doc5 PR OCHRONY SRODOWISKA dabrowa Rozdział IV Ocena i analiza
download 
Reklamacja Transkrypt
5 PR OCHRONY SRODOWISKA dabrowa Rozdział IV Ocena i analiza
ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 4.1. Rzeźba terenu oraz budowa geologiczna 4.1.1. Charakterystyka rzeźby terenu Rzeźba terenu Gminy Dąbrowa związana jest genetycznie z działalnością i wpływem lodowca ostatniego zlodowacenia bałtyckiego (faza poznańsko - dobrzyńska). Głównym elementem morfogenetycznym jest tu wysoczyzna morenowa płaska i falista, pokryta niemal w całości warstwą glin zwałowych o miąższości 10 – 30 m. Na północny zachód występuje wytopiskowa forma dolinna związana ze żnińskim ciągiem rynnowojeziornym. Możliwe jest tworzenie się tu lokalnych osuwisk oraz powstawanie wysięków. Dodatkowo obszar ten jest wzbogacony licznymi formami akumulacji lodowcowej w postaci kemów. Niewielki obszar pagórkowato-morenowy znajduje się w zachodniej i wschodniej części gminy, natomiast równiny sandrowej w południowo-wschodniej części. Różnica wysokości pomiędzy najniżej położonym punktem terenu, w północnej części gminy (ok. 101,0 m n.p.m.), a najwyżej położonym punktem w terenie (ok. 115,0 m n.p.m.) w środkowej i południowej części gminy wynosi 14,0 m n.p.m. Ukształtowanie terenu gminy nie stwarza problemów w zagospodarowywaniu obszaru, a rzeźba terenu sprzyja rozwojowi rolnictwa, osadnictwa oraz rekreacji. Z zabudowy należy wyłączyć jedynie obszary dolin i obniżeń oraz niewielkie obszary o spadkach powyżej 10 %. Do czynników wywołujących znaczne zmiany w rzeźbie terenu oraz przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, na omawianym obszarze, należała lokalna odkrywkowa eksploatacja kruszywa naturalnego. Wydobycie to powoduje trwałe przekształcenia powierzchni ziemi oraz degradację pokrywy glebowej. Przyczynia się także do zachwiania równowagi stosunków wodnych. Jako zagrożenie należy uznać nierekultywowanie przekształconych obszarów, przez eksploatatorów, którzy nie wywiązują się z nałożonych prawem zobowiązań. Zagrożeniem jest także niewłaściwe rekultywowanie zdegradowanych terenów. Dlatego prace rekultywacyjne prowadzone powinny być pod stałym nadzorem odpowiednich służb. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 49 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.1.2. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej Na terenie Gminy Dąbrowa do działalności przeobrażających teren, należą przede wszystkim intensywne użytkowanie rolnicze oraz lokalne odkrywki surowców naturalnych. Użytkowanie rolnicze niesie jednak mniejsze zagrożenie, niż eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest również rekultywacja terenów rolniczych, gdzie najczęściej stosowaną metodą jest zalesianie słabych gruntów. Eksploatacja kruszywa piaskowego, przyczynia się do znacznych zmian w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci znacznych obszarów wyłączonych z użytkowania, hałd oraz wyrobisk. Prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji powinny być poprzedzone sporządzeniem projektu rekultywacji, w którym określony zostanie termin zakończenia prac oraz sposób ich realizacji. Ze względu na walory przyrodnicze oraz występowanie GZWP należy na omawianym terenie zakazać stosowania do prac rekultywacyjnych popiołów, osadów ściekowych czy też podobnych substancji o nieokreślonym składzie fizycznym i chemicznym wytworzonych poza obszarem gminy. Kolejną formą przekształcenia przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej są istniejące składowiska. Na terenie Gminy Dąbrowa w miejscowości Sucharzewo zlokalizowane jest składowisko odpadów komunalnych, które posiada uregulowany stan formalno – prawny. 4.2. Budowa geologiczna Obszar Gminy Dąbrowa położony jest na pograniczu dwóch jednostek geologiczno-tektonicznych: Antyklinorium Kujawsko-Pomorskiego (północna część gminy), które wchodzi w skład większej jednostki zwanej Antyklinorium Środkowopolskim i Synklinorium Mogileńskiego (pozostały teren gminy), będącego częścią składową Synklinorium Szczecińsko – Łódzko - Miechowskiego. Jest to niesymetryczna, sfałdowana podłużnie niecka, odznaczająca się dużymi miąższościami kredy górnej. Na obszarze gminy można między innymi wyróżnić następujące utwory zalegające pod powierzchnią terenu: • Czwartorzęd: dominującą rolę w budowie geologicznej czwartorzędu terenu gminy odgrywają utwory plejstoceńskie. Występują one pod postacią glin zwałowych, iłów, piasków różnej granulacji i żwirów. Miąższość tej warstwy w przeważającej części waha się w granicach 20,0 – 30,0 m. W strefie tej 50 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. stwierdzono znaczne zagłębienia podplejstońskiego podłoża w kształcie podłużnych rynien. Plejstocen na obszarze wysoczyznowym poza strefą rynien wykształcony jest zasadniczo wyłącznie pod postacią glin zwałowych, iłów, glin piaszczystych lub piasków gliniastych. Osady holoceńskie reprezentowane są przez pisaki napływowe, mułki rzeczne oraz torfy i wapienie łąkowe. Miąższość tych utworów jest niewielka i z reguły nie przekracza 2,0 m. • Trzeciorzęd: utwory wieku plioceńskiego występują bezpośrednio pod plejstocenem. Składają się na nie iły pstre szare (poznańskie). Iły plejstoceńskie w swej głównej masie ilastej niekiedy wykazują przewarstwienia mułków lub średnioziarnistych pisaków. Miąższość plejstocenu jest największa na obszarze poza strefą rynien i waha się w granicach 10,0 do 30,0 m. Najmniejsza miąższość tej warstwy zanotowano w centrum zagłębień rynnowych. Poniżej pliocenu występują utwory mioceńskie formacji burowęglowej. Formacja ta składa się z drobno i średnioziarnistych lub pylastych bezwapiennych piasków kwarcowych barwy jasnej lub brunatnej oraz piaszczystych ciemnobrunatnych także bezwapiennych iłów. Zabarwienie to wynika z występowania w tych utworach domieszek pyłu węgla brunatnego. Sumaryczna miąższość miocenu waha się w granicach od 40,0 do 60,0 m. • Kreda: na omawianym terenie występują utwory kredy dolnej. Na utwory kredy dolnej składają się margle szare i białe laminowane mułowcem i pisakami glankonitowymi. Głębiej przypuszczalnie występują wapienie, piaskowce iły. Strop utworów kredowych występuje na głębokościach 103,2 - 110,0 m poniżej powierzchni terenu. 4.2.1. Zasoby naturalne Obszar Gminy Dąbrowa znajduje się w rejonie gospodarczo deficytowym pod względem możliwości budownictwa i zabezpieczenia drogownictwa. Przyczyną surowcowo-materiałowego tego są niekorzystne miejscowego uwarunkowania geologiczne. Na terenie gminy udokumentowane są niewielkie pokłady kruszywa naturalnego w rejonie Słaboszewa, Parlinka i Parlina. Zalegają one głównie w osadach czwartorzędowych, które ze względu na płytkość zalegania są łatwe do eksploatacji na skalę przemysłową. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 51 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.3. Gleby Gleby na terenie Gminy Dąbrowa są dość zróżnicowane i ze względu na uwarunkowania glebowo-rolnicze w klasyfikacji IUNG w Puławach, zaliczane są do regionu Żnińsko-Mogileńskiego. Pokrywę glebową gminy tworzą przede wszystkim gleby piaskowe różnych typów genetycznych: płowe, przeważające na terenie gminy, a także gleby rdzawe, brunatne właściwe wyługowane i czarne ziemie. Gleby charakteryzują się odczynem słabo kwaśnym do obojętnego i przeważnie dobrym stopniem kultury. W obniżonych partiach terenu oraz w dolinie rzeki Panny występują gleby pochodzenia organicznego, wśród nich mady, torfy i mursze, o niewielkiej miąższości. Prawie cały obszar gminy pokrywają gleby dobrej i średnio dobrej jakości (IIIa i IIIb) z 48,4 % udziałem w powierzchni gruntów oraz gleby średniej jakości (klasa IVa i IVb), które zajmują 44 % powierzchni. Gleby słabe (V klasa) zajmują niewielki obszar – 5,5 % powierzchni gruntów. Gleby bardzo dobre (II klasa) i najsłabsze (VI klasa) występują tylko w postaci niewielkich enklaw i zajmują 2,1 % w powierzchni użytków. Szczegółowy wykaz klas bonitacyjnych gruntów na terenie Gminy Dąbrowa prezentuje rysunek 4. Rysunek 4. Bonitacja gleb gruntów ornych na terenie Gminy Dąbrowa 0,9% 11,4% 5,5% 1,2% 17,5% gleby klasy II gleby klasy III A gleby klasy III B gleby klasy IV A gleby klasy IV B gleby klasy V 32,6% 30,9% gleby klasy VI Źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno – Rolnicza w Bydgoszczy, Urząd Gminy Dąbrowa Część gleb na terenie gminy została objęta ochroną na podstawie ustawy o ochronie gatunków rolnych i leśnych (Dz. U. 1995 nr 16 poz. 78 z późn. zmianami). 52 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Gleby orne najlepsze na omawianym terenie nie występują. Generalnie obszar gminy charakteryzuje się dużą mozaiką wymienionych wyżej gleb. Dominują użytki zielone słabej wartości rolniczej, położone na siedliskach bagiennych, pobagiennych bądź grądowych i stanowią gleby kompleksu 3z. Okresowo względnie stale podmokłe. Część z nich z uwagi na niewielkie kompleksy powinna pozostać nie zmeliorowana i służyć jako zbiorniki retencyjne. Gleby Gminy charakteryzują się różną zasobnością w łatwo przyswajalne dla roślin składniki pokarmowe. Gleby wytworzone z piasków cechuje bardzo kwaśny odczyn i niska zasobność w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Gleby płowe są najczęściej kwaśne, o zróżnicowanej zasobności w składniki pokarmowe dla roślin. Najzasobniejsze są czarnoziemy, których zasobność w łatwo dostępny fosfor i potas oscyluje wokół wartości średniej; są to w większości gleby o korzystnym do rozwoju roślin odczynie. Zgodnie z działaniami prowadzonymi przez Okręgową Stację Chemiczno – Rolniczą w Bydgoszczy, w latach 1995 – 2005 gleby Powiatu Mogileńskiego zostały zbadane na podstawie 13.201 próbek glebowych na zawartość składników pokarmowych, uzyskanych od 1.956 rolników. Uregulowany odczyn gleb oraz dobra zasobność w fosfor i potas stwarzają, że użytki rolne pod względem produkcyjnym są jednymi z lepszych w województwie kujawsko-pomorskim. Zasobność gleb Gminy Dąbrowa na tle Powiatu Mogileńskiego oraz Województwa Kujawsko – Pomorskiego w maktoelementy, zgodnie z danymi uzyskanymi z Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej w Bydgoszczy dla badań prowadzonych w latach 1995 2005 prezentuje tabela 21. Tabela 21. Zasobność gleb Gminy Dąbrowa w makroelementy na tle powiatu (w % powierzchni użytków rolnych) wyniki średnie z lat 1995 - 2005 ZAWARTOŚĆ [% powierzchni] wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnio wysoka bardzo wysoka Województwo Kujawsko 14 22 31 17 16 4 21 Pomorskie Powiat 13.201 22 30 31 10 7 3 21 Mogileński Gmina 2.917 26 32 32 7 3 6 26 Dąbrowa Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy K2O średnio niska bardzo niska bardzo wysoka P2O5 wysoka średnio niska bardzo niska Mg Ilość Województwo/ przebadanych Powiat/ próbek Gmina 29 21 25 6 25 31 18 20 28 22 26 4 28 35 18 15 33 19 16 2 25 38 20 15 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 53 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Zasobność gleb gminy w składniki pokarmowe występuje na podobnym poziomie, co zasobność dla Powiatu Mogileńskiego. Wyniki badań prowadzonych w latach 1995 2005 wskazują na duży niedobór gleb w magnez – 58 % gleb Gminy Dąbrowa charakteryzuje się bardzo niską oraz niską zawartością magnezu. Zawartość fosforu w glebach gminy w porównaniu do zawartości magnezu jest znacznie większa, ponieważ 32 % gleb gminy charakteryzuje się niską oraz bardzo niską ilością fosforu, podobnie jest z potasem – ilość gleb o małej zawartości potasu stanowi około 27%. Na korzyść gminy kształtuje się nieznacznie wyższa zawartość gleb w potas. 4.3.1. Degradacja gleb Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, najczęściej będące efektem gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: • monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby; • pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru; • osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych; • zbyt intensywne nawożenie mineralne; • niewłaściwa irygacja pól nawozami naturalnymi – gnojówką, gnojowicą, itp.; • ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane; • intensywne zabiegi agrotechniczne; • stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych; • chwastobójczych i grzybobójczych; • eksploatacja powierzchniowa surowców mineralnych; • zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne; • emisje i imisje gazów i pyłów. Erozja gleby jest jednym z czynników degradujących środowisko przyrodnicze, a zwłaszcza rolniczą przestrzeń produkcyjną. Jej skutki przejawiają się w niekorzystnych z reguły trwałych zmianach warunków przyrodniczych oraz warunków gospodarczoorganizacyjnych (np. deformowanie granic pół, pogłębianie dróg). Zmiany te prowadza do obniżenia potencjału produkcyjnego ziemi oraz walorów ekologicznych krajobrazu. 