szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
T
7144
trabant [1. w średniowieczu: żołnierz należący
do straży przybocznej monarchy lub
jakiegoś dostojnika; 2. krótki odcinek
chromosomu położony na końcu jego
ramienia,
oddzielony
przewężeniem;
3. daw.; zob. satelita w zn. 1.] – (ném.)
darabont; a 16-17. században gyalogos
katona; fegyveres szolga; megyei v. városi
hajdú; képviselőházi teremőr; csatlós; hajdú,
poroszló, testőr
tracenie – vesztés, elvesztés, eltévesztés, kárvallás;
elfecsérlés,
elpazarlás,
elpusztítás,
tönkreverés, kiírtás ; kivégzés
tracenie czasu – időveszteség
tracenie złoczyńków – gonosztevők kivégzése
trach [wykrzyknik nazywający dźwięk, jaki
powstaje wtedy, kiedy coś pęka lub łamie
się] – (hangu.) bumm! reccs!
trache(o)- [w złożeniach: tchawica] – légcsőtrachea [śrdw.łac. trachea 'tchawica' z późn.łac.
trachia 'jp.' od gr. (arteria) tracheia
'szorstka (arteria)' z r.ż. od trachýs
'szorstki; nierówny; skalisty'] - (gör.)
trachea; (orv.) légcső
tracheoskopia [metoda badania tchawicy za
pomocą
specjalnego
wziernika]
–
tracheoszkópia, légcsőtükrözés,
tracheoskopowy, -a, -e – légcsőtükrözéses
tracheotomia [med. przecięcie tchawicy i
wprowadzenie w otwór dotchawiczny
rurki metalowej, przez którą duszący się
chory może swobodnie oddychać; 2.
Rozcięcie tchawicy - zabieg polegający na
otwarciu tchawicy i wprowadzeniu do jej
światła
rurki
tracheotomijnej.]
–
tracheotómia; légcsőmetszés; a légcső
sebészeti megnyitása fulladás veszélye
esetén [az a sebészeti operáció, mellyel a
nyak elülső részén a légcsövet felhasítják a
célból, hogy a levegő a tüdőbe hatolhasson s
a beteg újra lélekzetet vehessen, vagy pedig
a célból, hogy a gégében vagy légcsőben
levő
kóros
növedékeket
(polypus,
papilloma), esetleg odajutott idegen testeket
(csontdarabok, magok stb.) eltávolítsák]
trachit [magmowa skała wylewna, jasnoszara,
różowa lub żółtawa] – (gör.) trachit; (geol.)
újabb kőkori, porfiros vulkáni kőzet; fiatal,
harmad- v. negyedkori vulkáni kőzet
trachitowy, -a, -e – (gör.) trachittrachoma [zob. jaglica] – trachoma; a szem
kötőhártyájának gennyes, ragályos, idült
gyulladása;
egyiptomi
szemgyullaás
(megvakuláshoz is vezethet)
tracić (tracę, traci) [1. przestawać coś mieć,
zostawać bez kogoś lub bez czegoś; 2.
ponosić stratę materialną; 3. marnować
coś; 4. wydawać się gorszym, mniej
wartościowym; 5. wykonywać na kimś
wyrok śmierci] – veszteni; elveszteni;
veszíteni, elveszíteni; elhagyni vmit; (zabić)
kivégezni, megölni, kiírtani, kivégezni;
(marnować)
fecsérelni,
elfecsérelni,
elpazarolni, elpusztítani, tönkretenni; kárt
vallani
tracić apetyt – elveszti az étvágyát
traci pieniądze na zbytki – hiábavalóságokra
költeni
tracić czas – időt veszíteni
tracić fantazję – (dawno) jókedvet, bátorságot
elveszíteni
tracić głowę – elveszíti a fejét, fejét veszti
tracić grunt pod nogami – elveszti a talajt a lába
alól
tracić kogo przez powieszenie – kötél általi halálra
ítélni vkit
tracić kogo z oczu – szem elől téveszteni vkit
tracić liście – lehullajtja a levelét
tracić moc – hatályát veszti
tracić moc obowiązująca – érvényét veszti,
kötelező erejét veszti; hatálytalanítani
tracić na karty – kártyán veszíteni
tracić na odwadze – elveszíti bátorságát
tracić na wartości – veszt az értékéből, értékéből
veszít
tracić a. stracić ochotę – elmegy a kedve
tracić panowanie na sobą – elveszti önuralmát
tracić pieniądze – pénzt veszíteni; (átv.) tékozolni,
pazarolni
tracić pióra – vedleni
tracić pozycję społeczną – elveszti társadalmi
pozícióját
tracić przyjaciela – barátot veszíteni; elveszti a
barátját
tracić przytomność – elveszti az eszméletét
tracić równowagę – elveszíti az egyensúlyát
tracić w struny – megérinti a húrokat, húrokat
pengetni
tracić wartość – értékét veszti; elértéktelenedik
tracić ważność – hatályát veszti
tracić wiarę – elveszti hitét; nem hisz
tracić wzrok – elveszíti látását, megvakulni
tracić z oczu – szem elől téveszteni, elveszti a
szeme elől
tracić zmysły – elveszti az eszét
tracić się [1. niknąć, ginąć; 2. stawać się
zakłopotanym] – (znikać) elveszni; (niknąć)
eltűnni, elenyészni, elmúlni; szertefoszlani
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
7145
track (ścieżka) – track [1. lásd sáv 2. A
megkülönböztethető dalok, zenei darabok.]
track-at-once – (ang.) track-at-once (sávegyszerre) [A legtöbb CD-író eszköz és
program által támogatott írási módszer,
melynél minden sávot külön írnak fel. A
felírt sáv minimális hossza 300 szektor
(4 másodperc, 600 Kbyte). Ha egy sáv írásra
kész, az írólézer kikapcsolódik és kifutó
blokkot ír fel. A következő sáv írása előtt a
lézer ismét bekapcsolódik és befutó blokkok
kerülnek a lemezre. A CD-ROM olvasó ezt a
hét blokkot figyelmen kívül hagyja. Az
adatolvasást nem zavarják a blokkok, de a
hang lejátszásában esetleg rövid kattanás
hallható. A disc-at-once módszernél ilyen
blokkok nem keletkeznek, ezért az
előnyösebb zenei CD-k készítéséhez. A
track-at-once írás esetén a legtöbb író a
sávok között két másodperc szünetet hoz
létre.]
tracks per inch (też: tpi); ścieżki na cal [komp.] –
Sáv/coll adatrögzítési sűrűség (tracks per
inch, egy inch = 2,54 cm) [barázdák
sűrűsége]
trackball [wym. trakbol] [kulka umieszczana w
niektórych klawiaturach komputerowych,
służąca do sterowania ruchem kursora po
ekranie] – (ang.) tracker ball görgetőgomb,
'hanyategér';
trackball;
hanyattegér
[1.
egy
számítógépes
pozicionáló eszköz; 2. feladata azonos az
egér adatbeviteli eszköz feladatábval, de
alátét/asztal nélkül használható; kezdetben
kézigépeknél használták, de mára átvették
helyét az x-y koordinátás érintőfelületek ],
követőgolyó
tracz [1. robotnik zajmujący się piłowaniem kłód
drzewa za pomocą ręcznej piły; 2. ptak
charakteryzujący się długim i wąskim
dziobem mającym na brzegach ostre ząbki
tworzące rodzaj piły] – (robotnik)
fűrészmunkás, fűrészelő (személy); (ptak)
búvárréce; (ryba) kardhal (Xiphias Art.),
fűrészhal (Pristis antiquorum) [az őshalak
(Selachii) rendjébe, a ráják alrendjébe
tartozik]
-
Wersja 01 01 2017.
Tracz auklandzki (†Mergus australis) [wymarły
ptak z rodziny kaczkowatych (Anatidae).
Zamieszkiwał niegdyś Wyspy Auckland
leżące ok. 500 km na południe od Nowej
Zelandii.] – Auckland-szigeteki bukó
(Mergus
australis)
a
lúdalakúak
(Anseriformes) rendjébe, ezen belül a
récefélék (Anatidae) családjába tartozó mára
kihalt faj]
Tracz bielaczek (bielaczek) (Mergus albellus L.
syn. Mergellus albellus Selby) [średni ptak
wodny
z
rodziny
kaczkowatych,
zamieszkujący półwysep Skandynawski i
Syberię. Zimuje w Zachodniej i
Środkowej Europie, we wschodniej części
basenu morza Śródziemnego, w Azjoi
Środkowej oraz na Bliskim i Dalekim
Wschodzie. W Polsce pojawia się na
przelotach i zimuje. Liczniejszy na
północy.] – kis bukó (Mergellus albellus) [a
madarak
osztályának
a
lúdalakúak
(Anseriformes) rendjébe, ezen belül a
récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj]
Tracz nurogęś (nurogęś) (Mergus merganser)
[duży
ptak
wodny
z
rodziny
kaczkowatych] – nagy bukó (Mergus
merganser) [a madarak osztályának a
lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen
belül a récefélék (Anatidae) családjába
tartozó faj]
traczka – fűrész
traczka kołowa – körfűrész
traczka taśmowa – szalagfűrész
trade (handel) – (ang.) trade; kereskedelem
trade mark [wym. trejd maak] [znak handlowy,
marka fabryczna; ang. 'jw.'; trade, zob.
trade-unions; mark 'znak, kreska; handl.
marka; stopień (ucznia); cel'] – (ang.) trade
mark; gyári jel, védjegy
trade-unions [wym. trejd-junienz] [ang. trade(s)
unionism 'jw.' od trade-union l.poj.
'robotniczy związek zawodowy'; trade
'handel; rzemiosło; klientela'; union
'połączenie; związek zawodowy; zgoda;
unia'
z
późn.łac.
unio;angielskie
robotnicze związki zawodowe] – (ang.)
trade-union; szakszervezet
trade-unionizm
[wym.
trejd-unionizm]
[kierunek
w
robotniczym
ruchu
związkowym, ograniczający postulaty
klasy robotniczej do żądań czysto ekon.
(por. reformizm; syndykalizm)] – (anglat.) trade-unionizmus; a politikai harcot
feleslegesnek, a puszta gazdasági harcot
elégségesnek tartó megalkuvó áramlat a
munkásmozgalmon belül
traditio, tradycja [(u Zygmunta Glogera) Tak
zwało się zajęcie dóbr z mocy dekretu i
7146
oddanie ich wierzycielowi na rzecz jego
należności. Taki posiadacz dóbr ex
traditione zwany był possessor traditorius,
z zastawu zaś possessor diligatorius. Dobra
mogły być dekretem tylko na pewien czas,
t. j. wytrzymanie zasądzonej sumy
wierzycielowi przez burgrabiego (urząd
wykonawczy) oddane, czyli – jak mówiono
– „tradowane”.] – (lat.) tradíció;
hagyomány; (rel) hagyomány [az atyák
hitének,
tanításának,
életvitelének
tiszteletben tartása és átvétele, valamint
továbbadása. A rk. szóhasználatban az
egyház hitének egyik forrása a bibliai
kinyilatkoztatással együtt.]
Traditionibus et usucapionibus dominia rerum,
non nudis pactis, transferuntur [własność
rzeczy
przenosi
się
poprzez
ich
przekazanie (wręczenie)
lub przez
zasiedzenie, a nie przez gołe umowy.] –
(lat.) Traditionibus et usucapionibus dominia
rerum, non nudis pactis, transferuntur; A
dolog birtoklása annak átadása vagy
elbirtoklása révén, és nem a száraz szerződés
által valósul meg.
tradować – (dawno) lefoglalni, zálogolni
tradować zboże – gabonát lefoglalni
tradycja [ogół obyczajów, norm, poglądów,
zachowań itp. właściwych jakiejś grupie
społecznej, przekazywanych z pokolenia
na pokolenie;
też:
ciągłość tych
obyczajów,
norm,
poglądów
lub
zachowań] – (lat.) tradíció; hagyomány;
hagyományos felfogás, szokás; kerestény
egyházban szóhagyomány útján fennmaradt
tan
tradycja artystyczna – művészeti hagyomány
tradycja kilkuwiekowa – többszázados v. több
évszázados hagyomány v. tradíció
tradycja ludowa – néphagyomány
tradycja narodowa – nemzeti hagyomány v.
tradíció
tradycja rodzinna – családi hagyomány
tradycja ustna – szájhagyomány
tradycjonalista [1. osoba preferująca znane od
dawna rozwiązania lub zachowania;
2. osoba
o
poglądach
tradycjonalistycznych]; tradycjonalistka
– tradícionalista; a hagyományokhoz
mereven és egyoldalúan ragaszkodó (ffi/nő)
tradycjonalistycznie – (lat.) tradicionalisztikusan;
a hagyományokhoz mereven és egyoldalúan
ragaszkodva
tradycjonalistyczny, -a, -e – (lat.) tradicionalista
tradycjonalizm, tradycjonalność [przywiązanie i
szacunek do tradycji traktowanej jako
najwyższa
wartość;
też:
ideologia
-
Wersja 01 01 2017.
wynikająca z takiej postawy] – (lat.)
tradicionalizmus; hagyománytisztelet; merev
és
egyoldalú
ragaszkodás
a
hagyományokhoz,
a
hagyományok
túlbecsülése
tradycjonalny, -a, -e – hagyományos, szokásos
tradycyjnie – hagyományosan
tradycyjność – hagyományosság
tradycyjny, -a, -e, tradycjonalny, -a, -e
[1. zgodny z tradycją; 2. znany lub
stosowany od dawna; 3. zachowujący
tradycję]
–
(lat.)
tradicionális;
hagyományos, szokásos, a hagyományon
alapuló
tradycyjna trwała – hagyományos dauer
tradycyjne salami węgierskie – Pick szalámi
tradycyjny zwyczaj – hagyományos szokás
tradycyjny zwyczaj ludowy – hagyományos
népszokás
traf [przypadek, zbieg okoliczności] – véletlen,
végtelenség
trafarz [(u Zygmunta Glogera) ob. Kurkowe
towarzystwa] – (hist.) vadász
trafem – véletlenségből, véletlenül
Traffic Message Channel (TMC) [jest
technologią służącą dostarczeniu kierowcy
informacji o ruchu. Pozwala na ciche
dostarczanie
wysokiej
jakości
precyzyjnych, aktualnych i istotnych
informacji w języku wybranym przez
użytkownika. Dane są przesyłane przez
specjalnie zakodowane fale FM przy
użyciu RDS FM-System, za pomocą
satelity lub Digital Audio Broadcasting.
Gdy dane są zintegrowane bezpośrednio z
systemem nawigacyjnym, kierowca ma
możliwość wyznaczenia alternatywnych
tras, aby uniknąć wypadków i korków.] TMC (ang.) Traffic Message Channel [1. A
TMC az RDS technológián alapul, amely a
közutakon zajló forgalomról nyújt hasznos,
valós idejű információkat a gépkocsikba
szerelt FM rádióvevők kijelzőjén. Amíg az
RDS csak egy SMS-szerű szöveges
üzeneteket küld, addig a TMC együtt tud
működni GPS-alapú navigációs szoftverrel,
és lehetővé teszi az útvonal újratervezését az
esetleges forgalmi dugók, balesetek,
torlódások, útlezárások, forgalomelterelések,
határátkelőhelyi
várakozási
idők
függvényében. 2. A TMC az RDS
technológián alapul, amely a közutakon zajló
forgalomról nyújt hasznos, valós idejű
információkat a gépkocsikba szerelt FM
rádióvevők kijelzőjén. A TMC együtt tud
működni GPS-alapú navigációs szoftverrel,
és lehetővé teszi az útvonal újratervezését az
7147
esetleges forgalmi dugók, balesetek,
torlódások, útlezárások, forgalomelterelések,
határátkelőhelyi
várakozási
idők
függvényében.]
trafiać komu do przekonania – meggyőzni vkit
trafiać na rynek – piacra kerülni
trafiać w (czyją) myśl – eltalálni (vkinek) a
gondolatait
trafiać w próżnie – vmi válasz nélkül marad;
pusztába kiáltott szó
trafiać w samo sedno – eltalálni, beletalálni; fején
találja, érzékeny pontján éri
trafiak [(u Zygmunta Glogera) narzędzie dęte
muzyczne, którem towarzyszono do
grubego basu. Do cieńszego było inne,
zwane kawką] – (muz) egykori fúvós
hangszer; „csóka”
trafić — trafiać [1. strzelając, rzucając czymś,
dosięgnąć celu; 2. o pocisku: dosięgnąć
celu; 3. znaleźć drogę dokądś; 4. dotrzeć
gdzieś; 5. zjawić się gdzieś w jakimś
momencie; 6. napotkać kogoś lub coś;
7. wpaść na doskonały pomysł; 8. pot.
znaleźć, zdobyć, pozyskać] – találni,
rátalálni vmire;
eltalálni, odatalálni,
betalálni, beletalálni; beletrafálni; (w porę)
jókor érkezni; eljutni, odatalálni, hatolni,
elhatolni; (vhonnan) kitalálni
trafić do celu, trafić w cel – célba találni; eltalálni
a célt; odatalál a célba
trafić do domu – hazatalálni
trafić do nieba – mennyországba jutni
trafi do piekła – a pokol tűzébe jut; a pokolba v.
pokolra jut; elkárhozik
trafić do samego ministra – eljut a miniszterig v. a
miniszter színe elé
trafić do więzienia – börtönbe kerülni
trafić jak kulą w płot – [betalál, mint golyó a
kerítésbe] (közm.) eltalálta szarva közt a
tőgyét
trafić (komu) do gustu – eltalálni (vkinek) az
ízlését
trafić komu do przekonania – meggyőzni vkit
trafić kulą w płot – (átv.) bakot lő
trafić na giełdę – tőzsdére kerülni
trafić na kłótnię – veszekedésre érkezik
trafić na kogo – rátalálni vkire
trafić na naradę – tanácskozásra érkezik
trafić a. trafiać w sedno [syn. mieć rację, mówić
prawdę, nie mylić się] – fején találta a
szöget; igaza van; igazat beszél; nem téved
trafić pod młotek – kalapács alá kerül
trafić ptaka – eltalálja a madarat
trafić w co – eltalál vmit
-
Wersja 01 01 2017.
trafić w czułą strunę – (átv.) a gyengéjére
tapintani
trafić w dziesiątkę [w strzelaniu do tarczy: trafić
w środek tarczy] – tízest eltalálni; a céltábla
közepébe találni
trafić w ręce policji – rendőrkézre kerülni
trafić w sedno – fején találja a szöget; elevenére
tapintott
trafić z deszczu pod rynnę – (közm) cseberből
vederbe kerülni v. jutni [trafił z deszczu pod
rynnę: cseberből vederbe került]
trafić za kratki – rács mögé kerülni
trafił go szlag – megütötte a guta
trafił jak kulą w płot – (közm.) (úgy találja el,
mint golyó a kertést) eltalálja szarva közt a
tőgyét; mellétalál
trafił na franta – emberére akadt
trafił swój na swego – (közm.) megtalálja a zsák a
foltját; párjára akadt v. talált; emberére talált
trafił w sam środek – a kellős közepébe v. telibe
talált v. találta
trafiła kosa na kamień – [kőre akadt a kasza]
emberére akadt
trafiła mu się guwernerka – nevelői állás
kínálkozott neki
trafić się — trafiać się [1. pot. zdarzyć się
niespodziewanie; 2. pot. przybyć, zjawić
się niespodziewanie; 3. pot. wystąpić
sporadycznie] – akadni, adódni, előfordulni;
kerülni; megesni
trafił mi się gość – véletlenül vendéget kaptam
trafił mi się lokator – albérlőm akadt
trafił mi się przypadek – volt egy esetem,
megtörtént v. megesett velem
trafiło mi się co tanio kupić – sikerült vmit olcsón
megkapnom v. vennem
trafiło się, jak ślepej kurze ziarno – (közm) a vak
tyúk is talál szemet
trafienie [1. celny strzał, cios, rzut; 2. trafnie
wytypowana liczba w grze liczbowej] –
(wojsk) találat
trafika [wł. traffico 'ruch; handel'; przest. sklep
tytoniowy]
–
(ol.→ném.)
trafik;
kereskedelem, forgalom; dohánytőzsde;
dohánybolt, dohányos bolt
trafikować – (ol.→ném.) trafikálni; mesterkedni,
fondorkodni;
cimborálni;
fecsegni,
tereferélni
trafiony, -a, -e [1. pot. taki, który osiągnął cel lub
udał się; 2. pot. pijany] – talált, eltalált;
(átv.) ittas
trafna odpowiedź – találó felelet v. válasz
trafna uwaga – találó megjegyzés, helyes
észrevétel
trafnie – találóan, helyesen
7148
trafnie odpowiedzieć – találóan megfelelni v.
válaszolni
trafność – helyesség, pontosság, találat
trafność wyrażenia – a kifejezés helyessége
trafny, -a, -e [1. właściwy, stosowny, słuszny;
2. trafiający w cel] – találó, helyes,
megfelelő, alkalmas, helyénvaló
trafny wybór ludzi – az emberek helyes v.
megfelelő kiválasztása
trafunek – (közb.) eset, esemény, alkalom, véletlen
eset
Traganek (Astragalus L.) [rodzaj roślin należący
do rodziny bobowatych (motylkowatych).
Zalicza się do niego ok. 1600 gatunków
bylin i krzewów, występujących w
Europie, Azji, Afryce i Ameryce.] – (növ.)
csődfű (növ., bóka v. bokafű, Artragalus
Tourn.)
-
Wersja 01 01 2017.
Tragakantmézga Finom illatú mézgájából
balzsamot, kenetet készítettek (2 Kir 20,13;
Én 4,14; 5,1.3; 8,2.4; Ézs 39,2) Egyiptomban
is használták (1 Móz 34,11 ), a gileádi
karavánok áruja volt (1 Móz 37,25). 2. a
pillangósvirágúak családjába tartozó növény.
- A Szentírásban a Ter 37,25: fűszer (vö. Ter
43,11). Rokon fajai a júdeai, a görög, a
horgas és a szúrós csüdfű. - A mézgás
csüdfű fajok legtöbbje a gyógyszer- és
textiliparban jól használható ragadós mézgát
izzad, ami századokon keresztül keresett
árucikk volt. A vadon élő fajok közt a
legjobb mézgatermő a Betlehem környékén
sűrű, nagy kiterjedésű, igen szúrós törpebozótot alkotó, bíborpiros virágú júdeai
csüdfű volt.]
Gatunki flory Polski
 traganek duński (Astragalus danicus Retz.)
 traganek
długokwiatowy
(Astragalus
onobrychis L.)
 traganek jasny (Astragalus australis (L.)
Lam.)
 traganek piaskowy (Astragalus arenarius L.)
 traganek pęcherzykowaty (Astragalus cicer
L.)
 traganek
szerokolistny
(Astragalus
glycyphyllos L.)
 traganek wytrzymały (Astragalus frigidus
(L.) A. Gray)
 traganek
zwisłokwiatowy
(Astragalus
penduliflorus Lam.)
 Astragalus boëticus L. – efemerofit
Traganek gumodajny (Astragalus gummifer
Labillardiere)
[ten
jest
krzewem
dorastającym do około 1 metra wysokości,
należącym do rodziny motylkowatych –
Papilionaceae (=Fabaceae). Występuje w
Europie Południowej i w południowozachodniej części Azji. Liście parzystopierzaste o 4-6 parach listków, listki dł. 510 mm. Kwiaty motylkowe, żółte, zebrane
w kwiatostany; pręcików 10 (9 zrośniętych
i 1 wolny); słupek 1; owoc – strąk. Krzew
uszkodzony
wydziela
gumowatą
substancję.
Jest
to
mieszanina
polisacharydów (tragant). Guma traganka
(zawiera basorynę, tagakantynę) pęcznieje
w wodzie. Zostało to wykorzystane w
przemyśle
spożywczym
(substancja
zagęszczająca) i farmaceutycznym.] –
Mézgás csűdfű, sárkánygumi, tragant, bokamézga
v.
Tragant-mézgafű
(gör.
tragakantha, lat. Astragalus gummifer) [1.
Tragant-mézgafű (Astralagus gummifer,
Astralagus tragacantha, nechôt vagy bôsem).
traganek szerokolistny (Astragalus glycyphylos) –
édeslevelű csűdfű (Astragalus glycyphylos)
tragankowy, -a, -e – bóka-, csődfűtragant, tragakant [naturalna żywica niektórych
gatunków traganka] – tragant-gumi,
tragant-gyanta, műgumi
tragarz [człowiek zajmujący się przenoszeniem
ciężkich przedmiotów, np. bagaży] –
hordár, csomagvivő, teherhordó;
(ép.)
tartógerenda, ászok
tragarze trzeszczą – a tartógerendák recsegnek
tragarz kolejowy – vasúti hordár
tragedia (łac. tragoedia, z gr. τραγῳδία tragodia,
od wyrazów τράγος tragos - kozioł i ᾠδή
ode - pieśń) [1. nieszczęście dotykające
kogoś; 2. bardzo zła sytuacja dotycząca
czegoś;
3. utwór
dramatyczny
przedstawiający konflikt moralny, ideowy
lub
psychologiczny
prowadzący
nieuchronnie do klęski bohatera; 4.
dramat wierszem a. prozą, o charakterze
poważnym
i
wzniosłym,
zazw.
przedstawiający konflikt moralny między
bohaterem a siłą wyższą (losem,
okolicznościami, interesem publicznym
itp.), prowadzący nieuchronnie do klęski
bohatera; wielkie nieszczęście, cios,
kataklizm w życiu jednostki a. narodu; 5.
obok komedii i dramatu właściwego, jeden
z
trzech
podstawowych
gatunków
dramatu. Tragedia to utwór dramatyczny,
7149
w
którym
ośrodkiem
akcji
jest
nieprzezwyciężalny
i
kończący
się
nieuchronną klęską, konflikt wybitnej
jednostki z siłami wyższymi - losem,
fatum, prawami historii, prawami
moralnymi, prawami społecznymi itp.
Konflikt ten określa się jako konflikt
tragiczny, stanowi on występujący w
większości
tragedii
model sytuacji
człowieka, zarazem jako kategoria
estetyczna
tragizmu
stanowiąc
o
estetycznej wymowie tragedii. Konflikt
tragiczny stanowi przeciwieństwo dwóch
racji równowartościowych - dlatego też
mający dokonać między nimi wyboru
musi ponieść klęskę, a jego działania
kończą się katastrofą.] – (gör.) tragédia;
(irod.) szomorújáték; mély emberi küzdelmet
ábrázoló drámai mű, amely legtöbbször a hős
pusztulásával
végződik;
(átv.)
nagy
szerencsétlenség, borzalmas esemény; (átv.)
gyászos, szomorú esemény; gyászeset
tragedia antyczna – antik tragédia
tragediopisarz – tragédiaíró; a tragédia szerzője
tragediowy, -a, -e – tragédiatragi [daw. nosze] – (közb.) hordágy, hordszék
tragiczka – (gör.) tragika; drámai hősnő
tragiczność – végzetesség, drámaiság
tragicznie – tragikusan
tragiczny, -a, -e [1. budzący uczucie grozy i
rozpaczy; 2. naznaczony nieszczęściem;
też:
odzwierciedlający
taki
stan;
3. związany z tragedią – utworem
dramatycznym; 4. pot. rażąco zły; 4. to
wszak przede wszystkim cecha zdarzeń,
losów, charakterów itd., którą w nich
samych spostrzegamy i oglądamy, która w
nich ma swe siedlisko] – (gör.) tragikus;
tragédiába illő, a tragikumra jellemző; (átv.)
szomorú,
megrendítő;
megrendítően,
megrázóan szomorú, gyászos; (átv.) végzetes
(tévedés, eset), szerencsétlen, tragikus
tragiczny wypadek – végzetes eset
tragiczny zgon – tragikus halál
tragifarsa [1. utwór teatralny lub filmowy
łączący w sobie cechy tragedii i farsy; 2. o
sytuacji tragicznej, ale groteskowo
zabawnej] – (szính.) tragikomédia
tragifarsowy, -a, -e – (szính.) tragikomédiatragik [1. tragediopisarz; 2. aktor grający role
tragiczne] – (gör.) tragikus; (irod.) (pisarz)
tragédia írója, dragédiaíró; (szính.) drámai
hős; (aktor) tragédiában szereplő és a
tragédiát elszenvedő (hős); tragédiát játszó,
tragédiahőst alakító (színész); tragikus
színész
-
Wersja 01 01 2017.
tragikomedia [1. utwór teatralny lub filmowy
łączący w sobie cechy tragedii i komedii;
2. o sytuacji tragicznej, a jednocześnie
zabawnej] – (gör.) tragikomédia; (irod.) a
tragédia és a komédia elemeit elegyítő
színmű; (átv.) szomorú és egyben nevetséges
esemény, jelenet
tragikomicznie – (gör.) tragikomédiai módon
tragikomiczny, -a, -e – (gör.) tragikomédiai;
tragikomikus, szomorú és egyszersmind
nevetséges
tragizm [1. splot nieszczęśliwych okoliczności
stwarzających sytuację bez wyjścia, którą
charakteryzuje zaskakująca dysproporcja
między problematyczną winą a straszliwą
karą,
przyjmowaną
jednak
przez
winowajcę w imię jakichś względów
natury filoz. (relig., społ., polit. itd.);
starcie równorzędnych racji moralnych,
powodujące nieuchronną klęskę jednostki
szlachetnej (zasadnicza cecha dramatu
antycznego i klasycznego); 2. cecha
sytuacji lub wydarzenia, które prowadzą
nieuchronnie do wielkiego nieszczęścia;
3. w tragedii: cecha sytuacji, w której
bohater musi podjąć walkę skazaną na
klęskę] – (gör.) tragikum; tragikusság; (irod,
műv.) megrendítő és felemelő jellegű drámai
helyzet, amelyben vmely emberi nagyság
összeütközésbe kerül a világgal, és
szükségszerűen elbukik; egy élő kiváló
egyén bukása, ennek megrendítő és felemelő
jellege; tragikus sors, végzet; (átv.)
megrendítő, gyászos mozzanat
Trailer [Wiadomość na końcu pakietu danych
która przenosi specjalne informacje
używane przez sieć do zidentyfikowania
stacji docelowej. Trailer jest podobny do
nagłówka (header), który występuje na
początku pakietu.] – (ang.) Trailer; előzetes
train, tren [train 'chód, bieg; orszak; pociąg
kolejowy; tabory' od traîner 'ciągnąć'] –
(fr. train) trén; szekér, a hadianyag és
utánpótlás
szállításával
foglalkozó
fegyvernem; járás, menés, lépés, menet;
vasúti vonat; kat. katonai vonat; katonavonat
trajektoria [krzywa, którą zakreśla w
przestrzeni poruszający się obiekt] – (lat.)
trajektória [Egy adott görbesereg trajektórái
azok a vonalak, melyek ama seregnek összes
görbéit egy állandó j-szögben metszik. P.
egy adott O pont körül mint középpont körül
rajzolható körök derékszögü trajektóriái nem
egyebek, mint az O-n keresztül húzható
egyenesek.]; pálya, pont v. test által leírt
görbe; röppálya, átszelőpálya
trajektoria płaskotorowa – alacsony röppálya,
lapos trajektória
7150
trajkot, trajkotanie [1. pot. szybkie, głośne
mówienie; 2. pot. stukot, terkot, turkot] –
kereplés; fecsegés; zakatolás, kattogás
trajkotać (trajkoczę, trajkocze) [1. pot. mówić
szybko, dużo i beztreściwie; 2. pot. stukać,
terkotać, turkotać] – hadarni, eldarálni;
fecsegni, csivitelni; kerepelni, lotyogni,
tereferélni; zakatolni, kattogni, zörögni
trajkotka [pot. kobieta mówiąca dużo i szybko] –
kereplő v. pletykáló nő
trajlować [1. zob. trajkotać; 2. pot. zmyślać,
blagować] – (közb.) füllenteni, lódítani,
nagyokat mondani
trajlowanie – (közb.) kitalálás, füllentés, lódítás,
nagyokatmondás
trajluś [reg.; zob. trolejbus] – (közb., argó) troli
trak [1. maszyna służąca do przepiłowywania
brył kamiennych na płyty; 2. maszyna
służąca do przecierania kłód drzewnych
na tarcicę] – fafűrész; kőfaragó gép
trak taśmowy – szalagfűrész
trak przewoźny – rönkfűrész
trakcja [1. trasa lub sieć tras przystosowana do
ruchu pojazdów szynowych; też: szyny,
kable i urządzenia zainstalowane na takiej
trasie; 2. napęd pojazdów szynowych
zależny od rodzaju zainstalowanego
silnika; 3. dział kolejnictwa zajmujący się
zastosowaniem
napędów
do
celów
przewozowych] – trakció; vontatás, húzás,
vontatóerő, vonóerő
trakcja elektryczna – villamos vontatás
trakcja konna – lóerejű vontatás, lóvontatás,
lófogat
trakcja parowa – gőzvontatás
-
Wersja 01 01 2017.
trakt [1. gościniec, droga bita; dawn. ciąg, bieg,
tok; 2. (u Zygmunta Glogera) Trakt to
samo znaczy, co gościniec, większa droga
handlowa. Kiedy Litwa, a zwłaszcza
Żmudź, mało jeszcze były zaludnione, a
lasy pokrywały kraj cały, wśród których
przy drogach handlowych głównie
skupiały się osady, od takich to gościńców
wziął początek podział kraju na ,,trakty”,
które znaczyły mniej więcej to samo, co
powiaty.] – (lat.) traktus; épületszárny; út,
főút, útvonal; országút, útszakasz; (dawno)
sorozat, folyamat, menet; (w trakcie)
folyamán, közben
trakt bity – műút, országút
trakt
bursztynowy
–
(dawno)
a
borostyánkereskedelem
útvonala;
borostyánút
trakt handlowy – kereskedelmi útvonal
trakt lubelski – lublini országút
traktament [1. daw. poczęstunek, uczta; 2. daw.
sposób traktowania kogoś; 3. daw. żołd,
płaca] – (dawno) vendégség, lakoma,
traktálás; (dawno) zsold, bér
traktament wojskowy – katonai zsold v. fizetés
traktat [1. ważna umowa międzynarodowa;
2. obszerne dzieło naukowe, zawierające
wykład na jakiś temat] – (lat.) traktátus;
szerződés, (umowa) szerződés, egyezség,
egyezmény;
(rozprawa)
értekezés,
tanulmány, vallásos röpirat; tárgyalás; (rel.)
rövid hitbuzgalmi irat
traktat celny – vámegyezmény
traktat gwarancyjny [zob. umowa gwarancyjna]
– garanciális szerződés
traktat handlowy – kereskedelmi szerződés v.
egyezmény
traktat handlowy wygasł – a határideje lejárt
traktat historyczny – történelmi értekezés v.
traktátum
Traktat nicejski (oficjalnie: Traktat z Nicei
zmieniający Traktat o Unii Europejskiej,
Traktat
ustanawiający
Wspólnotę
Europejską oraz niektóre związane z nimi
akty
prawne)
TN,
[umowa
międzynarodowa parafowana w grudniu
2000 r., podpisana 26 lutego 2001 r. w
Nicei. TN wszedł w życie 1 lutego 2003
roku.] – Nizzai Szerződés [2001. február 26án írták alá az Európai Unió akkori
tagállamai, és 2003. február 1-jén lépett
hatályba. Kiegészítette a Maastrichti
Szerződést (az Európai Unióról szóló
szerződést) és a Római szerződést (Európai
Gazdasági Közösséget létrehozó szerződést).
A Nizzai Szerződés megújította az Unió
intézményrendszerét, hogy az a tervezett
7151
bővítések után is működőképes legyen. Ezt
az Amszterdami Szerződéssel akarták
biztosítani, de annak megkötésekor nem
jártak sikerrel.]
Traktat o całkowitym zakazie prób z bronią
jądrową (ang. Comprehensive NuclearTest-Ban Treaty, CTBT) [podpisany 24
września 1996 zakładający całkowity
zakaz
przeprowadzania
prób
nuklearnych. Do jego wejścia w życia
wymagana jest ratyfikacja 44 państw
wyszczególnionych w układzie. Spośród
nich proces ratyfikacyjny zakończył się w
34, jednak Indie, Pakistan i Korea
Północna nie złożyły jeszcze swych
podpisów. Łącznie traktat podpisany
został przez 177 państw, z czego 138 go
ratyfikowało.] – A teljes körű atomcsendegyezmény [A nagy erőfeszítéssel és
körültekintéssel
megfogalmazott
Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty
(CTBT) egyezmény szövegét az ENSZ
Közgyűlése New Yorkban 1996. szeptember
10-én adaptálta. A CTBT egyezményt amely
megtilt mindenféle kísérleti nukleáris
robbantást (amelynek hatása nagyobb, mint 2
kg TNT-vel egyenértékű), bármely céllal,
bármely környezeti feltétel között aláírás
céljára megnyitották 1996. szeptember 24én, és azóta 166 ország írta alá, köztük az 5
atomnagyhatalom.]
traktat o zakazie prób z bronią jądrową – az
atomfegyverek tilalmáról szóló egyezmény
traktat państwowy – államszerződés
traktat pokojowy [Umowa międzynarodowa
między dwoma lub więcej wrogimi
stronami, zazwyczaj państwami lub
rządami, formalnie kończąca wojnę lub
konflikt zbrojny między tymi stronami.
Różni się od rozejmu, który jest umową
zaprzestania działań wojennych, lub
kapitulacji, gdzie armia zgadza się na
oddanie broni, lub zawieszenia broni gdzie
strony zgadzają się na czasowe lub
permanentne zaprzestanie walk.] –
békeegyezmény, békeszerződés
Traktat pokojowy w Wersalu. Traktat wersalski
(Pokój
Paryski);
KONFERENCJA
POKOJOWA
W
PARYŻU
ORAZ
TRAKTATY ZAKOŃCZAJĄCE I WOJNĘ
ŚWIATOWĄ. [1. Dnia 18 stycznia 1919
roku miał miejsce początek obrad
paryskiej konferencji, w której udział
ogółem brało 27 państw. Przedstawiciele
Niemiec nie uczestniczyli w konferencji,
dopiero wezwano ich na koniec, żeby
podpisali już gotowy traktat. Pracami
konferencji paryskiej kierowała Rada
-
Wersja 01 01 2017.
Najwyższa, która złożona była z: premiera
Wielkiej Brytanii (David Lloyd George),
premiera Włoch (Vittorio Orlando),
premiera Francji (Georges Clemenceau),
prezydenta
Stanów
Zjednoczonych
(Woodrow Wilson) oraz przedstawiciela
Japonii. Delegat Japonii wcale się nie
interesował sprawami Europy, zaś pozycja
Włoch była zdecydowanie słaba, dlatego o
powojennym porządku zadecydowały
tylko trzy państwa, tak zwana Wielka
Trójka czyli USA, Wielka Brytania oraz
Francja. — 2. główny układ pokojowy
kończący pierwszą wojnę światową,
podpisany 28 czerwca 1919 roku przez
Niemcy, mocarstwa Ententy i państwa
sprzymierzone i stowarzyszone. Został
ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą
datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele
granic międzypaństwowych w Europie
oraz wprowadził nowy ład polityczny.
Traktat wersalski został zawarty podczas
paryskiej
konferencji
pokojowej,
trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21
stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27
zwycięskich
państw.
Polska
była
reprezentowana
przez
Ignacego
Paderewskiego i Romana Dmowskiego.
Państwa pokonane w I wojnie światowej
(Niemcy,
Austro-Węgry,
Turcja,
Bułgaria) nie zostały dopuszczone do
konferencji. Przedstawiono im tylko
traktaty do podpisania. Rosja Sowiecka
również nie została zaproszona, gdyż
mocarstwa Ententy nie uznawały rządu
bolszewickiego, który w marcu 1918
podpisał w imieniu Rosji separatystyczny
pokój z Niemcami (Traktat brzeski), co
było złamaniem porozumień sojuszniczych
w ramach Ententy. W konsekwencji Rosja
nie była uznawana za państwo sojusznicze
i zwycięskie. Do oficjalnego uczestnictwa
w konferencji pokojowej nie zostało
dopuszczone
również
żadne
przedstawicielstwo białej Rosji. W
konsekwencji Rosja nie była oficjalnie
reprezentowana na konferencji pokojowej
i nie była stroną traktatów pokojowych.] –
versailles-i békeszerződés [az I. világháború
végeztével megkötött béke. Az Antant (a
Szövetséges és Társult Hatalmak) írták alá
1919. június 28-án franciaországi versailles-i
kastély Tükörtermében. A békeszerződés
1920. június 28-án lépett életbe, miután
ratifikálta Németország, az Egyesült
Királyság, Franciaország, Olaszország és
Japán. A békeszerződést a párizsi
békekonferencián fogalmazták meg és
dolgozták ki. A legyőzött Németországnak
7152
-
semmi beleszólása nem volt a békeszerződés
kidolgozásába. A békefeltételek rendkívül
szigorúak voltak és ellent mondtak a
fegyverszüneti
tárgyalásokon
tett
ígéreteknek. A szerződés értelmében
Franciaországnak adták Elzász és Lotaringia
területét, a Saar-vidéket pedig 1935-ig
népszövetségi ellenőrzés alá helyezték.
Németországtól elcsatoltak három kisebb
területet Belgium javára, a Schleswigben
tartott népszavazás után a tartomány északi
részét visszaadták Dániának. NyugatPoroszország és Poznań (Posen) területét
Lengyelország kapta meg, valamint korridort
kapott a Balti-tengerhez (ezzel KeletPoroszországot elválasztották Németország
többi részétől). Népszavazás eredményeként
Felső-Szilézia
egy
része
szintén
Lengyelországhoz került. Danzigot (Gdańsk)
szabad várossá nyilvánították. Németország
gyarmatai az antant hatalmak és Japán
mandátumterületei lettek. A Rajna mindkét
partján demilitarizált övezetet hoznak létre,
ami annyit jelentett, hogy 50-50 km-es
körzetben nem tartózkodhatott ott német
katona. A békeszerződésben Németországot
háborús agresszornak nyilvánították, ezért
jóvátétel megfizetésére kötelezték. Ezt 1921ben 33 millió dollárban állapították meg.
Módot
adtak
a
bűntetőintézkedések
foganatosítására is, ha Németország fizetési
hátralékba került volna. A német hadsereg
létszámát
100 000
főre
korlátozták,
megtiltották a páncélautók, harckocsik,
tengeralattjárók, repülőgépek és mérges
gázok gyártását. A Rajnától keletre eső 50
km széles sávot demilitarizált övezetté
nyilvánították.
A
békeszerződésbe
belefoglalták a Nemzetek Szövetségének
Egyezségokmányát, amelyben a tagok
garantálták egymás függetlenségét és területi
integritását.]
Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło
zawarcie dalszych porozumień pokojowych z
państwami pokonanymi:
 10 września 1919 z Austrią w SaintGermain-en-Laye
Austrią)
(traktat
pokojowy
z
 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-surSeine (traktat pokojowy z Bułgarią)
 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon
(traktat w Trianon)
 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sèvres (Traktat
pokojowy w Sèvres 1920)
Traktat Północnoatlantycki zwany też traktatem
waszyngtońskim [ten jest porozumieniem
zawartym w oparciu o Kartę Narodów
Zjednoczonych, na podstawie którego
powstało NATO. Został zawarty 4
Wersja 01 01 2017.
kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie,
pomiędzy
Belgią,
Danią,
Francją,
Holandią,
Islandią,
Kanadą,
Luksemburgiem, Norwegią, Portugalią,
Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią
i Włochami. Wszedł w życie 24 sierpnia
1949.] – Észak-atlanti Szerződés
 Organizacja
Traktatu
Północnoatlantyckiego (OTP, ang. North
Atlantic Treaty Organization, NATO, fr.
Organisation du Traité de l'Atlantique Nord,
OTAN) – az Észak-atlanti Szerződés
Szervezete [ang.: North Atlantic Treaty
Organisation, rövidítve NATO, franciául
Organisation du Traité de l’Atlantique Nord]
Traktat w Trianon – podpisany 4 czerwca 1920
w pałacu Grand Trianon w Wersalu
traktat pokojowy między Węgrami a
państwami Ententy: USA (które go nigdy
nie ratyfikowały), Wielką Brytanią,
Francją,
Włochami,
Rumunią,
Królestwem SHS (późniejsza Jugosławia),
Czechosłowacją i
Polską.
Państwo
węgierskie powstało w miejsce Królestwa
Węgier, części dualistycznej monarchii
austro-węgierskiej, która rozpadła się po I
wojnie światowej. Do jego utworzenia
potrzebna była wspólna ofensywa wojsk
czeskich,
serbskich,
francuskich
i
rumuńskich, która rozbiła w 1919 roku
Węgierską Republikę Rad, Budapeszt
zajęły oddziały rumuńskie. W listopadzie,
za zgodą aliantów, do miasta wkroczyła
organizowana w pośpiechu Armia
Narodowa admirała Miklósa Horthy'ego,
którego rząd był jednak tak słaby, że
musiał przyjąć do wiadomości warunki
postawione przez zwycięzców. – trianoni
békeszerződés [A trianoni békeszerződés az
első világháborút lezáró Párizs környéki
békeszerződések rendszerének részeként, a
háborúban vesztes Magyarország (mint az
Osztrák–Magyar
Monarchia
egyik
utódállama) és a háborúban győztes antant
szövetség
hatalmai
(Nagy-Britannia,
Franciaország, Olaszország) között létrejött
békeszerződés, amely többek között az
Osztrák–Magyar Monarchia felbomlása
miatt meghatározta Magyarország és
Ausztria, Románia, valamint az újonnan
létrejött Csehszlovákia és a Szerb-HorvátSzlovén Királyság új határait. (Ausztria
határairól emellett a Saint Germain-i
békeszerződés is rendelkezik.) A trianoni
békét az 1920 tavaszán kinevezett SimonyiSemadam
Sándor
kormányának
két
politikailag súlytalan tagja írta alá, majd
június 19-ével helyüket az első Telekikormány vette át. A szerződés Magyarország
7153
(Magyar
Királyság)
új
határainak
megállapítása mellett 35 000 főben
korlátozta a magyar hadsereg létszámát,
megtiltotta légierő és nehézfegyverek
tartását. Tartalmazta az akkor létrejött
Népszövetség alapokmányát is. 1920. június
4-én budapesti idő szerint 16:32-kor írták alá
a franciaországi Versailles-hoz tartozó NagyTrianon-kastély 52 méter hosszú és 7 méter
széles folyosóján, a Galérie des Cotelle-ben.
A szerződést nem írta alá a szintén az
antanthoz tartozó Amerikai Egyesült
Államok, amely akkor nem lett tagja a
Népszövetségnek. Az USA és Magyarország
később Washingtonban kötött békét: ez a
Népszövetségre
vonatkozó
cikkelyek
kivételével szó szerint megegyezik a
trianonival. A trianoni békeszerződést
gyakran trianoni békediktátumnak is
nevezték és nevezik – még aláírói és
törvénybe iktatói is –, azt jelezve ezzel, hogy
a szerződésben foglaltakat a győztesek által a
vesztesek számára diktált kényszer szülte. A
trianoni tragédiára emlékezve június 4-ét a
magyar Országgyűlés 2010-ben a Nemzeti
összetartozás napjává nyilvánította.]
traktat przyrodniczy – természettani értekezés
Traktat z Maastricht [oficjalnie Traktat o Unii
Europejskiej (fr. Traité sur l'Union
européenne, ang. Treaty on European
Union), TUE, umowa międzynarodowa
parafowana 11 grudnia 1991 r., podpisana
7 lutego 1992 r. w Maastricht w Holandii.
