Ad. dr hab. Iwona Demko Kraków, lipiec 2016 rok. Akademia Sztuk

Ad. dr hab. Iwona Demko Kraków, lipiec 2016 rok. Akademia Sztuk

Ad. dr hab. Iwona Demko
Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie
Wydział Rzeźby
Katedra Rzeźby I
Kraków, lipiec 2016 rok.
Ocena rozprawy doktorskiej i dorobku artystycznego Pani mgr Katarzyny Rumińskiej w związku z przewodem doktorskim, wszczętym przez Radę Wydziału Sztuk
Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
❶ Nota biograficzna.
Katarzyna Rumińska urodzona 27.05.1988 roku w Golubiu-Dobrzyniu ukończyła edukację artystyczną w zakresie sztuk plastycznych na specjalności Multimedia i Intermedia
w Zakładzie Plastyki Intermedialnej na Wydziale Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Dyplom magisterski pod tytułem Interaktywność Emocjonalno - Gestualna pod kierunkiem prof. Wiesława Smużnego z wyróżnieniem obroniła w 2012 roku. Zaraz po studiach magisterskich podjęła studia doktoranckie w zakresie sztuk pięknych na Wydziale
Sztuk Pięknych UMK w Toruniu.
Głównym obszarem działań i zainteresowań doktorantki jest animacja (2D i 3D), film,
mapping 3D, instalacja, a także grafika komputerowa i fotografia.
❷ Działalność dydaktyczna, zawodowa, społeczna i organizacyjna.
Przez okres studiów doktoranckich Pani Rumińska współpracowała z prof. Smużnym
oraz z prof. Stępakiem, a od 2 do 4 roku (studiów doktoranckich) samodzielnie prowadziła przedmiot kursowy Multimedia w Internecie dla II roku, II stopnia Edukacji arty1|Strona
stycznej w zakresie sztuk plastycznych z animacji 3D, mappingu 3D, animacji Flash przy
użyciu programów: 3dsMax, Cinema 4D, Adobe Flash.
Obecnie pracuje jako grafik-designer w warszawskiej firmie (G-Wine & Cheese) jak
również jako freelancerka 3D.
Umiejętności Pani Rumińskiej w zakresie grafiki 2D i 3D można prześledzić na jej stronach internetowych 1.
W roku 2015 prowadziła kurs modelowania i druku 3D – Od modelu do obiektu 3D dla
nauczycieli oraz najlepszych uczniów Państwowego Zespołu Szkół Pięknych im. Leona
Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W 2013 roku prowadziła kurs filmowo-fotograficzny
w projekcie Unijnym dla Gminnej Biblioteki Publicznej w Gostycynie. A w 2012 roku
została Latarnikiem Polski Cyfrowej w ramach projektu Polska Cyfrowa Równych Szans,
w którym odpowiednio przeszkolone osoby pomagają ludziom e-wykluczonym z życia
społecznego w przełamaniu barier korzystania z narzędzi cyfrowych. W ramach członkowstwa ruchu w latach 2012-2013 prowadziła autorskie zajęcia 50+ w Internecie dla
Lekarskiego Stowarzyszenia Senioratu w Toruniu. Natomiast w latach 2009-2014 Pani
Rumińska przeprowadziła wiele warsztatów i zajęć plastycznych dla dzieci i młodzieży
m.in. w Tucholi, Golubiu-Dobrzyniu, Ciechocinie.
Jest również członkinią Związku Polskich Artystów Plastyków w Okręgu Toruńskim.
Członkinią Computer Graphic Art Crafters International - CGACI, międzynarodowej grupy artystów i twórców 3D, gdzie współpracuje nad filmem krótkometrażowym The pendulum effect. Oraz członkinią Muzeum Historyczno-Wojskowego w Toruniu, gdzie odpowiada za digitalizacje obiektów muzealnych, oraz tworzenie filmów dokumentalnych
i dokumentację zdjęciową. Sprawuje również funkcję przewodniczącej Koła Naukowego
Galeria S działającego przy Galerii S w Zakładzie Plastyki Intermedialnej w Toruniu.
Biorąc pod uwagę wymienione aktywności widać, że Pani Rumińska posiada cechy działaczki i wolontariuszki, która potrafi wykorzystać posiadane umiejętności do celów społecznych, co należy przyjąć za niezwykle cenne cechy.
1
Autorskie strony doktorantki: http://ruminska.weebly.com/,https://www.behance.net/ruminska,
http://ruminska.com/pl/bio-pl/, http://roooobal.wix.com/portfolioo#!works/ca4p, czy kanał roooobal
na You Tube https://www.youtube.com/user/roooobal.
2|Strona
❸ Ocena dorobku artystycznego.
Od czasu ukończenia studiów magisterskich Pani Rumińska wzięła udział w około 18nastu wystawach zbiorowych, około 10-ciu festiwalach i jednej wystawie indywidualnej
na której zaprezentowała cykl grafik To co ludzkie (2xRGB).
W ocenie dorobku artystycznego trzeba wziąć pod uwagę fakt, że Pani Rumińska rozpoczęła studia doktoranckie zaraz po dyplomie magisterskim, w związku z tym ilość aktywności artystycznej obejmuje zaledwie 4 lata. W dodatku jest to okres zaraz po studiach artystycznych, czyli okres, w którym wielu młodych artystów dopiero zaczyna
swoją działalność. Mając to na uwadze, trzeba zauważyć, że działalność doktorantki jest
intensywna.
Swoje prace prezentowała w Atenach, Madrycie, Krakowie, Sopocie, Koninie, Łodzi, Nowym Mieście Lubawskim, Tychach, Gostycynie, Toruniu, Rypinie, Zielonej Górze. Największa liczba wystaw obejmuje środowisko lokalne, czyli Toruń.
Na stronie internetowej pracowni Multimediów (w której pracowała Pani Rumińska) w opisie zagadnień, czytamy: Ważnym obszarem pracowni jest realizacja zadań
o charakterze komercyjnym. Wykorzystanie multimediów do promocji wydarzeń, tworzenie reklam na urządzenia projekcyjne, multimedialne CV, animacje internetowe 2.
Przy przeglądaniu aktywności Pani Rumińskiej w internecie właśnie ta aktywność
o charakterze komercyjnym jest bardzo widoczna.
Główna, obejmująca największy materiał z zakresu działalności doktorantki, strona internetowa (http://ruminska.weebly.com/) wykonana jest niezwykle skrupulatnie i estetycznie. Znajdziemy tam przysłowiowe wszystko; jest aktywność w zakresie graficznym,
artystycznym, dizajnerskim, pedagogicznym, fotograficznym, a nawet kulinarnym
(blog). Działalność artystyczna przeplata się z komercyjną. Nie wiem jednak czy w ten
sposób aktywność artystyczna nie zostaje przytłoczona przez inne realizacje, stając się
poniekąd działalnością hobbistyczną (co nawiasem mówiąc u większości artystów
w realnym życiu właśnie tak funkcjonuje, jednak w większości przypadków nie przybiera tego rodzaju prezentacji). Być może jednak powinno się rozdzielić te aktywności, aby
2
Źródło: http://www.zpi.umk.pl/pracownie/multi/p_multimediow.html (03.07.2016)
3|Strona
w ten sposób nie narażać tych, którzy szukają określonych realizacji na wyszukiwanie
ich w przytłaczającej różnorodności.
Głównie zwracają uwagę na siebie realizacje usługowe, wykonane na wysokim poziomie. Pani Katarzyna Rumińska wydaje się być przede wszystkim zdolną graficzkądesignerką.
W przedstawionych do doktoratu materiałach proporcje są zmienione. Podkreślone są
realizacje artystyczne. Realizacje graficzne o charakterze komercyjnym zawierają mniej
miejsca, nie mniej jednak pojawiają się. Pani Katarzyna nie rezygnuje z ich prezentacji.
Zaprezentowana w portfolio aktywność artystyczna Pani Rumińskiej przejawia
się w postaci video mappingów, animacji, instalacji interaktywnych, czasami obiektów
czy fotografii.
Video mapping to stosunkowo nowa forma video artu polegająca na rozświetlaniu trójwymiarowych obiektów i ich elementów za pomocą światła projektorów. Mimo,
że pierwszy video mapping wyświetlono w Polsce w 2009 roku podczas Nocy Muzeów
na 750m² Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu3 w tym momencie – siedem lat później nie jest łatwo zaskoczyć odbiorców. Aby wykonać mapping na wysokim poziomie musi
ze sobą współpracować wiele osób, zajmujących się programowaniem, animacją, grafiką
3d, a także dźwiękiem. Ważne jest również posiadanie rozwiniętego technologicznie
sprzętu, dostępnego nie dla każdego. Wszystkie wspomniane elementy można było zaobserwować w przypadku słynnego i zostającego na długo w pamięci Box z 2013 roku,
wykonanego przez amerykańską grupę The Creators Project 4.
Wśród video mappingów Pani Rumińskiej uwagę zwraca Bomapp, zaprezentowany w czasie IV Festiwalu Mappingu 3D w Tychach. Jest najbardziej interesujący pod
względem wizualnym. Zaskakuje wrażeniem uzyskanej trójwymiarowości. W swojej
pisemnej pracy doktorskiej Pani Rumińska wyjaśnia: W mappingach 3D wypowiadam się
za pomocą brył, kształtów, duży nacisk kładę na barwy i symbole a także język znaków.
3
4
Swoją pracę zaprezentował wtedy Arkadiusz Nowakowski, absolwent ASP w Poznaniu.
Źródło: http://www.precyzja.org/historia-video-mappingu-3d/ (05.07.2016)
4|Strona
Skupiam się na kolorze - barwie światła, to ono definiuje często charakter całej animacji 5.
W zdecydowanej większości mappingów narracja schodzi na dalszy plan, nie wydaje się
być częścią najistotniejszą. Najistotniejsza staje się atrakcyjność wizualna i to właśnie
ona ma przyciągnąć odbiorców. Trzeba również zaznaczyć, że większość spośród video
mappingów jest wzbogacona autorskim dźwiękiem stworzonym przez Panią Rumińską.
Wśród innych realizacji artystycznych ciekawy wydaje się cykl 10 obrazów Flagowe wybrzeże będący dokumentacją z podróży. Jest to fotomontaż wydrukowany na
płótnie. Fotomontaż składa się z kilku nałożonych na siebie kadrów. Jest to zdjęcie miejsca, ujęcie cienia sylwetki ludzkiej oraz flagi biało-czerwonej przecinającej linią prostą
wydruk na pół. Znając realizację Pani Rumińskiej przy pierwszym kontakcie z dokumentacją wydruków ma się wrażenie, że jest to video mapping wyświetlany na obraz i w ten
sposób uzyskany efekt kilku nakładających się, różnych obrazów w tym elementu ruchomego jakim wydaje się być video. Dopiero opis pracy wyjaśnia zastosowaną technikę, pozbawioną w rzeczywistości mappingu.
W pracy The walk pokazywanej na wystawie Naturalnie w ZPAP w Toruniu Pani Rumińska usypuje mały kopiec ziemi, w którym zapalają się przemiennie diody sugerując wędrówkę Słońca po horyzoncie. To prosta i pełna uroku, poetycka metafora drogi Słońca
od wschodu do zachodu.
W swoich animacjach doktorantka często wykorzystuje znajomość graficznych
programów 2 i 3D. Gdyby Pani Rumińska nie zajmowała się grafiką 3d jej animacje
z pewnością wyglądałyby inaczej.
Jest to widoczne w Na(i)Vigation, The Girl in the room czy Drumlony. W tej ostatniej
4 fantastyczne postaci umieszczone między dwoma wieżami kościoła spoglądają na miasto, przedstawione jako makieta 3D. Ujęcie siedzących bohaterów na wysokości przywodzi na myśl innych bohaterów - 11 robotników jedzących lunch, sfotografowanych
w 1932 roku przez Charlesa Clyde Ebbetsa na wysokości 256 metrów nad ziemią, na 69.
piętrze budowanego właśnie budynku wchodzącego w skład Rockefeller Center. Zdjęcie
Przekąska pod chmurami zadziwia nas beztroską niezabezpieczonych na wysokości robotników, podczas gdy postaci Pani Rumińskiej mają na celu przywołanie zupełnie inne-
K. Rumińska, Rozprawa doktorska, Czas to ruch. Metafora multimodalna jako wizualizacja etapów życia
człowieka, Toruń 2016, str.25.
5
5|Strona
go nastroju. To opowieść o poszukiwaniu celu, potrzebie akceptacji i zagubieniu w bezimiennym mieście 6. Postaci nie mają nałożonej tekstury, są surowe, co nadaje im specyficzny charakter, narzucając tym samym emocjonalny odbiór animacji. Zawodowy grafik
3D zajmujący się grafiką komercyjnie uznałby postaci Pani Rumińskiej za niewykończone, jednak właśnie ten zabieg nadaje całości rys indywidualny i tworzy specyficzny klimat animacji, ukierunkowując jednocześnie odbiorcę w określony rejon odbioru emocjonalnego. Jest to więc zabieg całkowicie przemyślany i zaplanowany.
Innym rodzajem kreacji stosowanej przez Panią Rumińską jest wykorzystanie nakręconego, realnego obrazu kamery video. Przykładem będzie video performance torii, gdzie
zostały wykorzystane ujęcia z pleneru artystycznego czy kadry skupione na obserwacji
fal rozchodzących się na wodzie w 58515G, czy video performance Wybory, bagaże, decyzje.
W większości prac Pani Katarzyna unika korzystania z tekstu. Komunikat werbalny pojawia się w dwóch pracach. Jest to ...is up ...is down przygotowana na wystawę Raport
2015 w Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu oraz #schody prezentowane na wystawie Początek. Zaistniały tam komunikat jest wyjaśnieniem teorii zastosowanych metafor.
W kreacjach artystycznych wyraźnie rysuje się wpływ posiadania dużych umiejętności w posługiwaniu się programami graficznymi (2 i 3D). Umiejętności te odpowiednio wykorzystane, mogą stać się zaletą i cechą wyróżniającą Panią Rumińską od
innych artystów i artystek. Odczuwalna jest fascynacja możliwościami technologicznymi
narzędzi jakie daje nam współczesność. Z czasem doktorantka powinna nauczyć się wykorzystywać owe narzędzia do budowania swojej osobistej, indywidualnej narracji świata, która w obecnym momencie nie we wszystkich pracach jest zaznaczona. Analizując
jej portfolio artystyczne nie potrafiłabym powiedzieć czy jest coś, co wyraźnie dręczy
czy uwiera mgr Katarzynę Rumińską. Czy jest problem, który spędza jej sen z powiek?
Jednak z całą pewnością mogę powiedzieć, że prześladuje ją metafora, a dokładnie metafora multimodalna. I właśnie na metaforę jest nastawiony jej sejsmograf artystyczny.
K. Rumińska, Rozprawa doktorska, Czas to ruch. Metafora multimodalna jako wizualizacja etapów życia
człowieka, Toruń 2016, str.18.
6
6|Strona
❹ Ocena doktorskiej pracy pisemnej.
Metafora to podstawowy element wszystkich aktywności artystycznych. Jednak podczas
gdy wszyscy artyści i artystki wykorzystują metaforę intuicyjnie, Pani Rumińska stawia
analizę wykorzystania metafory w sztuce w centrum swoich zainteresowań. I czyni ją
tematem swojej pracy doktorskiej. Jak pisze Pani Rumińska: Metaforyzowanie pełni niewątpliwie jedną z ważniejszych ról w życiu człowieka (…) metafora ułatwia funkcjonowanie i poruszanie się w świecie, pomiędzy ludźmi, a także za jej pomocą jesteśmy w stanie
poznać i zrozumieć samych siebie 7.
Katarzyna Rumińska zdaje się za przywołanym przez nią G. Lakoffem i M. Johnsonem
umieszczać metaforę w centralnym miejscu komunikacji międzyludzkiej. W swojej
książce z 1980 roku, Metafory w naszym życiu Lakoff i Johnson pisali: Metafory wyłaniają się z naszych jasno określonych i konkretnych doświadczeń, pozwalając nam tworzyć
pojęcia tak abstrakcyjne i złożone jak argumentowanie 8.
Praca pisemna Pani Katarzyny Rumińskiej jest przejrzysta i klarowna. Zawiera
wyselekcjonowane pod kontem doktoratu informacje, które stały się niezbędnymi elementami potrzebnymi przy budowaniu pracy artystycznej.
Rozdział pierwszy pracy pisemnej zawiera rys historyczny kanonu figury ludzkiej jaki
pojawił się w historii sztuki, niezbędny przy budowaniu 8 postaci pojawiających się
w animacji i instalacji doktorskiej. Wychodząc od przedstawień naskalnych, poprzez
starożytną Grecję, Witruwiusza (model sylwetki ludzkiej narysowany przez Leonarda da
Vinci), teorię moduloru Le Corbuisiera Pani Rumińska dociera do 1913 roku. W tym roku miała premierę opera Zwycięstwo nad słońcem, która miała zrewolucjonizować wyobrażenia Rosjan nie tylko o teatrze. Opera ta, to programowe dzieło futurystów, będąca
rodzajem manifestu. Na potrzeby opery Kazimierz Malewicz stworzył słynne kostiumy,
w których postaci zostały zgeometryzowane balansując na granicy przedstawienia i abstrakcji. Bohaterowie opery zostali w ten sposób odrealnieni, innymi słowy zmetaforyzowani. Doktorantka zaznacza, że właśnie ten fakt zainspirował ją do stworzenia jej
K. Rumińska, Rozprawa doktorska, Czas to ruch. Metafora multimodalna jako wizualizacja etapów życia
człowieka, Toruń 2016, str.3.
8 George Lakoff, Mark Johnson: Metafory w naszym życiu. Tomasz P. Krzeszowski (tłum.). Warszawa:
Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, seria: Biblioteka Myśli Współczesnej. ISBN 9788306016369. str.
132.
7
7|Strona
własnej koncepcji wyglądu 8 postaci pojawiających się w artystycznej części jej doktoratu.
Omówienie kolejnych inspiracji w postaci animacji wyjaśnia ideowe poszukiwania doktorantki. Interesują ją realizacje, które poruszają problem metafor związanych z ruchem,
czasem i etapami życia człowieka. Podstawową metaforę dla Pani Rumińskiej zawiera
zdanie Czas to ruch, życie to droga. Doktorantka pisze, że metaforyzujemy "czas jako
ruch" starzejąc się 9.
Pani Rumińska wymienia w pracy pisemnej animacje, które zawierają w swojej fabule
metaforę życia i przemijania. Jest to The Fantastic Flying Books of Mr. Morris Lessmore
z 2010 roku, Katedra Bagińskiego czy film animowany Kunio Katô Dom z małych kostek.
Pani Rumińska zaznacza, że animacja sama w sobie toczy się w czasie, czyli jest metaforą
czasu zawartego w ruchu poklatkowym (czyli Czas to ruch).
Doktorantka wspomina również interaktywną pracę SAM z 1968 roku, aby nawiązać do
interaktywności jaką zastosuje przy swojej instalacji. We wspomnianej pracy specjalnie
skonstruowany kwiat reagował na dźwięk dochodzący z otoczenia, motywując tym samym odbiorców do wydobywania dźwięków. W pracy Pani Rumińskiej interakcja ma
polegać na uczestnictwie w specjalnie przygotowanej przez nią wirtualnej rzeczywistości za pomocą hełmu Oculus Rift, który pozwoli na sterowanie postaciami poprzez własne ruchy.
Czas to ruch, życie to droga - to metafora, która pojawiła się dużo wcześniej niż koncepcja doktoratu. Doktorat jest jej kontynuacją i rozwinięciem. W pracy pisemnej Pani
Rumińska omawia swoje poszczególne realizacje artystyczne, które wpisują się w cykl
prac Czas to ruch, życie to droga. W ten sposób w pracy pisemnej znajdziemy opis jej
pracy #schody, video mappingu Balbina, video performance Wybory, bagaże, decyzje czy
Za zakrętem. Dialog a także instalacji #Sopot #KickArt. Prace te niejako przygotowują
nas do podjętego w doktoracie problemu, jednocześnie umacniają pozycję obranego
przez nią tematu.
Praca pisemna stanowi bardzo istotną część. Jest klarownym wyjaśnieniem rozpoczynającym się od wskazania inspiracji a kończącym na szczegółowym opisie części artyK. Rumińska, Rozprawa doktorska, Czas to ruch. Metafora multimodalna jako wizualizacja etapów życia
człowieka, Toruń 2016, str.4.
9
8|Strona
stycznej doktoratu. Stanowi dowód na świadome i wnikliwe poznanie interesującego
doktorantkę problemu. Bibliografia umieszczona w pracy wskazuje na lektury z zakresu
psychologii poświęcone analizie komunikacji pozawerbalnej - mowie ciała, języka gestów, czyli elementu potrzebnego przy budowie postaci. Zawiera również lektury
z dziedziny sztuki nowych mediów.
❺ Ocena doktorskiej pracy artystycznej.
Pracą, która miała wpływ na kształt pracy doktorskiej była również wspomniana w części pisemnej instalacja magisterska Interaktywność Emocjonalno-Gestualna. Dyplom
składał się z czterech ekranów umieszczonych naprzeciw siebie. Na każdym z ekranów
pojawiała się sylwetka ludzka. Pani Rumińska odnosiła się do czterech podstawowych
temperamentów ludzkich: sangwinika, choleryka, flegmatyka i melancholika. Zróżnicowanie sylwetek polegało na ich odmiennej kolorystyce, odmiennych gestach oraz dopasowanych do charakteru postaci dźwięków.
W instalacji doktorskiej Pani Rumińska posuwa się zdecydowanie dalej. Kreuje 8 postaci, zróżnicowanych pod względem wyglądu (ilości i kolor modułów) , wieku (dziecko,
nastolatki, osoby dojrzałe i osoby starsze), płci (dziewczynka i chłopiec, kobieta i mężczyzna), perspektywy widzenia (dziecko kamera umieszczona na niskiej wysokości,
osoba dojrzała kamera umieszczona wyżej), sposobu poruszania się (osoba starsza
ruchy spowolnione), postawy (osoba starsza zgarbiona) a także tła (osoby młode na tle
pustyni będącej metaforą niezapisanej karty, osoby starsze w górach będących metafora
zdobytego doświadczenia).
Praca artystyczna podzielona jest na dwie części. Jest to animacja, która opisuje założenia towarzyszące w kreowaniu postaci. Część druga to instalacja interaktywna, która
pozwala odbiorcy wcielić się w dowolnie wybraną postać. Odbiorca może w ten sposób
przez chwilę poczuć się jak dziecko, jak nastolatek, czy osoba dojrzała bądź starsza. Zabieg zastosowany przez Panią Rumińską przywodzi na myśl urządzenie o nazwie R70i
zaprezentowane na targach elektroniki konsumenckiej CES (Consumer Electronics
Show) w Las Vegas bieżącego roku. Symulator podeszłego wieku, bo tak nazywało się
urządzenie, ma skupić uwagę młodych ludzi na problemach zdrowotnych ludzi starszych. Specjalnie skonstruowany kombinezon - egzoszkielet jest odpowiedzialny za
9|Strona
stworzenie wrażenia ociężałości, problemów ze stawami, nadwagą czy trudności
w utrzymaniu równowagi. Specjalne gogle symulują chorobę oczu taką jak jaskra czy
zaćma, a słuchawki pozwalają na wyobrażenie sobie kłopotów ze słuchem 10 .
Podobny symulator starości realizuje Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego wraz ze Szczecińskim Humanistycznym Uniwersytetem Seniora. Symulator ma
pomóc przyszłym pracownikom socjalnym pracującym z osobami starszymi, aby lepiej
mogli poznać ograniczenia i problemy związane z wiekiem podeszłym. Zasada działania
jest podobna jak w przypadku amerykańskiego urządzenia. Specjalny kombinezon, gogle
i nakładka na nadgarstek ma przybliżyć sytuacje człowieka chorego na Alzheimera czy
Parkinsona 11.
Jednak biorąc pod uwagę dyplomy magisterskie czy doktoraty z zakresu sztuk pięknych,
użycie hełmu Oculus Rift do odbioru wykreowanej przestrzeni wirtualnej jest z całą
pewnością nowatorskim zabiegiem.
❻ Konkluzja.
Po analizie dotychczasowego dorobku artystycznego, doktorskiej pracy pisemnej oraz
części artystycznej Pani Rumińskiej przychylam się do wniosku Rady Wydziału Sztuk
Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu o nadanie mgr Katarzynie Rumińskiej stopnia doktora w zakresie sztuk plastycznych w dziedzinie sztuk pięknych.
Wideo prezentujące egzoszkielet: https://www.youtube.com/watch?v=y7rw7-SdW4U (06.07.2016)
Źródło:
http://www.rynekseniora.pl/rynek_opieki/105/uniwersytet_szczecinski_w_niekonwencjonalny_sposob_
nauczy_empatii_wobec_starszych,4681.html (06.07.2016)
10
11
10 | S t r o n a