54 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Stopień zdegradowania gleby zależy od nasilenia erozji: • zmywanie gleby z poziomu próchniczego występuje przy erozji słabej; • zmiana poziomu orno-próchniczego gleby, zmniejszająca jej miąższość oraz częściowo pogarszająca właściwości biologiczno-fizyczno-chemiczne występuje dla erozji umiarkowanej; • redukcja poziomu próchniczego często zmycie poziomu próchniczego wywołane jest erozją średnią, a warstwa uprawna wytworzona jest z poziomu przejściowego; • niszczenie profilu glebowego wywołuje erozja silna oraz bardzo silna, w takich warunkach warstwa uprawna tworzona jest z podłoża. Degradacja naturalna gleb Na obszarze gminy występują ogólnie gleby wysokiej i średniej jakości, podatne na degradację, a z uwagi na prawie zerowe nachylenie terenu, ich część jest również okresowo nadmiernie zawodniona. W okresie wiosennych roztopów i jesienią, część łąk oraz gruntów ornych bywa podtapiana lub okresowo zalewana wodami licznych rowów. Ze względu na położenie Gminy Dąbrowa w rejonie Pojezierza Gnieźnieńskiego gleby gminy w znacznym stopniu narażane są również na erozję wietrzną i wodną powierzchniową. Istotnym czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest działalność antropogeniczna człowieka, która jest inicjowana przez między innymi intensywne i nieprawidłowe użytkowanie rolnicze, nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej czy zabiegi melioracyjne, powodujące erozję przyspieszoną. Na terenie gminy w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki leśne i rolne, które zajmują odpowiednio 73 % i prawie 21 % całkowitej powierzchni gminy. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb. Na terenie Gminy Dąbrowa (na glebach bardzo słabych), powinna ona postępować w kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych oraz zadrzewień śródpolnych, które najlepiej chronią glebę. Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów agrotechnicznych. Wieloletnie rośliny (np. trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jak żyto, rzepak; jeszcze mniej zboża jare. Ze względu na dość słabo urozmaiconą wysokościowo powierzchnię IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 55 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. gminy występuje dla gleb nieduże zagrożenie spływami powierzchniowymi, będącymi następstwem opadów atmosferycznych. Degradacja chemiczna gleb Degradacja chemiczna gleb związana jest głównie z antropogeniczną działalnością człowieka. Często jako odniesienie chemicznej degradacji uznawane jest jej nadmierne zakwaszenie, na które wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery. Typowa degradacja zanieczyszczenia chemiczna szkodliwymi gleb substancjami ma miejsce chemicznymi w – przypadku metalami ich ciężkimi, węglowodorami wielopierścieniowymi, pozostałościami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony roślin i niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy należy uznać przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze oraz zanieczyszczenia transgeniczne z sąsiednich terenów. Typowa degradacja zanieczyszczenia chemiczna szkodliwymi gleb substancjami ma miejsce chemicznymi w – przypadku metalami ich ciężkimi, węglowodorami wielopierścieniowymi, pozostałościami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony roślin i niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. Wszystkie gleby zawierają pewne naturalne ilości metali ciężkich. Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (załącznik do rozporządzenia) Dz. U. Nr 165 poz. 1359 z dnia 4 października 2002 r. Według Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej w Bydgoszczy w ramach prowadzonego monitoringu prowadzonego na przestrzeni lat 1995-2005, nie stwierdzono skażenia metalami Mogileńskiego. W ciężkimi Gminie gleb użytkowanych Dąbrowa zanotowano rolniczo na najmniejsze terenie w Powiatu województwie zanieczyszczenie gleb siarką. Badania zanieczyszczenia gleb pod względem zawartości w ołów, kadm, cynk, miedź, nikiel na terenie Gminy Dąbrowa wskazują na brak występowania przekroczeń naturalnej zawartości metali ciężkich. Jedynie w przypadku zawartości siarki S-SO4 mamy do czynienia z podwyższoną zawartością siarki w glebach. 56 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez: • prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), • stosowanie odpowiednich płodozmianów, • właściwa rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych, • wapnowanie gleb zakwaszonych, • przeciwdziałanie erozji, • rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, • zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację i kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków. Badania właściwości chemicznych gleb pod względem kwasowości oraz potrzeby jej wapnowania wykonuje Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy. Wyniki badań prowadzonych w latach 1995 – 2005 a tle Powiatu Mogileńskiego oraz Województwa Kujawsko – pomorskiego prezentuje tabela 22. Tabela 22. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo oraz potrzeby wapnowania (w % powierzchni użytków rolnych) w latach 1995-2005 zbędne ograniczone wskazane potrzebne konieczne Potrzeby wapnowania zasadowy obojętny lekko kwaśny kwaśny Województwo Powiat Gmina bardzo kwaśny Odczyn (pH) gleby Województwo Kujawsko 11 21 28 28 12 12 10 12 13 53 Pomorskie Powiat 3 9 21 36 31 4 5 6 10 75 Mogileński Gmina 2 10 25 35 28 4 5 7 11 73 Dąbrowa Źródło: Stacja Chemiczno – Rolnicza Oddział w Bydgoszczy, badania prowadzone w latach 1995 - 2005 Zgodnie z danymi z powyższej tabeli widać że gleby gminy charakteryzują się dość niską kwasowością w porównaniu do odczynu gleb na terenie całego Województwa Kujawsko-Pomorskiego. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 57 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa 4.4. Wody podziemne 4.4.1. Charakterystyka ogólna wód podziemnych Wody podziemne są to wody występujące pod powierzchnią ziemi zalegające na różnych głębokościach na skutek różnych procesów geologicznych. Wody podziemne dzielą się na wody zaskórne, które występują na niewielkich głębokościach (do 2 m). Pod wodami zaskórnymi występują wody gruntowe, położone poniżej strefy aeracji. Natomiast pod wodami gruntowymi występują wody wgłębne oraz głębinowe. Teren Gminy Dąbrowa zgodnie z podziałem regionalnym wg B. Paczyńskiego (Atlas hydrologiczny Polski 1995 r), znajduje się w hydrogeologicznym regionie mazowieckim. Na jej obszarze zbiornik wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występuje w utworach czwartorzędowych i związany jest z występowaniem zasobów wód podziemnych należących do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP nr 142 Inowrocław-Dąbrowa. Rozpoznane czwartorzędowe piętro wodonośne na terenie gminy występuje głównie w utworach przypowierzchniowych i cechuje je brak lub słaba izolacja warstwy wodonośnej od powierzchni terenu. Na terenie Gminy Dąbrowa piętrem wodonośnym są utwory czwartorzędowe występujące na poziomie holoceńskim oraz poziomie plejstoceńskim. Poziom holoceński występuje w osadach rzecznych doliny Noteci oraz w niewielkich bezodpływowych zaklęsłościach terenowych. Są to głównie wody typu zaskórnego występujące bezpośrednio pod powierzchnią terenu. W obrębie doliny Noteci zwierciadło swobodne tego poziomu występuje na głębokości od 0,5 do 2 m p.p.t. W związku z tym wody te są uzależnione mocno od panujących warunków meteorologicznych (opady atmosferyczne, pokrywy śnieżnej) a także stanów Noteci. Miąższość tego poziomu jest zróżnicowana i wynosi od kilku do 14 m. Poziom ten nie jest izolowany od powierzchni terenu, lokalnie jedynie w jego stropie występują holoceńskie torfy i namuły o miąższości do 4 m. W spągu natomiast występują gliny zwałowe fazy leszczyńskiej ostatniego zlodowacenia. Wahania zwierciadła wody w ciągu roku nie przekraczają 1,5 m. Ze względu na styczność z torfami, namułami i glebą zawierają one znaczne ilości produktów rozkładu organicznego oraz drobnoustrojów. Poziom ten wykorzystywany jest jedynie przez użytkowników indywidualnych (studnie gospodarskie). 58 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Drugi wyróżniony poziom wodonośny czwartorzędu – poziom plejstoceński występuje w piaszczysto-żwirowych utworach pochodzenia wodnolodowcowego oraz piaszczysto – żwirowych i mułkowatych utworach rzecznych tarasu akumulacyjnego. Istniejące na obszarze gminy nieznacznie zaznaczające się w morfologii terenu obniżenia wypełnione są utworami tarasowymi. Składają się na nie od góry drobnoziarniste i mułkowate piaski czasami z przewarstwieniami mułkowo ilastymi. Przechodzą one ku dołowi w średnio i gruboziarniste piaski a nawet żwiry. Powyższe utwory są nawodnione. Poniżej otworów tarasowych występują przeważnie gliny zwałowe, pod którymi z kolei znajdują się w przeważającej części omawianego obszaru utwory piaszczystożwirowe pochodzenia wodnolodowcowego. W występujących zagłębieniach rynnowych miąższość tych utworów dochodzi nawet do 50,0 m. należy przypuszczać zatem, że przy takich warunkach są one rezerwuarem znacznej ilości wód podziemnych. Nie jest jednak wiadomo czy zagłębienia rynnowe posiadają połączenia innymi warstwami wodonośnymi na terenie gminy i okolic. Wody gruntowe Gminy Dąbrowa występują w obrębie strefy wysoczyzny morenowej oraz strefy dolin rzecznych i rynien glacjalnych. Na wysoczyźnie wody gruntowe występują w przewarstwieniach piaszczystych w glinach, na bardzo zróżnicowanych głębokościach, poniżej 2,0 m od powierzchni terenu. Bardziej zasobne warstwy wodonośne zalegają w warstwach głębszych. Wydajność eksploatacyjna wód w obrębie utworów morenowych jest zróżnicowana. Ze względu na utwory o zróżnicowanej przepuszczalności, na obszarze wysoczyzny mogą utrzymywać się płytko pod powierzchnią tzw. „wierzchówki”. W obrębie dolin, rzek i rynien jeziornych oraz zagłębień bezodpływowych swobodne zwierciadło wody gruntowej znajduje się bardzo blisko powierzchni ziemi, na głębokości od 0 do 2 m. W czasie roztopów wiosennych lub po długotrwałych opadach zwierciadło wód gruntowych występuje na powierzchni. 4.4.2. Główny zbiornik wód podziemnych Obszar Gminy Dąbrowa położony jest w obrębie głównego zbiornika wód podziemnych GZWP nr 142 „Zbiornik międzymorenowy Inowrocław-Dąbrowa”. GZWP 142 występuje w utworach czwartorzędowych i ma porowy charakter ośrodka. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP występującego na terenie gminy przedstawia tabela 23. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 23. Parametry GZWP nr 142 Nr GZWP Nazwa GZWP Typ ośrodka Zbiornik międzymorenowy porowy Inowrocław - Dąbrowa Qm – zbiornik czwartorzędowy międzymorenowy 142 Wiek skał Powierzchnia GZWP [km 2] Średnia głębokość ujęć [m] Zasoby dyspozycyjne [tys. m3/d] Qm 251,8 35 26 Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny Wody podziemne i obszary ich zasilania zgodnie z art. 98 Prawo ochrony środowiska, podlegają ochronie polegającej na zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania oraz utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. W tych celach tworzone są między innymi obszary ochronne na zasadach określonych Prawem wodnym. Zbiornik GZWP „Inowrocław-Dąbrowa” posiada ustanowiony obszar ochrony zbiornika. Na całkowitej powierzchni zbiornika objętego obszarem ochrony, wyróżniono obszar wysokiej ochrony (OWO). Jednak ochronie powinna podlegać większa część obszaru, ponieważ ustanowienie strefy ochronnej dla samego zbiornika nie gwarantuje ochrony przed zanieczyszczeniami przedostającymi się do gleby a tym samym do wód podziemnych. 