TUE wszedł w życie 1 listopada 1993 roku
po referendach przeprowadzonych w
niektórych krajach członkowskich] –
Maastrichti
Szerződés
[maastrichti
szerződést (hivatalosan Szerződés az
Európai Unióról) 1992. február 7-én írták
alá Maastrichtban az Európai Közösség (EK)
tagjai és 1993. november 1-jén lépett
hatályba, a Delors Bizottság idején. Az
Európai Unió megalakulásához vezetett, a
pénzügyi és politikai unióról szóló
különböző tárgyalások eredménye volt. A
szerződés tartalmazta az euró bevezetésének
körülményeit, és itt jelenik meg az Unió
három pilléres szerkezete.]
traktatowy, -a, -e – szerződési, szerződéses
traktaty religijne – hitvitázó irodalom
traktaty tylżyckie, pokój w Tylży [dwa
porozumienia zawarte przez cesarstwo
Francji z Imperium Rosyjskim i
królestwem Prus w 1807.] – tilsiti béke
(1807. július 8–9.) [a napóleoni háborúk
idején Oroszország és Franciaország,
valamont Poroszország és Franciaország
közötti béke, amely lezárta a 4. koalíció
-
Wersja 01 01 2017.
háborúit. A kelet-poroszországi Tilsitben
(ma
Szovjetszk,
Oroszország)
folyó
béketárgyalások eredményeként írták alá.]
traktiernia [daw. podrzędna restauracja] –
(dawno) vendéglő, étterem, ételbár
traktor [łac. tractus; mech. ciągnik; 2. pojazd
mechaniczny o dużej sile pociągowej,
napędzany silnikiem spalinowym; ciągnik
3. potocznie o butach na grubej, gumowej
podeszwie mającej głębokie wręby] – (lat.)
traktor; (gép) vontatógép; vontatásra,
meghajtásra
szolgáló,
főleg
a
mezőgazdaságban használt motoros erőgép;
vontató, motoros vontató
traktor gąsienicowy – hernyótalpas v. lánctalpas
traktor v. vontató
traktor kołowy – kerekes traktor
traktor polowy – mezőgazdasági traktor
traktorowy, -a, -e – traktor-, traktoros
traktory – traktorok; (átv.) terepjáró talp,
hernyótalp
traktorzysta, [kierowca prowadzący traktor];
traktorzystka
–
traktoros
(ffi/nő);
traktorvezető
traktować1 [1. postępować z kimś lub z czymś w
pewien określony sposób; 2. mieć coś za
przedmiot rozważań; 3. pot. poddawać
kogoś, coś działaniu czegoś; 4. Można
traktować kogoś, coś jak kogoś, coś i
traktować coś jako coś: Traktowano mnie
jak wariata; Traktowali to jako szczególną
szkołę życia. Nie można natomiast mówić
(bo to językowy błąd!) traktować kogoś,
coś
za
kogoś,
coś.
Czasownik traktować występuje też w
innym, czasem błędnie przytaczanym,
związku frazeologicznym: traktować kogoś,
coś z przymrużeniem oka – błędem jest w
tym wypadku (bo takie sformułowanie brzmi
zbyt dosłownie) zwrot traktować kogoś, coś
z przymrużonym okiem: nie: Dyrektorka
miała do niej wyraźną słabość i traktowała
jej wybryki z przymrużonym okiem/
Dyrektorka miała do niej wyraźną słabość i
traktowała jej wybryki z przymrużeniem
oka.] – (lat.) traktálni; (dawno) (o czym)
értekezni, tárgyalni, tárgyalást folytatni
(vmiről), foglalkozni; (kogo/co) (odnosić się)
bánni (vkivel/vmivel), kezelni (vkit/vmit)
traktować kogo z góry – fölényesen kezelni vkit
[traktują nas z góry: fölényeskednek felünk
szemben]
traktować kogo z wysoka – felülről kezelni vkit;
lóhátról beszél (vkivel)
traktować2 [daw. częstować, ugaszczać, raczyć] –
– (lat.) traktálni; (częstować) kegyeskedni,
szíveskedni; kínálni, megkínálni, kínálgatni;
7154
(traktować) vendégelni, megvendégelni;
fogadni, vendégül látni vkit
traktować bardziej z pańska – felülről v.
félvállról kezelni
traktować co po macoszemu – mostohán kezelni
vmit
traktować
coś
jako
konieczność
–
szükségszerűnek, elengedhetetlennek tartani
vmit
traktować coś serio – komolyan venni vmit
traktować kogo arogancko – pökhendien bánni
vkivel
traktować kogoś per noga a. przez nogę –
traktować kogoś protekcjonalnie a. bez
zbytniej uwagi; traktować kogo przez nogę
– félvállról kezelni vkit
traktować kogo/co po macoszemu – źle coś
traktować; źle się z czymś obchodzić –
mostohán kezelni vkit/vmit
traktować (kogo) przez ramię – félvállról beszél
(vkivel)
traktować kogo winiem – borral kínálni v.
megvendégelni vkit
traktować kogo z góry – z wyższością – lenézően
kezelni vkit; lenézően v. félvállról bánni
vkivel; lekezelni vkit
traktować
kogo
z
wyróżnieniem
–
megkülönböztetett bánásmódban részesíteni,
kitüntetni (vkit)
traktować kogoś źle – rosszul bánni vkivel
traktować metal kwasem – savval kezelni a fémet
traktować o pokój – béketárgyalást folytatni
traktować o zawieszenie broni – fegyverszüneti
tárgyalást folytatni
traktować przedmiot naukowo – tudományos
alapon foglalkozni a tárggyal
traktować (kogo) z wysoka – felülről kezelni (vkit)
traktować się1 [odnosić się do siebie wzajemnie w
jakiś sposób] – viszonyulni egymáshoz
traktować się2 [daw. częstować się, ugaszczać się
wzajemnie] – megvendégelik egymást;
megkínálja magát, vesz magának
traktowanie – traktálás; bánásmód, eljárás,
kezelés; (częstowanie) megvendégelés
traktowanie z góry – fölényesség
tralka [mała ozdobna kolumienka, element
balustrady; balas; balaska] – korlátláb; kis
díszes oszlop a balusztrádban
-
Wersja 01 01 2017.
trał [1. zob. włok; 2. urządzenie służące do
wykrywania i niszczenia min morskich;
3. urządzenie służące do rozminowywania
terenu]
–
fenékháló;
aknakereső,
aknamentesítő berendezés
trałować – aknát keresni v. szedni v. felszedni;
fenékhálóval halászni
trałowanie
–
aknaszedés,
aknakeresés;
fenékhálóval való halászás
trałowiec [okręt wojenny przeznaczony do
wykrywania i niszczenia min morskich] –
(haj) trawler, halászhajó; aknaszedő
trałowy, -a, -e – fenékhálós; aknakereső,
aknamentesítő
tram [1. dolna belka wiązania dachowego, na
której spoczywają słupy podtrzymujące
konstrukcję dachu; 2. duża belka, kloc
drewna, pień; 3. przyrząd gimnastyczny w
postaci poziomej, drewnianej belki; 4.
tram, trom – starożytna nazwa szerokiej
belki dawanej wpoprzek pod innemi
belkami pułapu przez środek izby] – (haj)
hajógerinc, tőke; fűrészelőbak; (ép) gerenda
tramontana [wł. 'wiatr płn.; gwiazda polarna;
północ' od tramontano 'północny; wiatr
płn.,
człowiek
Północy'
z
łac.
transmontanus 'zagórski, zaalpejski'; zob.
trans-; montanus 'górski' od mons dpn.
montis 'góra'; wiatr północny, zwł. suchy,
porywisty wiatr płn. wiejący nad
Adriatykiem.] – (ol) tramontana; (földr.)
északi szél; a hegyek felől fúvó, hideg északi
és északkeleti szél Olaszországban
tramp [ang. tramp 'piesza wędrówka, stąpanie;
jw.' włóczęga, wagabunda, obieżyświat,
powsinoga; towarowy (frachtowy) statek
morski kursujący nieregularnie, bez stałej
marszruty] – (ang.) tramp; amerikai
munkanélküli, aki folytonos vándorlás,
csavargás közben próbál munkát v.
megélhetést szerezni; csavargó
tramping [żegluga nieregularna] – csavargás;
irreguláris hajózás
trampka, trampek; trampki [1. sportowy,
sznurowany but płócienny z cholewką do
kostek, na gumowej podeszwie; 2.
płócienno-gumowe obuwie sport. na
grubej i elastycznej podeszwie; 3. obuwie
sportowe z grubego płótna, sznurowane o
gumowanej podeszwie. Wymyślono je w
1917 roku w stanach zjednoczonych w
firmie Converse jako buty dla graczy w
koszykówkę. Model ten nazwano All
Stars; popularność zyskał dopiero gdy
butów tych zaczął używać Charles
„Chuck” Taylor – koszykarz Akron
Firestones. Stąd też na oryginalnych
conversach widnieje jego podpis, a w
krajach anglojęzycznych buty te nazywa
się czasem „Chuck’s”. Bardzo popularne
wśród młodzieży i muzyków rockowych w
latach 50 i 60 XX wieku. Ostatnio wróciły
do łask i są jednymi z najchętniej
kupowanych sportowych butów. W Polsce
trampki produkowała firma „Stomil”. 4.
rodzaj sportowego, sznurowanego obuwia
tekstylnego, na podeszwie z gumy.] –
trampcipő; tornacipő, gumicipő; vászongumi rugalmas sportcipő; (gumitalpas
vászon) sportcipő
7155
trampkowy, -a, -e – tornacipő-, gumicipőtrampolina [1. elastyczna deska umożliwiająca
wysokie wybicie się w górę przy skokach
do wody; 2. pochyło ustawiona deska z
podpórką, służąca do odbijania się przy
skokach gimnastycznych; 3. sprężysta
siatka rozpięta na dużej ramie, służąca do
wykonywania ewolucji akrobatycznych w
powietrzu; 4. wieża służąca skoczkom
spadochronowym do ćwiczeń] –
(ol)
trambulin, (ang.) trampoline; ugródeszka,
ugróasztal
tramwaj (ang. tramway) [pojazd o napędzie
elektrycznym, poruszający się po szynach]
– (ang.) tram, tramway; villamos,
villamoskocsi; (dawno) utcai vasút; lóvonat
v. villamos (jechać tramwajem: villamossal
menni)
tramwaj konny; "Żelazna Droga Konna" –
lóvasút
tramwaj nocą nie kursuje – a villamos éjjel nem
közlekedik
tramwaj piętnastka – tizenötös villamos
-
Wersja 01 01 2017.
tramwaj stoi w zajezdni – a villamos a remízben
áll
tramwaj wodny [1. zob. hydrobus; 2. mały statek
śródlądowy lub portowy przewożący ludzi
pomiędzy
kilkoma
(kilkunastoma)
przystaniami na stałej trasie i według
określonego rozkładu jazdy. Podstawową
różnicą w stosunku do promu jest to, że
nie łączy dwóch punktów oddzielonych
przeszkodą wodną, a kursuje po
wyznaczonej trasie] – vízibusz
.
tramwajarz [ten, kto zawodowo prowadzi
tramwaj;
też:
inny
pracownik
zatrudniony
w
przedsiębiorstwie
tramwajowym]; tramwajarka – villamos
vasúti alkalmazott v. munkás, villamosvezető
(ffi/nő)
tramwajarski, -a, -ie – villamosvezető-,
villamosvezetői
tramwaje kursują – villamosok közlekednek
tramwajowy, -a, -e – villamostran [płynny tłuszcz otrzymywany z ryb i ssaków
morskich] – halzsír, cethalzsír; (med)
csukamájolaj
tranquillus [łac. tranquillus 'spokojny, cichy'];
tranquillo ["trankilo" = spokojnie] – (lat.)
tranquillus; csöndes, nyugodt, higgadt;
(zene) tranquillo; nyugodtan
trans [1. stan podobny do niepełnego snu,
charakteryzujący
się
obniżoną
świadomością; 2. stan braku kontaktu z
otoczeniem, połączony z zatraceniem się w
jakiejś czynności] – (ang.) trance, transz,
önkívület, révület, elragadtatás, delejes álom;
álomszerű állapot, hipnózis (spiritizmus
jelenségeinél
észlelhető),
révület,
elragadtatás
trans hipnotyczny – hipnotikus transz [hypnotic
trance] [A hipnotizőr által egy személyben
létrehozott álomszerű állapot, amelyet erős
szuggerálhatóság jellemez.]
[pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczający: przez, poprzez, poza, za, z
drugiej strony] – (fr.) trance-, (lat.) trans-,
(szóképző előtag) transz-, tranz-; túl, mögött,
át, keresztül, mögötte, a túlsó oldalon fekvő
transakcja [z późn.łac. transactio 'dokonanie';
1. operacja handlowa dotycząca kupna
lub sprzedaży towarów lub usług;
2. umowa handlowa na kupno lub
sprzedaż towarów lub usług; też: zawarcie
takiej umowy; 3. kupno-sprzedaż, zwł. nie
w detalu, nie na drobną skalę; umowa,
ugoda (handl., giełdowa, ubezpieczeniowa,
bankowa itd.).] – (lat.) transactio,
transzakció, tranzakció; (ker.) művelet,
ügylet, ügykötés; vállalkozás, főleg nagyobb
szabású pénz- v. bankügylet; politikai, jogi,
kereskedelmi
tárgyalás;
egyezség,
peregyezség, megegyezés; (átv.) üzlet;
(informatika)
tranzakció [A fizikai
tranzakciók biztosítják, hogy az indexek
mindig konzisztensek az adatokkal, és az
adatrekordok tartalma végig sértetlen marad
akkor is, ha a munkaállomás "elszáll", vagy
ha az adatbázis szerver vagy a hálózat
összeomlik.
A
logikai
tranzakciók
biztosítják, hogy a logikailag összefüggő
műveletek vagy mind végrehajtódnak, vagy
egyetlen egy sem. Ez azt jelenti, hogy még
véletlenül sem fordulhat elő, hogy egy
bizonylat ne teljes egészében kerüljön az
adatbázisba, hanem például csak néhány
mezeje.]
transakcja bankowa – banki tranzakció;
bankügylet, bankművelet
transakcja barterowa [zob. barter] – barterügylet
transakcja clearingowa – klíringügylet
transakcja dewizami – devizaügylet
transakcja dwustronna – kétoldalú tranzakció
transakcja eksportowa – exportügylet
transakcja finansowa – pénzügyi művelet v.
egyezség
transakcja giełdowa – tőzsdeügylet
transakcja gospodarcza – gazdasági művelet
transakcja gotówkowa – készpénzüzlet
transakcja handlowa – kereskedelmi ügylet,
művelet
transakcja
handlu
zagranicznego
–
külkereskedelmi ügylet
transakcja importowa – importügylet
transakcja jednorazowa – egyszeri ügylet
transakcja jednostronna – egyoldalú ügylet
transakcja komisowa – bizományosi ügylet
transakcja kompensacyjna – kompenzációs
ügylet
transakcja kredytowa – hitelügylet
trans-
7156
-
Wersja 01 01 2017.
transakcja kupna-sprzedaży – vételi- eladási
ügylet
transakcja licencyjna – licencügylet
transakcja maklerska – alkuszügylet
transakcja nie doszła do skutku – az üzlet nem
jött létre
transakcja pieniężna – pénztranzakció
transakcja premiowa – díjügylet
transakcja rynkowa – piaci tranzakció
transakcja spekulacyjna – spekulációs ügylet
transakcja terminowa – határidős ügylet
transakcja towarowa – árutranzakció
transakcja walutowa – valutaügylet
transakcja wiązana [transakcja polegająca na
uzależnieniu dostawy lub odbioru towaru
od określonych świadczeń kontrahenta] –
összekötő tranzakció
transakcja
wolnorynkowa
–
szabadpiaci
tranzakció
transakcja wymienna – csereügylet
transakcja wiązana [transakcja polegająca na
uzależnieniu dostawy lub odbioru towaru
od określonych świadczeń kontrahenta] –
kapcsolt szerződés
transakcje bankowe – bankügyletek
transakcje
bankowe
aktywne
–
aktív
bankügyletek (a bank követelést keres)
transakcje bankowe pasywne – passzív
bankügyletek (a bank tartozást vállal)
transakcje gotówkowe – készpénzügyletek,
készpénzüzletek
transakcje handlowe – tranzakció; kereskedelmi
ügylet
transakcje kompensacyjne – kompenzációs
ügyletek v. üzletek
transakcje kredytowe – hitelügyletek
transakcje terminowe – határidős ügyletek
transalpejski,
-a,
-ie [łac.
transalpinus
'znajdujący się za Alpami (z punktu
widzenia Rzymian)', położony na północ
od alp; por. cisalpejski] – (lat.) transalpin;
az Alpokon túli
transatlantycki, -a, -ie [1. przebiegający lub
kursujący przez Atlantyk; 2. położony po
drugiej stronie Atlantyku] – (lat.)
transzatlanti, transzatlantikus; az Atlantióceán túlsó partján fekvő; az Atlanti-óceánon
keresztül vezető; tengerentúli; (np. okręt)
óceánjáró
transatlantyk
[duży
statek
pasażerski
odbywający regularne rejsy przez Ocean
Atlantycki] – óceánjáró hajó
Transbajkalia
–
Transzbajkália;
KeletSzibériában, a Bajkál-tótól keletre elterülő
vidék
transceiver – (ang.) transceiver; fizikai szintű
jelátalakító
- transceiver {rzecz.} [komp.] (też: network
interface adapter, network interface card) karta sieciowa {f.} [komp.] [zł.] – hálózati
kártya
- transceiver {rzecz.} [komp.] - urządzenie
nadawczo-odbiorcze {n.} [komp.] [zł.] – adóvevő készülék
- transceiver {rzecz.} [komp.] - modem
radiowy {m.} [komp.] [zł.] – rádió modem
7157
transcendencja [filoz. istnienie poza granicami
bytu lub poza granicami ludzkiego
poznania] – transzcendencia (a szó a latin
scando, scandere igéből származik) [Ez Finály szótára szerint - tárgyas vonzattal
annyit jelent: ,,hág, lép valamire,,. Ugyanez a
szótár ismeri a transcendere igét is,
,,átmegy,,, tárgyas kapcsolatban ,,átlép,
túlhalad, áthág (pl. valamilyen törvényt),,,
illetőleg ,,felülmúl valamit, túltesz valamin,,
jelentésben.
A
transcendens
és
a
transcendentia a középkori, illetőleg a kései
latinságban jelent
meg a filozófia
szakszavaként.]
transcendentalny, -a, -e [filoz. dotyczący
apriorycznych form poznania, nie zaś jego
przedmiotu i treści (Kant)] – (lat.)
transcendentális, transzcendentális; (fil.) a
tapasztalattól függetlenül létező (Kant
idealista
filozófiai
műszava);
a
megismerésnek az a módja, amely minden
tapasztalatot megelőz, és amely az objektív
tapasztalást lehetővé teszi
transcendentność – (lat.) transzcendentálisság;
(fil.) a tapasztalattól függetlenül való létezés
transcendentny, -a, -e [śrdw.łac. transcendentalis
'transcendentny' z łac. transcendens p.pr.
od
transcendere
'przekraczać;
postępować'; zob. trans-; -scendere do
scandere, istniejący na zewnątrz czegoś
(por. immanentny); filoz. znajdujący się
poza zasięgiem naszego doświadczenia i
poznawalnego świata (Kant).] – (lat.)
transcendens, transzcendens (átlépő, az
érzéki világ kereteit áttörő, világfeletti); (fil.)
a megismerés határán túli, a tapasztalaton
felüli, érzékfeletti, értelemmel fel nem
fogható; nem anyagi; magasabbrendű,
felsőbbrendű; a lélektanban: tudat alatti;
tapasztalattól független
transept [nawa prostopadła do nawy głównej w
kościele zbudowanym na planie krzyża] –
kereszthajó (vagy transzept)
transfer
[łac.
transferre
'przenosić';
1.
przekazanie, przelew pieniędzy, zwł. w
obrocie bankowym (por. clearing);
przeniesienie tytułu własności imiennych
papierów wartościowych na innego
-
Wersja 01 01 2017.
właściciela; psych. przenoszenie się
wprawy (doświadczenia) z jednego typu
sytuacji na inny, zwł. zastosowanie
umiejętności a. wiedzy, zdobytej w innej
dziedzinie
studiów
a.
działania. 2.
transakcja gospodarcza polegająca na
przekazaniu pieniędzy, usługi, technologii
itp. przez jedną instytucję drugiej, bez
ekwiwalentu;
3. przeniesienie
lub
przesłanie czegoś z miejsca na miejsce;
4. przejście zawodnika z jednego klubu do
innego w zamian za wynegocjowaną
kwotę; 5. wpływ, jaki wywiera wcześniej
nabyta umiejętność na przyswojenie sobie
innej umiejętności] – (lat.) transzfer; (közg.)
pénzátutalás; külföldi tartozás kifizetése
idegen pénznemben; (közb.) sportoló
nagyobb összegért való átigazolása; (kol.)
átszállás
transfer pieniądza – pénztranszfer
transferowy, -a, -e – transzfertransferować – (lat.) transzferálni; végrehajtani,
elárverezni; áthelyezni, átszállítani, átvinni;
(közg.) átváltani, átutalni (pénzt); külföldi
pénznemben fizetni
transfiguracja [przeobrażenie, przeistoczenie] –
(lat.) transfiguratio v. transzfiguráció;
átalakulás, átváltozás; (w biblii) Krisztus
színeváltozása (Mt 17)
transgraniczny, -a, -e [przekraczający granice
państw, istniejący ponad granicami
państw] – határon átnyúlótransfiliacja [przeniesienie się zakonnika z
prowincji do kustodii tak własnej jak i
obcej prowincji, lub do kustodii
generalnej] – transzfiláció [a szerzetes
átköltözése a provinciából a kusztódiába,
függetlenül attól, hogy ugyanabba, vagy
másik provinciába, vagy a generális
kusztódiába költözik-e]
transfobia (lub rzadziej: transuprzedzenia i
transmizogynia – to ostatnie odnosi się do
transfobii wobec transseksualistek m/k)
[dyskryminacja
osób
transpłciowych
(transseksualnych,
transwestytycznych,
transgenderowych).
Celowa
bądź
niecelowa transfobia może mieć poważne
konsekwencje dla osób będących jej
obiektem. Wiele osób transpłciowych
doświadcza również homofobii ze strony
osób błędnie traktujących medycznie
rozpoznane
zaburzenia
tożsamości
płciowej jako formę homoseksualizmu.] –
transzfóbia; a transzszexuális egyének elleni
averzió, ellenérzés
transformacja [1. późn.łac. transformatio
'przekształcenie' z łac. transformare
'przekształcać';
przemiana,
7158
przeobrażenie,
przekształcenie,
transfiguracja; mat. zmiana formy przy
zachowaniu
nie
zmienionej
treści;
odwzorowanie; przetwarzanie energii
elektr. z jednego napięcia na inne za
pomocą transformatora; 2. przemiana;
3. jęz. przekształcenie jednej struktury
gramatycznej w inną; 4. zob. funkcja w zn.
5.; 5. przetworzenie prądu elektrycznego
na
prąd
elektryczny
o
innych
parametrach;
6.
przekształcenie
kategorialne wyrazu polegające na jego
przejściu z jednej kategorii mowy do
drugiej, np. rzeczownik pływak do
czasownika pływać] – (lat.) transformatio,
transzformáció;
átalakulás,
átalakítás;
átváltozás,
átváltoztatás;
(mt.)
transzformálás; az a művelet, amelynek
folyamán koordinátákat egyik koordinátarendszerből egy másikba alakítanak át,
áttolás, forgatás és változtatás
transformacja (typ gastrulacji) [jeden z typów
gastrulacji] – transzformáció (a gasztruláció
egyik típusa)
transformacja DNA [zjawisko i proces
aktywnego pobierania DNA, zwykle
plazmidowego DNA, przez organizmy
jednokomórkowe, najczęściej bakterie i
drożdże] – DNS transzformáció
transformacja Galileusza [jest to transformacja
współrzędnych przestrzennych i czasu z
jednego układu odniesienia do innego
poruszającego się ruchem jednostajnym
prostoliniowym względem pierwszego];
transformacja Lorentza (przekształcenie
Lorentza) [ przekształcenie liniowe
przestrzeni Minkowskiego umożliwiające
obliczenie wielkości fizycznych w pewnym
układzie odniesienia, jeśli znane są te
wielkości w układzie poruszającym się
względem pierwszego] (fizyka) – (fizika)
Lorentz-transzformáció [lehetővé teszi a
koordináta-rendszerek közti relativisztikus
transzformációt. Ebből következik, hogy egy
fizikai
elmélet
helyességének
elengedhetetlen feltétele, hogy Lorentztranszformáció után azonos maradjon, vagyis
a
Lorentz-transzformációval
szemben
invariáns
legyen.
Egy-egyértelmű
megfeleltetést
teremt
egy
pontszerű
esemény két inerciarendszerben mért
helykoordinátái és időadatai között.]
transformacja genetyczna [wprowadzenie do
komórki obcego materiału genetycznego
(DNA), zwłaszcza niewielkiej jego porcji,
obejmującej jeden do kilku genów.
Zmodyfikowana w ten sposób komórka
oraz - w przypadku organizmów
wielokomórkowych - zregenerowany z
-
Wersja 01 01 2017.
niej organizm nosi nazwę transformanta.]
– genetikai transzformáció [genetikai
információátvitel, izolált DNS molekula
sejtbe (sejtmagba) való bejuttatásával]
transformacja gospodarcza [pojęcie o szerokim
znaczeniu. Punktem wyjścia jest definicja
transformacji
systemowej
M.
Nasiłowskiego z 1955 roku: "przejście od
gospodarki centralnie planowanej do
gospodarki rynkowej obejmujące zmianę
ustroju politycznego oraz tworzenie
rynkowych warunków funkcjonowania
wszystkich podmiotów gospodarczych, tj.
przedsiębiorstw, jednostek budżetowych i
gospodarstw domowych"] – gazdasági
átalakítás
transformacja ustrojowa [to zmiany zachodzące
wewnątrz systemu politycznego oraz
partyjnego, danego kraju lub też ich
grupy. Zmiany związane z jakościową
zmianą sposobu rządzenia, sprawowania
władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze
zmianą elit. Transformacja prowadzi
także do zmiany ustroju państwa] –
szervezeti átalakítás; (pol.) rendszerváltás
transformacja w matematyce – matematikai
transzformáció
transformacja w Polsce po 1989 [przemiany w
Polsce po 1989 roku] – szerkezeti átalakítás
lengyelországban 1989 után
transformacja
wolnorynkowa
[proces
przechodzenia z gospodarki centralnie
planowanej lub nakazowo-rozdzielczej do
kapitalistycznej, czyli wolnorynkowej] –
szabadpiac szerkezetátalakítása
transformacyjny, -a, -e – (lat.) transzformációs
transformator [przyrząd przetwarzający prąd
elektryczny na prąd elektryczny o innych
parametrach] – (lat.) transzformator, trafó;
(vill.)
áramátalakító;
váltóáram
feszültségének megváltoztatására szolgáló
berendezés [olyan eszköz, amely a beléje
vezetett feszültséget meghatározott arányban
növeli v. csökkenti]
transformator
dopasowujący
–
illesztőtranszformátor
transformator elektryczny – transzformátor
transformator kaskadowy – kaszkádátalakító
transformator
małej
częstotliwości
–
kisfrekvenciájú áramátalakító
transformator masztowy – oszloptranszformátor
(állomás)
transformator
mikrofonu
–
mikrofontranszformátor
transformator napięcia prądu – áram-feszültség
átalakító v. transzformátor
7159
transformator prądu stałego – egyenáramú
transzformátor
transformator prądu zmiennego – váltóáramú
transzformátor
transformator sieciowy – hálózat transzformátor v.
áramátalakító
transformator
sprzęgający
–
csatolótranszformátor, illesztőtranszformátor
transformator symetryczny – szimmetrikus v.
szimmetrizáló transzformátor
transformator
wejściowy
–
bemeneti
transzformátor
transformator
wysokiej
częstotliwości
–
nagyfrekvenciájú áramátalakító
transformatornia
[1. zespół
urządzeń
elektroenergetycznych
zawierający
transformator; 2. pomieszczenie lub teren
otwarty z takim zespołem urządzeń] –
transzformátorállomás, áramátalakítóhely
transformatorowy, -a, -e – áramátalakító-,
transzformátortransformista [teatr. aktor, zwł. estradowy,
specjalizujący się w błyskawicznej zmianie
charakteryzacji i kostiumu za kulisami,
połączonej z odmianą głosu, chodu, gestu i
postawy - na scenie] – átalakuló művész
transformizm
[teoria
biol.,
wg
której
współczesne gatunki powstały z gatunków
wymarłych, w drodze stopniowych zmian i
przekształceń; por. ewolucjonizm] – (lat.)
transzformizmus; (él) az élő szervezetek
megváltozásáról és átalakításáról szóló, a
teremtés elvét tagadó tanítás
transformować – (lat.) transzformálni; átalakítani,
átváltoztatni; átformálni, átformázni; (vill.)
váltóáram
feszültségét
megváltoztatni
(transzformátorral)
transformowanie
–
(vill.)
áramátalakítás,
transzformálás; (mt.) képátalakítás
transformowanie optyczne – optikai képátalakítás
transformowanie
wektorów
–
(mt.)
vektortranszformáció
transfuzja (transfusio) [1. zabieg polegający na
wprowadzeniu do układu krwionośnego
chorego krwi lub jej preparatów
pobranych od dawcy; 2. przelew,
przelanie, przeniesienie z jednej osoby na
drugą jej wierzytelności, akcyi, praw i
skarg, później nazywane cesją.] – (lat.)
transfusio, transzfúzió; átömlesztés, átöntés,
átömlés; (orv.) vérátömlesztés
transfuzja krwi – vérátömlesztés
transfuzyjny, -a, -e – transzfúziós, átömlesztési,
átömlési
transgender [z łac. trans (poza, poprzez, po drugiej
stronie) oraz ang. gender (płeć) – ogólny
-
Wersja 01 01 2017.
termin przypisywany całej różnorodności
jednostek,
zachowań
i
grup,
wykazujących tendencje do odbiegania od
roli płciowej człowieka, przydzielonej
zwykle (choć nie zawsze fizjonomicznie,
jednak
zawsze
genetycznie)
przy
urodzeniu, a także od przypisywanych jej
tradycyjnych
ról
społecznych.
—
Transgender jest formą "tożsamości
płciowej"
(samoidentyfikacja
jako
mężczyzna, kobieta), która nie zgadza się
z "rodzajem przypisanym" (identyfikacja
w oczach innych jako kobieta bądź
mężczyzna
na
podstawie
płci
fizycznej/genetycznej). Transgender nie
pociąga za sobą ustalonej orientacji
seksualnej. — Transgenderysta może
reprezentować cechy, które są zwykle
powiązane z określonym rodzajem,
określać się jako usytuowany gdzieś
indziej w tradycyjnym kontinuum
rodzajowym albo egzystować poza
kontinuum jako "other", "agender",
"intergender" lub "trzeciego rodzaju."
Transgenderyści mogą również określać
się jako osoby rodzaju zarazem męskiego,
jak i żeńskiego albo usytuowane w kilku
miejscach w przebiegu któregokolwiek z
tradycyjnych
kontinuów
transrodzajowych
lub
też
szerzej
ogarniających kontinuów, które zostały
opracowane w odpowiedzi na znacznie
bardziej
szczegółowe
badania
przeprowadzone w ostatnich latach.] –
transzneműség [a születéskor kapott nemmel
való azonosulás vagy az ennek megfelelő
testi megjelenés hiánya.]
transgeniczny, -a, -e – 1. transzgén- [Organizmy
transgeniczne, inaczej GMO, czyli
Organizmy Modyfikowane Genetycznie,
w tłumaczeniu na j. angielski Genetically
Modified Organism, organizmy te
zawierają we własnym genomie obce
geny, które pochodzą z innego organizmu.
= GMO: genetikailag módosított organizmus
= transzgén élőlény; transzgén állatok /
növények; (biol) Olyan növények vagy
állatok, melyek öröklődési anyagába stabilan
beépült egy idegen gén. (Deutschland
1998/1, 30.); 2. transzgénikus; (biol) Olyan
élőlény, amelynek genomjába emberi
beavatkozással (génsebészet) más fajból
származó, illetve mesterségesen előállított
gén vagy géndarab került.
Transistor-transistor
logic
(TTL)
[klasa
cyfrowych
układów
scalonych.
Zapoczątkowana
przez
Texas
Instruments w 1961 w rodzinie 7400 TTL,
była
pierwszą
techniką
masowej
7160
produkcji cyfrowych układów scalonych,
układy cyfrowe w standardzie TTL są
nadal w szerokim użyciu.] – TTL
(transistor-to-transistor logic) [1. tranzisztortranzisztor logika The workhorse digital
logic integrated circuit family introduced as
a standard product line in 1964 2. Két
tranzisztor kimenet vezérlésű digitális
áramkör.]
Transkaspia – Transzkáspia; sztyeppés, sivatagos
terület a kaszpi-tó és az Amudarja közt
Transkaukazja – Transzkaukázia; (földr.)
a
Kaukázustól délre fekvő terület; a
Kaukázosuntól
transkontynentalny, -a, -e [1. przebiegający lub
kursujący przez cały kontynent albo
między kontynentami; 2. rozciągający się
na (sięgający przez; przechodzący przez;
przecinający) cały kontynent (ląd stały,
część świata)] – (lat.) transzkontinentális; a
kontinenst átszelő
transkrybować – transzkribálni; átírni
transkrypcja [1. łac. transcriptio 'przepisywanie'
od
transcribere
'przepisywać';
transkrypcja przerobienie utworu muz. na
inny instrument, głos a. zespół niż
pierwotnie był przeznaczony (por.
aranżowanie); (t. fonetyczna) używany w
nauce jęz. obcych i w pracach z zakresu
fonetyki system zapisywania głosek za
pomocą liter i znaków specjalnych;
2. zapisanie
tekstu
mówionego
na
podstawie ścisłej odpowiedniości głosek i
znaków pisma; też: zapisanie tekstu
pisanego w innej konwencji graficznej;
też: tekst zapisany w ten sposób;
3. opracowanie utworu muzycznego na
inny instrument, głos lub zespół
instrumentów niż ten, na który był on
pierwotnie skomponowany; też: utwór tak
przerobiony; 4. jeden z etapów biosyntezy
białka w komórce] – (lat.) transscriptio,
transzkripció; átírás, átdolgozás [valamilyen
írásrendszer átkódolása egy másikba, amely
legtöbbször fonetikus átírást jelent]
transkrypcja fonetyczna [system pisowni lub
system konwersji pisma oparty na
zasadzie ścisłej odpowiedniości głosek i
liter - jednej głosce odpowiada tu zawsze
jeden znak (czasem z diakrytyką), a
jednemu znakowi jedna głoska. W
węższym rozumieniu jest to sposób zapisu
wymowy danego języka za pomocą
ustalonego wzorca zrozumiałego także dla
osób nie znających obowiązujących w
piśmie tego języka zasad ortografii.] –
hangtani v. fonetikai átírás
-
Wersja 01 01 2017.
Najczęściej spotykanym zapisem tego rodzaju
jest zapis za pomocą znaków
międzynarodowego alfabetu fonetycznego, na
przykład:
 ząb ['zɔmp]
 ślub ['ɕlup]
 kręty ['krɛntɨ]
 bieżnia ['bʲɛʒɲa]
Transkrypcji fonetycznej najczęściej
przeciwstawia się transliterację, jako system
grafemicznego oddawania zapisu.
transkrypcja
Fitelberga
na
orkiestrę
symfoniczną 1937 [Grzegorz Fitelberg (ur.
18 października 1879 w polsko-żydowskiej
rodzinie w Dyneburgu (Daugavpils) na
Łotwie, zm. 10 czerwca 1953 w
Katowicach) – polski dyrygent i
kompozytor] – Fitelberg (1879-1953)
átírása szimfónikus zenekarra (1937)
transkrypcja śpiew na fortepian – éneket
zongorára átírni
transkrypcji na skrzypce i fortepian (fortepian,
skrzypce) – hegedű és zongora átiratok
transkrypcyjny, -a, -e – átírási, átírásos
transkrybować – átírni
translacja [ łac. translatio 'przeniesienie' od
transferre
'przenosić;
przekładać';
1. przekład, tłumaczenie; 2. przesunięcie
figury geometrycznej w przestrzeni lub na
płaszczyźnie o dany wektor; 3. proces
tłumaczenia przez program komputerowy
tekstów zapisanych w danym języku
programowania na język, w którym są one
wykonywane przez komputer; 4. jeden z
etapów biosyntezy białka w komórce; 5.
telef.,
telegr.,
radio
automatyczne
przesyłanie, wzmacnianie a. powtarzanie
sygnałów,
zwł.
stosowane
między
centralami o różnych systemach; przest.
tłumaczenie, przekład; Kośc. rz.kat.
przeniesienie (beneficjanta na inne
beneficjum a. święta na inny dzień.)] –
(lat.) translatio; átvitel, áttétel, fordítás,
átültetés, közvetítés; (geom) eltolás
translacja formuł, język programowania;
Fortran – Fortran, Formula Translation
translacja prawa – jogátvitel, jog átruházása
translacyjny, -a, -e – átvivő, áttevő, közvetítő
translator1 [1. cybern. program maszyny
cyfrowej
służący
do
tłumaczenia
programu ułożonego w języku zewn. na
język wewn. maszyny; 2. program
komputerowy służący do tłumaczenia
tekstów zapisanych w danym języku
programowania na język, w którym są one
wykonywane
przez
komputer]
–
transzlátor; fordító program
7161
translator2 [tłumacz]; translatorka – (dawno)
transzlátor, tolmács, fordító (ffi/nő)
translatorski, -a, -ie – transzlátor-; fordítótransliteracja [1. system przepisywania tekstów
innym alfabetem niż alfabet oryginału z
dokładnym zachowaniem jego ortografii,
a pominięciem wymowy; 2. zapis jakiegoś
tekstu literami innego alfabetu, oparty na
zasadzie ścisłej odpowiedniości literowej
wyrazów, bez uwzględnienia właściwości
wymowy;
3.
grafemiczny
sposób
konwersji pisma] – (lat.) transzliteráció,
transzliterálás; (nyelvt.) betű szerinti átírás;
vmely írásrendszer betűinek közvetítése egy
másik írásrendszer betűinek segítségével
[egy idegen ábécé átbetűzése egy másik, a
kiindulónyelvtől
eltérő
írásrendszert
használó nyelvre a nyelvészetben valamilyen
írásrendszer átkódolása egy másikba,
például: Москва – Moszkva]
transliteracyjny, -a, -e – (lat.) transzliterációs
transliterować – betű szerint átírni
translokacja [1. przeniesienie na inne miejsce;
2. aberracja chromosomów polegająca na
wystąpieniu kopii genu w innym położeniu
w genomie organizmu] – átköltözés,
áthelyezés; transzlokáció: két nem homológ
kromoszóma közötti részek kölcsönös
kicserélődése
translokacja urzęsnika – tisztviselő áthelyezése
translokacyjny, -a, -e – transzlokációs; áthelyezési
translokować – áthelyezni
transmigracja [zob. reinkarnacja] – (lat.)
transmigratio;
átköltözés;
lakóhely
változtatás, áttelepülés
transmigracja dusz, reinkarnacja [relig., filoz.,
przejście indywidualnej duszy po śmierci
w nowe ciało a. nową formę życia, zazw.
ludzką a. zwierzęcą; metempsychoza;
reinkarnacja] – (lat.) transmigratio;
átköltözés, lélekvándorlás, reinkarnáció
transmisja [łac. transmissio 'przesyłka; przejazd'
od transmittere 'przesyłać; przechodzić;
przekraczać'; 1. bezpośrednia relacja z
jakichś wydarzeń, przekazywana przez
telewizję lub radio; też: przekazywanie
takiej relacji; 2. przesyłanie na odległość
dźwięków, obrazów lub innych sygnałów
za
pośrednictwem
fal
elektromagnetycznych; 3. przekazywanie
energii silnika innym urządzeniom; 4.
przekazywnaie na odległość sił, sygnałów,
programów RTV itd.; urządzenie do
przekazywnia maszynom napędu silnika.]
– (lat.) transmissio, transzmisszió; átvitel,
erőátvitel; (rad) közvetítés; rádióadás;
(műsz.) átvitel, közlőmű, közlő-hajtómű;
-
Wersja 01 01 2017.
tengelyvezeték; meghajtó áttétel; erőátvitel;
átbocsátás, átengedés; (orv.) betegség
átvitele; (jog) átvitel, átruházás, átadás
transmisja audycji – adás v. rádióadás közvetítése
transmisja bezpośrednia – élőadás, élő közvetítés
transmisja danych [zob. teledacja] – adás,
közvetítés; (inf.) adatátvitel
transmisja dwukierunkowa (dupleks, ang. duplex)
[to, w informatyce i telekomunikacji,
określenie połączenia, w którym możliwe
jest nadawanie i odbieranie informacji w
obu kierunkach. Nadajnik i odbiornik
mogą zamienić się funkcjami lub pełnią te
funkcje jednocześnie.] – (ang.) duplex;
kérirányú átvitel
transmisja dźwięków; transmisja dźwięków
powietrznych – hangközvetítés
transmisja dźwięku i obrazu – hang és kép
közvetítése v. adása
transmisja koncertu – köncertközvetítés
transmisja radiowa – rádióadás; rádióközvetítés
transmisja satelitarna – műholdas adás
transmisja sportowa – sportközvetítés
transmisja synchroniczna (ang. Synchronous
transmission) [sposób przesyłania danych,
w
którym
przesył
następuje
w
wyznaczonych chwilach czasu określonych
dodatkowym sygnałem tzw. sygnałem
zegarowym CLK wspólnym dla nadajnika
i odbiornika informacji(danych). Po
synchronizacji, w czasie trwania sygnału
zegarowego, następuje faza transmisji,
która odbywa się ze stałą prędkością, a
'odbiorca' zlicza przesyłane bity(na
podstawie czasu).] – szinkron átvitel
[Szinkron átvitelről akkor beszélünk, ha az
adatátvitel meghatározott ütemben történik.
Ezt időzítő jel (szinkronjel) segítségével
lehet elérni. Ilyenkor a kommunikáló gépek
mindegyike az adott ritmusban adja, veszi,
illetve értelmezi az adatokat. Ha a két gépnek
nincs küldendő adata, a byte-ok küldése
akkor
sem
áll
le:
olyan
adatot
(szinkronkarakter) küldenek egymásnak,
amellyel a szinkront tartják fent (ebben
különbözik a szinkron az aszinkron
átviteltől). A vevő oldal veszi a
szinkronkaraktereket, de azokat nem
továbbítja a processzorhoz, hanem mintegy
lenyeli őket. A szinkronizáláshoz nyilván
olyan byte-ot érdemes választani, amely az
adatok közt nem fordulhat elő. Éppen ezért
nincs előírás a szinkronkarakterre, az adó és
a vevő a kommunikáció kezdetén
megegyeznek,
hogy
mit
tekintenek
szinkronkarakternek.]
7162
transmisja światłowodowa [Metoda transmisji
danych, w której wykorzystywane są
impulsy
światła
wysyłane
za
pośrednictwem kabli szklanych.] – hálózati
kábelen való adattovábbítás
transmisja z teatru – színházi közvetítés
transmisje interwizyjny – intervíziós közvetítések
transmisyjny, -a, -e – transzmissziós; (műsz.)
áttételi, átviteli, közlőmű-, hajtómű-;
tengelyvezetéki
transmission facilities - (urządzenia transmisyjne)
[To nośniki używane do przenoszenia
sygnałów w sieci do ich miejsca
przeznaczenia. Nośnikami takimi mogą
być
kable
koncentryczne,
skrętka
dwużyłowa,
a
nawet
kabel
światłowodowy.] – (ang.) transmission
facilities; szállítóberendezések
transmission speed; prędkość transmisji – (ang.)
transmission speed; adatátviteli sebesség [Az
átvitt adatbitek száma időegység alatt.]
transmitancja
[[łac.],
autom.
funkcja
charakteryzująca własności dynamiczne
układu
liniowego
(np.
układu
automatycznej
regulacji);
określa
zależność między sygnałem wejściowym a
sygnałem wyjściowym (odpowiedzią)
układu.] – áteresztőképesség
transmitować [przekazywać; RTV nadawać
(program)] – átvezetni, átvinni, átadni,
közölni; (rad) közvetíteni
transmitować na żywo – élőben közvetíteni
transmitować prąd – villamosáramot átvinni v.
átvezetni
transmitować program – műsort közvetíteni;
műsort adni; közvetíteni vmit
transmitujący, -a, -e – közvetítő
transmutacja [1. łac. transmutatio 'zamiana;
przestawienie'przemiana, przeobrażenie,
przeistoczenie (zwł. u śrdw. alchemików)
metali
nieszlachetnych
w
złoto;
transmutacji teoria - wg której świat
zwierzęcy wywodzi się z nielicznych prosto
zbudowanych
form
pierwotnych
(przedstawiona w r. 1809 przez
Lamarcka); 2. przemiana, przeobrażenie;
3. przekształcenie się jednego pierwiastka
chemicznego w inny; 4. w alchemii:
przemiana metali nieszlachetnych w złoto
lub w srebro pod wpływem kamienia
filozoficznego] – (lat.) transmutatio;
elcserélés
transmutacyjny, -a, -e – (lat.) transzmutációs
transoceaniczny, -a, -e [1. przebiegający lub
kursujący przez ocean; 2. znajdujący się
po drugiej stronie oceanu lub kierujący się
na jego drugą stronę] – (lat.+gör.)
-
Wersja 01 01 2017.
transzóceáni, transzoceanikus; az óceánt
átszelő; az óceánon túli, tengerentúli
transparent [1. fr. 'przezroczysty; przejrzysty;
ryga, podkładka do pisania; materiał
ażurowy'
ze
śrdw.łac.
transparens
'przejrzysty'
od
transparēre
'przeświecać';napis na tablicy a. wstędze
noszony w pochodach, na wiecach itp.;
podświetlony rysunek, obraz, napis,
wykonany na materiale przejrzystym;
2. tablica lub pas tkaniny z napisem o
treści
propagandowej
lub
okolicznościowej; 3. obraz na materiale
przepuszczającym światło, podświetlony
od tyłu lub rzutowany na ekran] – (lat.)
transzparens; világító reklám v. felirat;
jelmondatos hordozható tábla; ilyen felirata,
hosszú, széles, papír- v. szövetszalag;
átlátszó, áttetsző, világító felírás, fényírás
transparent GIF – transparent GIF [főleg Weboldalakhoz használt GIF formátum, melynél
a kép egyik színe (többnyire a háttér színe)
"átlátszóvá tehető", vagyis felveszi a mögötte
levő színeket; így a kép mintegy beleolvad a
Web-oldalba]
transparentowo – (lat.) transzparensszerűen
transparentowy, -a, -e – (lat.) transzparens;
átlátszó, áttetsző
transpiracja [1. wydzielanie przez rośliny lądowe
wody w postaci pary; 2. pocenie się] –
(lat.) transpiratio; kipárolgás, izzadás;
bőrpárolgás, folyadék kiürülése páraszerűen,
észrevétlenül a bőrön át
transpiracyjny, -a, -e – (lat.) transpirációs
transpirować – (lat.) transpirációt végezni;
bőrpárolgást folytatni
transplantacja [1. późn.łac. transplantare
'szczepić;
przesadzać';przeszczepianie,
przemieszczenie jakiegoś narządu a. jego
części (tkanki) w obrębie ciała jednego
osobnika (autotransplantacja) lub z
osobnika na osobnika w obrębie tego
gatunku (homotransplantacja) a. pomiędzy
różnymi gatunkami (heterotransplantacja).
2. przeszczep; 3. szczepienie na starych,
słabo
owocujących
drzewach
wartościowszych
odmian]
–
(lat.)
transplantatio
(transplantatio),
transzplantáció, transzplantálás; (él., orv.)
átültetés; más helyről vett szövet beültetése a
szervezetbe; szervátültetés; átültetés más
helyről vett szövet, szerv beültetése
transplantacja
ksenogeniczny
–
xenogén
transzplantáció
transplantacyjny, -a, -e – (lat.) transzplantációs
transplantować – (lat.) transzplantálni; (orv., él.)
szövetet átültetni
7163
transponder (XPDR, XPNDR lub TPDR) [jest
bezprzewodowym
urządzeniem
komunikacyjnym,
które
automatycznie
odbiera, moduluje, wzmacnia i odpowiada na
sygnał przychodzący w czasie rzeczywistym.
