Historia informatyki

Zakres materiału przedmiotu Historia informatyki – cz
czwarta
31. J zyki programowania
32. Pierwsze komputery osobiste
33. wiat Unixa
34. Microsoft i Apple
35. DOS i kolejne wersje Windows
36. Wolne oprogramowanie
37. ARPANET i pierwsze protokoły
38. WWW, przegl darki, wyszukiwarki
39. Pakiet programów biurowych
40. Najsłynniejsze wirusy
41. Jacek Karpi ski
Ad 31. Za pierwszy algorytmiczny j zyk programowania uznaje si Plankalkull wymy lony przez
Konrada Zusego w 1946 roku. J zyk pozwalał na u ycie tablic i rekordów oraz na przyporz dkowanie
zmiennym warto ci podanego wyra enia algorytmicznego.
Komputery pierwszej generacji programowane s w j zykach wewn trznych, zawieraj cych polecenia
zapisywane w formie ci gów zer i jedynek, dostosowane do budowy konkretnej maszyny. Kolejnym
krokiem było wprowadzenie we wczesnych latach pi dziesi tych (Initial Orders) asemblerów, w których
tak samo szczegółowe instrukcje były wyra ane przy pomocy ci gów liter.
W 1949 roku John Mauchly wymy la (na potrzeby komputera UNIVAC) Short Order Code. Jest to
pierwszy j zyk programowania wysokiego poziomu, czyli zawieraj cy bardziej ogólne polecenia,
tłumaczone nast pnie na j zyk wewn trzny.
Pierwszy kompilator j zyka proceduralnego FORTRAN (Formula Translator) stworzył zespół
Johna Backhusa, który w latach 1954-1957 pracował dla IBM. Kompilator ten był pierwszym w historii
kompilatorem j zyka wysokiego poziomu. Został starannie zoptymalizowany, poniewa autorzy obawiali
si , e nikt nie b dzie go u ywał, je li wydajno programów nie b dzie porównywalna do programów
napisanych w asemblerze.
John Backus (miał wówczas 29 lat i był matematykiem na Uniwersytecie w Kolumbii), powiedział, e
do stworzenia FORTRANu zainspirowała go kilkuletnia praca przy maszynach IBM 701 i 704. Zło ono
procesu programowania tych komputerów skłoniła go do poszukania łatwiejszych metod. J zyk FORTRAN
przerwał hermetyczno o rodków obliczeniowych. In ynierowie, ekonomi ci, fizycy, chemicy itp. sami
zacz li układa programy i sami je uruchamiali.
FORTRAN posiadał proste typy danych i niewielki zestaw instrukcji. W j zyku tym mo na było
u ywa tablic, istniało poj cie podprogramu, nie był on jednak j zykiem strukturalnym – np. instrukcja
warunkowa miała posta :
IF (warunek) GOTO etykieta
Ju pod koniec lat pi dziesi tych John McCarthy (MIT) zaczyna tworzy LISP (List Processing) –
j zyk zwi zany pó niej z zagadnieniami sztucznej inteligencji. W maju 1960 roku opublikowany został
raport Algola 60 (Algorythmic Language) – pierwszego j zyka zaprojektowanego we współpracy
mi dzynarodowej. Przez nast pnych 20 lat w Algolu opisywane b d algorytmy w publikacjach naukowych.
W połowie lat sze dziesi tych powstaje BASIC (Beginers All-Purpose Symbolic Instruction Code) –
standardowy j zyk przyszłych PC. Jednocze nie dynamicznie rozwija si FORTRAN.
W 1971 Niklaus Wirth opracowuje, pomy lany jako j zyk do nauki programowania, Pascal W 1972
Dennis Ritchie w Bell Laboratories prezentuje, pomy lany jako narz dzie ułatwiaj ce projektowanie
UNIX-a, j zyk C .W 1980 roku powstaje, opracowany przez Jean Ichbiah z Cii Honeywell Bull, j zyk Ada
(nazwany tak na pami tk Ady de Lovelace).
Ad 32. Terminem „komputer osobisty" (Personal Computer) okre la si dost pny cenowo,
uniwersalny, oparty na mikroprocesorze komputer przeznaczony na rynek konsumenta. Komputer taki
wyposa ony by musi w klawiatur , ekran, dyskow pami zewn trzn i nap dy pami ci wymienialnych
oraz system operacyjny. Wymaga te specjalnego oprogramowania u ytkowego.
Pami zewn trzna. Pierwsz seryjn jednostk pami ci dyskowej IBM 305 RAMAC o pojemno ci 5
megabajtów wprowadziła na rynek w 1956 roku firma IBM. No niki pami ci stanowiły aluminiowe dyski
pokryte emali magnetyczn , wiruj ce na wspólnej osi. Ruchome głowice zapisuj co-odczytuj ce (po
jednej na ka d stron ka dego z 50 dysków) wsuwały si mi dzy dyski, uzyskuj c niespotykan dot d
szybko zapisu i odczytu. Kolejnym milowym krokiem, było wprowadzenie w latach siedemdziesi tych
(tak e przez firm IBM) dysków z serii Winchester, w których głowice przesuwały si nad dyskami, na
cieniutkiej poduszce powietrznej.