4.4.3. Jakość wód podziemnych Na terenie Gminy Dąbrowa zlokalizowane są 3 ujęć wód podziemnych. Eksploatacja wód podziemnych do picia i na potrzeby gospodarcze na terenie gminy bazuje głównie na czwartorzędowym piętrze wodonośnym. Z tego poziomu ujmowana jest woda rozprowadzana siecią wodociągową do jednostek osadniczych. Korzystając z zasobów tych ujęć ingeruje się w środowisko przyrodnicze co powoduje zmiany tj. obniżenie jakości wody podziemnej, zmniejszenie ilości pokładów wody. Podstawowy wpływ na wody podziemne mają tu uwarunkowania naturalne samego zbiornika, w głównej mierze stopień jego izolacji, a tym samym podatność i wrażliwość na zanieczyszczenia. Na jakość wód podziemnych na analizowanym terenie wpływ mają istniejące tu warunki hydrogeologicze oraz formy prowadzonej działalności. Badania jakości wód podziemnych na terenie gminy są prowadzone w ramach monitoringu sieci krajowej. 60 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. W ramach monitoringu krajowego stan czystości wód podziemnych na terenie Gminy Dąbrowa prowadzony jest w miejscowości Szczepanowo, gdzie zlokalizowano punkt pomiarowo-kontrolny jakości wód podziemnych. Punkt pomiarowo-kontrolny nr 1759 Szczepanowo analizuje wody wgłębne, a otwór pomiarowy zlokalizowany jest na głębokości około 90 m.p.p.t. Wyniki pomiarów wód podziemnych badanych w ramach monitoringu krajowego w latach 2004 - 2007 zgodnie z danymi uzyskanymi z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska przedstawia tabela 24. Tabela 24. Jakość wód podziemnych w sieci krajowej w latach 2004 - 2007 Nr otworu Nazwa / Miejscowość otworu Gł. stropu Wody 1759 Szczepanowo 90,0 W 2004 2005 2006 2007 Wskaźniki stężeń odpowiadających wodzie o niskiej jakości IV III III IV HCO3 Ocena jakości Źródło: Raport o stanie środowiska Województwa Kujawsko-Pomorskiego w 2006 roku W badanym punkcie monitoringu krajowego w 2007 roku wody występowały w klasie IV. Wskaźnikiem decydującym o klasyfikacji wód w klasie o niskiej jakości była zawartość HCO3 oraz FET, natomiast wskaźniki dla wód przekraczających normy (wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi) to Mn oraz FET. W 2006 roku jakość wód podziemnych w ramach sieci monitoringu regionalnego była prowadzona poza terenem Gminy Dąbrowa. Najbliższe punkty pomiarowo-kontrolne zlokalizowane były w gminie Strzelno oraz Jeziora Wielkie. Wyniki pomiarów przedstawia tabela 25. Tabela 25. Jakość wód podziemnych w sieci regionalnej w 2006 roku Nr otworu Miejscowość 74 Strzelno Gmina Głęb. Stropu m p.p.t. Rodzaj wód Klasa czystości Wskaźniki w zakresie stężeń odpowiadających wodzie o niskiej jakości Strzelno 7,0 G III Ca Jeziora 78 Kościeszki 14 G IV NH4, FET Wielkie Źródło: Raport o stanie środowiska Województwa Kujawsko-Pomorskiego w 2006 roku Wskaźniki przekraczające normy dla wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi Mn NH4, FET,Mn Na terenie Gminy Dąbrowa prowadzony jest także monitoring lokalny. Jego celem jest badanie potencjalnych ognisk zanieczyszczeń i ich wpływu na jakość wód podziemnych. Sieć monitoringu lokalnego jest finansowana przez właścicieli obiektów stanowiących zagrożenie dla wód podziemnych lub przez użytkowników wód podziemnych. Tworzony jest on wokół największych źródeł zanieczyszczeń. Na terenie gminy do takich potencjalnych źródeł zanieczyszczeń należą: IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. - stacja paliw; - składowisko odpadów komunalnych w Sucharzewie (2 piezometry pomiarowe); Wody podziemne występujące na terenie Gminy Dąbrowa są silnie narażone na zanieczyszczenia antropogenicznymi, może być to spowodowane intensywną wymianą pomiędzy wodami infiltracyjnymi a podziemnymi. Niska okresowo jakość wód na terenie gminy wynika z braku izolującej pokrywy w stropie warstw wodonośnych. Umożliwia to łatwe przenikanie do wód zanieczyszczeń z powierzchni. Głównie przez infiltrację wód deszczowych wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Z tego względu należy zadbać o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Dąbrowa. Ograniczy on w dużym stopniu zagrożenie obniżenia jakości wód podziemnych na skutek zanieczyszczeń pochodzących ze ścieków bytowo- gospodarczych. 4.5. Wody powierzchniowe Obszar Gminy Dąbrowa jest ubogi w wody powierzchniowe. Sieć wód na terenie gminy jest stosunkowo dobrze rozwinięta, lecz powierzchnia tych wód w stosunku do całkowitej powierzchni gminy jest dość niewielka i wynosi zaledwie 0,4%. Łączna długość cieków podstawowych wynosi 8,48 km, natomiast długość rowów szczegółowych wynosi 61,93 km. Obszar gminy w całości położony jest w obrębie zlewni rzeki Noteć. Odwadniany jest za pomocą 2 większych cieków: Panny (południowa część gminy) i Kanał Mokre. Pozostała część gminy należy do zlewni bezpośredniej Noteci. Duża część wysoczyzny morenowej odwadniana jest za pomocą rowów melioracyjnych. Dna dolin są na ogół okresowo podmokłe, w obrębie których występują gęste systemy rowów melioracyjnych. Ich zadaniem jest odprowadzenie nadmiaru wód z terenów podmokłych. 4.5.1. Sieć rzeczna Wody powierzchniowe występujące na terenie gminy należą do dorzecza rzeki Odry, w zlewni rzeki Noteci (rzeka III rzędu) i Panny (rzeka IV rzędu). Odwadnianie terenu odbywa się w wielu kierunkach, ale niemal wyłącznie za pośrednictwem szeregu drobnych cieków. Z południowo-zachodniej części gminy zbiera wody rz. Panna. 62 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Pozostała część terenu odwadniana jest za pośrednictwem bezodpływowych oczek wodnych, mokradeł oraz podmokłości znajdujących się w dnach zagłębień wytopiskowych na wysoczyźnie morenowej. Opis wraz z analizą stanu czystości najważniejszych cieków przepływających przez teren Gminy Dąbrowa zamieszczono poniżej. Rzeka Panna Północna Jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Panny. Kieruje swoje wody w kierunku południowo -wschodnim, płynąc z północnego-zachodu (z terenu gminy Gąsawa), przepływa przez jezioro Parlińskie i Mokre na terenie gminy i znajduje ujście w jeziorze Wiecanowskim (teren gm. Mogilno). Na terenie gminy przepływa na odcinku 4,5 km. Kanał Mokre Bierze początek u wschodniej granicy gminy i płynie w kierunku zachodnim, a następnie uchodzi do Jeziora Foluskiego (teren gminy Gąsawa). Na terenie gminy przepływa na odcinku 4,0 km. Pozostałe cieki wodne na terenie gminy Wszystkie cieki charakteryzuje śnieżno – deszczowy system zasilania, z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku oraz jednym minimum. Po osiągnięciu wiosennego maksimum (w okresie pomiędzy styczniem a kwietniem), stany wody i przepływy rzek zmniejszają się. Wezbrania letnie (lipiec, sierpień) są zdecydowanie mniejsze od wiosennych. Minimum przypada generalnie pomiędzy lipcem i październikiem. Przejścia od stanów najwyższych do najniższych są łagodne, różnice pomiędzy średnimi miesięcznymi stanami maksymalnymi i średnimi miesięcznymi stanami minimalnymi są niewielkie. 4.5.2. Zbiorniki wodne Na terenie Gminy Dąbrowa występują naturalne zbiorniki wodne – jeziora polodowcowe oraz stawy, śródpolne oczka wodne i wyrobiska poeksploatacyjne wypełnione wodą, zasilane głównie wodami powierzchniowymi. Jeziora Na obszarze gminy występują 2 jeziora o łącznej powierzchni 20,7 ha, co stanowi około 0,19 % ogólnej powierzchni gminy. Wykaz jezior rozmieszczonych na obszarze Gminy Dąbrowa przedstawia tabela 26. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 63 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 26. Charakterystyka jezior Gminy Dąbrowa Powierzchnia Objętość Nazwa jeziora [ha] [tys. m3] Głębokość [m] śred maks Parlińskie 12,21 328,6 Mokre 6,49 b.d. Źródło: Atlas jezior Polski, Bogucki Wydawnictwo Naukowe. 2,1 b.d. 3,7 2,1 Długość linii brzegowej [m] 1 950 Brak danych Jezioro Parlińskie (Siecienieckie) jest jeziorem należącym do typu rynnowego, długie i wąskie o stromych brzegach, znacznych głębokościach i o niewyrównanym dnie. Zajmuje powierzchnię prawie 16 ha. Leży w ciągu rzeki Panny. Jezioro Mokre (Białe) jest jeziorem pochodzenia morenowego o powierzchni 5,0 ha. Oba jeziora położone są w zlewni użytkowanej rolniczo. Istniejące tu jeziora należą przede wszystkim do typu eutroficznego, czyli bogatego w substancje odżywcze i obserwuje się na nich zakwit glonów. W północnej części gminy występują liczne śródpolne oczka wodne stanowiące zlewnię użytków rolnych. Do największego z nich zaliczamy mokradła w miejscowości Szczepanowo o powierzchni 9,0 ha, które podczas intensywnych opadów atmosferycznych oraz roztopów wiosennych przekształca się w zbiornik retencyjny odbierający wody z około 200 ha użytków rolnych. Podobne oczka wodne stanowiące zlewnie użytków rolnych znajdują się w miejscowości Krzekotowo, Słaboszewo, Mierucin, Sędowo oraz Dąbrowa. Obiekty małej retencji wodnej Retencja wody odbywa się również poprzez zbiorniki wód stojących. Głównymi funkcjami, które spełniają zbiorniki jest: - retencjonowanie wiosennych fal wezbraniowych rzek; - lokalne zabezpieczenie przeciwpowodziowe; - magazynowanie wody do nawodnień deszczownianych; - poprawienie stanu sanitarnego wód rzek. Do charakterystycznych elementów sieci wodnej gminy należą również mniejsze zbiorniki wodne zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. Są to stawy, śródpolne oczka wodne oraz wyrobiska poeksploatacyjne wypełnione wodą, najczęściej płytkie i zarastające. Pełnią one nie tylko znaczącą funkcję biocenotyczną, ale stanowią także cenny element urozmaicenia krajobrazu. Ewentualna rozbudowa małej retencji wodnej na terenie gminy powinna być prowadzona na podstawie wcześniej opracowanego Powiatowego programu budowy zbiorników małej retencji wodnej. 64 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa 4.5.3. Jakość wód powierzchniowych Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolność samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń jest przede wszystkim: • niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w sąsiedztwie zbiorników wodnych. • rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych (np. gnojowica), a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących), • hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach, Do zanieczyszczeń punktowych, stwarzających bardzo poważne zagrożenie dla czystości wód powierzchniowych należą przede wszystkim: • bezpośrednie zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych (na nieskanalizowanych obszarach); zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadających warunkom • pozwolenia wodnoprawnego). W 2007 roku na terenie Województwa Kujawsko - Pomorskiego nastąpiły zmiany organizacji i strukturze sieci pomiarowych, uwarunkowane koniecznością dostosowania monitoringu do wymagań Unii Europejskiej. Badania jakości wód w rzekach prowadzi się zgodnie z programem obejmującym monitoring diagnostyczny oraz monitoring operacyjny: • Monitoring diagnostyczny – jego zdaniem jest ogólna ocena stanu części wód (chemicznego i ekologicznego) oraz długoterminowe zmiany tego stanu, wykorzystywane przy opracowywaniu planów gospodarowania wodami w dorzeczu. Monitoring ten obejmuje szerokie spektrum pomiaru wskaźników chemicznych z elementami biologicznymi , wspomaganymi przez odpowiednie elementy fizyko-chemiczne i hydromorfologiczne. • Monitoring operacyjny – stosowany do tych wód których stan jest oceniany jako słaby lub zły, które są zagrożone nie osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. do 2015 roku. Monitoring ten powinien służyć do oceny krótkoterminowych zmian jakości wód powierzchniowych, a zakres pomiarowy powinien obejmować wskaźniki podstawowe oraz specyficzne, dobrane do rodzaju presji. Stan jakościowy wód określa pięć klas czystości: • I Klasa Czystości: charakteryzuje wody o bardzo dobrej jakości; • II Klasa Czystości: charakteryzuje wody o dobrej jakości; • III Klasa Czystości: charakteryzuje wody o zadowalającej jakości; • IV Klasa Czystości: charakteryzuje wody niezadowalającej jakości; • V Klasa Czystości: charakteryzuje wody złej jakości. Dla każdej z wymienionych klas czystości ustalone są normy w postaci dopuszczalnych wartości poszczególnych wskaźników zanieczyszczeń. Wynikową ocenę jakości wód opracowano w odniesieniu do grup parametrów charakteryzujących określony rodzaj zanieczyszczeń, uwzględniających: • substancje organiczne, • zasolenie, • ilości niesionych zawiesin, • związki biogenne, • zanieczyszczenia specyficzne • stan sanitarny. 