Unia polsko-litewska

Geneza unii polsko-węgierskiej
Źródło 1: Janko z Czarnkowa, Kronika
Dlaczego nie żaden z książąt polskich, lecz Ludwik, król węgierski, był powołany na króla. Za
czasów Karola, ojca wspomnianego króla Ludwika, najjaśniejszy król polski Kazimierz, pragnąc Królestwo
swoje Polskie - za przodków jego, mianowicie po wygnaniu ojca, króla Władysława, przez Krzyżaków z
domu niemieckiego, margrabiów brandenburskich i innych książąt sąsiednich zajęte - do całości
przywrócić, oraz aby to pewniej i prędzej, bez ostatecznego wyczerpania swego ludu i bez strat, do
pożądanego końca doprowadzić, zamyślił prosić o pomoc wspomnianego Karola, który siostrę jego miał za
żonę. Gdy to uczynił, prosząc Karola przeuroczyste poselstwo o zbrojnych ludzi, rzeczony król, pierwej nim
obiecał dać mu pomoc orężną, rozważył, jakich by się mógł stąd spodziewać zysków lub korzyści. Król
Kazimierz, zwiedziony radą swoich, jak mniemał, wiernych doradców, oświadczył Karolowi, królowi
węgierskiemu, że w razie gdyby nie miał syna A miał już dwie córki - chciałby przeznaczyć swoje
Królestwo Polskie jego pierworodnemu synowi Ludwikowi, jako swemu najukochańszemu siostrzeńcowi.
[…] Karol przyrzekł, że syn jego Ludwik wszystko, co do Królestwa Polskiego należało, a przez
kogokolwiek było zabrane lub zajęte, zwłaszcza zaś Pomorze (zabrane) przez Krzyżaków, własnym
staraniem i kosztem odbierze i przywróci. król Kazimierz, dając posłuch namowom swoich doradców, jak
również obietnicom wspomnianego króla i swej siostry, owego Ludwika wybrał sobie na następcę i
dziedzicem ustanowił. Właściwa umowa, przysięgą i pismami potwierdzona, zawierała, między innymi, trzy
następujące warunki: po pierwsze, przyrzekł król Ludwik wszystkie granice Królestwa Polskiego
(opatrzyć), w szczególności zaś zobowiązał się sam, swoimi ludźmi, własnym kosztem i staraniem odzyskać
Pomorze; dalej, jeśli wspomniany król Polski Kazimierz zejdzie bez męskiego potomstwa, a Ludwik, król
węgierski, po nim na Królestwie nastąpi, nie wynosić na urząd starościński żadnego cudzoziemca, lecz
jedynie któregoś z Polaków; nareszcie, żadnych nowych opłat czyli podatków nie nakładać, prawa zaś,
przywileje i swobody ziemianom nienaruszenie zachować, oraz wszystko, co było niesprawiedliwie zabrane
tak mężom kościelnym jak świeckim, zwrócić, bez najmniejszego sprzeciwiania się. […]
1. Określ powody, którymi kierował się Kazimier Wielki, decydując się na podjęcie rozmów i
zawarcie układu z Karolem Robertem.
2. Jakie warunki, za przyjęciem tego układu, postawiły sobie obie strony? Czy dostrzegasz
wzajemne korzyści wynikające z zobowiązań obu stron?
Unia w Krewie
Źródło 2: Umowa w Krewie – 14 sierpnia 1385 r.
My Jagiełło, z mocy boskiej wielki książę litewski, Rusi pan i dziedzic przyrodzony, oznajmujemy
wszystkim, komu należy, a którzy niniejsze pismo widzieć będą, to, o czem nas powiadomili ze strony
najjaśniejszej pani, z bożej łaski, królowej węgierskiej, polskiej, dalmackiej […] Naprzód tedy powiedzieli,
jako oświecony książę litewski, Jagiełło, wyprawił swoich uroczystych posłów najpierw do panów ziemian
polskich, a następnie do jej królewskiego majestatu. […]„Wielu cesarzów, królów i różnych książąt
pragnęło wejść w stałe stosunki pokrewieństwa z tymże wielkim księciem litewskim; lecz Bóg
wszechmogący zachował to dla osoby waszej królewskiej mości. Przeto, najjaśniejsza pani, spełnij to
zbawienne polecenie, przyjmij wielkiego księcia Jagiełłę za syna i oddaj mu w małżeństwo najukochańszą
córkę swoją, Jadwigę, królowę polską. Ufamy, że z tego związku wyniknie chwała Bogu, zbawienie
duszom, cześć ludziom a pomnożenie królestwu. Nim zaś to, o czem mowa, do końca stosownego dojdzie,
wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze
szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie
przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła. […]Na oczywistość i moc tego, obiecuje wielki
książę Jagiełło złożyć i wydać wszystkie swoje skarby dla odzyskania utrat, które poniosły tak Polska jak
Litwa, jeżeli tylko królowa węgierska córkę swoją, Jadwigę, królowę polską, ślubem małżeńskim z nim
skojarzy. Wielki książę Jagiełło obiecuje sumę, zaręczoną między królową węgierską a księciem Austryi,
mianowicie dwakroć sto tysięcy florenów, złożyć i wypłacić. Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza
własnym kosztem i staraniem przywrócić królestwu polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek
oderwane od niego i zabrane. Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje wrócić pierwotną wolność wszystkim
chrześcijanom, zwłaszcza ludziom obojej płci, z ziemi polskiej, obyczajem wojennym zabranym i
przesiedlonym, a to tak, że każdy lub każda będzie się mógł udać tam, gdzie będzie chciał. Nareszcie tenże
wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa
Polskiego przyłączyć”
Dan w Krewie, w poniedziałek, w wigilię Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny [14 VIII] roku
Pańskiego 1385 .
1. Do kogo skierowany jest ten list? Jakie związki pokrewieństwa łączą wymienioną tu królową
Węgier z Jadwigą koronowaną na króla Polski?
2. Wymień zobowiązania Jagiełły wobec Królestwa Polskiego, wynikające z zawartego układu.
3. W jaki sposób rozwiązano problem wcześniejszych układów dotyczących małżeństwa Jadwigi
z księciem Wilhelmem? Kto ponosił koszty zerwania układu?
ANALIZA TEKSTÓW DLA CHĘTNYCH NA OCENĘ CELUJĄCĄ!
Jadwiga i Jagiełło
Źródło 3: Jan Długosz „Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa polskiego”, rok pański 1385.
Głoszono nadto i liczne są o tym podania, że Jadwiga tak dalece brzydziła się związkami z Jagiełłą,
książęciem litewskim, iż bez względu na przeciwne rady i przełożenia panów polskich, nie chcąc oddać ręki
Jagiełłę, postanowiła w tym właśnie czasie, kiedy wieść się rozeszła, że Jagiełło dla objęcia rządów
królestwa i zaślubienia Jadwigi jechał do Polski, związki ślubne z Wilhelmem, książęciem Austrii, od
dawna z woli ojca Ludwika jawnie i w kościele zawarte, wobec swoich dworzan i przychylnych panów
uzupełnić sprawą małżeńską. Ale gdy wbiegł na zamek, gdzie miał z królową Jadwigą wejść do łożnicy, z
rozkazu i za sprawą panów polskich, którym takowe pokładziny wielce się nie podobały, nie dopuszczony
do komnaty sypialnej i z zamku sromotnie wypchnięty, sprawy cielesnej z królową zaniechać musiał.
Jadwiga zaś królowa, tknięta do żywego takowym Wilhelma z zamku wypędzeniem, chciała sama dostać się
do niego do miasta. A gdy wrota zamkowe z rozkazu panów przed nią zawarto, porwawszy siekierę, którą
jej słudzy podali, własną ręką usiłowała je wyrąbać. Na koniec zmiękczona prośbami rycerza Dymitra z
Goraja63 przedsięwzięcia swego zaniechała. Książę zaś Wilhelm obawiając się, aby go nie zabito, wymknął
się potajemnie z Krakowa i wrócił do Austrii, zwierzywszy się swej tajemnicy ledwo kilku osobom, a
wszystkie swoje skarby i klejnoty wielkiej ceny zostawiwszy u rzeczonego Gniewosza, podkomorzego
krakowskiego, który je sobie potem przywłaszczył, gdy Wilhelm nigdy się już o nie nie upominał. Za te
bogactwa pomieniony Gniewosz, szlachcic herbu Strzegomia, poskupował znaczne dobra i majętności, które
potem synowie jego strwonili swoją rozrzutnością, tak iż dla trzeciego nie starczyło ich już pokolenia.
1. Sprawdź, jaka różnica wieku dzieliła przyszłych małżonków.
2. Czy potrafisz wymienić inne, poza wiekową, różnice dzielące Jadwigę i Jagiełłę? Jak każde z
nich zostało wykształcone i wychowane?
3. Spróbuj wyobrazić sobie stan ducha Jadwigi przed koniecznym ślubem z Jagiełłą.
Źródło 4: Jan Długosz „Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa polskiego”, rok pański 1386.
[…] Jagiełło domyśliwszy się, że wysłaniec królowej (Zawisza z Oleśnicy) przybył dla poznania
jego urody i budowy ciała, wiedział bowiem, jak fałszywe o jego szpetnej postaci rozgłoszono wieści,
przyjął go nader ludzko i uprzejmie; aby zaś dokładniej się przypatrzył nie tylko jego urodzie, ale i budowie
pojedynczych ciała części, wziął go ze sobą do łaźni. Ten więc przyjrzawszy się mu do woli i z
dokładnością, a odmówiwszy przyjęcia upominków, którymi go Jagiełło chciał obdarzyć, wrócił do
królowej Jadwigi i oznajmił, że książę Jagiełło wzrostu średniego, szczupłej postawy, budowę ciała miał
składną i przystojną, wejrzenie wesołe, twarz ściągłą, bynajmniej nie szpetną, obyczaje poważne i książęcej
godności odpowiednie. A tak uspokoił królową Jadwigę, z dawna stroskaną, bo uprzedzoną o jego
szpetności i grubych obyczajach.
1. W jaki sposób Jadwiga uzyskała rzetelne informacje o wyglądzie Jagiełły?
[…] Ruszywszy na koniec z Sandomierza, przybył dnia dwunastego lutego we wtorek do Krakowa i
w licznym otoczeniu nie tak litewskich i ruskich, jako raczej polskich panów, z wielką okazałością i
przepychem odprawił wjazd do miasta; skąd potem odprowadzony na zamek, szedł prosto do królowej
Jadwigi, która go w swych komnatach królewskich, w towarzystwie wielu panien dworskich i niewiast
przyjęła i powitała. Jagiełło przypatrzywszy się z wielkim podziwieniem jej urodzie (nie było bowiem
podówczas, jak mówiono, piękniejszej w całym świecie niewiasty), nazajutrz posłał jej przez książąt
Witolda, Borysa i Świdrygiełłę kosztowne bardzo upominki w złocie, srebrze, klejnotach i szatach.
2. Opisz scenerię, w której doszło do pierwszego spotkania Jadwigi i Jagiełły.
Źródło 5: Jan Długosz „Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa polskiego”, rok pański 1389.
Gdy więc przyszedł dzień naznaczony w sądzie, królowa Jadwiga przez Jaśka z Tęczyna,66 kasztelana
wojnickiego (ten bowiem, przysięgą królowej upewniony i przekonany, że żadnego innego prócz
małżeńskiego łoża króla Władysława nie znała, przyjął na siebie jej obronę), wobec licznego grona panów
zebranych do tej sprawy, wyniosła żałobę przeciw Gniewoszowi, że kłamliwym i niepoczciwym
oszczerstwem spotwarzył przed mężem Władysławem czystość jej i niewinność małżeńską; przy czym
oświadczył prawobrońca, iż według prawa winien był z osławionej zetrzeć piętno zniewagi. Żądał więc, aby
oszczercę zmuszono do odwołania potwarzy. A gdy Gniewosz nie śmiał ani zapierać się swego występku
(wiedział bowiem, że i król, i wielu panów stawią przeciw niemu jawne świadectwa), ani opierać się
żądaniu królowej (wystąpiło bowiem dwunastu rycerzy, którzy za obrazę jej sławy gotowi byli rozprawić się
orężem), sędziowie, na naleganie Jaśka z Tęczyna, rzecznika królowej, winowajcę po kilkakroć wzywanego,
aby odpowiadał w swojej sprawie, a milczącego i nie już sądowego wywodu, ale łaski i miłosierdzia
żądającego, skazali na odwołanie potwarzy, tak, iżby natychmiast wobec przytomnego grona sędziów
obyczajem psów od-szczekał swoje kłamstwo; królową zaś Jadwigę ogłosili za niewinną i wolną od
zarzutów uczynionych jej przez Gniewosza oszczercę. Zaraz więc Gniewosz musiał schyliwszy grzbiet
wleźć pod ławę; a po jawnym zeznaniu, iż fałszem było i niegodziwą potwarzą, co przeciw królowej
Jadwidze nakłamał, głośno zaszczekał. Tak surowym wyrokiem ocalono sławę i niewinność królowej
Jadwigi, zjednano poróżnione małżeństwo, a na wszystkich potwarców i zauszników rzucono postrach, aby
nie ważyli się więcej waśnić i podburzać małżonków jednego przeciw drugiemu. Jakoż od tego czasu król z
królową, dalecy wszelkich podejrzeń, sporów i niesnasków, żyli w statecznej zgodzie i błogiej słodyczy
pełnej miłości.
1. W jaki sposób potraktowano rycerza, który oczerniał królową Jadwigę?
2. Wyjaśnij, na czym polegała surowość tej kary.
3. Jaki los spotkałby oszczercę, gdyby nie odwołał swych słow – ilu rycerzy było gotowych stanąć
z nim do walki?