Pierwszymi przeno nymi no nikami magnetycznymi pami ci były ta my magnetyczne. W 1971 roku na
rynku pojawiła si pierwsza dyskietka (8 cali, 80 kB pojemno ci). W latach osiemdziesi tych standardem
stały si dyskietki 5¼-calowe(360 kB) oraz 3½-calowe (1,44 MB).
W 1971 ukazuje si pierwszy dost pny komercyjnie mikroprocesor Intel 4004 (108 kHz, 200$). W
nast pnym roku powstaje o miobitowy Intel 8008 (200 kHz), a w 1974 Intel 8080 (2MHz, 6 tys.
tranzystorów).
Pierwsze komputery osobiste. Od pocz tku lat siedemdziesi tych na rynku pojawiały si niewielkie
zestawy komputerowe, oparte ma nowo wprowadzanych do produkcji mikroprocesorach, przeznaczone do
u ytku domowego. Pierwsze produkty nie wzbudziły szerszego zainteresowania. W 1973 roku firma Scelbi
Computer Consulting Company przedstawiła komputer oparty o układ 8008 o nazwie Scelbi-8H, który stał
si pierwszym na rynku zestawem komputerowym do samodzielnego monta u zawieraj cym
mikroprocesor).
W 1973 roku, w laboratorium firmy Xerox powstała prototypowa maszyna Xerox Alto, zaprojektowana
jako mały, biurowy komputer osobisty o du ej mocy obliczeniowej. Alto był przystosowany do współpracy
z drukarkami laserowymi i pracy w sieci lokalnej. Mógł pracowa jako pojedyncza maszyna albo stacja
robocza. Komputer Xerox Alto zawierał:
• pionowy, monochromatyczny wy wietlacz o rozdzielczo ci 606x808
• trzyklawiszow mysz z opcjonalnym zestawem pi ciu klawiszy steruj cych
• o miocalowe, wymienne dyski o pojemno ci 2,5 megabajta
• szesnastobitowy procesor
• przestrze adresow o rozmiarze 16K słów 16-bitowych.
System operacyjny Alto:
• obsługiwał długie nazwy plików
• zarz dzał plikami poprzez program Neptun Directory Editor, wyposa ony w przyciski graficzne oraz
listy plików
• potrafił odtwarza uszkodzone pliki
• mógł współpracowa z sieci LAN
• współpracował z j zykami niskiego (BCLP i MESA) i wysokiego poziomu (Smaltalk i Lisp)
Komputer Xerox Alto nie był produkowany seryjnie. Kilkana cie egzemplarzy zostało przekazanych
uniwersytetom. Na rynek, w roku 1981, trafił Alto Xerox Star 8010 (za 30 000 $). Rozwi zania Xeroxa i
wi kszo
pracowników tworz cych Alto przej ł Steve Jobs, tworz c komputer Apple Lisa.
W 1974 roku Ed Roberts rozpocz ł projektowanie komputera zwanego Altair 8800. Roberts oparł swój
system Altair 8800 na nowo wypuszczonym mikroprocesorze 8080, a wynikowy zestaw zrób-to-sam był
reklamowany w pi mie Popular Electronics w styczniu 1975 roku po niesłychanie niskiej cenie wynosz cej
439$. W rzeczywisto ci, gdy pierwsza jednostka została sprzedana w kwietniu tego roku, jej cena spadła do
zadziwiaj co niskiej kwoty 375$. Chocia komputer zawierał 256 bajtów pami ci RAM i jedynym
sposobem programowania było wprowadzanie polece z panelu przeł czników, Altair 8800 odniósł sukces
rynkowy.
W 1975 roku na rynku pojawił si te IBM 5100 – pierwszy komputer osobisty firmy IBM nie
wzbudzaj c wi kszego zainteresowania.
W 1976 Steve Jobs i Steve Wo niak rejestruj firm Apple Computer i przyst puj do budowy Apple
I. Jego nast pca - Apple II uwa any jest za pierwszy komputer osobisty b d cy zarówno dost pny cenowo
jak i u yteczny. Apple II, który pojawił si na rynku w kwietniu 1977 roku w cenie 1300$, zawierał 16 KB
pami ci ROM, 4 KB RAM, klawiatur oraz kolorowy monitor.
Kolejne komputery osobiste firmy Apple Computer. Debiutuj ca w styczniu 1983 Lisa – pierwszy na
wiecie komputer z graficznym interfejsem u ytkownika (GUI) nie powtórzyła sukcesu Apple II,
prawdopodobnie ze wzgl du na wysok cen . W 1984 debiutuje Macintosh z procesorem Motorola 68000 pierwszy masowo sprzedawany komputer z GUI, odnosz c komercyjny sukces. W 1991 Apple wypuszcza
pierwsz generacj PowerBooków, a w 1993 Newtona – pierwowzór pó niejszych palmtopów.
Na pocz tku lat osiemdziesi tych w sprzeda y pojawia si IBM PC z szesnastobitowym procesorem
8088 Intela (4,7 MHz) obsługiwany przez MS DOS 1.0 (firmy Microsoft). IBM publikuje dokumentacj
PC, co w poł czeniu z łatwo ci kopiowania DOS (mie cił si na jednej dyskietce), powoduje zalew rynku
nielegalnymi kopiami komputerów IBM PC. Komputer osobisty firmy IBM staje si standardem.
