Spis treści

Spis treści
Spis treści
Wykaz skrótów
23
Cukrzyca31
8.1. Regulacja metabolizmu glukozy 33
8.1.1. Rola glukozy w procesach metabolicznych
33
8.1.2. Trzy źródła glukozy w organizmie: pokarmy, glikogenoliza, glukoneogeneza
33
8.1.3. Transport glukozy do komórek
36
8.1.4. Wewnątrzkomórkowe szlaki metabolizmu glukozy
36
8.1.5. Hormonalna regulacja metabolizmu glukozy
37
8.1.6. Metabolizm glukozy u chorego na cukrzycę
39
8.2. Definicja, kryteria rozpoznania i klasyfikacja cukrzycy Kryteria wyrównania i badania laboratoryjne 40
8.2.1. Definicja cukrzycy
40
8.2.2. Typy cukrzycy
40
8.2.3. Kryteria rozpoznania cukrzycy
40
8.2.4. Kryteria wyrównania cukrzycy
42
8.2.5. Metody oznaczania stężenia glukozy
43
8.2.6. Oznaczanie białek glikowanych
44
8.2.7. Badania oceniające funkcję nerek
45
8.2.8. Inne badania laboratoryjne
46
8.3. Obraz kliniczny, epidemiologia i patogeneza cukrzycy typu
8.3.1. Patogeneza cukrzycy typu 1
8.4. Obraz kliniczny cukrzycy typu 2, epidemiologia i patogeneza cukrzycy typu 2
47
47
54
8.4.1. Wprowadzenie
54
8.4.2. Obraz kliniczny cukrzycy typu 2
54
8.4.3. Epidemiologia cukrzycy typu 2
55
8.4.4. Czynniki ryzyka cukrzycy typu 2
56
8.4.5. Umieralność chorych na cukrzycę typu 2
57
8.4.6. Naturalna historia przebiegu cukrzycy typu 2
57
8.4.7. Patogeneza cukrzycy typu 2
58
8.4.8. Insulinooporność
60
8.5. Inne swoiste typy cukrzycy
65
8.5.1. Wprowadzenie
65
8.5.2. Genetyczne defekty komórki b 65
8.5.3. Genetyczne defekty działania insuliny 67
8.5.4. Zaburzenia zewnątrzwydzielnicze trzustki
68
8.5.5. Endokrynopatie
68
8.5.6. Cukrzyca wywołana lekami lub substancjami chemicznymi 70
8.5.7. Infekcje
70
8.5.8. Rzadkie autoimmunologiczne formy cukrzycy
70
8.5.9. Inne zespoły genetyczne związane z cukrzycą
70
8.6. Cukrzyca u kobiet w ciąży
73
8.6.1. Wprowadzenie 73
8.6.2. Klasyfikacja cukrzycy u kobiet w ciąży
73
8.6.3. Cukrzyca przedciążowa (PGDM)
73
8.6.4. Cukrzyca ciążowa (GDM)
75
8.6.5. Poród u chorej na cukrzycę
77
8.6.6. Profilaktyka cukrzycy typu 2 u pacjentek z przebytą cukrzycą ciążową
77
15
Spis treści
78
8.14.5. Podział neuropatii 139
8.7.1. Edukacja terapeutyczna 78
8.14.6. Neuropatia układu autonomicznego
140
8.7.2. Zalecenia dietetyczne
82
8.14.7. Leczenie
141
8.7.3. Wysiłek fizyczny 87
8.7.4. Doustne leki przeciwcukrzycowe i agoniści receptora GLP-1
90
8.7. Leczenie cukrzycy
8.15. Zespół stopy cukrzycowej
142
102
8.15.1. Wprowadzenie
8.15.2. Etiopatogeneza i czynniki ryzyka
142
108
8.15.3. Obraz kliniczny i rozpoznawanie
144
8.8.1. Wprowadzenie
108
8.15.4. Leczenie
145
8.8.2. Nadciśnienie tętnicze w cukrzycy
108
8.8.3. Leczenie nadciśnienia tętniczego w cukrzycy 108
8.8.4. Docelowe wartości ciśnienia tętniczego
109
8.8.5. Leczenie hipotensyjne w cukrzycy
8.7.5. Insulinoterapia w cukrzycy typ 2 8.8. Leczenie nadciśnienia tętniczego u chorych z cukrzycą
8.9. Leczenie zaburzeń lipidowych w cukrzycy
147
110
148
8.16.4. Strategia prewencji cukrzycy 151
