Zmiany w funkcjonowaniu Narodowego Banku Polskiego w świetle

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów
studia podyplomowe
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Paulina Tyniec-Piszcz
Zmiany w funkcjonowaniu Narodowego
Banku
Polskiego
w
świetle
wejścia
Polski do strefy euro – wybrane aspekty
prawne
praca końcowa
Praca została przyjęta
Promotor
__________________
dr Magdalena Bywalec
Wrocław 2015
Spis treści
Wstęp ............................................................................................. 3
Rozdział 1: Prawne aspekty wejścia Polski do strefy euro....................... 5
1.1 Kryteria konwergencji prawnej ................................................... 6
1.2 Katalog niezbędnych zmian w polskim systemie prawnym.............. 8
1.3 Ustawa horyzontalna............................................................... 11
Rozdział 2: Podstawy prawne organizacji i funkcjonowania................... 14
Narodowego Banku Polskiego ........................................................... 14
2.1 Konstytucyjne ramy działalności NBP ........................................ 15
2.2 Ustawa o Narodowym Banku Polskim ........................................ 18
2.3 Ustawa prawo bankowe a działalność NBP.................................. 25
Rozdział 3: Wpływ zmian w krajowym systemie prawnym po wejściu polski
do strefy euro na działalność Narodowego Banku Polskiego – wybrane
aspekty ......................................................................................... 27
3.1 Organizacja i funkcjonowanie NBP po przyjęciu przez Polskę
wspólnej waluty europejskiej – zarys zmian..................................... 28
3.2 Zmiany w polskim systemie prawnym a niezależność NBP............ 29
3.3 Integracja prawna NBP Z Eurosystemem – wpływ zmian na zadania
krajowego banku centralnego ........................................................ 31
Podsumowanie ............................................................................... 36
Bibliografia..................................................................................... 37
Netografia...................................................................................... 38
Akty prawne................................................................................... 38
Oświadczenia ................................................................................. 39
2
Wstęp
Tematyka
połączeniu
ze
dotycząca
sposobu
funkcjonowania
specyfiką
działania
Narodowego
strefy
Banku
euro
Polskiego
w
i
zmianami, jakim będzie podlegać krajowy bank centralny w związku z
wejściem Polski do strefy euro, to niezwykle istotne zagadnienia w
kontekście przyszłej przynależności Polski do strefy euro.
Celem pracy jest analiza i prezentacja zmian w funkcjonowaniu
Narodowego Banku Polskiego w świetle wejścia Polski do strefy euro.
Tematyka pracy z uwagi na obszerny charakter zagadnienia, została
zawężona wyłącznie do wybranych aspektów prawnych.
Praca
składać
się
będzie
z
trzech
rozdziałów,
o
charakterze
teoretycznym, z elementami analitycznymi odnoszącymi się do przepisów
prawa krajowego i wspólnotowego dotyczącymi bankowości centralnej.
Głównym
źródłem
informacji
są
akty
prawne.
Ponadto
w
pracy
wykorzystana została literatura naukowa, opracowania Narodowego Banu
Polskiego, raporty Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego
i publikacje prasowe dostępne w internecie traktujące o tematyce pracy.
W rozdziale pierwszym przedstawiono prawne aspekty wejścia Polski
do strefy euro. Na początku rozdziału omówiono kryteria konwergencji
prawnej,
które
są
istotnym
elementem
procesu
dostosowawczego
polskiego porządku prawnego do wymogów wspólnotowych. Następnie
zaprezentowany został katalog niezbędnych zmian w polskim prawie,
uwzględniający w szczególności zmiany w ustawie zasadniczej z 1997 roku
oraz ustawach zwykłych stanowiących podstawę działalności NBP. Na
zakończenie rozdziału omówiono zagadnienia związane z wdrożeniem
ustawy horyzontalnej.
Rozdział
drugi
przybliża
podstawy
prawne
organizacji
i
funkcjonowania Narodowego Banku Polskiego. Analizie poddane zostały
zapisy trzech najważniejszych aktów prawnych tj. Konstytucji RP z 1997
r., ustawy o Narodowym Banku Polskim oraz ustawy prawo bankowe.
3
W
rozdziale
trzecim,
stanowiącym
rozszerzenie
i
kompilację
zagadnień omówionych w dwóch pierwszych rozdziałach, poruszono
tematykę wpływu zmian w krajowym systemie prawnym, po wejściu Polski
do
strefy
euro,
na
działalność
Narodowego
Banku
Polskiego.
Zaprezentowano prawdopodobny sposób organizacji i funkcjonowania NBP
po
przyjęciu
zaprezentowano
wspólnej
wybrane
waluty
obszary
w
aspekcie
dotyczące
prawnym.
dwóch
Następnie
najważniejszych
wymogów KE i EBC tj. kwestię niezależności NBP i integracji prawnej NBP
w kontekście wpływu zmian prawa na działalność NBP.
4
Rozdział 1. Prawne aspekty wejścia Polski do strefy euro
Przystąpienie Polski do trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej
planowane na najbliższe lata i w zasadzie przesądzone w momencie
wstąpienia RP do Unii Europejskiej w 2004 r., wymaga spełnienia wielu
przesłanek
zarówno
formalnoprawnej. Jest
w
sferze
to proces
ekonomicznej,
finansowej,
skomplikowany i
jak
i
wielowymiarowy,
wymagający szeregu zmian w Polskiej gospodarce, polityce pieniężnej i
fiskalnej, reform na rynku pracy i wielu innych działań przygotowawczych.
Wymaga to ogromnego zaangażowania po stronie organów władzy
państwowej i licznych instytucji i podmiotów uczestniczących w życiu
gospodarczym
Polski.
Przygotowania
Polski
do
wprowadzenia
na
terytorium RP waluty europejskiej muszą dotyczyć również kwestii
porządku prawnego i prawnych aspektów uczestnictwa w unii walutowej.
Zmiany legislacyjne niezbędne do przeprowadzenia w Polsce, w
związku
z
zamiarem
wprowadzenia
euro
jako
wspólnej
waluty,
koncentrować się będą na dwóch zasadniczych kwestiach, które powinny
być realizowane w sposób spójny, a mianowicie:
§ wypełnieniu kryteriów konwergencji ekonomicznej i prawnej,
§ przygotowaniu Polski do wprowadzenia euro, zarówno od strony
organizacyjnej i
technicznej, jak i
w
sensie merytorycznym,
odnoszącym się do licznych zmian w dotychczas obowiązujących
przepisach prawa polskiego.
Wypełnienie kryteriów konwergencji ekonomicznej następuje, przez
podjęcie
i
realizowanie
odpowiednich
działań
ekonomicznych
i
finansowych. Trudno byłoby je jednak prowadzić bez oparcia na prawie,
które umożliwia i sprzyja temu celowi.1
Cezary Kosikowski, Prawne aspekty wejścia Polski do strefy euro, Państwo i Prawo
2008/12/17-31, http://www.lex.pl/akt/-/akt/prawne-aspekty-wejscia-polski-do-strefyeuro (15.05.2015)
1
5
1.1
Kryteria konwergencji prawnej
Poza wymaganiami ekonomicznymi wejścia Polski do strefy euro,
określanymi jako ekonomiczne kryteria konwergencji, równie ważna jest
konwergencja prawna. Konwergencja prawna polega przede wszystkim na
zgodności
ustawodawstwa
ustanawiającego
Wspólnotę
krajowego
Europejską
z
przepisami
(TWE)
oraz
ze
Traktatu
Statutem
Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego
Banku Centralnego (EBC), a w szczególności oznacza:
§
niezależność
funkcjonalną,
instytucjonalną,
personalną
i
finansową banku centralnego (art. 108 i 109 TWE, art. 7 i art. 14
ust. 2 Statutu),
§
spójność celów banku centralnego z celami sformułowanymi w
art. 105 (1) TWE i art. 2 Statutu.2
Kryterium konwergencji prawnej dotyczy więc w głównej mierze
przepisów
prawa
stanowiących
podstawę
funkcjonowania
krajowego
banku centralnego, a w zasadzie zgodności ustanowionych przez to prawo
reguł ze standardami wyznaczonymi dla krajów uczestniczących w unii
gospodarczej i walutowej. W polskim systemie prawnym praktycznie
oznacza to konieczność zmiany ustawy zasadniczej tj. Konstytucji RP z
1997 r. oraz ustaw zwykłych, zwłaszcza ustawy o Narodowym Banku
Polskim z 1997 r., czy też ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z
1994 r. O szczegółach tych zmian będą traktować kolejne części niniejszej
pracy.
Zmiany dostosowawcze w systemie prawnym RP winny być, zgodnie
z
dotychczasową
praktyką
i
wymaganiami
instytucji
unijnych,
przeprowadzone wyprzedzająco, przed decyzją Rady o uchyleniu derogacji
i wprowadzeniu wspólnej waluty europejskiej w Polsce. W zasadzie jest to
obowiązek każdego z państw członkowskich, przyjęty z chwilą wejścia do
Praca zbiorowa, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w
trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2013,
s.42
2
6
UE,
poprzedzony
zgodą
obywateli
wyrażoną
w
referendum
przedakcesyjnym.
O ile samo przyjęcie wspólnej europejskiej waluty można uznać za
przesądzone w krajach UE, o tyle moment przyjęcia euro jest kwestią
decyzji i woli danego państwa. Sterowanie tym momentem wymaga
również
podjęcia
przez
kraj
członkowski
określonych
działań
przygotowawczych. Należy podkreślić raz jeszcze, że działania te mają na
celu z jednej strony dostosować system prawny bezpośrednio zmierzający
do spełnienia kryteriów konwergencji, zwłaszcza kryterium prawnego,
służącego zapewnieniu krajowemu bankowi centralnemu wymaganego
zakresu niezależności. Z drugiej zaś strony chodzi o dostosowanie prawa
wewnętrznego (w tym przepisów konstytucyjnych) do nowej sytuacji, w
której uprawnienie do formułowania i prowadzenia polityki pieniężnej oraz
do emisji pieniądza będzie przeniesione do ESBC i (EBC).3
Strategia wprowadzania zmian i wypełniania prawnych kryteriów
konwergencji jest równie istotna, co sterowanie momentem wejścia do
strefy
euro,
gdyż
proceduralnego
regulującego
i
zależy
nie
zgodności
kwestie
tylko
prawa
wspólnej
od
stopnia
polskiego
waluty,
ale
do
też
przygotowania
prawa
od
unijnego
uwarunkowań
ustrojowych i politycznych. W Polskich realiach kwestie polityczne mogą
stanowić istotną barierę wejścia do strefy euro, gdyż bez woli politycznej
nie może być mowy o zmianie Konstytucji RP, a to z kolei warunkuje
wprowadzenie
wspólnej
waluty
europejskiej
do
polskiego
obrotu
prawnego. W praktyce więc to nic innego, jak wola polityczna, a nie
argumenty prawne, może okazać się czynnikiem decydującym o prawnym
aspekcie wejścia Polski do „eurolandu”.
Wracając
jednak
do
kwestii
wypełnienia
prawnego
kryterium
konwergencji, warto podkreślić, że o ile zmiana ustawy zasadniczej,
zmiana a raczej uchwalenie nowej ustawy o Narodowym Banku Polskim
oraz zmiana ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym uczynią zadość
konwergencji prawnej w rozumieniu przepisów TWE, o tyle odrębnego
Artur Nowak-Far, Wprowadzenie euro w Polsce – za i przeciw, pod red. Jolanty Adamiec,
Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2013, s. 33
3
7
unormowania wymaga także wprowadzenie euro w Polsce oraz uchylenie
lub dokonanie licznych zmian przepisów innych ustaw. W nich bowiem
znajdą odzwierciedlenie konsekwencje prawne wprowadzenia euro w
Polsce.4
1.2
Katalog niezbędnych zmian w polskim systemie prawnym
Zdaniem wielu ekspertów polskie prawo przed datą przyjęcia euro
czeka prawdziwa rewolucja, a zmiana waluty oznaczać będzie nowelizację
kilkuset aktów prawnych obowiązujących w polskim porządku prawnym.
Przede wszystkim mowa o aktach prawnych kluczowych dla polskiej
bankowości centralnej tj. Konstytucji RP, ustawie o NBP, ustawie prawo
bankowe. Licznych zmian wymagać będą także ustawy zwykłe, w których
podane są kwoty lub w inny sposób przepisy nawiązują do waluty
narodowej.5
Konieczność
nowelizacji
ustawy
zasadniczej
z
1997
roku
obowiązującej w Polsce oraz innych ustaw wskazywana jest w Raportach o
konwergencji sporządzanych przez KE i EBC, z których wynika nie
zadowalający stopień dostosowania polskiego prawa, przede wszystkim
Konstytucji
RP do wymogów unijnych, i niewielkie postępy legislacyjne.
Należy nadmienić, że ocena stopnia wypełniania przez Polskę kryteriów
konwergencji prawnej odbywa się na podstawie określonych kryteriów i
wydaje się być oceną adekwatną do sytuacji danego kraju.
Pomimo wskazywania na konieczność zmiany zapisów konstytucji
przez KE i EBC nie ma pełnej zgodności ekspertów co do zasadności takiej
zmiany. W opiniach konstytucjonalistów dominuje pogląd zbieżny ze
wskazaniami KE i EBC o tym, że zmiany ustawy zasadniczej są niezbędne i
warunkują przyjęcie euro. Jednakże można się natknąć również na takie
opinie części z ekspertów, w tym także ekspertów rządowych, którzy
stawiają dość odważną tezę o zbędności zmiany konstytucji. Jednym z
Op cit. 1
Przyjęcie euro to zmiana setek ustaw http://prawo.rp.pl/artykul/4,197734-Przyjecieeuro-to-zmiana-setek-ustaw--.html?referer=redpol (27.05.2015)
4
5
8
argumentów na poparcie tej tezy jest stwierdzenie, że godząc się przed
paru laty na wstąpienie do Unii Europejskiej i akceptując jej dorobek
normatywny, podjęliśmy zarazem decyzję o przyjęciu waluty europejskiej,
a prawo europejskie ma pierwszeństwo przed prawem krajowym.6
Dlaczego jest to pogląd kontrowersyjny? Otóż zdaniem prof. Piotra
Winczorka należy pamiętać, że żadna umowa międzynarodowa, także
traktat europejski, nie góruje w Polsce nad konstytucją.7
Przeważające grono ekspertów jest jednak zgodne, że ustawa
zasadnicza musi ulec zmianie, choć z uwagi na procedury jej zmiany (2/3
głosów w Sejmie i większość bezwzględna w Senacie) i uwarunkowania
polityczne, dokonanie takich zmian może być niezwykle trudne. Nie mniej,
podstawowym celem tej zmiany winna być, wielokrotnie wspomniana,
zgodność z postanowieniami TWE i Statutu ESBC i EBC.
Główną przeszkodą konstytucyjną w przyjęciu wspólnej waluty są
regulacje
dotyczące
NBP,
przede
wszystkim
Art.
227
regulujący
działalność i organy NBP oraz cel działalności banku centralnego RP, ale
też
Art.
198
traktujący
o
odpowiedzialności
Prezesa
NBP
przed
Trybunałem Stanu, czy Art. 203 odnoszący się do uprawnień NIK w
stosunku do NBP. Wydaje się oczywiste, że kluczowe zmiany w Konstytucji
RP dotyczyć będą ograniczenia uprawnień NBP jako jedynego emitenta
środków płatniczych w Polsce oraz zmiany innych uprawnień wynikających
z faktu, iż NBP stanie się elementem ESBC. Po wejściu do strefy euro
funkcje te ma przejąć EBC, dlatego nieodzowna będzie zmiana konstytucji
w tym zakresie.
Ponadto KE i EBC oczekują od polskich władz w zakresie zmian w
konstytucji wprowadzenia zapisów wskazujących w sposób wyraźny, że
polski bank centralny stanowi element struktury ESBC, realizuje cele i
zadania ESBC, działa na podstawie wytycznych i instrukcji EBC, a ponadto
konsultuje projekty aktów prawnych z EBC. Ten ostatni wymóg nie jest
możliwy
do
spełnienia,
gdyż
w
przeciwieństwie
do
systemu
Do euro po trupie konstytucji http://prawo.rp.pl/artykul/9157,277966-Do-euro-potrupie-konstytucji--.html?referer=redpol (27.05.2015)
7
Op cit. 6
6
9
wspólnotowego, NBP w polskim systemie prawnym nie posiada inicjatywy
ustawodawczej. Szerzej o tych wymaganiach oraz zmianach w prawnych
aspektach funkcjonowania NBP w kontekście wejścia polski do strefy euro
będzie mowa w rozdziale 3.
Oprócz
zawierających
zmiany
konstytucji
umocowania
w
konieczna
ustawie
będzie
zasadniczej
zmiana
i
ustaw
bezpośrednie
odwołania do niej, jak choćby ustawa o Narodowym Banku Polskim
stanowiąca dopełnienie i rozszerzenie zapisów o bankowości centralnej
zawartych w ustawie zasadniczej. Nowelizacji musi ulec zatem większość
zapisów tej ustawy, począwszy od Art. 3 i 4 zawartych w rozdziale 1,
poprzez zapisy odnoszące się do organów NBP (rozdział 2), relacji z
władzą państwową (rozdział 3) i inne. Jak stwierdzają znawcy prawa
warunkiem koniecznym przyjęcia euro jako waluty narodowej będzie nie
tylko nowelizacja uprawnień NBP, ale i likwidacja Rady Polityki Pieniężnej.
Zdaniem prof. Marka Chmaja w momencie wejścia Polski do strefy euro
Rada Polityki Pieniężnej nie będzie miała żadnych uprawnień, w związku z
tym
będzie
to
organ
konstytucyjny
zbędny.8
Nie
wszyscy
jednak
podzielają ten pogląd i widzą inną rolę dla RPP, podobnie z resztą
rozwiązano to w innych krajach przyjmujących euro, o czym będzie mowa
w dalszej części pracy.
Pobieżna analiza zakresu zmian w ustawie o NBP wskazuje, że
praktycznie może to oznaczać potrzebę przygotowania i uchwalenia nowej
ustawy odzwierciedlającej nową sytuację prawną i instytucjonalną, w
jakiej Polska znajdzie się po wejściu do strefy euro.
Utrata przez złotego funkcji waluty narodowej spowoduje konieczność
uwzględnienia tego faktu w wielu innych ustawach. Wśród pozostałych
ustaw zwykłych wymagających zmian należy wymienić:
§ ustawę Prawo bankowe,
§ ustawę o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym,
§ ustawę o Najwyższej Izbie Kontroli,
Konstytucjonaliści o przyjęciu euro – potrzebna zmiana konstytucji
http://prawo.rp.pl/artykul/778089,961535-Konstytucjonalisci-o-przyjeciu-euro-potrzebna-zmiana-konstytucji.html?referer=redpol (27.05.2015)
8
10
§ ustawę o Trybunale Stanu,
§ Kodeks Spółek Handlowych i inne kodeksy, prawo konsumencie itp.
Analizując potencjalne zmiany w polskim systemie prawnym w
kontekście wejścia Polski do strefy euro na podkreślenie zasługuje
następujący fakt: ani Traktat, ani Statut nie rozstrzygają o sposobie
dostosowania aktów prawnych ustawodawstwa krajowego do przepisów
unijnych. W konsekwencji proces dostosowawczy może polegać albo na
wprowadzeniu odesłań do Traktatu i Statutu, albo na włączeniu do prawa
krajowego odpowiednich postanowień tych aktów prawa pierwotnego ze
wskazaniem
miejsca
ich
pochodzenia,
wreszcie
na
wyeliminowaniu
istniejących niezgodności, albo łącznie na zastosowaniu wymienionych
technik legislacyjnych.9
1.3
Ustawa horyzontalna
Oprócz zmian w przepisach istniejących już ustaw, czy to ustawy
zasadniczej,
czy
ustaw
zwykłych,
wzorem
państw,
które
proces
przyjmowania waluty europejskiej mają już za sobą, może okazać się
zasadne przygotowanie i wdrożenie w polskim systemie prawnym ustawy
horyzontalnej,
zwanej
również
ustawą
parasolową
od
angielskiego
umbrella law. Na potrzebę powstania takiej ustawy zwracają uwagę
eksperci z zakresu prawa, przedstawiciele NBP, a także przemawia za tą
opcją dotychczasowa praktyka innych państw UE.
Ustawa horyzontalna pomaga rozwiązać problemy legislacyjne w
państwach chcących spełnić prawne kryteria konwergencji i uregulować
szereg kwestii problemowych w jednym akcie prawnym. Zakres regulacji
przyjmowanych zazwyczaj w ustawie horyzontalnej nie jest jednorodny.
Możliwe
spektrum
ramowym,
ogólnie
rozwiązań
jest
nakreślającej
duże:
od
zasady
ustawy
o
charakterze
wdrażania
przepisów
Marcin Olszak, Marek Porzycki, Prawne przygotowania do wejścia Polski do strefy euro
na tle rozwiązań przyjętych bądź planowanych w innych państwach członkowskich z
derogacją przewidzianą w art. 122 Traktatu, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2008,
s. 98
9
11
wspólnotowych i odwołującej się do szeregu innych aktów prawnych,
poprzez
ustawę
określającą
ściśle
techniczną
stronę
wprowadzania
wspólnej waluty do obrotu prawnego, a na ustawie szczegółowej i
kompleksowej kończąc. Najczęściej ustawa horyzontalna ma szeroki
zakres regulacji, dotyczących trzech grup zagadnień tj.:
1. stricte związanych z wprowadzeniem euro,
2. nowelizujących przepisy o krajowym banku centralnym,
3. nowelizujących inne ustawy szczegółowe.10
W
zakresie
zagadnień
wymienionym
w
pkt.
1
zapisy
ustawy
horyzontalnej precyzują zazwyczaj kwestie: wprowadzenia euro jako
środka płatniczego, ochrony banknotów i monet, zasad przeliczania kwot
pieniężnych z waluty krajowej na euro, podwójnego podawania cen,
zasady ciągłości umów i innych stosunków prawnych, nadzoru i kontroli
nad przestrzeganiem przepisów ustawy, określenia daty wejście w życie
przepisów ustawy, czy strategii wprowadzania wspólnej waluty.
Analizując kwestie zakresu regulacji prawnych zawartych w ustawie
horyzontalnej należałoby stwierdzić, że wszystkie wynikają wprost z
niezgodności pomiędzy prawem krajowym a Traktatem i Statutem ESBC i
EBC, które są przedstawiane przez te instytucje we wspomnianych
wcześniej Raportach o konwergencji dotyczących danego kraju. Z tego
względu tak istotne jest respektowanie ustaleń tych raportów, co powinno
usprawnić proces wymaganej nowelizacji prawa krajowego.
Omawiając
zagadnienie
ustawy
horyzontalnej
warto
również
przedstawić różne podejścia dotyczące terminu jej wprowadzania do
krajowego systemu prawnego. Stosowane są tu różne rozwiązania
dopuszczalne przez Radę. Akceptowalne przez instytucje UE jest zarówno
wdrożenie ustawy przed, jak i po decyzji Rady o uchyleniu derogacji.
Druga opcja jednak uzależniona jest od wcześniejszego uspójnienia
przepisów
prawa
wspólnotowego i
przepisów
krajowych
z
zakresu
bankowości centralnej.
10
Op cit. 1
12
W warunkach polskich ustawa horyzontalna, jej rola i zakres jest
pojęciem znanym w krajowym prawodawstwie, gdyż w zasadzie za taką
ustawę można uznać ustawę o denominacji złotego z 7 lipca 1994 r.
Właściwym przykładem jest także ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o
skutkach wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich Unii
Europejskiej wspólnej waluty euro. Korzystając zatem z dotychczasowych
doświadczeń, a jednocześnie mając na względzie określone wymagania
instytucji unijnych, w zakresie dostosowania prawa krajowego do regulacji
wspólnotowych, uzasadnione wydaje się uregulowanie kluczowych zmian
w
polskim
porządku
prawnym,
które
pozostają
w
związku
z
wprowadzeniem euro, w drodze jednej, obszernej ustawy horyzontalnej.11
Biorąc pod uwagę polskie uwarunkowania prawne, przyjęcie modelu
ustawy horyzontalnej jako ustawy ramowej, nie tylko nie wydaje się być
wskazane,
niemożliwe.
ale
i
z
Ponadto
punktu
widzenia
pożądane
jest
konstytucjonalistów
uregulowanie
prawnie
szczegółowych
zagadnień i wkomponowanie norm unijnych, czasem bardzo dosłowne, w
polski porządek prawny. Zapewni to spójność i przejrzystość przepisów
prawa krajowego po wprowadzeniu wspólnej waluty europejskiej na
terytorium RP.
11
Op cit. , str. 136
13
Rozdział
2.
Podstawy
prawne
organizacji
i
funkcjonowania
Narodowego Banku Polskiego
Narodowy
Bank
Polski
jest
krajowym
bankiem
centralnym
Rzeczypospolitej Polskiej, którego funkcjonowanie i zadania uregulowane
są w polskim systemie prawnym w trzech aktach prawnych:
§
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.
1997 nr 78 poz. 483),
§
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim
(Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 938),
§
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr
140 poz. 939).
Wymienione wyżej akty prawne stanowią fundament organizacji i
funkcjonowania NBP oraz określają cele, zadania, obowiązki banku
centralnego Polski, pozycję Prezesa NBP czy Rady Polityki Pieniężnej.
Stanowią umocowanie prawne dla podstawowego zadania NBP, jakim jest
utrzymanie stabilnego poziomu cen.12
Wskazane ustawy umożliwiają wypełnianie trzech podstawowych
funkcji NBP, jakimi są:
§
funkcja banku emisyjnego,
§
funkcja banku banków
§
funkcja centralnego banku państwa.
Należy zaznaczyć, że NBP realizuje również zadania wynikające z
innych ustaw zwykłych. Warto przytoczyć choćby ustawę o Bankowym
Funduszu Gwarancyjnym, ustawę o finansach publicznych, czy ustawę
prawo
dewizowe.
W
dalszej
części
pracy
omówione
zostaną
trzy
wymienione wyżej filary prawne działalności NBP. Następnie dokonana
zostanie analiza wpływu zmian w tych aktach prawnych po przyjęciu przez
Polskę wspólnej waluty UE na funkcjonowanie NBP, przy czym najwięcej
uwagi poświecone zostanie Konstytucji RP oraz ustawie o NBP.
12
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/o_nbp/o_nbp.html (20.05.2015)
14
2.1 Konstytucyjne ramy działalności NBP
Ustawa zasadnicza z 1997 roku, zwana dalej Konstytucją13, jest
źródłem prawa w Polsce, najważniejszym aktem w systemie prawa
polskiego, aktem prawa nadrzędnym w stosunku do ustaw zwykłych i
innych przepisów prawa. Z tego względu oczywistym jest rozpoczęcie
analizy
prawnych
podstaw
działalności
NBP
zawartych
właśnie
w
Konstytucji RP.
Konstytucja RP w Rozdziale X Finanse publiczne, Art. 227, daje
Narodowemu Bankowi Polskiemu mocne fundamenty instytucjonalne i
należy
ją
uznać
za
podstawowy
akt
prawny
polskiej
bankowości
centralnej. Należy nadmienić na marginesie, że umieszczenie w ustawie
zasadniczej istotnych zapisów dotyczących banku centralnego nie jest
standardowym rozwiązaniem w systemach prawnych innych krajów
europejskich. Nie wszędzie bowiem to konstytucja reguluje zakres i
organizację krajowego banku centralnego.
Art. 227 ust. 1 Konstytucji stanowi, że Narodowy Bank Polski jest
centralnym bankiem państwa, któremu przysługuje wyłączne prawo emisji
pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej.14 Przytoczony
Art. 227, ust.1 określa również odpowiedzialność NBP za wartość
polskiego
pieniądza.
centralnego,
To
gwarantujące
kluczowe
jego
uprawnienia
szczególną
krajowego
pozycję
banku
ustrojową
i
ustanawiające go centralnym bankiem państwa polskiego. W ten sposób
praktycznie w jednym artykule Konstytucja przesądziła o kształcie
polskiego banku centralnego i jego podstawowych zadaniach. Można także
stwierdzić, że w ten sposób Sejm oraz organy władzy wykonawczej zostały
pozbawione formalnego wpływu na kwestie określenia założeń polityki
pieniężnej.15 Tym samym, w przywołanym Art. 227 ust. 1 Konstytucja RP
ustanawia ramy instytucjonalne i funkcjonalne działalności NBP.
13
Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Op cit 2
15
Ewa Myślak, Narodowy Bank Polski wobec transformacji ustrojowej: pozycja prawna –
organizacja – funkcje, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, SP 4, 2013, str. 122
14
15
Konstytucja precyzuje również organy NBP oraz ich rolę ustrojową, w
tym rolę Prezesa NBP i Rady Polityki Pieniężnej. Rola organów NBP, w
szczególności RPP, w kontekście rozważań na temat zmian prawnych po
wejściu Polski do strefy euro, jest szczególnie interesująca i wzbudza
liczne wątpliwości. Omawiany art. 227 ust. 2 Konstytucji RP określa trzy
organy NBP, którymi są: Prezes, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.
Przepis ten wskazuje na kolegialność w podejmowaniu decyzji dotyczących
polityki pieniężnej państwa. Pracom wszystkich wymienionych organów
przewodniczy
Prezes
NBP,
którego
pozycja
i
jednocześnie
odpowiedzialność wyznaczona w Konstytucji RP jest niepodważalna.
Warto zwrócić uwagę, że zapisy Konstytucji odnoszące się do Prezesa
NBP określono dość szczegółowo, zarówno w zakresie jego powoływania,
co zgodnie z ust. 3 odbywa się przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na
6-letnią kadencję, jak i przynależności partyjnej i działalności publicznej
ust. 4. Nie znajdziemy jednak w ustawie zasadniczej rozstrzygnięcia
kwestii odwołania Prezesa NBP.
W publikacjach traktujących o fundamentach prawnych NBP można
znaleźć głosy krytyczne odnośnie tej szczegółowości zapisów, wskazujące
że uszczegółowienia takie winny się znaleźć raczej w ustawie zwykłej, a
nie w ustawie zasadniczej (jak choćby przywołana powyżej kwestia
odwołania Prezesa NBP z pełnionej funkcji). Jednakże u podstaw takich
zapisów zdaje się leżeć chęć zapewnienia stabilnych podstaw działalności
organów NBP, odpornych na częste zmiany i zawirowania polityczne.
Zapisy te również, a może przede wszystkim, miały za cel zapewnić
niezależność instytucjonalną banku centralnego oraz jego organów, co w
świetle wymagań stawianych przez instytucje UE, jest istotnym atutem
systemu polskiej bankowości centralnej.
Równie szczegółowe zapisy dotyczą Rady Polityki Pieniężnej, o której
traktuje Art. 227 ust. 5 i 6. Konstytucja określa równy podział miejsc dla
osób nominowanych do zasiadania w Radzie przez Prezydenta RP, Sejm i
Senat. Znajdują się w niej zapisy odnośnie 6-letniej kadencyjności
członków RPP (kadencja jest analogiczna do kadencyjności Prezesa NBP)
16
oraz sposób powoływania, a także podstawowe zadanie, jakim jest
ustalenie corocznych założeń polityki pieniężnej i sprawozdawczość z
wykonania założeń dokonywana przed Sejmem.
W ust. 7, czyli w ostatnim ustępie omawianego Art. 227, Konstytucja
wskazuje, że regulacje szczegółowe dotyczące organizacji i zasad działania
NBP winny być ustanowione w drodze ustawy zwykłej.
Z punktu widzenia funkcjonowania Narodowego Banku Polskiego, a w
zasadzie jego organu w postaci Prezesa NBP, istotne zapisy zawiera
również Art. 198 ust. 1 Konstytucji RP, który określa krąg podmiotów,
które mogą ponosić odpowiedzialność karną przed Trybunałem Stanu. W
gronie podmiotów tych obecnie znajduje się Prezydent RP, Prezes Rady
Ministrów,
członkowie
Rady
Ministrów,
Prezes
Narodowego
Banku
Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli i inne podmioty wymienione w
tym artykule. Przywołany Art. 198 ust. 1 wskazuje na odpowiedzialność
konstytucyjną Prezesa NBP ponoszoną za naruszenie Konstytucji lub
ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego
urzędowania, co nie jest zgodne
z wymaganiami
UE
dotyczącymi
niezależności krajowego banku centralnego. O tej kwestii będę pisać
szerzej w Rozdziale 3 niniejszej pracy.
Analizując zapisy konstytucyjne regulujące działalność NBP należy
również wspomnieć o Art. 203 Konstytucji RP, który traktuje o zadaniach
Najwyższej Izby Kontroli. Artykuł ten wprost deleguje uprawnienia do
kontroli Narodowego Banku Polskiego przez Najwyższą Izbę Kontroli z
punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności16. Są to
szerokie uprawnienia kontrolne wobec banku centralnego, które podobnie
jak kwestia odpowiedzialności konstytucyjnej nie wpisują się w standardy
unijne określone w prawnym kryterium konwergencji.17
Kończąc analizę zapisów ustawy zasadniczej nie można pominąć
jeszcze jednego z przepisów, który stanowi bardzo ważną regulację
odnoszącą się do niezależności banku centralnego. Mowa o Art. 220 ust 2,
Op. cit. 2
Artur Nowak-Far, Wprowadzenie euro w Polsce – za i przeciw, Wydawnictwo Sejmowe,
Warszawa 2013, s. 34
16
17
17
który
zawiera
zakaz
finansowania
deficytu
budżetowego
poprzez
zobowiązania zaciągane w banku centralnym państwa. Zakaz ten z całą
pewnością wyznacza wysokie standardy niezależności banku centralnego,
tak preferowane w europejskim systemie prawnym.
Omówione artykuły Konstytucji RP stanowią ramę funkcjonowania
NBP
w
Polsce,
konstytucyjnego
który
organu
z
tego
państwa.
względu
można
Zdaniem
określić
znawców
mianem
tematyki
w
przyjętych przez Konstytucję RP rozwiązaniach widoczny jest wpływ
uwarunkowań europejskich oraz polskiej praktyki. Jest to zauważalne
chociażby w kwestii kadencji Prezesa NBP, która zgodnie ze standardami
europejskimi powinna wynosić nie mniej niż 5 lat.18 Pomimo tego, wejście
Polski do strefy euro będzie się wiązało z koniecznością dokonania zmian
w Konstytucji RP, stąd jej ogromne znaczenie w procesie przyjmowania
wspólnej waluty europejskiej. Znaczenie to będzie niebagatelne, zwłaszcza
w kontekście gorącej dyskusji ustrojowej i politycznej, która z pewnością
poprzedzi proces zmian.
2.2 Ustawa o Narodowym Banku Polskim
Drugim z filarów prawnych funkcjonowania Narodowego Banku
Polskiego jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku
Polskim.19 Ustawa ta poświęcona jest w całości uregulowaniu działalności
NBP i jej organów oraz doprecyzowania celów i zadań nakreślonych w
Konstytucji RP. Uchwalenie Konstytucji RP w 1997 roku oraz wejście w
życie w tym samym roku nowej ustawy o NBP w istotny sposób zmieniło
organizację
polskiego
banku
centralnego
oraz
kompetencje
poszczególnych organów NBP. Ustawę o NBP w zasadzie można uznać za
dopełnienie
centralnego
Konstytucji
Polski.
RP
Zawiera
w
zakresie
ona
zapisów
przepisy
dotyczących
określające
w
banku
sposób
Paweł Kłosiewicz, Włodzimierz Szpringer, Zarządzanie Bankiem Centralnym w świetle
nowej ustawy o Narodowym Banku Polskim, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego nr
11/1997, s.278
19
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst ujednolicony
Dz.U. z 2013 r. poz. 908, 1036)
18
18
szczegółowy organizację i zasady działania banku, tryb powoływania i
odwoływania jego organów, funkcje i kompetencje przysługujące NBP oraz
jego organom.20
Ustawa podzielona została na jedenaście rozdziałów, odnoszących się
do organizacji i działalności NBP oraz relacji pomiędzy NBP a władzami
państwowymi:
§
Rozdział 1 Przepisy ogólne,
§
Rozdział 2 Organizacja NBP (A. Prezes NBP, B. Rada Polityki
Pieniężnej, C. Zarząd NBP),
§
Rozdział 3 NBP a władze państwowe,
§
Rozdział 4 Nadzór bankowy (Art. 25-30 uchylone),
§
Rozdział 5 Emisja znaków pieniężnych,
§
Rozdział 6 Instrumenty polityki pieniężnej,
§
Rozdział 7 Prowadzenie rachunków bankowych,
§
Rozdział 8 Działalność dewizowa,
§
Rozdział 9 Szczególne obowiązki i uprawnienia NBP,
§
Rozdział 10 Gospodarka finansowa NBP,
§
Rozdział 11 Przepisy przejściowe i końcowe.
Istotne dla działalności NBP zapisy zawarte zostały w rozdziale 1, w
którym w Art. 1 powielono zapisy konstytucyjne o NBP jako banku
centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. W istocie zapisy innych artykułów
również stanowią powtórzenie zapisów z ustawy zasadniczej, jak choćby
zapisy o wyłącznym prawie do emisji pieniądza w Polsce (Art. 4) czy o
organach NBP (Art. 6), jednakże większość z nich nie tylko powiela zapisy
konstytucyjne, ale je rozszerza i wprowadza większą szczegółowość. I tak
w Art. 3 ust. 1 ustawy o NBP, niezwykle ważnym również w kontekście
wprowadzenia
działalności
euro
NBP
w
jest
Polsce,
określono,
utrzymanie
iż
stabilnego
podstawowym
poziomu
cen,
celem
przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza
20
Op cit. 4
19
to podstawowego celu NBP.21 To najważniejsze zadanie NBP, ale nie
jedyne, gdyż wśród innych zadań określono w Art. 3 ust. 2 także:
§ organizowanie rozliczeń pieniężnych,
§ prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,
§ prowadzenie działalności dewizowej,
§ obsługę bankową budżetu państwa,
§ regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,
§ kształtowanie
warunków
niezbędnych
dla
rozwoju
systemu
bankowego, w tym działanie na rzecz stabilności krajowego systemu
finansowego,
§ zadania związane ze statystyką, bilansem płatniczym oraz pozycją
inwestycyjną Polski oraz wykonywanie innych zadań określonych
ustawami.22
Wymienione wyżej zadania wiążą się z wyłącznym prawem NBP do
stosowania instrumentów polityki pieniężnej, określonych w dalszej części
ustawy, w szczególności w Rozdziale 6. Ustawa wyposaża NBP w bardzo
bogaty zestaw narzędzi, niezbędnych do realizacji celu zasadniczego, są to
np.
stopy
procentowe
NBP,
operacje
otwartego
rynku,
rezerwa
obowiązkowa, polityka kursowa. Decyzja odnośnie tego, które z narzędzi
zostanie
wykorzystane,
makroekonomicznej
uzależniona
oraz od
jest
skuteczności
od
bieżącej
podejmowanych
sytuacji
działań.23
W praktyce NBP przejawia się to poprzez opracowanie i realizację tzw.
Strategii polityki pieniężnej, w której formułuje się określone zadania. W
przyjętej w 2003 r. Strategii polityki pieniężnej po 2003 r. wskazano na
zadanie
władz monetarnych,
odpowiednio
niskim
którym
poziomie
oraz
jest
utrzymywanie
koncentracja
na
inflacji
na
działaniach
niezbędnych do włączenia Polski do strefy euro w najbliższej przyszłości.24
Op cit. 8
Op cit. 8
23
Bankowość na świecie i w Polsce. Stan obecny i tendencje rozwojowe, pod red. Oręziak
Leokadia, Pietrzak Bogusław, Warszawa 2001, s.94
24
http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/5200/II%20tom.137142.pdf?sequence=1 (11.06.2015)
21
22
20
Istotnym w aspekcie przyszłych zmian niezbędnych dla dostosowania
polskiego prawodawstwa do wymagań unijnych jest Rozdział 2 ustawy
traktujący o organizacji NBP, w którym znajdują się zapisy spójne z
konstytucyjnymi, tj. zapisy o organach NBP jakimi są Prezes NBP, Rada
Polityki Pieniężnej i Zarząd NBP. W Art. 6 – 20 zawarto regulacje
odnoszące się do powoływania i odwoływania tychże organów, ich
obowiązków i uprawnień. Regulacjom tym poświęcę nieco więcej uwagi.
Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek
Prezydenta. Prezes NBP obejmuje obowiązki po złożeniu wobec Sejmu
przysięgi, w której zobowiązuje się do przestrzegania porządku prawnego
zawartego
w
konstytucji
i
innych
ustawach,
dążenia
do
rozwoju
gospodarczego Polski i pomyślności obywateli. Kadencja Prezesa NBP, o
czym wspominałam omawiając podstawy konstytucyjne, trwa 6 lat, przy
czym ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie
kolejne kadencje (Art. 9 ust. 1 – 3). Ustawa wskazuje również na
okoliczności wygaśnięcia kadencji i odwołania Prezesa NBP. Wygaśnięcie
kadencji Prezesa NBP następuje po upływie okresu 6-letniego, w razie
śmierci, złożenia rezygnacji i odwołania. Odwołanie natomiast może
nastąpić, co dość oczywiste w skutek długotrwałej choroby i niemożności
wywiązywania się z pełnionych obowiązków, skazania prawomocnym
wyrokiem sądu, prawomocnego orzeczenia kłamstwa lustracyjnego. Warto
zwrócić uwagę, że ostatnią, ale niezwykle ważną, z przesłanek odwołania
Prezesa NBP jest stosowne orzeczenie o zakazie zajmowania stanowisk i
pełnienia funkcji publicznych wydane przez Trybunał Stanu (Art. 9 ust. 4
pkt 3). Odpowiedzialność konstytucyjna Prezesa NBP przez Trybunałem
Stanu jest jedną z kwestii, która będzie wymagała zmiany przed
przyjęciem
wspólnej
waluty,
gdyż
ogranicza
niezależność
banku
centralnego, tak istotną w europejskim systemie banków centralnych.
Ustawa o NBP reguluje również czysto administracyjne kwestie
związane z kierowaniem bankiem centralnym, zastępstwami na czas
nieobecności Prezesa NBP, funkcje pracodawcy dla pracowników NBP.
Jednak wśród tych funkcji na szczególną uwagę zasługują funkcje
21
określone w Art. 11 ust. 2, które wskazują, że Prezes NBP przewodniczy
Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi oraz reprezentuje NBP na zewnętrz,
a także reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach
bankowych oraz finansowych (o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej).
Ustawa nadaje również Prezesowi NBP inne uprawnienia związane z
używaniem
pieczęci,
ustalaniem
zasad
przechowywania
wartości
pieniężnych czy realizacją zadań z zakresu obronności RP.
W zakresie stosunków z władzami państwowymi, o czym jest mowa w
Rozdziale
3,
obowiązki
Prezesa
NBP
mają
charakter
formalno-
reprezentacyjny i dotyczą:
§ możliwości uczestniczenia w posiedzeniach Sejmu,
§ w
imieniu
informacji
RPP
o
przedstawienia
bilansie
płatniczym
Sejmowi
i
i
Radzie
Ministrów
międzynarodowej
pozycji
inwestycyjnej oraz przekazywania Radzie Ministrów i Ministrowi
Finansów projektów założeń polityki pieniężnej, opinii w sprawie
projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego.25
Omawiając uprawnienia Prezesa NBP należy wskazać również na te
związane z emisją znaków pieniężnych, wyszczególnione w Rozdziale 5
ustawy.
Należą
do
nich:
ustalanie
wzorów
i
wartości
nominalnej
banknotów, wzorów, wartości nominalnej, stopu, próby i masy monet oraz
terminy wprowadzania ich do obiegu, a także decydowanie o wycofania
znaków pieniężnych z obiegu oraz ustalania zasad i trybu wymiany
środków płatniczych itp. Nie są to wyłączne uprawnienia Prezesa NBP,
gdyż część z nich wymaga uzgadniania z właściwymi członkami Rady
Ministrów. Należy również wspomnieć o uprawnieniach Prezesa NBP
związanych z realizacją polityki pieniężnej, które jednak sprowadzają się
do pełnienia przez Prezesa NBP funkcji Przewodniczącego Rady Polityki
Pieniężnej.
Kolejny niezwykle istotny problem to organizacja i funkcjonowanie
Rady Polityki Pieniężnej, co do której istnienia, w momencie przyjęcia
przez Polskę euro, toczy się intensywna dyskusja. RPP jest organem NBP
25
Op cit. 4 s. 130
22
umocowanym konstytucyjnie w omawianym już Art. 227, którego zadania
określono
również
w
Rozdziale
2
ustawy
o
NBP
(Art.
12-16).
Podstawowym zadaniem RPP jest ustalanie corocznie założeń polityki
pieniężnej i przedkładanie jej Sejmowi, co odbywa się równocześnie z
przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej, a także
sprawozdawczość z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5
miesięcy od zakończenia roku budżetowego (Art. 12 ust. 1). Katalog
szczegółowych zadań RPP wskazano w Art. 12 ust. 2, który formułuje te
zadanie jako:
§ ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,
§ ustalanie stopy rezerwy obowiązkowej banków oraz spółdzielczych
kas oszczędnościowo-kredytowych i wysokości jej oprocentowania,
§ określenie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania
przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach
bankowych i finansowych,
§ zatwierdzanie
planu
finansowego
NBP
oraz
sprawozdania
z
działalności NBP,
§ przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP,
§ ustalanie zasad operacji otwartego rynku,
a także dokonywanie ocen działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji
założeń polityki pieniężnej (Art. 12 ust. 3).
RPP jest organem kolegialnym, tworzonym przez Prezesa NBP
pełniącego funkcje Przewodniczącego RPP i 9 członków powoływanych w
równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat, spośród specjalistów z
zakresu finansów (Art. 13 ust. 1 pkt 1 i 2). Kadencja członków RPP jest
analogiczna do kadencji Prezesa NBP, jednakże co różni oba organy –
funkcje członka RPP można zgodnie z ustawą pełnić tylko przez jedną
kadencję.
Art.
13
precyzuje
również
okoliczności
powoływania
i
odwoływania członka RPP, słowa przysięgi składane przed organem
powołującym, czy też wskazuje na ograniczenia członków RPP związane z
zakazem zajmowania innych stanowisk i działalności zarobkowej lub
publicznej (poza pracą naukową i dydaktyczną, twórczością autorską oraz
23
dopuszczalną
za
zgodą
RPP
działalnością
w
organizacjach
międzynarodowych), a także zakazem działalności politycznej lub w
organizacjach związkowych.
Obecność w strukturze organizacyjnej NBP Rady Polityki Pieniężnej
zdaniem
wielu
ekspertów,
wpływa
na
zwiększenie
niezależności
funkcjonalnej banku centralnego w zakresie zasad tworzenia, realizacji i
odpowiedzialności za wykonywanie polityki pieniężnej.26
Ostatnim z konstytucyjnych organów NBP jest Zarząd, którego rolę i
zadania wskazano, podobnie jak w przypadku Prezesa NBP i RPP, w
Rozdziale 3. Zarząd jest przede wszystkim organem wykonawczym, który
kieruje działalnością NBP, a w szczególności realizuje uchwały RPP,
realizuje zadania z zakresu polityki kursowej, dokonuje okresowej oceny
obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego,
nadzoruje operacje otwartego rynku, dokonuje oceny funkcjonowania
systemu
bankowego
oraz
analiz
stabilności
krajowego
systemu
finansowego oraz sprawuje szereg funkcji zarządczych w NBP (Art. 17 ust
3 i 4).
W skład Zarządu wchodzą: Prezes NBP jako Przewodniczący oraz 6-8
członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. Członków Zarządu
powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa NBP, na okres 6letniej kadencji. W przypadku Zarządu obowiązują analogiczne do innych
organów
NBP,
uregulowania
dotyczące
okoliczności
powoływania
i
odwoływania, zakazy działalności zarobkowej i publicznej itp.
Podsumowując analizę zapisów ustawy o NBP, w szczególności
organów banku centralnego i realizowanych przez te organy zadań, należy
stwierdzić,
że
z
trzech
organów
jedynie
Prezes
NBP
ponosi
odpowiedzialność za pełnione obowiązki i zadania ustawowe i jest to
odpowiedzialność konstytucyjna. Ponadto warto zwrócić uwagę na ważną
kwestię zapewnienia poprzez stosowne zapisy Konstytucji RP i ustawy o
NBP niezależności banku centralnego i istotnego umocowania NBP jako
26
Op cit. 4, s. 134
24
organu państwowego w polskim systemie prawnym. Te dwie przywołane
ustawy dają solidne podstawy prawne funkcjonowania NBP w Polsce.
W uzupełnieniu analiz dotyczących ustawy o NBP należy wspomnieć,
że obecnie procedowana jest zmiana tej ustawy. Przygotowane przez Radę
Ministrów i przedłożone do Sejmu propozycje zmian zakładają m.in.
wprowadzenie rotacyjności kadencji członków RPP, co ma korzystnie
wpłynąć na zachowanie stabilności w składzie RPP, czy doprecyzowanie
regulacji związanych z ograniczeniami dotyczącymi aktywności zawodowej
i
publicznej
członków
RPP.
Zaproponowano
również
zmiany
w
kompetencjach RPP w zakresie sprawozdawczości, czy zastępowania
Prezesa NBP podczas jego nieobecności. Nie są to jednak najważniejsze
zmiany, gdyż istotą projektu nowelizacji ustawy o NBP wydaje się być
umożliwienie kupna lub sprzedaży przez bank centralny (z ograniczeniami
wynikającymi z regulacji unijnych) dłużnych papierów wartościowych na
rynku wtórnym.27 Takie propozycje w świetle zapisów konstytucyjnych
(Art. 220) budzą spore wątpliwości i kontrowersje ekspertów.
2.3 Ustawa prawo bankowe a działalność NBP
Trzecim ze wskazanych w początkowej części niniejszego rozdziału
fundamentem prawnym działalności Narodowego Banku Polskiego jest
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.28 Ustawa ta reguluje
działanie systemu bankowego, przede wszystkim zaś określa zasady
prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków i
innych instytucji funkcjonujących w systemie bankowym, a także reguluje
kwestie sprawowania nadzoru bankowego i inne kwestie kluczowe z
punktu widzenia działalności bankowej.
Biorąc pod uwagę, że NBP prowadzi działalność bankową, jest
bankiem w pewnym sensie wpisującym się w definicję zawartą w ustawie
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rzad-przyjal-projekt-zalozen-zmiany-ustawy-o-NBP3147529.html (15.05.2015)
28
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140 poz. 939, t.j.
Dz.U. z 23.01.2015 r, poz 128)
27
25
prawo bankowe, wykonuje czynności bankowe, choć nie w standardowej
formie i nie dla wszystkich klientów, a zatem pewna sfera jego
funkcjonowania podlega regulacjom zawartym w tej ustawie. Chodzi
przede wszystkim o tą działalność, dzięki której NBP realizuje funkcje
banku banków oraz centralnego banku państwa, a także o relacje i
obowiązki banków i innych instytucji o charakterze bankowym względem
banku centralnego.
Warto zwrócić uwagę, że ustawa prawo bankowe wprost odnosi się w
swoich
zapisach
do
ustawy
o
NBP
i
zasad
polityki
pieniężnej
wprowadzanych przez NBP, które mają wpływ na funkcjonowanie całego
systemu bankowego w Polsce.
Analizowanie szczegółowo zapisów ustawy wydaje się być zbędnym
elementem pracy, zwłaszcza że prawo bankowe jest obszernym zbiorem
przepisów prawa, liczącym prawie 200 artykułów zgrupowanych w 14
rozdziałach.
Jednakże
należy
wskazać,
że
ustawa
prawo
bankowe
wzmacnia podstawy prawne funkcjonowania NBP i buduje określone
relacje między podmiotami działającymi w sektorze bankowym.
26
Rozdział 3: Wpływ zmian w krajowym systemie prawnym po
wejściu polski do strefy euro na działalność NBP – wybrane
aspekty
W ciągu ostatnich kilkunastu lat Narodowy Bank Polski zyskał pełną
podmiotowość i stał się jedną z najważniejszych instytucji państwa, z
umocowaniem konstytucyjnym i dużą autonomią działania. Wyposażono
go na mocy ustawy zasadniczej oraz ustawy o NBP w instrumenty
pozwalające realizować właściwą, w przekonaniu jego władz, politykę
pieniężną i wykonywać zadania zapewniające prawidłowe funkcjonowanie i
rozwój systemu bankowego.29
Wejście Polski do strefy euro wymusi daleko idące zmiany w
działalności NBP. Przede wszystkim ulegnie transformacji rola polskiego
banku centralnego. Cytując konstytucjonalistę, prof. Piotra Winczorka:
„NBP stanie się jedynie elementem tej całej europejskiej struktury i wiele
jego zadań z chwilą przyjęcia euro będzie należało do Europejskiego
Banku Centralnego”30.
Bardzo interesująca wydaje się być analiza zmian w funkcjonowaniu
NBP w zakresie spełnienia podstawowych wymagań prawnych Traktatu i
Statutu ESBC i EBC gwarantujących:
1. niezależność Narodowego Banku Polskiego,
2. integrację prawną z Eurosystemem.
Tym dwóm aspektom poświęcone zostanie więcej uwagi w dalszej części.
Cecylia Leszczyńska, Zarys historii polskiej bankowości centralnej, Narodowy Bank
Polski, Warszawa 2008, s. 75
30
http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/668953,do_przyjecia_euro_potrzebna_jest_zmi
ana_konstytucji.html (20.05.2015)
29
27
3.1
Organizacja i funkcjonowanie NBP po przyjęciu przez Polskę
wspólnej waluty europejskiej – zarys zmian
W wyniku wkroczenia Polski w III etap unii gospodarczej i walutowej
zmianie będą musiały ulec zasadnicze elementy takie jak:
§ podstawowy cel działalności NBP sformułowany w Konstytucji RP,
§ uprawnienia NBP do realizowania polityki pieniężnej i wyłącznego
prawa do emisji pieniądza,
§ organy NBP i ich kompetencje oraz zakres ich odpowiedzialności, w
tym odpowiedzialności konstytucyjnej Prezesa NBP,
§ uprawnienia kontrolne innych organów względem NBP i inne.
Zmianie będzie musiał ulec fundament działania NBP czyli Art. 227
obowiązującej
Konstytucji
RP.
Istotnie
zmienione,
bądź
całkowicie
usunięte powinny zostać, oprócz art. 227, wyszczególnione niżej zapisy:
1.
art. 227 ust. 1 - z uwagi na fakt utraty przez NBP wyłącznego prawa
do emisji pieniądza oraz kompetencji do ustalania i realizowania
polityki pieniężnej, a ponadto utraty odpowiedzialności za polską
walutę, gdyż waluta taka nie będzie istniała,
2.
art. 227 ust. 2 i 5 w zw. z ust. 6 traktujące o organach NBP, ponieważ
ustalanie założeń polityki pieniężnej należeć będzie do EBC, nie zaś
do Rady Polityki Pieniężnej,
3.
art. 203 ust. 1 odnoszący się do uprawnień kontrolnych w stosunku
do NBP, ponieważ Najwyższa Izba Kontroli utraci kompetencje w
zakresie
kontroli
działalności
NBP
w
zakresie
związanym
z
uczestnictwem w ESBC, a ponadto NBP powinien być kontrolowany z
poszanowaniem niezależności, respektowaniem tajemnicy służbowej i
bez kolizji z uprawnieniami rewidenta, o czym mowa w Statucie ESBC
i EBC,31
4.
art. 198 ust. 1 ustanawiający odpowiedzialność konstytucyjną Prezesa
NBP przez Trybunałem Stanu – zmiana tego artykułu budzi pewne
wątpliwości, gdyż istota rozbieżności pomiędzy prawem krajowym a
31
Op cit. 1
28
wspólnotowym tkwi w możliwości zaskarżenia decyzji o zwolnieniu z
pełnionego urzędu do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Takiej możliwości, co oczywiste, nie daje ani Konstytucja RP, ani
ustawa o Trybunale Stanu.
Liczne spory i wątpliwości wzbudza kwestia funkcjonowania Rady
Polityki Pieniężnej, jako jednego z konstytucyjnych organów NBP o
ważnych uprawnieniach. Nie ma zgodności co do dalszego jej działania po
wejściu
Polski
kluczowych
do strefy
uprawnień,
euro. Być może
przede
wszystkim
jako organ
związanych
z
pozbawiony
corocznym
ustalaniem założeń polityki pieniężnej, będzie musiała ulec likwidacji bądź
uzyska nowy status w polskim systemie prawnym i nowe kompetencje.
Warto wspomnieć, że podobne organy w innych krajach uległy albo
istotnemu przeobrażeniu, albo likwidacji, jak we Francji czy na Cyprze.
Po dokonaniu zmian w konstytucji, należy dokonać fundamentalnych
zmian w ustawie o NBP.
Decydująca o zmianach wydaje się być kolejność wprowadzania
nowelizacji: w pierwszej kolejności trzeba zmienić ustawę zasadniczą, w
drugiej zaś zmienić bądź uchwalić nową ustawę o NBP. Dostosowanie
regulacji o NBP do Traktatu i Statutu ESBC i EBC mogłoby być dokonane
również w ustawie horyzontalnej.
Generalnie w zakresie wprowadzanych zmian należy mieć na uwadze
obowiązek uchylenia przepisów kwestionowanych przez instytucje unijne
oraz uchwalenia takich postanowień, które wynikają z przynależności do
strefy euro.
3.2 Zmiany w polskim systemie prawnym a niezależność NBP
Status prawny banku centralnego w Polsce i jego pozycja ustrojowa
wskazują,
że
mamy
do
czynienia
z
organem
władzy
państwowej
niezależnym od innych organów państwa polskiego i mającym być z
natury
rzeczy
stwierdzenie,
instytucją apolityczną. Zatem
że
NBP
jest
organem
można pokusić się
niezależnym
instytucjonalnie
o
i
29
politycznie od innych organów władzy państwowej w zakresie, jaki jest mu
niezbędny do wykonywania powierzonych zadań, co jednak nie wynika
wprost z zapisów konstytucyjnych ani z ustawy o NBP.
Zalecenia EBC odnoszące się do niezależności banku centralnego
dotyczą w głównej mierze niezależności instytucjonalnej i personalnej,
sprecyzowanych w Raportach o konwergencji z 1998 roku i z lat
następnych, ale też niezależności funkcjonalnej i finansowej. Stanowią one
podstawę
oceny
stopnia
konwergencji
ustawodawstwa
państw
wspólnotowych objętych derogacją z Traktatem i Statutem ESBC i EBC.32
W
tym
niezależności
kontekście,
dla
instytucjonalnej,
zapewnienia
w
opinii
oczekiwanego
KE
i
EBC
stopnia
winny
zostać
znowelizowane zapisy zarówno Konstytucji RP, jak i ustawy o NBP.
Zmianie powinien ulec omawiany poprzednio art. 203 ust. 1 ustawy
zasadniczej w zakresie uprawnień kontrolnych NIK względem NBP, art. 11
ust. 3, art. 23 ust. 1 pkt 2 oraz z art. 21 ust. 1 ustawy o NBP.
Wyszczególnione regulacje ustawy o NBP odnoszą się do uprawnienia
Prezesa NBP do reprezentowania interesów RP w międzynarodowych
instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej,
w
międzynarodowych
przekazywania
instytucjach
organom
państwa
finansowych
założeń
(art.
polityki
11
ust.
pieniężnej
3),
oraz
informacji dotyczących realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie
bankowym
(art.
21
ust.
1)
a
także
obowiązków
Prezesa
NBP
przedstawienia Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projektu założeń
polityki pieniężnej (art. 23 ust. 1 pkt 2).
Ponadto
powinny
przyjmowania
lub
zostać
zwracania
wprowadzone
się
o
polecenia
regulacje
do
zakazujące
organów
władzy
państwowej oraz wpływania na członków organów NBP w związku z
realizacją zadań w eurosystemie. Odnosząc się do tych kwestii trzeba
zwrócić uwagę, że w istocie przepisy te już obowiązują w polskim
porządku prawnym, na co wskazują wyroki Trybunału Konstytucyjnego.
32
Op. cit. 9, s. 100
30
W
kontekście
niezależności
personalnej
natomiast,
nowelizacji
powinny ulec przepisy ustawy o NBP regulujące kwestie przesłanek
odwołania organów NBP tj. Prezesa NBP (art. 9 ust. 5), członków RPP i
członków Zarządu innych niż Prezes (art. 13 ust. 5 i art. 17 ust. 2b) a
także treści przysięgi składanej przez Prezesa NBP (art. 9 ust. 3). EBC stoi
na stanowisku, że należy wyeliminować niespójne zapisy albo poprzez
określenie
w
ustawie
o
NBP
podstaw
do
odwołania
zgodnie
z
przewidzianymi w art. 14 ust. Statutu, albo pomijając je w ogóle,
ponieważ przywołany przepis Statutu jest stosowany bezpośrednio.33
Dodatkowo EBC formułuje oczekiwania w zakresie wprowadzenia
regulacji odnoszących się do sądowej kontroli decyzji odwołujących
członków organów NBP, co na związek również ze zmianą omawianego już
art. 198 Konstytucji, zgodnie z którym za naruszenie konstytucji lub
ustawy
w
zakresie
swojego
urzędowania,
Prezes
NBP
może
być
odpowiadać przed Trybunałem Stanu. Sprowadza się to do określenia
wprost w przepisach prawa krajowego prawa do skargi na decyzje
odwołujące Prezesa NBP bądź członków organów decyzyjnych NBP. To
prawo winno się odwoływać zarówno do skargi przed właściwym sądem,
jak też do zaskarżenia odwołania Prezesa NBP przed Europejskim
Trybunałem Sprawiedliwości.
3.3 Integracja prawna NBP Z Eurosystemem – wpływ zmian na
zadania krajowego banku centralnego
W ramach kluczowego zagadnienia, jakim jest integracja prawna NBP
z
Eurosystemem
zaprezentowane
zostaną
zmiany
w
następujących
obszarach działalności NBP, które KE i EBC uznają za podstawowe obszary
interwencji władz krajowych, a mianowicie:
§ cele działalności NBP,
§ polityka pieniężna i polityka kursowa,
§ emisja znaków pieniężnych,
33
Europejski Bank Centralny, Raport o konwergencji. Maj 2008, s. 25
31
§ gospodarka finansowa NBP,
§ współpraca międzynarodowa.
Zmiany w przepisach prawa dla części wymienionych obszarów były już
omówione we wcześniejszych rozdziałach, stąd też zagadnienia te zostaną
potraktowane bardzo syntetycznie.
W odniesieniu do celów działalności NBP wielokrotnie wskazywano za
konieczność zmian w art. 3 ust. 1 oraz art. 9 ust. 3 ustawy o NBP.
Regulacje te dotyczące podstawowego celu NBP oraz celu wskazanego w
przysiędze składanej przez Prezesa NBP i są niezgodne z zapisami
Traktatu i Statutu ESBC i EBC. Niezgodność ta odnosi się do wspierania
polityki gospodarczej Rządu, podczas gdy winna wskazywać na wspieranie
ogólnych kierunków polityki gospodarczej UE, z zastrzeżeniem że nie
może powodować to naruszenia celu stabilności cen.34 Postulowane jest
również rozszerzenie konstytucyjnego celu działalności
zakresie. Dodatkowo rozwiązaniem preferowanym i
NBP w tym
z powodzeniem
zastosowanym w innych krajach wspólnotowych są normy wskazujące
wprost, że NBP stanowi integralną część ESBC oraz realizuje zadania i cele
ESBC na podstawie wytycznych i instrukcji EBC.
W odniesieniu do polityki pieniężnej i jej instrumentów kwestią
nadrzędną jest zawarcie w polskim porządku prawnym zapisów o
uprawnieniach
EBC do ustalania i
realizacji
polityki
pieniężnej
po
przystąpieniu Polski do strefy euro. To rodzi bezwzględnie konieczność
zmiany art. 227 Konstytucji i licznych artykułów ustawy o NBP, które dają
NBP wyłączne kompetencje w tej sferze polityki pieniężnej i stosowanie jej
instrumentów np: rezerw obowiązkowych banków, udzielania kredytu
refinansowego,
obowiązkowych
depozytów
banków
od
środków
zagranicznych. Wejście do strefy euro spowoduje przeniesienie uprawnień
związany z polityką pieniężną do EBC, które posiada kompetencje choćby
w zakresie ustalania ogólnych zasad operacji kredytowych i operacji
otwartego rynku. Podobnie jest w kwestii rezerw obowiązkowych, które w
eurosystemie utrzymywane są na rachunkach EBC, a nie na rachunkach
34
Op. cit. 9, s 112
32
krajowego banku centralnego. Przeniesienie kompetencji odnoszących się
do polityki pieniężnej do EBC wiązać się będzie z pozbawieniem Rady
Polityki Pieniężnej dotychczasowej roli i zadań. Zrodzi to potrzebę
rozstrzygnięcia jej dalszych losów ustrojowych, o czym już pisałam w
niniejszej pracy.
Z kwestią zmian w ustalaniu i realizacji polityki pieniężnej wiążą się
również zadania NBP odnoszące się do zarządzania rezerwami dewizowymi
i polityką kursową. Podstawowe regulacje prawne traktujące o tych
kwestiach tj. art. 3 ust. 2 pkt 2-3, art. 52 ustawy o NBP a także art. 17
ust. 4 pkt 2 i art. 24 są kwestionowane przez KE i EBC, gdyż nie
uwzględniają
uprawnień
EBC
w
zakresie
zarządzania
rezerwami
dewizowymi EBC i krajów wspólnotowych oraz odpowiedzialności za
politykę
kursową
strefy
euro,
która
będzie
przeniesiona
do
sfery
wspólnotowej. W tym obszarze zmiany w polskim systemie prawnym
mogłyby się sprowadzić do zapisów w art. 227 Konstytucji i art. 1 ustawy
o NBP o realizacji celów i wytycznych ESBC, analogicznych zmian w
zapisach Art. 52 ustawy o NBP oraz wprowadzeniu szczegółowych
regulacji dostosowawczych. Ponadto w kontekście polityki kursowej
należałoby dokonać zmian przepisów ustawy o NBP poprzez ograniczenie
uprawnień NBP w zakresie ustalania kursów walut obcych. Wywoła to falę
zmian w innych przepisach prawa ,w tym w aktach wykonawczych , czyli
wszędzie tam, gdzie regulacje odwołują się do kursów walut wyliczanych
przez NBP.
Analizując zmiany w funkcjonowaniu NBP po wprowadzeniu w Polsce
waluty
europejskiej
nie
sposób
pominąć
kwestii
emisji
znaków
pieniężnych. Jak już wspominałam, Art. 227 ust. 1 Konstytucji przyznaje
NBP wyłączne prawo emisji znaków pieniężnych, które stanowią prawny
środek płatniczy w Polsce. Powieleniem tych zapisów są regulacje zawarte
w Art. 4 ustawy o NBP, także bardziej szczegółowe zapisy dotyczące
banknotów i monet w RP, uprawnień Prezesa NBP dotyczących emisji
znaków pieniężnych, kompetencji NBP w zakresie gospodarki znakami
33
pieniężnymi RP. Przytoczone regulacje wyznaczają ramy prawne monopolu
emisyjnego NBP w Polsce.35
Monopol ten będzie musiał być zniesiony z chwilą wejścia Polski do
strefy euro, co nie wydaje się podlegać dyskusjom. Kompetencje w tym
zakresie w europejskim porządku prawnym mają bowiem EBC i Rada UE w
odniesieniu do banknotów i monet euro oraz gospodarki tymi znakami
pieniężnymi, w tym emisji banknotów i monet która odbywa się wyłącznie
za zgodą EBC zarówno przez EBC, jak i przez krajowe banki centralne. W
tym zakresie należy przede wszystkim wyeliminować zapisy niespójne z
prawem unijnym, jak choćby regulacje zawarte w: Art. 227 ust. 1 zd 2
Konstytucji, Art. 4, 31 i 32 ustawy o NBP, a ponadto wprowadzenie
zapisów, że NBP ma prawo do emisji banknotów euro za zgodą EBC i
wyłączne prawo do emisji monet euro za zgodą EBC na wielkość ich
emisji. Dostosuje to polskie przepisy do Art. 106 Traktatu i Art. 16 Statutu
ESBC i EBC. Przede wszystkim zaś należy przyjąć regulacje, że prawnym
środkiem płatniczym na terytorium RP są banknoty i monety euro.
Kolejnym ważnym zagadnieniem związanym z funkcjonowaniem NBP
w perspektywie wejścia Polski do strefy euro jest gospodarka finansowa
banku centralnego, a w zasadzie kwestie badania rocznego sprawozdania
finansowego
NBP
oraz
wspomnianych
już
wcześniej
uprawnień
kontrolnych NIK względem NBP. Uprawnienia te wskazane w Art. 203 ust.
1 Konstytucji będą musiały ulec nowelizacji, podobnie jak zapisy Art. 69
ust. 1 ustawy o NBP. W konsekwencji zmian dotyczących uprawnień NIK
zmianie będzie musiała ulec również ustawa o NIK z 23 grudnia 1994 r.36
Nie jest jednak przesądzone, że NIK utraciłby w ogóle uprawnienia
kontrolne względem NBP, wystarczająca wydaje się być regulacja o
zakazie kontroli tej działalności, która jest związana z ESBC.
Ostatnim z istotnych zagadnień, w kontekście wejścia Polski do strefy
euro i zmian w NBP, jest współpraca międzynarodowa, której główne cele i
zasady uregulowane zostały w ustawie o NBP (Art. 5 ust. 1, Art.11 ust. 3).
Op. cit. 9, s 125
Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, t.j. Dz. U. z 2012 r. poz.
82, 1529, 1544, z 2015 r. poz. 142.
35
36
34
Również te zapisy budzą zastrzeżenia KE i EBC, gdyż nie uwzględniają one
uprawnień EBC do decydowania o reprezentacji i formie współpracy ESBC
z instytucjami międzynarodowymi, co odnosi się również do banków
centralnych
poszczególnych
krajów
członkowskich.
Aby
sprostać
oczekiwaniom KE i EBC wystarczające wydaje się znowelizowanie zapisów
wielokrotnie przywoływanych: Art. 227 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 1
ustawy o NBP i wprowadzenie zapisów uwzględniających uprawnienia EBC
w zakresie współpracy międzynarodowej.
Omówione w tej części pracy obszary, w których nastąpią istotne dla
funkcjonowania NBP zmiany, nie wyczerpują wszystkich zagadnień.
Równie ważne wydają się być kwestie przestrzegania zakazu finansowania
ze środków banku centralnego czy problematyka konsultacji z EBC
projektów aktów prawa polskiego i inne.
Zawężenia tematyki rozważań dokonano w sposób celowy, gdyż
analizując rozbieżności pomiędzy krajowym a wspólnotowym porządkiem
prawnym można dojść do wniosku, że w odniesieniu do wielu aspektów
działalności NBP zastrzeżenia KE i EBC powielają się. Z drugiej zaś strony
powtarzają się również możliwe rozwiązania prawne zmierzające do
integracji prawnej z eurosystemem. Dotyczy to zwłaszcza regulacji
prawnych stanowiących fundament istnienia NBP (Konstytucja, ustawa o
NBP), które były wielokrotnie przytaczane i analizowane.
35
Podsumowanie
Celem
niniejszej
pracy
końcowej
była
prezentacja
zmian
w
funkcjonowaniu Narodowego Banku Polskiego w świetle wejścia Polski do
strefy euro. Tematyka pracy z uwagi na obszerny charakter zagadnienia,
została zawężona do wybranych aspektów prawnych.
Podsumowując, należy stwierdzić, że kwestia dostosowania polskiego
prawa do wymogów systemu prawa wspólnotowego w odniesieniu do
bankowości centralnej jest istotna i bez niej nie będzie możliwe spełnienie
kryteriów konwergencji prawnej, a tym samym pełna integracja walutowa
z krajami strefy euro. To dostosowanie prawa do wymagań Traktatu i
Statutu ESBC i EBC w zasadzie oznacza zmianę kilkuset aktów prawa,
przede wszystkim zmianę Konstytucji RP, zmianę ustawy o Narodowym
Banku Polskim i wielu innych ustaw, w których znajduje się odniesienie do
polskiej waluty. Jak już wspominano eksperci twierdzą, że z chwilą wejścia
Polski do strefy euro czeka nas prawdziwa rewolucja w prawie.
Proces
bankowości
ten
związany
centralnej
w
jest
nieodłącznie
Polsce,
przede
ze
zmianami
wszystkim
w
systemie
podstawach
prawnych i celach działalności NBP, organach NBP i ich kompetencjach.
Przyjęcie wspólnej europejskiej waluty oznaczać będzie dla NBP utratę
wielu uprawnień, które dziś są w wyłącznej gestii NBP. Być może również
zmianę w organach NBP i likwidację Rady Polityki Pieniężnej. NBP stanie
się elementem większej struktury a mianowicie Europejskiego Systemu
Banków Centralnych i będzie realizować cele i zadania ESBC i EBC.
Będzie to możliwe po spełnieniu dwóch zasadniczych założeń, a
mianowicie:
zagwarantowaniu
bankowi
centralnego
niezależności
instytucjonalnej i personalnej, a także integracji prawnej z Eurosystemem.
Konkludując:
pełne
uczestnictwo
Polski
w
unii
gospodarczej
i
walutowej otworzy nowy rozdział w historii polskiej bankowości centralnej
i postawi przed Narodowym Bankiem Polskim nowe zadania i wyzwania.
Pozostaje mieć nadzieję, że nie przyjdzie nam na to uczestnictwo czekać
przez kolejne dziesięciolecia.
36
Bibliografia
1. Kłosiewicz
Paweł,
Szpringer
Włodzimierz,
Zarządzanie
Bankiem
Centralnym w świetle nowej ustawy o Narodowym Banku Polskim,
Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego nr 11/1997;
2. Leszczyńska Cecylia, Zarys historii polskiej bankowości centralnej,
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2008;
3. Myślak Ewa, Narodowy Bank Polski wobec transformacji ustrojowej:
pozycja prawna – organizacja – funkcje, Uniwersytet Jagielloński, SP 4,
Kraków 2013;
4. Nowak-Far Artur, Wprowadzenie euro w Polsce – za i przeciw,
Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2013;
5. Olszak Marcin, Porzycki Marek, Prawne przygotowania do wejścia Polski
do strefy euro na tle rozwiązań przyjętych bądź planowanych w innych
państwach członkowskich z derogacją przewidzianą w art. 122 Traktatu,
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2008;
6. Oręziak Leokadia, Pietrzak Bogusław Bankowość na świecie i w Polsce.
Stan obecny i tendencje rozwojowe, Warszawa 2001;
7. Praca zbiorowa, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej
Polskiej w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej, Narodowy Bank
Polski, Warszawa 2013;
8. Europejski Bank Centralny, Raport o konwergencji. Maj 2008.
37
Netografia
1. Kosikowski Cezary, Prawne aspekty wejścia Polski do strefy euro,
Państwo i Prawo 2008/12/17-31, http://www.lex.pl/akt/-/akt/prawneaspekty-wejscia-polski-do-strefy-euro (15.05.2015);
2. http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/668953,do_przyjecia_euro_pot
rzebna_jest_zmiana_konstytucji.html (20.05.2015)
3. http://prawo.rp.pl/artykul/4,197734-Przyjecie-euro-to-zmiana-setekustaw--.html?referer=redpol (27.05.2015);
4. http://prawo.rp.pl/artykul/9157,277966-Do-euro-po-trupiekonstytucji--.html?referer=redpol (27.05.2015);
5. http://prawo.rp.pl/artykul/778089,961535-Konstytucjonalisci-oprzyjeciu-euro--potrzebna-zmiana-konstytucji.html?referer=redpol
(27.05.2015);
6. http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/o_nbp/o_nbp.html (20.05.2015)
7. http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rzad-przyjal-projekt-zalozenzmiany-ustawy-o-NBP-3147529.html (15.05.2015);
8. http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/5200/II
%20tom.137-142.pdf?sequence=1 (11.06.2015);
Akty prawne
1. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., Nr 78, poz.
483 ze zm.)
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst
ujednolicony Dz.U. z 2013 r. poz. 908, 1036)
3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr
140 poz. 939, t.j. Dz.U. z 23.01.2015 r, poz 128
4. Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, (t.j. Dz.
U. z 2012 r. poz. 82, 1529, 1544, z 2015 r. poz. 142.)
38
Oświadczenia
OŚWIADCZENIE
Oświadczam,
że
pracę
niniejszą
przygotowałam
samodzielnie.
Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury
(przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi
odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która zawierałaby
znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań
empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.),
przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana.
Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym
jest
identyczny
z
tekstem
wydrukowanym
i
nie
zawiera
znaków
niewidocznych na wydruku.
..............................., dnia ............................
.................................................
OŚWIADCZENIE
Wyrażam zgodę
/ nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom
zainteresowanym mojej pracy dyplomowej.
Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia
zgody na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody
nie
wyklucza
kontroli
tekstu
pracy
dyplomowej
w
systemie
antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu do bazy tego
systemu.
* niepotrzebne skreślić
..............................., dnia ............................
.................................................
39