Tanie mikrokomutery. Pod koniec stycznia 1980 r. Clive Sinclair zaprezentował ZX-80 – tani
komputer osobisty z wbudowanym j zykiem Sinclair BASIC. Komputer miał procesor NEC 780-C (klon
procesora Z80) z zegarem 3,25 MHz, 1KB pami ci RAM, rozszerzalnej zewn trznie do 16 KB, oraz 4 KB
pami ci ROM. Wyj cie wideo RF do telewizora umo liwiało wy wietlanie 24 wierszy po 32 znaki
monochromatycznego tekstu. Programy mo na było zapisywa na kasecie audio. Był on popularny w ród
hobbistów komputerowych oraz jako narz dzie edukacyjne do nauki informatyki, odnosz c znaczny sukces
rynkowy . Nast pc ZX-80 był komputer ZX-81, a nast pnie kolejne modele ZX Spectrum. Na rynku
dost pnych było dla niego kilkadziesi t gier (pisanych bezpo rednio w kodzie maszynowym lub w Basicu)
oraz kilkana cie programów edukacyjnych i "u ytkowych".
W latach osiemdziesi tych na rynku tanich komputerów domowych popularne były tak e (u ywane
przede wszystkim w celach rozrywkowych, komputery Commodore i Atari. Warto pami ta , e z oboma
tymi firmami zwi zany był urodzony w Łodzi w 1928 roku Jack Tramiel (Icek Trzmiel).
Ad 33. W 1970 roku Dennis Ritchie i Kenneth Thomson z Bell Laboratories prezentuj (wyrosły z
CTSS i Multixa) system operacyjny UNIX (na potrzeby komputerów PDP7 i PDP9 firmy DEC). Po
pierwszej wersji (pisanej w asemblerze) pojawiaj si kolejne, pisane w specjalnie zaprojektowanym przez
Richie’go i Thomsona j zyku C. Wersja Unix 6 Edition rozprowadzana nieodpłatnie w uczelniach dla
zastosowa
akademickich, daje pocz tek rozszerzeniom BSD. W tym samym roku John Lions na
Uniwersytecie Nowej Południowej Walii pisze komentarz do kodu Unixa, tzw. Lions Book zawieraj cy
pełny kod wersji 6, umo liwiaj c powstawanie wielu tysi cy niezale nych, tworzonych w ró nych
o rodkach, nieodpłatnych wersji Unixa. W 1980 roku, na zamówienie firmy Microsoft powstaje Xenix,
pierwszy Unix dla PC. W 1991, na bazie Unix, fi ski programista, Linus Torvalds tworzy j dro nowego
systemu operacyjnego przeznaczonego do pracy z procesorami rodziny 80386 firmy Intel – nazwanego
wkrótce Linux. Unix i Linux u ywane s przez programistów zwi zanych z projektem GNU – wolnego
oprogramowania – zapocz tkowanego w 1971 roku przez Richarda M. Stallmana.
Ad 34. W 1975 roku Bill Gates i Paul Allen przygotowali implementacj j zyka BASIC na komputer
Altair i utworzyli firm . 23.11.1976 roku została zarejestrowana nazwa "Microsoft". Do 1979 roku
Microsoft dostarczał ju interpreterów BASICa, FORTRANa i COBOLa dla praktycznie wszystkich nowych
mikrokomputerów ameryka skich firm, takich jak: Apple, Commodore i Radio Shack oraz dla komputerów
produkowanych w Japonii. W 1980 roku Microsoft stał si pierwsz firm zewn trzn , przygotowuj c
oprogramowanie na zlecenie IBM – prostego systemu operacyjnego na tani komputer PC oparty na
procesorach Intela. 12.08.1981 roku Microsoft przedstawił komputer klasy PC, u ywaj cy 16-bitowego
systemu operacyjnego MS-DOS 1.0 plus Microsoft BASIC, COBOL i Pascal.. W niedługim czasie system
ten stał si najpopularniejszym systemem operacyjnym komputerów klasy PC. W 1983 powstał pierwszy
edytor tekstu - Microsoft Word for MS-DOS 1.00. W 1984 roku wprowadzona zostaje wersja MS Word
dla platformy Macintosh.
Ad 35. W 1973 Gary Kildell z Intela pisze (w j zyku PL/M) prosty system operacyjny CP/M (Control
Program/Monitor) dla komputerów z procesorami Intel 8080 i Zilog Z80. W marcu i kwietniu 1980 Tim
Patterson , na bazie CP/M, tworzy - na zamówienie Seattle Computer Products - system operacyjny QDOS
(Quik‘n’Dirty Operating System) zaprezentowany we wrze niu Microsoftowi. . Bill Gates i Paul Allen
modyfikuj go szybko i tworz PC-DOS (Personal Computer Disk Operating System), który zostaje
wybrany przez IBM jako system operacyjny stosowany w komputerach IBM PC. MS-DOS 1.0 zajmował
13 kB dysku i 8 kB pami ci operacyjnej. W marcu 1983 roku IBM wprowadził na rynek IBM PC-XT z
nowym, wci
jednozadaniowym, DOS 2.0 z hierarchiczn struktur katalogów i mo liwo ci instalowania
sterowników do urz dze . Kolejne wersje, coraz bardziej rozbudowane wersje MS-DOS stanowiły
standardowy system operacyjny dla komputerów IBM PC.