4.5.3.1. Stan czystości rzek Stan czystości rzek występujących na terenie Województwa Kujawsko – Pomorskiego kontroluje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Panna Północna. Rzeka Panna Północna Ostatnie badania cieku zostały przeprowadzone w 2003 roku, na stanowisku pomiarowokontrolnym w Parlin w km 20,0 wykazały one, że wody rzeki zaliczane są do III klasy czystości. Jakość wód rzeki nie odpowiadała normom pod względem bakteriologicznym oraz zawartości Mn i azotu. Na podstawie badań rzeki Panny wykonanych w roku 2003, które wykazały ponadnormatywne zanieczyszczenia cieku, można przypuszczać że jakość wód Panny Północnej również jest pozaklasowa. 66 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Na zły stan jakości wód Panny mają wpływ przede wszystkim zanieczyszczenia fizyko-chemiczne (głównie związki azotu i fosforu oraz chlorofil „a”), których podwyższone wartości stężeń w badanych punktach związane są między innymi z rolniczym charakterem zlewni rzeki oraz zanieczyszczenia bakteriologiczne (miano Coli). Ponadnormatywne wartości tego wskaźnika decydujące o złym stanie czystości wód rzeki są wynikiem zrzutów surowych czy niedostatecznie oczyszczonych ścieków bytowych. Trafiają one do Panny w dużej mierze za pośrednictwem jej dopływów oraz bezpośrednio z miejscowości przez które przepływa. Pozostałe cieki wodne Pozostałe cieki występujące na terenie gminy nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czystości monitorowanych cieków wodnych (rzeki Panny), można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim te przepływające przez nieskanalizowane miejscowości, również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Większość cieków na terenie gminy ma również małe przepływy oraz z uwagi na ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia, również przyczynia się to do znacznego skażenie wód oraz gleb. Z tego względu istniejący zły stan czystości cieków wodnych na obszarze gminy wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno– ściekowej w zlewniach cząstkowych. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w rozbudowę kanalizacji sanitarnej. Inne badania wód powierzchniowych W 2008 roku firma EKOPROJEKT wykonała badania wód powierzchniowych znajdujących się na Składowisku Odpadów w Sucharzewie/Rów. Szczegółowe wyniki z badań wód powierzchniowych na składowisku prezentuje tabela 27. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 27. Badania wód powierzchniowych na składowisku w Sucharzewie Parametry Jednostka Wyniki badań Odczyn (pH) Przewodność elektryczna właściwa (PEW) Ołów (Pb) Kadm (Cd) Miedź (Cu) Cynk (Zn) Chrom (Cr VI) Rtęć (Hg) Ogólny węgiel organiczny (OWO) Suma wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) Źródło: Urząd Gminy Dąbrowa - Klasa 7,20 I 1.306 III mg/dm mg/dm3 mg/dm3 mg/dm3 mg/dm3 mg/dm3 0,005 < 0,0003 0,003 < 0,05 < 0,010 < 0,0005 I I I I I I mg/dm3 4,8 I µg/dm 3 < 0,01 I µS/cm 3 Wody powierzchniowe na składowisku w Sucharzewie charakteryzują się bardzo dobrą jakością, jedynym podwyższonym wskaźnikiem jest przewodność elektryczna, zaliczona do III klasy. 4.5.3.2. Stan czystości zbiorników wodnych Zbiorniki wodne są bardziej podatne na zanieczyszczenia głównie ze względu na położenie w zagłębieniach terenu. Podlegają one wpływom otaczającego obszaru związanym ze spływem wód powierzchniowych zawierających związki biogenne, a substancje zanieczyszczające mogą być trwale kumulowane w osadach dennych. Klasyfikacja jezior opiera się na określeniu zasobności wód w związki mineralne i organiczne oraz stwierdzeniu eutrofizacji. Badania oraz oceny stanu czystości jezior prowadzone są zgodnie z Wytycznymi monitoringu podstawowego jezior (Kudelska, Cydzik, Soszka 1994 r.), metodyką zatwierdzoną przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Jeziora na terenie województwa zachodniopomorskiego są objęte Państwowym Monitoringiem Środowiska. Ogólna ocena jakości wód w jeziorach opiera się na: • ocenie klasy czystości wód, określonej na podstawie badań fizycznych, chemicznych i biologicznych • ocenie kategorii podatności zbiornika na degradację, określonej na podstawie jego naturalnych cech morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych. 68 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Na terenie Gminy Dębno oceną stanu czystości wód w jeziorach zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Jakość tych wód oceniana jest według 3 klas czystości : Klasa I – wody bardzo czyste, Klasa II – wody nieznacznie zanieczyszczone i zanieczyszczone, Klasa III – wody silnie zanieczyszczone; PK – wody pozaklasowe, nie spełniające parametrów dla klasy III. Na terenie Gminy Dąbrowa występują dwa jeziora tj. Jezioro Parlińskie oraz Jezioro Mokre, jednak niemożliwe jest określenie ich klasowości ponieważ nie są one objęte programem monitoringu realizowanym przez Wojewódzki Inspektorat ochrony Środowiska w Bydgoszczy. Zgodnie z danymi WIOŚ Bydgoszcz wody jezior Powiatu Mogileńskiego, charakteryzują się dość niską jakością wód. Szczegółowe wyniki badań jezior powiatu przeprowadzonych w 2006 roku prezentuje tabela 28. Tabela 28. Stan czystości jezior na terenie Powiatu Mogileńskiego w 2006 roku Nazwa jeziora Mogileńskie Ostrowskie wschodnie Ostrowskie zachodnie Szydłowskie Wiecanowskie Żabno Zlewnia Powierzchnia (ha) Objętość (tys. m3) Głębokość maks. (m) Klasa czystości Kategoria podatności na degradację Panna – Noteć Zachodnia 43,8 1.561,9 6,8 PK PK Noteć – Warta 98,3 9.177,2 23,5 II - Noteć – Warta 216,2 22.065,7 35,1 III II 140,2 15.883,9 24,5 PK III 300,0 9.475,8 7,6 III III 33,2 964,6 6,0 PK PK Panna – Noteć Zachodnia Panna – Noteć Zachodnia Panna – Noteć Zachodnia PK – poza klasą Źródło: Raport o stanie środowiska Województwa Kujawsko-Pomorskiego w 2006 roku Ze względu na brak prowadzenia badań kontrolnych dla jezior z terenu Gminy Dąbrowa, ich stan w porównaniu do stanu innych jezior Powiatu Mogileńskiego zamieszczonych w w/w tabeli może być niepokojący ponieważ są one stosunkowo płytkie o dużej podatności na degradację i ograniczonych możliwościach samooczyszczania wód. Bezpośredni wpływ na jakość wód wszystkich zbiorników mają cieki je zasilające. Wieloletni dopływ słabo lub w ogóle nieoczyszczonych ścieków do zbiorników wodnych przyczynia się do obniżenia jakości wód jezior dużych i głębokich, a także do IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. przyspieszenia eutrofizacji lub degradacji jezior małych i płytkich. Do nadmiernego obciążenia wód związkami azotu i fosforu przyczynia się również intensywne rolnictwo oraz nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa. Poważnym problemem niosącym zagrożenie jakości wód w jeziorach na terenie gminy, jest niewłaściwe zagospodarowanie oraz przeinwestowanie obszarów wokół jezior (bezpośrednich zlewni), bardzo intensywnie oddziałuje zwłaszcza na jeziora podatne na degradację. Przypuszczalny stan czystości jezior na terenie gminy, wymaga podjęcia działań zmierzających do poprawy jakości tych wód. Dla obu jezior zlokalizowanych na obszarze gminy bardzo istotne będzie wyeliminowanie zagrożenia wynikającego z niekontrolowanego korzystania z pobytów rekreacyjnych na terenach położonych w pobliżu jezior. Także obecne zagospodarowanie części zlewni jeziornych wymaga pilnego uregulowania, bowiem jeziora w połączeniu z bogactwem przyrody stanowią potencjał rekreacyjno-turystyczny na obszarze Gminy Dąbrowa. 4.5.4. Melioracje i zagrożenie powodziowe Sieć rowów melioracyjnych jest stosukowo gęsta. Stałe mokradła zajmują niewielkie obszary - w miejscowości Szczepanowo, a mokradła okresowe występują wzdłuż prawie wszystkich cieków. Całkowita długość cieków podstawowych na terenie Gminy Dąbrowa wynosi 8,48 km, a cieków szczegółowych (rowów melioracyjnych otwartych) 61,93 km. Powierzchnia gruntów ornych zmeliorowanych wynosi 2.367 ha, natomiast trwałych użytków zielonych 150 ha. Na terenie gminy poważne zagrożenia powodziowe mogą wystąpić jedynie w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie śniegów, zjawiska lodowe, powodujące podwyższenie stanu wód w rzekach. Ze względu na ukształtowanie terenu gminy oraz charakter zlewni rzek, istnieje małe prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi na szeroka skalę. Mogą się zdarzać lokalne podtopienia, głównie na polach uprawnych i łąkach. W mniejszych ciekach występujących na terenie gminy, z racji ich niewielkich zlewni mają miejsce stosunkowo niskie przepływy wód, które nie powodują większego zagrożenia powodziowego. Mogące się zdarzyć w dolinach tych cieków zalewy będą miały niewielkie rozmiary. Zabiegi melioracyjne polegają głównie na odprowadzaniu okresowych nadwyżek. 70 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa 4.6. Powietrze atmosferyczne Substancje zanieczyszczające powietrze atmosferyczne mają różne stany skupienia – są to ciała stałe, ciecze lub gazy. Mogą one swobodnie przemieszczać się z masami powietrza. Okres przebywania substancji zanieczyszczających w atmosferze jest inny dla każdej z nich i może trwać od kilku dni do wielu, wielu lat. Różne też są źródła zanieczyszczeń, które generalnie możemy podzielić na dwie grupy – naturalne i sztuczne (antropogeniczne). O stanie powietrza decyduje wielkość i przestrzenny rozkład emisji zanieczyszczeń ze wszystkich źródeł, z uwzględnieniem przepływów transgenicznych i przemian fizykochemicznych zachodzących w atmosferze. Źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza jest miejsce wytworzenia substancji zanieczyszczających. Z punktu widzenia źródeł emisji wyszczególnia się emisję ze źródeł punktowych (emitory zakładów przemysłowych), powierzchniowych (sektor bytowogospodarczy) oraz liniowych (transport samochodowy). Do głównych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego należą substancje gazowe tj. dwutlenek siarki (SO2) i dwutlenek azotu (NO2). Dwutlenek siarki dostaje się do atmosfery w wyniku spalania różnego rodzaju paliw zawierających siarkę lub jej związki. Do zagrożeń, jakie powoduje zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, należą między innymi: • zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach rolniczych; • eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach. Powyższe zjawiska są następstwem wzrostu ilości substancji zanieczyszczających atmosferę. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem polega na zapobieganiu przekraczania dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu i ograniczaniu ilości lub eliminowaniu wprowadzania do powietrza tych substancji. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego o charakterze przemysłowym, powstają w wyniku: • spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 71 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. • procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO), chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH), • procesów górniczych i kopalnych. Emisja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, będących efektem: • spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, • ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź. Ocena jakości powietrza na terenie Województwa Kujawsko - Pomorskiego została dokonana w odniesieniu do stref, w tym aglomeracji, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Jakość powietrza na terenie województwa podlegała ocenie zgodnie z Ustawą Prawo ochrony środowiska (Dz.U.08.25.150) oraz z innymi rozporządzeniami tj. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r., w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.08.47.281), • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r., w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U.08.52.310). Ochronę powietrza dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup ustanowionych kryteriów, ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmuje następujące zanieczyszczenia: 72 • dwutlenek azotu NO2, • dwutlenek siarki SO2, • benzen C6H6, • ołów Pb, • tlenek węgla CO, • arsen As, • kadm Cd, • nikiel Ni, • pył PM10, • ozon O3, • benzo(a)piren B(a)P. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa W ocenie pod kątem ochrony roślin należy uwzględnić: • dwutlenek siarki SO2, • tlenki azotu NOx, • ozon O3. Kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin stanowią dwie niezależne grupy kryteriów oceny. Wynikiem oceny jakości powietrza pod kątem kryteriów dla ochrony zdrowia jak i ochrony roślin, jest zaliczenie strefy do jednej z trzech klas. Wyróżnia się następujące klasy: Klasa A - gdy stężenie zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekracza odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych oraz poziomów długoterminowych; Klasa B – gdy stężenia zanieczyszczeń na obszarze strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji; Klasa C – gdy stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe oraz poziomy celów długoterminowych. Dla strefy, w której poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub przekracza poziom dopuszczalny w przypadku gdy margines tolerancji nie został określony, wymagane jest opracowanie Programu Ochrony Powietrza (POP). Ocena pod kątem ochrony zdrowia Gmina Dąbrowa pod względem oceny pod kątem ochrony zdrowia, dla określenia takich zanieczyszczeń jak: NO2, SO2, C6H6, Pb, CO, As, Cd, Ni, pył PM10, benzo(a)piren B(a)P, należy do strefy mogileńsko - żnińskiej, o ogólnej powierzchni 1.660 km2, a kod strefy ma symbol PL.04.13.z.02. Wyniki oceny według kryterium odniesionych dla ochrony zdrowia za rok 2007 prezentuje tabela 29. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 73 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 29. Ocena pod kątem ochrony zdrowia za rok 2007 dla kryteriów poziomów dopuszczalnych oraz docelowych Nazwa strefy SO2 NO2 PM10 Strefa mogileńskożnińska PL.04.13.z.02. Łączna klasa stref Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń Kod strefy A A A Cd As Ni BaP Pb C6H6 CO A A A C A A A C Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza Atmosferycznego w Województwie Kujawsko-Pomorskim za rok 2007 Dla wszystkich powyższych zanieczyszczeń, zgodnie z oceną jakości powietrza w 2007 roku, Gmina Dąbrowa należąca do strefy mogileńsko-żnińskiej należy do klasy A. Stężenia w/w związków nie przekraczają poziomów dopuszczalnych, docelowych oraz długoterminowych. Wyjątkiem jest stężenie benzo(a)pirenu które w 2007 roku przekroczyło poziom docelowy, jest to równoznaczne z koniecznością opracowania Programu Ochrony Powietrza (POP) dla strefy mogileńsko-żnińskiej. Gmina Dąbrowa pod względem oceny pod kątem ochrony zdrowia, dla określenia zanieczyszczenia ozonem O3, należy do strefy kujawsko-pomorskiej, o ogólnej 2 powierzchni 17.797 km , a kod strefy ma symbol PL.04.00.b.22. Zgodnie z badaniami wykonywanymi przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, pod względem zawartości ozonu na terenie strefy kujawskopomorskiej w 2007 roku, można ją zaliczyć do klasy A. Stężenie ozonu dla tej klasy nie przekraczają poziomów docelowych oraz długoterminowych. Ocena pod kątem ochrony roślin Gmina Dąbrowa pod względem oceny pod kątem ochrony roślin, dla określenia takich zanieczyszczeń jak NO2 oraz SO2, należy do strefy mogileńsko - żnińskiej, o ogólnej powierzchni 1.660 km2, a kod strefy ma symbol PL.04.13.z.02. Wyniki oceny według kryterium odniesionych dla ochrony zdrowia za rok 2007 prezentuje tabela 30. 74 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 30. Ocena pod kątem ochrony roślin dla zanieczyszczeń SO2 i NO2 za rok 2007 dla kryteriów poziomów dopuszczalnych Nazwa strefy Kod strefy Strefa mogileńskożnińska PL.04.13.z.02. Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń SO2 NO2 A A Łączna klasa stref A Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza Atmosferycznego w Województwie Kujawsko-Pomorskim za rok 2007 Dla wszystkich powyższych zanieczyszczeń, zgodnie z oceną jakości powietrza w 2007 roku, Gmina Dąbrowa należąca do strefy mogileńsko-żnińskiej należy do klasy A. Stężenia w/w związków nie przekraczają poziomów dopuszczalnych, docelowych oraz długoterminowych. Gmina Dąbrowa pod względem oceny pod kątem ochrony roślin, dla określenia zanieczyszczenia ozonem O3, należy do strefy kujawsko-pomorskiej, o ogólnej powierzchni 17.797 km2, a kod strefy ma symbol PL.04.00.b.22. Wyniki oceny zanieczyszczenia ozonem strefy kujawsko-pomorskiej w 2007 roku uwzględniające kryterium poziomu docelowego oraz poziomu celu długoterminowego prezentuje tabel 31. Tabela 31. Ocena pod kątem ochrony roślin dla zanieczyszczenia O3 za rok 2007 dla kryteriów poziomów dopuszczalnych Nazwa strefy Strefa kujawskopomorska Kod strefy PL.04.00.b.22. Symbol klasy wynikowej dla zanieczyszczenia ozonem O3 Kryterium poziomu docelowego Kryterium poziomu długoterminowego A C Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza Atmosferycznego w Województwie Kujawsko-Pomorskim za rok 2007 Zgodnie z przeprowadzoną oceną zanieczyszczeń z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin z uwzględnieniem poziomów docelowych oraz długoterminowych, dla zanieczyszczenia ozonem strefa kujawsko-pomorska zaliczana jest do klasy A. Wyjątkiem jest stężenie ozonu, które w 2007 roku przekroczyło poziom celu długoterminowego. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 75 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Rejestrowane w roku 2007 stężenie ozonu przekroczyło poziom celu długoterminowego dla tego zanieczyszczenia. Poziom celu długoterminowego nie wymaga przygotowywania Programu Ochrony Powietrza. Zestawienie stężeń zanieczyszczeń powietrza w latach 2002-2006 na terenie Powiatu Mogileńskiego mierzone na stacji w Mogilnie na ulicy Kościuszki 3, prezentuje wykres 3. Wykres 3. Zestawienie stężeń zanieczyszczeń powietrza [µg/m3] w latach 2002-2006 na terenie Powiatu Mogileńskiego 25 21,4 20,7 19,1 20 20,2 19,2 16,1 15 12,4 13,1 12,7 11,5 10 5,1 5 3,2 4,5 4,5 2,3 3,8 1,3 2,0 4,1 2,8 0 2002 2003 SO2 NO2 2004 2005 Pył zawieszony (BS) 2006 Benzen Stężenia pyłu zawieszonego w powietrzu oraz dwutlenku siarki uległy znacznemu obniżeniu, ma to związek z dostosowywaniem zakładów przemysłowych do norm unijnych i stosowaniem coraz to nowych proekologicznych rozwiązań co wpływa na obniżenie zanieczyszczeń powietrza. Nieznacznie wzrosło stężenie dwutlenku azotu na przestrzeni lat, natomiast stężenie benzenu utrzymuje się na stałym poziomie. 4.6.1. Emisja zanieczyszczeń na terenie gminy Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego to zjawisko przedostawania się do powietrza substancji i pyłów z powierzchni ziemi, które w wyniku ruchu mas powietrza mogą być przenoszone na duże odległości. Rozróżnia się emisją naturalną oraz emisję antropogeniczną. Ze względu na źródło emisji wyróżnia się emisje ze źródeł punktowych (sektor energetyczno-przemysłowy), powierzchniowych (sektor komunalnobytowy oraz liniowych (transport samochodowy). 76 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Na terenie Gminy Dąbrowa głównymi rodzajami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są: zanieczyszczenia komunikacyjne (liniowe), zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł niskiej emisji, oraz zanieczyszczenia o charakterze przemysłowe (punktowe). Emisję zanieczyszczeń z terenu Powiatu Mogileńskiego zgodnie z danymi Raportu o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2006 roku prezentuje tabela 32. Tabela 32. Emisja zanieczyszczeń z Powiatu Mogileńskiego w 2006 roku Emisja zanieczyszczeń Emisja zanieczyszczeń Emisja zanieczyszczeń Powiat [Mg/rok] pyłowych [Mg/rok] gazowych [Mg/rok} ze ze Mogileński pyłowych gazowych spalania przemysłowych spalania przemysłowych paliw paliw 13,2 88,7 10,1 3,0 86,4 Źródło: Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2006 roku 2,4 Emisja przemysłowa ze źródeł punktowych Emitory punktowe na terenie gminy są także źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza. W ostatnich latach ilość emisji zanieczyszczeń z tych źródeł ulega znacznej redukcji z powodu wielu inwestycji proekologicznych. Koncentracja źródeł zanieczyszczeń w gminie spowodowana jest także zanieczyszczeniami w pewnym stopniu z okolicznych terenów. Stopień zanieczyszczenia w dużej mierze zależy od siły i kierunku (zasięg przenoszonych zanieczyszczeń) oraz częstotliwości wiatrów (ilość przenoszonych zanieczyszczeń). Spośród całego obszaru Powiatu Mogileńskiego największa emisja występuje w przypadku zanieczyszczeń NO2, SO2 oraz pyłu pochodzi z emitorów punktowych. Emisja niska ze źródeł powierzchniowych Jednym z poważniejszych problemów występującym na terenach gminy jest tzw. niska emisja, będąca głównie efektem spalania paliw o niskiej jakości w paleniskach domowych oraz związana z działalnością małych zakładów, niepodlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Główną metodą zapobiegania tego typu emisji jest termomodernizowanie budynków jednorodzinnych właścicieli prywatnych oraz osiedlowych kotłowni, gdzie zamontowuje się ogrzewanie olejowe jako dodatkowe źródło ciepła. Jest to jeden ze sposobów, który może się przyczynić do redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 77 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Przyczyną emisji zanieczyszczeń może być: • spalanie węgla o różnej kaloryczności; • opalanie drewnem; • spalanie w piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Do zmniejszenia niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, preferuje się budowę instalacji, które wykorzystują energię odnawialną. Emisja komunikacyjna ze źródeł liniowych Zanieczyszczenia komunikacyjne należą do czynników najbardziej obciążających powietrze atmosferyczne. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy, należy jak najbardziej uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jego obszarze. Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych jest droga wojewódzka nr 254, drogi powiatowe i gminne. Długość dróg na terenie gminy wynosi odpowiednio: • droga wojewódzka – 15,268 km, • drogi powiatowe – 64,866 km, • drogi gminne – 72,753 km. Zgodnie z danymi uzyskanymi z Zarządu Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy średnie natężenie ruchu na drodze wojewódzkiej nr 254 Barcin – Mogilno (od km 23,700 do km 46,000) w 2005 wyniosło 1.642 sztuki samochodów, w tym 1.507 sztuk samochodów osobowych a pozostałe 135 sztuk to samochody ciężarowe. Uwzględniając zasady prognozowania wskaźników wzrostu ruchu wewnętrznego na sieci drogowej do celów planistycznych opublikowane przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad można określić natężenia ruchu pojazdów na drodze wojewódzkiej na koniec 2011 r. 78 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Do obliczeń wykorzystano uproszczone metody obliczania prognozy ruchu do roku 2020 na zamiejskich drogach wojewódzkich, powiatowych i gminnych opublikowanych przez GDDKiA Bydgoszcz. Prognoza średniego natężenia ruchu na drodze wojewódzkiej nr 254 na terenie Gminy Dąbrowa w 2011 r. przedstawia tabela 33. Tabela 33. Prognoza średniego natężenia ruchu na drodze wojewódzkiej nr 254 w 2011 roku Opis odcinka Pojazdy Pojazdy Pojazdy Nr drogi dostawcze ogółem osobowe Długość [km] Nazwa i ciężarowe Droga wojewódzka 22,300 nr 254 Źródło: Obliczenia własne Barcin – Mogilno (od km 23,700 do km 46,000) 1.972 1.812 160 Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjęto następujące założenia: • samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km – 8 litrów benzyny (5,76 kg), • samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 100 km – 36 l oleju napędowego (29,52 kg). Emisja poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg oleju napędowego i benzyny przedstawia tabela 34. Tabela 34. Rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu 1 kg benzyny i oleju napędowego Rodzaje zanieczyszczenia Pyły SO2 NO2 CO węglowodory alifatyczne węglowodory aromatyczne Benzyna [g/kg paliwa] 2,0 33,0 240,0 30,0 13,0 Olej napędowy [g/kg paliwa] 4,3 6,0 76,0 23,0 13,0 6,0 Na podstawie wartości zamieszczonych w tabeli 34 oraz średniego natężenia ruchu obliczono emisję spalin samochodowych na drodze wojewódzkiej nr 254. Otrzymane wartości przedstawia zamieszczona poniżej tabela 35. Jest to emisja szacunkowa. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 79 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 35. Ilość emisji spalin samochodowych na drodze wojewódzkiej nr 254 Ilość emisji z Ilość emisji z Rodzaje zanieczyszczenia pojazdów osobowych pojazdów ciężarowych [Mg/rok] [Mg/rok] Droga Wojewódzka nr 254 Pyły 3,82 SO2 3,87 5,33 NO2 63,88 67,54 CO 464,57 20,44 węglowodory alifatyczne 58,07 11,55 węglowodory aromatyczne 25,16 5,33 Źródło: Obliczenia własne 4.6.2. Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Utrzymanie dobrej jakości powietrza, a nawet poprawę jego jakości, można uzyskać poprzez ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków dla gazyfikacji gminy, likwidację lub modernizację kotłowni tradycyjnych (zmiana nośnika energii z węgla np. na gaz), poprawę nawierzchni dróg, budowę obwodnic, a przede wszystkim poprzez zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo energetyczne odnawialne źródło energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu odprowadzania lub wysypiskowego, oczyszczania a także ścieków biogazu albo powstałego rozkładu w procesach szczątek roślinnych i zwierzęcych. Rozwój bardziej przyjaznych środowisku alternatywnych źródeł energii, a takimi są źródła odnawialne, może być jednym z najbardziej skutecznych sposobów zapobiegania degradacji środowiska. Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii pozwala uniknąć lub zmniejszyć emisję zanieczyszczeń atmosfery, zużycie wody, zanieczyszczenia cieplne, odpady, hałas oraz ujemne skutki wynikające z przemysłowego zagospodarowania terenu. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej określa prognozę wzrostu mocy zainstalowanej i produkcji energii z OZE na rok 2010. Szczegółowe dane określone są w tabeli 36. 80 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 36. Prognoza krajowej produkcji energii elektrycznej z OZE na rok 2010 (dla 7,5% udziału energii elektrycznej z OZE) Rodzaj technologii Elektrownie wiatrowe Małe elektrownie wodne Systemy fotowoltaniczne Biogazownie komunalne Biogazownie rolnicze Gaz wysypiskowy Elektrowciepłownie na biomasę RAZEM Moc zainstalowana [MW] 600 200 2 500 30 60 Produkcja Energii [GWh] 1200 800 2 2000 120 360 1200 9600 2.592 14.082 Źródło: Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, konieczne jest dostosowanie istniejących przepisów do dyrektyw unijnych, głównie Dyrektywy 2001/77/WE, która wymaga osiągnięcia 7,5% wskaźnika energii, pochodzącej ze źródeł odnawialnych w łącznym zużyciu energii elektrycznej brutto w 2010 roku. Istota jest również Dyrektywa 2003/30/WE, która określa wskaźnik udziału biokomponentów (liczony wg wartości opałowej) w rynku paliw transportowych, wynoszący dla Polski 5,75%. Na szczycie Unii Europejskiej, który odbył się 7 oraz 8 marca 2007 roku przyjęto Plan Działań integrujących politykę klimatyczną z polityką energetyczną dla państw członkowskich, mający na celu ograniczenie wzrostu średniej globalnej temperatury o więcej niż 2ºC, powyżej poziomu sprzed okresu uprzemysłowienia oraz zmniejszyć zagrożenie wzrostem cen oraz ograniczoną dostępnością ropy i gazu. Przyjęto nowe cele UE tj. cele 3 x 20% + 10%: • zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 roku co najmniej o 20% w porównaniu do 1990 r. • racjonalizacja wykorzystania energii i w konsekwencji ograniczenie jej zużycia o 20% • zwiększenie udziału energii produkowanej z OZE do 20% całkowitego zużycia energii średnio w UE w 2020 r. • Osiągnięcie co najmniej 10% udziału biopaliw w sprzedaży paliw transportowych w 2020 roku we wszystkich państwach członkowskich. Z uzyskanych danych wynika, że udział energii elektrycznej z OZE w całkowitym bilansie energii elektrycznej sprzedanej brutto wynosi 2,6%. Udział energii z OZE w bilansie energii pierwotnej wynosi 5,5%, natomiast udział biopaliw w ogólnej ilości paliw zużywanych w transporcie w 2006 roku wyniósł 0,9%. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 81 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa W Polsce istnieje wiele instytucji które świadczą pomoc inwestycyjną dla odnawialnych źródeł energii tj. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Bank Ochrony Środowiska oraz Banki komercyjne. Ministerstwo Środowiska poprzez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej już od drugiej połowy lat 90 finansuje przedsięwzięcia związane z OZE. W latach 2004-2006 NFOŚiGW dofinansował 234 przedsięwzięcia związanych z OZE ( dofinansowanie: około 303,8 mln). Mówiąc o źródłach odnawialnych należy mieć na uwadze przede wszystkim energię wodną, wiatrową, geotermalną, promieniowania słonecznego oraz produkcję biomasy. Polska dysponuje stosunkowo dużym potencjałem zasobów odnawialnych, jest on jednak zróżnicowany w poszczególnych rejonach naszego kraju. Rozpatrując rozwój energii odnawialnej na obszarze Gminy Dąbrowa, właściwe będzie kierowanie się ogólnymi uwarunkowaniami określonymi dla całego województwa kujawsko-pomorskiego. 4.7. Klimat akustyczny Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627, ze zmianami) definiuje hałas jako: dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: • hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł; • hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie; • hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uciążliwością postrzeganą częściej niż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudności i pociąga za sobą znaczące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Poziom ten stanowi uśrednioną wartość w odniesieniu do pory doby (dzień od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równoważnego hałasu określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z dnia 5 lipca 2007 r.). 82 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Szczegółowe dane dotyczące dopuszczalnych poziomów hałasu zawartych w rozporządzeniu przedstawia tabela 37. Tabela 37. Dopuszczalne poziomy hałasu Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB dla dróg lub linii kolejowych* Przeznaczenie terenu pora dnia pora nocy przedział czasu odniesienia przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom równy 8 godzinom a) Obszary A ochrony uzdrowiskowej 50 45 b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej 55 50 ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży c) Tereny domów opieki d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej 60 50 c) Tereny rekreacyjnowypoczynkowe d) Tereny mieszkaniowo usługowe a) Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. 65 55 mieszkańców * Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych. Od stycznia 2002 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości progowych poziomów hałasu. Wskaźnikiem oceny hałasu jest tzw. poziom progowy. Przekroczenie tego wskaźnika powoduje zaliczenie obszaru, na którym to przekroczenie występuje do kategorii terenu zagrożonego hałasem. Czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na relacje między warunkami akustycznymi a człowiekiem jest tzw. subiektywna wrażliwość na hałas. Dotyczy ona zarówno fizjologicznych predyspozycji odbioru dźwięku, reakcji emocjonalnych jak i subiektywnych odczuć. Odczuwanie dźwięku jako hałasu zależy więc zarówno od cech indywidualnych każdego człowieka jak też od cech fizycznych dźwięku. Wśród ludzi występują ogromne różnice indywidualne stąd ocena hałasu zależy od wieku, wrażliwości, stanu zdrowia, odporności psychicznej i chwilowego nastroju człowieka. Subiektywne odczuwanie hałasu przejawia się m. in. tym, że hałas wytwarzany przez daną osobę może nie być dla niej dokuczliwy, natomiast dla osoby postronnej może być męczący lub wręcz nieznośny. Dokuczliwość hałasu dodatkowo potęguje się wówczas, jeśli wystąpi on niespodziewanie lub nie można określić kierunku, z którego się on IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 83 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. pojawi. Przykładową skalę subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego przedstawia poniższa tabela 38. Tabela 38. Skala subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego Uciążliwość LAeq [dB] mała <52 średnia 52...62 duża 63...70 bardzo duża >70 Źródło: Akustyka w urbanistyce, architekturze i budownictwie, Arkady, Warszawa 1971. Granica podziału między hałasem dokuczliwym, a niedokuczliwym jest płynna i zależna nie tylko od rodzaju słyszanych zakłóceń, ale również od odporności nerwowo-psychicznej człowieka, jego chwilowego nastroju lub rodzaju wykonywanej pracy. Bardzo często ten sam zespół dźwięków może w pewnych przypadkach wywoływać wrażenie przyjemne, a w innych znów nieprzyjemne. Wszystkie te czynniki powodują trudności w ocenie rzeczywistego zagrożenia społeczeństwa, gdy dysponujemy jedynie akustyczną oceną terenu na którym występuje skażenie hałasem. Dlatego też wyniki badań pomiarowych hałasu wymagają konfrontacji z opinią ludności wyrażoną w wypowiedziach ankietowych. 4.7.1. Hałas komunikacyjny Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. 4.7.1.1. Hałas drogowy Dynamiczny rozwój motoryzacji, a tym samym wzrost natężenia przewozów towarowych i osobowych w ruchu lokalnym i tranzytowym miał znaczny wpływ na emisję hałasu. W ostatnich latach w wyniku licznych przemian społeczno- gospodarczych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego nastąpił dynamiczny wzrost liczby pojazdów poruszających się po drogach na jego terenie. Na obszarze gminy największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największego szlaku drogowego jakim jest droga wojewódzka nr 254 Barcin – Mogilno (od km 23,700 do km 46,000), na której koncentruje się znaczny ruch pojazdów (średnie natężenie ruchu na drodze wojewódzkiej nr 254 w 2005 roku wynosiło 1.642 pojazdów). Ruch pojazdów przechodzi przez Gminę Dąbrowa, miejscami przez 84 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. tereny zwartej zabudowy mieszkalnej. Hałas jest tam więc miejscami dokuczliwym problemem. Hałas komunikacyjny występuje również w pewnym natężeniu wzdłuż dróg powiatowych. Stanowi jednak mniejsze zagrożenie Punktem wyjściowym powinno być więc prowadzenie monitoringu hałasu na terenie gminy, dotyczy to przede wszystkim ruchliwych tras komunikacyjnych takich jak droga wojewódzka nr 254. Z kolei w stosunku do projektowanej zabudowy należy zadbać o zachowanie odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych. 4.7.2. Hałas przemysłowy Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska Do zakładów przemysłowych będących źródłem hałasu należą przede wszystkim przedsiębiorstwa posiadające decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Zgodnie z uzyskanymi informacjami, na terenie Gminy Dąbrowa nie występuje zakład przemysłowy posiadający taką decyzję. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z podmiotów o potencjalnej emisji hałasu, nie jest możliwa faktyczna ocena środowiska akustycznego wokół nich. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 85 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.7.3. Hałas komunalny Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Dyskoteki, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, nawet ogródki przy restauracjach i kawiarniach są źródłem hałasu. Z ich działalnością związany jest dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy. 4.8. Pola elektromagnetyczne Pola elektromagnetyczne występują w otaczającym nas środowisku, w postaci pola wytwarzanego w sposób naturalny lub sztuczny o różnych częstotliwościach. Głównym celem ochrony przed PEM jest zapewnienie jak najlepszego stanu środowiska, poprzez utrzymywanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczanych, lub co najmniej na tych poziomach. Źródłami pół elektromagnetycznych wytwarzanych w sposób sztuczny, na terenie województwa kujawsko - pomorskiego są: • stacje i linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia (110 kV i więcej); • stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; • stacje bazowe telefonii komórkowej. Najbardziej rozpowszechnione źródła promieniowania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego to m. in. - nadajniki baz telefonii komórkowej, które pracują w paśmie 900 MHz, 1800 MHz i w wyższych częstotliwościach; - nadajniki stacji radiowych, emitujący w sposób ciągły w paśmie częstotliwości od 88 MHz do 107 MHz; nadajniki radiostacji telewizyjnych emitujących w paśmie częstotliwości od 181 MHz do 694 MHz. Zgodnie z danymi uzyskanymi z Raportu o stanie środowiska Województwa Kujawsko –Pomorskiego w roku 2006 przeprowadzono badania natężenia PEM w Mogilnie. Punkt pomiarowy znajdował się na Skwerze Św. Wojciecha w Mogilnie. Przeprowadzone badania natężenia pól elektromagnetycznych w pobliżu obiektów związanych z emisja pól nie wykazały występowania przekroczeń poziomów dopuszczalnych, określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymywania tych poziomów. 86 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Znaczny wpływ na emisję pola elektromagnetycznego do środowiska mają nadajniki telefonii komórkowej. Na terenie Gminy Dąbrowa znajduje się jeden tego typu nadajnik, znajduje się w miejscowości Dąbrowa. 4.9. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej Obszar Gminy Dąbrowa charakteryzuje się dość różnorodną i bogatą roślinnością. Naturalne zbiorowiska roślinne są odbiciem całokształtu warunków geograficznych, a więc klimatu, stosunków wodnych i charakterystycznego podłoża. Szata roślinna oraz zwierzęca gminy nie wyróżnia się jednak spośród szaty roślinnej oraz zwierzęcej powiatu i województwa. Na obszarze gminy brak jest występowania szczególnych gatunków roślin i zwierząt charakterystycznych tylko i wyłącznie dla terenu Gminy Dąbrowa, stąd też nie były prowadzone obserwacje i badania w tym zakresie. 4.9.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej Szata roślinna Gminy Dąbrowa wg geobotaniczno – regionalnego podziału na główne jednostki, należy do Działu Bałtyckiego i 7 Krainy: wielkopolsko - kujawskiej. Gmina posiada dość znaczne obszary leśne, które tworzą przede wszystkim trzy kompleksy, zlokalizowane w północnej oraz wschodniej części gminy. Poza zbiorowiskami leśnymi, roślinność nieleśna gminy pełni ważną funkcję przyrodniczą. Szczególną rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe, torfowe i szuwarowe w dolinach rzek, przede wszystkim rzeki Panny, oraz roślinność przywodna nielicznych tu jezior. W trosce o nie między innymi część obszaru gminy została objęta różnymi formami ochrony. Dotyczy to obszaru chronionego krajobrazu, rezerwatu przyrody oraz kilku pomników przyrody. Uzupełnieniem ww. zespołów roślinności naturalnej jest urządzona roślinność parku wiejskiego, cmentarzy, ogrodów działkowych oraz liczne zadrzewienia przywodne, śródpolne i przydrożne. W otwartym krajobrazie rolniczej części gminy pełni ona nie tylko funkcję krajobrazowo-estetyczną, ale także ekologiczną, korzystnie wpływając na mikroklimat oraz walory użytkowe środowiska rolniczego. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 87 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.9.2. Lasy Lasy Powiatu Mogileńskiego wg klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, zaliczane są do Działu Bałtyckiego, III Wielkopolsko – Pomorskiej Krainy Przyrodniczo – Leśnej, 7 Dzielnicy Niziny Wielkopolsko – Kujawskiej. Kraina ta zajmuje zachodnią część Pasa Wielkich Dolin, odznaczającego się w klimacie stopniowym wzrostem kontynentalizmu z zachodu na wschód. Obszar ten charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem geomorfologicznym. Duża liczba jezior rynnowych, wzniesień, śródleśnych bagienek jest wynikiem działalności lodowca podczas Zlodowacenia Bałtyckiego. Lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa zarządza zgodnie z ustawą o lasach (Dz.U.1991. Nr. 101 poz. 444 z późn. zmianami) Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. (Nie dotyczy to jednak lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz lasów będących w użytkowaniu wieczystym na mocy odrębnych przepisów). Organami wykonawczymi w realizacji zadań związanych z zarządem nad lasami są Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych. Podstawową jednostką organizacyjną w strukturze zarządzania Lasów Państwowych jest Nadleśnictwo, którym kieruje Nadleśniczy. Lasy Gminy Dąbrowa położone są na terenach objętych zarządem Nadleśnictwa Gołąbki. Leśnictwa (w ilości pięciu leśniczówek) zlokalizowane na terenie gminy to: § Mierucinek; § Niedźwiedzi Kierz; § Szczepankowo; § Szczepanowo Siedlisko; § Szczepanowo. Nadleśnictwo Gołąbki zlokalizowane jest w południowej, ubogiej w lasy, części województwa kujawsko – pomorskiego. Nadleśnictwo swym działaniem obejmuje 578 ha lasów państwowych oraz 292 ha lasów niepaństwowych występujących na terenie Gminy Dąbrowa. Gmina Dąbrowa posiada lesistość wynoszącą 20,6 % (lesistość powiatu ok. 21,8 %). Lasy w północnej oraz wschodniej części gminy występują w trzech zwartych kompleksach leśnych, tworząc korytarze ekologiczne umożliwiające migrację zwierząt. Lasy w obrębie granic gminy tworzą zwarte kompleksy leśne w części północnej oraz wschodniej które wraz z rzekami oraz zbiornikami wodnymi tworzą tzw. korytarze 88 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. ekologiczne, dające między innymi możliwość migracji zwierząt. Dominującym typem siedlisk w lasach występujących na terenie Gminy Dąbrowa są siedliska lasowe: las mieszany świeży z ponad 50 % udziałem oraz las świeży – prawie 25 % udziału. Siedliska borowe zajmują ok. 21 %, natomiast olsy jesionowe 2,1 % powierzchni drzewostanów. W występującym naturalnym drzewostanie na terenie Nadleśnictwa Gołąbki przeważają gatunki sosny (78% drzewostanu gminy) oraz dębu (12%). Pozostałe gatunki drzew występujące na terenie gminy to olcha, modrzew i inne. Sukcesywnie jednak udział sosny maleje w składzie gatunkowym drzewostanów na korzyść dęba, buka i modrzewia. Zmiana ta następuje na skutek działania hodowlanego nadleśnictwa i zakładania nowych upraw zgodnie z operatem siedliskowym. W najbliższych latach będzie następował wzrost powierzchni lasów prywatnych, wynikający z realizacji Programu Zwiększania Lesistości. Zgodnie z Krajowym Programem Zwiększania Lesistości opracowanym przez Środowiska, Ministra zaktualizowanym w maju 2003 r. jednostki samorządu terytorialnego (wojewódzkie i gminne) mają podjąć działania zmierzające do opracowania określonych przepisami ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę transferu gruntów z produkcji rolnej do funkcji leśnej tj. strategii rozwoju województwa oraz planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Jednostki samorządu terytorialnego są odpowiedzialne także za opracowanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem zalesień gruntów porolnych. 4.9.2.1. Lasy ochronne Na terenie Nadleśnictwa Gołąbki część lasów została uznana jako lasy ochronne. Lasy te zostały zakwalifikowane do lasów glebochronnych i wodochronnych, a ich powierzchnia na terenie Gminy Dąbrowa wynosi 1.660,0 ha. Powierzchnia lasów glebochronnych wynosi prawie 111,0 ha, natomiast wodochronnych ponad 1.549,0 ha. W lasach ochronnych prowadzi się gospodarkę leśną zapewniającą utrzymanie spełnianych funkcji ochronnych. Istnienie takich form ochronnych na terenie lasów położonych w granicach Gminy Dąbrowa w sposób zasadniczy wpływa na możliwości ich wykorzystywania dla celów rekreacyjnych. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 89 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Właściwa gospodarka leśna pozwala lasom istniejącym na terenie gminy na spełnianie (w sposób naturalny lub też w wyniku działalności człowieka) różnych funkcji, które można podzielić na dwie podstawowe grupy: produkcyjną i pozaprodukcyjną. Funkcje produkcyjne (gospodarcze) lasu, polegają na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej. W konsekwencji prowadzi to do uzyskiwania dochodów. Do funkcji pozaprodukcyjnych należy zaliczyć między innymi funkcje ekologiczne (ochronne) oraz funkcje społeczne. Funkcje ekologiczne wyrażają się między innymi korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulację obiegu wody w przyrodzie, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego bardzo dużej liczby gatunków i ekosystemów, a także różnorodności krajobrazu. Z kolei funkcje społeczne lasu kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, zapewniają rozwój kultury, nauki i edukacji ekologicznej społeczeństwa. Potwierdzeniem funkcji pozaprodukcyjnych lasów w Gminie Dąbrowa jest występowanie na ich terenie rezerwatu „Mierucinek”, pomników przyrody oraz miejsca o znaczeniu historycznym i kulturowym. Część kompleksu leśnego otaczający Jezioro Ostrowieckie znajduje się w granicach „Obszaru Chronionego Krajobrazu Jezior Żnińskich” 4.9.3. Zieleń urządzona Ważną rolę w systemie ekologicznym gminy oprócz dość wysokiej lesistości, spełnia roślinność nieleśna, czyli zieleń śródpolna, zieleń parkowa oraz zieleń cmentarna. Mówiąc o zieleni urządzonej mówimy o zagospodarowanym terenie pod względem polepszenia środowiska przyrodniczego danego obszaru. Zagospodarowanie takie ma na celu: • zapobieganie erozji, • kształtowanie stosunków wodnych, • poprawę mikroklimatu, • poprawę estetyki krajobrazu. Do terenów zagospodarowanych w taki sposób zaliczamy parki miejskie, kompleksy pałacowo – dworskie oraz zieleń śródpolną. Zadrzewienia śródpolne, szczególnie o charakterze pasowym, przydrożne i przywodne pełnią rolę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicają krajobraz 90 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. gminy, podnoszą użytkowanych walory rolniczo estetyczno-krajobrazowe funkcję zabezpieczającą oraz spełniają przed na procesami obszarach erozyjnymi i stepowieniem. Ponadto, regulują stosunki wodne i poprawiają lokalny agroklimat. Na terenie Gminy Dąbrowa zadrzewienia i zakrzewienia zajmują około 14,0 ha. Najistotniejsze kompleksy zadrzewień śródpolnych zlokalizowane są wzdłuż większości dróg, a także w rejonie oczek wodnych, cieków, rowów i miedz. W zadrzewieniach przeważają takie gatunki jak grusza, topole, wierzby, kasztanowce, jesiony oraz olsze czarne, a także kruszyna pospolita, kalina koralowa. Istniejące już zadrzewienia i zakrzaczenia winny podlegać systematycznym pracom pielęgnacyjnym i renowacji oraz w razie konieczności rozbudowie. Na terenie całej gminy pożądane jest wprowadzenie zieleni naturalnej wiatrochronnej oraz fitomelioracyjnej celem ochrony i podniesienia walorów środowiska naturalnego. Ochroną jako założenia zarówno zabytkowe oraz przyrodnicze, objęto na terenie gminy jeden park wiejski we wsi Dąbrowa, który podlega ochronie konserwatorskiej. Na jego terenie rośnie klon jawor będący pomnikiem przyrody. 4.9.4. Charakterystyka ogólna świata zwierząt Świat zwierzęcy Gminy Dąbrowa jest typowy dla urozmaiconego obszaru jakim jest Pojezierze Gnieźnieńskie. Zwarte kompleksy leśne umożliwiają swobodne przemieszczanie się zwierzyny, a łąki znajdujące się w dolinach rzecznych tworzą doskonale warunki życia dla ptactwa, owadów i drobnych gryzoni. Występujące w lasach gatunki zwierzyny grubej są reprezentowane przez: sarny, jelenie, daniele i dziki. Natomiast z zwierzyny drobnej można wymienić: lisy, zające, borsuki i kuny. Spośród innych ssaków najczęściej spotykane to: dziki królik, jeż, ryjówka, kret, nietoperz. Urozmaiconą i licznie reprezentowaną grupę stanowią ptaki, żerujące i gniazdujące głównie w dolinach rzecznych, przede wszystkim rzeki Panny. Na polach spotkać można bażanty i kuropatwy. Stwierdzono też występowanie bociana białego (11 gniazd na terenie gminy), żurawia, łabędzia niemego, czajki, remiza, słowika rdzawego i szarego, liczne gatunki gęsi i kaczek, krogulca, orła bielika, orlika, rybołowa, kruka i innych. Z gatunków gadów występujących na omawianym obszarze wymienić należy jaszczurkę zwinkę, padalce i zaskrońce. Płazy reprezentowane są przede wszystkim przez żaby, ropuchy, traszki grzebieniastą i zwyczajną, rzekotki i kumaki. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 91 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Najliczniej na terenie gminy występują jednak owady, żyjące w różnym środowisku, są to między innymi paź królowej, paź żeglarz, biegacze skórzasty, leśny, ogrodowy, koziorożec dębosz, rohatyniec nosorożec, modliszka. Fauna ryb ogranicza się do gatunków pospolitych i w dużej mierze utraciła właściwe jej cechy. W wielu zbiornikach wodnych fauna ryb kształtowana jest przez działalność gospodarczą człowieka. W rzekach, duży wpływ na ilość i jakość ryb ma zły stan czystości ich wód. 4.9.5. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy są poddawane nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: • zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych; • zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; • zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; • stosunkowo niska świadomość ekologiczna i wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa; • silna prorozwojowa presja społeczna, która wyraża się w chęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagających szczególnej ochrony. Największym zagrożeniem dla świata zwierzęcego występującego na terenie Gminy Dąbrowa przede wszystkim: • kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków; • pożary lasów; • wypalanie traw; • rozwój przemysłu – powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska; • rosnącą liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo; • przebieg przez ekosystemy leśne ciągów komunikacyjnych, stanowiących bariery dla przemieszczania się zwierzyny. Dla zwierząt wodnych, ryb oraz urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, żerujących i gniazdujących głównie w dolinach rzeki Panny oraz w rejonie jezior, a także dla gatunków gadów takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki zwinki, a także 92 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa płazów (żab, ropuch, rzekotek i kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: • zanieczyszczenia wód powierzchniowych (ściekami bytowymi i gnojowicą) – brak skanalizowania części osad, mało wydajne oczyszczalnie ścieków oraz dzikie wysypiska; • nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin i nawozów (szczególnie w rejonie zbiorników wodnych oraz rzek). • zmienności i niedobory stanu wód. W ramach ochrony dzikich zwierząt należy zwrócić uwagę na potrzebę dokarmiania zwierząt w okresach długich i intensywnych opadów śnieżnych oraz utrzymujących się mrozów. 4.10. Formy ochrony przyrody Na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.) formami ochrony przyrody są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Na terenie Gminy Dąbrowa można wyróżnić obszary charakteryzujące się specjalnymi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi. 4.10.1. Obszar chronionego krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu są formą ochrony przyrody, która ma zapewnić odpowiednią równowagę przyrodniczą na określonym terenie. Obszar chronionego krajobrazu tworzony jest na mocy rozporządzenia wojewody lub rady gminy i uwzględniany przy opracowywaniu planów przestrzennego zagospodarowania. Obszar chronionego krajobrazu może pełnić rolę otulinową lub łącznikową parków narodowych i krajobrazowych. Gmina Dąbrowa znajduje się w granicach obszaru chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Żnińskich” – został wyznaczony Rozporządzeniem Nr 9191 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 czerwca 1991 roku. Na terenie gminy znalazł się fragment kompleksu leśnego otaczający Jezioro Ostrowieckie o powierzchni około 1 000 ha, co stanowi 9,0 % ogólnej powierzchni gminy. Obszar ten IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 93 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. pokrywa się jednocześnie z granicami projektowanego Pałuckiego Parku Krajobrazowego i korytarzem ekologicznym sieci ECONET o znaczeniu krajowym. 4.10.2. Rezerwat przyrody W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym tj. ekosystemy, ostoje oraz siedliska przyrodnicze, również siedliska roślin, zwierząt, grzybów, a także składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi twory i wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi oraz walorami krajobrazowymi. Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub poszczególne jej składniki tj. fauna, flora czy twory przyrody nieożywionej. Na terenie Gminy Dąbrowa znajduje się jeden rezerwat przyrody tj. Rezerwat przyrody Mierucinek. Rezerwat "Mierucinek" to rezerwat o najwyższym reżimie ochrony uznany Zarządzeniem MOŚZNiL z dnia 11 grudnia 1995 roku. Ochroną objęty jest obszar lasu o powierzchni 29,83 ha, oznaczony w ewidencji gruntów obrębu Mierucin jako działki nr 165 LP i 166 LP (wschodnia część gminy). Rezerwat posiada plan ochrony na okres 1998 – 2017. Głównym przedmiotem ochrony na terenie rezerwatu jest drzewostan dębowy z dębem bezszypułkowym i domieszką buku zwyczajnego. 4.10.3. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenie Gminy Dąbrowa znajdują się 4 obiekty objęte ochroną w formie pomników przyrody, w tym 1 głaz narzutowy oraz źródło. Szczegółowy wykaz pomników przyrody na terenie gminy zgodnie z danymi uzyskanymi z Urzędu Gminy w Dąbrowie oraz prezentuje tabela 39. 94 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. Tabela 39. Pomniki przyrody na terenie Gminy Dąbrowa Rodzaj pomnika przyrody Obwód [cm] Klon jawor 380 32 modrzewie europejskie „Aleja modrzewiowa” Leśnictwo Niedźwiedzi Kierz, obrębu Szczepanowo, nadleśnictwa Gołąbki Przy drodze leśnej w oddziale 71c leśnictwa Niedźwiedzi Kierz, obrębu Szczepanowo W odległości 50 m od brzegu Jeziora Ostrowieckiego 150 - 232 Głaz narzutowy „Kamienny Dom” 1 325 Źródło „Świętego Huberta” Opis położenia obiektu Park wiejski we wsi Dąbrowa - Źródło: Starostwo Powiatowe w Mogilnie 4.10.4. Europejska sieć obszarów chronionych 4.10.4.1. NATURA 2000 Innym rodzajem ochrony przyrody na terenie gminy jest Natura 2000, która została powołana na mocy postanowień Dyrektywy 92/43/EWG (tzw. siedliskowej lub Habitatowej), a wcześniej Dyrektywy 17/409/EWG (tzw. Ptasiej). W wyżej wymienionych dyrektywach państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązały się do utworzenia do końca 2004 roku sieci obszarów chronionych. Pojęcie oraz zasady tworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 wprowadza Dyrektywa Siedliskowa, jednak część unormowań (dotyczących zasad wybierania do ochrony siedlisk ważnych dla ptaków) jest także zawarta w Dyrektywie Ptasiej. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, NATURA 2000 jest to spójna Europejska Sieć Ekologiczna która obejmuje: • • Specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony: - siedlisk naturalnych; - siedlisk gatunków roślin i zwierząt; Obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków. połączone w miarę możliwości fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migrację, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczna gatunków. Sieć ma w każdym państwie członkowskim UE obejmować obszary proporcjonalnie do reprezentacji na jego terytorium siedlisk naturalnych i siedlisk gatunków wskazanych w Dyrektywie Siedliskowej do objęcia tą formą ochrony. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 95 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa Polska jako kraj przystępujący do Unii Europejskiej, również wzięła udział w tym programie. W ramach procesu integracji z Unią Europejską została zobowiązana do wyznaczenia na swoim terytorium sieci NATURA 2000, do dnia akcesji do UE. W pracach przygotowawczych (Projekt z marca 2004 r Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wyznaczenia obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000), w celu ochrony populacji awifauny wytypowano wstępnie na terenie Polski 71 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO). OSO zajmują łącznie powierzchnię 2 438,8 tys. ha tj. 8,6 % powierzchni kraju oraz 879,2 tys. ha obszarów morskich. Razem stanowi to 3 318,0 tys. ha. Na podstawie wyników inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w latach 2006 i 2007 przez organizacje pozarządowe oraz wojewódzkie zespoły specjalistyczne we współpracy z Ministerstwem Środowiska, dokonano wyboru miejsc występowania siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków, które mogą być potencjalnie włączone do sieci Natura 2000 jako specjalne obszary ochrony siedlisk. Potencjalnymi specjalnymi obszarami ochrony siedlisk na terenie Gminy Dąbrowa, które mogły zostać włączone w Europejską Ekologiczną Sieć Natura 2000 były: • Dęby w Mierucinie o powierzchni 587,2 ha. Występują tu starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne (0,39 %), grąd środkowoeuropejski (11,92%), dąbrowy acidofilne (14,33 %) oraz świetlista dąbrowa subkontynentalna (7,65 %); • Ostoja Barcińsko-Gąsawska – obejmuje ona wcześniej opisany Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Żnińskich. W dniu 12 grudnia 2008 roku Komisja Europejska zatwierdziła 769 nowych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, o łącznej powierzchni 95.522 km2 (większość z nich położona jest w Bułgarii, Rumunii oraz Polsce). Wśród zatwierdzonych obszarów nie znalazły się proponowane siedliska z terenu Gminy Dąbrowa. 4.11. Poważne Awarie Poważne awarie to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lut 96 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa ABRYS Technika Sp. z o.o. powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Natomiast poważne awarie przemysłowe to poważna awaria w zakładzie. Obejmują one następujące rodzaje zdarzeń: • zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji; • pożary na rozległych obszarach lub długo trwające a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powodujące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska; • zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych; • zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi. Na terenie gminy istnieją pojedyncze jednostki, których funkcjonowanie może spowodować awarie i zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego. Do źródeł stwarzających potencjalne awarie przemysłowe należy również przebiegający przez południową część gminy rurociąg solankowy oraz linia przesyłowa gazu ziemnego (wysokiego ciśnienia) – północny teren gminy. Jedynym z zagrożeń który może wystąpić na terenie gminy jest transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzający potencjalną możliwość wystąpienia awarii przemysłowych. Transportem drogowym przewozi się głównie substancje ropopochodne i gaz płynny, amoniak, kwas siarkowy i kwas fluorowodorowy, tlenek ołowiu. Jednym z najważniejszych zadań w zakresie prewencji awarii przemysłowych jest ewidencja źródeł, mogących spowodować tego typu zagrożenia, którą prowadzi Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy. Odrębne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi stanowi możliwość wystąpienia klęsk żywiołowych, które w gminie najczęściej mogą być spowodowane pożarami lasów bądź powodzią. Na omawianym terenie zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku niekorzystnych zjawisk hydrologicznych. Obecność na terenie Gminy Dąbrowa źródeł awarii przemysłowych zmusza ją do prowadzenia polityki przestrzennej w kierunku zmniejszenia zagrożenia dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Musi to wynikać z zapisów w studium uwarunkowań oraz strategii zrównoważonego rozwoju. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 97 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dąbrowa 4.12. Walory krajobrazowe Charakterystyczną cechą dla terenów siedlisk ludzkich jest występowanie zmian walorów estetyczno – widokowych krajobrazu, związanych głównie z dużymi obiektami kubaturowymi np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami. W przypadku Gminy Dąbrowa na jej terenie nie są zlokalizowane duże zakłady przemysłowe, natomiast istnieje wiele małych i średnich zakładów usługowo – handlowych. Są one zlokalizowane w większości we wsi Dąbrowa, Parlinek, a poprzez powiązanie z siedliskowym charakterem zabudowy nie pogarszają one, mimo swoich rozmiarów, walorów estetyczno – krajobrazowych. W sposób podobny na walory estetyczno - krajobrazowe oddziaływają maszty telefonii komórkowej, zlokalizowane na terenie gminy. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych można uznać także chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie Gminy. Wielokrotnie w miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i „burzące” pewnego rodzaju harmonię. Za naruszenie naturalnego krajobrazu, należy również uznać wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego. 98 IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA
