycji warsztatów „Dziewczyny też rysują komiksy”. Kocha koty, swój introwertyzm, i wędrówki po gdyńskich bunkrach.
Adriana Palka – born in Gdynia, author of comics and satire drawings. A graduate of the legendary
Plastic Arts High School in Orlowo, later she studied Art History at the University of Gdansk. She is
interested in crafts and combines many techniques in her artworks. Her creations interpret the reality
from "the inner child" perspective and are a nostalgic journeys into the world of fairy-tales. In 2011
she participated in the second edition of the workshops "Girls draw comics too". She loves cats, her
own introvertism and wandering around the bunkers in Gdynia.
‫ ﲣﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﻣﻌﻬﺪ ﺍﻷﺳﻄﻮﺭﻱ ﻟﻠﻔﻦ ﰲ‬.‫ ﻣﺆﻟﻔﺔ ﺭﺳﻮﻡ ﻭﻛﻮﻣﻴﻜﺴﺎﺕ ﺳﺎﺧﺮﺓ‬،‫ﺃﺩﺭﻳﺎﻥ ﺑﺎﻭﰷ – ﻣﻦ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺟﺪﻳﻨﻴﺎ‬
ّ
‫ ﻭﵐﻊ ﺑﲔ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ‬،‫ﺍﻟﻔﲏ‬
‫ﺍﻟﻴﺪﻭﻱ‬
‫ ﲥﱲ ﺑﺎﳊﺮﻑ‬.‫ ﻭﺩﺭﺳﺖ ﺃﻳﻀﺎ ﺗﺎﺭﱗ ﺍﻟﻔﻦ ﰲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ‬، ‫ ﺃﻭﺭﻭﻭﻓﻮ‬115
ّ
‫ ﰲ ﺃﲻﺎﳍﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺎ ﺗﻔﴪ ﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﻣﻦ ﻣﻨﻈﻮﺭ "ﺍﻟﻄﻔﻞ ﺍﻟﺪﺍﺧﲇ" ﻭﺭﺣﻠﺔ ﺍﳊﻨﲔ ﺇﱃ ﻋﺎﱂ ﺍﳊﲀﻳﺎﺕ‬.‫ﺍﻟﺘﻘﻨﻴﺎﺕ‬
."‫ ﺷﺎﺭﻛﺖ ﰲ ﺍﻟﻨﴶﺔ ﺍﻟﺜﺎﻧﻴﺔ ﻣﻦ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ "ﺍﻟﻔﺘﻴﺎﺕ ﺃﻳﻀﺎ ﺗﺮﲰﻦ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬،2011 ‫ ﰲ ﻋﺎﻡ‬.‫ﺍﳋﻴﺎﻟﻴﺔ‬
.‫ ﻭﺍﻟﺘﺠﻮﻝ ﰲ ﳐﺎﺑﺊ ﺟﺪﻳﻨﻴﺎ‬،‫ ﻭﺍﻻﻧﻄﻮﺍﺀ ﺍﱃ ﻧﻔﳨﺎ ﺍﻟﺪﺍﺧﻠﻴﺔ‬،‫ﲢﺐ ﺍﻟﻘﻄﻂ‬
Adriana Palka
116
* „Bardzo mała księgarnia”
"‫"ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺻﻐﲑﺓ ﺟﺪﺍ‬
Adriana Palka
117
* Wolność.
.‫ﺣﺮ ّﻳﺔ‬
Adriana Palka
118
* Wolność.
.‫ﺍﻟ ّﺘ َﺤ ُّﺮﺭ‬
Aleksandra Przepiórka – studentka I roku grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Zajmuje
się wieloma dziedzinami sztuki: projektowaniem graficznym, tworzeniem ilustracji, komiksów oraz
grafiki koncepcyjnej. Chętnie się rozwija i dzieli z innymi swoją pasją, zaś jej marzeniem jest praca
jako artysta koncepcyjny. Udziela się w Kole Naukowym tworzenia gier komputerowych „Level 0”.
Ma na swoim koncie dwie wystawy, kilka warsztatów komiksowych oraz udział w wielu projektach.
Jej prace można obejrzeć na stronie: przepiorkart.weebly.com.
Aleksandra Przepiórka – a first-year student at the Fine Arts Academy in Gdansk, Graphic Design
Department. She mainly does graphic designs, illustrations, comics and conceptual graphics. She
likes developing herself by sharing her passion with others. Her dream is to work as a conceptual artist
in the future. She participates in Science Circle "level 0" creating computer games. She has had two
exhibitions and participated in a couple of comics workshops and projects. Her works are displayed at:
przepiorkart.weebly.com.
‫ﺍﻟﻜﺴﻨﺪﺭﺍ ﺑﺸﻴﺒﻴﻮﺭﰷ – ﻃﺎﻟﺒﺔ ﰲ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻻﻭﱃ ﰲ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﻟﺘﺨﻄﻴﻄﻴﺔ ﰲ ﺃﰷﺩﳝﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ‬
‫ ﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻴﺪﻳﺎ‬،‫ ﻭﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﻟﺘﻮﺿﻴﺤﻴﺔ‬،‫ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ‬:‫ ﺗﺘﻌﺎﻣﻞ ﻣﻊ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺃﻧﻮﺍﻉ ﺍﻟﻔﻦ‬.‫ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ‬119
Concept ‫ ﻭﺣﳭﻬﺎ ﻫﻮ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻙ‬،‫ ﺳﻌﻴﺪﺓ ﰲ ﲻﻠﻬﺎ ﻭﺗﻄﻮﺭﻫﺎ ﻭﺗﺒﺎﺩﳍﺎ ﻣﻊ ﺍﻵﺧﺮﻳﻦ ﺣﳢﺎ‬.‫ﻭﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﺮﰟ‬
‫ ﻟﺪﳞﺎ ﰲ ﺣﺴﺎﲠﺎ ﻣﻌﺎﺭﺿﺎﻥ‬."Level 0"‫ ﺗﺸﺎﺭﻙ ﰲ ﺩﺍﺋﺮﺓ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺍﻟﻌﳭﻴﺔ ﻻﻧﺸﺎﺀ ﺃﻟﻌﺎﺏ ﺍﻟﳬﺒﻴﻮﺗﺮ‬.Artist
:‫ ﳝﻜﻦ ﺍﻻﻃﻼﻉ ﲻﻠﻬﺎ ﻋﲆ ﺻﻔﺤﺔ ﺍﻹﻧﱰﻧﺖ‬.‫ﻭﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﻭﺭﺵ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﻟﻠﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﻭﺍﳌﺸﺎﺭﻛﺔ ﰲ ﺍﳌﺸﺎﺭﻳﻊ‬
.przepiorkart.weebly.com
Aleksandra Przepirórka
120
Gehad el-Shaikh – egipska artystka, freelancerka, próbuje stworzyć tak wiele prac jak to tylko możliwe:
od ilustracji do projektów kostiumów, malowania ciała i dekoracji. Opowiadanie to dla niej znacznie więcej
niż tylko historia. „Historia może być wglądem w zupełnie inny świat i może stwarzać okazję do zrozumienia emocjonalnej wartości innych ludzi. Komiksy to wizualne historie i każda artystka uczestnicząca
w projekcie „Kobiety dla demokratycznej (r)ewolucji” ujawniła trochę o sobie samej i swoim świecie,
otwierając się na innych.”