W 1985 roku Microsoft zaprezentował graficzn nakładk na DOS - Windows 1.0 dla IBM PC, czyli
system okienkowy wzorowany na Apple, a pochodz cy od Xeroxa. Kolejne, coraz lepiej działaj ce wersje
Windows (pocz wszy od pierwszego u ywalnego Windows 3.1, poprzez Windows NT, Windows 2000,
Windows Milenium po Windows Vista) przejmuj rol standardowego systemu operacyjnego IBM PC.
Ad 36. Terminem free software (wolne oprogramowanie) okre la si oprogramowanie, którego licencja
daje u ytkownikom nast puj ce cztery prawa:
1. prawo do uruchamiania programu w dowolnym celu;
2. prawo do badania sposobu, w jaki działa program, oraz do adaptacji programu do własnych potrzeb.
Warunkiem zagwarantowania tego prawa jest dost p do kodu ródłowego;
3. prawo do redystrybucji kopii programu;
4. prawo do poprawiania programu oraz udost pniania modyfikacji wszystkim zainteresowanym.
Warunkiem zagwarantowania tego prawa jest dost p do kodu ródłowego.
Richard M. Stallman, od 1971 roku pracuj cy w laboratorium sztucznej inteligencji Massachusetts
Institute of Technology, uwa ał, i oprogramowanie powinno stanowi wspólne dobro. Zapocz tkował ruch
na rzecz tworzenia wolnego oprogramowania. Zało ył projekt GNU (powszechna Licencja GNU – GNU
General Public Licence) maj cy na celu powrót do swobodnego, akademickiego podej cia do tworzenia i
posługiwania si oprogramowaniem. Stworzył te organizacj Free Software Foundation (FSF) zajmuj c
si promocj wolnego oprogramowania oraz rozwijaniem projektu GNU. Programi ci zaanga owani w
projekt pracowali na maszynach wyposa onych w system Unix, zast puj c kolejne jego elementy
stworzonymi przez siebie odpowiednikami. Sam Richard Stallman stworzył mi dzy innymi edytor Emacs,
kompilator GCC oraz debuger GDB. W roku 1990 dysponowano ju
niemal kompletnym systemem
operacyjnym. Prace nad ostatnim elementem – j drem o nazwie HURD przeci gały si w czasie.
W 1991 roku Linus Torvalds poinformował poprzez grup dyskusyjn grono hobbystów-programistów o
pomy le utworzenia niedu ego, wolnego systemu operacyjnego, przeznaczonego dla procesorów z rodzin
i386 oraz i486. Powstałe j dro nowego systemu operacyjnego spotkało si z du ym zainteresowaniem i
wkrótce przy rozwoju systemu pracowała du a grupa ludzi, co znacznie przyspieszyło jego rozwój. System
otrzymał nazw "Linux". Im bardziej Linux stawał si popularny, tym wi cej ludzi wspierało jego rozwój.
Ze wzgl du na powstanie i rozwój dystrybucji o łatwej instalacji, graficznym wygl dzie i bogactwie
wydajnego oprogramowania Linux znajduje szerokie zastosowanie na rynku biurowym i domowym.
Dzi ki GPL i innym licencjom wolnego oprogramowania ka dy mógł stworzy swoj dystrybucj
systemu GNU/Linux samodzielnie zbieraj c poszczególne komponenty systemu lub opieraj c si na jednej z
istniej cych dystrybucji. Obecnie istnieje ok. 550 dystrybucji Linuksa i ci gle powstaj nowe. Dzi ki
otwartemu kodowi
ródłowemu Linux został przeportowany (przystosowany do pracy) na wi kszo
architektur sprz towych, dzi ki czemu znalazł zastosowanie na serwerach, komputerach domowych,
klastrach, superkomputerach, telefonach komórkowych, palmtopach, i innych urz dzeniach.
W 1997 roku Eric Steven Raymond w porozumieniu z innymi osobami w miejsce terminu "free software"
zaproponowali termin open source (otwarte oprogramowanie) i zało yli organizacj zajmuj c si promocj
otwartego oprogramowania – Open Source Initiative (OSI).
Ad 37. W 1957 roku. Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, w reakcji na wystrzelenie przez
Zwi zek Radziecki satelity „Sputnik”, utworzył organizacj o nazwie ARPA (Advanced Research Projects
Agency - Agencja Rozwoju Zaawansowanych Projektów). Powstał projekt pod nazw
stworzenia wojskowej sieci badawczej, a wła ciwie pierwszej na
ARPANET -
wiecie zdecentralizowanej sieci
komputerowej.
W 1961 Leonard Kleinrock z MIT stworzył pierwsz teori przeł czania pakietów - "Information Flow
in Large Communication Nets". Informacja dzielona jest na małe porcje, z których ka da przesyłana jest
niezale nie, a nast pnie składana w logiczn cało . Ka dy z pakietów posiada informacj steruj c i ma
wbudowane mechanizmy potwierdzenia dotarcia do celu. W 1964 roku Paul Baran z RAND Corporation
publikuje raport „On Distributed Communications Networks” z propozycj
komputerowej, która mogłaby działa nawet w przypadku awarii wielu w złów.
rozproszonej sieci
W 1965 powstało pierwsze bezpo rednie poł czenie (lini telefoniczn , 1200bps) pomi dzy komputerem
TX-2 w Laboratorium Lincolna w MIT a System Development Corporation w Santa Monica, którego
twórcami byli Larry Roberts i Thomas Marill. w 1969 roku powstaje ARPANET powstaje jako 4-w złowa
sie poł czona liniami telefonicznymi o przepustowo ci 50kbps.
•
w 1970 uruchomiono pierwsz wersj File Transfer Protocol (FTP) do przesyłania w sieci
plików;
•
w 1972 stworzono program Telnet umo liwiaj cy ł czenie si z innymi komputerami sieci;
•
w 1973 powstał protokół TCP (Transmission Control Protocol);
•
powstały pierwsze grupy dyskusyjne (1976) i listy dyskusyjne (1977) oraz zwi zane z nimi
protokoły. Opracowano standard protokołu TCP/IP;
•
pod koniec lat siedemdziesi tych studenci Tom Truscott, Jim Ellis i Steve Bellovin tworz
Usenet.
Ad 38. W 1989 roku Tim Berners Lee z CERN (Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire Europejskie Laboratorium Fizyki Cz stek Elementarnych) wpadł na pomysł, który stał si podstaw World
Wide Web (WWW). Pocz tkowo chciał stworzy
rodek słu cy wymianie materiałów naukowych z
dziedziny fizyki. Chciał aby informacje umieszczane były w sieci, z której z dowolnego ródła byłyby
dost pne w prosty i logiczny sposób za pomoc jednego programu i dla ka dego rodzaju komputera. Projekt
World Wide Web powstaje na komputerze "NeXT". W pocz tkach istnienia WWW umo liwia jednocze nie
przegl danie i edycj hipertekstowych dokumentów. W rok pó niej zostaje zainstalowany na serwerach
CERN, a z nich rozpowszechnia si na cały wiat.
W 1990 uzgodniono protokół http. Nazwa World Wide Web pojawiła si w 1991 roku. Powstaj te
pierwsze przegl darki:
•
1993 – Mosaic - graficzna, pocz tkowo niekomercyjna, przegl darka dla X Window System dla
rodowisk uniksowych(Marc Andreessen i Eric Bina z NCSA). Mosaic interpretował grafik , klipy
wideo, formularze, zawierał zakładki i plik historii. Szybko dostosowany do rodowiska Windows,
dla Mac-OS i na Mackintoshe.
•
1994 – Opera – pocz tkowo darmowa, przyjazna i wyj tkowo szybka przegl darka norweska. W
sprzeda y od 1996 roku.
•
1994 – Netscape Navigator – pierwsza komercyjna przegl darka na rynku (Netscape
Communication Corporation), pocz tkowo oparta na kodzie ródłowym Mosaic. W 1998 kod
Netscape został upubliczniony, co zapocz tkowało rozwój Mozilli Suite
•
1995 – Internet Explorer Microsoftu, udost pniona razem z Windows 95. Otwarty charakter
programu pozwala innym firmom tworzenie wtyczek (plugin) rozszerzaj cych funkcjonalno .
Najpopularniejszy na rynku, krytykowany za luki bezpiecze stwa.
Przegl danie coraz rozleglejszych zasobów sieci umo liwiaj wyszukiwarki:
•
1990 – Archie – mechanizm wyszukiwania dla plików FTP, stworzony przez studentów McGill
University z Montrealu, Alana Emtage’a, Billa Heelana i Petera J. Deutscha.
•
1992 – WWW Wanderer – przeszukiwała strony WWW wykorzystuj c odno niki hipertekstowe
(Matthew Gray)
•
1995 – AltaVista – wyszukiwarka internetowa opracowana przez dział badawczy Digital Equipment
Corporation, bazuj ca la serwerach Alpha tej firmy
•
1995 – Polski InfoSeek ICM – wyszukiwarka internetowa automatycznie indeksuj ca strony
skracaj c czas dotarcia do poszukiwanej informacji
•
1996 – Google jako projekt uniwersytecki (od 1998 firma)
Ad 39. Typowy pakiet programów biurowych zawiera:
Procesor tekstu (OO Writer, MS Word, AbiWord, KWord)
Arkusz kalkulacyjny (OO Calc, MS Excel, Gnumeric, KSpread)
Edytor prezentacji (OO Impress, MS PowerPoint, KPresenter)
Program do tworzenia baz danych (OO Base, MS Access, Kexi)
Program pocztowy (MS Outlook, Novell Evolution)
Przegl darka obrazów (MS Office Picture Manager, Eye of GNOME)
Edytor grafiki (OO Draw, GIMP, Karbon14)
Edytor schematów (MS Visio, Kivio)
Wizualny edytor HTML (MS FrontPage)
Edytor wzorów matematycznych (OO Math, KFormula)
Prekursorem edytorów tekstu był automat organizacyjny - maszyna do pisania poł czona z dziurkark i
czytnikiem ta my dziurkowanej z prostym układem steruj cym przewa nie w postaci biurka - u ywany do
wprowadzania danych do komputera, korespondencji seryjnej, nanoszenia poprawek itp.
Wybrane edytory:
•
ED - dyrektywa nierezydenta, w systemie CP/M, której wykonanie powoduje uruchomienie
systemowego edytora tekstu. Program ED jest programem usługowym dostarczanym wraz z
systemem operacyjnym. Umo liwia edycj wszelkich plików tekstowych, oraz tworzenie nowych
plików tekstowych.
•
Ed, to tak e nazwa jednego z wierszowych edytorów systemu UNIX, napisanego w 1970 roku
przez Kena Thompsona.
•
Edlin – edytor plików tekstowych dla systemu MS-DOS. W MS-DOS 5.0 wprowadzono
wygodniejszy MS-DOS Editor.
•
Notatnik - prosty edytor tekstu doł czany do systemu Microsoft Windows od czasu wersji 1.0
wydanej w 1985. Jest jednym z najcz ciej u ywanych edytorów tekstowych.
Zaawansowany edytor tekstowy umo liwiaj cy oprócz edycji czystej zawarto ci tekstowej, tak e
formatowanie tekstu, czyli nadanie mu odpowiedniej szaty typograficznej (np. stosowanie krojów pisma,
ustalanie łamów itd.), stosowanie ró nych kolorów, ł czenie tekstu z grafik , a jednocze nie okre lenie
formatu papieru, na którym dany dokument ma by wydrukowany to procesor tekstu. Procesory tekstu
posiadaj moduły pomagaj ce w poprawnym pisaniu, takie jak: sprawdzanie pisowni, gramatyki, stylu,
proponowanie wyrazów bliskoznacznych itp. Bezpo rednio z procesorów tekstu mo na tak e wysyła poczt
elektroniczn oraz przygotowywa dokumenty do publikowania w postaci stron www.
Wybrane procesory tekstu:
•
Bravo – napisany w 1973 roku na Xerox Alto
•
Easy Writer – pierwszy komercyjny procesor tekstu, napisany przez Johna Drapera na Apple II.
•
Najpopularniejsze procesory tekstów to: Microsoft Word (b d cy cz ci pakietu MS Office),
Writer (b d cy cz ci pakietu OpenOffice), WordPerfect (b d cy cz ci pakietu WordPerfect
Office).
Ze wzgl du na praktycznie całkowity zanik programów realizuj cych jedynie edycj
mo liwo ci ich formatowania, cz sto poj
tekstów bez
"edytor tekstu" i "procesor tekstu" u ywa si zamiennie.
Arkusz kalkulacyjny to program komputerowy przedstawiaj cy dane, głównie liczbowe, w postaci
zestawu du ych tabel dwuwymiarowych, pozwalaj cy na automatyczn obróbk tych danych oraz na
prezentacj ich w ró ny sposób. Popularny program stosowany w ksi gowo ci oraz w biurze.
Najwa niejszym narz dziem arkusza kalkulacyjnego s funkcje (matematyczne, statystyczne, daty i
czasu, finansowe, bazodanowe, logiczne), za pomoc
automatycznie przetwarzane. Za pomoc
których wprowadzone do arkusza dane s
arkusza kalkulacyjnego mo na tak e wizualizowa
dane,
prezentuj c je w postaci wykresów.
W zaawansowanych arkuszach kalkulacyjnych dost pne s równie j zyki makropolece
i j zyki
programowania, uelastyczniaj ce przetwarzanie danych.
VisiCalc. Arkusz kalkulacyjny napisany w 1979 roku przez studentów Dana Birklina (Harvard) i Boba
Frankstona (MIT) na komputer Apple II. Zawierał 254 wiersze i 63 kolumny i mie cił si w 32 kilobajtach
pami ci. Przeliczanie arkusza nast powało po komendzie u ytkownika. Był pierwszym programem
u ytkowym z powodu którego klienci decydowali si kupi komputer. W ci gu sze ciu lat sprzedano milion
kopii programu.
W 1982 roku premier miał Multiplan Microsoftu – pozbawiony mo liwo ci rysowania wykresów, ale
pozwalaj cy na tworzenie powi za mi dzy arkuszami.
Na IBM PC napisany został w 1983 roku Lotus 1-2-3, z pi cioma rodzajami wykresów, dost pem do baz
danych i pierwszym w historii kontekstowym systemem pomocy.
W 1988 roku powstał arkusz Quattro firmy Borland, który jako Quattro Pro wszedł do pakietu
WordPerfect Office.
W rodowisku Windows najbardziej znanym arkuszem kalkulacyjnym jest Microsoft Excel z pakietu
Microsoft Office. Pierwsza wersja Excela pojawiła si
w 1985 roku na Macintoshe i znów wielu
u ytkowników kupowało komputery dla jednej aplikacji.
Baza danych to zbiór danych zapisanych w ci le okre lony sposób w strukturach odpowiadaj cych
zało onemu modelowi danych. W potocznym uj ciu obejmuje dane oraz program komputerowy
wyspecjalizowany do gromadzenia i przetwarzania tych danych. W cisłej nomenklaturze baza danych
oznacza zbiór danych, który zarz dzany jest przez system DBMS.
System zarz dzania baz danych, SZBD (ang. Database Management System, DBMS) nazywany te
serwerem baz danych, SBD to oprogramowanie b d
system informatyczny słu cy do zarz dzania
komputerowymi bazami danych. Systemy baz danych mog by sieciowymi serwerami baz danych lub
udost pnia baz danych lokalnie.
Historia baz danych:
Pierwszy system bazowy powstał na potrzeby programu Apollo na pocz tku lat 60. XX w. (tzw.
System Guam).
Pierwsze modele przechowywania danych to model sieciowy i hierarchiczny.
W roku 1970 ukazuje si artykuł (a jednocze nie rozprawa doktorska) E. F. Codda p.t. „A relational
model for large shared data banks”. Tworzy on tym samym podwaliny pod relacyjny model danych.
Rozwój SQL (Structured Query Language) w połowie lat 80. powoduje, e staje si on standardem
komunikacji z baz danych. SQL jest j zykiem uniwersalnym, "zrozumiałym" przez wszystkie
systemy RDBMS.
W 1999 pojawia si pierwsza baza danych z obsług XML. Wraz z XMLem znikaj problemy z
przeno no ci danych.
Najpopularniejsze systemy zarz dzania bazami danych dla mikrokomputerów, to
dBASE — pierwszy powszechnie stosowany system baz danych dla mikrokomputerów, opracowany
przez firm Ashton-Tate dla systemu operacyjnego CP/M, a pó niej dla maszyn Apple II, Apple
Macintosh i IBM PC z DOS, gdzie stał si jednym z najlepiej sprzedaj cych si przez lata narz dzi.
Macierzysty format pliku .dbf jest szeroko u ywany przez wiele aplikacji wymagaj cych prostego
formatu do gromadzenia ustrukturalizowanych danych.
Visual FoxPro (w skrócie VFP) — oparty na FoxPro system zarz dzania baz danych, obiektowy i
proceduralny j zyk baz danych oraz zintegrowane
rodowisko programowania z Microsoftu.
Technologie wywodz ce si z FoxPro s wykorzystywane przez Microsoft m.in. w SQL Server,
Access oraz ró nych cz ciach Visual Studio i .NET Framework.
Microsoft Access — system obsługi relacyjnych baz danych wchodz cy w skład pakietu biurowego
Microsoft Office dla rodowiska Windows.
Ad 40. Wirus komputerowy to najcz ciej prosty program komputerowy, który w sposób celowy
powiela si bez zgody u ytkownika. Wirus komputerowy w przeciwie stwie do robaka komputerowego do
swojej działalno ci wymaga nosiciela w postaci programu komputerowego, poczty elektronicznej itp.
Wirusy wykorzystuj słabo
zabezpiecze
systemów komputerowych lub wła ciwo ci systemów oraz
niedo wiadczenie i beztrosk u ytkowników.
Nazwa. W 1981 roku profesor Leonard Adleman w rozmowie z Fredem Cohenem jako pierwszy u ył
terminu wirus w odniesieniu do samoczynnie powielaj cych si programów komputerowych. 3 listopada
1983 roku, podczas seminarium na temat bezpiecze stwa Cohen po raz pierwszy przedstawił teoretyczne
zasady działania wirusów komputerowych. W 1984 roku wychodzi ksi ka Cohena „Computer Viruses –
Theory and Experiments”.
W 1971 w ameryka skiej wojskowej sieci komputerów ARPANET odkryty zostaje program Creeper.
Potrafi on nawi za poł czenie przez modem i skopiowa si do zdalnego systemu. Zainfekowane systemy
wy wietlały nast puj c wiadomo :
„I'
M THE CREEPER: CATCH ME IF YOU CAN.”
Wkrótce został stworzony anonimowy program Reaper, którego celem było niszczenie wirusa Creeper.
Reaper był wirusem: rozprzestrzeniał si do sieciowych komputerów i je li zlokalizował wirusa Creeper,
usuwał go.
Elk Cloner. Pierwszy samorozprzestrzeniaj cy si program na komputery przeno ne (dokładniej —
Apple II) stworzył w 1982 roku pi tnastoletni wówczas Rich Skrenta. Elk Cloner rozprzestrzeniał si za
po rednictwem dyskietek systemowych 5¼ cala. Kiedy komputer był uruchamiany z zainfekowanej
dyskietki, kopia wirusa była automatycznie aktywowana. Wirus monitorował stacj
dyskietek.
Po
umieszczeniu w nap dzie niezainfekowanej dyskietki wirus infekował j , rozprzestrzeniaj c si w ten sposób
z dyskietki na dyskietk . Przy co pi dziesi tym uruchomieniu wirusa komputer wy wietlał krótk
rymowank zaczynaj c si od słów „Elk Cloner: The program with a personality”.
Wybrane wirusy:
Brain — Pierwsza epidemia wirusów na IBM PC. Jego twórcami byli pochodz cy z Pakistanu
bracia Basit i Amjad Farooq Alvi, prowadz cy sklepik komputerowy w Lahore (Pakistan). Wirus
poprzedni zawarto
boot sektora dyskietki przenosił do innego sektora, który oznaczał jako
uszkodzony, zmieniał etykiet
dyskietki na „(c) Brain”, a w zainfekowanym boot sektorze
zamieszczał okre lon wiadomo . Wirus Brain miał w zało eniu atakowa tylko osoby łami ce
prawa autorskie poprzez nielegalne kopiowanie programów (1986).
Jerusalem. Wykryty po raz pierwszy w pa dzierniku 1987 roku w Izraelskim Ministerstwie Obrony
w Jerozolimie (st d nazwa). Wirus infekował uruchamiane pliki .com i .exe. Polegało to na
doklejeniu kodu wirusa (około 1kb) do kodu programu. Jego kod po uruchomieniu programu, w
którym si
znajdował, umieszczany był w pami ci komputera, sk d infekował kolejne pliki.
Dodatkowo, Jerusalem jest pierwszym wirusem na wiecie, zawieraj cym tzw. bomb logiczn —
sprawdzał aktualn dat i je li był to 13 dzie miesi ca i pi tek, kasował ka dy uruchomiony i
zawirusowany plik. 13 maja 1988 roku przeszedł do historii jako „Czarny Pi tek” ze wzgl du na
ogrom szkód, których Jerusalem dokonał na całym wiecie (1987-8)
Morris Worm (Robak Morrisa) — pierwszy robak komputerowy, z zało enia zupełnie niegro ny,
miał tylko przenosi si z komputera na komputer. Zainfekował ponad 6 tysi cy komputerów,
spowodował straty oszacowane na niemal e 100 mln. Dolarów (1988).
AIDS — 20 tysi cy kopii rozesłanych na dyskietkach, podpisanych jako „AIDS Dyskietka
Informacyjna, Wersja 2.0”. Szyfrował wszystkie pliki na dysku, ustawiał atrybut zbiorów na ukryty,
pozostawiał tylko plik z
daniem wpłaty 189 dolarów na adres w Panamie (1989).
DiskKiller — w lipcu 1990 roku do ka dego wydania „PC Today” doł czona była darmowa
dyskietka, która, jak si pó niej okazało, zainfekowana była wirusem DiskKiller. Sprzedano ponad
50 000 kopii magazynu (1990).
Michelangelo (Michał Anioł) — pierwszy wirus bootsektorowy, 6. marca (w dniu urodzin Michała
Anioła) zapisuje pierwsze 256 sektorów no nika pami ci. Natychmiast po wykryciu wirusa podj to
akcj prewencyjn , na niespotykan wcze niej skal i zminimalizowano jego skutki (1991-2).
Concept — pierwszy wirus makro, czyli taki, który uruchamia si
jak zwykłe makro — w
rodowisku innego programu (najcz ciej MS Word lub Excel) (1995).
Melissa — jeden z pierwszych wirusów, nowego typu, który, korzystaj c z ksi ki teleadresowej
MS Outlook, rozsyłał swoj kopi do pierwszych 50 adresów na li cie kontaktów (1999).
Loveletter — wysyłał listy (o temacie „I love you”) na adresy z listy kontaktów, zmieniał rejestr
tak, aby aktywował si przy ka dym uruchamianiu systemu, uszkadzał pliki o rozszerzeniach .jpg,
.jpeg, .vbs, .vbe, .js, .jss, .css, .wsh, .sct, .hta, .mp2, .mp3, a dodatkowo pobierał i uruchamiał
program win-bugsfix.exe, który kradł hasła u ytkownika i przesyłał je do twórcy wirusa (2000).
Ad 41. Jacek Karpi ski, urodzony w 1927 roku, był polskim in ynierem elektronikiem i
informatykiem,
ołnierzem Szarych Szeregów w Batalionie Zo ka oraz uczestnikiem powstania
warszawskiego, trzykrotnie odznaczony Krzy em Walecznych. Brał udział w konstrukcji pierwszego w
PRL systemu diagnostycznego USG. W r. 1957 skonstruował AAH - maszyn matematyczn do
długoterminowych prognoz pogody a w r. 1959 AKAT-1 , pierwsz w Europie maszyn cyfrowoanalogow
do rozwi zywania układów równa
ró niczkowych i do symulacji obiektów
dynamicznych. W latach sze dziesi tych skonstruował pierwsz w Europie maszyn samoucz c si i
rozpoznaj c kształty – PERCEPTRON (1964) oraz skaner do pomiarów torów cz stek elementarnych
na kliszach z CERN. Najbardziej ceniony jest za, zaprojektowany w 1969 roku, uniwersalny, modularny
16-bitowy minikomputer K-202. Wiele z jego wynalazków i urz dze (AKAT-1, Perceptron, KAR-65,
K-202) znajduje si obecnie w Muzeum Techniki w Warszawie.
Jacek Karpi ski zmarł w 2010 roku we Wrocławiu.