Zróbmy czasem coś inaczej

Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Praca z tekstami popularnonaukowymi na przedmiotach przyrodniczych zdarza się w szkołach
nieczęsto. Przyczyny tego stanu rzeczy są różne, a jedną z nich jest na pewno brak czasu (nauczyciele
gonią z realizacją podstawy programowej, z trudem wygospodarowując czas na powtórzenia
materiału). Publikowane teksty bywają też często zbyt obszerne albo zbyt trudne dla uczniów. Warto
jednak – nawet jeśli tekst jest rozbudowany i złożony – wybrać atrakcyjny fragment, który będzie
wstępem do ciekawej lekcji, szansą spojrzenia na znane zjawiska z innej perspektywy, czy wreszcie
okazją do poznania najnowszych faktów lub hipotez naukowych. Dla nauczyciela będzie szansa na
odejście od rutyny, a dla ucznia do ćwiczenia umiejętności krytycznego myślenia, wyciągania
wniosków, analizowania i przetwarzania informacji czy zwięzłego i logicznego formułowania myśli.
Tekst popularnonaukowy Rozwijamy się w wodzie, ale czy moglibyśmy w niej żyć? opublikowany
w Nauce dla Każdego w wydaniu z dnia 22 września 2015 r. można wykorzystać w gimnazjum oraz
w szkole średniej na lekcjach biologii, fizyki i przyrody.
Praktycznie cały artykuł może być wykorzystany przy realizacji tematu
dotyczącego adaptacji ssaków do wodnego trybu życia. Analizę tekstu
lub jego fragmentów można zacząć od pytania kluczowego1
Czy człowieka można uznać za organizm wodny?.
W tekście znajdziemy fragmenty warte wykorzystania przy omawianiu
układu oddechowego. Przy okazji można zaplanować budowę modelu
klatki piersiowej, pokazującego jak przebiega proces wentylacji płuc:
http://lesson.org.pl/files/lessons/pl/biol/Budujemy_model_klatki_piersiowej.pdf
Fragmenty dotyczące szczególnych adaptacji ludu Bajau i Moken z powodzeniem wykorzystamy przy
omawianiu układu nerwowego (autonomiczny układ nerwowy, odruchy warunkowe i bezwarunkowe).
Fragment Teoria wodnej małpy można wykorzystać omawiając ewolucjonizm (strategie życiowe
organizmów, antropogenezę, główny mechanizm ewolucji).
Fragment Z brzucha mamy na basen przyda się przy omawianiu zagadnień związanych z rozwojem
człowieka od poczęcia do narodzin.
1
Więcej na temat pytań kluczowych i ich roli w procesie edukacyjnym:
http://www.ceo.org.pl/sites/beta.serwisceo.nq.pl/files/news-files/zeszyt_dzielmy6__techniki_zadawania_pytan._pytania_kluczowe.pdf
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
W tekście znajdziemy fragmenty, które mogą być nietypowym wstępem
do tematów z obszaru hydrostatyki (pływanie ciał, prawo Pascala, prawo
Archimedesa). Może warto zacząć od fragmentu tekstu o freediverach?
Znajdziemy tam informację na temat warunków fizycznych zawodowych
nurków, które sprzyjają efektywnemu nurkowaniu. Opisane w tekście
ciekawostki mogą rozpalić ciekawość uczniów, a wówczas nauka to sama
przyjemność.
Warto przy okazji zaplanować doświadczenia uczniowskie:

z
nurkiem
Kartezjusza:
http://lesson.org.pl/files/lessons/pl/phys/nurek_kartezjusza.pdf,
https://www.youtube.com/watch?v=Rxa7O64WTPI (doświadczenie przydatne również dla
biologów, ponieważ tłumaczy też działanie pęcherza pławnego u ryb),

wpływem zasolenia wody na siłę wyporu:
http://lesson.org.pl/files/lessons/pl/phys/sila_wyporu.pdf,

wpływem objętości na siłę wyporu:
http://lesson.org.pl/files/lessons/pl/phys/sila_wyporu_objetosc.pdf.
Tym razem proponuję wybrać kilka fragmentów, a nawet przeczytać cały
tekst. Może on być bardzo przydatny przy realizacji wątku tematycznego:
Woda – cud natury. Autorzy podstawy programowej zalecają w ramach
tego wątku poruszyć takie treści jak: fizyczne własności wody, co pływa
w wodzie, niezwykłe własności wody a jej rola w życiu organizmów, bilans
wodny zwierząt żyjących w różnych środowiskach, a nawet – życie
w wodzie – możliwości i ograniczenia (do tego ostatniego problemu nasz
tekst pasuje wprost idealnie).
Przyroda jest przedmiotem uzupełniającym, a czas realizacji danego wątku można zaplanować na kilka
jednostek lekcyjnych. W przypadku tego przedmiotu dłuższe teksty nie powinny być ograniczeniem,
choć szkoda byłoby poświęcić całą lekcję na czytanie tekstu, dlatego warto spróbować pracy metodą
odwróconej lekcji.
Jeśli chcecie wykorzystać obszerniejsze fragmenty tekstu nie planujcie jego czytania w szkole. Może się
okazać, że ponad połowa lekcji upłynie na czytaniu, a zabraknie czasu na dyskusję. Spróbujcie pracować
metodą odwróconej lekcji. Wówczas uczniowie przed lekcją zapoznają się z tekstem lub jego
fragmentami, a całą lekcję zagospodarujecie na aktywność uczniów – rozwiązywanie problemów,
syntezę, podsumowania, argumentację, ćwiczenie umiejętności zwięzłego formułowania myśli
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
albo na część doświadczalną. Jeśli potrzebujecie więcej informacji na temat odwróconej lekcji
skorzystajcie z artykułów Centrum Edukacji Obywatelskiej:
http://www.ceo.org.pl/pl/szkolazklasa2zero/library/odwrocona-lekcja
http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/zmien_zasady_gry.pdf
Do tekstu, który planujecie wykorzystać na lekcji warto przygotować dodatkowe materiały: karty pracy,
instrukcje do doświadczeń lub inne materiały, które wprowadzą dynamikę i zmuszą ucznia
do aktywnego uczenia się. Godna polecenia jest platforma TED Ed, która gromadzi filmy edukacyjne
z wielu dziedzin. Przygotowując materiały do odwróconej lekcji dobrze jest zadbać o ich różnorodność.
Poniższy film będzie atrakcyjnym uzupełnieniem pracy z naszym tekstem. Opowiada on o wpływie
ciśnienia wody na organizm:
http://ed.ted.com/lessons/the-effects-of-underwater-pressure-on-the-body-neosha-s-kashef#review
W analizie egzaminu gimnazjalnego z roku 20152 (część przyrodnicza) czytamy, że zadania z biologii
sprawdzały głownie umiejętności poszukiwania, wykorzystania i tworzenia informacji
oraz rozumowania i argumentacji. Ponadto zadanie o zaleszczotkach3, które okazało się dla uczniów
trudne pokazuje, że zetknięcie się ucznia z tekstem dotyczącym nieznanego wcześniej zjawiska
czy organizmu ujawnia kłopoty z umiejętnością analizy i interpretacji podanych w tekście informacji.
W przypadku zadań z chemii na egzaminie badano głównie umiejętności pozyskiwania, przetwarzania
i tworzenia informacji oraz rozumowania i zastosowania nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.
Zadanie zawierające obudowę w postaci tabeli dotyczącej rozpuszczalności soli srebra oraz tekstu
opisującego różne sposoby przygotowania roztworu okazało się trudne. Zadanie sprawdzało
umiejętność wnioskowania na podstawie analizy informacji podanych w tekście. Wyniki wskazują,
że z umiejętnością analizy informacji pod kątem dostrzegania zależności przyczynowo-skutkowych
poradził sobie co drugi zdający. Powyższe fakty powinny przekonać nauczycieli do zasadności pracy
z tekstami popularnonaukowymi. Stwarzają one szansę na kontakt ucznia z sytuacją nietypową
lub innym sposobem podawania informacji. Na podstawie wyników tegorocznego egzaminu
gimnazjalnego można wnioskować, że umiejętności przetwarzania informacji sprawdzane zadaniami
wychodzącymi poza znany schemat nie zostały przez uczniów opanowane w dostatecznym zakresie.
www.cke.edu.pl/images/_EGZAMIN_GIMNAZJALNY/Informacje_o_wynikach/Sprawozdanie_z_egzamin
u_gimnazjalnego_2015.pdf
3
Strona 89 powyższego sprawozdania.
2
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0







zawierają nowości ze świta nauki,
są adresowane do szerokiego grona odbiorców, dlatego nie są przeładowane bardzo
skomplikowanymi treściami naukowymi,
uczą zwięzłego formułowania myśli, syntezy, uogólniania, argumentowania i wnioskowania,
uczą krytycznego myślenia,
uczą interpretowania informacji,
otwierają na wiedzę,
rozbudzają ciekawość.
Joanna Cwynar-Wojtonis
(przy fragmencie Biologia korzystałam z konsultacji p. Iwony Jezierskiej – nauczycielki biologii z
Liceum Ogólnokształcącego Nr XV we Wrocławiu)
W materiale wykorzystano następujące ikony z portalu thenounproject.com (data dostępu: 21.09.2015 r.):
3.
1. DNA, Cris Dobbins, CC BY 3.0 US
2. Science, Brian Ejar, CC BY 3.0 US
Conservation, Aha-Soft, CC BY 3.0 US