Gehad el-Shaikh – a freelance Egyptian artist, trying to create as many artworks as possible, from
illustration, to costume design, body painting and props. Storytelling means to her much more than just
a story. “The story can be an in-sight into an entirely different world and can open up chances to understand the emotional value of other people. Comics are visual stories and each artist participating in
“Women for Democratic (R)evolution” workshop in Poland revealed a little bit of herself and her world by
opening up to workshop participants.”
‫ ﻣﻦ ﺑﻴﳯﺎ‬،‫ ﲢﺎﻭﻝ ﺍﻟﻘﻴﺎﻡ ﺑﺎﻛﱶﻋﺪﺩ ﳑﻜﻦ ﻣﻦ ﺍﻻﲻﺎﻝ ﺍﻟﻔﻨﻴﺔ‬،‫ ﻓﻨﺎﻧﺔ ﻣﴫﻳﺔ‬،‫ﺟﻬﺎﺩ ﺍﻟﺸﻴﺦ – ﻣﺴﺘﻘﻠﺔ‬
‫ ﺗﻌﲏ ﳍﺎ ﺭﻭﺍﻳﺔ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﳾﺀ ﺃﻛﱶ ﺑﻜﺜﲑ ﻣﻦ ﳎﺮﺩ‬.‫ ﻭﻭﺍﻟﺮﰟ ﻋﲆ ﺍﳉﺴﺪ‬،‫ ﻭﺗﺼﻤﲓ ﺍﳌﻼﺑﺲ‬،‫ ﺍﻹﺿﺎﺣﺔ‬121
‫ ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﺍﻟﻘﺼﺔ ﻃﺮﻳﻖ ﺇﱃ ﻋﺎﱂ ﳐﺘﻠﻒ ﲤﺎﻣﺎ ﻭﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﺗﻔﺘﺢ ﻓﺮﺹ ﻟﻔﻬﻢ ﺍﻟﻘﳰﺔ‬.‫ﺍﻟﻘﺼﺺ ﻧﻔﳨﺎ‬
‫ ﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ ﱔ ﻗﺼﺺ ﻣﺼ ّﻮﺭﺓ ﻭﻟﻘﺪ ﺍﻛﺘﺸﻒ ﰻ ﻓﻨﺎﻥ ﺷﺎﺭﻙ ﰲ ﻭﺭﺷﺔ ﺍﻟﻌﻤﻞ‬.‫ﻷﻱ ﴯﺺ ﺍﺧﺮ‬
ّ ‫ﺍﻟﻌﺎﻃﻔ ّﻴﺔ‬
.‫"ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﻃﻴﺔ" ﰲ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ ﺍﻟﻘﻠﻴﻞ ﻋﳯﺎ ﻭﻋﻦ ﻋﺎﳌﻬﺎ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﺘﻌﺎﺭﻑ ﻋﲆ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﺍﻟﺒﻌﺾ‬
Gehad el-Shaikh
122
* Miałam wolność wyboru i mogłam bawić się w dzieciństwie potworami i dinozaurami; Byłam nauczona otwierać oczy i zamykać
ciało; Każda kobieta musi wytrwać i wkładać swoje probemu do małego pudełka.
‫ﻛﻨﺖ ﺍﻣﺘﻠﻚ ﺣﺮﻳﺔ ﺍﻻﺧﺘﻴﺎﺭ ﻭﻛﻨﺖ ﺍﻟﻌﺐ ﰲ ﺍﻟﻄﻔﻮﻟﺔ ﺑﺎﻟﻮﺣﻮﺵ ﻭﺍﻟﺪﻳﻨﺎﺻﻮﺭﺍﺕ؛ ﺗﻌﳭﺖ ﺃﻥ ﺃﻓﺘﺢ ﻋﻴﲏ ﻭﺃﻏﻠﻖ ﺟﺴﺪﻱ؛ ﳚﺐ ﻋﲆ ﰻ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﺍﳌﺜﺎﺑﺮﺓ ﻭﻭﺿﻊ ﻣﺸﻜﻼﲥﺎ ﰲ‬
.‫ﺻﻨﺪﻭﻕ ﺻﻐﲑ‬
Gehad el-Shaikh
123
* Mój ogień się wypalił kiedy stałam się kobietą; Pandora reprezentuje wszystkie kobiety; I teraz czuję spokój i jestem z tymi,
którzy rozpoznają moją kobiecość, ale nie muszą o niej wspominać.
‫ ﻭﻟﻜﻦ ﻟﻴﺴﻮ ﲝﺎﺟﺔ ﺍﻥ ﻳﺬﻛﺮﻭﺍ‬،‫ﻟﻘﺪ ﺍﺣﱰﻗﺖ ﻧﺎﺭﻱ ﺑﻌﺪ ﺃﻥ ﺃﺻﺒﺤﺖ ﺍﻣﺮﺃﺓ؛ ﳝﺜﻞ ﺑﺎﻧﺪﻭﺭﺍ ﲨﻴﻊ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ؛ ﻭﺍﻵﻥ ﺃﺷﻌﺮ ﺑﺎﳍﺪﻭﺀ ﻭﺃﻧﺎ ﻣﻊ ﺃﻭﻟﺌﻚ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﻳﺪﺭﻛﻮﻥ ﺃﻧﻮﺛﱵ‬
.‫ﺍﻱ ﳾﺀ ﻋﳯﺎ‬
Gehad el-Shaikh
124
* Każda kobieta lubi się zakrywać; Powiedziano mi, że tak było zawsze, od początku CZASU. Ona powiedzała mi, że to dla mojego
bezpieczeństwa, żeby się ochronić.
.‫ ﻟﻠﺤﲈﻳﺔ‬،‫ ﺍﻥ ﻫﺬﺍ ﻣﻦ ﺍﺟﻞ ﺳﻼﻣﱵ‬،‫ ﻭﺃﺿﺎﻓﺖ ﺍﻟﺴﻴﺪﺓ ﱄ‬.‫ ﻣﻦ ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍﻟﺰﻣﺎﻥ‬،‫ﰻ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﲢﺐ ﺃﻥ ﺗﺘﻐﴑ؛ ﻗﻴﻞ ﱄ ﺃﻧﻪ ﰷﻥ ﺩﺍﲚﺎ ﻛﺬﻟﻚ‬
Lamis Solyman ukończyła Akademię Sztuk Pięknych na Wydziale Dekoracji Uniwersytetu Aleksandryjskiego w Egipcie w 2011 roku. Specjalizuje się w dekoracji filmowej i teatralnej. Od czasu
ukończenia Akademii pracuje jako demonstratorka na Wydziale Dekoracji oraz scenografka. Jest
reżyserką krótkometrażowych dokumentów. W całej mojej pracy zawsze skupiam się na znakach
i auto-filozofii moich postaci... co można powiedzieć, co trzeba powiedzieć i co musi być usłyszane...
by oko usłyszało, a ucho zobaczyło... podążać za historią moich opowieści i moich bohaterów, a potem
podjąć ich własną narrację poprzez obrazkowe detale... Coś co nazywam Modlitwą do Świata.
Lamis Solyman graduated from the Faculty of Fine Arts, Décor Department, Alexandria Univeristy in
Egypt in 2011. She specializes in Cinema and Theatre Décor. Since her graduation she has been
working as a demonstrator at the Faculty of Fine Arts Décor Department, freelance artist and
scenography-production designer. She has also directed short documentaries. In my whole work,
I always focus on signs and self-philosophy of my figures... what can be said, what must be said and
what must be "Heard”... to make the eye hear, and the ear see... To follow the history of my stories and
my stars and then pick up their own narrative to tell it throw the visual details... Something I call
"Praying The Universe”.
‫ ﻣﻦ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﻻﺳﻜﻨﺪﺭﻳﺔ ﰲ ﻣﴫ ﰲ ﻋﺎﻡ‬،‫ﳌﻴﺲ ﺳﻠﳰﺎﻥ – ﲣ َّﺮﺟﺖ ﻣﻦ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﻗﺴﻢ ﺍﻟ ّﺪﻳﻜﻮﺭ‬
‫ ﺗﻌﻤﻞ ﻣﻨﺬ ﲣﺮﺟﻬﺎ ﳈﺴﺎﻋﺪ ﻣﺪ ِّﺭﺱ ﰲ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ‬.‫ﺗﺘﺨﺼﺺ ﰲ ﺩﻳﻜﻮﺭ ﺍﻟﺴﻴﳮﺎ ﻭﺍﳌﴪﺡ‬
.2011
ّ
ّ
‫ "ﺃﻧﺎ‬.‫ ﺃﺧﺮﺟﺖ ﺍﻳﻀﺎ ﺃﻓﻼﻡ ﻭﺛﺎﺋﻘﻴﺔ ﻗﺼﲑﺓ‬.‫ ﻭﱔ ﻓﻨﺎﻧﺔ ﻣﺴﺘﻘﻠﺔ ﻭﻣﺼﻤﻤﺔ ﺳﻴﻨﻮﻏﺮﺍﻓﻴﺎ ﺍﻹﻧﺘﺎﺝ‬،‫ﻗﺴﻢ ﺍﻟ ّﺪﻳﻜﻮﺭ‬
ّ ‫ﺃﺭﻛﺰ ﰲ‬
ّ
‫ ﻣﺎ ﳚﺐ ﺃﻥ ُﻳﻘﺎﻝ ﻭﻣﺎ‬،‫ ﻣﺎ ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ُﻳﻘﺎﻝ‬... ‫ﰻ ﲻﲇ ﻋﲆ ﺍﻟﻌﻼﻣﺎﺕ ﻭﺍﻟﻔﻠﺴﻔﺔ ﺍﻟﺬﺍﺗﻴﺔ ﻟﻠﴹﺼﻴﺎﺕ‬
‫ ﻭﳌﺘﺎﺑﻌﺔ ﺗﻮﺍﺭﱗ ﻗﺼﴢ ﻭﳒﻮﱊ ﻭﻣﻦ ﰒ ﺍﻟﺘﻘﺎﻁ‬... ‫ ِﳉﻌﻞ ﺍﻟﻌﲔ ﺗﳧﻊ ﻭﺍﻷﺫﻥ ﺗﺮﻯ‬.. ‫ﳧﻊ‬
َ ‫ﳚﺐ ﺃﻥ ُﻳ‬
."‫ ﳾﺀ ﺃﲰﻴﻪ "ﺻﻼﺓ ﺍﻟﻜﻮﻥ‬... ‫ﻭﻗﺼﻬﺎ ﻋﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﻟﺘﻔﺎﺻﻴﻞ ﺍﻟﺒﴫﻳﺔ‬
‫ﺍﳊﲀﻳﺎ ﺍﳋﺎﺻﺔ ﲠﺎ‬
ّ
125
Lamis Solyman
126
Lamis Solyman
127
Lamis Solyman
128
* Zabawa o 9 wieczorem; Już późno,
5 po południu; O mój Boże.
ً ‫ ؛ ﻣﺘﺄﺧﺮﺓ ﺃﺻ‬09:00 ‫ﺣﻔﻠﺔ‬
17:00 ‫ﻼ ؛ ﺍﻟﺴﺎﻋﺔ‬
.‫ﺍﻟﺪﺧﻮﻝ ﻓﳱﺎ‬
Natalia Uryniuk – ilustratorka i graficzka, studentka ostatniego roku grafiki na Akademii Sztuk
Pięknych w Gdańsku. Wystawy jej prac odbyły się między innymi w Singapurze, Pekinie, Porto
i Berlinie. Laureatka stypendium Rektora dla najlepszych studentów Akademii Sztuk Pięknych
w Gdańsku oraz nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2013 roku dla najwybitniejszych studentów uczelni artystycznych w Polsce. Przewodnicząca Galerii Studenckiej Start
w Gdańsku. W 2011 roku była stypendystką Escola Superior Artística do Porto w Portugalii. Finalistka
Międzynarodowego Konkursu Ilustratorskiego Cocina de cuentos. Uwielbia podróżować oraz
poznawać inne kultury. Obecnie pracuje nad ilustracjami do książek dla dzieci.
Natalia Uryniuk – an illustrator and graphic designer, a student of the last term of Graphic Design
Department of the Fine Arts Academy in Gdansk. Her works were exhibited in Singapore, Beijing,
Porto, Berlin. She is a laureate of scholarship for the best student of the Fine Arts Academy in Gdansk
and she received a prize of the Ministry of Culture and Heritage in Poland in 2013 for the best student
of arts schools in Poland. She is the chairperson of student's gallery "Start" in Gdansk. In 2011 she
was a scholar of Escola Superior Aristica do Porto in Portugal. She reached the finals of International
Illustration Competition "Cocina de cuentos". She loves traveling and getting to know other cultures.
Currently she is working on illustrations to books for children.
‫ﻃﺎﻟﺒﺔ ﰲ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﳯﺎﺋﻴﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﳉﺮﺍﻓﻴﲄ ﰲ‬،‫ﻧﺎﺗﺎﻟﻴﺎ ﺃﻭﺭﺑﺎﻧﻴﺎﻙ – ﻣﺼﻮﺭﺓ ﻭﻣﺼﻤﻤﺔ ﺟﺮﺍﻓﻴﻚ‬
‫ ﻓﺎﺋﺰﺕ ﰲ‬.‫ ﻋﺮﺿﺖ ﺍﲻﺎﳍﺎ ﰲ ﺳﻨﻐﺎﻓﻮﺭﺓ ﻭﺑﻜﲔ ﻭﺑﻮﺭﺗﻮ ﻭﺑﺮﻟﲔ‬.‫ﺃﰷﺩﳝﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ‬
‫ﺍﳉﺎﻣﻌﺔ ﲟﻨﺤﺔ ﺩﺭﺍﺳﻴﺔ ﻷﻓﻀﻞ ﻃﻼﺏ ﺃﰷﺩﳝﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﶺﻴﻠﺔ ﰲ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ ﻭﻭﻓﺎﺯﺕ ﲜﺎﺋﺰﺓ ﻭﺯﻳﺮ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ‬
‫ ﺭﺋﻴﺴﺔ ﻣﻌﺮﺽ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺳﺘﺎﺭﺕ ﰲ‬.‫ ﻟﻠﻄﻼﺏ ﺍﻷﻛﱶ ﲤﲒﺍ ﺑﺎﻟﻔﻨﻮﻥ ﰲ ﺑﻮﻟﻨﺪﺍ‬2013 ‫ﻭﺍﻟﱰﺍﺙ ﺍﻟﻮﻃﲏ ﰲ ﻋﺎﻡ‬
‫ﻭﺻﻠﺖ‬.‫ ﺍﱃ ﺑﻮﺭﺗﻮ ﰲ ﺍﻟﱪﺗﻐﺎﻝ‬Escola Superior Artística ‫ ﺗﻠﻘﺖ ﻣﻨﺤﺔ ﺩﺭﺍﺳﻴﺔ‬،2011 ‫ ﰲ ﻋﺎﻡ‬.‫ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ‬
‫ ﲢﺐ ﺍﻟﺴﻔﺮ ﻭﺍﻟﺘﻌﺮﻑ ﻋﲆ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺎﺕ‬.Cocina de cuentos ‫ﺍﱃ ﺍﻟﺪﻭﺭ ﺍﻟﳯﺎﰄ ﰲ ﺍﳌﺴﺎﺑﻘﺔ ﺍﻟﺘﺼﻤﲓ ﺍﻟﺪﻭﻟﻴﺔ‬
.‫ ﺗﻌﻤﻞ ﺣﺎﻟﻴﺎ ﻋﲆ ﺭﺳﻮﻡ ﺗﻮﺿﻴﺤﻴﺔ ﻟﻜﺘﺐ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ‬.‫ﺍﻷﺧﺮﻯ‬
129
Natalia Uryniuk
130
* Cześć, jestem Goga i pokażę Wam
jak żyję; Nasz normalny dzień; Mój mąż
w swoim ulubionym miejscu - kuchni;
Kocham swoich przyjaciół, Sport jest
ważną rzeczą w moim życiu; Kochanie
przyniosłem Tobie drinka; Wypij;
Wiem, że będzie Tobie smakował;
Dziękuję; Science fiction.
‫ ﺃﻧﺎ ﻏﻮﻏﺎ ﻭﺳﻮﻑ ﺃﺭﻳﲂ ﻛﻴﻒ ﺃﻋﻴﺶ؛‬،‫ﻣﺮﺣﺒﺎ‬
- ‫ﺍﻟﻌﺎﺩﻱ؛ ﺯﻭﴂ ﰲ ﺍﳌﲀﻥ ﺍﳌﻔﻀﻞ ﻟﻪ‬
‫ﻳﻮﻣﻨﺎ‬
ّ
‫ﺍﳌﻄﺒﺦ؛‬
‫ ﺍﻟﺮﻳﺎﺿﺔ ﳾﺀ ﻣﻬﻢ ﰲ‬،‫ﺃﺣﺐ ﺃﺻﺪﻗﺎﰄ‬
ُّ
‫ ﻟﻘﺪ ﺟﻠﺒﺖ ﻟﻚ ﺍﻟﴩﺍﺏ؛ ﺇﴍﺏ؛‬،‫ﺣﻴﺎﰐ؛ ﺣﺒﻴﱯ‬
‫ﺃﻧﺎ ﺃﻋﲅ ﺃﻧﻪ ﺳﻮﻑ ﻳﻌﺠﺒﻚ؛ ﺷﻜﺮﺍ؛ ﺍﳋﻴﺎﻝ‬
.‫ﺍﻟﻌﶭ‬
Roksana Jędrzejewska-Wróbel – matka i gospodyni domowa, gdańszczanka i bezmięsna feministka.
Doktor literaturoznawstwa i autorka scenariuszy, adaptacji teatralnych, piosenek, słuchowisk radiowych
oraz ponad 20 książek dla dzieci, za które dostała wiele nagród. Najbardziej jednak ucieszyła ją nominacja
do nagrody im. Hermenegildy Kociubińskiej, którą dostała za poczucie humoru. Poza tą prestiżową
nominacją otrzymała też brązowy medal Zasłużeni dla Kultury „Gloria Artis”. Jest członkinią Polskiej
Sekcji IBBY i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Realizując z zapałem pasję pisarską, zupełnie zapomniała
o swoim wielkim marzeniu, jakim zawsze było rysowanie. Biorąc udział w warsztatach „Kobiety dla demokratycznej (r)ewolucji” postanowiła je odkurzyć i zrobiła tym w swoim życiu prawdziwą rewolucję.
Komentarz:
ALBUM RODZINNY
(Zawadów 1935)
Moja babcia NIE MOGŁA być na chrzcie swoich dzieci. NIE MOGŁA, bo NIE WOLNO jej było wejść
do kościoła po porodzie. Kobieta po porodzie była NIECZYSTA.
(Toruń 1956)
Moja mama BAŁA SIĘ, że ktoś zobaczy, że nie jest taka, jak być powinna. WSTYDZIŁA SIĘ tak bardzo,
że zmieniła imię, a STRACH spakowała w eleganckie walizki.
(Gdańsk 1989)
Ja MIAŁAM DOŚĆ tego ciągłego POCZUCIA WINY.
(Bombaj, 2013)
Moja córka JEST WOLNA.
Roksana Jędrzejewska-Wróbel – a mother, a housewife, a meatless feminist coming from Gdańsk. She
holds a PhD in Literature and is an author of scripts, theater adaptations, songs, radio auditions and over
20 books for children for which she received numerous rewards. But most of all she is happy with a
nomination for Hermenegilda Kociubińska prize which she received for her sense of humor. Besides that
prestigious nomination she has received the brown "Gloria Artis" medal. She is a member of the Polish
section of IBBY and a member of the Polish Writers Society. Following her writing passion she has
forgotten her major dream of drawing. By participating in the workshops "Women for the democratic
(r)evolution" she decided to dust off the other dream and make a real revolution in her life.
131
‫‪Comment:‬‬
‫‪FAMILY ALBUM‬‬
‫)‪(Zawadów 1935‬‬
‫‪My grandmother COULD NOT attend her children’s baptism. SHE COULD NOT because she WAS NOT‬‬
‫‪ALLOWED to enter the church after giving the birth. After the birth a woman is UNCLEAN.‬‬
‫)‪(Toruń 1956‬‬
‫‪My mother WAS AFRAID that someone would see that she was not what she should have been like. SHE‬‬
‫‪WAS ASHAMED so much that she changed her name and she packed this FEAR in some elegant‬‬
‫‪suitcases.‬‬
‫)‪(Gdańsk 1989‬‬
‫‪I WAS SICK of this continuous GUILT.‬‬
‫)‪(Bombaj 2013‬‬
‫‪My daughter IS FREE.‬‬
‫ﺭﻭﻛﺴﺎﻧﺎ ﻳﻨﺪﺟﻴﻮﻓﺴﲀ ﻓﺮﻭﺑﻞ – ﺃﻡ ﻭﺭﺑﺔ ﻣﲋﻝ‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ ﻭﺃﻧﺜﻮﻳﺔ‪ .‬ﻟﺪﳞﺎ ﺩﻛﺘﻮﺭﺍﻩ ﰲ ﺍﻷﺩﺏ ﻭﻣﺆﻟﻔﺔ‬
‫ﺳﻴﻨﺎﺭﻳﻮ‪ ،‬ﻭﻣﴪﺣﻴﺎﺕ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻏﺎﱐ‪ ،‬ﻭﺍﳌﴪﺣﻴﺎﺕ ﺍﻹﺫﺍﻋﻴﺔ ﻭﺃﻛﱶ ﻣﻦ ‪ 20‬ﻛﺘﺎﺑﺎ ﻟﻸﻃﻔﺎﻝ‪ ،‬ﺣﺼﻠﺖ ﻋﲆ ﺍﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ ‪132‬‬
‫ﺍﳉﻮﺍﺋﺰ‪ .‬ﺃﻓﺮﺣﻬﺎ ﻛﺜﲑﺍ ﺗﺮﺷﻴﺤﻬﺎ ﳉﺎﺋﺰﺓ ﻫﲑﻣﻨﻴﺠﻴﻠﺪﺍ ﻛﻮﺗﺸﻮﺑﻴﻨﺴﲀ ﺍﻟﱵ ﺣﺼﻠﺖ ﻋﻠﯩﳱﺎ ﻟﺮﻭﺡ ﺍﻟﺪﻋﺎﺑﺔ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻟﳭﳣﲒﻳﻦ ﰲ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ "‪ ."Gloria Artis‬ﱔ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺑﺎﻹﺿﺎﻓﺔ ﺇﱃ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﱰﺷﻴﺢ ﺍﳌﺮﻣﻮﻕ‪ ،‬ﺗﻠﻘﺖ ﺍﳌﻴﺪﺍﻟﻴﺔ ﺍﻟﱪﻭﻧﺰﻳﺔ‬
‫ﰲ ﻗﺴﻢ ‪ IBBY‬ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻱ ﻭﲨﻌﻴﺔ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﺍﻟﺒﻮﻟﻨﺪﻳﺔ‪ .‬ﺭﰬ ﰷﺗﺒﳤﺎ ﺑﺸﻐﻒ ﻭﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻧﺴﺖ ﲤﺎﻣﺎ ﺣﳭﻬﺎ ﺍﻟﻜﺒﲑ‪،‬‬
‫ﺍﻟﱵ ﰷﻥ ﺩﺍﲚﺎ ﺍﻟﺮﰟ‪ .‬ﺗﺸﺎﺭﻙ ﰲ ﻭﺭﺷﺔ ﲻﻞ "ﻧﺴﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﻟﺘﻄﻮﺭ ﺍﻟﺪﳝﻘﺮﺍﳶ" ﻭﻗﺮﺭﺕ ﻧﻔﺾ ﺍﻟﻐﺒﺎﺭ ﰲ‬
‫ﺣﻴﺎﲥﺎ ﻧﻔﺬﺕ ﺛﻮﺭﺓ ﺣﻘﻴﻘﻴﺔ‪.‬‬
‫ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻖ‪:‬‬
‫ﺃﻟﺒﻮﻡ ﺍﻟﻌﺎﺋﻠﺔ‬
‫ﺯﺍﻓﺎﺩﻭﻑ ‪1935‬‬
‫ﱂ ﺗﳣﻜﻦ ﺟﺪﰐ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩﺓ ﻋﲆ ﻣﻌﻤﻮﺩﻳﺔ ﺃﻃﻔﺎﳍﺎ‪ .‬ﱂ ﺗﳣﻜﻦ‪،‬ﻻﻧﻪ ﱂ ﻳﵟ ﳍﺎ ﻟﺪﺧﻮﻝ ﺍﻟﻜﻨﻴﺴﺔ ﺑﻌﺪ‬
‫ﺍﻟﻮﻻﺩﺓ‪ .‬ﺍﻻﻣﺮﺃﺓ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﻮﻻﺩﺓ ﰷﻧﺖ ﻏﲑ ﻃﺎﻫﺮﺓ‪.‬‬
‫)ﺗﻮﺭﻭﻥ ‪(1956‬‬
‫ﰷﻧﺖ ﻭﺍﻟﺪﰐ ﺧﺎﺋﻔﺔ ﻣﻦ ﺃﻥ ﻳﺮﻯ ﺃﻱ ﴯﺺ ﺃﳖﺎ ﻟﻴﺴﺖ ﳈﺎ ﻳﻨﺒﴖ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ‪ .‬ﲫﻠﺖ ﻣﻦ ﺫﻟﻚ ﺑﻜﺜﲑ ﺃﳖﺎ ﻏﲑﺕ‬
‫ﺍﲰﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻇﺒﺖ ﺧﻮﻓﻬﺎ ﰲ ﺣﻘﺎﺋﺐ‪.‬‬
‫)ﺟﺪﺍﻧﺴﻚ ‪(1989‬‬
‫ﰷﻥ ﻟﺪﻱ ﻣﺎ ﻳﻜﱽ ﻣﻦ ﺍﻟﺸﻌﻮﺭ ﺍﳌﺴﳣﺮ ﺑﺎﻟﺬﻧﺐ‪.‬‬
‫)ﺑﻮﻣﺒﺎﻱ ‪(2013‬‬
‫ﺍﺑﻨﱵ ﺣ ّﺮﺓ‪.‬‬
‫‪133‬‬
Roksana Jędrzejewska-Wróbel
134
Roksana Jędrzejewska-Wróbel
135
* “My story – herstory”
".‫ ﻗﺼﳤﺎ‬- ‫ ﻗﺼﱵ‬: ‫"ﺭﻭﻛﺴﺎﻧﺎ‬
Marta Zabłocka – fotografka, rysowniczka mniej lub bardziej wymyślonych historii. Autorka albumu
"Znamy się tylko z widzenia". Wkrótce ukaże się kolejny komiks jej autorstwa. Współpracuje z organizacjami pozarządowymi oraz wydawnictwami. Prowadzi stronę zycie-na-kreske.blogspot.com. Ilustratorka m.in. "Cwaniar" Sylwii Chutnik. Zaangażowana w sprawy społeczne. Kiedy tylko może jeździ
rowerem oraz czyta książki. Bardzo lubi chodzić sama do kina. Kocha koty miłością tajemniczą
i ponadgatunkową.
Marta Zabłocka – a photographer and a visual artist drawing more or less fancy stories. Author of
an album "Znamy się tylko z widzienia". Her new comics is going to be published soon. She is cooperating with non-government organizations and publishers. She runs a website : http://zycie-nakreske.blogspot.com/. Her illustrations have been recently published in "Cwaniary" by Sylwia Chutnik.
She is involved in social matters. Whenever she has time she rides a bike and reads books. She likes
going to the cinema alone. She loves cats with a mmysterious love that transgresses the species .
136
.‫ ﺭﺳﺎﻣﺔ ﻗﺼﺺ ﺃﻛﱶ ﺃﻭ ﺃﻗﻞ ﺍﺧﱰﺍﻋﺎ‬،‫ﻣﺎﺭﺗﺎ ﺯﺍﺑﻮﻭﺗﺴﲀ – ﻣﺼﻮﺭﺓ‬
.‫ﺻﺎﺣﺒﺔ ﺃﻟﺒﻮﻡ "ﳓﻦ ﻧﻌﺮﻑ ﺑﻌﻀﻨﺎ ﺍﻟﺒﻌﺾ ﻋﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﻟﺒﴫ" ﺳﻴﻈﻬﺮ ﳍﺎ ﻗﺮﻳﺒﺎ ﻛﻮﻣﻴﻜﺲ ﺃﺧﺮ‬
.kreske.blogspot.com ‫ ﺗﺪﻳﺮ ﺻﻔﺤﺔ‬.‫ﺗﺘﻌﺎﻣﻞ ﻣﻊ ﻣﻨﴻﺎﺕ ﻏﲑ ﺣﻜﻮﻣﻴﺔ ﻭﺑﻴﻮﺕ ﻧﴩ‬
. ‫" ﺳﻴﻠﻔﻴﺎ ﺧﻮﺗﻨﻴﻚ‬Cwaniar" ،‫ﻣﺼﻮﺭﺓ‬
.‫ﺗﺸﺎﺭﻙ ﰲ ﺷﺆﻭﻥ ﺍﺟﳣﺎﻋﻴﺔ‬
.‫ ﺗﺮﻛﺐ ﺍﻟﺪﺭﺍﺟﺔ ﻭﺗﻘﺮﺃ ﺍﻟﻜﺘﺐ‬،‫ﻋﻨﺪﻣﺎ ﺗﺘﺎﺡ ﳍﺎ ﺍﻟﻔﺮﺻﺔ‬
.‫ﲢﺐ ﺍﻟﺬﻫﺎﺑﻮﺣﺪﻫﺎ ﻭﺣﺪﻫﺎ ﺍﱃ ﺍﻟﺴﻴﳮﺎ‬
.‫ﺣﺐ ﻏﺎﻣﺾ ﻭﻏﲑ ﻣﺸﺒﻊ‬
ّ ‫ﲢﺐ ﺍﻟﻘﻄﻂ‬
Marta Zabłocka
137
Marta Zabłocka
138
Marta Zabłocka
139
* Sometimes you seem to forget that
we are free. I feel angry ! And I realize
my power, which I want to share.
‫ ﻳﺒﺪﻭ ﱄ ﺃﻥ ﺃﻧﻚ ﰲ ﺑﻌﺾ‬:‫ﻣﺎﺭﺗﺎ ﺯﺍﺑﻮﺗﺴﲀ‬
!‫ ﰒ ﺃﺷﻌﺮ ﺑﺎﻟﻐﻀﺐ‬. ‫ﺍﻷﺣﻴﺎﻥ ﺗﻨﺴﺎ ﺃﻧﻨﺎ ﺃﺣﺮﺍﺭ‬
ُ
‫ﺃﺳﺘﺪﺭﻙ ﻗﻮﰐ ﺍﻟﱵ ﺃﺭﻳﺪ ﺃﻥ ﺃﺷﺎﺭﻛﻬﺎ ﻣﻊ‬
‫ﻋﻨﺪﻫﺎ‬
.‫ﺍﻵﺧﺮﻳﻦ‬
Marta Zabłocka
140
Dorota Zaręba urodziła się z ołówkiem w ręku w roku 1985. Graficzka z zawodu z zamiłowaniem
do detalu i przeplatania tego, co realne ze światem fantazji. Studiowała na Uniwersytecie im. Mikołaja
Kopernika w Toruniu, na Wydziale Sztuk Pięknych, specjalizacja: grafika projektowa. W ramach
wymiany studenckiej w ramach programu Erasmus studiowała w Norwegii: Høgskolen i Oslo. Dyplom,
powieść graficzną „En, to, tre”, obroniła z wyróżnieniem. Zajmuje się ilustracją, komiksem, grafiką.
Mieszka w Göteborgu. Na stronie behance.net/Dorot można zobaczyć jej prace.
Dorota Zaręba was born with a pencil in her hand in 1985. A professional graphic designer loving
details and mixing reality with fantasy. She studied Graphic Design at the Fine Arts Department of
Mikołaj Kopernik University in Toruń. She has also studied in Norway: in Hogskolen and Oslo within
Erasmus students exchange. Her diploma, a graphic story "EN, to, tre" received a distinction. She does
illustrations, comics, graphics. She is currently living in Göteborg. Her works are displayed at:
"www.behance.net".
‫ ﻣﻬﻨﳤﺎ ﻣﺼﻤﻤﺔ ﺟﺮﺍﻓﻴﳬﻊ ﻣﻊ ﻋﺎﻃﻔﺔ‬.1985 ‫ﺩﻭﺭﻭﰔ ﺯﺭﻳﺒﺔ – ُﻭﻟﺪﺕ ﻭﻗﲅ ﺍﻟﺮﺻﺎﺹ ﰲ ﻳﺪﻫﺎ ﰲ ﻋﺎﻡ‬
‫ ﺩﺭﺳﺖ ﰲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻴﻜﻮﻻﺱ ﻛﻮﺑﺮﻧﻴﻜﻮﺱ ﰲ ﳇﻴﺔ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ‬.‫ ﻟﻠﺘﻔﺎﺻﻴﻞ ﻭﺧﻠﻂ ﰻ ﻣﺎ ﻫﻮ ﺣﻘﻴﱿ ﺑﺎﻟﻌﺎﱂ ﺍﳋﻴﺎﱄ‬141
‫ ﺩﺭﺳﺖ ﰲ ﺍﻟﲊﻭﱕ ﲷﻦ ﺗﺒﺎﺩﻝ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﰲ ﺑﺮﻧﺎﱅ‬.‫ ﻭﲣﺼﺼﺖ ﰲ ﺗﺼﻤﲓ ﺍﻟﺮﺳﻮﻡ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﻴﺔ‬،‫ﺍﶺﻴﻠﺔ‬
‫ ﺩﺍﻓﻌﺖ ﺑﺎﻣﺘﻴﺎﺯ ﻋﻦ ﺭﺳﺎﻟﳤﺎ ﺍﻟﱵ ﰷﻧﺖ ﺭﻭﺍﻳﺔ ﻣﺼﻮﺭﺓ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ‬.‫ ﰲ ﻣﺪﻳﻨﱵ ﻫﻮﺟﺴﻜﻮﻟﻦ ﻭﺃﻭﺳﻠﻮ‬Erasmus
‫ ﳝﻜﻦ ﺭﺅﻳﺔ ﲻﻠﻬﺎ ﻋﲆ‬.‫ ﺗﻌﻴﺶ ﰲ ﻏﻮﺗﻨﱪﻍ‬.‫ ﻭﺍﻟﺮﰟ‬،‫ ﻭﺍﻟﻜﻮﻣﻴﻜﺲ‬،‫ ﲥﱲ ﺑﺎﻟﺘﻮﺿﻴﺢ‬."En, to, tre"
.behance.net/Dorot
Dorota Zaręba
142
* Curtain – since she's discovered that
she is a woman she should not
uncover herself; Mouth harp – since
she has discovered that she's a woman
she should not blow it; Pencil
sharpener – since she’s discovered
that she's a woman and should not put
anything in it.
‫ﺍﻟﺴﺘﺎﺭﺓ – ﻣﻨﺬ ﺍﻛﺘﺸ َﻔ ْﺖ ﺃﳖﺎ ﺇﻣﺮﺃﺓ ﻟﻴﺲ ﻣﻨﺎﺳﺒﴼ‬
‫ﺍﻟﻜﺸﻒ ﻋﳯﺎ؛ ﺍﳍﺎﺭﻣﻮﻧﻴﲀ – ﻣﻨﺬ ﺍﻛﺘﺸ َﻔ ْﺖ ﺃﳖﺎ‬
‫ﺇﻣﺮﺃﺓ ﻟﻴﺲ ﻣﻨﺎﺳﺒﴼ ﺍﻟﻨﻔﺦ ﻓﳱﺎ – ﺍﳌﱪﺍﺓ – ﻣﻨﺬ‬
.‫ﺍﻛﺘﺸ َﻔ ْﺖ ﺃﳖﺎ ﺇﻣﺮﺃﺓ ﻟﻴﺲ ﻣﻨﺎﺳﺒﴼ ﺍﻟﺪﺧﻮﻝ ﻓﳱﺎ‬
Dorota Zaręba
143
Więcej informacji o projekcie można znaleźć na stronie internetowej: www.festiwalkulturswiata.pl.
More information about the Project can be found at: www.festiwalkulturswiata.pl.
W ramach projektu powstało tłumaczenie filmu instruktażowego ”Jak zrobić motion komiks + Klatka na sekundę”, który jest owocem
wspólnych warsztatów (prowadzący: Jacek Frąś oraz studio dbwt.pl: Daria Burlińska oraz Wojtek Traczyk) organizowanych na
przełomie kwietnia i maja 2012 r. w Gdańsku przez Stowarzyszenie Arteria w ramach programu Akademia Orange.
Within the framework of the workshop a translation of an instruction film “How to make a motion comics” has been created. The film is
the result of common workshops (led by Jacek Frąś and dbwt. Pl studio Daria Burlińska and Wojtek Traczyk) organized in April and
May 2012 in Gdańsk by Arteria Association as a part of Orange Academy Programme.
Film w polskiej wersji językowej dostępny jest pod adresem/Film in the Polish version:
http://vimeo.com/43346427
Film w angielskiej wersji językowej/Film in the English version:
http://vimeo.com/88003390
Film w arabskiej wersji językowej/Film in the Arabic version:
http://vimeo.com/83886811
Zapraszamy również do obejrzenia reportażu z projekt/Here you can find a film summing-up the works hops:
http://www.youtube.com/watch?v=i7aIfI1z0D4
Zdjęcia prac uczestniczek warsztatów użyte w filmie wykonał Piotr Połczański.
Photos used in the film were taken by Piotr Połoczański.
02
WSTĘP
Anna Miler i Agnieszka Cichocka
05
INTRODUCTION
Anna Miler and Agnieszka Cichocka
08
‫ﻣﻘﺪﻣﺔ‬
Anna Miler, Agnieszka Cichocka
11
KOLEKTYW, CZYLI W GRUPIE SIŁA
Kinga Kuczyńska
16
COLLECTIVE, TOGETHER WE ARE STRONG
Kinga Kuczyńska
20
‫ ﺃﻭ ﻗﻮﺓﺍﶺﺎﻋﺔ‬،‫ﺍﶺﺎﻋﺔ‬
Kinga Kuczyńska
24
KOMIKS W EGIPCIE
Ahmed Wael
29
COMICS IN EGYPT
Ahmed Wael
34
‫ﺍﻟﻜﻮﻣﻜﺲ ﰲ ﻣﴫ‬
Ahmed Wael
39
BIOGRAMY PROWADZĄCYCH WARSZTATY
40
BIOGRAMS OF WORKSHOPS’ LEADERS
41
‫ﺍﻟﺴﲑﺍﺕ ﺍﻟﺬﺍﺗﻴﺔ ﻟﻘﺎﺋﺪﻳﻦ ﻭﺭﺷﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﻞ‬
42
PRACE KOMIKSOWE I BIOGRAMY UCZESTNICZEK PROJEKTU
COMICS WORKS AND BIOGRAMS OF PROJECT’S PARTICIPANTS
‫ﺍﻷﲻﺎﻝ ﻭﺍﻟﺴﲑ ﺍﻟﺬﺍﺗﻴﺔ ﻟﳭﺸﺎﺭﰷﺕ ﰲ ﺍﳌﴩﻭﻉ‬
42 Mona AlBoghdady
45 Amna Badawy
48 Magdalena Chojnowska
53 Jadwiga Chrostowska
56 Magda Danaj
58 Małgorzata Dynek
61 Marzena Dziekanowska
64 Nehad Saeed Ibrahim
69 Martyna Krutulska-Krechowicz
72 Maja Krempeć
75 Weronika Kolasińska
79 Mai Salah Karaiem
82 Karolina Lewandowska
87 Katarzyna Sasa Lubińska
90 Faten Mahmoud
93 Heba Farghaly Mahrous
95 Magdalena Marcinkowska
98 Mona Marie
101 Paulina „Punki” Michalska
104 Judyta Mierczak
109 Dorota Mitręga
112 Khadiga Mostafa
115 Adriana Palka
119 Aleksandra Przepiórka
121 Gehad el-Saikh
125 Lamis Solyman
129 Natalia Uryniuk
131 Roksana Jędrzejewska-Wróbel
136 Marta Zabłocka
141 Dorota Zaręba
ORGANIZATOR/ORGANIZER:
PARTNERZY/PARTNERS:
ZREALIZOWANO PRZY WSPARCIU FINANSOWYM/WITH THE FINANCIAL SUPPORT OF:
PATRONI MEDIALNI/MEDIA PATRONS:
MATRONAT/MATRONAGE:
PARTNERZY LOKALNI/LOCAL PARTNERS: