Co to jest dyspraksja i jakie zachowania wskazują na dyspraksję u

Co to jest dyspraksja i jakie zachowania wskazują na dyspraksję u
przedszkolaków?
Oto przykłady takich zachowań: „nie potrafi sam sobie zorganizować
zabawy”, „nie wie jak obchodzić się z zabawkami i często je niszczy”, „chce
przyłączyć się do innych dzieci na placu zabaw lecz nie potrafi wykonywać
odpowiednich czynności,”, „lubi być bujane na koniku na biegunach lecz same
nie potrafi się huśtać” , „ma duże trudności podczas ubierania się i zaczyna mieć
ataki złości, gdy jest proszony o zrobienie tego”, „ma opóźnienie rozwoju mowy
lub problemy w artykulacji”, „czasem jest nadmiernie aktywne i nie czują
niebezpieczeństwa”, niektóre „niechętnie bierze udział w grupowych zabawach
angażujących motorykę dużą”, czasem „słabiej rysuje niż pozostałe dzieci” ,
„jest niezgrabny ruchowo”. Rozwój umysłowy tych dzieci jest prawidłowy a
środowisko, w którym codziennie przebywa dostarcza różnorodnych okazji
stymulujących rozwój zdolności motorycznych.
Wyniki badań dr J. Ayres twórcy teorii integracji sensorycznej wskazują, że
dyspraksja jest ściśle związana z nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców
somatosensorycznych,
zwłaszcza
bodźców
dotykowych,
ale
również
przedsionkowych. Ayres uważała, że praksja jest funkcją obejmującą procesy
tworzenia wyobrażenia / jak można współdziałać z otoczeniem/, organizowania
programu działań i wreszcie czynnej realizacji zadania zgodnie z określonym
planem. Literatura dostępna w tym zakresie sugeruje, że aby rozpoznać
zaburzenia dyspraktyczne należy poddać ocenie dwie podstawowe funkcje –
przetwarzanie informacji sensorycznych i planowanie motoryczne. Zaleca się
obserwację dziecka w pomieszczeniu wyposażonym w sprzęt terapeutyczny,
który dostarcza różnorodnych doświadczeń sensorycznych i motorycznych.
Powinno się obserwować spontaniczną zabawę jak również reakcje w
ustrukturyzowanych sytuacjach.
Przetwarzanie bodźców dotykowych. W zakresie przetwarzania bodźców
dotykowych należy odpowiedzieć na pytania : Czy dziecko poszukuje lub unika
pewnych doświadczeń dotykowych? Czy prezentuje przejawy obronności
dotykowej? Czy potrafi znaleźć małą zabawkę ukrytą w pojemniku
wypełnionym ryżem lub fasolą? Gdy reaguje i w jaki sposób na podmuch
powietrza na kark dziecka? Czy reaguje na inne delikatne bodźce dotykowe
takie jak pocieranie wacikiem po dłoni czy przedramieniu? Gdy przewróci się
lub lekko skaleczy, czy rozpacza czy raczej tego nie zauważa? Czy rysuje
człowieka adekwatnie do wieku? Czy raczej siedzi z boku grupy dzieci? Czy
lubi baraszkować, przepychać się, popychać, czy mocno ściskać? Czy lubi lepić
w plastelinie czy raczej nie lubi brudzić sobie rąk? Czy w czasie zabawy w
„zaczarowany woreczek” potrafi rozpoznać przez dotyk jakie rzeczy znajdują
się w woreczku.
Przetwarzanie bodźców proprioceptywnych. Jest trudniejsze do oceny z
powodu nakładających się oddziaływań funkcji przedsionkowych, które należy
wziąć pod uwagę podczas interpretowania wyników obserwacji. Czy dziecko
zwykle przyjmuje pozycje ciała, w których stawy znajdują się w skrajnych
końcach zakresu ruchu (np. siad W)? Czy dziecko ćwicząc na sprzęcie takim
jak huśtawka potrafi przyjąć automatycznie pozycję tułowia zapewniającą
optymalną stabilność?
Czy siadając na czymś, przechodząc nad lub pod
przeszkodą jest wystarczająco pewne, jak daleko podnieść lub opuścić części
ciała?. Czy często lubi się zderzać z innymi dziećmi?, Czy potyka się częściej
niż inne dzieci w grupie wiekowej? Czy lubi coś gryźć lub żuć? Czy lubi
skakać?
Przetwarzanie bodźców przedsionkowych. Do wskaźników procesów
przedsionkowych, które można zaobserwować należą: reakcje równoważne,
reakcje prostowania, asekuracyjne wyciągnięcie rąk, reakcja wyprostna na
brzuchu podczas przyśpieszenia liniowego oraz reakcje posturalne podczas
poruszania się przeciwko sile grawitacji (np. wchodzenie po pochylni).
Doświadczenie kliniczne wskazuje, że przeciętne przedszkolaki reagują z
wyraźnym zadowoleniem na wrażenia przedsionkowe dostarczane na sprzęcie
podwieszonym i przyrządach do wspinania. Należy więc rozważyć :
Czy
unikają wspinania się i innych aktywności dużej motoryki, Czy lubi długo się
huśtać, Czy lubi się kręcić na karuzeli, Czy często się przewraca, Czy ma dobrą
równowagę podczas biegania , chodzenia po nierównościach, wzniesieniach?
Czy po potknięciu się wyciąga ręce przewracając się, czy raczej jest poobijane?
Czy jest w stanie wbiegać wchodzić na pochylnię, pagórek jak sobie daje z tym
radę?
Drugi proces który powinniśmy przeanalizować to mechanizm planowania
motorycznego. Problemy z dyspraksją wiążą się z pomysłem , planem i
wykonaniem zadania. Zwróćmy szczególną uwagę na pomysł i plan wykonania
zadania. Trudno ocenić pierwszy z nich ponieważ nie ma obiektywnych testów
badających w jaki sposób dziecko tworzy pomysł działania , jak sobie wyobraża
współdziałanie z otoczeniem w wykonaniu jakiegoś zadania, ocena ma charakter
czysto dedukcyjny. Jednym z najlepszych sposobów oceny tego mechanizmu
jest obserwacja, w jaki sposób dziecko bawi się zabawkami i ewentualnie na
sprzęcie terapeutycznym. Szczególnie diagnostyczne jest obserwowanie, co
dziecko robi z nową zabawką lub nowym sprzętem, którego nigdy przedtem nie
widziało. Nie należy kierować aktywnością dziecka, trzeba zaobserwować do
jakiego stopnia może tworzyć i organizować idee – co i jak robić.
Warto śledzić czy dziecko przewiduje możliwość jeżdżenia, huśtania lub
wspinania się na różne sposoby? Czy jego aktywność jest ukierunkowana na
osiąganie celu? Jeśli obserwujemy przypadkowe próby wykorzystania różnych
elementów sprzętu do zabawy to wskaźnik trudności w ideacji. Czy pojawiają
się reakcje agresywne w odpowiedzi na trudności z wykorzystaniem jakiegoś
sprzętu lub gdy nie wie jak bawić się nową zabawką?. Czy wykonuje
pojedynczą czynności wielokrotnie, bez namysłu, np. wbieganie i zbieganie z
pochylni ?. Czy potrafi z kilku elementów tworzyć jedną całość, czy ma
pomysły jak to zrobić np. jak zrobić namiot z koca krzeseł i miotły? Niektóre z
tych dzieci
sprawiają wrażenie, że maja pomysł co można zrobić z tych
elementów i nawet może są w stanie wyrazić werbalnie, co trzeba zrobić ale nie
potrafią efektywnie czynnie wykonać tego zadania. Dopiero po fizycznej
pomocy jak daleko muszą stać od siebie krzesła by na nich położyć drążek
miotły a na nim zawiesić koc potrafią to zrobić.
Czasem trudno odróżnić specyficzny problem w planowaniu motorycznym
od problemu tworzenia pomysłu. Należy jednak pamiętać, że zwykle dziecko
które ma problemy z pomysłem zabawy czy wykonania zadania będzie miało
również słabe planowanie motoryczne, ponieważ nie rozumie istoty zadania,
które ma wykonać. Można pomóc dziecku w wyobrażeniu jak wykonać zadanie,
poprzez wskazanie by zobaczyło jak inne dziecko wykonuje dane zadanie. Jeżeli
problem jest ograniczony do tworzenia pomysłu, dziecko będzie potrafiło
odpowiednio naśladować. Jednak jeśli ma kłopotami w tworzeniu pomysłu i
trudności w organizowaniu czynności, nawet gdy udziela mu się słownych
instrukcji i demonstruje wykonanie czynności nie potrafi dobrze i sprawnie
wykonać zadania. Ponadto może mieć kłopoty z generalizowaniem planu
wykonania zadania w jednych okolicznościach na inne np. kiedy już nauczy się
budować namiot z koca miotły i dwóch krzeseł nie będzie tego potrafił zrobić
gdy zamiast krzeseł będzie miało do dyspozycji pudełka, a zamiast miotły nieco
krótszy kij. To znaczy, że może zaplanować i wykonać określone zadanie w
jednej sytuacji, lecz gdy ma wykonać podobne zadanie w innej sytuacji już nie
potrafi zorganizować odpowiednich czynności.
Oczywiście terapeuta integracji sensorycznej może zastosować wybrane
dostosowane do wieku dziecka próby obserwacji klinicznej , a wówczas gdy
dziecko
przekroczy
czwarty
rok
życia
może
stosować
Południowo-
Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej. Mój opis obserwacji dotyczy
głównie dzieci do 4 roku życia.