110
8.9.3. Zmiana stylu życia, kontrola glikemii niezbędnym etapem leczenia dyslipidemii
110
8.9.4. Farmakologiczne leczenie hiperlipidemii
111
113
8.10.1. Wprowadzenie
113
8.10.2. Cukrzycowa kwasica ketonowa (CKK)
114
8.10.3. Niekoetonowa śpiaczka hipermolalna (NSH)
116
8.10.4. Kwasica mleczanowa 118
8.10.5. Hipoglikemia
119
121
8.11.1. Wprowadzenie
121
8.11.2. Patogeneza makroangiopatii cukrzycowej
121
8.11.3. Diagnostyka powikłań makronaczyniowych w cukrzycy
123
8.11.4. Zespoły kliniczne makroangiopatii cukrzycowej
125
8.11.5. Prewencja i leczenie chorób układu sercowo-naczyniowego
125
128
8.12.1. Wprowadzenie
128
8.12.2. Czynniki wpływające na uszkodzenie nerek w cukrzycy
129
8.12.3. Patogeneza cukrzycowej choroby nerek
129
8.13. Retinopatia cukrzycowa
132
8.13.1. Wprowadzenie
132
8.13.2. Epidemiologia
132
8.13.3. Mechanizmy patogenetyczne
133
8.13.4. Historia naturalna i obraz kliniczny
133
8.13.5. Klasyfikacje retinopatii
134
8.13.6. Czynniki ryzyka rozwoju i progresji retinopatii
135
8.13.7. Leczenie retinopatii cukrzycowej
136
8.14. Neuropatia cukrzycowa
146
8.16.3. Postępowanie farmakologiczne w prewencji cukrzycy typu 2
8.9.2. Cele leczenia i wartości docelowe stężeń lipidów 8.12. Cukrzycowa choroba nerek
8.16.1. Etiopatogeneza cukrzycy typu 2 i możliwości jej zapobiegania 146
109
110
8.11. Powikłania makronaczyniowe w cukrzycy 8.16. Prewencja cukrzycy typu 2
142
8.16.2. Postępowanie niefarmakologiczne w prewencji cukrzycy typu 2
poprzez modyfikację czynników związanych ze stylem życia
8.9.1. Wprowadzenie
8.10. Ostre powikłania cukrzycy
16
Spis treści
137
8.14.1. Wprowadzenie
137
8.14.2. Definicja
137
8.14.3. Epidemiologia
137
8.14.4. Rozpoznawanie 139
8.17. Duże badania kliniczne i wynikające z nich zalecenia terapeutyczne
154
8.17.3. Intensywna kontrola glikemii a powikłania sercowo-naczyniowe u chorych na cukrzycę typu 2
157
8.17.4. Kontrola ciśnienia tętniczego a ryzyko powikłań naczyniowych u chorych na cukrzycę
159
8.17.5. Kontrola zaburzeń lipidowych a ryzyko powikłań naczyniowych
160
8.18. Ważne daty w diabetologii
162
Piśmiennictwo
164
Choroby przytarczyc i choroby metaboliczne kości
167
9.1. Homeostaza wapnia i fosforanów: mechanizmy, regulacja, zaburzenia i ich etiopatogeneza
169
9.1.1. Wprowadzenie
169
9.1.2. Jelito, nerka, kość
170
9.1.3. Homeostaza wapniowa i jej mechanizmy molekularne
171
9.1.4. Hiperkalcemia
172
9.1.5. Hipokalcemia 173
9.1.6. Regulacja homeostazy fosforanowej
173
9.1.7. Hiperfosfatemia
175
9.1.8. Hipofosfatemia
175
9.1.9. Kość jako dynamiczny rezerwuar wapnia i fosforanu
175
9.2. Nadczynność przytarczyc
176
9.2.1. Pierwotna nadczynność przytarczyc
176
9.2.2. Wtórna nadczynność przytarczyc
180
9.2.3. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc
181
9.3. Niedoczynność przytarczyc
9.3.1. Pierwotna niedoczynność przytarczyc
183
183
9.3.2. Wtórna niedoczynność przytarczyc
185
9.3.3. Rzekoma niedoczynność przytarczyc
186
9.4. Osteoporoza
188
9.4.1. Rys historyczny i epidemiologia 188
9.4.2. Etiopatogeneza
188
9.5. Osteomalacja 202
17
Spis treści
9.5.1. Osteomalacja z niedoboru wapnia/witaminy D
9.5.2. Wrodzony izolowany niedobór 1,25(OH)2D (kalcitriolu) – krzywica D-zależna typu 1 (VDDR1)
204
206
209
9.6.1. Patologie kostne (w zakresie obrotu kostnego, mineralizacji i objętości kości,
wzrostu kości oraz ich siły) związane z PChN-PMK
209
9.6.2. Osteopenia i osteoporoza
210
9.6.3. Diagnostyka osteopatii nerkowopochodnej
210
9.6.4. Leczenie
211
9.7. Choroba Pageta
212
9.7.1. Rys historyczny i epidemiologia
212
9.7.2. Etiopatogeneza
212
9.7.3. Obraz kliniczny
213
9.7.4. Rozpoznanie
214
9.7.5. Leczenie 214
9.7.6. Rokowanie
215
9.8. Inne choroby metaboliczne kości Piśmiennictwo
Choroby tarczycy
10.1. Anatomia i histologia tarczycy
215
219
221
223
10.1.1. Budowa tarczycy
223
10.1.2. Unaczynienie tarczycy
223
10.1.3. Unerwienie tarczycy
223
10.1.4. Pęcherzyki tarczycy
224
10.1.5. Komórki pęcherzykowe
224
10.1.6. Komórki C tarczycy
225
10.1.7. Struktury nietypowe
226
10.2. Anatomia patologiczna 227
10.2.1. Badanie cytologiczne
227
10.2.2. Badanie histopatologiczne
230
10.2.3. Badanie śródoperacyjne
230
10.3. Rozwój tarczycy
231
10.6. Hormony tarczycy 241
10.6.1. Metabolizm jodu
241
10.6.2. Synteza, transport i regulacja wydzielania hormonów tarczycy
242
10.6.3. Mechanizm działania
243
10.7. Czynniki pozatarczycowe mające wpływ na oznaczenia hormonów tarczycy we krwi
246
10.7.1. Zaburzenia białek transportujących hormony tarczycy we krwi
246
10.7.2. Transtyretyna 246
10.7.3. Przeciwciała mające wpływ na oznaczenia hormonów tarczycy 247
10.7.4. Autoprzeciwciała przeciwko hormonom tarczycy 247
10.7.5. Zespoły oporności na hormony tarczycy
247
10.7.6. Leki i związki wpływające na poziom hormonów tarczycy w krwi
248
10.7.7. Ostre i przewlekłe pozatarczycowe schorzenia ogólnoustrojowe
248
10.8. Najważniejsze autoantygeny tarczycowe i odpowiadające im przeciwciała
o istotnym znaczeniu diagnostycznym
249
10.8.1. Tyreoglobulina (Tg) i przeciwciała anty-Tg
250
10.8.2. Tyreoperoksydaza (TPO) 250
10.8.3. Receptor TSH
251
10.8.4. NIS symporter sodowo-jodkowy
251
10.8.5. Megalina (gp 330) 251
10.8.6. Antygen 64-kDa
251
10.8.10. Kalcytonina
251
10.9. Nadczynność tarczycy 252
10.9.1. Epidemiologia 252
10.9.2. Rys historyczny
252
10.9.3. Etiopatogeneza 253
10.9.4. Obraz kliniczny
254
10.9.5. Diagnostyka laboratoryjna 254
10.9.6. Diagnostyka obrazowa
255
10.9.7. Różnicowanie
255
10.9.8. Leczenie
255
10.9.9. Subkliniczna nadczynność tarczycy
258
10.9.10. Przełom tarczycowy
259
10.9.11. Przyczyny pierwotnej nadczynności tarczycy
259
10.9.12. Przyczyny wtórnej nadczynności tarczycy
272
10.10. Niedoczynność tarczycy 273
10.10.1. Epidemiologia
273
233
10.10.2. Rys historyczny
273
10.4.1. Rola czynników genetycznych w embriogenezie tarczycy
233
10.10.3. Etiopatogeneza
274
10.4.2. Udział czynników pozagenetycznych w embriogenezie tarczycy
235
10.10.4. Obraz kliniczny
275
10.10.5. Rozpoznanie
276
235
10.10.6. Różnicowanie
278
10.5.1. Agenezja tarczycy
235
10.10.7. Leczenie
278
10.5.2. Ektopia tarczycy
236
10.10.8. Prewencja
279
10.5.3. Hipoplazja tarczycy
237
10.10.9. Monitorowanie
279
10.5.4. Tarczyca dodatkowa
237
10.10.10. Rokowanie
279
10.5.5. Torbiel przewodu tarczowo-językowego
238
10.10.11. Szczególne postaci niedoczynności tarczycy
279
10.5.6. Płat piramidowy
238
10.5.7. Hemiagenezja tarczycy 239
10.4. Genetyczne i pozagenetyczne uwarunkowanie embriogenezy tarczycy
10.5. Rodzaje, epidemiologia i znaczenie kliniczne dysgenezji tarczycy
18
202
9.5.3. Osteomalacja hipofosfatemiczna
9.6. Osteopatie w przewlekłej chorobie nerek (PChN)
Spis treści
10.11. Zapalenia tarczycy
290
10.11.1. Wprowadzenie
290
19
Spis treści
Spis treści
10.11.2. Ostre zapalenie tarczycy
290
10.11.3. Podostre zapalenie tarczycy (zapalenie granulocytowe, zapalenie ziarniniakowe,
zapalenie olbrzymiokomórkowe, zapalenie wirusowe, choroba de Quervaina)
292
10.11.4. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy
294
10.11.5. Choroba Riedla (łac. struma lignosa)
296
10.11.6. Zapalenia tarczycy indukowane lekami
296
10.11.7. Rzadkie postaci zapalenia tarczycy
297
10.11.8. Zapalenia destrukcyjne
297
10.12. Wole nietoksyczne
299
10.12.1 Wprowadzenie
299
10.12.2. Patogeneza
299
10.12.3. Obraz kliniczny
300
10.12.4. Badanie przedmiotowe
301
10.12.5. Badania dodatkowe
302
10.12.6. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy
303
10.12.7. Diagnostyka różnicowa
304
10.12.8. Leczenie
304
10.12.9. Rokowanie
305
10.13. Rak tarczycy 306
10.13.1. Epidemiologia, czynniki ryzyka i rokowanie
307
10.13.2. Rak brodawkowaty tarczycy
309
10.13.3. Rak pęcherzykowy tarczycy
320
10.13.4. Rak nisko zróżnicowany
322
10.13.5. Rak niezróżnicowany
322
10.13.6. Rak rdzeniasty tarczycy
322
Piśmiennictwo
Choroby nadnerczy
11.1. Choroby kory nadnerczy
327
329
331
11.1.1. Wstęp i rys historyczny
331
11.1.2. Anatomia, embriologia i budowa mikroskopowa kory nadnerczy
332
11.1.3. Biosynteza, metabolizm i regulacja wydzielania hormonów kory nadnerczy
338
11.1.4. Efekty biologiczne działania hormonów kory nadnerczy
351
11.1.5. Niedoczynność kory nadnerczy
356
11.1.6. Nadczynność glukokortykosteroidowa – ACTH-niezależny zespół Cushinga 375
11.1.7. Zespoły uwarunkowane genetycznie przebiegające z nadmiarem glukokortykosteroidów
385
11.1.8. Oporność na glukokortykosteroidy
386
11.1.9. Choroby z nadczynności androgenowej nadnerczy 388
11.1.10. Choroby nadnerczy z zaburzeniami wydzielania mineralokortykosteroidów 391
11.1.11. Zespoły z hipoaldosteronizmem
397
11.1.12. Hiperaldosteronizm wtórny
398
11.1.13. Rak kory nadnercza
402
11.1.14. Przypadkowo wykryty guz nadnercza 405
11.1.15. Leczenie glukokortykosteroidami
409
11.2. Choroby rdzenia nadnerczy
421
11.2.1. Wstęp i rys historyczny
421
11.2.2. Budowa, rozwój, różnicowanie rdzenia nadnercza człowieka
421
11.2.3. Biosynteza, metabolizm, działanie i oznaczanie hormonów rdzenia nadnerczy 425
20
11.2.4. Guz chromochłonny 430
11.2.5. Dziedziczne postacie guza chromochłonnego
436
11.2.6. Niedoczynność rdzenia nadnerczy 441
Piśmiennictwo Kardioendokrynologia
443
445
12.1. Wpływ zaburzeń hormonalnych na ryzyko sercowo-naczyniowe,
wystąpienie i progresję chorób układu krążenia, wprowadzenie
447
12.2. Wpływ hormonów i chorób tarczycy na mięsień sercowy
448
12.2.1. Wpływ hormonów tarczycy na hemodynamikę układu sercowo-naczyniowego
450
12.2.2. Wpływ hormonów tarczycy na przebieg choroby wieńcowej
451
12.2.3. Autoimmunologiczne choroby tarczycy a mięsień sercowy
451
12.2.4. Próby leczenia substytucyjnego hormonami tarczycy
w chorobach mięśnia sercowego
452
12.3. Nadmiar i niedobór hormonu wzrostu a choroby serca
452
12.3.1. Niedobór hormonu wzrostu: somatotropowa niedoczynność przysadki
452
12.4. Cukrzyca a serce
454
12.5. Zespół policystycznych jajników a ryzyko chorób układu krążenia
455
12.5.1. Klasyczne czynniki ryzyka miażdżycy w PCOS
12.6. Powikłania sercowo-naczyniowe u chorych z nadciśnieniem tętniczym uwarunkowanym hormonalnie 455
457
12.6.1. Guz chromochłonny
457
12.6.2. Pierwotny hiperaldosteronizm
459
12.6.3. Nadciśnienie naczyniowo-nerkowe
460
12.7. Zaburzenia neurohumoralne, endokrynologiczne i metaboliczne w niewydolności serca
12.7.1. Układ renina-angiotensyna-aldosteron
463
463
12.7.2. Układ współczulny i przywspółczulny
463
12.7.3. Wazopresyna
464
12.7.4. Endotelina typu 1
464
12.7.5 Peptydy natriuretyczne
464
12.7.6. Adrenomedulina
464
12.7.7. Prozapalna aktywacja układu immunologicznego
465
12.7.8. Hiperurykemia
465
12.7.9. Insulinooporność
465
12.7.10. Hormony tarczycy
465
12.7.11. Zaburzona gospodarka wapniowo-fosforanowo-magnezowa, parathormon i witamina D
466
12.7.12. Relaksyna
466
12.7.13. Prolaktyna
466
12.7.14. Zaburzona równowaga pomiędzy procesami anabolicznymi i katabolicznymi
466
12.8. Wpływ leków stosowanych w kardiologii na układ hormonalny
467
12.8.1. Statyny
467
12.8.2. b-adrenolityki
468
12.8.3. Digoksyna
469
12.8.4. Aminy katecholowe
469
12.8.5. Inhibitory konwertazy angiotensyny i antagoniści receptora angiotensyny II
469
12.8.6. Antagoniści aldosteronu
470
21
Spis treści
12.8.7. Diuretyki pętlowe
470
12.8.8. Diuretyki tiazydowe
471
12.8.9. Amiodaron
471
Piśmiennictwo
Zaburzenia endokrynologiczne towarzyszące
stanom zagrożenia życia
473
475
13.1. Wprowadzenie
477
13.2. Metaboliczne odpowiedzi na urazy i stany zagrażające życiu
477
13.3. Ośrodkowa i obwodowa odpowiedź hormonalna w ostrych i przedłużonych stanach zagrożenia życia
478
13.4. Zmiany w poszczególnych osiach hormonalnych podczas schorzeń zagrażających życiu
479
13.4.1. Oś nadnerczowa
479
13.4.2. Układ renina-angiotensyna-aldosteron 480
13.4.3. Oś tarczycowa
480
13.4.4. Prolaktyna
483
13.4.5. Oś gonadalna
483
13.4.6. Oś hormon wzrostu – IGF-I
483
Piśmiennictwo
INDEKS
22
485
487