Termin pochodzi z połączenia słów
(transmitter i responder). Transpondery
można podzielić na dwie główne kategorie
różniące się sposobem zasilania: aktywne i
pasywne.] – transzponder [A műholdakon
lévő
transzponderek
a
felküldött
mikrohullámú jeleket egy másik frekvencián
felerősítve visszasugározzák.]
transponować – (lat.) transzponálni; (zene)
zeneművet
más
hangnembe
áttenni;
áthelyezni, átvinni
transponować zwór do innej tonacji – zeneművet
más hangnembe átteni
transport [1. środki i czynności związane z
przewozem ludzi (t. osobowy) lub
przemieszczaniem
a.
przesyłaniem
ładunków (t. towarowy); partia towarów
dostarczanych jedną przesyłką;
2.
przewóz ludzi i ładunków różnymi
środkami lokomocji; 3. środki lokomocji
służące do przewozu ludzi i ładunków;
4. ogół środków i działań związanych z
przewozem
ludzi
i
ładunków;
5. konwojowana grupa ludzi; 6. ładunek
wysłany dokądś] – (lat.) transzport;
(przewóz) szállítás (száll.), fuvar, fuvarozás
(fuv.), (ładunek, towar) szállítmány, fuvar;
vitel
transport ciężarowy – teherszállítás
transport dalekobieżny – távolsági szállítás
transport do domu – házhoz szállítás
transport drobnicy – darabáru-forgalom
transport drogowy – közúti szállítás
transport
handlu
zagranicznego
–
külkereskedelmi szállítás
transport hydrauliczny [zob. hydrotransport] –
hidraulikus szállítás [a szállítandó szemcsés,
darabos anyagot vízáramban továbbítják]
transport kolejowy [gałąź transportu lądowego
obejmująca trzy podsektory: pasażerski
transport kolejowy, towarowy transport
kolejowy i infrastrukturę transportu
kolejowego] – vasúti szállítás
transport komunalny – kommunális szállítás
transport krajowy – belföldi szállítás
transport layer {rzecz.}; warstwa transportowa
a. warstwa transportu {f.} [komp.] [zł.] [1.
Zastosowania warstwy transportowej w
internecie; 2. Jest czwartą warstwą
modelu referencyjnego OSI. Pełni ona
funkcje podobną do funkcji warstwy łącza
danych, w tym sensie, że jest
-
Wersja 01 01 2017.
odpowiedzialna za integralność końcową
transmisji, Jednak w odróżnieniu od
warstwy łącza danych - warstwa
transportu umożliwia tę usługę również
poza lokalnymi segmentami sieci LAN.
Potrafi bowiem wykrywać pakiety, które
zostały przez routery odrzucone i
automatycznie generować żądanie ich
ponownej transmisji. Inną ważną funkcją
warstwy
transportu
jest
resekwencjonowanie pakietów, które
mogły zostać przysłane w nieodpowiedniej
kolejności.] – szállítási réteg (transport
layer) [Feladata a hosztok közötti átvitel
megvalósítása. A kapott adatokat szükség
esetén kisebb darabokra vágja, átadja a
hálózati rétegnek. Fontos része a címzések
kezelése. Egy viszonyréteg által igényelt
összeköttetési kérés általában egy hálózati
összeköttetést hoz létre, ha azonban nagyobb
hálózati sebesség szükséges akkor több
hálózati kapcsolatot is igénybe vehet.
Fordítva, ha kisebb adatátviteli sebesség is
elegendő, akkor egy hálózati összeköttetést
lehet
felhasználni több
viszonyréteg
kapcsolat lebonyolítására. Ezt a szállítási
rétegnek a felsőbb rétegek felé nem
érzékelhető módon kell megvalósítania.
További feladatai: Több üzenetfolyam
egyetlen csatornára nyalábolása, illetve
forrás-cél összeköttetések létrehozása a
névadási mechanizmus felhasználásával.]
transport lądowy – szárazföldi szállítás
transport lotniczy – légi szállítás
transport masowy – tömegszállítás
transport międzynarodowy – nemzetközi szállítás
transport morski – tengeri szállítás
transport osobowy – személyszállítás
transport państwowy – állami szállítás
transport pasażerski – utaszállítás
transport pneumatyczny [przenoszenie ciał
stałych za pomocą powietrza płynącego
zamkniętym przewodem, w którym
panuje podciśnienie lub nadciśnienie] –
pneumatikus szállítás
transport pomarańczy – naracsrakomány
transport powietrzny – légi szállítás
transport rucociągowy – csővezetékes szállítás
transport rzeczny – folyami szállítás, vízi úton
történő szállítás
transport samochodowy – gépkocsival történő
szállítás
transport samowyładowczy – önkirakodós
szállítás
transport taśmowy – szalag-szállítás
transport towarowy – áruszállítás
7164
transport tranzytowy – tranzitszállítás
transport wewnątrzkrajowy – belföldi szállítás
transport
wewnętrzny
[zespół
środków
służących do przemieszczania surowców,
produktów itp. na terenie zakładu pracy
lub na terenie budowy] – belső szállítás
transport wodny – vízi szállítás
transport
wojenny
–
katonai
szállítás,
hadianyagszállítmány
transport z pomocą – segélyszállítmány
transport zbiorowy – gyűjtőszállítás
transporter [łac. transportare 'przewozić'; wojsk.
opancerzony
pojazd
mech.
do
przewożenia
piechoty
pod
ogniem
nieprzyjaciela;
techn.
(taśmowy,
łańcuchowy) przenośnik do transportu
bliskiego]
–
(fr.)
transzportőr;
szállítmányozó,
fuvaros;
(műsz.)
szállítószalag, futószalag, szállítószerkezet,
berendezés, szállítómű
transporter
gwintowy
–
csavaros
szállítóberendezés, szállítócsiga
transporter
kubełkowy
–
páternoszter,
örökmozgó, mozgólépcső
transporter opancerzony – lövészpáncélos
transporter rolkowy – görgős transzportőr, görgős
járat, görgősor
transporter taśmowy – szalagtranszportőr,
szalagszállító berendezés, hevederes szállító,
szalagos szállító, szállítószalag, futószalag
transportować [zob. przewozić] – szállítani,
fuvarozni, elvinni, elküldeni, szállítmányozni
transportować
coś
czymś
–
szállítani,
szállítmányozni, fuvarozni vmit vmivel
transportować kogoś do szpitala – kórházba
szállítani vkit
transportować morzem – tengeren szállítani
transportować towary – árut szállítani
transportować w terminie – határidőre szállítani
transportować z opóźnieniem – késedelmesen
szállítani
transportowanie – szállítás, fuvarozás
transportowiec1 [okręt a. samolot do przewozu
wojska] – (okręt) katonai teherszállító hajó;
csapatszállítóhajó, teherhajó; (rep.) katonai
teherszállító repülőgép
transportowiec2 – szállítómunkás
transportochłonność [stopień zaangażowania
transportu przy obsłudze przewozowej
innych działów gospodarczych] – szállításigényesség
transportochłonny, -a, -e – szállításigényes
transportowy, -a, -e – szállítási, fuvarozási,
szállítmányozási
-
Wersja 01 01 2017.
transpozycja (z łac. średn. transpositio =
przestawienie,
przełożenie)
[1. zmiana
charakteru utworu, obiektu itp.; też: to, co
powstało w wyniku takiej zmiany;
2. opracowanie lub zagranie utworu
muzycznego w innej tonacji niż ta, w
której
został
napisany;
3.
muz.
przeniesienie utworu do innej tonacji (na
inną wysokość dźwięków); 4. mat. zmiana
kolejności dwóch sąsiednich elementów
ciągu lub dwóch kolumn albo wierszy
macierzy 5. mat. przestawienie miejscami
dwóch elementów danego ciągu; 6. muz.
przeniesienie utworu do innej tonacji, tj.
wszystkich jego dźwięków o pewien stały
interwał na inną wysokość; w piśmie
nutowym do tego celu używa się znaków
podwyższeń i obniżeń jako znaków
transpozycyjnych] – (lat.) transzpozíció;
áttétel; (zene) áttétel más hangnembe;
áthelyeződés
transpozycyjny, -a, -e – (lat.) transzpozíciós;
áttételi
transpozycyjne znaki [znaki podwyższeń i
obniżeń (akcydencje) użyte w celu
przeniesienia utworu do innej tonacji lub
do notowania partii instrumentów
transponujących] – (muz.) traszpozíciós
jelek
transponować [1. przenieść, przenosić z jednej
dziedziny do innej;
2. dokonać,
dokonywać
transpozycji
utworu
muzycznego] – (lat.) transzpozícionálni;
áttételezni, áthelyezni
transsubstancjacja [śrdw.łac. transsubstantiatio
'jw.';przeistoczenie,
przemiana
(eucharystycznej substancji chleba i wina)
w ciało i krew Chrystusa (wg doktryny
Kośc. rz.kat.)] – (lat.) transsubstantiatio v.
transzszubsztanciáció;
átlényegülés (az
egyház
tanítása
szerint
a
szentmiseáldozatban a megszentelt ostya és
bor Jézus Krisztus valóságos testévé és
vérévé válik; ünnepe: Úrnapja); átlényegülés,
a rk. egyháznak az oltáriszentségre
vonatkozó tanítása a tridenti zsinat óta [a
teológiában a 12. sz. óta az Eucharisztiával
kapcsolatban az a természetfölötti változás,
amelyet Krisztus szavai - „ez az én testem, ez
az én vérem” - idéznek elő. - Magának a
termfölötti változásnak a ténye mindig benne
volt az egyh. meggyőződésében, hiszen csak
így lehetett igaznak tartani Krisztusnak az
utolsó vacsorán a kenyérre és a borra tett
kijelentését. A kenyér a termfölötti rendben
nem maradhatott kenyér, a bor nem
maradhatott bor, még ha a külső látszat ezt is
mutatta.]
7165
transsumpt [wypis z oryginału, inaczej wyciąg,
ekstrakt, kopia wierzytelna] – (daw)
kivonat, extraktum; hiteles másolat
transsyberyjski,
-a, -ie [kursujący lub
przebiegający
przez
Syberię];
transsyberyjny, -a, -e – transzszibériai;
Szibérián túli (terület); Szibériát átszelő
(vasút)
transumować [daw. zatwierdzać dokument
wystawiony przez kogoś innego] –
megerősíteni; hitelesíteni (vki által kiadott
dokumentumot)
transuranowiec, transuran [promieniotwórczy
pierwiastek chemiczny] – transzurán elem
transzurán elemek (mesterséges elemek)
Az uránnál nagyobb rendszámú elemek.
A természetben előforduló legnagyobb
rendszámú elem az urán (92).
Az első transzurán elemet a neptúniumot /Np
(93)
1940-ben
238U-t
neutronokkal
bombázva.
Azóta számos transzurán elemet sikerült
előállítani a részecskegyorsítókban. Ezek mind
bomlékony, rövid élettartamú (a másodperc
törtrésze), mesterséges elemek, amelyeknek
valamennyi
izotópja
radioaktív.
Korábban feltételezték, hogy a 114-es
rendszám környékén a transzurán elemek
stabilak, de ez nem igazolódott. Bár a 114-es
elem élettartama valóban hosszabb a többinél,
mintegy fél perc.
Az eddig előállított transzurán elemek
(zárójelben
a
rendszám):
Neptúnium / Np (93), Plutónium / Pu (94),
Americium / Am (95), Kűrium / Cm (96),
Berkélium / Bk (97), Kalifornium / Cf (98),
Einsteinium / Es (99), Fermium / Fm (100),
Mendelévium / Md (101), Nobelium / No
(102),
Lawrencium
/
Lr
(103),
Rutherfordium / Rf (104), Dubnium / Db
(105), Seaborgium / Sg (106), Bohrium / Bh
(107), Hassium / Hs (108), Meitnerium / Mt
(109),
Darmstadtium
/
Ds
(110),
Röntgenium / Rg (111), Ununbium / Uub*
(112),
Ununtrium
/
Uut*
(113),
Ununquadium / Uuq* (114), Ununpentium /
Uup* (115), Ununhexium / Uuh* (116),
Ununoctium / Uuo* (118)
A *-gal jelölt transzurán elemek létét már
bizonyították, de még csak ideiglenes nevük
van.
transuranowy, -a, -e – uránon túli
Transylwania (historyczny Siedmiogród) – (lat.)
Transylvania, Transsylvania, (hist) Erdély
(erdőkön túli terület)
transylwański, -a, -ie – erdélyi
transuranowce,
transurany
[pierwiastki
(po)zauranowe, o liczbach porządkowych
większych od 92, wytworzone sztucznie:
neptun, pluton, ameryk, kiur, berkel,
kaliforn, einstein, ferm, mendelew, nobel,
-
Wersja 01 01 2017.
lawrens, kurczatow, han] – (lat+gör.)
transzuránok; (fiz.) az urániumnál magasabb
rendszámú,
mesterségesen
előállított
radioaktív vegyi elemek
transwersalny, -a, -e (poprzeczny) [śrdw.łac.
transversalis 'jw.' z łac. transversus od p.p.
od transvertere 'obrócić w poprzek';
poprzeczny, przecinający coś w poprzek,
na ukos, przebiegający poprzecznie] –
(lat.) transversal, transzverzális; átlós,
keresztben álló, összekötő; keresztben,
ferdén futó; (fiz.) a haladás irányára
merőlegesen keletkező v. így haladó
transwestyta [nm. Transvestit 'jw.'; osoba
mająca skłonność do noszenia ubiorów,
przejmowania sposobu bycia (a. często i
roli
seksualnej)
płci
odmiennej];
transwestytka – (lat.) transzvesztita; olyan
ember, aki a másik nem ruhájában szeret
járni
transwestytyzm [zaburzenie identyfikacji z
własną płcią, polegające na upodabnianiu
się w sposobie bycia i ubierania się do
osób płci przeciwnej] – transzvesztitimus
[1. a transzvesztitizmus fogalma az ellenkező
nem ruháinak viselését takarja; tehát az
ellenkező nem ruháit viselő személy a
transzvesztita; 2. Olyan, kisgyermek korban
kezdődő identifikációs zavar, ami abban
nyilvánul meg, hogy az egyén előszeretettel
visel
biológia
nemével
ellentétes
ruhadarabokat. A jelenség gyakran jár együtt
homoszexualitással.]
transwersalny, -a, -e (poprzeczny) [śrdw.łac.
transversalis 'jw.' z łac. transversus od p.p.
od transvertere 'obrócić w poprzek';
poprzeczny, przecinający coś w poprzek,
na ukos, przebiegający poprzecznie] –
(lat.) transversal, transzverzális; átlós,
keresztben álló, összekötő; keresztben,
ferdén futó; (fiz.) a haladás irányára
merőlegesen keletkező v. így haladó
transza [fr. tranche 'płat, plasterek, brzeg
(książki); jedna z równych części' i
tranchée 'rów; przesieka; okop' od
trancher '(od)ciąć'przest. jedna z części
jakiejś całości, zwł. partia towaru a. części
emisji papierów wartościowych lub
pożyczki państwowej] – (fr.) tranche;
sorrend, sor, sorozat (lövedék); vmely
értékpapírkibocsátás részösszege
transzeja [wojsk. rów łączący różne urządzenia
obronne a. oblężnicze] – (wojsk.) sorozat;
árok, lövészárok, futóárok
tranzystor
[1.
ang.
transistor
'jw.';
trójelektrodowy
przyrząd
półprzewodnikowy
do
wzmacniania,
generacji i przemiany drgań elektr.; pop.
7166
przenośny
radiowy
odbiornik
tranzystorowy;
2. trójelektrodowy
element półprzewodnikowy umożliwiający
wzmacnianie sygnałów elektrycznych;
3. odbiornik radiowy zbudowany na bazie
takich elementów] – (lat.) tranzisztor;
(távk.) parányi félvezető kristály a nagy
frekvenciájú elektromágneses hullámok
erősítésére v. átalakítására [aktív félvezető
eszköz, amely erősítésre vagy jelkapcsolásra
alkalmas.
Legfontosabb
tulajdonságai:
hosszú élettartam, azonnali üzemkészség, (az
elektroncsőhöz képest) csekély melegedés.];
(inf.) tranzisztor [olyan háromelektródájú
félvezető eszköz, amelyet erősítőnek vagy
kapcsolónak
használnak];
(közb.)
tranzisztoros rádió
tranzystor polowy, tranzystor unipolarny, FET
(ang. Field Effect Transistor) [tranzystor,
w którym sterowanie prądem odbywa się
za pomocą pola elektrycznego] - FET
(Field Effect Transistor) (térvezérlésű
tranzisztor)
[a
szokványos
bipoláris
tranzisztor egy különleges változata: Előnye:
kedvező nagyfrekvenciás tulajdonságok,
csekély zaj, nagy bemeneti impedancia,
termikus stabilitás, könnyű integrálhatóság
(IC-gyártás).]
tranzystor polowy złączowy, JFET (ang. Junction
Field-Effect Transistor) [jeden z rodzajów
tranzystorów polowych] – J-FET JunctionField Effect Transistor (réteg-térvezérlésű
tranzisztor)
tranzystorek – kicsi v. mini tranzisztor
tranzystorowo-diodowy układ logiczny (układ
realizujący funkcje logiczne zbudowany z
diod i tranzystorów) – (kat.: technika) DTL
Diode-Transistor–Logic (dióda-tranzisztorlogika)
tranzystorowy, -a, -e – tranzisztoros
tranzyt [1. przejazd osób lub przewóz towarów
przez obszar danego państwa w drodze do
innego państwa; 2. przejazd ludzi a.
przewóz towarów przez terytorium
jakiegoś państwa (z jednego obcego kraju
do drugiego); 3. przechodzenie planet
przez znaki zodiaku] – (lat.) tranzit,
tranzitó; átutazás; átmenet, átszállítás;
(handl) áruk v. utasok szállítása vmely
országból egy közbeeső államon keresztül a
rendeltetési országba; átmenő forgalom;
teherrakomány szállítása közbenső átrakás
nélkül a kiindulópontról rendeltetési helyére;
tranzitforgalom
tranzyt bezcłowy – vámmentes tranzit
tranzyt międzynarodowy – nemzetközi tranzit
tranzyt morski – tengeri tranzit
-
Wersja 01 01 2017.
tranzytowy, -a, -e – tranzit-; átmenő-, az országon
áthaladó
tranzytywność (zob. przechodniość) – (az ige)
tranzitív v. tárgyas volta
tranzytywny, -a, -e [cechujący relację, która
zachodzi między przedmiotami x i z, jeśli
zachodzi między x i y oraz y i z, np. relację
mniejszości, równości lub starszeństwa] –
(lat.) tranzitív; átható; (gram) tranzitív,
tárgyas (ige)
1
trap [ruchome schodki, pomost lub kładka
służące m. in. do wchodzenia z nabrzeża
na statek] – mozgólépcső, csapóajtó,
gyalogos híd (hajón)
trap burtowy – hajólépcső, hajóhíd
trap2 [zob. zapadnia] – (w teatrze) süllyesztő,
(szính.) süllyesztőlyuk
trap3 [konkurencja strzelecka polegająca na
strzelaniu ze strzelby śrutowej do
rzutków] – trap-lövészet a koronglövészet
egy ága, korábbi neve agyaggalamb-lövészet
traper [1. myśliwy, który w lasach Ameryki
Północnej poluje na zwierzęta futerkowe;
2. osoba wędrująca w miejsca położone
daleko od cywilizacji] – (ang.) trapper;
csapdával/kelepcével
vadászó
északamerikai prémvadász v. prémvadász
trapery – bakancs, túrabakancs
trapery z wysokiej jakości skóry – kiváló
minőségű bőrből készült bakancs
trapez [1. czworokąt o dwóch bokach
równoległych i dwóch pozostałych
nierównoległych; 2. drążek zawieszony na
linach, służący do wykonywania ćwiczeń
gimnastycznych] – (gör.) trapéz; (menny.)
olyan négyszög, amelyben csak az egyik
szemben fekvő oldalpár párhuzamos;
(przyrząd) lengő nyújtó, függőnyújtó; két
erős kötélben függő rúdból álló tornaszer;
kötélhinta
trapezoedr [wielościan, którego ściany mają
kształt trapezoidów] – (mt.) trapezoéder
trapezoid [czworokąt o bokach parami
nierównoległych i nierównych] – (gör.)
trapezoid; (menny.) általános négyszög;
olyan négyszög, amelynek nincsenek
párhuzamos oldalai
trapezoidalny, -a, -e [mający kształt trapezoidu]
– trapéz formájú, trapéz alakú
trapezoidalny mięsień – trapézizom
trapezowy, -a, -e – trapéztrapezowa
klapka
zamykająca
[klapka
zamykająca koperty w kształcie trapezu] –
boríték trapéz alakú zárófedéle
7167
trapiący, -a, -e – aggasztó, kínzó, gyötrő
trapić [1. niepokoić, martwić; 2. nękać, gnębić] –
kínozni, gyötörni, aggasztani; bántani
(szomorítani); (lelkileg) marcangolni
trapić się [martwić się czymś] – bánkódni,
aggódni, gyötrődni; elepedni; senyvedni
trapienie – gyötrődés, bajlódás, kínlódás
trapienie się – kínlódás, gyötrődés
trapista [członek zakonu kontemplacyjnego w
Kościele katolickim, odznaczającego się
surową regułą] – trappista; (vall.) szigorú
szabályzatú katolikus szerzetesrend tagja (a
franciaországi La Trappe apátságról) [a
trappista szerzetesrendet Rancé apát 1665ben alapította; a ciszterci rendből kiszakadt
szigorú szabályzatú rk. szerzetesrend]
trapować – (ném) trappolni; ügetni; egész nap
járni-kelni, lótni-futni
trapowy, -a, -e – süllyesztő-, trap-lövészetitrasa
[1.
szlak
komunikacyjny,
linia
komunikacyjna; też: ważniejsza droga,
ulica; 2. droga, którą się przebywa; też:
droga wytyczona dla zawodników; 3. linia
wytyczona w terenie lub naniesiona na
mapę, wyznaczająca oś jakiejś drogi lub
kierunek jakiejś linii łączności] – út,
útvonal, nyom, nyomvonal, irányvonal,
sugárút; sín, vágány, vonal, pálya
trasa kablowa – kábelvezetés, kábel nyomvonala
trasa karawanowa – karavánút
trasa kolejowa – vasúti pálya
trasa komunikacyjna – közlekedési út v. útvonal
trasa koncertowa, tournée (fr. tournée) [szereg
następujących po sobie koncertów na
-
Wersja 01 01 2017.
żywo artysty lub grupy muzycznej i
wykonywanych zgodnie z ustalonym
harmonogramem w określonym rejonie
geograficznym] – hangversenykörút; turné
trasa lotów – légi útvonal
trasa narciarska – sípálya, lesiklópálya
trasa okrętowa – hajójárat
trasa pochodu – felvonulási útvonal
trasa powietrzna – légi útvonal
trasa propagacji – terjedés útja
trasa przemarszu – útirány, menetirány
trasa rowerowa - – kerékpárút, bicikliút
Trasa Toruńska [trasa szybkiego ruchu łącząca
północne
dzielnice
prawobrzeżnej
Warszawy, część planowanej ekspresowej
obwodnicy
Warszawy.
Budowę
rozpoczęto w 1977 według projektu
zespołu architektów pod kierunkiem
Wiesława Piątkowskiego (ur. 3 listopada
1929 w Warszawie, zm. 28 sierpnia 2011
w Olsztynie). Część trasy otwarto w 1981,
a ok. 1983 przerwano prace.] – Trasa
Toruńska („Toruń-út”) [Budziska (litván
határ)–Białystok–Varsó–Wrocław–Kudowa
Zdrój (cseh határ) (a nemzetközi E67 része)]

Most gen. Stefana Grota-Roweckiego
(czasami też most Toruński, Grota-Roweckiego
lub Grota) [most w Warszawie na Wiśle.
Został zbudowany w latach 1977-1981 jako
część
Trasy
Toruńskiej
przez
Przedsiębiorstwo Robót Kolejowych nr 15
(przyczółki i podpory) i Mostostal
(konstrukcja nośna i montaż). Aktualnie jest
też częścią etapowej obwodnicy Warszawy.]
– Toruński-híd (1981) [645 m hosszú, a
legforgalmasabb varsói híd (164 ezer kocsi
naponta 2009-ben), a Trasa Toruńska („Toruńút”) része; a híd Stefan Grot-Rowecki tabornok
- a Honi Hadsereg (Armia Krajowa) utolsó
főparancsnokának - nevét viseli]
7168
Trasa Toruńska po przebudowie
Trasa W-Z w Warszawie [(Trasa WschódZachód) – pierwsza większa inwestycja
komunikacyjna po II wojnie światowej w
Warszawie, budowana w latach 19471949, oddana 22 lipca 1949 w 5. rocznicę
uchwalenia manifestu PKWN; od roku
1996
nieodłączny
element
trasy
turystycznych linii tramwajowych (T, W,
M), obsługiwanych zabytkowym taborem
przez warszawski Klub Miłośników
Komunikacji Miejskiej.] – Kelet-Nyugatiútvonal (Varsóban)
trasant [wystawca weksla trasowanego] –
kibocsátó, váltókibocsátó, intézvényező
trasat
[osoba
wymieniona
na
wekslu
trasowanym, zobowiązana do zapłacenia
określonej sumy pieniędzy] – (váltó)
intézvényezett
trash, thrash [wym. trasz], trash metal, thrash
metal [wym. trasz metal] [1. styl w muzyce
heavymetalowej z widocznymi wpływami
muzyki punk; 2. (sporadycznie thrash) –
gatunek muzyczny, odmiana heavy
metalu, będąca połączeniem jego cech
charakterystycznych i cech muzyki
gatunku punk, mająca swój początek w
latach 80. XX wieku w USA. Nazwa
gatunku, "thrash" (ang. chłostać),
nawiązuje do surowego, agresywnego
brzmienia. Określenia "trash" (ang.
śmieci) i "trash metal" powstały z
nieznajomości języka angielskiego i są
uznawane za błędne, a używanie tego
zwrotu w środowisku metalowym jest
odczytywane jako nieznajomość tematu] –
(ang.) trash metal [a metal egyik részműfaja.
Az 1980-as évek elején-közepén alakult ki
többé-kevésbé egymástól függetlenül az
USA-ban
illetve
Európában.
—
Legegyszerűbb megközelítésben a hardcore
punk és a heavy metal keveréke, de a műfaj
igen nehezen kategorizálható. Ami többékevésbe általánosan jellemzi a műfajt, az a
sebesség, a gyors, és komplex gitárriffek a
-
Wersja 01 01 2017.
power akkordok (kvint) szinte kizárólagos
használatával, és a „palm-muting” technika
gyakori alkalmazása, agresszív ének (sokszor
üvöltés), technikás, intenzív dobmunka, a
duplalábgép/duplázó
sűrű
használata,
valamint a gyakori tempó és ritmusváltások,
és a műfaj nevét is adó tört ritmusok gyakori
alkalmazása.]
trashowy,
thrashowy,
trashmetalowy,
thrashmetalowy, -a, -e – trash metaltrasować [1. wyznaczać linię jakiejś drogi,
jakiegoś szlaku w terenie lub na mapie;
2. wyznaczać na powierzchni przedmiotu
obrabianego linie i punkty, według
których ma być dokonana jego obróbka] –
útvonalat
kitűzni,
nyomkelezni;
intézvényezni
trasować in blanko – üresen v. forgattmány nélkül
v. in bianko intézvényezni
trasować weksel [obciążać kogoś płatnością
weksla] – váltót intézvényezni v. kibocsátani
trasować weksel na kogoś – váltót intézvényezni
vkire
trasowanie (ang. routing, pol. ruting, routowanie)
[w informatyce wyznaczanie trasy i
wysłanie nią pakietu danych w sieci
komputerowej. Urządzenie węzłowe, w
którym kształtowany jest ruch sieciowy,
nazywane jest routerem – jego rolę może
pełnić np. komputer stacjonarny czy
oddzielne dedykowane urządzenie.] –
útválasztás, hálózati forgalomirányítás v.
routing (még mint: routeing, route-olás,
routolás) [1. az informatikában annak
kiválasztását jelenti, hogy a hálózatban
milyen útvonalon haladjon a hálózati
forgalom.
Útválasztásról
beszélhetünk
telefonhálózatok, elektronikus adathálózatok
(mint amilyen az internet) vagy akár közúti
hálózat esetében is. Ebben a cikkben a
csomagkapcsolt
számítógép-hálózatokkal
foglalkozunk. 2. egy adatcsomagnak a
hálózaton való továbbításához szükséges
"optimális" útvonal kiválasztása a routerben;
3. egy adatcsomagnak a hálózaton való
továbbításához
szükséges
"optimális"
útvonal (route) kiválasztásának folyamata]
traszka
[płaz
o
wydłużonym,
oliwkowobrunatnym ciele i bocznie
spłaszczonym ogonie] – (áll.) tarajos gőte
Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus)
[gatunek płaza ogoniastego z rodziny
salamandrowatych (Salamandridae)] –
Tarajos gőte (Triturus cristatus) [a kétéltűek
(Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek
(Caudata)
rendjébe,
ezen
belül
a
szalamandrafélék
(Salamandridae)
családjába tartozó faj. A korábbi alfajok
jelenleg négy közeli fajként vannak
elkülönítve: közönséges tarajosgőte (T.
cristatus), dunai gőte (T. dobrogicus), alpesi
tarajosgőte (T. carnifex), balkáni tarajosgőte
(T. karelini). Magyarországon ebből három
faj fordul elő: a korábbi törzsalak, ma tarajos
gőteként meghatározott faj a leggyakoribb, a
Dél-Dunántúlon a dunai tarajos gőte is él, és
az Alpokalján valószínűsíthető az alpesi
tarajos gőte előfordulása.]
-
Wersja 01 01 2017.




7169

traszki, trytony [płazy ogoniaste o smukłej
budowie, głównie z rodzaju Triturus z
rodziny salamandrowatych] – gőték
[kétéltűek egy csoportjának a megnevezése,
nem
tekinthető
precíz
rendszertani
kategóriának. Magyar nyelvterületen a farkos
kétéltűek rendjébe tartozó, inkább vízi
életmódot folytató fajokra (a szárazföldi
fajok elnevezése: szalamandrák), továbbá a
lábatlan kétéltűek rendjének összes fajára (a
gilisztagőtékre és féreggőtékre) használatos
elnevezés – más nyelvterületeken azonban
más-más besorolást kaphat ugyanaz a faj. Az
Ambystoma
mexicanum
fajt
például
magyarul mexikói gőtének, németül mexikói
szalamandrának, angolul pedig mexikói
sétáló halnak nevezik.]
 traszka alpejska (Triturus carnifex) – alpesi




tarajos gőte [Triturus carnifex (LAURENTI,
1768)]
traszka chińska (Cynops orientalis) – Kínai
tűzhasú gőte (Cynops orientalis)
traszka górska (Triturus alpestris syn.
Mesotriton alpestris) [gatunek płaza z
rodziny salamandrowatych] – alpesi gőte
(Triturus alpestris) [a kétéltűek (Amphibia)
osztályába, a farkos kétéltűek (Caudata)
rendjébe, ezen belül a szalamandrafélék
(Salamandridae) családjába tartozó faj]
traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) –
tarajos gőte (Triturus cristatus) [a kétéltűek
(Caudata)
rendjéhez,
ezen
belül
a
szalamandrafélék (Salamandridae) családjához
tartozó faj]
traszka helwecka (Lissotriton helveticus) –
talpas gőte (Triturus helveticus) v. (Lissotriton
helveticus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának
a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen





belül a szalamandrafélék (Salamandridae)
családjához tartozó faj]
traszka
hongkońska
(Paramesotriton
hongkongensis) – hongkongi szemölcsös gőte
(Paramesotriton hongkongensis)
traszka japońska
traszka karpacka (Lissotriton montandoni)
kárpáti gőte (Triturus montandoni vagy
Lissotriton
montandoni)
[a
kétéltűek
(Caudata)
rendjéhez,
ezen
belül
a
tartozó faj]
traszka marmurkowa (Triturus marmoratus)
– Márványos gőte (Triturus marmoratus)
traszka naddunajska (Triturus dobrogicus) –
dunai gőte (Triturus dobrogicus) [a kétéltűek
(Caudata)
rendjéhez,
ezen
belül
a
tartozó faj]
traszka pazurzasta (Onychodactylus fischeri)
– Onychodactylus fischeri
traszka turecka (Triturus karelinii) – balkáni
tarajosgőte (Triturus karelinii)
traszka Waltla (Pleurodeles waltl) – bordás
gőte (Pleurodeles waltl) [a kétéltűek
(Caudata)
rendjéhez,
ezen
belül
a
tartozó faj.]
traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) –
pettyes gőte (Triturus vulgaris vagy Lissotriton
vulgaris) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a
farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen
belül a szalamandrafélék (Salamandridae)
traszka żabiozębna (Ranodon sibiricus) –
Békafogú gőte (Ranodon sibiricus)
trata [zob. weksel trasowany] – (ol.) tratta; idegen
váltó; kibocsátott váltó; kiadás, veszteség,
pazarlás, ráfordítás, pénzkidobás
trata handlowa – kereskedelmi veszteség
tratować [niszczyć coś, depcząc po tym nogami
lub kopytami] – tiporni, taposni, nyomtatni;
elgázolni
tratować się [deptać się wzajemnie] – tiporják,
tapossák egymást
tratują łąki – letapossák a réteket
tratować zboże końmi – gabonát nyomtatni lóval
trattoria [wł. od trattore 'szynkarz, restaurator' z
fr. traiteur 'kucharz' od traiter 'traktować,
ugaszczać, częstować', z łac. tractare;
szynk, jadłodajnia, restauracja] – (ol.)
trattoria; kocsma, vendéglő (Olaszországban)
tratwa (ros. płot) [1. platforma z połączonych ze
sobą pni drzew, belek, trzciny itp. służąca
jako środek transportu rzeką; 2. kłody
drzew, bale itp. ułożone obok siebie i
7170
powiązane, spławiane z prądem rzeki; 3.
to
kilka
gumowych
pływaków
ustawionych poprzecznie do kierunku
płynięcia
połączonych
drewnianym
(sprężystym) szkieletem; szkielet można
pokryć np. siatką; z przodu i z tył (karma)
znajdują się spore wiosła, które
umożliwiają manewrowanie] – tutaj;
mentőcsónak
tratwa ratunkowa [urządzenie o różnej
konstrukcji wyrzucane za burtę lub
spływające z pokładu podczas tonięcia
statku, zastępujące łódź ratunkową] –
mentőcsónak
tratwiarz [zob. flisak] – tutajos, tutajozó
trauma, traumatyzm [gr. traumatikós 'dotyczący
ran' od trauma 'rana; uraz; klęska';
1. uszkodzenie
organizmu
będące
następstwem obrażenia ciała; 2. trwała
zmiana
w
psychice
spowodowana
gwałtownym, przykrym przeżyciem; 3.
med. uraz; psych. szok] – (gör.) trauma;
(orv.) sérülés, lelki megrázkódtatás; hirtelen
keletkező testi-lelki károsodást okozó
mechanikai, vegyi v. lelki behatás; súlyos
lelki megrázkódtatás [Testi sérülések és a
velük járó károsodások. A pszichológiában a
pszichés zavarok emocionális okát jelölő
kifejezés.]
traumatolog
[specjalista
w
zakresie
traumatologii] – baleseti sebész
traumatologia [1. med. urazowość; dział
chirurgii zajmujący się leczeniem urazów;
2. dział chirurgii zajmujący się leczeniem
obrażeń ciała wywołanych przez urazy] –
(gör.) traumatológia; (orv.) a sebészet
sérülésekkel foglalkozó ága
traumatologiczny, -a, -e – (gör.) traumatológiai
traumatyczny, -a, -e – (gör.) traumás, traumatikus
trautonium [instrument muzyczny z grupy
elektrofonów
elektromechanicznych
skonstruowany
przez
niemieckiego
inżyniera Freidricha Trautwein'a w 1930
roku] – keveréses trautonium, szintetizátor
trawa [1. drobne rośliny rosnące gromadnie,
tworzące gąszcz cienkich, długich listków
wyrastających prosto z ziemi; też: jedna
taka roślina; 2. roślina o długich, wąskich
liściach, z pochwą obejmującą łodygę, i
drobnych kwiatach ujętych w kłoski;
3. pot.; zob. trawka w zn. 2.; 4. słowo użyte
symbolicznie dla oznaczenia ludzkiej
słabości.] – fű, gyep, pázsit [Általános
megnevezés sokféle zöld növényre (1Móz
1,11-12; Mt 6,30), beleértve a gyomot is. A
test mulandóságának, illetve az ember
megromlott természetének jelképe (1Pt
1,24).]
-
Wersja 01 01 2017.
angielska – zöld pántlikafű, nádas
polyvacsak
(Phalaris
arundinacea),
polyvacsukk
trawa kanarkowa [zob. kanar] – (dawno) finom
nádcukor (a Kanári szigetekről), kanárieledel
v. madáreledel
Trawa kuśa (Desmostachya bipinnata, tamil:
dharbai, ang.: kusha) [gatunek trawy
opisywany w Wedach, często wspominany
w mitach indyjskich, używany w kulcie
hinduistycznym. Również na asanie z tej
trawy medytował Budda Siakjamuni w
Bodh Gaya.] – csillagpázsit (Cynodon
dactylon) [a pázsitfűfélék (Poaceae)
családjába, a tőtippanfélék (Poaceae)
alcsaládjába tartozó levélhullató növényfaj.
Tudományos nevének generikus része a
görög kynodon = kutyafog, specifikus része
a görög daktülosz = ujj szóból származik.
Egyéb nevei: Bermuda-fű, boszorkánykása,
burkos kutyapázsit, daruláb, tarackfű,
ebfogfű, ujjas muhar.]
trawa
trawa łąkowa – réti fű
trawa morska [określenie niektórych roślin lub
surowca
roślinnego
o
wyglądzie
trawiastym, w istocie bez związku z
trawami sensu stricto.] – tengeri fű, hínár,
afrik
trawa perłowa (perłówka) [wysoka roślina z
rodziny traw, o dwukwiatowych kłosach]
– (növ.) gyönygfű
trawa schnie – szárad v. elszárad a fű
trawa ścięta – lekaszállt fű
trawa wyrosła – a fű kinőtt
trawa zieleni się – a fű kizöldül
trawers [fr. traverse 'poprzecznica; tama
poprzeczna; przeszkoda' i ang. 'jp.'; 'jw.'
z łac. transversus 'poprzeczny' p.p. od
transvertere 'obrócić a. ustawić w
poprzek'; 1. szlak górski biegnący w
poprzek zbocza góry lub ściany skalnej;
2. pokonanie zbocza góry lub ściany
skalnej
w
poprzek;
3. kierunek
7171
prostopadły lub nachylony pod innym
kątem do płaszczyzny symetrii płynącego
statku lub lecącego samolotu; też: kurs w
tym kierunku; 4. poprzeczna belka
wzmacniająca
konstrukcję
czegoś;
5. grobla biegnąca od brzegu w kierunku
głębokiego miejsca w korycie rzeki; 6.
belka poprzeczna, wiązar poprzeczny;
odcinek trasy wysokogórskiej biegnący w
poprzek a. w skos ściany, zbocza;
przejście w poprzek a. w skos po stoku
góry; zygzakowaty kurs statku a.
samolotu.] – (fr.) travers, traverz; (ép)
keresztgerenda, keresztrúd, kereszttartó,
vasgerenda, keresztkötő, gyámtartó; (rep.)
keresztmerevítés
trawersowy, -a, -e – (fr.) traverztrawersować [posuwać się (w przód a. pod górę)
zakosami, zygzakiem] – traverzálni;
keresztirányban menni v. mászni
trawertyn (martwica wapienna, źródleniec, tuf
wapienny) [1. porowata skała osadowa
składająca się głównie z kalcytu i
aragonitu. Odmiana martwicy wapiennej.
2. porowata skała osadowa, podobna do
tufu] – (ásv.) travertin, mésztufa
trawestacja [przeróbka czyjejś wypowiedzi,
jakiegoś wątku, utworu literackiego,
muzycznego itp.; też: utwór będący taką
przeróbką] – travesztáció; tréfásan utánzó,
anakronisztikus módon átköltött, más
viszonyok közé helyezett írásmű; tréfás
utánzat, átköltés
trawestacyjny, -a, -e – travesztációs
trawestować – (fr.) travesztálni; tréfásan utánozni,
átkölteni; (irod.) komoly tárgyú írásművet a
szatírikus hatás kedvéért anakronisztikus
módon átkölteni, más viszonyok közé
áthelyezni
trawestowanie – (ol) travesztia; átöltöztetés,
komoly irodalmi mű tréfás utánzata; tréfás
utánzat, átköltés
trawiasty, -a, -e [1. porośnięty trawą; 2. mający
kolor trawy] – füves, gyepes, fűvel benőtt,
fűnemű, fűszerű; (szín) fűszínű
trawiata (La Traviata) [opera Giuseppe
Verdiego] – (ol) traviata; tévedt nő (Verdi
népszerű operája) [Traviata v. La Traviata
Giuseppe Verdi egyik háromfelvonásos
operája]
trawiący, -a, -e – emésztő
trawić [1. o żywiołach, kataklizmach: niszczyć,
pochłaniać; 2. o chorobach: wyniszczać,
wycieńczać; 3. poświęcać czas na jakąś
czynność;
4. o
uczuciu,
zjawisku:
opanowywać kogoś, coś; 5. o żywym
organizmie oraz o jego narządach:
-
Wersja 01 01 2017.
wchłaniać,
przyswajać
substancje
pokarmowe; 6. o sokach, enzymach
trawiennych:
rozkładać
substancje
pokarmowe; 7. usuwać z powierzchni
metali rdzę, zgorzelinę itp.; 8. wykonywać
wgłębienia na płycie metalowej za pomocą
kwasów] – (coś) (jedzenie) emészteni,
fogyasztani, megemészteni (vmit); (techn.)
marni; (műsz.) étetni, maratni, pácolni,
csávázni; (átv.) felemészteni, elsorvasztani,
pusztítani; rékozolni, pazarolni, fecsérelni
trawić czas na niczym – elfecsérli az idejét;
henyélni, időt vesztegetni, semmittevéssel
tölti idejét
trawić kwasem – savval maratni, timsózni,
timsóval kezelni
trawić pokarm – eledelt megemészteni
trawienie – emésztés, fogyasztás; (műsz.) marás,
maratás,
étetés,
pácolás,
csávázás;
sorvasztás, emésztés; fecsérlés, pazarlás,
tékozlás
trawienie czasu – időfecsérlés, időpazarlás
trawienie majątku – a vagyon eltékozlása
trawieniec (abomasum) [jedna z czterech komór
żołądka przeżuwaczy, w której znajdują
się gruczoły trawienne] – oltógyomor
(abomasum) [Az oltógyomor a kérődzők
valódi, mirigyes gyomra. Marhában a bendő
után következő legnagyobb, juhfélékben
pedig a recésnél kisebb gyomor. Hosszant
megnyúlt, körte alakú. Százrétű felőli kezdeti
szakasza tágabb, ez a fundus abomasi;
középső, fokozatosan szűkülő része a teste,
corpus abomasi, ventralisan domborúan
ívelt. Csatornává szűkülő vége, pars pylorica
abomasi,
a
bendőhöz
fekszik.
Nagygörbülete, curvatura major, ventralisan
és balra, kisgörbülete, curvatura minor,
dorsalisan és kissé jobbra irányul; a
kisgörbületéről eredő savóshártya-kettőzet a
kiscseplesz
egyik
része,
a
lig.
hepatogastricum; az oltót a májhoz rögzíti.
Jobb oldali felülete, facies parietalis, a májra
és a jobb hasfalra, a bal oldali, facies
visceralis, a bendő alsó zsákjára fekszik rá.]
trawieniec cielęcy – borjú oltógyomor
trawienny, -a, -e [mający związek z
przyswajaniem pokarmów lub rozkładem
substancji pokarmowych na związki
prostsze] – emésztő, emésztési
trawka [1. zdr. od trawa w zn. 1, 2; 2. pot. lekki
narkotyk w postaci papierosa] – fűszál, kis
fű
trawler, trauler [statek rybacki przystosowany
do łowienia ryb za pomocą trału] –
halászhajó,
vontatóhajó,
fenékhálóval
halászó hajó, aknaszedő hajó
7172
trawler minowy – aknakereső halászhajó
trawler rzeczny – folyami aknaszedő
trawnik [1. teren zasiany trawą; 2. teren, na
którym ułożono sztuczne pokrycie
przypominające trawę; też: samo takie
pokrycie] – pázsit, gyep
trawopolny, -a, -e – fűtermesztő
trawożerność – fűevő, fűvel táplálkozó életforma
trawożerny, -a, -e [zwierzęciu: odżywiający się
głównie trawą] – fűevő, fűvel táplálkozó
trawy kwaśne [trawy zawierające dużo
krzemionki,
rosnące
na
glebach
kwaśnych] – savanyúfüvek
trawy pastewne [trawy nadające się na paszę] –
takarmányfűvek
trawy słodkie [trawy odznaczające się wysoką
wartością odżywczą] – édesfüvek
tray (taca, tacka) (CD, DVD); CD tray – (ang.)
tray (tálca) [CD ill. DVD-lemez adagolási
mód. A lemezt a meghajtóból kiugró vagy
motorral kitolt tálcára kell tenni, és külön
művelettel (betolás vagy motoros behúzás)
kerül a lemez a meghajtóba. Asztali
készülékek
esetén
a
leggyakoribb
lemezadagolási mód.]
trąba [1. dęty blaszany instrument muzyczny;
2. silnie wydłużony narząd chwytny u
niektórych
zwierząt,
zakończony
nozdrzami; 3. gwałtowny wir powietrza
powstający
w
chmurze
burzowej,
porywający i niszczący wszystko, co
spotka na drodze; 4. lekcew. o kimś
nieenergicznym, niezaradnym] – (muz.)
kürt, trombita, síp, harsona; (słonia) ormány;
(műsz.) cső, csatorna; víztölcsér, örvény,
forgatag,
forgószél;
(átv.)
hülye,
ügyefogyott, mamlasz; (közöns.) pofa;
szócső
trąba bojowa – harci kürt v. trombita
trąba jerychońska [1. oznacza kogoś głupiego,
ofermę, niezdarę, w dodatku hałaśliwą; 2.
krzykacz, głupiec (Joz 6 rozdział, a
zwłaszcza 6,20): Lud wzniósł okrzyk
wojenny i zagrano na trąbach. Skoro tylko
usłyszał lud dźwięk trąb, wzniósł gromki
okrzyk wojenny i mury rozpadły się na
miejscu. A lud wpadł do miasta, każdy
-
Wersja 01 01 2017.
wprost przed siebie, i tak zajęli miasto.] –
(átv.) nagyszájú, lármás, szájhős, pofázó;
buta, ostoba, bolond, tökfilkó, hülye, lüke
trąba jerychońska [Zwrot wywodzi się ze
Starego Testamentu. Rzeczone trąby
odegrały kluczową rolę w zdobyciu przez
Izraelitów warownego miasta Jerycha.
Księga Jozuego mówi: Siedmiu kapłanów
niech niesie przed Arką siedem trąb z rogów
baranich. Siódmego dnia okrążycie miasto
siedmiokrotnie, a kapłani zagrają na
trąbach. Gdy więc zabrzmi przeciągle róg
barani i usłyszycie głos trąby, niech cały lud
wzniesie gromki okrzyk wojenny, a mur
miasta rozpadnie się na miejscu i lud
wkroczy, każdy wprost przed siebie. (Joz
6,4-5) Jozue skrzętnie wykonał polecenie
Pana, mury Jerycha rozpadły się a miasto
zostało zdobyte. Tak więc nawet głupia
trąba morze być narzędziem w rękach
Boga, co stawia ofermy w pozytywnym
świetle, choć przyznam, że wydźwięk
zwrotu
"trąba
jerychońska"
w
dzisiejszych czasach zatracił swoje
pierwotne znaczenie.] – jerikói trombita v.
harsona
[Ótestamentumban
Jerikó
elfoglalásakor hat napon át egyszer-egyszer
körbejárta az egész nép a város falait. A
papok elől vitték a frigyládát és fújták a
harsonát.]
trąba morska – víztölcsér, vízforgatag; örvény
trąba myśliwska – vadászkürt
trąba pasterska – pásztorkürt
trąba powietrzna [wiatr wirowy wokół osi
pionowej
o
ograniczonej
średnicy
(kilkadziesiąt
metrów)
w
postaci
wirującego
słupa,
zwisającego
z
rozbudowanej chmury cumulonimbus do
powierzchni ziemi. Słowo używane jest w
Polsce zarówno w stosunku do trąb
wodnych (ang.: waterspout) jak i lądowych
(ang.: landspout).] – forgószél tölcsére
trąba słonia – az elefánt ormánya
trąba powietrzna – légörvény
trąbiasty, -a, -e – hosszú orrú, ormányos,
trombitaszerű
trąbić [1. dąć w trąbę lub w trąbkę; 2. wydawać
dźwięk podobny do dźwięku trąby;
3. dawać sygnał dźwiękowy za pomocą
klaksonu; 4. pot. głośno wydmuchiwać
nos; 5. pot. mówić bardzo głośno lub
powtarzać coś wielokrotnie; 6. pot.
rozgłaszać coś; 7. pot. pić coś łapczywie i w
dużych ilościach] – kürtölni, tülkölni,
trombitálni,
fújni,
dudálni;
(átv.)
szétkürtölni, széttrombitálni; kikürtölni;
(átv.) vedelni
trąbić do ataku – rohamra fúj
trąbić
7173
do odwrotu – visszavonulót fújni;
visszavonulásra fúj
trąbić do ucha – a fülébe trombitál
trąbić na alarm – trombitaszóval felriasztani,
ébresztőt fújni
trąbić na apel – ébresztőt, takarodót, sorakozó
fújni
trąbienie – trombitaszó, kürtjel, kürtölés, dudálás,
fújás, tülkölés
trąbienie myśliwskie (bywało rozmaite) [Nietylko
mowę łowiecką rozumieć musiał myśliwy,
ale i głos trąbki myśliwskiej.] – (vad)
kürtjelek
trąbik (Buccinum) [rodzaj mięczaków zaliczany
do
podgromady
ślimaków
przodoskrzelnych. Zamieszkują morza
arktyczne oraz morza półkuli północnej w
strefie umiarkowanej.] – (áll.) hullámos
kürtcsiga
Trąbik zwyczajny (łac. Buccinum undatum)
gatunek morskiego ślimaka, żyjącego
głównie w chłodnych wodach wokół Wysp
Brytyjskich,
jak
również
Islandii,
Norwegii i wysp Arktyki, a także wzdłuż
wybrzeży Ameryki Północnej (na północ
od New Jersey) i Francji.] – közönséges
kürtcsiga (Buccinum undatum) [a csigák
(Gastropoda) osztályának a Sorbeoconcha
rendjéhez, ezen belül a kürtcsigafélék
(Buccinidae) családjához tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
garattal összekötő járat (B. Eustachio 16.
századi olasz anatómus nevéről)
trąbka fanfarowa [zob. fanfara w zn. 2] – (zene)
fanfár
trąbka myśliwska [1. trąbka służąca myśliwym
do dawania sygnałów na polowaniach;
2. trąbka używana przez myśliwych do
wabienia byka łosia lub jelenia w czasie
rykowiska] – vadászkürt
trąbka pocztarska – postakürt
trąbka słuchowa, Eustachiusza [przewód łączący
ucho środkowe z gardłem] – (bonctan)
fülkürt; Eustach-kürt; a fület a szájüreggel
összekötő járat (B. Eustacchio XVI. sz.-i
olasz anatómus nevéről)
trąbka słuchowa – hallócső
trąbkowy, -a, -e – trombita-, kürt-, síptrąbnik [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywał się
nietylko ten, co robił trąby, ale również
była to nazwa naczynia drewnianego z
klepek, dość wązkiego, ale wysokiego na 2
do 3 łokci, napełnionego zimną wodą,
przez które przechodziły spadzisto 2 rury
od alembika, używanego po domach do
oczyszczania
wódki.
W
wojew.
Mazowieckiem za Kongresówki pierwszą
dystylarnię założył Cyprjan Zabłocki w
Rybnie. Pierwej we wszystkich dworach
szlacheckich oczyszczano okowitę, gotując
w miedzianym alembiku i skraplając
przez trąbnik.] – (daw) csöves eszköz
(lepárló)
trąby anielskie [bieluń, datura] – (növény)
maszlag (Datura)
trąbka [1. dęty blaszany instrument muzyczny o
jasnej, metalicznej barwie dźwięku;
2. przyrząd
sygnalizacyjny
przypominający
ten
instrument;
3. jakikolwiek przedmiot przypominający
kształtem trąbkę; 4. ssawka u niektórych
owadów, służąca do wypijania soku z
kwiatów] – (muz.) kürt, trombita; (trąbienie)
tombitaszó; (u samochodu) duda, (dawno)
tülök; (bonc.) kürt; (műsz.) csövecske, cső,
tölcsér
trąbka akustyczna – hallócső
trąbka Eustachego; trąbka Eustachiusza
(słuchowa) – Eustach-kürt, fül-kürt; a fület a
trąby jerychońskie [według Biblii: trąby, od
których dźwięku zostały zburzone mury
Jerycha] – (biblia) jerikói trombita, jerikói
kürt;
(átv.)
égszakadás,
földindulás;
pusztulás
trąby mosiężne – rézkürtök
trąby piaszczyste – homokos forgószelek
trącić (trącę, trąci) — trącać [lekko uderzyć,
popchnąć, dotknąć] – lökdösni, lökni,
meglökni, érinteni, döfni, taszítani, ütni
trącić (w strunę) – (húrt) megpendíteni
7174
trącić [1. wydzielać niemiłą woń; 2. odznaczać
się czymś w pewnym stopniu] – bűzleni
trącić głową o mur – fejét a falhoz üti v. veri
trącić kogo – meglökni vkit
trącić myszką – egérszagú (borról); (átv.) elavult
nézetei vannak, régimódi
trącić się — trącać się [1. lekko uderzyć siebie
nawzajem; 2. podczas wznoszenia toastu:
stuknąć swoim kieliszkiem, kuflem o
kieliszek, kufel współbiesiadnika] – (o co)
beleütközni (vmibe); hozzáütődni (vhihez);
összekoccintani, összeütközni (vkivel)
trącić się a. trącać się z kimś (kieliszkiem) –
koccintani vkivel
trącać się kieliszkami – koccintani a poharakkal
trącać się z kim – vkivel koccintani
trąćmy się jeszcze raz! – koccintsunk mégegyszer!
trąd [1. z łac. również lepra - jedna z najdłużej
towarzyszących człowiekowi zakaźnych
chorób skóry i nerwów. 2. choroba
zakaźna,
rozpowszechniona
w
południowej Azji, północnej Afryce i
innych krajach gorących. Niszczy całe
tkanki organizmu ludzkiego i powoduje
zniekształcenia. W Biblii użyty jako
symbol
grzechu.
Naaman
został
uzdrowiony z trądu w cudowny sposób
przez siedmiokrotne zanurzenie w rzece
Jordan. Jezus uzdrawiał trędowatych.] –
(lat.) lepra; (orvosi) bélpoklosság [a forró
égövön és a középkorban Európában is
elterjedt, a szervezet fokozatos felbomlásával
járó, igen nehezen gyógyítható fertőző
betegség]
trądowy, -a, -e – leprás
trądzik [łojotokowe schorzenie skóry w postaci
grudek i krostek na twarzy i plecach] –
pattanásos v. pörsenéses kiütés, bőratka
trądzik jodowy – jódkiütés
trądzik (młodzieńczy) – pattanás, pattanásos kiütés
trądzik różowaty (łacińska nazwa - "rosacea")
[choroba skóry twarzy] – (orv) Rosacea (az
orron, az orcákon, az állon és a szemek körül
okoz bőrpirosodást, égető érzést. A
kezdedben időszakosan jelentkező bőrpír az
idő múlásával állandósulhat. Emellett
jellemző a bőrszárazság, előfordulhatnak
gyulladt, gennyes csomók, értágulatok.)
trebusz (fr. trébuchet, lat. trabatium) [starożytna i
średniowieczna broń; barobalistyczna
machina
miotająca,
wykorzystująca
zasadę dźwigni, miotająca pociski
stromotorowo ze znaczną celnością.
Trebusz był stosowany dość powszechnie i
stąd ma w różnych językach różne
miejscowe nazwy: trebuszet, trebuczet,
trabutium, frondibola, perier, bleide,
-
Wersja 01 01 2017.
tribock, petraria itd. Dla przykładu
francuską nazwę frondibola utworzono z
połączenia francuskiego słowa fronde
(proca) i greckiego bolis (pocisk).] – (fr.)
trébuchet; hajítógép [állványra helyezett
hideglőfegyver fajta, mechanikus szerkezet.
A puskapor feltalálása előtt az ókor és a
középkor meghatározó ostromgépe illetve
tábori tüzérsége volt. A hajítógépek a
mechanikus
energia
tárolására
és
felszabadítására alkalmas szerkezetek, az
egyszerű emberi erővel működtetett
lövedékvetőkhöz
képest
nehezebb
lövedékeket, nagyobb távolságra képesek
eljuttatni.]
trebusz a. tripantium
trecento [wym. ...czen...] [wł. '300', skr. od '1300',
tj. liczby, po której rozpoczyna się
numeracja lat XIV w.'; nazwa XIV wieku
w odniesieniu do dziejów kultury wł.;] –
(ol) trecento (háromszáz); a XIV. sz. (13001399 közötti korszak) olasz művészetének
összefoglaló elnevezése
tref [pokarmy, których spożywania zabraniają
wyznawcom judaizmu żydowskie przepisy
religijne; też: te przepisy] – nem kóser
ételek
trefić1 [daw. układać włosy w loki] – bodorítani,
fésülni, göndöríteni, hajat sütni
trefić2 [czynić trefnym – niezgodnym z
przepisami Talmudu o zachowaniu
czystości pokarmów] – (rel.) tiltott dolgot
cselekedni
trefl [1. o kartach do gry: mający kolor oznaczony
stylizowanym,
czarnym
listkiem
koniczyny; 2. jeden z czterech kolorów w
kartach
oznaczany
stylizowanym,
czarnym listkiem koniczyny; 3. karta tego
koloru] – (fr.) trefle: lóhere; (fr-ném.) treff;
fekete lóhere alakú figurával ellátott szín, ill.
lap a francia kártyában
7175
trefl atut – treff adu
treflowy, -a, -e – trefftrefniś [na dawnych dworach: błazen] – tréfás,
mókás ffi; tréfamester, tréfacsináló, kópé;
(dawno) bohóc; bolond, udvaribolond
trefny, -a, -e – (tréf.) tréfli; nem kóser; (biz.)
gyanús, komolytalan
trel, trele [1. melodyjny śpiew niektórych
ptaków charakteryzujący się szybkim
powtarzaniem dźwięków; 2. czyjś śpiew,
zwłaszcza o wysokich tonach; 3. zob. tryl
w zn. 1.] – trillázás, trilla
trel skowronka – pacsirtaszó
trel słowikowy – fülemülecsattogás
trele-morele [brednie, bzdury, niedorzeczności]
– értelmetlenség, ostobaság, idétlenség,
badarság, dőreség
trelować – trillázni
trema
[podniecenie
połączone
ze
zdenerwowaniem, objawiające się przed
publicznym wystąpieniem] – (gör.) tréma;
magánhangzók külön ejtésére hívja fel a
figyelmet (jele: két pont a második
magánhangzó felett, pl. poëta); fellépés előtti
remegés, lámpaláz
trema aktora – a művész lámpaláza
tremo [fr. trumeau 'przestrzeń między parą
okien, lustro zajmujące tę przestrzeń'; 1.
długie stojące lustro, zazw. w ozdobnej
ramie, dające odbicie całej postaci; 2.
wysokie lustro, często sięgające od sufitu
do podłogi lub połączone ze stolikiem
konsolowym] – (fr.) trumeau, trümó;
oszlopos tükrös szekrény; állótükör, lábon
álló nagy tükör
tremolando na bębnie – dobpergés
tremolo, tremolando [szybkie powtarzanie
jednego lub na przemian dwóch dźwięków
albo akordów w grze na instrumencie lub
w śpiewie, dające efekt wibrowania
dźwięku] – (ol) trem, tremoló; (zene)
hangremegtetés; vmely hang többszörös
gyors egymásutánban; remegően, lebegve,
rezegtetve
tremometr [przyrząd do mierzenia tremoru mimowolnych, rytmicznych, drobnych
ruchów całego ciała lub jego części] –
-
Wersja 01 01 2017.
tremométer; test- v. kézremegésvizsgáló
készülék
tremować się [odczuwać tremę] – félni, szurkolni,
trémázni
tren1 [1. ogon długiej sukni damskiej, jej część
wlokąca się po ziemi; wydłużona część
sukni lub płaszcza, ciągnąca się z tyłu po
ziemi; 2. przest., wojsk. tabory ― 1. fr.,
traîne 'tren (sukni); włok (sieć)' i 2. train
'chód, bieg; orszak; pociąg kolejowy;
tabory' od traîner 'ciągnąć'] – (fr.) trén; (u
sukni) uszály (női ruhán), slepp; (wojsk)
szekerészet, szállítóoszlop, (tabor) vonat,
vonatosztály, vonatosztag, trén; utánpótlás
tren [1. przedłużona tylna część sukni lub
spódnicy, która ciągnie się w różnych
długościach po ziemi; przedłuża sylwetkę
oraz dodaje noszącemu ubranie godności i
szlachetności. Użytkowane jako modna
ozdoba do ślubnych, wieczorowych i
innych sukni noszonych na specjalne
okazje. Może być integralną lub
odłączalną częścią sukni. W dawnych
czasach noszono go jedynie na dworze
królewskim. W średniowieczu, stanowił
oddzielne ubranie, noszone na ramionach,
także przez mężczyzn. 2. wydłużona cześć
sukni ciągnąca się po ziemi. Dawniej
zwana również „ogonem”. Obecnie suknie
z trenem używane są raczej rzadko, w
Polsce właściwie tylko przy okazji ślubów.
Treny występują w różnych długościach,
w zależności od kroju sukni, a także
statusu osoby noszącej tren (np.
gigantyczny, ponad siedmiometrowy tren
sukni ślubnej księżnej Diany)] – uszály
[Nagyon hosszú szoknya után húzott hátsó
szoknyarész, vagy különálló, a vállra és
derékra rögzített kelmecsík. Megnagyobbítja
az alakot és viselőjének előkelő és nemes
külsőt kölcsönöz. Nagyon ünnepélyes
alkalmakkor hordják, része lehet például
esküvői ruhának, estélyi ruhának. A
középkorban a ruházat reprezentatív eleme
volt, különösen a királyi udvarban; még
férfiak öltözködésében is megjelent.]
7176
tren korpusu – a hadtest vonatja
tren2 [gr. thrēnos 'lament, pieśń żałobna;
opłakiwanie'; 1. lit. utwór liryczny
opiewający osobę zmarłą; muz. pieśń
żałobna; por. elegia; 2. utwór liryczny o
charakterze
elegijnym,
opłakujący
zmarłego oraz sławiący jego zalety i
zasługi; 3. z greck. pieśń żałobna, elegja]
– panaszdal, elégia, gyászének, siralom,
sirató, siratóének, bánatos hangú költemény
trencz [1. luźny, dwurzędowy płaszcz ściągnięty
szerokim paskiem, z patkami; 2. jednolub dwurzędowy damski lub męski płaszcz
z szerszymi klapami i kołnierzem; ma
sportowy styl, szycie na tyle i często
naramienniki,
yoke
oraz
rękawy
reglanowe. Wytwarzany z płaskiej, lekkiej
tkaniny, która zwykle jest impregnowana,
gabardyną lub rypsem jedwabnym).
Oryginalnie był noszony w Anglii jako
płaszcz żałobny. 3. dwurzędowy płaszcz z
dużym kołnierzem i wyłogami, ściągnięty
paskiem. Charakterystyczne są dla niego
luźne karczki z tyłu i z przodu na guzik,
naramienniki i paski wokół rękawów
zastępującymi ściągacze. Tradycyjne
trencze
szyje
się
z
tkanin
impregnowanych, ale używa się również
zamszu, grubszego płótna czy nawet
sztruksu. Pierwotnie oficerski płaszcz w
armii angielskiej w czasie I wojny
światowej. 4. wojskowy płaszcz angielski z
okopów I wojny światowej. Od lat
dwudziestych XX wieku oznacza płaszcz
męski, a także kobiecy, o pewnych
cechach wojskowych (na przykład
epolety), z wymienną zapinaną na guziki
podszewką. 5. Płaszcz wzorowany na
angielskim mundurowym z czasów I
wojny światowej. Luźny, jednolub
dwurzędowy, z szerokimi klapami i
kołnierzem, ściągnięty szerokim paskiem.
Do jego popularności w istotny sposób
przyczynili się i słynni filmowi detektywi, i
takie gwiazdy kina, jak Marlena Dietrich,
Grace Kelly i Audrey Hepburn.] – trench
coat; trencskó (kabát) [1. Egysoros vagy
kétsoros gombolású, sportos, minden időben
hordható férfi- vagy női kabát, övvel, széles
reverrel és gallérral, sokszor díszvarrattal,
gyakran
váll-lapokkal,
nyereggel
és
raglánujjal.
Gabardinból
vagy
ballonszövetből)
készítik,
esetenként
vízlepergető kikészítéssel. Eredetileg angol
katonák viselték; az angol "trench" szó egyik
jelentése: lövészárok, futóárok. 2. a trench
coat az első világháború idejéből származik.
Eredetileg angol katonatisztek esőkabátja
volt. Az első trencskó-modellt a híres
-
Wersja 01 01 2017.
londoni Burberry cég gyártotta. Az európai
hadseregek tisztjei különböző színekben
viselték, a khaki és a fűzöld, illetve a
földbarna
árnyalataiban.
A
kabát
alapanyagául szolgáló igen jó minőségű, erős
szövésű, finoman bordázott szövetnek
köszönhetően az első világháború után a
civil lakosság is hordani kezdte ezt a fajta
kabátot, amelynek szabása az idők folyamán
kisebb-nagyobb változásokon ment át.
Hossza és bősége módosult. Idővel a hölgyek
körében is kedveltté vált. 3. Vízhatlan
szövetkabát; 4. Eredetileg minden időjárásra
alkalmas kabát. Bátor színekkel mostanában
éledt újra a női felsőruházatban, ám a férfi
felsőruházatban is a modern hétköznapok
darabjává vált. Széles revers, bújtató, öv,
slicces lépéshajtás, ujja bújtató jellemzi.]
Trenczyn (słow. Trenčín, węg. Trencsén, niem.
Trentschin, łac. Laugaricio, gr. Leukaristos)
[miasto w zachodniej Słowacji nad rzeką
Wag. Stolica kraju trenczyńskiego.
Trenczyn słynie ze średniowiecznego
zamku, położonego na górze nad
miastem.] – Trencsén (szlovákul Trenčín,
németül Trentschin, latinul Trentsinium)
[város Szlovákiában. A róla elnevezett
egykori vármegye székhelye, ma a Trencséni
kerület központja.]
Trencsén
trend [istniejący w danym momencie kierunek
rozwoju w jakiejś dziedzinie] – trend;
irány, áramlat, tendencia
trend rozwojowy – fejlődési irányvonal
trendowy, -a, -e – trend-
7177
trendy [wym. trendi] [modny, na czasie] – trendi
treny [utwory liryczne, pieśni, w których wylany
został żal z powodu bólu lub krzywdy,
śmierci drugiej osoby. Treny (zwany także
lamentacjami) Jeremiasza powstały około
roku 588 przed Chrystusem, po zburzeniu
Jerozolimy. Płacz proroka przypomina
nam płacz Pana nad Jerozolimą w Jego
czasach.] – gyászdalok
treny Kochanowskiego – Kochanowski gyászdalai
trener [1. osoba kierująca rozwojem sprawności
fizycznej sportowców; 2. środ. osoba
prowadząca jakieś szkolenie; 3. zob.
trenażer], trenerka – (ang.) trainer, tréner,
edző (ffi/nő); idomító, versenylovat idomító
személy
trener bokserski – ökölvívó edző
trener koni – lóidomító
trener piłki nożnej – labdarúgó edző v. tréner
trener reprezentacji – szövetségi kapitány
trener szermierki – vívómester, vívóedző
trenerka [1. forma ż od trener; 2. zajęcie, zawód
trenera] – női tréner, edzőnő; edzői
foglalkozás, mesterség
trenerski, -a, -ie – edzői
trening [1. ćwiczenia wykonywane w celu
uzyskania
większej
sprawności
w
uprawianej
dyscyplinie
sportu;
2. ćwiczenie umiejętności innych niż
sportowe] – (ang.) training, tréning; edzés;
idomítás; (biz.) előgyakorlat, felkészülés
trening
asertywny
–
asszertív
tréning
[assertiveness training] [A viselkedés
gyakorlásának
alkalmazása
a
saját
szükségletek hatékony, de nem ellenséges
kifejezésének megtanulásában.]
trening autogeniczny, autogenny [metoda
stosowana w psychoterapii, polegająca
m.in.
na
wykonywaniu
ćwiczeń
likwidujących napięcie nerwowe] –
autogén tréning [az egyik legjobban
megalapozott, legtöbbet kutatott relaxációs
módszer, amely erősíti a test természetes,
öngyógyító mechanizmusait]
trening konia wyścigowego – versenyló idomítás
-
Wersja 01 01 2017.
trening relaksacyjny (trening relaksacyjny
Jacobsona) – relaxációs tréning [relaxation
training] [Az izomfeszülés ellazításának
valamilyen módszerrel való megtanítása. Az
eljárás Jacobson progresszív relaxációs
módszerén alapul, amelyben a személy azt
tanulja
meg,
hogyan
lazítson
el
izomcsoportokat egymás után, és amelynek
feltételezése szerint az izomrelaxáció érzelmi
relaxációt is eredményez.]
trening siłowy – erősítő edzés
trening wytrzymałościowy – állóképességet
fokozó edzés; kondíciójavító edzés
trening zbiorowy – csoportos edzés
trening ze zmiennym obciążeniem – edzés váltott
terheléssel
treningowy, -a, -e – edzési, edző, tréningtrenować [1. ćwiczyć w celu zwiększenia swojej
sprawności w określonej dyscyplinie
sportu; 2. kierować rozwojem sprawności
fizycznej
sportowców;
3. wykonywać
określone ćwiczenia w celu uzyskania
sprawności innej niż sportowa] – (ang.ném.) trenírozni; (sp) edzeni, edzést tartani;
gyakorolni; versenylovat idomítani; (lovat)
futtatni
trenować bieg – futást gyakorolni
trenować boks – boxedzést tartani
trenować wioślarzy – evezősöket edzeni
trenować się – gyakorolni, edzést tartani, trenírozni
trenowanie – gyakorlás, tréningezés, edzés
trenowanie się – gyakorlás, tréningezés, edzés
trente-et-quarante [fr., "30 i 40", hazardowa gra
w karty (rouge et noir)] - (fr.) trente-etquarante; harminc és negyven (hazárd
kártyajáték)
trente-et-un [fr., "31", hazardowa gra w karty] –
(fr.) trente-et-un; 31 (hazárd kártyajáték)
trep, trepy [1. pot. lekki but na drewnianej
podeszwie; też: prymitywny but z drewna
lub łyka; 2. stary, znoszony but; 3. obraźl.
o ograniczonym, zachowującym się
arogancko mężczyźnie; 4. środ. żołnierz
zawodowy; 3. obuwie o grubiej podeszwie
drewnianej, bez pięty; na nodze but
trzyma się dzięki szerokiemu pasowi
tkaniny lub skóry przymocowanemu do
podeszwy. Pace mogą być odsłonięte lub
nie. 4. żartobliwa nazwa ciężkich, mało
subtelnych butów.] – bocskor, facipő, saru,
szandál; papucs
7178
trepak [rosyjski i ukraiński taniec ludowy o
szybkim tempie] – trepák (orosz népi tánc)
trepan [narzędzie chirurgiczne służące do cięcia
tkanki kostnej i do wiercenia w niej
otworów]
–
(orv.)
koponyafúró,
koponyalélekő, trepán
trepan ręczny – kézi koponyafúró
trepanacja [operacja chirurgiczna polegająca na
wywierceniu otworu w kości] – (gör.)
trepanáció;
(orv.)
koponyalékelés,
koponyafúrás (orvosi műtét) [A sebészi
trepanációt valószínűleg harci sérülések vagy
daganatok gyógyítására alkalmazták a
prehisztorikus korokban, és alkalmazzák ma
is a természeti népeknél. A trepanáció bal
oldalon gyakoribb, ami összefügg a
jobbkezesség
nagyobb
gyakoriságával.
Trepanáció az agykoponya minden területén
előfordul.]
trepanacja czaszki [operacja mająca na celu
odsłonięcie opon mózgowych i mózgu] –
(gör.) trepanáció; (orv.) koponyalékelés;
agylékelés
trepanacyjnie – (gör.) trepanációs módon
trepanacyjny, -a, -e – (gör.) trepanációs; (orv.)
koponyalékelési
trepanator – koponyalékelő orvos v. készülék v.
berendezés
trepang [malaj. těripang 'jw.'; zool. strzykwa,
gatunek jadalnego szkarłupnia wybrzeży
Indii Wsch. i płn. Australii, zwany także
bêche-de-mer; chińska potrawa (zupa) ze
strzykw] – (maláj) trepang; szárított, füstölt
és sózott tengeri uborkák, melyeket Kínában
és Japánban ételekben fűszerül fogyasztanak
trepanować – trepanálni; koponyát lékelni;
trepanációt végezni
trepek [1. zdrobnienie od: trep; 2. lekki but,
składający się zwykle z podeszwy i
przyszwy, okrywającej palce stopy] –
szandál; saru
trepele, treperele, teperele [(u Zygmunta
Glogera) krezy czyli kołnierze wielkie,
marszczone, bardzo modne swego czasu w
Europie i Polsce, na które starzy, rycerscy
Polacy sarkali.] – (daw) fodor v. nagy gallér
-
Wersja 01 01 2017.
trepka; tsz. trepki [zdrobnienie od: trepy (rodzaj
obuwia)] – saru, szandál
Trepki [wieś w Polsce położona w województwie
kujawsko-pomorskim,
w
powiecie
brodnickim, w gminie Brzozie] – földr.
Trepki (lengyel falu)
treptuch (kryptuch, reptuch, reptucha, treptuch)
["płócienny worek na obrok dla koni":
(1391) — 1. Treptuchami, jak pisze
Kitowicz, nazywano w XVIII wieku żłoby
płócienne rozpinane na kołkach, w
których koniom, gdy w polu stać było
trzeba, dawano obroki. B. Gemb. 2. żłób
przewoźny z płotna rozpinanego na
palikach, używany w XVIII wieku w
Polsce w czasie podróży.] – (daw) abrakos
zsák
tres faciunt collegium (D. 50.16.85) [1. łac., dosł.
'trzej stanowią kolegium', w prawie rz. potrzeba przynajmniej trzech osób do
utworzenia stowarzyszenia zdolnego do
działań prawnych; gdy zebrały się trzy
osoby, można rozpocząć dyskusję, wykład,
zabawę;
2.
trzy
osoby
tworzą
stowarzyszenie.
Do
zawiązania
stowarzyszenia potrzebne są minimum
trzy
osoby.
3.
Trzech
tworzy
stowarzyszenie.] – (lat.) tres faciunt
collegium; hárman alkotnak egy testületet;
hárman már társaságot alkotnak, érvényesen
határozhatnak; hárman alkotnak egy
társaságot (a társaság alapításához legalább
három fő szükséges)
treser [mężczyzna zajmujący się tresurą] –
állatidomár, állatidomító
treserka – állatidomár nő v. lány
"treserka dzieci" – „gyermekidomárnő”
treserka z delfinem w delifnarium – delfináriumi
delfinidomár (nő)
treska, tresa [przypinane włosy w celu
uzupełnienia lub przyozdobienia fryzury]
– paróka, vendéghaj, pepi
treser, treserka – idomító, szelídítő (ffi/nő)
treserski, -a, -ie – idomítói
tresować – idomítani, betanítani; dresszírozni
tresować psy – kutyát idomítani v. betanítani
tresować zwierzęta – állatokat idomítani
tresowanie – idomítás, betanítás, dresszírozás
tresownik – idomító
7179
tresura, tresowanie (niem. Dressur z fr. dresser)
1. uczenie
zwierząt
rozumienia
i
wykonywania poleceń; 2. uczenie kogoś za
pomocą nakazów, zakazów i surowych
kar] – idomítás, betanítás, dresszúra;
állatidomítás; (átv.) lélektelen, külsőséges
eszközökkel való fegyelmezés, nevelés
tresura zwierząt – állatidomítás
tresurowy, -a, -e – idomítási
treściowo – tartalmasan
treściowy, -a, -e – tartalmi
treściwie – röviden, tömören, velősen, tartalmasan
treściwość – tartalmasság, tömörség
treściwość listu – a levél gazdag tartalma
treściwość stylu – a stílus tömörsége
treściwość wykładu – az előadás tartalmassága
treściwy, -a, -e [1. pełen treści dzięki odrzuceniu
zbędnych słów; 2. taki, który wypowiada
się lub pisze zwięźle; 3. o pokarmie:
dostarczający
wszelkich
istotnych
składników odżywczych] – tartalmas,
tömör, magvas
treściwe opowiadanie – tartalmas elbeszélés
treść [1. to, co jest zawarte w czyjejś
wypowiedzi; też: to, co przekazuje
odbiorcy dzieło sztuki, w przeciwstawieniu
do formy; 2. to, co stanowi istotę, sens
czegoś;
3. zawartość
przewodu
pokarmowego, niektórych jam wewnątrz
ciała lub żywych komórek] – tartalom,
kivonat, lényeg; nedv, tartalom; lelke,
zamata (vminek)
treść dzieła – a műalkotás tartalma
treść jawna (ang. manifest content) – manifeszt
álomtartalom [manifest content] [Az a része
az álomnak, amelyre emlékezünk, annak
szereplõi
és
cselekedeteik.
Megkülönböztetendő
az
ebből
kikövetkeztetett latens álomtartalomtól.]
treść książki – a könyv tartalma
treść miodu – a méhsör lelke
treść utajona (ang. latent content) [we
freudowskiej analizie marzeń sennych,
ukryta, rzeczywista treść marzenia
sennego] – latens álomtartalom [latent
content] [Az álom mögöttes jelentése (vagyis
az általa kifejezett motívumok és vágyak),
amelyek a manifeszt álomtartalomból
bonthatók ki.]
treść wina – a bor zamata
treść znaczeniowa wyrazu [to, co wyraz znaczy]
– a kifejezés jelentéstartalma
treść życia – az élet lényege
treuchy [rodzaj nakrycia głowy popularny w
Rosji w XVI wieku noszonego przez
kobiety zamężne. Był to pokrytej tkaniną
-
Wersja 01 01 2017.
grubej zimowej czapki, dosyć niskiej,
której charakterystyczną cechą były
„ucha” z futra sobolego, dwa zwisały po
bokach i jedno z tyłu.] – (daw) XVI. sz.-i
női télisapka fajta
Treuga Dei [wym. treuga de-i] [1. śrdw.łac.
'pokój boży'; treuga 'rozejm'; "pokój
Boży"; ustanowiony ok. 1040 r. przez
Kościół rz.kat. zakaz starć zbrojnych od
środy wieczór do poniedziałku rano,
później również w adwencie i w poście (z
wyjątkiem okresów wojny), łącznie przez
230 dni w roku; 2. zakaz prowadzenia
wojen w okresie adwentu i wielkiego
postu, wprowadzony przez Kościół
katolicki w Europie średniowiecznej] –
(lat.) treuga dei; Istenbéke; (hist.) tilos
időszak minden háborúskodásra, fegyveres
erőszakra
a
középkorban,
amelynek
megsértése kiátkozással járt; (átv.) a harc,
viszálykodás ideiglenes felfüggesztése
Treuhänder [wym. trojhänder] [nm. 'urzędowy
zarządca (komisarz) cudzego majątku';
powiernik (komisarz), zwł. naznaczony
przez okupanta nm. dla zarządzania
polskim przedsiębiorstwem a. majątkiem
(1939-45)] – (ném.)
Treuhand [főként
fizetésképtelen esetekben feladata, hogy a
kereskedőt a csődbejutástól megóvja, a
hitelezőket pedig követelésük lehetőleg
magas hányadához juttassa; Németországban
és Angliában önálló rendszeres foglalkozás]
trezor [1. fr. trésor 'skarb(iec); izba skarbowa' z
łac. thesaurus; skarbiec, zwł. bankowy;
stacjonarne urządzenie osłonne do
przechowywania
substancji
promieniotwórczych;
2. skrytka w
gmachu banku; 3. skarbiec, zwykle
bankowy] – (fr.) trezor; páncélfiók,
páncélszekrény,
páncélkamra
értékek
megőrzésére; kincs, kincstár
trezor
7180
trębacz [1. muzyk grający na trąbce lub na
trąbie; 2. osoba zawodowo używająca
trąbki jako narzędzia sygnalizacyjnego] –
kürtös, trombitás
trębacz pułkowy – ezredkürtös
trębacze [w jeździe nosili zwykle mundury
odmienne od szeregowych oraz dosiadali
koni siwych lub srokatych, aby tem
wyraźniej byli odróżniani. Gdy kawalerja
narodowa nosiła mundur granatowy,
przepis z r. 1779 przeznaczał dla
trębaczów barwę karmazynową. Barwa ta
była przyjęta pierwotnie dla trębaczów
pułku lekkokonnego gwardyi w r. 1807,
lecz wkrótce zamieniono ją na barwę białą
dla munduru paradnego.] – kürtösök;
trombitások
-
Wersja 01 01 2017.
Trębacze 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii
1810-14 – Od lewej: trębacz (brygadier) w mundurze
marszowym 1810-14, bębenica 1811-14, szwoleżer w
mundurze koszarowym
Forrás:
Piotr Pacak
Ilustracje ze zbiorów autora
http://napoleon.org.pl/polska/szw.php
1 Pułk Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej 1807-14
Od lewej: wachmistrz 1807-09, szwoleżer 1807-09,
szwoleżer-lansjer 1810-12, szwoleżer drugiego
szeregu 1813-14, szwoleżer w płaszczu 1813-14
Oficerowie szwoleżerów 1807-12
Od lewej: wyższy oficer w mundurze paradnym 180714, pułkownik w mundurze paradnym 1807-08,
młodszy oficer w mundurze służbowym 1807-14,
młodszy oficer w mundurze polowym 1810-14
Oficerowie szwoleżerów 1807-14
Od lewej: młodszy oficer w mundurze balowym 180708, oficer w mundurze wyjściowym 1810-14, wyższy
oficer w mundurze wyjściowym
Oficerowie szwoleżerów
Od lewej: oficer w mundurze polowym i w płaszczu
1812-13, oficer w płaszczu "redignote", oficer w
surducie
-
Wersja 01 01 2017.
Trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa)
[gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny trędownikowatych. Występuje na
terenie całej Europy oraz we wschodniej
Azji. W Polsce jest pospolity na całym
terenie.] – Csomós görvélyfű, barna gyökér,
bodzacseresznye,
disznóterjék,
fekete
cseresznye, csalán, vagy bodzafigefű, fekete
csalán, sutyfű, torokgyíkfű, álarcfű, v. vorág
(Scrophularia nodosa). [A tátogatókhoz
(Scrophulariaceae) tartozik. 60-125 cm.]
7181
Trębacze szwoleżerów 1807-10
Od lewej: trębacz w mundurze paradnym 1807-10,
trębacz w mundurze marszowym 1807-10
trędownik omszony (Scrophularia scopoli) –
bársonyos görvély (Scrophularia scopoli
Hoppe)
trędownik oskrzydlony (Scrophularia umbrosa =
S. alata) – Szárnyas görvélyfű (Scrophularia
umbrosa)
Trębacze szwoleżerów 1810-14
Od lewej: trębacz w mundurze paradnym 1810-14,
trębacz w mundurze do służby eskortowej 1810-14
trędowacieć – bélpoklos lesz, leprásodni
trędowatość (trąd) – bélpoklosság, lepra
trędowaty, -a, -e [1. chory na trąd; też: pokryty
trądem; 2. nieakceptowany w jakimś
środowisku] – leprás, bélpoklos
trędowaty [1. osoba chora na trąd; 2. osoba
nieakceptowana w środowisku, do którego
należy lub aspiruje] – leprás, bélpoklos ffi
trędownik (Scrophularia L.) [1. rodzaj roślin
należący do rodziny trędownikowatych.
Gatunkiem typowym jest Scrophularia
nodosa L.: 2. roślina o jajowatych albo
sercowatych
liściach
i
czerwonobrunatnych lub żółtozielonych
kwiatach, zawierająca trujące związki
chemiczne] – görvélyfű, tákajak
trędownik wiosenny (Scrophularia vernalis) –
Tavaszi görvélyfű (Scrophularia vernalis)
7182
trędownik wodny v. skrzydełkowy – vízi
görvényfű
tręzelka – rövid kötőfék
tręzla (daw. uzda) – zabla, kantár, kötőfék,
csikófejhám
tri- [łac. a. gr. tri- 'trój-'; w złożeniach: trzy, trój; mający 3 części, trójdzielny; 3 razy; w
trojaki sposób; odbywający się raz na 3
okresy (np. lata); zawierający 3 składniki,
atomy, grupy określonego rodzaju] –
(gör.-lat.) tri-; háromtriada [1. zespół trzech elementów; 2. w
koncepcjach religijnych: trójca bóstw;
3. w filozofii
Hegla:
trójstopniowy
dialektyczny cykl rozwoju rzeczywistości;
4. grupa złożona z trzech pierwiastków
wykazujących
podobieństwo
pod
względem właściwości fizycznych i
chemicznych; 5. trzy główne akordy w
każdej tonacji, stanowiące szkielet
utworu; 6. mafia dalekowschodnia] –
triász; három, hármas-; (bölcs) triáda (a
görög triaszból), régibb elnevezése a hármas
hangzatoknak; távolkeleti maffia
triada kapitolińska (Jowisz, Junona, Minerwa) –
capitoliumi trias (Jupiter, Juno, Minerva)
triadyczny, triadowy, -a, -e – triász-, triádatrializm [współistnienie trzech państw na
zasadzie
równorzędności]
–
(lat.)
trializmus; (hist.)
egy Ausztriából,
Magyarországból s a volt monarchia szláv
népeiből álló hármas államalakulat terve
trialistyczny, -a, -e – (lat.) trialista
triangel, triangiel, trianguł [zob. trójkąt w zn. 3.]
– (zene) triangulum
triangulacja [1. łac. triangulum 'trójkąt' z r.nij.
od
triangulus
'trójkątny';metoda
pomiarów większych obszarów, stosowana
w geodezji, polegająca na dzieleniu
obszaru mierzonego na przylegające do
siebie trójkąty; 2. metoda wyznaczania w
terenie współrzędnych punktów za
pomocą układów trójkątów utworzonych
przez te punkty] – (lat.) trianguláció;
háromszögelés
[egy
trigonometriai,
geometriai művelet, amellyel egy háromszög
két csúcsának koordinátáit, valamint a belső
szögeket ismerve meghatározhatóak a
harmadik csúcs koordinátái.]
triangulacja satelitarna [metoda wyznaczania
współrzędnych punktów na Ziemi za
pomocą
obserwacji
pozycyjnych
sztucznego
satelity]
–
műholdas
háromszögelés
triangulacyjny, -a, -e – háromszögelési
triangulator – triangulátor; háromszögelő
(berendezés)
-
Wersja 01 01 2017.
triangulum (trójkąt) – (lat.) triangulum; (menny.)
háromszög; (zene) háromszög; kétszer
meghajlított fémrúdból álló, éles hangú
ütőhangszer; fémháromszög fémből készült
idiofon hangszer, az ütőhangszerek közé
tartozik
trias [pierwszy okres ery mezozoicznej] – (gör.)
triász; háromtagú csoport; (geol.) triász; a
földtörténeti középkor első korszaka,
harmadkor
triasowy, -a, -e – (geol.) triász-, harmadkori,
triászkori
tribadia (stosunki dorosłych kobiet z młodymi
dziewczętami - Skowroński, 2003) – (gör.lat.) tribádia; 'női homoszexualitás' [1.
Nemzetközi szó a latin tribas, illetve
előzménye, a görög tribasz, tribadosz
('leszbikus nő') nyomán, a tribé ('dörzsölés')
szóból. 2. (orv) a nemi eltévelyedések egyik
formája;
nőknek
egymással
való
szeretkezése]
tribologia [zob. trybologia] – tribológia
Tribulus Terrestris [jest rośliną występującą
naturalnie w przyrodzie. Od wieków była
wykorzystywana
w
Europie
jako
lekarstwo na impotencję; to roślina winna
rosnąca w umiarkowanych I tropikalnych
klimatach w USA, Meksyku, wschodniej
Europie,
Indiach
i
Chinach.]
–
Királydinnye (Tribulus terrestris) [(növ.,
sulyomszurdancs
Diószegiéknél,
földi
sulyom, koldustetü, Tribulus Tourn.), a róla
nevezett család füve. 15-35 faja mind a két
földségnek mezein terem. Hazánkban 1-2
faja nő. A T. orientalis Kern. a magyar
flórának kiváló nevezetessége; egynyári
szára a homokon messzire szétfut, levele 6páruan szárnyalt, hűsítő orvosság volt;
termése szúrós, a maltai kereszthez v.
érdemjelhez hasonlító, virága sárgás. Nálunk
a homokkötés előkészítője, a futóhomokon
telepedik meg, a földet javítgatja, végre
kényesebb füveknek is előkészíti a talajt.]
Tribulus Terrestris – Királydinnye
trichotillomania (TTM; gr. tricho → włosy, ang.
till
→
wyrywać)
[niemożność
powstrzymania się od wyrywania włosów.
Czynność wyrywania włosów poprzedzana
wzrastającym napięciem, a po jej
7183
zakończeniu następuje uczucie ulgi lub
zadowolenia.
Niekiedy
przymusowi
wyrywania
włosów
towarzyszy
trichofagia, czyli przymus ich zjadania.] –
hajtépdesés (trichotillomania)
(la) tricolore [wym. trikolor] [sztandar
trójkolorowy, zwł. fr. (niebiesko-białoczerwony,
przyjęty
w
r.
1789,
symbolizujący zgodę między królem i
Paryżem: kolor dynastii - biały, kolory
herbu Paryża - niebieski i czerwony)] –
(lat.) trikolór; háromszínű; háromszínű
zászló (főleg a francia)
tricorne [także trikorn, kapelusz trójrożny lub
trójróg. Rodzaj kapelusza męskiego z
rondem podwiniętym w trzech miejscach
do góry przez co powstawały trzy szpice
(rogi). Był zrobiony zwykle z czarnego
filcu, w wersji wojskowej ozdabiany
kokardą
albo
jakimś
symbolem
narodowym. Noszony zarówno przez
żołnierzy jak i cywili. Noszony w XVII i
XVIII wieku.] – tricorne kalap v.
háromszögletű kalap
tricorne
trilby [miękki, filcowy kapelusz z wąskim
rondem i główką z głębokim rowkiem,
zakończoną ostro z przodu. Obecnie
kapelusze trilby wykonuje się również z
tkanin wełnianych, tweedu i innych
materiałów. Noszony powszechnie w
latach 20 do 60 XX wieku, obecnie
ponownie popularny.] – trilby kalap
trident [ang. 'trójząb] – (lat.) tridens; három ágú
szigony (ókori istenábrázolásokon)
triennale [impreza kulturalna odbywająca się
regularnie co trzy lata lub trwająca trzy
lata] – triennálé
triennium [wym. tri-enium] [okres trzyletni,
trzylecie] – (lat.) triennium; háromévi
időszak v. időköz (2009-2011)
-
Wersja 01 01 2017.
triera [starogrecki okręt wojenny o trzech
rzędach wioseł w jednej burcie] – (gör.)
triremis; három evezősoros hadihajó
Triest (wł. Trieste, słow. Trst) [miasto i gmina w
północno-wschodnich
Włoszech,
nad
Morzem Adriatyckim. Jest stolicą regionu
autonomicznego Friuli-Wenecja Julijska i
prowincji Triest.] – Trieszt (olaszul Trieste,
horvátul és szlovénül Trst, németül Triest)
[kikötőváros Észak-Olaszországban, FriuliVenezia
Giulia
régió
közigazgatási
székhelye]
trifolium [łac. 'trójliść, jw.'; bot. koniczyna] –
(lat.) trifolium; háromlevelű lóhere; lóhere,
továbbá a hármas lóherelevél (díszítéseknél),
különösen a csúcsíves építészet alkalmazta
ablakokon
triforium [śrdw.łac. 'jw.';w archit. romańskiej i
gotyckiej - rząd ślepych a. otwartych
arkad; zespół dwóch a. trzech arkad,
wypełniających otwory empor] – (gör.)
trifórium (hármas nyílás); [román és
csúcsíves templomok oszlopsorainak alsó
ívezetei fölött és az ablak alatt létesített
árkád, mely vagy csak a fal élénkítésére
szolgál (és ekkor ún. vakárkád is lehet, t. i.
az oszlopkörök be vannak falazva), v. pedig
egy mögötte futó keskeny folyosónak
nyílása,
amely
folyosó
eszerint
empóriumszerűleg nyílik a templom középső
hajójára. A trifóriumnak rendszerint hármas
árkádja van (innen a neve is), lehet azonban
kettős vagy négyes is.]
trifurkacja – (lat.) trifurkáció; háromfelé ágaztatás
trik, trick [wym. trik] [1. zabieg mający na celu
osiągnięcie specjalnego efektu, stosowany
zwłaszcza w filmie; 2. sprytne posunięcie
służące osiągnięciu jakiegoś celu] – (fr.)
trükk; fortély, csíny, fogás, cselfogás; vminek
(ravasz, ügyes) működési elve, ötlete
trik filmowy – filmtrükk;
triki filmowe – filmtrükkök
trikowy, trickowy, -a, -e – trükk-; trükkös
trilobal (włókno) [kształt poprzecznego odcinka
trójstronnego, okręconego, profilowanego
syntetycznego włókna, które tworzy
świecące efekty w tkaninie.] – trilobál szál
[Szintetikus alapanyagú, fényes felületű szál,
amelynek keresztmetszete lekerekített sarkú
háromszögre emlékeztet. Oldalai emiatt
laposak és erősen visszaverik a fényt.]
trimurti [w hinduizmie: trójca bogów, w której
skład wchodzą: Brahma, Wisznu i Śiwa] –
(szanszkrit)
Trimurti;
a
hinduizmus
szentháromsága (Brahma, Visnu és Siva)
trinitas [trójca] – (lat.) trinitás; háromság; (vall.)
Szentháromság
Trinitas (łac.) –Trójca Święta – Szentháromság
(Sancta Trinitas); a kereszténységnek az az
alaptanítása, hogy az Egyisten három
személyben
(Atya,
Fiú,
Szentlélek)
nyilatkoztatja ki magát
trinitrotoluen (trotyl) – trinitro-toluol (más néven
TNT vagy trotil)
trikini (strój kąpielowy) – trikini [Fürdőruha,
amely melltartóból és két alsórészből áll. Az
egyik alsó stringtanga, a másik csípőszabású
sort.]
7184
trio
[wym. trio, trijo]
[1. muz. zespół
wykonawczy trzech instrumentalistów
(por.
tercet);
klasyczna
forma
instrumentalna
(zazw.
4-częściowa),
zbudowana wg zasad cyklu sonatowego,
wykonywana przez trio; środkowa,
kontrastująca część wielu trzyczęściowych
utworów muz. (np. marsza, menueta);
2. zespół
złożony
z
trzech
instrumentalistów lub wokalistów; też:
utwór przeznaczony dla takiego zespołu;
3. troje ludzi robiących coś razem;
4. środkowa, kontrastująca część wielu
trzyczęściowych
utworów
instrumentalnych]
– (ol) trió; (zene)
hármas; három hangszerre írt zenemű; ilyen
művet előadó művészegyüttes; középrész
(dalban, rondóban stb.)
-
Wersja 01 01 2017.
 bębny, gitara/bas, instrumenty klawiszowe (np.
Emerson, Lake and Palmer, Atomic Rooster,
jeden z muzyków jest równocześnie głównym
wokalistą)
trioda
[lampa elektronowa mająca trzy
elektrody] – (gör.) trióda; (távk.) a
legegyszerűbb irányító elektroncső, egy-egy
hűtőkatóddal, vezérlőráccsal és anóddal
triola [figura rytmiczna złożona z trzech zamiast
dwóch dźwięków o tej samej łącznej
wartości czasowej] – (ném.) triola; (zene)
három,
többnyire
egyenlő
értékű
hangjegyből álló csoport, amelyeket két,
ugyanolyan értékű hang ideje alatt kell
megszólaltatni [Három egyenlő értékből álló
csoport. Bármely hangértéket, ha kettő
helyett három egyenlő részre osztunk, triolát
kapunk.]
triolet [strofa ośmiowersowa, w której wers
pierwszy powtarza się jako czwarty i
siódmy, a drugi występuje ponownie jako
ostatni[ – (fr.) triolett [(ir.) nyolc-sorú
költemény, melyben csak kétféle rím van; az
első két sor veti fel a fő gondolatot,
ugyanezek a költemény végsorai is;
azonkivül az első sor mint 4-ik sor is
ismétlődik, úgy hogy az egész versben
három sor fordul elő; innen a kis
költményforma neve. Nálunk először
Kisfaludy Károly írta e dalszakot.]
trioletowy, -a, -e – trioletttriolowy, -a, -e – (ném.) triolatriowy, -a, -e – (ol) trio-
Zespół jazzowy
 bębny, bas, fortepian (np. trio Michela
Petruccianiego)
 bębny, bas, gitara (trio gitarowe, np. Pat
Metheny (g), Jaco Pastorius (b), Bob Moses
(dr))
 bębny, bas, saksofon (w takim składzie grał
John Coltrane (ts), proszę zwrócić uwagę na
brak instrumentu harmonicznego)
 bas, gitara, trąbka (np. skład Christian McBride
(b), Mark Whitfield (g), Nicholas Payton (t))
 bębny, Organy Hammonda, gitara (często
powiększone przez saksofon do kwartetu zobacz Trio organowe
Zespół rockowy
 bębny, bas, gitara (jeden z muzyków jest
równocześnie głównym wokalistą; Cream, Jimi
Hendrix Experience, Massacre, The Police,
Nirvana, Green Day)
Trébuchet
Wielkie tripantium z XIII wieku konstrukcji Wilarda de
Honnecourta, rycina F. Funckena
tripantium (manga, marga, matafunda) [to
machina
barobalistyczna
miotająca
pociski
stromotorowo,
będąca
połączeniem trabutium i biffy z
przeciwwagą stałą i ruchomą, co
pozwoliło na miotanie pocisków celniej od
biffy i dalej niż trabutium.] – Trébuchet ;
hajítógép
7185
Głogów védelménél használt korabeli trebusz és
tripantium rekonstrukciója
triplet, tryplet [1. grupa trójelementowa; 2. zob.
kodon; 3. trzy kolejne strzały trafiające
trzy sztuki zwierzyny; 4. przysłowie lub
zagadka trójwierszowa] – (ang.) triplett;
három személy/dolog; három egységből álló
együttes, hármas; hármas ikrek
tripletowy, trypletowy, -a, -e – triplettTriskelion (albo triskele, z gr. τρισκελης "trójnóg",
"trójnożny"), zwany też trykwetr [znak
złożony z trzech jednakowych elementów:
ramion,
spiral,
meandrów
itp.)
tworzących cykliczny wzór geometryczny
w postaci grupy cyklicznej C3. Znaczenie
triskelionu wiąże się z postępem i
rywalizacją. — Występował już w sztuce
starożytnej. Zachował się na flagach
Wyspy Man oraz terytorium Sycylii,
widoczny jest też w litewskim magnackim
herbie
Trąby
rodu
Radziwiłłów.
Współcześnie używany jest także w
charakterze alternatywy swastyki w
postaci triskelionu z trzech siódemek jako
symbol organizacji neonazistowskich.] –
Triskelion [Az ókori görögöknél elterjedt
szimbólum volt a triskelion, ami háromlábút
jelent, de hívták triskelének, trinacriának is.
Más népek is átvették alkalmazásra. pl. A
Kelet-Ázsiában használatos hármas jin-yang
ábra három tachionnak felel meg és az
időfizikában az időforrás hármas virtuális
felhasadását jelképezi.]
Triskelion celtycki
-
Wersja 01 01 2017.
Tristan [imię męskie błędnie wywodzone od łac.
tristis - smutny, ponury, nieszczęśliwy.
Najprawdopodobniej pochodzi ono od
celtyckiego imienia Drustan, zostało
rozsławione przez średniowieczną legendę
o Tristanie i Izoldzie.] – Trisztán [latin →
francia eredetű férfinév, jelentése: szomorú.]
Tristan i Izolda [bohaterowie legendy celtyckiej,
związanej z opowieściami o królu Arturze.
Jej najstarsze pisemne wersje pochodzą z
XII wieku, a sama legenda stała się
inspiracją dla wielu średniowiecznych
utworów literatury europejskiej.] –
Trisztán és Izolda legendája egy középkori
romantikus tragédia, a lovagi irodalom egyik
leghíresebb alkotása. [Számos változata
ismert, de mindegyik középpontjában
Trisztán cornwalli lovag és Izolda ír
hercegnő tiltott szerelme áll. A mű első, XII.
századi megjelenése után nagy hatással volt
a középkor európai irodalmára és
művészetére.]
triste lub tristamente albo con tristezza (wł.)
[smutno,
żałośnie;
określenie
wykonawcze] – (ol.) triste; szomorúan
(zene)
tristia [cykl wierszy (poematów) elegijnych
wyrażający
nostalgię,
tęsknotę
za
ojczyzną, i przynoszący pełne smutku i
przygnębienia opisy miejsc, w których się
poeta znalazł; od tytułu zebranych w
pięciu
księgach
elegii
Owidiusza,
powstałych po wygnaniu go przez cesarza
Oktawiana Augusta w 8 r. n.e. z Rzymu
do Tomi(s) nad Morzem Czarnym (dziś
Konstanca); łac. 'żale'] – (lat.) tristia;
Ovidius számkivetésben írt elégiáinak, a
„Szomorú Dalok”-nak címe
tritlenek diazotu (trójtlenek azotu), N2O3
[nieorganiczny związek chemiczny z
grupy tlenków azotu, w którym jeden
atom azotu jest na formalnym stopniu
utlenienia +4, a drugi +2.] – dinitrogéntrioxid
[a
nitrogén
egyik
oxidja,
folyadékfázisban sötétkék színű vegyület,
képlete N2O3. Még a forráspontja alatti
hőmérsékleten bomlik, barna gáz keletkezik.
Ilyen módon nincs gyakorlati jelentősége.]
triumf, tryumf [1. wspaniałe zwycięstwo nad
przeciwnikiem; 2. wielki sukces w jakiejś
dziedzinie; 3. radość i satysfakcja z
odniesionego zwycięstwa lub sukcesu; 4.
zwycięstwo jakichś idei lub wartości nad
innymi ideami lub wartościami; 5. w
starożytnym Rzymie: uroczysty wjazd
zwycięskiego wodza do stolicy] – (gör.)
triumphus, triumfus; diadal, győzelem; (hist.)
az ókori Rómában: a győztes hadvezér
diadalmenete,
ünnepi
bevonulása
a
fővárosba; (átv.) diadalmenet
Triumf cnoty (wł. Trionfo della Virtù) [obraz
włoskiego malarza i rytownika Andrei
Mantegni] – Rossz tulajdonságokat elűző
Minerva (Andrea Mantegna festménye)
7186
Triumf cnoty - Andrea Mantegna, ok. 1499 – 1502 ―
Rossz tulajdonságokat elűző Minerva, 1504, tempera,
płótno, 160 × 192 cm; Luwr (Louvre, Párizs)
triumfalnie, tryumfalnie – diadalmasan, győztesen
triumfalny, tryumfalny, -a, -e [zwycięski] –
diadalmas, győztes, győzelmes; győzelmi,
diadaltriumfator,
tryumfator;
triumfatorka,
tryumfatorka – triumfátor; győztes,
nyertes
triumfować, tryumfować (zwyciężać) – (gör.)
triumfálni;
ujjongani;
diadalmaskodni,
győzni, győzedelmeskedni, győzelmet v.
diadalt aratni; (hist.) diadalmenetet tartani
triumfująco, tryumfująco – ujjongva, győzve,
diadalmasan, győzedelmesen
triumfujący, tryumfujący, -a, -e [wyrażający
dumę, radość z odniesionego zwycięstwa,
sukcesu] – ujjongó, győző
triumwir [członek triumwiratu] – (lat.) triumvir;
a triumvirátus tagja
triumwirat
[1. w
starożytnym
Rzymie:
porozumienie polityczne między trzema
mężami stanu w celu sprawowania
wspólnych rządów; też: trzej mężowie
stanu, którzy zawarli takie porozumienie;
2. trzy osoby podejmujące wspólnie jakieś
działania] – (lat.) triumvirátus; (hist.) három
személy szövetkezése a legfőbb hatalom
gyakorlására az ókori Rómában; közös
tevékenységre egyesült három személy [a
régi rómaiaknál többféle háromágú papi v.
hivatalnoki testületek neve. Így nvezték
Caesar, Pompeius és Crassus (Kr.e. 59.), és
Octavianus, Antonius és Lepidus (Kr.e. 43.)
szövetkezését]
triumwiratowy, -a, -e – (lat.) triumvirátus-
-
Wersja 01 01 2017.
trivium (stopień niższy) (łac., „rozstaje, (potrójne)
rozdroże”, od tri – trzy, via – droga; łac.
trivialis, „będący na rozstajach”, stąd:
„pospolity”), [również trywium oraz
triwium (l.mn. trivia, trywia, triwia): trivium
– trzy pierwsze, obok quadrivium, z siedmiu
sztuk wyzwolonych] – 1. trivium; a hét
szabad művészet első csoportja (latin
nyelvtan, logika és retorika); 2. (lat.) trivium;
a tanítás alsó fokozata a középkorban (innen
származik triviális, közismert, elcsépelt)
trocheiczny, -a, -e – trocheusitrochej [w wersyfikacji antycznej: stopa
wierszowa złożona z sylaby długiej i
krótkiej; w wersyfikacji nowożytnej: z
sylaby akcentowanej i nieakcentowanej] –
(gör.) trocheus; egy hosszú és egy rövid
szótagból álló versláb (― υ)
trochę1 [przysłówek komunikujący, że stopień
cechy lub zakres stanu rzeczy bądź
zjawiska, o których mowa w zdaniu, nie
jest duży, np. Trochę go martwiła ta
pogoda., lub komunikujący, że to, o czym
mowa, trwało przez krótki czas, np.
Musisz trochę poczekać.] – (határozószó)
kicsit, egy kicsit; keveset, kissé, kevéssé; egy
kis ideig;
trochę2 [partykuła komunikująca o niewielkim
stopniu nasilenia cechy, np. To trochę
naiwność.] – (partikula) kicsit, keveset,
csepp, cseppet
trochę3 [zaimek komunikujący o niedużej ilości
rzeczy lub osób, np. Odłożył trochę
pieniędzy na remont., bądź o niewielkim
stopniu natężenia cechy lub stanu, np. To
wymaga trochę ostrożności.] – (névmás) kis,
kicsi, kevés, valamennyi
trochę głośniej – kissé hangosabban [mów trochę
głośniej: beszélj kicsit hangosabban]
trochę krzywa – kicsit görbe, kevéssé hajlott
trochę lepszy – valamivel jobb; kicsit jobb
trochę mniej – kicsit kevesebb v. kevesebbet
trochę nudzę się – kicsit unatkozom
trochę o języku polskim – egy kicsit a lengyel
nyelvről
trochę silniejszy – kicsit erősebb
trochę się przespałem – egy kicsit kialudtam
magam
trochę się skurczy – egy kicsit összemegy
(trochę) się uczyć – tanulgatni
trochę trzeba czekać – egy kicsit várni kell
trociczka [pręcik lub stożek wykonany z wonnej
masy, używany jako kadzidło]
–
tömjénező szagos gyertya
trociniarka – (áll.) fűzfarontó v. nagy farágó pille
7187
trociniarka czerwica (Cossus cossus) [1. owad z
rzędu motyli, jeden z największych motyli
występujących w Polsce; 2. motyl nocny o
brunatnych skrzydłach w białe i czarne
kreski] – nagy farontólepke (Cossus cossus)
[a valódi lepkék (Glossata) alrendjébe
tartozó farontó lepkefélék (Cossidae)
családjának a Kárpát-medencében is honos
faja]
Trociniarkowate, trociniarki (Cossidae) [rodzina
motyli, zaliczana do dużych motyli
nocnych. Obejmuje ok. 670 gatunków.
Cechą charakterystyczną dla rodziny jest
uwsteczniony narząd gębowy. Czułki są
krótkie,
piłkowane,
a
czasem
grzebieniaste. Skrzydła o rozpiętości od 210 cm, gęsto owłosione. Larwy żerują na
drewnie drzew i krzewów.] – farontó
lepkefélék (Cossidae) [a valódi lepkék
alrendjébe tartozó Heteroneura alrendág
Cossoidea öregcsaládjának névadó családja]
W Polsce występuje trociniarka czerwica
(Cossus cossus).
Kárpát-medencei fajok:
 nagy farontólepke (avagy nagy farágólepke
avagy fűzfarontó lepke, Cossus cossus L.,
1758);
 kis farontólepke (avagy kis farágólepke
avagy almafarontó lepke, Zeuzera pyrina L.,
1761)
 fokhagymamoly (avagy fokhagymalepke,
Dyspessa ulula Borkhausen, 1790)
 spárgalepke Parahypopta caestrum Hb.,
1808)
 nyárfarontó lepke (Lamellocossus terebrus) –
természetvédelmi értéke: 10 000 Ft
trociny [1. wióry; 2. rzeczy bezwartościowe] –
fűrészpor, törmelék; forgácspor
trocinowy, -a, -e – fűrészpor-, törmelék-;
fűrészporos, törmelékes
trockista, trockistka – trockista (ffi/nő); Trockij,
ill. a trockizmus híve
trockistowski, -a, -ie – trockista; a trockizmussal
kapcsolatos, rá jellemző, azon alapuló
trockizm [koncepcja ideologiczno-polityczna,
głosząca m.in. teorię permanentnej
rewolucji i rozszerzenie jej poza ZSRR] –
trockizmus; Trockij körül csoportosult
antileninista
irányzat
az
orosz
szociáldemokrata pártban, amely a Nagy
októberi Szocialista Forradalom után a
szovjethatalom ellenségévé vált
troczek – vékony kis szíj, fűző, szalag; hajcsavaró
(papír)
troczyć [1. wiązać coś lub krępować kogoś
trokami; 2. przywiązywać do czegoś za
pomocą
troków]
–
összefűzni,
összeszorítani, megkötni, felkötni
-
Wersja 01 01 2017.
trofea – (gör.-lat. trpheaum) győzelmi jelvény; az
ellenségtől elragadott zsákmány; (sp)
versenyen nyert emléktárgy; vadászemlék
(pl. elrejtett vad agancsa)
trofea łowieckie, myśliwskie [spreparowane rogi,
skóry, łby itp. upolowanych zwierząt,
przechowywane przez myśliwych na
pamiątkę odbytych łowów] – trófea,
vadásztrófea
trofea wojenne – hadizsákmány
trofeum [1. dowód odniesionego zwycięstwa;
2. dawniej: łup wojenny, np. w postaci
zdobytej broni, zbroi; 3. zdobycz,
zwłaszcza wojenna lub myśliwska, będąca
dowodem odniesionego zwycięstwa lub
jakiegoś sukcesu; też: nagroda otrzymana
w zawodach sportowych lub innej
rywalizacji] – (gör.-lat.) trófeum, trófea
(győzelmi jelvény)
trofealny, -a, -e – trófeatrofofil (inaczej liść asymilacyjny) [liść
przeprowadzający
fotosyntezę]
–
asszimiláló levél (fotoszintetizáló levél)
troglodyta [1. człowiek jaskiniowy; 2. człowiek
współczesny mieszkający w domostwach
zbudowanych
z
wykorzystaniem
naturalnych jaskiń; 3. o człowieku
ograniczonym lub nieokrzesanym] – (gör.)
troglodita; barlanglakó; fejlődés menetét
felfogni képtelen, maradi ember
troglodycki, -a, -e – (gör.) troglodita-; barlanglakótroić (troję, troi) – (dzielić) három részre osztani;
(przymnażać) megháromszorozni
troić pieniądze – megháromszorozza a pénzt
troić rolę – háromszorozza a szántást, háromszor
szánt
troić się (troję się, troi się) [1. powiększać się
trzykrotnie;
2. ukazywać
się,
być
widzianym w potrójnej postaci; 3.
rozdzielać się na trzy części, powiększać
się trzykrotnie; 4. potocznie: usiłować coś
szybko wykonać; wychodzić z siebie] –
három részre oszlani; megháromszorozódni
troi ci się w głowie – képzelődöl
troi ci się w oczach – káprázik a szemed
troistość – hármasság
troisty, -a, -e – hármas, háromszoros, háromfajta
troiście – háromszorosan
trojaczki [1. pot. troje dzieci urodzonych podczas
jednego porodu; też: troje zwierząt
urodzonych w jednym miocie; 2. środ.
podręcznik
napisany
przez
trzech
autorów; 3. małe trojaki – naczynie] –
hármasikrek; három szerző által írt mű v.
tankönyv v. kézikönyv
7188
trojak [1. ludowy taniec śląski, tańczony przez
trzy osoby; 2. dawna drobna moneta; 3. (u
Zygmunta Glogera) Pospolita nazwa
monety przedstawiającej wartość 3-ch
groszy. W XVI i XVII wieku, gdy nie było
jeszcze w Polsce groszy miedzianych tylko
srebrne, trojak oznaczał 3 groszową
monetę srebrną.] – három garasos; lengyel
népi tánc
trojaki, -a, -ie [I dawne gliniane naczynie do
przenoszenia jedzenia, składające się z
trzech jednakowych części połączonych
uchwytem; II występujący w trzech
rodzajach,
gatunkach,
rzadziej
jednostkach, zrobiony na trzy sposoby] –
(átv.) háromféle, háromfajta
trojako – háromféleképpen, háromféle módon
trojański, -a, -ie – trójai
troje – három, hárman
troje dzieci – három gyermek
troje nas było – hárman voltunk
Trojeść amerykańska (Asclepias syriaca L.)
[gatunek rośliny z rodziny toinowatych (w
systemie Reveala i APG II, w systemie
Cronquista z rodziny trojeściowatych
Asclepiadaceae). Pochodzi z Ameryki
Północnej. We florze Polski antropofit
zadomowiony.] – selyemkóró (Asclepias) [a
meténgfélék
(Apocynaceae)
családjába
tartozó növénynemzetség. Hazánkban egy faj
fordul elő, az A. syriaca, egy észak-amerikai
eredetű, agresszíven terjeszkedő évelő
gyomnövény.]
selyemkóró (Asclepias)
trojka [trzykonny zaprzęg rosyjski] – (or.) trojka;
hármas lovasfogat
trokar, troakar [narzędzie chirurgiczne służące
do nakłuwania powłok ciała] – (orv.) trokár
(szarvasmarha-gyógyító eszköz)
trok, troki [1. rzemień, pas, powróz, służący do
wiązania, przywiązywania czegoś; 2. pot.
pasek, sznurek, tasiemka przyszyte do
ubrania, służące do wiązania jego części] –
öv, szíj, pánt; hosszú szíj, rabszíj, rablánc
troki ciężarowe – teherhordó szíj
-
Wersja 01 01 2017.
trolej [ang. trolley 'trolej'; odbierak (zbieracz)
prądu, dostarczający go do silnika
tramwaju a. trolejbusu, pałąk ślizgający
się po drucie jezdnym (por. pantograf)] –
(ang.) trolley; áramszedő (áramszedő
korong)
trolejbus [ang. trolleybus 'trolejbus'; 1. autobus
elektr., pobierający energię z wiszących
przewodów
jezdnych;
2.
pojazd
komunikacji miejskiej podobny do
autobusu, napędzany energią elektryczną
pobieraną z przewodów sieci trakcyjnej] –
(ang.) troli, trolibusz; felsővezetékes,
villamos meghajtású autóbusz
trolejbusowy, -a, -e – troli-, trolibusz
trolejbusy w Warszawie [system miejskiej
komunikacji trolejbusowej działający w
Warszawie od 1945 do likwidacji w 1995.]
– varsói trolibuszok (1945-1995)
trombectomia (thrombectomia) – trombektómia
(thrombectomia); a thrombus (vérrög) műtéti
eltávolítása [thrombus eltávolítás, thrombus
excisio;: thrombus műtéti eltávolítása]
trombina [enzym niezbędny w procesie
krzepnięcia krwi] – trombin; enzim hatású
anyag a vérplazmában
trombita, trembita [1. węg. trombita 'jw.' (i wł.
trombone 'puzon(ista); żonkil; bombarda'
zgrub.) od wł. tromba 'trąba' pochodzenia
germ. muz. huculska (dawn. też i
podhalańska) ligawka (trąba) drewniana
długości półtora do dwóch metrów; pot.
Lur; 2. ludowy, huculski, dęty instrument
muzyczny w postaci bardzo długiej,
prostej, drewnianej rury] – (ol) tromba;
lég- (és víz-), örvény, forgóvihar; (zene)
trombita
tromblon [garłacz, strzelba z szerokim wylotem.
W "Panu Tadeuszu" mowa oczywiście o
Macieju Konewce. Skrzydłowe roty w
plutonie
jazdy
Napoleona
były
flankierskie, przeznaczone do wywiadów i
obrony oddziałów (les flanes). Flankierzy
uzbrojeni byli zawsze w karabinki, choćby
reszta plutonu ich nie miała.] – széles
csövű lőfegyver, mordály
7189
tromblon
trombon [muz. puzon] – (n.: Posaune, fr-ol:
irombone) pozan, puzón, harsona
trombonista – (zene) harsonás, puzonjátékos
trombocyt [krwinka biorąca udział w procesie
krzepnięcia krwi] – (gör.) trombocita v.
thrombocyta;
(orv.)
vérlemezecske,
vérlemezke; az egyéb típusú sejteknél jóval
kisebb, mag nélküli vérsejt [1. thrombocyták
(vérlemezkék) létfontosságúak a normál
véralvadáshoz; 2. vérlemezke, az érpályán
kívüli vér alvadását (pl. sérülésnél) biztosító
véralkotórész]
tromboza a.
trombosis [1. zmniejszanie
prześwitu żył; 2. zakrzep; skrzeplina; 2.
zakrzepica żył głębokich] – (gör.)
trombózis (thrombosis); (orv.) vérrög
képződés; trombusképződés; rögösödés a
vérben; a vér megalvadása a vérpálya vmely
részében
tromtadracja
[1. krzykliwe,
efekciarskie
przedstawianie jakichś poglądów lub
wzniosłych haseł pozbawionych treści;
2. osoby, środowiska, które w ten sposób
głoszą jakieś poglądy lub hasła] –
lármázás,
pofázás,
nagyszájúskodás;
hencegés
tromtadracki, -a, -ie – hangos, hangoskodó,
nagyszájú
tromtadrata [osoba uprawiająca tromtadrację;
krzykacz] – hangos v. nagyszájú demokrata;
(krzykacz) nagyszájú, lármás, szájhős,
pofázó
tron [1. ozdobny fotel stanowiący honorowe
miejsce monarchów lub dostojników
kościelnych; 2. władza lub godność króla Tron - oficjalne określenie siedziska
najczęściej o kształcie krzesła, na którym
monarcha zasiada przy oficjalnych
okazjach. W sensie abstrakcyjnym tron
określa również władzę monarchii.
Wstąpienie
monarchy
na
tron
(intronizacja) podczas obrzędu koronacji
oznacza początek panowania władcy.] –
(gör.) trón, trónus [általában baldachinos
emelvényen álló díszes szék]; királyi szék;
ülés,
szék,
ülőhely;
(mennyezetes)
emelvényen elhelyezett díszes karosszék
uralkodó számára; az uralkodói hatalom
jelképe, ill. maga az uralom
-
Wersja 01 01 2017.
Tron, Stolica (Biblia Gdańska) [krzesło ozdobne
dla królów, książąt i innych (ozn.
Chrystusa, który jest ubłaganiem, za
grzechy nasze).] – trónszék [Díszes ülőhely,
kizárólag nagy méltóságú és hatalmú
személyek részére, mint pl. főpapok, bírák,
helytartók vagy királyok (1Móz 41,40; 2Sám
3,10; Neh 3,7; Zsolt 122,5; Jer 1,15; Mt
19,28; Jn 19,13).]
Tron Biały * Dzień Pański – Nagy Fehér Trón (Jel
20,11-15); harag napja, ÚR (Jáhve) napja
Nagy Fehér Trón ítélete, ahol Krisztus fog
ítélni a hitetlenek fölött. — A Biblia
természetes olvasata ennél egyszerűbb képet
sugall. Lesz egy napja az ítéletnek. Ez lesz a
Nagy Fehér Trón ítélete, amelyről a
Jelenések könyve huszadik részében
olvasunk. Ez lesz a harag napja, vagy
ahogy az Ószövetségben nevezték, az ÚR
(Jáhve) napja.
Az első, amit János lát, a trón – a kifejezést
talán És 6,1-ből vette a szerző, hogy így is
érzékeltesse
a
kép
megdöbbentő
nagyszerűségét. „Nagy fehér trón”: a
kifejezés ennek a trónnak az egész látóteret
döntően meghatározó központi jellegére
utal. A „fehér” szín említésének jelképes
jelentősége van: ez a trón nemcsak Isten
mérhetetlen, világfölényes hatalmát, hanem
örökkévaló tökéletességét, minden bűnt
elkárhoztató szentségét is jelképezi.
Jézus Krisztus minden hitetlen ember fölött
ítélni fog. Az egész hitetlen világ ott fog
állni az Isten trónusa előtt. "És láttam egy
nagy fehér trónust és a rajta ülőt... és láttam,
hogy a halottak, nagyok és kicsinyek, a
trónus előtt állnak és könyvek nyittattak ki.
Még egy könyv nyittatott ki, az élet könyve
és a halottak a könyvbe írottak alapján
ítéltettek meg cselekedeteik szerint." (Jel
20,11-12) Az ítélet napján a legtitkosabb
dolgok is elő fognak kerülni. Jézus azt
tanította, hogy minden rejtett dolog le fog
lepleződni. A Prédikátor könyvében is ezt
olvassuk: "mert Isten megítél minden tettet,
minden titkolt dolgot, akár jó, akár rossz az"
(12,14).
7190
tron elekcyjny – választott királyság
tronować [1. sprawować władzę monarszą;
królować,
panować;
2.
zajmować
naczelne, najważniejsze miejsce] – trónolni
tronowy, -a, -e – tróntrony się walą – a trónusok ledőlnek
trop [I. odbicie stopy zwierzęcia na ziemi lub na
śniegu; II. 1. wyraz lub zwrot w znaczeniu
przenośnym, tworzący zwrot stylistyczny;
2. wstawka melodyczna dodawana wraz z
nowym tekstem do melodii chorałowej,
rozpowszechniona w IX–XIII wieku; 3.
wyraz a. zadanie użyte w znaczeniu
przenośnym, tworzące zwrot stylist. (np.
alegoria, hiperbola, litotes, metafora,
metonimia,
peryfraza,
prozopopeja,
synekdocha)] – nyom, vágás, csapás,
ösvény, csapa; nyomdok; (koła) kerékvágás
trop gonny [trop zwierzęcia w biegu] –
versenyfutás nyom; vadállat csapása,
menekülő állat nyoma v. csapása
tropiciel [osoba tropiąca zwierzynę; osoba biegła
w tropieniu, osaczaniu] – szimatoló,
nyomozó, nyomon követő, üldöző
tropiczny, -a, -e [dotyczący tropiku; tropikalny]
– trópusi
tropić [1. ścigać jakieś zwierzę, idąc jego tropem;
2. śledzić kogoś; 3. ścigać kogoś; 4. z
uporem, z zacięciem szukać oznak, śladów
czegoś postrzeganego jako szkodliwe, złe
itp.] – nyomon követni, nyomozni;
kifürkészni
tropić się – aggódni, bánkódni
tropienie – nyomozás, szimatolás, üldözés;
cserkészés, cserkelés [rövid lesállások
hosszú sorozata (a legősibb vadászati mód)]
tropik [1. obszar na kuli ziemskiej o klimacie
gorącym i wilgotnym; też: klimat na tym
obszarze; 2. lekka, przewiewna tkanina na
letnie
ubrania
męskie,
z
wełny
czesankowej łączonej zwykle z przędzą z
włókien syntetycznych; 3. wierzchnie
nakrycie namiotu; 4. lekka tkanina
wełniana albo bawełniana o splocie
płóciennym produkowana z potrójnie lub
poczwórnie skręconej lekkiej przędzy
czesankowej. Bardzo przewiewna dzięki
przestrzeniom pomiędzy nitkami wątku i
osnowy. Stosowana do produkcji letnich
ubrań męskich.] – (gör.) trópus; (földr.) a
forró égöv, ill. általában forró, csapadékdús,
buja növényzetű vidék; (gör→fr.) tropikal;
(text) könnyű nyári ruhaszövet; sátor
különálló felső lapja
tropikalnie – trópusian
tropikalny, -a, -e; tropikowy, -a, -e [gorący,
upalny, zwrotnikowy, położony między
-
Wersja 01 01 2017.
tropikami,
zwrotnikami
(Raka
i
Koziorożca)] – (gör.) trópusi, tropikus; forró
égövi, délszaki
tropikalne noce – forró égövi v. trópusi éjszakák
tropikalny upał – perzselő v. trópikus hőség
tropizm [reakcja roślin lub osiadłych niższych
organizmów zwierzęcych na bodziec
działający kierunkowo] – (gör.) tropizmus;
(növ. a növénynek külső ingerkeltő (fény,
víz stb., irányába való fordulása, ill. tőle való
elfordulása
troposfera [najniższa warstwa atmosfery Ziemi,
sięgająca do 11 km w górę] – (gör.)
troposzféra; a földi légkörnek kb. 10 km
magasságig terjedő legalsó, az időjárást
meghatározó rétege
troppo (szybko) [za bardzo, za wiele; allegro non
troppo, allegro ma non troppo - żywo, ale
nie za bardzo] – (ol) troppo; (zene) nagyon
troska [1. uczucie niepokoju wywołane trudną
sytuacją lub przewidywaniem takiej
sytuacji; 2. sytuacja, w której doznajemy
takiego uczucia; 3. dbałość o kogoś, o coś
lub zabieganie o coś] – bú, bánat, gond,
aggodalom, gondoskodás; (kłopot) baj
troska o zaspokojenie potrzeb człowieka – az
ember szükségleteiről való gondoskodás
troskać się [1. daw. martwić się, niepokoić się
czymś; 2. daw.; zob. troszczyć się w zn. 2.]
– bánkódni, búsulni, agódni
troski i zgryzoty – gond és bánat
troskliwie – gondosan, gondossággal, buzgón,
aggódóan
troskliwość – gondosság, gondoskodás, törődés,
aggodalom, aggódás
troskliwość braterska – testvéri gondosság
troskliwość macierzyńska – anyai aggódás v. gond
troskliwy, -a, -e – gondos, buzgó, aggódó, törődő,
szorgos, gondoskodó
troskliwa matka – gondos anya
troskliwe pełnienie obowiązków – buzgó
kötelességteljesítés
troszczenie się – gondoskodás, törődés, aggódás
troszczyć się [1. przejawiać troskę o kogoś, o coś;
2. myśleć o kimś, o czymś z troską] – (o
kogo/co)
gondoskodni
(vkiről/vmiről);
törődni (vkivel/vmivel); aggódni
troszczyć się kimś – gondoskodni vkiről; törődni
vkivel; ellátni vkit
troszczyć się o coś – gondoskodni vmiről; törődni
vmivel
troszczyć się o zdrowie – törődik az egészéségével,
vigyáz az egészségére
troszeczkę – egy kicsit
troszkę, troszeczkę, troszeńkę – kicsike, kicsikét
7191
trotuar [fr. trottoir 'jw' od trotter 'kłusować;
dreptać'
pochodzenia
germ.;przest.
chodnik uliczny (w odróżnieniu od
jezdni)] – (fr. trottoir) trottoár; gyalogjáró,
járda, kövezet
trotuar asfaltowy – aszfaltjárda
trotyl [chem. tr(initr)ot(oluen)+-yl (z gr. hýlē
'drewno; materiał'). chem. trójnitrotoluen
(TNT), związek organiczny stosowany
jako
materiał
wybuchowy]
–
(gör.+sp.+lat.) trotil, trinitrotoulol; (vegyt.) a
legelterjedtebb és legfontosabb robbanószer
trój- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczających całość składającą się z
trzech części, cechę składania się z trzech
elementów] – háromtrója [pot. trójka – ocena szkolna] – hármas
trójbarwnie – háromszínűen
trójbarwność – háromszínűség
trójbarwisty, -a, -e; trójbarwny, -a, -e
[trójkolorowy] – háromszínű
trójbarwna choragiew – háromszínű zászló v.
lobogó
trójbarwnie – háromszínűen
trójbarwność – vminek háromszínű volta
trójbiegowe schody – háromkarú lépcső
trójboczny, -a, -e [dotyczący trójboku, mający
trzy
boki,
ograniczony
trzema
płaszczyznami itp.] – háromoldalú
trójbój [konkurencja sportowa złożona z trzech
dyscyplin; też: zawody rozgrywane w
trzech konkurencjach] – háromtusa
trójboista, trójboistka – háromtusázó (ffi/nő)
trójca [trzy osoby, trzech] – három, háromság,
szentháromság
Trójca Szatańska [pierwszą osobą trójcy
szatańskiej jest szatan, zwany także
smokiem, przeciwnikiem, diabłem. On
pobudził Dawida do policzenia Izraela, co
było przeciw woli Boga. Kusił Pana i
traktował Go jako szatana. Jest siewcą
złego (kąkolu) w serce człowieka. Chodzi
jak ryczący lew. Miał być pomazanym
cherubem; był w Edenie, w sadzie Boga i
-
Wersja 01 01 2017.
na świętej Górze Boga; był istotą wolną i z
własnej chęci miał miłować Boga; ten
wielki przywilej wolności i wywyższenia
wykorzystał do wbicia się w dumę i
zbuntował się przeciw samemu Bogu,
którego miejsce chciał zająć. Opis jego
podany jest w opisie króla Tyru, nazwany
jest ''upadłą z nieba jutrzenką'' (w innych
przekładach ''lucyferem''); on jest osobą
piękna i powagi, podobnie jak Saul po
utraceniu Ducha Świętego; jest bogiem
świata (tego cielesnego, z którego nie
powinniśmy brać przykładu). Księciem
władzy w powietrzu; jemu jest dana moc i
sława tego świata, które on może dać,
komu chce; z Księgi Joba widzimy, że ma
dostęp do nieba, miejsca, które ongiś
otrzymał od Boga, skąd został wyrzucony
wraz z jego aniołami, będzie związany w
czasie tysiąclecia (Millenium), pod koniec
którego będzie uwolniony na krótki czas.
Po czym wrzucony będzie do jeziora
ognistego. Drugą osobą tej trójcy jest
głowa
nowego
Rzymu,
który
odrestaurowany będzie po pewnym
okresie nieistnienia. Jego opis podany Jest
w Objawieniu Jana 13;1-8. On będzie
człowiekiem; będzie posiadać wielką siłę i
władzę nad wieloma państwami; on będzie
wiedział, kim Chrystus jest i jawnie będzie
przeciwko Niemu działał, dlatego nazwany
jest antychrystem. On jest człowiekiem
grzechu, bezbożnikiem, bestią. Trzecią
osobą trójcy szatańskiej jest fałszywy
prorok, druga bestia, o której czytamy w
Objawieniu Jana 13:11-18. On będzie
nakazywał wielbienie bestii pierwszej,
władcy
nowego
Rzymu;
będzie
dyktatorem Żydów w Jerozolimie, a
wpływ jego sięgać będzie znacznie dalej
poza granice politycznego Izraela; będzie
czynił cuda; wprowadzi znakowanie
swoich ludzi. Cała trójca szatańska
podana jest w Objawieniu Jana 16;13:
smok, bestia, fałszywy prorok.] – Sátáni
háromság [A Jelenések Könyve két
vadállatról beszél; a 13,1-8-ban egy
párduchoz hasonló, míg a 13,11-18-ban egy
másik vadállat szerepel, amelynek bárányhoz
hasonló szarvai vannak. A második fenevad:
az Antikrisztus „prófétája” (Jel. 13, 11-18)]
A második fenevad a szárazföldből jön elő, ám
rangban nem áll az első mellett, hanem
szolgálatában áll. Ezt a fenevadat következetesen
és
megkülönböztetett
jelleggel
„hamis
prófétának” mondja. Mindkét állat démoni
származású. A végidőben a történelem minden
mélysége megnyílik, és az Antikrisztus betölti
mindkét oldalt. Az 1.-8. v. politikai akcentusa
mellé most vallási és szociális lép. Most az
7192
emberiség az ő kezében van, mint az agyag a
fazekas kezében. Ebből adódik a legsötétebb
szenvedési idő a gyülekezet számára.
A földből jövő állatnak két szarva van,
hasonlóan a Bárányhoz. Itt a szarvak nem
agresszív lökő erőt jelentenek, és nem politikai
hatalmat képeznek, hanem kifejezetten egy
Bárány alakját jelöli. A hamis próféta csak
külsőleg emlékeztet a Bárányra, viszont „úgy
szól, mint a sárkány.” A bárány maszkon
áthallatszik a sárkány hang, úgy hogy itt is
mondható: „a te beszéded is elárul téged!” Az
alak és hang szembeállítása jellemző Jánosra: Jn.
5,37; hang, mint ismertetőjel: 10, 27; 20,16. – Egy
farkas a juhok ruhájában (Mt. 7,16).
Ez az alak tehát közvetlenül a Sátán
teremtménye, mint az első állat. Ezzel megvalósul
a sátáni hármasság, az isteni hármasság
utánzására. A Sátán az antiisten; a tengerből
feljövő állat az Antikrisztus, és a földből való állat
az antilélek. A harmadik értelmezést még
alátámasztjuk. Ahogy a Szentlélek Krisztus
imádására vezet, úgy vezet ez az állat az
Antikrisztus imádására. A 15. v. is különleges
viszonyban van a „lélekkel.”
A 12. vers összefoglalja a második fenevad
feladatát. Az első állat nem önmagában aktív,
hanem a második fenevadat teszi magának
propagandistává. A „színe” előtt: azaz annak
megbízásából, felhatalmazásából, és vele teljes
egyetértésben
viszi
véghez
művét.
Az
Antikrisztust helyezi világosságba, és tartja eben a
világosságban csendesen. Magyarázóan folytatja a
textus: „és azt teszi, hogy a föld és annak lakósai
imádják az első állatot, amelynek halálos sebe
meggyógyult.” Abban csúcsosodik ki ezen „hazug
próféta” szándéka – ahogy ezt a második állatot
más helyen nevezi – hogy világot átfogó
istentisztelet legyen az állat előtt, úgy hogy a
sárkány, miután a mennyet elvesztette, legalább a
földet nyerje meg.
Abból körülményből, hogy a földből jövő
állat a textusban később lép fel, mint a tengerből
jövő állat, nem zárható ki, hogy az első állat a
végidő egy részében egyedül tevékenykedik. Az,
pl. nem fogadható el, hogy a 4. és 8. vers állat
hódolata a 11.-17. vers dobosa és közvetítője
nélkül valósul meg. Kézenfekvőbb, hogy az
Antikrisztus soha sincs az adjunktusa nélkül.
Együtt
tevékenykednek,
csakhogy
a
fejezetünkben egymásután mutatja be, először az
Antikrisztust, mint főszemélyt, és aztán a
hazugprófétát, mint szolgáját.
Habár a második állat e módon az első
állatnak van alárendelve, az mégiscsak
történelemfeletti, sátáni nagyságot ábrázol, amely
persze a történelmen belül testesül meg. Túlzottan
könnyen szövetkezik a politikai hatalmi visszaélés
a vallási hatalom visszaélésével. Az elfajzott
államnak meg van a maga hamis egyháza, amely
neki engedelmes.
Akkor a császárhatalmat kiszolgálta a
császárkultusz. Annak centruma, és ezzel erős
császári papsága Ázsia provinciájában volt
található. Kimutathatóan a keresztyénüldözésnél
-
Wersja 01 01 2017.
különösen kitett magáért. Az élén állt a főpap. Ő
szervezte a császárt megillető tiszteletet az egész
provinciában. A következő vers magyarázata nem
mulasztja el megemlíteni, ahol ezen alak bizonyos
vonásai visszatükröződnek. De távol legyen, hogy
a földből való állatot csak ezzel a főpappal
azonosítsuk. A „hamis prófétaság” is Bálám óta
Isten népe körében az igehirdetési fogalomhoz
tartozik.
Trójca Święta [1. dogmatyczne określenie w
większości
wyznań
chrześcijańskich,
niemające jako termin bezpośredniego
źródła w Biblii, ujmujące istnienie Boga w
Trzech
Osobach.
Formuła
Trójcy
zatwierdzona została w 325 roku podczas
soboru nicejskiego. 2. jest ich więcej,
chociaż wyrazu tego w Piśmie Świętym nie
ma. Najważniejszą jest ta, która potocznie
nazywa się Trójcą Świętą. Pierwszą Osobą
Jej jest Sam Bóg, Ojciec. Drugą Osobą
jest Syn Boży, Jezus Chrystus. Trzecią
Osobą jest Duch Święty. O wszystkich
trzech Osobach możemy czytać w
Ewangeliach. Jest i trójca człowieka:
duch, dusza i ciało; które mogą być
rozdzielone; jest ciało cielesne i duchowe,
duch człowieka jest częścią, którą zna.
Dusza jest częścią uczuciową (jest smętna,
wesoła). Ciało to materia ożywiona,
siedziba zmysłów, którymi się dusza i
duch posługują. Tylko duchowa część w
człowieku (zwana także czasami duszą)
posiada zdolności poznania duchowego.] –
Szentháromság (Sancta Trinitas) [a legtöbb
keresztény felekezet tanítása szerint a három
isteni személy (Atya, Fiú, Szentlélek),
Egyisten
három
személyben.
A
szentháromságbeli személyek egységéről,
7193
egyenlőségéről és különbözőségéről szóló
tan a Szentháromságtan.]
trójchlorek [sól kwasu chlorowodorowego
zawierająca trzy atomy chloru] – (vegyt.)
triklorid
trójchlorek arsenu (AsCl3) [otrzymuje się przez
działanie chloru na arsen lub kwasu
chlorowodorowego na trójtlenek arsenu] –
arzéntriklorid (AsCl3)
trójczyna [pot. słaba, naciągana trójka – ocena
szkolna] – (közb.) szerény, gyenge kis
hármas (osztályzat); elégséges
trójćwierciowy, -a, -e (trzyćwierciowy) –
háromnegyedes
trójdzielność – háromrétűség, hármastagozódás,
háromrészesség, háromszakaszosság, hármas
felosztás, háromrészre osztás, trichotonia
trójdzielny, -a, -e (trzyczęściowy) – háromosztású,
hármas
felosztású,
háromrészes,
háromrekeszes
trójdzielny podział pojęć – (bölcs.) a háromrészes
fogalmak hármas felosztása; trichotómia
[valamely egész felosztása 3 részre,
különösen az u. n. trializmus, az a
bölcsészeti felfogás, mely az embert a
dualizmussal szemben nem 2, hanem 3
részre, t. i. testre, lélekre és szellemre osztja];
(átv.) szőrszálhasogatás; (bot.) elágazás
trójdźwięk [akord zbudowany z trzech
dźwięków: prymy, tercji i kwinty] – (zene)
hármashangzat v. akkord
trójdźwięk durowy – dúr hármashangzat
trójdźwięk toniki – hármashangzású alaphang
trójeczka – hármaska
trójfazowy, -a, -e [składający się z trzech faz stadiów rozwoju czegoś] – háromfázisú
trójfazowy przekształtnik tranzystorowy AC/DC
– háromfázisú tranzisztoros AC/DC átalakító
trójgłowy, -a, -e [mający trzy głow] – háromfejű
trójgraniasty, -a, -e [mający trzy wystające
krawędzie] – háromélű, háromoldalú,
háromszögletű
trójjęzyczny, -a, -e, trzyjęzyczny, -a, -e [1.
posługujący się trzema językami; 2.
napisany w trzech językach; 3. o jakimś
terenie: zamieszkany przez ludność
posługującą się trzema językami] –
háromnyelvű
trójjęzyczny Szwajcaria – a háromnyelvű Svájc
trójka [1. cyfra oznaczająca liczbę 3; 2. to, co
jest oznaczone liczbą 3; 3. trzy osoby, troje
zwierząt, rzadziej trzy przedmioty; 4. zob.
ocena
dostateczna;
5. pokój,
pomieszczenie dla trzech osób; 6. szereg
złożony z trzech osób, samolotów itp.,
wchodzący w skład kolumny; 7. trzy
-
Wersja 01 01 2017.
punkty na kostce do gry, trzy oczka na
kostce domina; 8. trzy prawidłowe
skreślenia w totolotku; 9. zob. trojka;
10. karta oznaczona cyfrą 3, mająca taką
wartość] – hármas, hármas szám; hármas
(osztályzat); hármas csoport; hármasfogat,
(trzy konie) trojka
trójka murarska – hármas kőművescsoport v.
falazó brigád
trójkami – hármasával, hármanként
trójkącik – kis háromszög, háromszögecske
trójkąt [1. figura geometryczna złożona z trzech
punktów płaszczyzny nieleżących na
jednej prostej oraz z trzech odcinków
prostoliniowych łączących te punkty; 2. to,
co ma kształt podobny do tej figury
geometrycznej; 3. instrument perkusyjny
w postaci metalowego pręta w kształcie
niedomkniętego
trójkąta,
uderzany
pałeczką] – háromszög
Trójkąt Bermudzki – Bermuda-háromszög
Trójkąt Bermudzki [1. obszar wód Oceanu
Atlantyckiego w pobliżu Bermudów; 2.
zwyczajowa nazwa obszaru Atlantyku, w
rejonie Bermudów, przez fascynatów
zjawisk paranormalnych uznawanego za
miejsce wielu niewyjaśnionych zaginięć
statków, jachtów i samolotów. (uważają
oni, iż na tym obszarze mają miejsce
zjawiska
łamiące
prawa
fizyki,
wykrywana jest obecność "obcych" – co
ma ich zdaniem wyjaśniać rzekomo
niewytłumaczalne zdarzenia). Nie istnieje
jeden ustalony kształt trójkąta, jego
kształt
opisywany
jest
różnie w
poszczególnych legendach miejskich. 3.
Diabelski Trójkąt, obszar na płn.-zach.
Atlantyku zawarty między Florydą,
Bermudami i Puerto Rico; znikanie
samolotów i statków na tym obszarze
przypisuje się często jakimś tajemniczym
potęgom a. wyprawom z kosmosu;
spopularyzowany przez książkę The
Bermuda Triangle (1974) Charlesa
Berlitza i przez sensacyjną prasę
popularną.] – Bermuda-háromszög [A
7194
Bermuda-háromszög, vagy más néven az
Ördög-háromszöge egy terület neve az
Atlanti-óceánon, ami repülőgépek és hajók
különös eltűnéséről vált ismertté. Az
eltűnésekkel kapcsolatos dokumentációk
hiányossága miatt sokan paranormális és
természetfeletti jelenségekben, vagy éppen
földönkívüliek jelenlétével magyarázzák az
eseteket, de született számos tudományos
alapokon nyugvó magyarázat is. A
legkevésbé ismert, de legracionálisabb
alapokon álló elmélet (Lawrence David
Kusche) szerint maga a rejtély nem létezik, a
Bermuda-háromszög csupán a tengerész
legendák megszokott változatainak egyike,
melyet néhány író fantáziája nagyított fel és
tett ismertté világszerte. Földrajzilag a
háromszöget Bermuda szigete, Puerto Rico
és Miami rajzolja ki.]
trójkąt
kreślarski
[zob.
ekierka]
–
háromszögvonalzó, derékszögvonalzó
trójkąt (małżeński) – szerelmi háromszög
trójkąt nawigacyjny [przyrząd służący do
wykreślania kursów i namiarów na mapie
morskiej] – navigációs háromszög
trójkąt
nieforemny
–
egyenlőtlenoldalú
háromszög; általános háromszög
trójkąt nierównoboczny – egyenlőtlen oldalú
háromszög
trójkąt odblaskowy, ostrzegawczy [trójkąt z
odblaskowego tworzywa, ustawiany na
drodze za zepsutym pojazdem, aby
zapobiec
wypadkowi]
–
közúti
elakadásjelző háromszög (fényvisszaverő
figyelmeztető háromszög)
trójkąt ostrokątny [trójkąt, którego wszystkie
kąty są ostre] – hegyesszögű háromszög
trójkąt paralaktyczny [sferyczny kąt na
sklepieniu nieba, którego wierzchołkami
są: zenit, biegun nieba i badane ciało
niebieskie] – parallaktikus háromszög
trójkąt pitagorejski [trójkąt prostokątny o
bokach, których długości wyrażone są
liczbami naturalnymi] – pitagóraszi
háromszög
trójkąt prostokątny [trójkąt, którego jeden z
kątów wewnętrznych jest prosty] –
derékszögű háromszög [Egy belső szög és a
hozzátartozó külső szög összege mindig
180°, tehát együtt egyenesszöget alkotnak.
Ezek más néven kiegészítő szögek, ugyanis
két olyan szöget, amelyek együttesen
egyenesszöget alkotnak, azokat kiegészítő
szögeknek nevezzük.]
-
Wersja 01 01 2017.
trójkąt prostokątny
trójkąt rozwartokątny [trójkąt, którego jeden z
kątów jest rozwarty] – tompaszögű
háromszög
trójkąt równoboczny [trójkąt, którego każdy
bok jest innej długości, to trójkąt
różnoboczny] – egyenlő oldalú v. szabályos
háromszög
trójkąt równoramienny – egyenlő szárú
háromszög
trójkąt różnoboczny – általános v. egyenlőtlen
oldalú háromszög
trójkąt
rysunkowy
[zob.
ekierka]
–
háromszögvonalzó, derékszögvonalzó
trójkąt sferyczny [część powierzchni kuli
ograniczona łukami trzech kół wielkich] –
szférikus háromszög; gömbháromszög
trójkątny, -a, -e; trójkątowy, -a, -e – háromszög
(alakú),
háromszögletű,
háromszögű,
háromélű, háromsarkú
trójkolorowo – háromszínűen
trójkolorowy, -a, -e [mający trzy kolory] –
trikolór, háromszínű
trójkolorowa szarfa – háromszínű szalag
trójkołowiec – háromkerekű motor v. gépkocsi
trójkołowy, -a, -e [mający trzy koła, poruszający
się na trzech kołach] – háromkerekű
trójkondygnacyjny, -a, -e – háromszintes
trójkowicz (pot. uczeń trójkowy) – (közb.) hármas
v. közepes tanuló
trójkowy, -a, -e – három-, hármas
trójelementowy, -a, -e [składający się z trzech
elementów] – háromelemes; három elemből
álló
trójlistek – (növ.) hármas levél
trójlistek koniczny – a lóhere hármaslevele
trójlistkowy, trójlistny, -a, -e [1. mający trzy
listki;
2. mający
kształt
listka
składającego się z trzech części] –
háromlevelű
trójlufka [strzelba myśliwska o trzech lufach] –
(vadászat) háromsörétes vadászpuska
trójmasztowy, -a, -e [o statku: mający trzy
maszty] – háromárbócos
7195
trójmasztowiec – háromárbócos hajó
trójmecz [zawody rozgrywane między trzema
drużynami] – hármas mecs, hármas
találkozó
trójmian [mat. suma trzech jednomianów] – (mt.)
trinom, polinom
trójmiasto [1. zespół trzech miast położonych
blisko siebie, połączonych wspólną
komunikacją; 2. zespół trzech miast
położonych blisko siebie, połączonych
wspólną komunikacją] – háromváros
(Gdynia, Sopot, Gdańsk)
Trójmiasto
[potocznie:
nazwa
zespołu
miejskiego tworzonego przez Gdańsk,
Gdynię i Sopot] – Trójmiasto (Gdynia,
Sopot, Gdańsk)
trójmiejski, -a, -ie – háromvárosi
trójnasób – háromszorosan
trójniak [miód pitny, w którym na jedną część
miodu przypadają dwie części wody] –
hároméves méhser
trójnóg [1. sprzęt o trzech nogach; 2. zob.
statyw] – háromláb; háromlábú szék v.
állvány
trójnożny, -a, -e; trójnogi, -ia, -ie [o sprzętach,
przedmiotach: mający trzy nogi] –
háromlábútrójnóg [1. sprzęt o trzech nogach; 2. zob.
statyw] – (stołek) háromlábú szék;
(podstawa) háromlábú állvány
trójpalczasty,
-a,
-e [1. o kończynach:
zakończony trzema palcami; 2. mający
trzy wyraźnie wystające części; 3. o
zwierzęciu: mający kończyny o trzech
palcach] – háromujjú, hármas ujjazatú
trójpasmowy, -a, -e [1. mający trzy pasma (linie,
pasy, wstęgi); 2. zob. trzypasmowy] –
háromsávos
trójplatowiec – háromfedelű repülőgép, triplán
trójpolowy, -a, -e – három táblás, három szakaszos
trójpolówka [dawny system uprawy roli
podzielonej na trzy pola, uprawiane na
przemian] – háromnyomásos v. háromtáblás
gazdálkodás v. gazdaság
trójprzęsłowy, -a, -e – (műsz) háromfesztávú
trójprzymierze [1. tajny układ pomiędzy trzema
państwami:
Cesarstwem
Niemiec,
Królestwem Włoch i C.K. AustroWęgrami zawiązany 20 maja 1882 r.; 2. ,
państwa
centralne,
tajny
sojusz
polityczno-wojskowy Niemiec, AustroWęgier i Włoch, podpisany 20 maja 1882 z
inicjatywy kanclerza II Rzeszy O. von
Bismarcka.
Przewidywał
pomoc
sojuszników w razie niesprowokowanego
ataku Francji lub Rosji na któregokolwiek
-
Wersja 01 01 2017.
z sygnatariuszy. Układ był odnawiany w
1887, 1892, 1902, 1912. Formalnie
przetrwał do 1915, tj. do momentu
przystąpienia Włoch do wojny po stronie
ententy.] – hármasszövetség, központi
hatalmak
trójramienny, -a, -e – háromágú (świecznik
trójramienny: háromágú gyertyatartó)
trójskok
[konkurencja
lekkoatletyczna
polegająca na trzech następujących po
sobie skokach za pomocą odbicia z jednej
nogi] – hármasugrás
Trójskrzyn, kroton (Codiaeum) [rodzaj roślin z
rodziny wilczomleczowatych. Należy do
niego
16
gatunków
krzewów
występujących na wyspach Pacyfiku i w
Azji południowo-wschodniej. Niektóre
gatunki, zwłaszcza trójskrzyn pstry
Codiaeum
variegatum
należą
do
najpopularniejszych roślin doniczkowych.
Nazwa handlowa "kroton" stosowana w
odniesieniu do trójskrzyna pstrego jest
niefortunna, bowiem myli się z rodzajem
Croton też z rodziny wilczomleczowatych,
którego przedstawiciele spotykani są w
całej strefie równikowej.] – Csodacserje,
Kroton (Codiaeum v. Codiaeum variegatum)
[Dúsan elágazó akár 1-1,5 méter magasra
megnövő cserje. Szépségét gyönyörű formás
színes levelei adják, amelyek a keskenytől a
tojásdadig minden formában megtalálhatók.
Feltűnően színes és formás leveleivel kivívta
a növénybarátok szeretetét ez a trópusi
cserje. Sajnos nem a legkönnyebben
nevelhető növények közé tartozik, ezért csak
akkor vállalkozunk nevelésére, ha otthonunk
elég világos, és egyenletes a hőmérséklet.]
trójstronny, -a, -e [1. działający z trzech stron;
2. taki, w którym biorą udział trzy strony]
– háromtagú, háromoldalú
trójstronna komisja – háromtagú bizottság
trójstronne
porozumienie
–
háromoldalú
megállapodás
trójścienny, -a, -e [mający trzy ściany] –
háromfalú, hármas oldalú
7196
trójtlenek
[związek
chemiczny,
którego
cząsteczka składa się z trzech atomów
tlenu z jednym atomem lub z kilkoma
atomami innego pierwiastka – (vegyt.)
trioxid
trójtlenek arsenu, Tlenek arsenu(III) (As2O3,
dawniej: trójtlenek arsenu, popularnie:
arszenik)
[nieorganiczny
związek
chemiczny, tlenek arsenu na III stopniu
utlenienia;
arszenik]
–
arzenolit
(névváltozata: arzénvirág), [arzénoxid a
szabályos kristályrendszerben kristályosodik.
Az egyszerű oxidok ásványcsoportjának
tagja.]
trójwartościowy, -a, -e – háromvegyértékű
trójwiersz [1. zwrotka o trzech wierszach;
2. wyjątek z dłuższego utworu liczący trzy
wiersze] – (ir.) terzina (vagy tercina) (olasz)
– ötöd- vagy hatodfeles jambusokból álló, a
strófákat összekötő rímképletű, háromsoros
versszak
trójwierszowy, -a, -e – (ir.) terzinatrójwodorek azotu – ammónia, nitrogén-hidrid,
HN3
trójwodorek fosforu – foszfor-hidrid, PN3
trójwymiarowość
–
háromértékűen,
háromdimenziósan
trójwymiarowy, -a, -e [1. mający trzy wymiary:
długość, szerokość i wysokość; 2. dający
złudzenie, że przedstawiane, np. w filmie,
przedmioty lub obrazy mają trzy
wymiary] – háromértékű, háromdimenziós;
(inf.) 3D [three dimensional], 3 dimenziós,
térbeli
trójząb [1. broń podobna do wideł, mająca trzy
metalowe zęby; 2. mit. gr.-rzym. trójzębna
laska zakończona z jednej strony trzema
zębami, stanowiąca godło Posejdona i
Neptuna] – háromágú szigony
trójzębny, -a, -e – háromfogas, háromfogú
trójzmianowy, -a, -e (zob. trzyzmianowy) –
háromműszakos
trójżagłówka – három vitorlás (hajó v. csónak)
trubadur [fr. troubadour: średniowieczny poeta
i śpiewak wędrujący po dworach
południowej Francji] – (fr.) trubadúr;
udvari, nemesi dalnok a XI-XIII. században
Nyugat-Európában; (átv.) lovag, lovagias
udvarló
trubadurski, -a, -ie – (fr.) trubadúrtrubadurzy [fr. troubadour 'trubadur' ze
st.prowans. trobador 'jp.' od trobar
'tworzyć (wiersze, pieśni)'; poeci, a
zarazem kompozytorzy i śpiewacy, często
ze stanu rycerskiego, działający od XI do
końca XIII w., gł. w Prowansji (płd.
Francja) i płn. Włoszech, uprawiający
-
Wersja 01 01 2017.
poezję liryczną o kunsztownych miarach i
rymach, zwł. miłosną] – (fr.) trubadúrok
truchcik – ügetés, poroszkálás, baktatás
truchleć (truchleje) [drętwieć z przerażenia] –
porladni, szétporlik, szétmálik; korhadni;
ájuldozni, megdermedni, kővé válni;
reszketni, remegni; félni, rettegni
truchleć ze strachu – a félelemtől megdrmed v.
kővé válik
truchło
[1. posp.
o
człowieku
starym,
niedołężnym; 2. daw. ciało zmarłego] –
korhadék, rothadék; (átv.) hulla
trucht [1. bieg konia, rzadziej innego zwierzęcia,
pośredni między stępem a kłusem; 2. bieg
drobnymi kroczkami] – ügetés
trucht tatarski – tatárügetés
truchtać (dyrdać, iść, spieszyć, udawać się,
zmierzać) – ügetni, ügetve lovagolni, menni,
sietni; törekedni
truciciel [1. ten, kto truje lub otruł kogoś;
2. zakład przemysłowy, komunalny itp.
zanieczyszczający środowisko naturalne],
trucicielka – méregkeverő (ffi/nő)
truciciel środowiska – környezetszennyező
trucicielski, -a, -ie – méregkeverőtrucicielstwo – méregkeverés
trucie – mérgezés
trucie alkoholem – szesz- v. alkoholmérgezés
trucie gazem – gázmérgezés
trucizna [1. substancja, która może zakłócić
funkcje życiowe organizmu, a nawet
spowodować śmierć; 2. coś, co działa
szkodliwie na zdrowie fizyczne lub na
psychikę człowieka] – méreg; (átv.)
bosszúság, keserúség, elrontás, méreg
trucizna działa – a méreg hat
truć (truję, truje) [1. zabijać za pomocą trucizny;
2. dawać złe jedzenie, powodujące chorobę
przewodu
pokarmowego;
3. zanieczyszczać środowisko naturalne;
4. pot. wywoływać niepokój, obawę; 5. pot.
natrętnie prosić; 6. lekcew. mówić długo i
rozwlekle
lub
zamęczać
kogoś
wielokrotnym powtarzaniem czegoś; też:
narzekać] – mérgezni, megmérgezni; (átv.)
elrontani,
megmérgezni,
megrontani,
elpusztítani, ölni
truć komu życie – megkeseríti vkinek az életét
truć potrawą – étellel megmérgezni
truć umysły – értelmet megmérgezni, gondolatot
megölni
truć się [1. zażywać truciznę; 2. powodować u
siebie chorobę przewodu pokarmowego,
jedząc
niezdrowe
potrawy;
3. pot.
zadręczać się] – megmérgezi magát; (átv.)
7197
aggódni, árt magának, bosszankodni,
mérgelődni
trud
[1. ciężka
praca,
wielki
wysiłek;
2. niewygoda
lub
ciężkie
warunki
panujące gdzieś] – nehéz v. fáradságos
munka, fáradtság, fáradozás; vesződség,
erőfeszítés, erőltetés, gürcölés
Truda, Trudka – a Gertrúd beceneve
trudnić się (trudnię się) [zajmować się czymś,
zwłaszcza zarobkowo] – (czym) foglalkozni
(vmivel), dolgozni, ellátni vmit; vezetni,
irányítani, elintézni; (foglalkozást) folytatni,
űzni
trudnić się bednarką – bognármesterséget űzni
trudnić się gospodarstwem – gazdálkodni
trudnić się handlem – kereskededést folytatni v.
űzni;
kereskedni;
kereskedelemmel
foglalkozni
trudnić się hodowaniem koni – lótenyésztéssel
foglalkozni
trudnić się kupiectwem – kereskedéssel
foglalkozni
trudnić się lichwą – uzsorát űzni; uzsoráskodni
trudnić się nauczaniem – tanítással foglalkozni
trudnić się rzemiosłem – kézműiparral v. kisiparral
foglalkozni
trudnić się rybołówstwem – halászni
trudno – nehezen, bajosan, aligha, fáradtságosan,
üggyel-bajjal; sajnos, hiába (nem fokozható),
mit tegyünk
trudno bym ci wierzył – hiába akarok hinni neked
trudno, cóż zrobić – nincs mit tenni
trudno domyć ręce po pracy – nehéz tisztára
mosni a kezet munka után
trudno jest pytać po polsku – nehéz lesz lengyelül
kérdezni
trudno mi to zrobić ― nehezemre esik ezt
megtenni
trudno mu było udźwignąć ten ciężar – nehéz volt
(neki) ezt a terhet felemelni
trudno o coś – nehéz vmit szerezni
trudno o dobre mieszkanie – nehéz jó lakást
szerezni
trudno o posadę – bajos állást szerezni
trudno osiągalny cel – nehezen elérhető cél
trudno przeciew wodzie płynąć – nehéz az ár
ellen v. az árral szemben úszni
trudno przekładalna poezja – nehezen fordítható
versek
trudno się domyślić – nehéz kitalálni
trudno spamiętać tyle nazwik – nehéz ennyi nevet
észben tartani
trudno z nim dojść do ładu – nehéz vele
megegyezni v. megállapodni
-
Wersja 01 01 2017.
trudno z nim wytrzymać – nehéz vele bírni v.
kibírni
trudno z wilka uczynić barana – (nehéz farkasból
bárányt csinálni) bajos a farkast báránnyá
változtatni
trudno znieść takie zimno – nehéz elviselni ilyen
hideget
trudności – nehézségek
trudności gospodarcze – gazdasági nehézségek
trudności językowe – nyelvi nehézségek
trudności pieniężne – pénzszűke; pénzügyi
nehézségek
trudności piętrzą się – a nehézségek tornyosulnak
trudności płatnicze – fizetési nehézségek
trudności przejściowe – átmeneti nehézségek
trudności w oddychaniu – nehéz légzés
trudność [1. to, co jest trudne, uciążliwe;
2. komplikacja, przeciwność, przeszkoda;
3. właściwość tego, co jest trudne] –
nehézség, fáradtság, akadály, gát; bökkenő,
viszontagság; átv. nehézkesség; zökkenő
trudność oddychania – nehéz légzés, légzési
nehézség
trudność pracy – munka nehézsége
trudność w połykaniu – nyelési nehézség
trudność zadania – a feladat nehézsége
trudny, -a, -e [1. taki, którego zrobienie lub
osiągnięcie wymaga wysiłku; 2. niełatwy
do
zrozumienia;
3. o
człowieku:
nieprzystępny, oporny; 4. o charakterze:
przykry, uciążliwy; 5. w odniesieniu do
jakiejś sytuacji, sprawy: kłopotliwy] –
nehéz, fáradtságos, fáradságos, bajos, ügyesbajos; súlyos, komoly; körülményes;
nehézkes
trudna droga – fáradságos v. nehéz út
trudna młodzież, trudne dziecko [młodzież,
dziecko
sprawiające
kłopoty
wychowawcze] – nehéz ifjú; nehéz gyerek
trudna rada – nehéz tanácsot adni
trudna rada; nie da rady – nincs mit tenni, nincs
más megoldás, ez van
trudna sprawa – nehéz ügy, bajos dolog
trudna sprzedaż – akadozó eladás
trudna sytuacja – nehéz helyzet
Trudne Czasy, Chwile [właściwe czasy
ostateczne, w których będzie takie
zgorszenie, jakiego nie było jeszcze na
świecie. Zdaje się, że wstęp do tych czasów
już się rozpoczyna, bo dużo mamy
pogardzania wiarą, fałszywej pobożności,
zgorszenia,
zaniku
miłości,
nieposłuszeństwa rodzicom itd.] – nehéz
idők [Amikor megkérdezték a tanítványok az
Urat, hogy milyen jele lesz az ő
7198
eljövetelének és a világ végének, akkor Jézus
ezzel kezdte a mondandóját: „Meglássátok,
hogy valaki el ne hitessen titeket (vö.
Mt 24,4).” Ez
mindjárt
felhívja
a
figyelmünket arra, hogy az utolsó idő egyik
legjellegzetesebb vonása a hitetés lesz. Ez
nemcsak a politikai csatározásban fog
megnyilvánulni, hogy tömegeket fognak
ígéretekkel és más eszközökkel befolyásolni,
hanem ez a vallás területére is érvényes, mert
Jézus azzal folytatta, hogy: „Sokan jönnek
majd az én nevemben, akik ezt mondják, én
vagyok a Krisztus, és sokakat elhitetnek
(Mt 24,5).” Krisztus nevében és Krisztus
helyére állva megy végbe a legnagyobb
elhitetés, mert azt senki sem gondolná, hogy
ilyen módon ez megtörténhet. Pál apostol ezt
írja erre vonatkozóan Timóteusnak: „Azt
pedig tudd meg, hogy az utolsó napokban
nehéz idők állnak be. Mert lesznek az
emberek magukat szeretők, pénzsóvárgók,
kérkedők,
káromkodók,
szüleik iránt
engedetlenek, hálátlanok, tisztátalanok,
szeretet nélkül valók, kérlelhetetlenek,
rágalmazók, mértéktelenek, kegyetlenek, a
jónak nem kedvelői. Árulók, vakmerők,
felfuvalkodottak, inkább a gyönyörnek, mint
Istennek szeretői; kiknél meg van a
kegyesség látszata, de megtagadják annak
erejét. És ezeket kerüld (2Tim 3,1-5).”
Annyira megdöbbentő ez a felsorolás, hogy
nem lehet napirendre térni fölötte, különösen
az utolsó megjegyzésen, azon, hogy tömegek
fogják magukon viselni a vallásosság
látszatát, de annak erejét megtagadják;
vagyis, az Isten parancsolatainak nem fognak
engedelmeskedni (vö. Jn 14,21-24;1Jn 5,3).
Tehát, az utolsó idők egyik jele a Szentírás
szerint éppen a valódi megtérések nélküli
vallásosság elterjedése lesz.]
trudne położenie – komoly v. nehéz helyzet
trudne podjał zadanie – nehéz feladatot vállalt
magára
trudne pytanie – (vizsgán) fogas kérdés
trudny do wykrycia – titkos
trudny do wymówienia – nehéz kimondani;
nehezen ejthető
trudny poród – nehéz szülés
trudy jego zostały uwieńczone powodzeniem –
fáradozásait siker koronázza
trudy podróży – úti fáradalmak
trudy wojenne – háborús erőfeszítések
trudzić (trudzę, trudzi) [1. narażać kogoś na trud,
fatygę; 2. powodować zmęczenie] – fáradni,
fárasztani, bajlódni, gyötrődni, gyötörni,
zaklatni, kimeríteni, untatni
trudzić kogo – fárasztani v. foglalkoztatni vkit
-
Wersja 01 01 2017.
trudzić nad czym – bajlódni vmivel, gyötrődni
vmin
trudzić przy robocie – munkával bajlódni, vmilyen
dologban fáradozni
trudzić się [1. robić coś z dużym wysiłkiem;
2. zajmować się, trudnić się; 3. trudzić,
fatygować jeden drugiego] – fáradni,
fáradozni, bajlódni; munkálkodni
true color, 24-bit-per-pixel truecolor – (ang.) true
color [1. A számítógépes szakmában
azoknak a VGA-grafikus kártyáknak a
szokásos megnevezése, amelyek a 24 bites
színmélység
segítségével
16,7 millió
különböző,
a
képernyőn
egyidőben
megjeleníthető színt képesek előállítani.
Mivel a színek ilyen nagy választékából
gyakorlatilag minden színárnyalatot elő lehet
állítani, ezt az eljárást „valós színű
ábrázolásnak” illetve angolul „True Color”nak nevezik. 2. 24 bites (True Color)
színmélység]
TrueType [format fontów wymyślony przez
firmę Apple jako antidotum na PostScript
(za który trzeba było płacić), stosowany na
komputerach Macintosh od 1991 obecnie
rozpowszechniony
na
wszystkich
platformach komputerowych na równi z
fontami Type 1. Znaki w TrueType
opisane są za pomocą krzywych Béziera
tylko drugiego stopnia, jednak jest to
format znacznie bardziej skomplikowany
technicznie. Daje za to większe możliwości
– szczególnie pod względem jakości
wyświetlania na ekranie monitora.] –
TrueType [vektoros betűkészlet-formátumot
az 1980-as évek végén fejlesztette ki az
Apple Inc. az Adobe PostScript Type–1-es
betűkészlet-formátumának versenytársául. A
modern grafikus felületek betűkészleteinek
és
betűkészlet-formátumainak
(Apple
Advanced Typography, Graphite és részben
az OpenType) alapja.]
trufla [1. grzyb o podziemnych, kulistych
owocnikach, uważany za ekskluzywny
przysmak;
2. czekoladka wypełniona
spoistą, suchą masą o smaku rumowym] –
szarvasgomba
Trufla (Tuber) [rodzaj jadalnych grzybów
należący do workowców. Trufle to grzyby
podziemne mikoryzowe występujące na
prawie wszystkich kontynentach. Rosną
10-13 cm pod ziemią i współżyją z
korzeniami drzew (najczęściej dębu, lipy,
topoli, wierzby).] – szarvasgombák (Tuber
spp.)
 trufla letnia (Tuber aestivum Vittad. 1831) gatunek wymarły – Nyári szarvasgomba Tuber aestivum Vittadini
 trufla biaława (Tuber borchii Vittad. (1831=
T. albidum) - gatunek rzadki
 trufla
czarnozarodnikowa
(Tuber
melanosporum
Vittad.
1831)
-brak
informacji o wyst. - Périgordi fekete
szarvasgomba, francia szarvasgomba - Tuber
melanosporum Vittadini
 trufla czerwona (Tuber rufum Pico) - brak
informacji o wyst.
 trufla wydrążona (Tuber excavatum Vittad.
= T. mesentericum) - gatunek wymierający Kátrányszagú
szarvasgomba
Tuber
mesentericum Vittadini
7199
 trufla omszona (Tuber puberulum Berk. et
Br.) - brak informacji o wyst.
 trufla zimowa (Tuber brumale Vittad. 1831) -
-
Wersja 01 01 2017.
chowało się zmarłych w czasach PRL-u. 3.
buty popularne w latach 50. Były to
przerobione domowym sposobem białe
tenisówki, z których wycinało się
środkową
część
z
dziurkami
i
sznurówkami, obszywało czarną tasiemką
i malowało na czarno tuszem do rysunków
technicznych. Buty takie, na łamach
tygodnika „Przekrój”, zaproponowała
czytelniczkom Barbara Hoff. Nazwa
„trumniaki” nawiązywała do tekturowych
butów, w jakich chowało się w ówczesnych
czasach
zmarłych.
Prawdopodobnie
nazwę tę butom przypisała Stefania
Grodzieńska w jednym ze swoich
felietonów o Alicji.] – (daw) cipőfajta
brak informacji o wyst. - Téli szarvasgomba Tuber brumale Vittadini
 trufla




zwyczajna v. jadalna – fekete
szarvasgomba
isztriai szarvasgomba (Tuber magnatum)
Nagyspórás
szarvasgomba
Tuber
macrosporum Vitt.
Fehér
szarvasgomba
Choiromyces
meandriformis Vitt.
Homoki szarvasgomba - Mattirolomyces
terfezioides
(korábban:
Terfezia
terfezioides)
truflowy, -a, -e – szarvasgombatruizm [banał, komunał] – truizmus; közhely,
köznapiság, elcsépeltség
truistyczny, -a, -e – banális, elcsépelt
trująco – mérgesen, mérgezően
trujący, -a, -e – mérgező, mérges
trująca domiszka – mérges keverék
trujące gazy – mérgező gázok, mérges gázok
trujące grzyby – mérges gombák
trukczasz (stolnik nadworny) – (dawno, hist)
pohárnok
trukczaszy (ob. Strukczaszy) – (dawno, hist)
pohárnokok
trumienka – kis koporsó
trumienny, -a, -e – koporsó-, síritrumienne wieko – koporsófedél
trumna [1. skrzynia z zamykanym wiekiem, do
której kładzie się ciało zmarłego; 2. pot. o
samolocie
lub
statku,
którym
podróżowanie grozi katastrofą] – koporsó
trumniaki [1. w latach 50 nazwa balerinek
wytwarzanych domowym sposobem z
białych tenisówek. Trzeba było odciąć
część tenisówki z dziurkami, obszyć
czarną tasiemką i przemalować całość na
czarno. Na pomysł taki wpadła Barbara
Hoff, redaktorka działu mody w
Przekroju. 2. tekturowe buty w których
trumniaki
trumniarski, -a, -ie [przymiotnik od: trumniarz] –
koporsókészítő-, temetkezésitrumniarz [rzemieślnik wyrabiający trumny] –
koporsókészítő
truncation (obcięcie, obcinanie) – (ang.)
truncation [szavak végének (esetleg elejének)
csonkolása az adatbázisok esetében használt
keresőkérdéseknél (pl. a * vagy a $ "joker"
karakterrel); így lehet a ragozott, képzett, ill.
összetett szavakat egyszerűen lekeresni]
trunek (napój alkoholowy) – itóka, ital, szeszes
ital
trunek chłodzący – hísítő ital
trunek odurzył – az ital megrészegített,
mámorossá tett, elkábított
trunki orzeźwiające – frissítő, felfrissítő italok
trunkowy, -a, -e 1. dotyczący trunku; 2. taki,
który często pije alkohol] – ital-, itóka-,
italos, iszákos
trup [1. zwłoki; 2. ciało padłego zwierzęcia;
3. pogard.
całkowicie
zniszczony
przedmiot, urządzenie, najczęściej pojazd
mechaniczny] – hulla, holttest, tetem
trupa [1. fr. troupe 'gromada; banda; jw.; oddział
wojska'; przest. zespół aktorów teatru a.
artystów cyrku; 2. dawny zespół artystów
teatralnych lub cyrkowych, zwłaszcza
wędrowny; 3. Truppa. W „Dykcjonarzyku
teatralnym” z r. 1808 czytamy pod tym
wyrazem: „U nas każda truppa ma swego
antreprenera. W innych krajach a
szczególniej w stolicy Francyi, Towarzystwa
same rządzić się zwykły…”] – (fr.-ném.)
trupp; társulat; színházi v. cirkuszi társulat;
csapat, színtársulat
7200
trupa artystyczna – színtársulat
trupa liliputów [Pod nazwą "Trupa Liliputów"
w latach 50. XX wieku występowała w
Izraelu
rodzinna
trupa
Ovitzów,
siedmiorga żydowskich liliputach, którzy
przeżyli piekło Auschwitz] – törpékszíntársulata, liliputi színház, törpék csapata
trupa wędrowna – vándortársulat
trupek – kis hulla v. tetem
trupi, -ia, -ie – hulla-, holt-, haláltrupia bladość – halálsápadtság
trupia czaszka [1. czaszka nieokryta mięśniami i
skórą; 2. rysunek lub inne wyobrażenie tej
czaszki, pojmowane jako symbol śmierci]
– koponya (koponya); a halott koponyája;
halálfej
trupia głowa [duża ćma mająca na ciemno
owłosionym tułowiu jasną plamę] –
halálfej; (ćma) halálfejes pillangó
trupia główka (Zmierzchnica trupia główka) [duża
ćma mająca na ciemno owłosionym
tułowiu jasną plamę] – halálfejes pillangó
(Acherontia atropos Ochs.) [a pikkelyes
szárnyuak rendjébe, a szendderek családjába
tartozó lepkefaj]
trupiarka – hullamosó és –öltöztető asszon;
hullaszállító kocsi
trupiarnia [1. pot. kostnica; 2. posp. miejsce, w
którym przebywają starzy ludzie] –
hullakamra,
hullaház,
halottas
ház;
halottaskamra; ravatalozó
trupiarnia przy szpitalu – kórházi hullakamra v.
hullaház
trupieszeć – hullává lenni; elporladni, elkorhadni
trupio a. trupio blady [jak trup lub jak u trupa]
– hullafehér, halálsápadt, holtsápadt
-
Wersja 01 01 2017.
truposz, truposzczak (pot. trup) – hulla, tetem
trusia [1. pot. królik; 2. pot. człowiek bojaźliwy,
cichy, milczący; 3. pot. o kimś, kto udaje
cichego, skromnego] – nyuszi; (átv.) félénk,
gyáva ember
truskawka, truskawki [1. roślina o dużych,
ząbkowanych na brzegach liściach i
czerwonych, aromatycznych owocach; też:
owoc tej rośliny; 2. inaczej zwana
poziomka
ananasowa
(Fragaria
x grandiflora), bylina z rodzaju poziomek,
powstała w połowie XVIII w. Ze
skrzyżowania
poziomki
wirginijskiej
i poziomki chilijskiej. W Polsce najczęściej
są uprawiane następujące odmiany: kama,
honeoye, kent, senga sengana, dukat,
elsanta, marmelada. Owoce smaczne,
znacznie
większe
niż
u gatunków
wyjściowych,
bogate
w witaminy
i składniki mineralne, które spożywa się
na surowo oraz przetwarza na soki, dżemy
i konfitury. Truskawka jest popularna
w różnych częściach świata, Polska należy
do liczących się jej producentów.] –
földieper, eper; szamóca
truskawka ananasowy – ananászeper
truskawki oranżeryjne – melegházi eper
trust
[wym.
trast,
trust]
[wielkie
przedsiębiorstwo monopolistyczne powstałe
z połączenia przedsiębiorstw tej samej
branży] – (ang.) tröszt; (közg.) azonos v. rokon
iparágak szerződéses egyesülése a termelés és
piac racionalizált kihasználása céljából (miáltal
a tröszt monopolisztikus helyzetbe kerül és
diktálni tudja az árakat); a kapitalista
monopóliumok egyik fajtája, amelyben a
beletartozó vállalatok elvesztik kereskedelmi és
termelési önállóságukat és egységes irányítás
alá kerülnek; a szocialista gazaságban: az
azonos termelési v. kereskedelmi ághoz tartozó
vállalatok egyesülése, ill. ezek központi
szervezete
trust bankowy – banktröszt
trust finansowy – pénzügyi tröszt
trust inwestycyjny – beruházási tröszt
trust naftowy – petróleumtröszt, naftatröszt
trust przemysłowy – ipari tröszt
trust stalowy – acéltröszt
TRUSTe [niedochodowa (non-profit) organizacja
z siedzibą w San Francisco, założona w
1997 r. przez Electronic Frontier
Foundation (EFF) i CommerceNet
Consortium. Jej misją jest promowanie
problematyki poufności w Internecie.
Pieczątka
TRUSTe,
znana
jako
"trustmark", oznacza, że dana witryna
stosuje się do zasad ochrony informacji
7201
przekazanej jej przez jej użytkowników.] TRUSTe® [1. független nonprofit szervezet,
amely az interneten megadott személyes
információk védelmén alapul. 2. A TRUSTe
egyfüggetlen nonprofit szervezet, melynek
saját maga által meghatározott célja, hogy az
egyének és a különböző szervezetek között a
személyes adatok és információk tiszteletben
tartásán alapuló kapcsolat jöhessen létre. A
TRUSTe erre a korrekt információs
gyakorlatok reklámozásával törekszik. Az
áruházak akkor tehetik fel a webhelyükre a
TRUSTe minősítő pecsétjét, ha betartják a
szigorú előírásokat például a panaszok, viták
rendezésére és a személyes adatok
felhasználására vonatkozóan.]
Trusted Platform Module (TPM) [standard
układu scalonego (nazywany jest tak
również sam układ) opracowany przez
Trusted Computing Group. Obowiązuje
wersja specyfikacji TPM 1.] – TPM (Trusted
Platform Module)
[Specifikáció
mobil
számítógépek adatainak védelmére, ahol egy
chipben vannak tárolva a hozzáférési
jelszavak.]
trustowy, -a, -e – tröszttruś (zob. trusia w zn. 1.) – nyuszi
truteń [1. samiec pszczoły miodnej; 2. pot. ktoś,
kto nie pracuje i żyje cudzym kosztem] –
hereméh, (átv.) here, ingyenélő, élősdi ffi
trutka [pot. trucizna wymieszana z pokarmem,
wykładana
dla
trucia
zwierząt
wyrządzających szkody; też: porcja tej
trucizny] – méreg; mérgezett csalétek,
légypapír
trutka na szczury – patkányméreg
trutowy, -a, -e – hereméh-, (átv.) heretruty, -a, -e – megmérgezett
trwać [1. istnieć lub odbywać się przez pewien
czas; 2. pozostawać bez zmiany w pewnej
pozycji lub sytuacji; 3. pozostawać przy
kimś; 4. obstawać przy czymś] – tartani,
eltartani (idő); folyni; kitartani; (idő) nyúlni
trwać (nadal) – folytatódni trwać
trwa spadek kursu – az árfolyam esése folytatódik
trwa wzrost kursu – az árfolyam emelkedése
folytatódik
trwać na posterunku – kitart az őrhelyén
trwać przy swoim – (átv.) nem tágít; kitartani
trwać w milczeniu – hallgatásba merülni
trwać w uporze – makacs, önfejű marad;
makacskodni
trwający, -a, -e – tartó; eltartó; folytonos
trwający ciągle – szüntelen; folyton tartó
trwale – tartósan, állandóan, folyton, maradandóan
trwalnikowy, -a, -e – rozsdagomba-
-
Wersja 01 01 2017.
trwała [1. pot. trwała ondulacja; 2. rodzaj
zabiegu fryzjerskiego mającego na celu
nadanie nowego kształtu włosom. Przy
pomocy środków chemicznych struktura
włosa zostaje zmieniona i dzięki temu
nowa fryzura utrzymuje się dłużej. Taką
metodą uzyskuje się zwykle loki i fale.] –
tartós hullám, dauer
trwała ondulacja – dauer; tartós hullám
trwałość – tartósság, állandósság, maradandóság,
kitartás, szilárdság, erősség
trwałość barwnika [odporność barwnika
materiału włókienniczego który chroni
przed różnymi efektami pojawiającymi się
w produkcji oraz podczas praktycznego
użytkowania.] – színtartóság [Egy kelme
fontos tulajdonsága abból a szempontból,
hogy a színét mennyire tartja meg a
feldolgozás és a használat során bekövetkező
különböző hatásokkal szemben.]
trwałość betonu – a beton szilárdsága
trwałość owocu – a gyümölcs tartóssága
trwałość przyjaźni – a barátság állhatatossága
trwały, -a, -e [1. istniejący przez dłuższy czas lub
nieulegający szybkim zmianom; 2. zdatny
do użytku przez dłuższy czas] –
maradandó, időálló, tartós, állandó; erős;
(növ.) évelő; (med) (stacioner) maradandó,
nem változó; helyhez kötött; állandósult
állapotú; értékálló
trwała lekka – laza dauer
trwała mocna – erős dauer
trwała ondulacja [zabieg fryzjerski polegający
na takim sfalowaniu lub skręceniu
włosów, żeby nie uległy szybkiemu
rozkręceniu] – tartós hullám, dauer
trwała piankowa – habdauer
trwała przyjaźń – tartós barátság
trwała tkanina – tartós, erős kelme
trwała utrata słuchu – maradandó hallásveszteség
trwała ziołowa – kímélő dauer
trwałe
uszkodzenie
słuchu
–
tartós
halláskárosodás
7202
trwały materiał – tartós v. erős anyag
trwały pokój – tartós béke
trwały zapach – tartós illat
trwanie – tartam, időtartam, fennállási idő; tartás,
eltartás
trwoga [silny strach] – rettegés, nyugtalanság,
félelem, ijedtség, rémület, izgalom, riadalom,
aggódás, szorongás
trwoga na niego pada – ijedtség vesz rajta erőt;
rémületbe esni
trwoga wojenna – háborús félelem v. riadalom
trwoniciel – pazarló, tékozló; költekező ffi
trwoniciel pieniędzy – költekező v. pazarló ffi
trwoniciel rodzinnej fortuny – családi szerencsét
elpazarló ffi
trwonić [marnować, marnotrawić] – pazarolni,
tékozolni,
eltékozolni;
elpazarolni,
fecsérelni,
elfecsérelni,
pocsékolni;
vesztegetni; elherdálni
trwonić pieniądze – pénzt pazarolni v. pocsékolni;
herrdálni v. elherdálni a pénzt
trwonienie – pazarlás, tékozlás, pocsékolás
trwożliwie – rettegve, szorongva, félénken,
bátortalanul
trwożliwość – rettegés, szorongás, félénkség,
ijedtség, bátortalanság
trwożliwy, -a, -e [1. taki, który się łatwo trwoży;
2. wyrażający trwogę] – rettegő, szorongó,
félénk, ijedős; bátortalan, ijedt, nyugtalan
trwożny, -a, -e [1. odczuwający trwogę; 2. zob.
trwożliwy w zn. 2.] – félénk, aggódó,
ijesztő, rémületet keltő
trwożyć (trwożę, trwoży) [przejmować trwogą] –
félni, ijedni, rémülni, aggódni, izgulni,
nyugtalankodni, ijeszteni, rémíteni, izgatni
trwożyć kogo czym – ijeszteni vkit vmivel
trwożyć się [1. odczuwać trwogę; 2. bać się o
kogoś, o coś] – félni, megijedni,
megrémülni,
aggódni,
megijeszteni,
megrémülni
trwoży się serce – a szív reszket v. aggódik
trwożyć się czym – félni vmitől; aggódni vmi miatt
tryb [1. procedura; 2. obracające się koło o
zębatym
brzegu,
będące
częścią
niektórych mechanizmów; 3. kategoria
gramatyczna służąca do wyrażenia za
pomocą form czasownika stosunku osoby
mówiącej do treści zdania; 4. durowa lub
molowa odmiana każdej tonacji, skali,
gamy lub każdego akordu] – mód;
életforma, életmód; szokásmód, (bieg)
menet, futam, folyamat, rendszer; (gram)
mód, igemód; (inf.) üzemmód
tryb asynchroniczny [Metoda transmisji, w
której odstępy czasu między znakami nie
-
Wersja 01 01 2017.
muszą być takie same. Bity początku i
końca
mogą
zostać
dodane
do
transmitowanych sygnałów w celu
skoordynowania przesyłania znaków.] –
(inf.) aszinkron üzemmód v. aszinkron
átviteli mód
tryb awaryjny (ang. safe mode) [tryb pracy
systemu operacyjnego w przypadku
wystąpienia
nieprawidłowości,
umożliwiający przywrócenie kontroli nad
maszyną i usunięcie usterki. Większość
sterowników nie jest wczytywana, aby
możliwe było zlokalizowanie i usunięcie
problemów funkcjonowania systemu.] —
(ang. safe mode) csökkentett mód
tryb bezpośredni [(tryb, w którym komputer
wykonuje instrukcję natychmiast po jej
wprowadzeniu) - immediate mode] –
kapcsolt, on line üzemmód
tryb doraźny (sądzenia), tryb postępowania
doraźnego
[postępowanie
sądowe
polegające na uproszczeniu procedury
oraz
natychmiastowym
wydaniu
i
wykonaniu wyroku z wyłączeniem
środków
odwoławczych]
–
rögtönbíráskodás,
statárium,
statáriális
eljárás
tryb egzekucyjny – végrehajtási eljárás
tryb
interakcyjny,
tryb
konwersacyjny,
konwersacja (angielskie interactive mode,
conversational mode) [1. sposób pracy,
najczęściej stosowany w przypadku
komputerów osobistych, polegający na
bezpośrednim
kontrolowaniu
przez
użytkownika
działań
komputera.
Użytkownik przekazuje maszynie do
wykonania
pojedyncze
polecenia,
korzystając z interfejsu graficznego lub
znakowego i – obserwując sposób ich
wykonania – podejmuje na bieżąco
decyzje co do następnych działań.
Przeciwieństwo trybu wsadowego. 2.
inform. sposób działania programów
komputerowych
umożliwiający
użytkownikowi wpływ na przebieg
procesów obliczeniowych w trakcie ich
trwania;
przeciwieństwo
trybu
wsadowego]
–
interaktív üzemmód;
párbeszédes üzemmód
tryb interaktywny – (inf.) interaktív üzemmód
tryb korbowy – forgattyús hajtókerék
tryb łączący (łac. coniunctivus, subiunctivus) [to
tryb gramatyczny, występujący w wielu
językach indoeuropejskich, służący do
wyrażania życzeń, poleceń, emocji,
możliwości,
osądów,
potrzeb
oraz
stwierdzeń
przeciwnych
aktualnym
faktom. Użycie trybu jest zależne od zasad
7203
kierujących językiem. W języku polskim,
funkcje trybu łączącego są podzielone
między tryb przypuszczający oraz tryb
rozkazujący.] – (nyelvtan) kötőmód [az
igemódok egyike, az indoeurópai nyelvekben
a kijelentő mód mellett az egyik
legjelentősebb
igemód.
Elnevezésének
eredete a latin coniunctivus („kötő,
összekapcsoló”) vagy subiunctivus („alávető,
összefűző”) fordítása. Elnevezését onnan
kapta, hogy általában az alárendelő összetett
mondatok mellékmondataiban állva olyan
cselekvést vagy történést fejez ki, amely a
főmondat tartalmához vagy a mondatrészek
közötti
kapcsolat
által
kifejezett
körülményhez kötődve – annak alávetve –
nem tényszerű (bizonytalan, kétséges,
lehetséges, valószínű, feltételezett, vélt,
megkívánt stb.) jelleget ölt. Alárendelő
mellékmondatokban,
függő
beszédben,
illetve feltételes mondatok feltétel részében
használatos.]
tryb mollowy – (muz) moll hangnem
tryb niebezpośredni INDIRECT – kikapcsolt, off
line üzemmód
tryb nieświadka (łac. imperceptivus, auditivus)
[tryb gramatyczny, charakterystyczny dla
język
bułgarskiego,
języka
macedońskiego, języka tureckiego oraz (w
pewnym stopniu) dla języka albańskiego.
Tryb ten informuje o dystansie mówcy
wobec
wypowiadanej
informacji.
Najczęściej
tryb
ten
bywa
wykorzystywany
do
przekazywania
informacji zaczerpniętej z "drugiej ręki",
służy także do wyrażania wątpliwości
wobec przytaczanej informacji.] – „nem
tanú” v. „másodkéz” mód
tryb odwoławczy – fellebbezési folyamat
tryb orzekający (także: tryb oznajmujący, łac.
indicativus)
[1.
tryb
czasownika
wyrażający
obiektywny
stosunek
mówiącego
względem
wypowiadanej
treści; 2. - podstawowy tryb w większości
języków świata. Wyraża neutralny lub
obiektywny stosunek mówiącego do
podawanych faktów, również wskazuje, że
użytkownik
identyfikuje
się
z
podawanymi przez niego faktami, lub
uważa je za bardzo prawdopodobne. W
trybie oznajmującym podawane są
informacje w mediach, jest podstawowym
trybem w narracji zarówno w języku
mówionym, jak i pisanym. W mowie
zależnej używa się go w celu obiektywnego
przekazania
czyjejś
myśli.
Przeciwieństwem trybu warunkowego jest
(w języku polskim) tryb przypuszczający,
-
Wersja 01 01 2017.
w języku francuskim i niemieckim tryb
łączący.] – (gram) kijelentő mód [(latinul
indicativus) az igemódok egyike, amely
tényszerű
közlést,
állítást,
illetve
bekövetkezett, folyamatban lévő vagy a
jövőben bekövetkező cselekvést, történést,
állapotot fejez ki. Például: Tegnap későn
jöttem haza. Péter éppen tanul. Holnap
péntek lesz. A nyelvekben általában az
alapértelmezés
szerinti,
leggyakrabban
használt igemód: amennyiben az adott
közlendő kifejezésére nem vonatkoznak
egyéb nyelvtani szabályok, vagy nem áll
rendelkezésre más igemód, minden esetben a
kijelentő mód használható. Az indoeurópai
nyelvekben viszont sok esetben, ha a
közlendő valóságtartalma kétséges – vagyis a
közlő nem tekinti ténynek –, a kijelentő mód
helyett a kötőmód használatos. Azokban a
nyelvekben,
amelyekben a
kötőmód
(alaktanilag) nem létezik, ebben az esetben is
leggyakrabban a kijelentő módot használják.
A magyar nyelvben a kijelentő módnak
jelen, múlt és jövő ideje van (a régi nyelvben
több igeidő is létezett, azonban ezek mára
kivesztek). Önálló igealakokkal azonban
csak a jelen és a múlt idő rendelkezik; a jövő
idejű alakokat a fog segédigével és a főnévi
igenévvel lehet képezni (pl. menni fogok).
Külön jövő idejű alakjai csupán a létigének
vannak (leszek, leszel, lesz stb.), amely
nyelvtörténetileg a lesz ige jelen idejű
alakjaiból ered.]
tryb oznajmujący [jęz. związek dwóch wyrazów,
w którym oba wyrazy znajdują się zawsze
w tym samym rodzaju, przypadku, liczbie
i osobie; zob. też związek zgody] – (lat.)
indicativus; kijelentő mód,
tryb postępowanie – az eljárás módja
tryb potencjalny (także łac. modus potentialis) [w
językoznawstwie: tryb zbliżony to trybu
życzeniowego, wyrażający możliwość
zaistnienia jakiejś sytuacji (w sensie
prawdopodobieństwa).
Występuje
w
niewielu językach, m.in. w niektórych
językach
ugrofińskich.
Przejawia
tendencję do zanikania.] – potenciális mód
[Egyes nyelvekben szonoritáshierarchián
alapuló hasonulási szabályok is vannak,
például a finn potenciális mód.]
tryb przyjmowania w poczet kandydatów –
tagjelöltek felvételi rendje
tryb przypuszczający (łac. conditionalis) [jeden z
podstawowych
trybów
w
mowie,
występujący w większości języków] –
nyelv. feltételes mód [az igemódok egyike,
amely azt fejezi ki, hogy egy adott cselekvés,
7204
történés megvalósulása, illetve valaminek a
létezése, állapota valamilyen feltételtől függ]
tryb pytający – kérdő mód [A kérdő mód rákérdez
az ige által kifejezett cselekvésre, történésre,
létezési állapotra, vagy érdeklődik felőle. A
mondat kérdő módját beszédben általában
csak a hangsúlyozás, írásban pedig a mondat
végén lévő kérdőjel (?) jelzi. Az ige
toldaléka bármilyen lehet (tárgyatlan,
tárgyas, kijelentő, felszólító és feltételes is).
Az ige alakja ugyanolyan, mint a kijelentő
módban.]
tryb
przypuszczający,
warunkowy
(łac.
conditionalis)
[1.
tryb
czasownika
wskazujący, że mówiący traktuje treść
zdania nie jako rzeczywistą, tylko
możliwą; 2. jeden z podstawowych trybów
w mowie, występujący w większości
języków.
Wyraża
przypuszczenie,
wątpliwość, niezdecydowanie, wskazuje na
zdystansowanie
się
mówcy
od
opisywanych przez niego faktów, Fakty
opisane trybem warunkowym mogą być
nierzeczywiste, hipotetyczne lub co
najmniej wątpliwe. W wielu językach (np.
angielski,
niemiecki,
polski)
tryb
przypuszczający służy do wyrażania
życzeń i rozkazów w sposób grzeczny, np.
ang. Would you..., pol. zrobiłbyś to? itp.
Występuje w czasie teraźniejszym i
przeszłym. W wielu językach tryb
przypuszczający nie ma morfologicznej
formy, a jedynie jest konstrukcją
modalną, np, w jęz, angielskim I
would/should have done that. W innych
językach tryb morfologiczny, mimo że
istnieje, ustępuje konstrukcjom omownym
i modalnym, np, w języku niemieckim
forma würde + bezokolicznik zastępuje
coraz częściej formy I i II koniunktiwu.] –
(gram) feltételes mód [az igemódok egyike,
amely azt fejezi ki, hogy egy adott cselekvés,
történés megvalósulása, illetve valaminek a
létezése, állapota valamilyen feltételtől
függ.]
tryb rozkazujący (łac. imperativus) [1. tryb
czasownika wyrażający rozkaz, polecenie,
życzenie lub przyzwolenie osoby mówiące;
2. jeden z podstawowych trybów w mowie.
Wyraża zazwyczaj rozkaz, życzenie lub
prośbę. Stosowany jest do wszystkich
osób, łącznie z pierwszą osobą liczby
pojedynczej, choć w tym wypadku
rozumiany jest jako figura retoryczna. W
wielu językach występuje również w czasie
przeszłym. Aby wzmocnić wymowę, często
używa się wykrzyknika. Istnieje kilka
form omownych, zastępujących tryb
gramatyczny – najczęściej jest to
-
Wersja 01 01 2017.
konstrukcja z czasownikiem musieć. Dla
drugiej osoby obu liczb oraz pierwszej
osoby liczby mnogiej istnieją formy
morfologiczne. Tryb rozkazujący dla
pozostałych
osób
tworzymy
przez
partykułę niech i odpowiednie formy
czasu
teraźniejszego
w
trybie
orzekającym.] – (gram) parancsoló v.
felszólító mód (imperativus) [az igemódok
egyike, amely számos nyelvben utasítás,
parancs,
illetve
kérés
kifejezésére
használatos. Latin elnevezése, az imperativus
nyomán régebben parancsoló módnak is
hívták bizonyos nyelvekben. A felszólító
módú igeragozás az indoeurópai nyelvek
többségében hiányos: önálló alakjai általában
csak a második személyekre léteznek. A
magyarban valamennyi személyre külön
alakja van (pl. menjek, menjél, menjen,
menjünk, menjetek, menjenek), bár ez
bizonyos igetípusok tárgyas ragozásánál
azonos alakú a kijelentő módú ragozással (pl.
hagyja, hagyjuk, hagyjátok, hagyják).]
tryb stożkowy – kúpfogaskerék
tryb strojenia – üzemmód
tryb użytkownika [podwójny tryb działania] –
felhasználói üzemmód
tryb warunkowy [zob. tryb przypuszczający] –
(gram) feltételes mód
tryb wielodostępny – többfelhasználós üzemmód
(multiuser mode)
tryb z podziału czasu – időosztásos üzemmód
tryb zmienny – váltófogaskerék, leszedőkerék
tryb życia – életmód
tryb życia zbieracko-łowiecki – gyűjtögetőhalászó életmód
tryb życzący (optativus) [tryb czasownika,
występujący w niektórych językach.
Wyraża życzenie, nadzieję lub możliwość.
Znany jest m. in. w klasycznej grece i
sanskrycie, a z żywych języków w
farerskim,
tureckim,
rumuńskim,
łotewskim
i
innych.
Optativus
rekonstruowany jest też dla języka
praindoeuropejskiego. Na język polski
optativus tłumaczony jest zwykle przez
użycie konstrukcji z wyrażeniami oby,
gdyby (tylko) lub w niektórych kontekstach
za pomocą trybu przypuszczającego lub
rozkazującego] – (nyelvt.) óhajtó mód
tryba [pas wycięty w drzewostanie, dzielący las
na ostępy] – nyiladék; faállományban
kivágott vonal
trybada [fr. tribade 'jw.' z łac. tribas dpn. tribadis
'jw.' od gr. tríbein; lesbijka] – (gör.) tribád;
homoszexuális nő; leszbikus nő
7205
trybadyzm [homoseksualne stosunki między
kobietami,
naśladujące
stosunki
heteroseksualne] – (gör.) tribadizmus; női
homoszexualitás
trybik – rövidebb folyamat; futamocska
trybo-, tribo- [pierwszy człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy z tarciem] – tribotrybologia, tribologia [nauka zajmująca się
zjawiskami
zachodzącymi
między
powierzchniami
trącymi
elementów
maszyn i urządzeń] – tribológia [az
egymással kölcsönös mozgási viszonyban
lévő felületeket kutató tudományág (a
súrlódás, kopás, kenés tudománya)]
trybologiczny, tribologiczny, -a, -e – tribológiai
trybować [1. oddzielać mięso od kości i
oczyszczać je z błon, wnętrzności itp.;
2. zob. repusować] – húst kicsontozni;
trébelni, kovácsolni (trébelt ötvösművek)
trybowy, -a, -e – hajtó-, fogas-, fogazott-, hajtási;
életforma-, életmódtrybt [materia jedwabna (Vol. leg. IV, f. 81, r.
1643)] – (daw) selyem anyag
trybula [roślina o wiotkich, pierzastych liściach i
żółtych lub białych kwiatach, zebranych w
baldachy, używana jako przyprawa] –
(növ.) turbolya (Anthriscus)
Trybula leśna (Anthriscus sylvestris L.) [1.
gatunek rośliny należący do rodziny
selerowatych.
Jest
szeroko
rozprzestrzeniony. Występuje w Azji,
Afryce i Europie. W Polsce jest pospolity,
2. gatunek rośliny jednorocznej należącej
do
rodziny
selerowatych.
Roślina
pospolita] – (növ.) erdei turbolya
(Anthriscus sylvestris) [az zellerfélék
(Apiaceae) családjába tartozó turbolya
(Anthriscus) nemzetség Magyarországon is
őshonos faja.]
trybula ogradowa – (növ.) zamatos turbolya
-
Wersja 01 01 2017.
trybula pospolita (Anthriscus caucalis) – Borzas
turbolya (Anthriscus caucalis)
trybularz [1. kadzielnica kościelna; 2.
(kadzielnica)
metalowe
naczynie
umocowane na łańcuszkach, zamykane
perforowaną przykrywką, w którym spala
się kadzidło] – (egyh.) tömjénező
trybularz lub kadzielnica [1. rodzaj utensyliów
liturgicznych służący do okadzania w
czasie uroczystości religijnych. Stanowi go
metalowa szkatuła umocowana na
łańcuszkach i zamykana przykrywką, w
którym umieszcza się metalowy koszyczek
(kociołek)
wypełniony
rozżarzonymi
bryłkami węgla drzewnego, na które sypie
się kadzidło. Substancje żywiczne i różne
zioła zawarte w kadzidle pod wpływem
temperatury wydzielają aromatyczną
woń. W liturgiach chrześcijańskich,
zarówno rzymskiej jak i wschodnich
trybularz używany jest do okadzeń:
Najświętszego Sakramentu, celebransa,
wiernych, ołtarza, darów ofiarnych,
krzyża, ewangeliarza, paschału, relikwii
świętych
i
obrazów
Chrystusa
wystawionych do publicznej czci. 2.
Trybularz - popularnie zwany kadzidłem.
Jest to sprzęt liturgiczny służący do
okadzania. Składa się z pojemnika w
kształceie miski, w której spoczywają
rozpalone węgielki trybularzowe. Część ta
połączona jest za pomocą trzech lub
czterech łańcuszków z nakrywką, którą
regulowane
jest
wydostawanie
się
aromatycznego dymu (podnosząc ja do
góry umożliwiamy obfitsze wydostwanie
się dymu). Z kolei nakrywka łączy się z
rączką, dzięki której kadzidło można
trzymać i nim operować. Kadzidło trzyma
w lewej ręce ministrant kadzidła
(turyferariusz), idący po prawej stronie
ministranta
trzymającego
łódkę
(naviculariusza). Okadzenia winne być
wykonywane lewą ręką, zaś samo otwarcie
nakrywki kadzidła należy regulować
ruchami kciuka (góra-dół).Trybularz
służy
najczęściej
do
okadzania
7206
Najświętszego
Sakramentu
podczas
rozmaitych nabożeństw czy adoracji.
Kadzidło może być także używane
podczas uroczystej celebracji Eucharystii.
Okadza się wówczas: krzyż, ołtarz, dary
ofiarne, celebransa i koncelebransów, lud,
paschał (jeśli jest), a także relikwie
świętych. Zasady dotyczące sposobu i
liczby okadzeń można znaleźć w OWMR.]
– füstölő (thuribulum) v. tömjénező
[Láncokon függő, fedővel ellátott edény,
melyben a tömjénezéshez szükséges
faszénparazsat tartják. Fedelét egy lánc
segítségével fel lehet húzni, s így a parázsra
a tömjént rászórni.]
trybulka – kis turbolya, turbolyácska
trybun [1. osoba występująca w imieniu ludu;
2. propagator jakichś idei społecznych lub
politycznych; 3. w starożytnym Rzymie:
urzędnik będący przedstawicielem i
obrońcą spraw plebsu; 4. w starożytnym
Rzymie: każdy z sześciu najwyższych
oficerów w legionie; 4. stopień urzędniczy
lub wojskowy u Rzymian. W NT
występuje tylko w drugim znaczeniu dowódcy większych oddziałów.] – (lat.)
tribun, tribunus; (hist.) katonai, pénzügyi,
bírói feladatokat végző előljáró az ókori
Rómában
trybuna [1. podwyższenie przeznaczone dla
przedstawicieli władz podczas defilady,
pochodu,
manifestacji;
2. mównica
ustawiona na pewnej wysokości; 3. forum
dla wyrażania opinii; 4. miejsca dla
widzów wokół boiska na stadionie, areny
w cyrku itp.] – (fr.) tribün; (lat.) tribunál;
emelvény, karzat, szónoki emelvény;
szószék; (sp) lelátó, tribün
trybuna honorowa – dísztribün
Trybuna Ludu [gazeta codzienna wydawana w
PRL, o jednym z największych nakładów
w Polsce (większy nakład miała tylko
Trybuna Robotnicza, wychodząca na
Górnym
Śląsku)
(1948-1990).
W
Warszawie od 1972 roku organizowała z
ogromnym rozmachem doroczne „Święto
Trybuny Ludu”. - W czasie ostatniego
-
Wersja 01 01 2017.
zjazdu PZPR gazeta doraźnie zmieniła
tytuł na "Trybuna Kongresowa", jej
redaktorem naczelnym zaś został Marek
Siwiec. Po przemianach demokratycznych
w Polsce (1989) i likwidacji PZPR gazetę
w roku 1990 oficjalnie zlikwidowano.
Jednocześnie zaczęła się ukazywać
Trybuna, która nie jest formalnie organem
żadnej partii (wydawana przez prywatną
spółkę
AdNovum)
i
uchodzi
za
nieoficjalny dziennik polskiej lewicy
postkomunistycznej] – Trybuna Ludu, „A
Nép Szószéke” (a Lengyel Egyesült
Munkáspárt egykori lapja)
trybunalski, -a, -ie – (hist.) ítélőszéki,
törvényszéki, bírósági
trybunał [1. sąd o specjalnych kompetencjach
lub o szczególnym znaczeniu; 2. forum, na
którym dokonuje się osąd nad kimś lub
nad czymś; 3. w dawnej Polsce: stanowy
sąd szlachecki drugiej i ostatniej instancji;
4. Trybunały. W artykule o Sądach
mówiliśmy i o trybunałach w Polsce.
Zakres Enc. st. nie pozwolił nam pisać tam
obszerniej w tym przedmiocie.] – (hist.) a
lengyel királyság legfelsőbb törvényszéke;
ítélőszék, törvényszék, bíróság
trybunał haski [Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwości (MTS)] – a hágai
Nemzetközi Bíróság
Trybunał
Konstytucyjny
[organ
sądowy
powołany do rozstrzygania sporów o
konstytucyjność
działania
organów
państwowych]
–
Alkotmánybíróság
(jogelődje hazánkban az 1984 óta működő
Alkotmányjogi Tanács volt)
Trybunał Konstytucyjny w Rzeczypospolitej
Polskiej [Trybunał Konstytucyjny to
organ sądownictwa konstytucyjnego w
Polsce, znany także ustrojom innych
państw. Jego głównym zadaniem jest
kontrolowanie zgodności norm prawnych
niższego rzędu z normami prawnymi
wyższego rzędu, a głównie z Konstytucją
(tzw. "sąd nad prawem").] – a Lengyel
Köztársaság Alkotmánybírósága
trybunał norymberski – nürnberni törvényszék
trybunał opinii – a közvelény ítélőszéke
Trybunał Papieski – Szentszék
7207
Trybunał Skarbowy Radomski [1. najwyższa
izba
obrachunkowa
Korony
I
Rzeczypospolitej, mająca uprawnienia
sądu skarbowego. Pełnił też funkcję
współczesnej Prokuratorii Generalnej.
Powołany został przez sejm w 1613 jako
komisja sejmowa tzw. komisja radomska.
Na jego czele stał marszałek, którym
zostawał wybierany przez sędziów
alternatą senator świecki i prezydent,
którym był biskup katolicki. Od 1677 w
jego obradach uczestniczyli deputaci
szlacheccy, wybierani przez sejmiki
gospodarcze. Od 1717 komisja została
przekształcona w stały organ trybunalski.
W 1764 jego funkcje przejęły komisje
skarbowe. 2. Gdy sejm w r. 1613 nie miał
czasu na dopełnienie obrachunku z
poborcami i dzierżawcami podatków, oraz
z wojskiem co do należnego mu żołdu,
przydano podskarbim komisje skarbowowojskowe, złożone z 6 senatorów i po
jednym pośle z każdego województwa.
Komisje te, urzędownie nazywane
„trybunałami skarbowymi”, zasiadały:
koronna w Radomiu a litewska w Wilnie.]
– Kincstári Felügyelőség [Radom stał się
siedzibą
Koronnego
Trybunału
Skarbowego: 1613-ban Radom a Kincstári
Felügyelőség (stał się siedzibą (Trybunał
Skarbowy Radomski) székhelye lett.]
Trybunał skarbowy (ob. Komisja radomska i
wileńska.) – (hist.) Kincstári Felügyelőség
Trybunał Stanu [specjalny organ sądowy
rozpatrujący
zarzuty
przeciw
prezydentowi i członkom rządu w
przypadku
oskarżenia
ich
przez
parlament o działalność sprzeczną z
konstytucją] – Állambíróság
trybut [łac. tributum 'podatek; danina' od
tribuere '(roz)dawać; udzielać; łożyć' z
tribus,hist. haracz, danina składana,
płacona przez jednego władcę (państwo,
kraj) innemu jako wyraz zależności polit.,
w zamian za pokój, opiekę a. na podstawie
traktatu.] – (lat.) tributum; háborús
helyzetben fizetett rendkívüli hadiadó [a
római polgár adója az államnak. Rendkívüli
esetekben már az első királyok idejében
fizettek a polgárok fejadót, azaz, a melyet
viritim róttak ki rájuk. A római polgárok nem
fizettek adót, azonban háborús helyzetben
rendkívüli hadiadó fizetésére kötelezhették,
amelyet az állam a hadizsákmányból
visszatérített.]
tryby [system organizacji czegoś lub mechanizm
pewnych działań, w którym ktoś musi żyć
-
Wersja 01 01 2017.
i działać według narzuconych mu zasad] –
életformák, életmódok
trycezyma [zob. msza gregoriańska (pot.
gregorianka, staropolskie - trycezyma)] –
gregorián mise; nagy halottakért mondott
mise
trychina (zob. włosień kręty) – (gör.-lat.) trichina
[Ow.
a
fonálférgek
osztályának
Trichotrachelidae
családjába
tartozó
féregnem, melynek eddig ismert egyetlen
faja, a T. spiralis Ow. az emberben s még pár
más emlős állatban élősködik.]
trychinoskopia [mikroskopowe badanie mięsa
zwierząt rzeźnych w celu wykrycia
trychin]
–
(gör.-lat.)
trichinoscopia
[sertéshús
mikroszkópos
vizsgálata
trichinosis veszélye miatt]
trychinowaty, -a, -e – (lat.) trichinaszerű, trichinás
trychinoza, trichinelloza (łac. trichinosis,
trichinellosis) [włośnica] – (gör.-lat.)
trichinosis, trichinózis [a trichináktól okozott
betegség, melyben az emberek főleg ott
betegszenek meg, ahol a sertéshúst nyersen
vagy félis sült, illetőleg főzött állapotban
szokták enni. Közép- és Észak-Európában
több ízben járványosan lépett fel. Legtöbb
halálos kimenetelü betegséget okozott.]
trycykl [dawny trójkołowy rower lub samochód]
– (fr.) tricikli; háromkerekű kocsiszekrényes
kerékpár, főleg kisebb tömegű anyag
szállítására; háromkerekű gyermekkerékpár
Tryfon [Imię pochodzenia greckiego Tryph-n
utworzone
od
rzeczownika
tryph'swawola, rozpasanie'] – Trifon (görög
eredetű férfinév)
Święty Tryfon, Tryfon męczennik, scs. Muczenik
Trifon (ur. na początku III wieku we wsi
Kampsada, ang. Campsada, w Azji
Mniejszej, zm. 250 w Nicei) [męczennik
chrześcijański,
święty
Kościoła
katolickiego i prawosławnego. Pochodził z
Frygii, urodził się we wsi Kampsada.
Według tradycji od młodości posiadał dar
uzdrawiania osób opętanych przez diabła i
leczenia, zaś jego modlitwa uratowała jego
rodzinną wieś od klęski głodu. Tryfon
miał również uleczyć opętaną córkę
cesarza
rzymskiego
Gordiana
III,
specjalnie zawezwany w tym celu do Nicei.
Równocześnie
propagował
wiarę
chrześcijańską wśród pogan, także po
rozpoczęciu prześladowań jej wyznawców
przez cesarza Trajana Decjusza. Z tego
powodu został zatrzymany i poddany
torturom: wbijano mu gwoździe w nogi,
bito pałkami, przypalano rany. Wreszcie
został skazany na ścięcie mieczem. Został
stracony w Nicei w 250. Miejscowi
7208
chrześcijanie chcieli pochować go w tym
samym mieście, jednak święty miał ukazać
im się i nakazać pogrzeb w rodzinnej wsi.
Jego relikwie zostały przeniesione do
Konstantynopola, a następnie do Rzymu.
― Wspomnienie liturgiczne św. Tryfona,
w Kościele katolickim obchodzone jest 10
listopada. Cerkiew prawosławna, jak i
Kościół
greckokatolicki,
wspominają
męczennika Tryfona 1/14 lutego, tj. 14
lutego wg kalendarz gregoriańskiego. W
dniu tym w Bułgarii obchodzone jest
święto wina, zwane od imienia świętego
Trifon Zarezan.] – Szent Trifon (Trifon
Zarezan, azaz ,,Szőlőmetsző Trifon", a
szőlőművesek védőszentje). [Szent Trifon
vértanú a frigiai Kampszadában született
szegény szülőktől. Eleinte libák őrzésével
foglalkozott. Még fiatal korában megkapta
Istentől a csodatevés, gyógyítás és az
ördögűzés ajándékát, és meggyógyította III.
Gordiánosz császár (238-244) démonoktól
gyötört lányát is. Egy hagyomány szerint
megmentette helységének lakóit a kártékony
férgektől, amelyek lerágták a fák leveleit és
veszélyeztették a kenyérnekvalót is. Szent
Trifon megsajnálta az embereket és kitárt
kezekkel kérte Istent, hogy küldje el angyalát
a baj elűzésére. Szent Trifon csodáinak híre
messzire elterjedt. Ezeket látva a pogányok
sokan lettek keresztényekké, felvéve a
keresztséget.
Décius
császár(249-251)
keresztényüldözése
alatt
kelet
kormányzójának Aquilinnek jelentették,
hogy Trifon keresztény és téríti a
pogányokat. A kormányzó maga elé hozatta
Nikeába
kihallgatásra.
Mivel
sem
hízelgéssel, sem fenyegetéssel nem tudta
eltéríteni a keresztény hittől, megparancsolta,
hogy kínozzák meg. Fára függesztették,
verték, sütögették, szaggatták, lábaiba szeget
vertek és úgy hurcolták a városokon át a
nagy hidegben. A szent vértanú hősiesen
tűrte el a kínzásokat. Végül fejvesztésre
ítélték. Mielőtt azonban a hóhér levágta
volna fejét, Trifon imádság közben
visszaadta lelkét Istennek Nikeában, 250ben. Ereklyéit Kotor város (Montenegró)
római katolikus székesegyházában őrzik,
amely egyébként Szent Trifonnak, mint a
város védőszentjének van szentelve. Szent
Trifon a bolgár néphitben a szőlő
védőszentje.]
tryforium [w budynkach romańskich i
gotyckich: trójdzielne arkadowe okno lub
przezrocze; triforium] – (ép) trifórium
tryforyjny, -a, -e – (ép) trifóriumos
tryftong [połączenie trzech samogłosek w jednej
sylabie w ten sposób, że tylko jedna,
-
Wersja 01 01 2017.
środkowa,
jest
elementem
zgłoskotwórczym]
–
triftongus;
hármashangzó
tryftongiczny, -a, -e – hármashangzótryglif [1. to prostokątna płyta stosowana w
starożytności w porządku doryckim. Była
ona umieszczana między metopami we
fryzie oraz na narożnikach budowli. – 2.
czworoboczna płyta z dwoma pionowymi
żłobkami dzielącymi ją na trzy pola,
występująca na fryzach budowli w stylu
doryckim] – triglüphosz v. triglif; ,
párkánydíszítmény [a dór stílusú párkány
frízének metopéit elválasztó, a szélein fél-fél,
a
közepén
két
egész,
függőleges
bemetszéssel tagolt, álló téglalap alakú
kőlemez vagy hasáb.]
trygonometria [1. dział matematyki zajmujący
się badaniem związków między bokami i
kątami trójkątów na płaszczyźnie (t.
płaska) oraz na powierzchni kuli (t.
sferyczna) za pomocą tzw. Funkcji; 2.
Dział matematyki, nauka o ktrójkątach,
funkcjach trygonometrycznych i ich
zastosowaniach.
Metody
trygonometryczne pozwalają znaleźć
związek między wielkościami kątów w
trójkącie i długościami jego boków.] –
(gör.) trigonometria; (menny.) háromszögtan;
a geometriának a háromszögek oldalai és
szögei közötti összefüggéseket vizsgáló ága
trygonometria
sferyczna
v.
kulista
–
gömbháromszögtan
trygonometryczny, -a, -e – (gör.) trigonometriai;
háromszögtani, háromszögelési, háromszögtryjer, trier [maszyna do sortowania ziarna
według wielkości] – (fr.) trieur, triőr;
(mezőg.) konkolyozógép; gabonatisztító gép;
a centrifugális erő elvén alapuló magtisztító
és osztályozógép; rostálógép
tryjer cylindrowy – közönséges triőr, magtisztító
tryjer pszeniczny – búzatriőr, konkolyozógép
tryk [samiec owcy] – kos
tryk (trik, trick) – tréfa, trükk
tryknąć — trykać [1. zob. pobóść; 2. pot. uderzyć
kogoś lub coś, zwłaszcza czymś ostrym;
3. posp. o mężczyźnie: odbyć stosunek
płciowy] – döfni, öklelni; ütni, vágni; dugni,
közösülni
tryknąć się — trykać się [1. zob. pobóść się;
2. posp. odbyć stosunek płciowy] –
döfködik, öklelik egymást; közösülnek
tryknąć się kielonkiem – vodkáspohárral
koccintani
trykociarski, -a, -ie – kötőszövő, trikó-
trykot
7209
[1. dzianina wykonana sposobem
pończoszniczym; 2. odzież z takiej
dzianiny; 3. dzianina wykonana w splocie
kolumienkowym,
odzież
z
takiego
materiału
to
zwłaszcza
kostiumy
gimnastyczne, kąpielowe, baletowe oraz
ciepła bielizna. 4. „tkanina z jedwabiu,
bawełny lub wełny, wyrabiana na drutach,
pręcikach albo warsztatach pończoszniczych,
z jednej nici”. (Słownik języka polskiego, t.
7, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W.
Niedźwiedzki, Warszawa 1952 – 1953, s.
136). Wyrób dziewiarski dziany ręcznie
lub maszynowo. 5. dzianina z wełny,
jedwabiu lub bawełny o splocie
kolumienkowym lub też odzież z niej
zrobiona. Stroje trykotowe przylegają
ściśle do ciała, są elastyczne i nie krępują
ruchów. Produkuje się z trykotu stroje
kąpielowe,
bieliznę,
kostiumy
gimnastyczne i baletowe] – (fr.) trikó;
(text.)
kötött
gyapjú-,
gyapotv.
selyemanyag; kötött szövet; (text.) ilyen
anyagból készült öltözet, ruhadarab; (sp)
sportolók és cirkuszi akrobaták testhez álló, a
végtagokat
gyakran szabadon hagyó
öltözete; fürdőruha
trykot (splot tkacki) (1) [jej wygląd – dzięki
charakterystycznym nacięciom – jest
podobny
do
dzianiny
trykotowej.
Tworzony
z
pustych,
podwójnie
osnowowych, podwójnie nabieranych
splotów, w ten sposób, że podczas tkania
punkty łączące nie są pokryte, zamiast
zmniejszać obroty ostrza w tkaniu
sekwencyjnym tworzy się nacięcia
podobne do dzianych. Stosowane w
produkcji
tkanin
wełnianych
do
formalnych
garniturów,
damskich
garsonek i mundurów.] – trikókötésű
szövet [Speciális kettős kötésű szövet,
amelyben a felső és az alsó szövetréteg
néhány fonal után helyet cserél. Így a
szövetben hossz- vagy keresztirányú üreges
részek keletkeznek. Leggyakrabban hossztrikókötést alkalmaznak. Lágy fogású, nagy
rugalmasságú szövet, sok esetben hasonló
egy kötött kelméhez. Főleg gyapjúból
-
Wersja 01 01 2017.
készítik. Az elnevezés a francia "tricoter" ejtsd: trikoté - szóból ered, aminek jelentése:
kötni.]
trykot
(splot
tkacki)
(2)
[podstawowy
jednostronny splot osnowowy, w którym
tkanina jest wykonana z threaded warp.
Jedna nić tworzy sploty na przemian w
dwóch sąsiadujących kolumnach. Poprzez
przeciąganie oczek, sploty wykonane są na
przemian na jednej stronie, później na
następnej. Stosowane w produkcji
atłasowej bielizny.] – féltrikó kötés [A
láncrendszerű kötött kelme egyik alapkötése.
Egy láncfonal-rendszerből készül. Az
egymás melletti fonalakat felváltva hol a
tőlük jobbra, hol a tőlük balra eső tűre
fektetik, ahol azok ott szemet képeznek,
ezáltal az egymás melleti láncfonalak szemei
egymás
fölött
összekapcsolódnak és
összefüggő kelmét alkotnak. Ha egy-egy
fonalat mindig az egymás melletti tűkre
fektetik,
akkor
egyugrásos
féltrikó
keletkezik. Ha a fonalat nem a közvetlenül
mellette, hanem attól távolabbi tűkre fektetik
váltakozva, akkor két-, három- stb. ugrásos
féltrikóról beszélünk. A kelmét soronként
jobbra-balra dőlő szemek jellemzik. Ez a
kelmeszerkezet
önmagában
ritán
használatos, általában más kötésmódokkal
kombinálják, de mint alapkötés nagyon
jelentős. (A "féltrikó" onnan kapta a nevét a
magyar szaknyelvben, hogy tulajdonképpen
fele a "teljes" trikó kötésnek.)]
trykot
trykot bieliźniany – fehérnemű trikó
trykot damski – női trikó
trykotarski, -a, -ie – gépkötési, gépkötőüzemi
trykotarstwo [wyrób, produkcja trykotów] –
gépkötés, gépkötőüzem
trykotaż [wyrób z trykotu] – (fr.) trikotázs;
kötszövés, kötöttáru, kötszövött
áru;
kötöttáruosztály
trykotażowy, -a, -e – (fr.) trikotázs-; kötöttárutrykotowy, -a, -e – kötszövött, trikótrykotowa koszula – trikóing
trykotowa koszulka – pramuttrikó
trykotowe majtki – trikónadrág, trikóbugyi
tryktrak (ang. backgammon; fr. tric-trac) [1. gra
planszowa dla dwóch graczy. Każdy z
graczy dysponuje 15 pionami w różnych
kolorach, które przesuwa po planszy,
składającej się z 24 pól (trójkątów),
7210
nazywanych liniami, zgodnie z liczbą
oczek wyrzuconych na dwóch kostkach.
Celem gry jest zdjęcie wszystkich swoich
pionów z planszy. Wygrywa gracz, który
uczyni to pierwszy. 2. Tryktrak czyli puf –
rodzaj gry warcabowej w XVIII w.] –
Ostábla (triktrak, backgammon) [1. ostábla
egy nagy táblajátékcsalád része. Lehetséges
elnevezései még: Tavli, Backgammon, Shesh
besh. Rengeteg alváltozata létezik (pl.:
jacquet, tric-track) 2. Régi, kétszemélyes
játék, amely a mai napig töretlen
népszerűségnek örvend különösen KeletEurópában, a Balkánon és az arab világban.
Közkedveltségét annak köszönheti, hogy a
szerencsén kívül jelentős szerepet játszik
benne a taktika megválasztása is. A játékban
az nyer, aki előbb kijuttatja a korongokat a
tábláról.]
tryl [1. ozdobnik muzyczny polegający na
szybkim powtarzaniu dwu sąsiadujących
ze sobą dźwięków; 2. zob. trel w zn. 1.] –
(zene) trilla
trylion [fr. trillion 'tysiąc bilionów; (od 1948 r.)
jw.'; zob. tri-; (mi)llion 'milion'. milion
bilionów, jedynka z 18 zerami; zob. bilion]
– (fr.) trillió; milliószor billió (nálunk és a
németeknél); billió (franciáknál)
trylogia [1. gr. trilogía 'grupa trzech połączonych
tematycznie klasycznych tragedii gr.,
odgrywanych seryjnie'; cykl trzech
utworów lit. (zwł. dramatów, powieści) a.
filmów, o odrębnych tytułach (i zazw.
łącznym tytule ogólnym) i wspólnym
temacie; por. tetralogia; 2. cykl trzech
połączonych
tematycznie
utworów
literackich, muzycznych lub filmowych, z
których każdy stanowi zamkniętą całość;
3. w starożytnej Grecji: zespół trzech
tragedii wystawionych w ramach jednego
widowiska] – (gör.) trilógia; (irod) három,
önmagában is kerek, de tárgyánál fogva
egymással szervesen összefüggő irodalmi v.
zenei mű; általában három részből álló költői
mű
trylogia Sienkiewicza – Sienkiewicz trilógia
trymer [1. kondensator służący do dostrajania
obwodów elektrycznych; 2. wychylna
część steru w samolocie; 3. dodatkowa
płetwa sterowa na jachcie; 4. przyrząd do
trymowania sierści psów; 5. ostrze golarki
do przystrzygania zbyt długiego zarostu;
też:
urządzenie o takim ostrzu;
6. urządzenie do cięcia papieru, folii, zdjęć
itp.; 7. robotnik portowy trymujący
ładunek
na
statku;
8. żeglarz
odpowiedzialny za trymowanie żagla, liny
-
Wersja 01 01 2017.
itp.] – párhuzamos kiegyenlítő kondenzátor;
trimmer, szerelő, kikészítő (munkás)
trymestr [fr. trimestre 'kwartał; czynsz
kwartalny'
z
łac.
trimestris
'trzymiesięczny'; jedna z trzech części
roku akademickiego] – (lat.) trimeszter
(háromhónapos tanulási idő); az iskolaév
harmada; negyedév
trymetr [wiersz trójstopowy] – (ir.) három lábból
álló vers, triméter [(gör. a. m. háromméretü,
lat. senarius, hatlábu), hat jambusi (egyszerü)
lábból, azaz három (összetettÜ ütemből álló
sor, a görög drámai költészetben a dialog
rendes formája; cezurája rendesen a
harmadik láb, néha a negyedik láb közepén,
két egyenlőtlen félre osztotta. A páratlan
lábakban, vagyis minden dipodia kezdetén
spondeus is helyettesíthette a tiszta jambust,
sőt meg voltak engedve egyéb felosztások is,
kivált a komikus szinművekben, ahol
anapesztusok, sőt daktilusok váltják fel a
tiszta jambusokat.]
trynitarz [n.łac. trinitarius 'trynitarski' z
późn.łac. trinitas 'trójca'; członek zakonu
kanoników regularnych, łac.
Ordo
Sanctissime Trinitatis de redemptione
captivorum 'Zakon Św. Trójcy dla
wykupywania jeńców (chrześc. z niewoli
muzułm.)', zał. w 1198 we Francji (w
Polsce w 1685), później misjonarskiego.] –
(lat.)
trinitárius;
szentháromsághívő;
betegápolással és missziós munkával
foglalkozó rk. szerzetesrend tagja [a
trinitáriusok vagyis a Szentháromság foglyok
kiváltásával foglalkozó rendjét a provencei
báró Mathai János (+1213) párizsi teológiai
magiszter, Notre Dame-i kanonok és Valois
Félix (+1212), a Capetingek királyi véréből
származó Cer-Froid-é (Aisne vidéki) remete
alapították.]
Trynitarze [ob. Okup (Enc. Star. t. III, str. 287). O
zasługach trynitarzy polskich pisał Adrjan
Krzyżanowski w „Pamiętniku religijnym”.]
– trinitáriusok
trynka [w grze karcianej trzy tuzy, potrójne
szczęście] – (daw., ká) három ász v. három
hatos
tryp [półaksamicie; tkanina jedwabna, tkana
jednak z lichej jakości nici jedwabnych,
bardzo tania, przeznaczona dla ubogiej
szlachty i mieszczan. Szybko się niszczyła i
przecierała. Produkowany również w
Polsce w XVII wieku w manufakturach
gdańskich.] – félbársony, velvet
tryp
7211
tryper [nm. Tripper 'jw.' ze śr. i d.nm. trippen
'kapać'. med. rzeżączka, gonorea] – (ném.)
tripper; (orv.) kankó v. gonorrhoea [a
Neisseria gonorrhoeae által okozott,
legtöbbször közösülés útján terjedő nemi
betegség (tripper)]
tryplet (zob. triplet) – triplett
Trypolis (arab. ‫ – طراب لس‬Ţarābulus al-Gharb)
[stolica Libii, w Trypolitanii, nad Morzem
Śródziemnym.] – Tripoli (arabul: ‫سلبارط‬
Tarábulusz – esetleg ‫طراب لس ال غرب‬
Tarábulusz al-Gharb, Ṭrābləs) [Líbia
fővárosa.]
tryprowy, -a, -e – kankós
tryprowe zapalenie stawów – kankós izületi
gyulladás
tryptyk [1. ołtarz składający się z trzech części;
2. dzieło malarskie, literackie, filmowe itp.
składające się z trzech części połączonych
wspólnym tematem; 3. fr. triptyque, plast.
'jw.; dzieło lit. a. nauk. złożone z 3 części'
z gr. tríptychos 'złożony w troje';
płaskorzeźba,
ołtarz(yk),
malowidło,
złożone z 3 części dających się składać
(por. poliptyk); (składające się z 3 części)
zaświadczenie przekroczenia granicy dla
samochodu.] – (gör.) (tryptyk) triptichon;
(műv.) szárnyas oltár, hármaskép; hármas
osztatú oltárkép, amelyben a középső
részhez kétoldalt egy-egy szárny csatlakozik;
három részre tagolt mű; (tryptyk) (fr.
triptyque)
triptik;
gépkocsi-útlevél,
gépkocsik, motoros járművek, csónakok
vámmentes határátlépési igazolványa
tryskać zdrowiem – kicsattan az egészségtől; majd
kicsattan az egészségtől
tryskający, -a, -e – pezsgő
trysnąć (trysnę, tryśnie) — tryskać [1. o płynach:
wylać się skądś nagle, silnym i wąskim
strumieniem; 2. wyrzucić coś z siebie
gwałtownie; 3. wystąpić, przejawić się;
4. okazać coś w nadmiarze lub w sposób
widoczny] – serkenni; fröcskölni, ömleni,
szökni, lövellni; fröccsenteni, kifröccsenni;
felszökni, feltörni, felbuzogni, ömleni,
permetezni, zuhanyozni; pezsegni; (iskry)
szikrázni
-
Wersja 01 01 2017.
tryszak czyli straszak [zwany jeszcze i flusem, że
flus ma w nim wielką rolę – dawna,
hazardowna gra w karty] – (daw., ká) blöff
tryt [promieniotwórczy izotop wodoru] – (gör.)
tricium; (vegyt.) a hidrogén három
atomsúlyú, radioaktív izotópja
trytef (z niem. die Trift) [(u Zygmunta Glogera)
droga sypawa na trzęsawicach] –
marhacsapás (mocsáron átvezető út)
tryton [1. zool. traszka (na wpół wodny płaz
ogoniasty). 2. muz. odległość (interwał)
równa trzem całym tonom, połowa
oktawy; zob. tryt; 1. gr. Trítōn, mit. gr.rz.
'Tryton, bóstwo morskie, syn Posejdona i
Amfitryty; tryton, półczłowiek-półryba z
ich orszaku' 2. fr. triton, muz. 'tryton' z gr.
trítonos 'złożony z 3 tonów'] – (gör.) triton;
embertörzsű és halfarkú tengeristen az ókori
görög mitológiában vagy embertestű,
delfinfarkban s lólábakban végződő tengeri
isten;
(áll.)
(traszka)
gőte;
a
szalamandrafélék családjába tartozó kétéltű
trytowy, -a, -e – (gör.) triciumtryumf (triumf) – (gör.) triumph, triumphus,
triumfus;
diadal,
győzelem,
siker;
diadalmenet
tryumf Chrystusa – Krisztus győzelme
Tryumf Chrystusa nad złem i śmiercią. –
Krisztus győzelme a rossz és a halál felett
tryumf nad nieprzyjacielem – ellenség feletti
győzelem
tryumf prawdy – az igazság diadala
tryumfalnie – diadalmasan, diadalmenetben
tryumfalny, -a, -e – diadalmi, győzelmi, triumfális
tryumfator (triumfator) – triumfátor; győztes, hős
tryumfować
(triumfować)
–
triumfálni;
diadalmaskodni, diadalt ülni
trywializm
[trywialny
charakter
czegoś;
trywialność] – trivialitás; közönségesség
trywialnie – triviálisan; közönségesen, elcsépelten
trywialność – trivialitás; durvaság, közönségesség,
szellemtelenség, parlagiasság, köznapiság
trywialny, -a, -e [1. mało wyszukany, pospolity,
ordynarny; 2. oczywisty i banalnie łatwy;
3. dotyczący trivium] – (lat.) triviális;
közönséges, szellemtelen, parlagi, köznapi,
ízléstelen, durva, útszéli, pórias; magától
értetődő; (dawno)
lapos, elkoptatott,
sekélyes, elcsépelt
trywialne wyrażenie – közönséges v. durva
kifejezés
tryzna1 [obrzęd pogrzebowy u dawnych Słowian.
Tryzna przypominała nieco stypę, z tą
różnicą, że poza wystawną ucztą i
wspominaniem
zmarłego
urządzano
również igrzyska na jego cześć, w skład
7212
których wchodziły gonitwy, zapasy i
wesołe zabawy w maskach. Obrzęd miał
zasięg ogólnosłowiański (wspomina o nim
m.in. Powieść minionych lat); miał na celu
wprowadzenie duszy w zaświaty i
uniemożliwienie jej powrotu pomiędzy
żywych,
jak
również
uwolnienie
uczestników od zgubnych wpływów
duchów zmarłych.] – (hist.) ószláv halotti
szertartás
tryzna2 [oznacza zapaśnictwo, turnieje] – (hist.)
torna; verseny
trywialny dowcip – durva tréfa
trza (reg. śl. trzeba) – kell, szükséges
trzask [I. suchy, urywany odgłos; II. pot.
wykrzyknik
nazywający
dźwięk
spowodowany uderzeniem, pęknięciem,
wystrzałem itp.] – I. recsegés, ropogás,
reccsenés, csattanás, csettintés, pattintás,
pattogás, kattogás, durranás, zakatolás;
puffanás; II. (közb.) repedés, hasadás,
pattanás; bumm!, durr!
trzask bicza – ostorpattogás
trzask go w pysk – durr neki!, vágd pofon!
trzask łamanych gałęzi – a letört gallyak
recsegése
trzask-prask, trzask i prask, trzask prask [pot.
szybko i niespodziewanie] – dirr-durr, csihipuhi, piff-puff
trzaska [mały kawałek drewna odłupany od
czegoś, używany zazwyczaj na podpałkę] –
forgács, szilánk
trzaskać – csattanni, kattanni; puffogni; ropogni
trzaskać a. trzasnąć drzwiami – becsapni (ajtót)
trzaskać z bicza – csattogtatja a korbácsot
trzaskać (z bata) – pattogtatni
trzaskający, -a, -e – pattogó, reccsenő, ropogó,
csattanó, zörrenő, recsegő
trzaskający mróz – csikorgó v. fagyasztó hideg
trzaskanie – pattogás, recsegés, ropogás, csattanás,
rezgés, zörgés, kopogás, kopácsolás,
dübörgés, dörgés; puffogás
trzaskanie piorunów – mennydörgés, égzengés
trzaski – recsegés, csattanás, kattanás, kopogás
trzasnąć (trzasnę, trzaśnie) — trzaskać
[1. uderzyć silnie w coś, o coś lub czymś,
powodując powstawanie trzasku; 2. wydać
charakterystyczny suchy odgłos, pękając,
rozrywając się, łamiąc się, płonąc itp.;
3. pot. zrobić coś bardzo szybko i sprawnie
lub bez namysłu; też: zrobić czegoś dużo]
– recsegni, reccsenni; ropogni; (o piorunie)
csattogni, csattogtatni; puffanni; roppanni;
pattogni, pattogtatni; zörrenni; (drzwiami)
csapkodni, csapni, becsapni [jak z biczem
trzasł: csak úgy csattant (mint az ostor);
-
Wersja 01 01 2017.
gyors (volt) mint a villám]; (közb.) ütni,
pofozni; odavágni; rácsapni; átv. pukkadni
trzasnąć (trzasnie) – reccsenni, roppanni; zördülni
trzasnąć (jedną rzecz o drugą) — (hirtelen
összecsukni) összecsapni
trzasnąć (trzaśnie) – (o piorunie) csattanni,
elcsattanni (pofon); pattanni
trzasnąć drzwiami – becsapja az ajtót
trzasnąć kogo w twarz – arcul ütni vkit; nyaklevest
adni (vkinek)
trzasnąć z bata – csattant egyet ostorával
trzasnąć się — trzaskać się [1. pot. uderzyć się
mocno; 2. trzaskać się: pot. wzajemnie
zadawać sobie ciosy] – verik egymást,
verekedni
trzaśnięcie – pattogás, csattogás, pukkadás;
becsapás (ajtó); roppanás
trzaśnięty, -a, -e [pot. niespełna rozumu] – nem
teljesen, nem egészen értelmes
trząściony, -a, -e – rázott, lerázott
trząść (trzęsę, trzęsie) [1. potrząsać, szarpać; 2. o
środkach lokomocji: jechać, powodując
podskakiwanie
wiezionych
ludzi
i
przedmiotów;
3. pot.
o
silnych
negatywnych emocjach: poruszać kogoś;
4. pot. rządzić despotycznie] – rázni,
lerázni, megrázni; zökkenni
trząść domem – önállóan rendelkezik a házzal v.
vezeti a házat; (közb.)
a házisárkány
szerepét tölti be
trząść głową – fejét rázza
trząść instytucją – önállóan rendelkezik az
intézménnyel v. igazgatja az intézményt
trząść jabłka, gruszki – almét, körtét rázni (fáról)
trząść odmownie głową – tagadólag fejet csóválni
v. bólogatni
trząść pienidzmi – pénzt csörgetni; szórja a pénzt
trząść wóz trzęsie – a kocsi ráz
trząść się [1. dygotać, drgać, drżeć; 2. o środkach
lokomocji: jadąc, przechylać się na boki i
podskakiwać; 3. odbywać podróż w
niewygodnych warunkach lub po złych
drogach;
4. o głosie:
drżeć;
5. o
pomieszczeniach: huczeć od gwaru,
śpiewu, śmiechu itp.; 6. pot. być czymś
poruszonym; 7. pot. bardzo czegoś
pragnąć] – rázkódni, rázódni; remegni,
vacogni, reszketni, dideregni; zökkenni,
zötyögni
trzęsą się komuś wargi – remeg az ajka
trzęsą się mu ręce – reszket a keze
trzęsie się jak galatera – remeg mint a kocsonya
trząść się jak galareta – reszket mint a (miskolci)
kocsonya v. nyárfalevél
7213
trząść się jak w febrze – úgy remeg, mintha
hideglelése volna v. mintha a hideg rázná
trząść się o co – (átv.) reszket vmiért
trząść się (ziemia) – reng (a föld)
trzęsie się jak galareta – reszket, mint a kocsonya
trzcina (Phragmites L.) [1. rodzaj roślin należący
do rodziny wiechlinowatych. 2. roślina o
wysokiej łodydze, z kwiatami w postaci
wiech, rosnąca przy brzegach wód i na
mokradłach; 3. zbiorowisko, zarośla tych
roślin; też: teren porośnięty trzciną;
4. materiał otrzymywany z tej rośliny;
5. łodyga tej rośliny używana dawniej jako
narzędzie kary; 6. (u Zygmunta Glogera)
Trzcina była podporą, ozdobą i orężem
dla mieszczan, gdyż przy szabli nie godziło
się im chodzić, ponieważ nie byli jak
szlachta z zawodu stanem rycerskim.
Jedynie
mieszczanie
krakowscy
i
magistrat poznański, wileński, lwowski i
warszawski,
wedle
służących
im
przywilejów, mogli chadzać z orężem u
boku.] – nád (Phragmites L.; Phragmites
communis Trin., Gramineae) [Álló és lassan
folyó
vizeink
állományképző
évelő
növénye.]; káka, sás
trzcina bambusowa – bambusznád
Trzcina
cukrowa,
cukrowiec
lekarski
(Saccharum officinarum) [1. potężna trawa
(do 6 m wysokości) pochodząca
prawdopodobnie
z Nowej
Gwinei,
uprawiana
między
30°
szerokości
geograficznej północnej i 30° szerokości
geograficznej południowej w klimacie
równikowym
i
podrównikowym,
wilgotnym, na glebach dobrych, mało
przepuszczalnych (klimatyczne strefy). 2.
trzcina, z której wytwarza się cukier] –
cukornád (Saccharum) [a pázsitfűfélék
(Poaceae) közé tartozó fenyérfűfélék
(Andropogoneae) egyik, gazdaságilag igen
jelentős nemzetsége]
Trzcina pospolita (Phragmites australis (Cav.)
Trin. ex Steud) [ gatunek rośliny z rodziny
wiechlinowatych
(Poaceae).]
–
1.
közönséges nád (Phragmites australis) [az
egyszikűek (Liliopsida) osztályának a
pázsitfüvek (Poales) rendjéhez, ezen belül a
pázsitfűfélék (Poaceae) családjához tartozó
Phragmites nemzetség egyetlen faja. A nád
kifejezés leggyakrabban erre a fajra utal.]; 2.
Közönséges nád (Phragmites vulgaris,
agmôn) [A nád álló, vagy lassan folyó
vizekben hatalmas állományokat alkot (Jób
40,16), magas termetű, indákkal kúszó és
azzal szaporodó növény. Szára építkezési
anyag, de erről nincs adat, viszont készült
-
Wersja 01 01 2017.
belőle mérőpálca (Ez 40,3) és írótoll (2 Sám
8,17; Ézs 33,18 és Jer 36,36).]
trzciniak, trzcinnik [1. ptak z rodziny
pokrzewkowatych, owadożerny, żyjący
wśród bujnej roślinności, szczególnie nad
wodami,
wśród
trzcin;
trzciniak
drozdówka;
2.
ryba
z
rodziny
wielopłetwcowatych,
wyglądem
przypominająca węża; wąż trzcinowy] –
(ptak) nádirigó; (ryba) kígyófejű hal v.
afrikai sokúszós angolna (Erpetoichthys
calabaricus)
Trzciniak zwyczajny (trzciniak drozdówka
(Acrocephalus arundinaceus) [niewielki
ptak wędrowny z rodziny trzciniaków,
wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych,
zamieszkujący Europę, Azję i północną
Afrykę pomiędzy 30°N a 50°N oraz
Filipiny, Nową Gwineę, Wyspy Sundajskie
i Australię (ostatnie dwie populacje
osiadłe). Zimuje w południowej Afryce, na
subkontynencie indyjskim i Półwyspie
Indochińskim. Przeloty w kwietniu–maju
oraz sierpniu. W Polsce nieliczny ptak
lęgowy niżu (lokalnie może być średnio
liczny
lub
liczny).]
–
nádirigó
(Acrocephalus arundinaceus) [a madarak
osztályának a verébalakúak (Passeriformes)
rendjéhez, ezen belül az óvilági poszátafélék
(Sylviidae) családjához tartozó faj]
trzciniak [właściwie trzcinnik (Erpetoichthys
calabaricus)
ryba
z
rodziny
wielopłetwcowatych] – kígyófejű hal v.
afrikai sokúszós angolna (Erpetoichthys
calabaricus)
7214
trzcinisko, trzcinowisko [zarośla trzcin; też:
teren porośnięty trzcinami] – nádas
trzcinka – nádpálca; nádszál
trzcinnik – [Emberiza schoeniclus - potrzos] nádi
sármány
(Emberiza
schoeniclus
L.),
nádiveréb [A nádisármány Magyarországon
igen gyakori madár, mindenütt ott van, ahol
nagyobb összefüggő nádasok vannak.
Egyetlen népies neve: „nádiveréb”.]; (növ.)
Siska (nádhoz hasonló növény, házfedésre is
használják)
Trzcinnik (Erpetoichthys calabaricus syn.
Calamoichthys calabaricus) [ryba z
rodziny wielopłetwcowatych, nazywana
również wężem trzcinowym, jedyny
przedstawiciel
rodzaju
Erpetoichthys
Smith, 1865.] – kígyófejű hal v. afrikai
sokúszósangolna
(Erpetoichthys
calabaricus) [a csontos halak (Osteichthyes)
főosztályának
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii) osztályának sokúszóscsukaalakúak (Polypteriformes) rendjébe és a
sokúszóscsuka-félék
(Polypteriformes)
családjába tartozó faj.]
Trzcinnik (Calamagrostis Adans.) [rodzaj roślin
należących do rodziny wiechlinowatych.
Występuje ponad 200 przedstawicieli tego
rodzaju, z których w Polsce dziko rośnie 8
gatunków.] – Nádperje [(növ., bugafény
Sadlernál, nádtippan Hazsl., Calamagrostis
Adans.), magasabb bogas pázsitfű, 135 faja
(hazánkban 8) mind a két földségnek
hidegebb mérsékelt vidékein s a tropusok
hegyein nő. Pelyvája a töven szőrös. Nád
közt, vizparton, homokon (siska v. siskanád,
Calamagrostis Epigeios L.), erdőben,
vágásban nő, házfedésnek és aljazónak
használatos.]
trzcinnik leśny (Calamagrostis arundinacea (L.)
Roth) – erdei siska
Trzcinnik owłosiony (Calamagrostis villosa)
[gatunek
rośliny
z
rodziny
wiechlinowatych (Poaceae). Występuje
głównie w górach, na niżu jest rzadki.] Calamagrostis villosa (Chaix)
Trzcinnik piaskowy (Calamagrostis epigeios (L.)
Roth) [gatunek rośliny z rodziny
wiechlinowatych (Poaceae). W Polsce
wszędzie pospolity. Gatunek pionierski na
ubogich nieużytkach, odłogach, zrębach.
Traktowany jako uporczywy chwast. –
Siska nádtippan (Calamagrostis epigeios)
Trzcinnik prosty (Calamagrostis stricta (L.) Roth)
[gatunek
rośliny
z
rodziny
wiechlinowatych (Poaceae). Występuje w
strefie chłodnej półkuli północnej. W
Polsce
osiąga
południową
granicę
-
Wersja 01 01 2017.
zwartego zasięgu.] – Lápi nádtippan
(Calamagrostis stricta)
trzcinować – nádazni, náddal befedni v. betakarni
trzcinować sufit – mennyezetet náddal befedni
trzcinowy, -a, -e – nád-, káka-, sás-; nádi; nádból
készült
trzcinowa laska – nádpálca
trzcinowe meble – nádbútor, nádból fonott bútor
trzeba [1. powinno się, należy, wypada; 2. coś
jest potrzebne, konieczne, niezbędne dla
kogoś] – kell, szükséges, muszáj
trzeba będzie naradzić się co do tego – ezen
tanácskoznunk v. tanakodnunk kell majd
trzeba by – kell, szüksége van hogy
trzeba było – kellett, szükséges volt
trzeba było to widzieć – ezt látni kellett volna
trzeba ci wiedzieć – tudnod kell
trzeba go przydusić o zwrot długu – szorongatni
kell őt, hogy megadja a tartozást
trzeba holować wóz do warsztatu – be kell
vontatni a kocsit a műhelybe
trzeba kupić co – vásárolni v. venni kellett vmit
trzeba lubić to, co robimy – szeretni kell azt, amit
csinálunk
trzeba mi – nekem kell
trzeba mu to policzyć na plus – ezt javára kell írni
trzeba nieszczęścią, że tak się stało – csupán a
szerencsétlenségnek köszönheti, hogy ez így
történt
trzeba płukać gardło – öblögetnie kell a torkát
trzeba podkreślić, że… – hangsúlyozzuk v.
hangsúlyozni kell v. hangsúlozandó v. ki kell
emelni, hogy…
trzeba poskromić te jego zapędy – meg kell
fékezni rossz hajlamait
trzeba poznać literaturę przedmiotu – a tárgy v.
tárgykör irodalmát meg kell ismerni
trzeba pójść do dentysty – el kell mennie a
fogorvoshoz
trzeba przypadku że cię spotkałem – tisztán a
véletlenen múlott, hogy találkoztam veled
trzeba przyznać, że… - meg kell adni, hogy..; el
kell ismerni, hogy…
trzeba się imać byle czego – bármi kínálkozik is,
meg kell ragadnunk (azt)
trzeba się poddać operacji – meg kell operáltatnia
magát
trzeba to natychmiast a. bezzwłocznie zrobić –
ezt azonnal meg kell csinálnia
trzeba trafu, że… - a véletlenség folytán…
trzeba usunąć (wyrwać) ząb – ki kell húzni a
fogat; fogat kell húzni
trzeba wypełnić kartę meldunkową – ki kell
tölteni a bejelentőlapot
7215
trzeba wziąć to na rozum – ezt jól meg kell
gondolni
trzeba z tym raz na zawsze skończyć! – legyen
már vége, egyszer s mindenkorra!
trzeba zamówić nowe – újat kell rendelni
trzeba zaplombować ząb. – be kell tömni a fogat
trzeba zaprowadzić ład – rendet kell teremteni; be
kell vezetni a rendet
trzeba żebyś ją poznał – ideje, hogy megismerjed
trzebić
[1. usuwać
lub
niszczyć
coś;
2. przerzedzać las; 3. wybijać zwierzynę;
4. usuwać gruczoły płciowe u zwierząt
hodowlanych] – irtani, kiirtani, kivágni,
ritkítani, tarolni, tisztítani, válogatni,
rostálni; pusztítani, kipusztítani; (pleć
chwasty) gyomtalanítani; (samca) herélni,
kiherélni; kasztrálni; megnyírni, kiírtani,
kivagdalni
trzebić barany – bárányokat megnyírni
trzebić chwasty – gyomot írtani gyomlálni,
gyomtalanítani
trzebić las a. lasy – erdőt írtani, kivágni az erdőt
Trzebinia [miasto w woj. małopolskim, w
powiecie chrzanowskim, siedziba gminy
miejskiej Trzebinia] – Trzebinia (lengyel
város)
Trzebinia-Siersza [Miasto Trzebinia-Siersza
powstało 1 stycznia 1969 roku w wyniku
połączenia miasta Trzebinia z osiedlem
Siersza. To nazwa obecnego miasta
Trzebinia, używana w latach 1969-1977] –
Trzebinia-Siersza (ma Trzebinia)
trzebienie – irtás
trzebienie,
kastracja,
ubezpłodnienie
[w
zootechnice
operacyjne
usunięcie
gruczołów płciowych samca. Trzebienie
wykonuje się m.in. u zwierząt młodych,
przeznaczonych na tucz, a także u
rozpłodników nie spełniających wymogów
hodowlanych.] – herélés, kasztrálás
trzebienie ogiera – csődör herélése
trzebieniec (daw. kastrat; * Eunuch) – herélt,
eunuch [Herélt férfi, a király háremének őre
vagy udvari tisztségviselő (Dán 1,3; ApCsel
8,27; 2Kir 20,18; Jer 41,16; Eszt 1,10-15;
2,21). A zsidóknál ez a szokás ismeretlen
volt; heréltek nem vehettek részt a
gyülekezet istentiszteletén (5Móz 23,1).]
trzebież [1. pielęgnacyjne cięcie lasu; 2. miejsce
po wyciętym lesie; 3. wybijanie zwierzyny]
– irtás, tarolás, tustószedés, irtvány
trzech – három, hárman
trzech nas było – hárman voltunk
Trzech Króli, Święto Trzech Króli [święto
katolickie obchodzone na pamiątkę
-
Wersja 01 01 2017.
objawienia się Jezusa Chrystusa] –
Háromkirályok; Vízkereszt
trzech rodzajów – háromféle
trzechletni, -ia, -ie (zob. trzyletni) – hároméves,
háromévi
trzechsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z trzystu jednostek
lub jedną z trzystu części, na które można
coś podzielić] – háromszázadik
trzechtysięczny, -a, -e (zob. trzytysięczny) –
háromezredik
trzeci [1. trzeci
dzień
miesiąca;
2. osoba
występująca po dwóch poprzednich; też:
jeden z trzech] – harmadika; harmadik
trzeci, -a, -e [1. będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z trzech jednostek
lub jedną z trzech części, na które można
coś podzielić;
2. niebezpośredni]
–
harmadik
trzeci dzień – harmadik nap
trzeci gatunek [trzeci stopień jakości towaru] –
harmad osztály (III. o.)
Trzeci List św. Jana [3 J lub 3 Jan] [księga
Nowego Testamentu przypisywana św.
Janowi Apostołowi, autorowi Ewangelii
Jana, autor nazywa siebie prezbiterem.
Jana, List III - został napisany przez
apostoła Jana około roku 90; jest
adresowany do Gajusa, którego nazywa
przyjacielem w prawdzie. Po przekazaniu
pozdrowień
Jan
wspomina
o
podróżujących braciach, rozszerzających
świadectwo; nadmienia, że nie biorą
niczego od pogan; pochwala Gajusa; ale
gani srodze Diotrefesa, któremu zarzuca
bardzo nieprzyjemne rzeczy: że on chce
być przedniejszym w zborze, że nie
przyjmuje braci, obmawia braci, nie
pozwala przyjmować braci drugim, usuwa
ich ze zboru. W końcu przypomina dobre
świadectwo dane Demetriuszowi. List ten
jest często nie należycie traktowany w
dzisiejszym życiu zborowym. Mamy
bowiem wielu takich, co chcą być
Diotrefesami i dlatego o liście tym mówić
nie chcą; to także czynią z 23-im
rozdziałem Ewangelii Mateusza,
z
ostrzeżeniami przed Nikolaitami itp. W
Diotrefesie widać chęć do opuszczenia
kierownictwa Ducha Świętego w życiu
chrześcijan i silny zaczątek klasy kleru,
który samowolnie rządził i dyktował przez
wiele wieków. Chrześcijanie nie mogą
zapominać tej wielkiej zasady, podanej
(między innymi) w Flp. 2;3: '' (...) w
pokorze uważajcie jedni drugich za
wyższych od siebie''.] – János 3. Ievele
[János III. levele a hét katolikus levél
7216
egyike, amely a Újszövetségban található és
János evangélista írta az elemzések és a
hagyomány szerint. A három "jánosi levél"
közül ezt valószínűsítik, hogy a legkorábban
keletkezett. Nem lehet kétség a János II.
levele és a harmadik között a szerzőség
azonossága. Mindkét levél rövid. Szerzője
Öregnek (presbiternek) mutatkozik be, és
ugyanazok a mondanivaló lényeges pontjai,
a egy feltételezett közösség feletti befolyás.
Címzettje egy Gájus (4) nevű férfi, akinek
keresztyén életmódja és vendégszeretete
alapján evangélistákat ajánl a figyelmébe,
akiket majd hozzá elküld; ugyanakkor
megdorgál egy Diotrefész nevű férfit
nagyravágyása
miatt,
és
komolyan
rendreutasítja őt.]
trzeci koń w zaprzęgu [Trzeci koń w zaprzęgu w
zaprzęgu występował dosyć sporadycznie.
W Etymologii Świętego Izydora z Sewilli
spotykamy zapis dotyczący trigi – czyli
zaprzęgu ciągniętego przez trzy konie,
używanego w wyścigach rydwanów w
trakcie publicznych igrzysk (ludi), które
odbywały się w związku z niektórymi
świętami religijnymi. Kwadryga wg.
Izydora reprezentowała słońce, biga –
księżyc, triga natomiast poświęcona była
bogom świata podziemi (Dis Pater,
Veiovis), złożona z trzech koni reprezentujących trzy etapy w życiu
człowieka: dzieciństwo, młodość i starość.]
– (harmadik ló a fogatban) lógós ló
trzeci raz – harmadszor
trzeci stan – (hist.) harmadik rend (polgárság)
Trzeci Świat [postkolonialne, słabo rozwinięte
gospodarczo kraje Afryki, Ameryki
Łacińskiej, Azji i Oceanii] – Harmadik
Világ
trzeci zakon [zob. tercjarstwo] – harmad rend;
világi rend
Trzeci Zakon Regularny (TOR) [skupia
instytuty zakonne, męskie i żeńskie, żyjące
początkowo według Reguły św. Franciszka
z Asyżu. Aktualnie obowiązująca Reguła
TOR, zatwierdzona w 1982 r. przez Jana
Pawła II (albertyni, elżbietanki, sercanki,
serafitki i inne).] – Harmadik Reguláris Rend
(lat. Tertius Reguláris, TOR) v. Reguláris
Harmadik
Rend
(TOR)
[szerzetesi
intézményeket tömörít, női és férfi rendeket
egyaránt, kezdetben Assisi Szent Ferenc
Regulája szerint éltek. Jelenleg a TOR Regulája
kötelezi őket, amelyet 1982-ben fogadott el II.
János Pál (albertinusok, Szent Erzsébet-apácák,
Jézus Szíve-apácák és mások).]
Trzeci Zakon św. Franciszka [zgromadzenia i
wspólnoty
zakonne powstałe obok
-
Wersja 01 01 2017.
Pierwszego i Drugiego zakonu, wywodzące
się z ruchu pokutnego.] – Szent Ferenc
Harmadik Rendje [1. Az első és a második
rend mellett alapított harmadik közösség. Lásd
Ferences Világi Rend, Reguláris Harmadik
Rend. 2. az első és a második rend mellett
alapított harmadik közösség]
 Franciszkański Zakon Świeckich –
Ferences világi rend – Ordo Franciscanus
Secularis (OFS)
 Trzeci Zakon Regularny – Reguláris
Harmadik Rend
trzecia – harmadik; harmad rész
trzecia [godzina trzecia po południu lub w nocy]
– három óra
trzecia część – harmad, harmadrész
trzecia klasa – harmadik osztály; (vasúti kocsi)
fapados
trzecia osoba – (nyelvt.) harmadik személy
trzecia potęga – köb (x3)
trzecia potęga danej liczby [sześcian liczby] –
köb; adott szám harmadik hatványa
trzeciak – hároméves méhsör; (régi pénznem)
trzeciak [pot. trzecioklasista] – harmadik
osztályos
trzecie [trzecie danie] – harmadik fogás
trzecie danie – harmadik fogás
trzeciego maja – május harmadikán
trzeciego stopnia – harmadfokú
trzeciego września – szeptember 3-án
trzeciorząd, trzeciorzęd [starszy okres ery
kenozoicznej] – (földt.) kanozoikum;
harmadkor
trzeciorzędny, -a, -e [podrzędny, pośledni,
marny] – harmadrendű, harmadszoros; átv.
huszadrangú, jelentéktelen
trzeciorzędna jakość – harmadrendű minőség
trzeciorzędny, -a, -e [podrzędny, pośledni,
marny] – hamadrendű, harmadrangú
trzeciorzędowy,
-a,
-e
–
harmadrendű,
harmadlagos, harmadkori
trzeciorzędowe cechy płciowe [piersi, owłosienie
i inne różnice w budowie ciała] –
harmadlagos nemi jelleg
trzeczszeć (trzeszczy) – csikorogni
trzeszczący, -a, -e – csikorgó
trzeć (trę, trze) [I 1. naciskając, przesuwać czymś
po czymś; 2. o dwóch rzeczach, z których
jedna jest w ruchu: dotykać do siebie,
utrudniając ruch; 3. rozdrabniać na tarce
lub mieszając, rozgniatać na jednolitą
masę; 4. wyrównywać lub wygładzać
powierzchnię obrabianego przedmiotu
przez pociąganie po niej odpowiednimi
narzędziami; II środ. rozcinać piłą, rżnąć
7217
coś] – dörzsölni, horzsolni, súrolni, reszelni,
aprítani, morzsolni, kenni, szétkenni;
törölni; vágni, levágni, szeletelni, metszeni
vmit; (len) sajtolni; civakodni, zsörtölődni
trzeć czym o co – dörzsölni v. hozzádörzsölni vmi
vmihez
trzeć farby malarskie – féstéket dörzsölni v.
szétkenni
trzeć len – lent törni v. tilolni
trzeć mak – mákot törni
trzeć na tarce – reszelni vmit
trzeć się [1. pocierać sobą o coś; 2. o dwóch
rzeczach, z których jedna jest w ruchu:
dotykać się; 3. o rybach: odbywać tarło] –
dörzsölődni, ledörzsölni; letörli magát;
súrlódni vmihez; (o rybach) ívni, ikrát rakni
trzej – három, hárman
trzej królowie - három királyok v. napkeleti
bölcsek; [az újszövetségi elbeszélés szerint a
gyermek Jézust imádó személyek (Mt 2,112)]
Trzej Królowie, Trzej Mędrcy, Trzej Magowie,
(gr. μάγοι magoi) [osoby, które miały
podążać za Gwiazdą Betlejemską, przybyć
do miejsca narodzin Jezusa Chrystusa i
przekazali mu dary. Ich tożsamość jest
nieznana, możliwe, że byli Persami. W
Biblii jedyna informacja o Trzech
Mędrcach znajduje się w Ewangelii
Mateusza (2,1-12). Tradycyjnie uznawani
są
za
świętych
w
katolicyzmie,
prawosławiu
oraz
w
starożytnych
Kościołach
Wschodu.
W
zaratusztrianizmie
występują
jako
astrologowie.] – napkeleti bölcsek v. három
királyok [A bibliai napkeleti bölcsek a
csillag vezetésével keletről Betlehembe
érkeztek, hogy hódoljanak Jézusnak, a
zsidók új királyának. Szokás őket három
királyoknak is nevezni, ám a Biblia nem
nevezi őket királyoknak, és nem beszél arról
sem, hogy hárman volnának. A Biblia
szóhasználata alapján helyesebb a napkeleti
bölcsek elnevezés. A keresztény hagyomány
névvel is illeti őket, magyar nevük: Gáspár,
Menyhért és Boldizsár.]
Trzej Ogrodnicy (Zimni ogrodnicy, zimna
Zośka) – fagyosszentek [a magyar népi
hagyomány szerint a Pongrác, Szervác,
Bonifác napok (május 12., 13., 14.),
valamint Orbán napjának (május 25). a
közös elnevezése. Az Ipoly mentén a
néphagyomány az ezután következő Zsófianaptól is fagyot várt.]
trzem [(u Zygmunta Glogera) w średniowiecznej
polszczyźnie: pałac. Brückner powiada, że
wyraz ten należy do tych dawnych
-
Wersja 01 01 2017.
terminów słowiańskich, które w końcu
średnich wieków wyszły u nas z użycia.] –
(daw) palota
trzepaczka [1. narzędzie do trzepania z kurzu;
2. narzędzie kuchenne do ubijania białka
jaj] – poroló; prakker; sulyok, fakalapács;
tiloló; (w kuchni) habverő; keverő
trzepaczka do dywanów – szőnyegporoló
trzepaczka do piany – habverő
trzepaczka konopi – kendertiloló
trzepać (dywan) – kiporolni (szőnyeget)
trzepak [1. rusztowanie stawiane na podwórzu,
służące do rozwieszania rzeczy trzepanych
z kurzu; 2. pot. o człowieku szybko
mówiącym lub roztrzepanym] – tiloló,
verőgép; poroló állvány; kerepelő, haradó
ember
trzepalnia – tilolóüzem, tépő üzemrész, verőüzem
trzepanie – porolás, tilolás, csépelés, hadarás,
verés, cibálás, széttépés; fecsegés, locsogás
trzepanie wielokrotne – (szöv.) többszörös tépés
TRZEPARKA AC86
trzeparka [maszyna do oczyszczania włókien
lnu, konopi i bawełny przed przędzeniem]
– verőgép; kártológép
trzeparka podwójna – kettős verőgép
trzeparka futrzarska [maszyna używana w
przemyśle futrzarskim w celu usuwania z
okrywy włosowej skór pozostałości typu
pył, trociny, kurz mającej na celu
uzyskanie jak największej puszystości
włosów skóry obrabianej] – szőrme
kártológép
trzepnąć
—
trzepać
(trzepię,
trzepie)
[[1. poruszyć czymś energicznie, uderzając
o coś; 2. uderzyć w coś, najczęściej
trzepaczką, potrząsnąć czymś w celu
usunięcia kurzu; 3. pot. zadać ciosy; 4. pot.
rzucić czymś o coś; 5. trzepać: pot.
trajkotać, pleść; 6. pot. wykonać coś
szybko lub w dużych ilościach; 7. trzepać:
pot. drobiazgowo sprawdzać bagaże
podróżnych;
8. trzepać:
oczyszczać
włókna lnu, konopi z paździerzy, bawełnę
przed przędzeniem] – (trzepać) porolni,
kiporolni; (len) (trzepać) tilolni; hadarni,
7218
kerepelni; (trzepnąć) megütni, ráhúzni,
odasózni, elpáholni, elnadrágolni, elverni;
csapkodni,
röpködni;
(átv.)
hadarni,
csacsogni, lotyogni, fecsegni
trzepać dywany – szőnyegeket porolni
trzepać językiem – járatja a nyelvét, kerepel
trzepać len, konopie – lent, kendert tilolni
trzepać zadaną lekcję – elhadarja a feladott leckét
trzepiot [człowiek lekkomyślny, roztrzepany,
beztroski], trzepiotka – szeles (ffi/nő)
trzepnąć co językiem – fecseg, hadar vmit; nyelvét
járatja
trzepnął go rózgą – vesszővel v. virgáccsal
megverte v. elnáspángolta
trzepnął go w kark – nyakon verte, nyaklevest
adott neki
trzepnąć się — trzepać się [1. pot. uderzyć siebie
samego; 2. trzepać się pot. o rybach,
ptakach: wykonywać nieskoordynowane
ruchy] – megüti magát; (hal) csapkod
trzepnąć się o co – megüti magán vmin
trzepot [1. szybkie ruchy czegoś na wietrze; 2.
odgłos trzepotania; 3. mocne bicie serca] –
lebegés, szállongás, röpködés, csapkodás;
heves szívverés
trzepot skrzydeł – szárnycsapkodás
trzepotać (trzepoczę, trzepocze) [1. poruszać
czymś szybko albo wykonywać czymś
szybkie ruchy, często powodujące szelest,
szum; też: sprawiać, że coś się porusza;
2. o skrzydłach ptaków, rozwieszonych
ubraniach itp.: poruszać się na wietrze
szybko, rytmicznie; 3. o sercu: bić mocno;
4. o płomieniu: palić się nierówno] –
csapkodni,
erősen
verni,
lebegni,
szállongani, röpködni; csattogni
trzepotać skrzydłami – csapkod a szárnyaival
trzepotać się [1. o rybach, ptakach, owadach:
wykonywać szybkie, nieskoordynowane
ruchy; 2. to samo co trzepotać w zn. 2, 3.]
– csattogni
trzepotanie przedsionków (serca) [zob. migotanie
przedsionków (serca)] (łac. fibrillatio
atriorum) [jest zaburzeniem rytmu pracy
serca objawiającym się zbyt szybką, ale
miarową akcją elektryczną i skurczową
przedsionków.
Częstotliwość
fali
pobudzenia przedsionków wznosi ok. 250300/min.] – (lat.) fibrillatio atriorum; a
szívkamra, v. pitvar gyors rángatózó
mozgása, amely a helyzetétől függően a
pulzus elvesztéséhez, vagy a pulzus
rendszertelenségéhez vezethet
trzepotliwy, -a, -e [1. poruszający się szybko;
2. świecący, połyskujący nierównym lub
-
Wersja 01 01 2017.
przerywanym światłem] – csapkodó,
lebegő, szállongó, röpködő
trzeszcz [środ. oko zająca] – (łowieckie) nyúlszem
trzeszczeć (trzeszczę, trzeszczy) [1. chrzęścić,
skrzypieć; 2. pot. brzmieć nieprzyjemnie,
drażniąc słuchającego; 3. pot. mówić
szybko, w sposób przykry dla kogoś] –
recsegni, ropogni, nyikorogni, csikorogni;
sercegni, sisteregni, pattogni, hasadni;
(ogień) pattogni, pattogtatni
trzeszczenie – pattogás, recsegés, ropogás, zörgés,
sercegés, sistergés
trzeszczyć – sercegni, kopogni, pattogni, hadarni
trześnia (Czereśnia dzika) – (ritka) cseresznye
trześniowy, -a, -e – cseresznyés; csersznye-,
meggy-
Trześniowy Groń (Tymoski) [polana w Paśmie
Radziejowej, na stoku Niemcowej.
Stanowi część miasta Piwniczna-Zdrój.
Znajduje się na niej kilka gospodarstw
rolnych oraz Studenckie Schronisko
Turystyczne "Chatka pod Niemcową"
(chatka studencka otwarta okresowo).
Beskid Sądecki, Karpaty;
49°26'23″N
20°38'58″E] – Trześniowy Groń (hegyi
terület Lengyelországban)
trzewia [1. narządy wewnętrzne człowieka lub
zwierzęcia; 2. wewnętrzne części czegoś] –
zsiger; belek, zsigerek, belsőségek
trzewiczek – félcipőcske; (növ.) rigópohár
trzewiczkowy, -a, -e – kiscipőtrzewik [1. rodzaj obuwia, charakteryzujący się
twardą (trwałą) zelówką i obejmującą
kostkę
sznurowaną
cholewką;
2.
sznurowany lub zapinany but z krótką
cholewką] – férficipő; cipő, félcipő; bakancs
trzewik ciśnie – szorít a cipő
trzewik damski – női félcipő
trzewik drewniany – facipő
trzewik zapinany – begombolható cipő
trzewiki sznurowane – fűzős félcipő
trzewikowy, -a, -e – cipő-
7219
trzewiowy, trzewny, -a, -e – zsiger-, zsigeres,
zsigeri
trzewny, -a, -e – bél-, zsigertrzeźwiąco – kijózanítóan
trzeźwiący, -a, -e [taki, który powoduje
odzyskanie przytomności] – kijózanító
trzeźwić [1. przywracać do przytomności;
2. przywracać komuś zdolność jasnego
myślenia] – józanítani, kijózanítani,
magához téríteni; (orzewiać) felfrissíteni
trzeźwić pijanego – részeget kijózanítani,
eszméletre v. magához téríteni
trzeźwić zemdlonego – ájultat magához téríteni v.
fellocsolni
trzeźwieć [1. odzyskiwać przytomność; 2. budzić
się] – józanodni, kijózanodni (kijózanodik),
eszméletre v. magához tér, feleszmélni
trzeźwienie – józanodás, kijózanodás; eszméletre v.
magához térés, feleszmélés
trzeźwo – józanul, higgadtan, meggondoltan,
mértékletesen
trzeźwość – józanság, mértékletesség
trzeźwość umysłu – az ész józansága
trzeźwy [mężczyzna trzeźwy], trzeźwa – józan,
higgadt (ffi/nő)
trzeźwy, -a, -e [1. niezamroczony alkoholem;
2. rzeczowy, rozsądny; też: świadczący o
czyimś rozsądku; 3. taki, który nie jest
senny lub zaspany] – józan, nem ittas;
higgadt, meggondolt, okos, mérsékelt; (átv.)
józan
trzeźwy i realny polityk – józan és reális politikus
trzeźwy pogląd na życie – józan életszemlélet
trzęsawica – mocsár, ingovány, láp, posvány
trzęsawisko [1. podmokły, grząski teren,
zarośnięty szuwarami, trzciną, mchem
itp.; 2. o trudnej, grożącej katastrofą
sytuacji, w którą ktoś lub coś się pogrąża i
której nie umie rozwiązać] – (trzęsawica)
mocsár, ingovány, láp, posvány; reszketés
trzęsawisty, -a, -e – mocsaras, ingoványos, lápos,
iszapos
trzęsący, -a, -e – reszketeg; rázós
trzęsący się – rezgő
trzęsidło [1. (Nostoc) – rodzaj kolonijnych sinic,
należących do rzędu Nostocales; 2. rodzaj
należący do gromady sinic, ok. 50
gatunków tworzących kuliste, śluzowate
kolonie złożone z nitkowatych sinic.
Występują w wodzie, na wilgotnej glebie,
czasem
współżyją
z
roślinami
wyższymi.; 3. glon w postaci kulistej
plechy utworzonej z nitkowatych kolonii
ułożonych w galaretowatym śluzie; 4. daw.
pęk piór, włosia stanowiący ozdobę
nakrycia głowy, uprzęży końskiej,
-
Wersja 01 01 2017.
uczesania kobiecego] – (növ.) hasadó
moszat; kékmoszat (Nostoc sp.); (dawno)
rengő, rezgő dísz v. ékszer; lengő, ringó
sisakforgó
trzęsidło pospolite – hártyás kékmoszat
trzęsidła [drżące i błyszczące ozdoby stroju głów
niewieścich; wspominają o nich w XVII
w.] – (daw) női fejék; rezgő dísz v. ékszer
trzęsienie
[gwałtowne
wstrząsy
skorupy
ziemskiej
wywołane
głównie
przemieszczeniami mas skalnych w głębi
Ziemi] – remegés, reszketés; lökés, rengés,
rázás, rázkódás; (ziemi) rengés; földrengés;
zökkenés
trzęsienie ziemi [gwałtowne wstrząsy skorupy
ziemskiej
wywołane
głównie
przemieszczeniami mas skalnych w głębi
Ziemi] – földrengés
trzęsienia ziemi w Polsce – földrengések
Lengyelországban;
földrengések
Lengyelország területén
trzęsienie ziemi dotknęło a. nawiedziło
południową część kraju – földrengés érte v.
rázta meg az ország déli részét
trzęsiogonek [Pliszka siwa (Motacilla alba)] –
barázdabillegető
trzęsionka [pot. trzęsienie się z zimna, ze strachu,
ze zdenerwowania lub podczas jazdy po
złej, wyboistej drodze] – pelyva, törek,
szecska; hidegrázás
Trzęślica modra, t. jednokolankowa (Molinia
caerulea) [gatunek roślin z rodziny
wiechlinowatych.
Gatunek
(biologia)
szeroko rozpowszechniony w całej
Europie, Azji i Ameryce Północnej.
Występuje na całym niżu Polski] - nyugati
kékperje (Molinia caerulea) [a perjefélék
(Poaceae) családjába tartozó növényfaj]
trzęsło – piros moszat
trzmiel (łac. Bombus) [1. rodzaj owadów
społecznych z rodziny pszczołowatych,
podrodziny Bombinae. Do rodzaju
Bombus należą duże owady (do 30 mm),
gęsto
owłosione,
często
jaskrawo
ubarwione, ale zwykle z przewagą czerni,
lub też całkiem czarne. 2. duży owad
podobny do pszczoły, żyjący w roju w
gniazdach zakładanych w ziemi] – dongó,
poszméh (Bombus) [a rovarok (Insecta)
osztályának
a
hártyásszárnyúak
(Hymenoptera) rendjéhez, ezen belül a
fullánkosdarázs-alkatúak
(Apocrita)
alrendjéhez és a méhfélék (Apidae)
családjához tartozó nem.]
-
Wersja 01 01 2017.
 Trzmielina pospolita, t. zwyczajna (Euonymus
europaea L., syn. Evonymus europaea L.)
[gatunek krzewu należący do rodziny
dławiszowatych (Celastraceae). Występuje w
Europie i Azji, w Polsce jest dość pospolity na
całym obszarze] – kecskerágó v. csíkos
kecskerágó (Euonymus europaeus) [a kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályának a kecskerágóvirágúak (Celastrales) rendjéhez, ezen belül a
kecskerágófélék
(Celastraceae)
családjához
tartozó faj.]
7220
trzmielina (Euonymus L.) [1. rodzaj krzewów z
rodziny
dławiszowatych.
Czasem
występują w formach drzewiastych.
Znanych jest około 120 gatunków, z czego
w Polsce dziko wstępują 2 gatunki. 2.
drzewo, krzew lub pnącze o drobnych,
jasnozielonych
albo
ciemnozielonych
kwiatach z czerwonymi kropkami,
zebranych w zwisłe baldachogrona] –
(növ.) kecskerágó
 Trzmielina
brodawkowata
(Euonymus
verrucosus Scop.) – gatunek krzewu należący
do rodziny dławiszowatych (Celastraceae
R.Br.), zdecydowanie rzadziej spotykany niż
trzmielina zwyczajna. Występuje w Europie i
Azji, w Polsce osiąga północną i zachodnią
granicę zasięgu. – Bibircses kecskerágó
(Euonymus
verrucosus)
[a
kétszikűek
 trzmielina japońska (Euonymus japonicus) –
Japán kecskerágó (Euonymus japonica)
 trzmielina niska (Euonymus nanus)
 trzmielina zwyczajna (Euonymus europaea) –
Csíkos kecskerágó (Euonymus europaea L.)
trzmielówka [to stosunkowo duży przedstawiciel
bzygowatych. Czasami jest bardzo
płochliwa i nie daje się podejść, innym
razem łakomie pożywia się pyłkiem
kwiatowym lub nektarem i wtedy nie
sprawia to trudności. Lata szybko i
wysoko. Owady dorosłe pędzą słodki
żywot pośród kwiatów, zaś drapieżne
larwy żyją w gniazdach trzmieli i os.] –
lebegőlégy (Syrphida), pihelégy
(Magnoliopsida) osztályának a kecskerágóvirágúak (Celastrales) rendjéhez, ezen belül
a
kecskerágófélék
(Celastraceae)
családjához tartozó faj.]
 trzmielina Hamiltona (Euonymus hamiltoniana
Wall.) – gatunek uprawiany – kecskerágó
(Euonymus hamiltoniana)
Trzmielówka leśna (Volucella pellucens) ––
üvegpotrohú légy v. üveghátú pihelégy
(Volucella pellucens)
 trzmielina
oskrzydlona (Euonymus alata
(Thunb.) Siebold.) – gatunek uprawiany –
kecskerágó (Euonymus alata)
 trzmielina Fortune`a, t. pnąca (Euonymus
fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz., syn. E. fortunei
Hand.-Mazz.) – gatunek uprawiany – Kúszó
kecskerágó (Euonymus fortunei)
 trzmielina wielkoowocowa (Euonymus latifolia
(L.) Mill.) – gatunek uprawiany
-
Wersja 01 01 2017.
trznadel [drobny ptak śpiewający, nieco większy
od wróbla, o żółtym i rdzawobrązowym
upierzeniu] – citromsármány
Trznadel
zwyczajny,
trznadel,
trznadel
żółtobrzuch (Emberiza citrinella) [mały
ptak częściowo wędrowny z rodziny
trznadlowatych]
–
citromsármány
(Emberiza citrinella) [a madarak (Aves)
osztályának a verébalakúak (Passeriformes)
rendjéhez, ezen belül a sármányfélék
(Emberizidae) családjához tartozó faj]
trzonowy, -a, -e – törzs-, törzsi, csap-, nyál, szár-,
gyök-, tőtrzonowy ząb – zápfog
trzoda [1. gromada zwierząt, zwykle domowych;
2. tłum w przeciwstawieniu do jednostki;
3. * Stado] – csorda, konda, nyáj, falka;
csürhe
trzoda chlewna [świnie hodowane dla mięsa] –
disznócsorda,
konda;
állatállomány,
állatlétszám
trzon [1. główna, zasadnicza część czegoś;
2. nadziemna część grzyba, na której
osadzony jest kapelusz] – rostélylap;
tűzserpenyő; (techn) fogó, nyél, fogantyú,
markolat, rúd; (element szabli) markolat;
(ép.) oszloptörzs; (bot) szár; törzs, fatörzs;
(műsz.) csap, rúd; (grzyb) tönk
trzon grzyba – a gomba szára
trzon klapy – szeleprúd, szelepszár
trzon kolumny [główna część kolumny między
podstawą a głowicą] – oszloptörzs
trzon korby v. korbowy – forgattyúrúd
trzon kręgu v. kręgowy – (anatómia) csigolyatest,
corpus vertebrae
trzon macicy [najgrubsza i najszersza część
macicy] – anyaméh törzse
trzon nitu – szegecsszár
trzon pompy – szivattyúrúd, szivattyúfogantyú
trzon tłokowy [zob. tłoczysko w zn. 1.] –
dugattyúszár, dugattyúrúd
trzon zaworowy – szellentyúcsap, szelephímcsavar
trzon zbioru – a gyűjtemény törzsanyaga v.
állománya v. alapja
trzonek [uchwyt jakiegoś narzędzia; rękojeść,
rączka] – száracska; nyél, szár, fogó,
markolat, rúd; foglalat
trzonek grzyba – a gomba szára
trzonek narzędzia – szerszámnyél, szerszámfogó
trzonek noża – a kés nyele
trzonek żarówki – izzólámpafoglalat
trzos, trzosek (z niem. strotzen) [1. pas z
kieszeniami na pieniądze używany w
dawnej Polsce, później też: woreczek na
pieniądze; 2. worek podłużny na
pieniądze, zwykle skórzany, robiony w
rodzaju pasa i do opasywania się służący
(ob. Pasy w Enc. Star. t. III, str. 326). 3.
inaczej sakiewka, woreczek na monety
popularny w średniowieczu i później,
przypinany do pasa lub noszony w
kieszeni; 4. podwójny skórzany pas,
element ludowego stroju krakowskiego;
szeroki, bogato zdobiony, lub nieco węższy
biały z metalowymi kółeczkami, nabijany
gwoździkami z mosiądzu. 5. czrzos,
trzosek, trzosie - od XV w. pas z
kieszeniami na pieniądze, sakiewka,
woreczek. 6. woreczek na pieniądze;
sakwa, kiesa] – tarsoly, táska, pénzestáska,
pénzes zacskó, erszény; tüsző
trzosik [mały woreczek na pieniądze] – kis
pénzes zacskó v. pénztárca
trzódka – kisebb csorda, falka; kondácska,
nyájacska
trzpiennik [owad błonkoskrzydły z rodziny
trzpienników] – fadarázs
Trzpiennik olbrzymi Sirex = Urocerus gigas
(Siricidae,
Hymenoptera)
–
óriás
fenyődarázs (Urocerus gigas) [a rovarok
(Insecta) osztályába, a hártyásszárnyúak
(Hymenoptera) rendjébe és a fadarazsak
(Siricidae) családjába tartozó faj]
7221
7222
trzpień [1. walec, kolec lub pręt służący do
osadzania na nim czegoś; 2. wydłużona, o
kolistym przekroju, centralna część
narzędzia; 3. część zamka, sztyft, na który
wkłada się klucz z okrągłym otworem] –
nyelvszeg; csap, hegy; cövek, pecek, szár,
nyél, rúd
trzpień frezarski – marógéppecek, marógépcsap
trzpień gwoździa – szeg hegye
trzpień kosy – kaszapecek (a nyélhez rögzítő ék)
trzpień nitu – a szegecs hegye
trzpień tokarski – esztergapecek, esztergacsap
trzpiot [człowiek lekkomyślny, roztrzepany,
beztroski];
trzpiotka
[kobieta
lekkomyślna, roztrzepana, wesoła] –
kelekótya, szeleburdi, hebehurgya, csapodár,
csélcsap, könnyelmű, szeles, könnyelmű,
széltoló (ffi/nő)
trzpiotek – csapodár, csélcsap, szeleburdi,
könnyelmű, ingatag
trzpiotowato – kelekótyán, szeleburdian
trzpiotowatość – kelekótyaság, szeleburdiság,
csapodárság
trzpiotowaty, -a, -e [1. nieco lekkomyślny,
niefrasobliwy, roztrzepany; też: właściwy
zachowaniu takiej osoby] – kelekótya,
szeleburdi, csapodár; könnyelmű
trzustka (łac. pancreas) [jest gruczołem
składającym się zarówno z części
wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej) jak
i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej).
Trzustka jest położona w jamie brzusznej]
– hasnyálmirigy (pancreas) [a gerincesekben
megtalálható belső (endokrin) és külső
(exokrin) elválasztású mirigy. Endokrin
funkcióját tekintve számos igen fontos
hormont termel mint az inzulin, glukagon, és
szomatosztatin. Exokrin mirigyként a
pancreas által termelt nedvben számos fontos
emésztőenzim mint a lipáz, amiláz található]
trzustkowy, -a, -e – hasnyálmirigytrzy [liczebnik główny oznaczający liczbę 3;
ocena dostateczna w szkolnym systemie
ocen], trzej (trzech) – három
trzy całe i pięć dziesiątych – 3,5 (három egész, öt
tized)
trzy całe jedna dziesiąta – három egész egy tized
trzy cnoty boskie [(teologalne) wiara, nadzieja,
miłość] – három isteni erény: hit, remény,
szeretet
trzy czwarte [trzy części całości podzielonej na
cztery równe części] – háromnegyed (3/4)
trzy dni temu sprowadziłem się do tego domu –
három nappal ezelőtt költözködtem v.
hurcolkodtam ebbe a házba
-
Wersja 01 01 2017.
trzy dni upłyneło od chwili jego wyjazdu – három
nap telt el elutazása óta
trzy fazy – három fázis
Trzy Karczmy [miejsce w pobliżu Rzymu, przy
Apijskiej Drodze*, która istnieje do dziś,
gdzie bracia spotkali się z Pawłem po
opuszczeniu Puteoli. (*:Via Appia, Droga
Apijska, najstarsza bita droga w starożytnym
Rzymie, zwana też Regina Viarum (z
łacińskiego "królowa dróg").) - Zbudowana
312 p.n.e. w czasie pełnienia urzędu cenzora
przez Appiusza Klaudiusza Cekusa, łączyła
początkowo Rzym z Kapuą.] – „Három
csárda” (hely Róma közelében, a Via Appia
(latinul via=út) az ókori Római Birodalom
talán legfontosabb útja mellett, ahol a
testvérek Pál apostollal találkoztak.)
trzy kwadranse – (idő) háromnegyed
trzy kwadranse na …. – háromnegyed …
trzy kwadranse na dwunastą – háromnegyed
tizenkettő
trzy kwadranse po czwartej – háromnegyed öt
trzy lata temu – három évvel ezelőtt, három éve
trzy ma się tak do pięciu, jak sześć do dziesięciu
– három úgy aránylik az öthöz, mint hat a
tízhez
trzy metry długości – három méter hosszú
trzy osiemnaste – három tizennyolcad (3/18)
trzy pary trzewików – három pár cipő
trzy posiłki dziennie – napi háromszori étkezés
trzy razy – háromszor
trzy razy dziennie – napjában háromszor
trzy razy dziennie po dziesięć kropli – naponta
háromszor tíz csepp(et)
trzy razy dzienne po łyżeczce – naponta
háromszor egy-egy kávés kanállal
trzy razy odpukać w niemalowane drewno –
háromszor lekopogni festetlen fán
trzy setne – három század (0,03)
trzy stopnie ciepła – három fok meleg
trzy tygodnie temu – három héttel ezelőtt
trzy tysiące – háromezer
trzy- [pierwszy człon wyrazów złożonych,
oznaczający występowanie tego, co
nazywa drugi człon złożenia, w potrójnej
ilości,
w
trzech
egzemplarzach,
jednostkach] – háromtrzyaktowy, -a, -e – háromfelvonásos
trzyaktówka – háromfelvonásos
trzyatomowy, -a, -e – háromatomos
trzyatomowy ozon – háromatomos ózon (O3)
trzycyfrowy, -a, -e [złożony z trzech cyfr] –
három számjegyű
7223
trzyczęściowy, -a, -e [składajacy się z trzech
części]
–
háromrészes;
(zene)
háromnegyedes (ütem)
trzyćwierciowy, -a, -e [daw. wynoszący trzy
czwarte jakiejś całości] – háromnegyedes
trzydniowy, -a, -e [mający lub trwający trzy dni]
– háromnapos, háromnapi, három napig tartó
trzydniówka [1. pot. okres trzydniowy; też:
czynność, zjawisko trwające trzy dni;
2. pot. choroba małych dzieci objawiająca
się trwającą trzy dni wysoką gorączką] –
(pobyt) háromnapi tartózkodás; háromnapi
munka; (odpoczynek) háromnapos pihenő;
(deszcz) három napig tartó eső
trzydziestka [1. liczba 30; 2. całość składająca się
z 30 części lub jednostek; 3. to, co jest
oznaczone liczbą 30; 4. pot. o wieku: 30
lat;
5. pot.
szybkość
trzydziestu
kilometrów na godzinę; 6. pot. kobieta
mająca trzydzieści lat] – harminc (30);
harmincas, (wiek) harminc év; harmincéves
nő
trzydziestego pierwszego sierpnia – augusztus 31én
trzydziestokrotnie – harmincszorosan
trzydziestokrotny, -a, -e [1. powtarzający się
trzydzieści razy; 2. taki, który zdobył coś
trzydzieści razy; 3. trzydzieści razy
większy lub mniejszy od czegoś] –
harmincszoros
trzydziestolatek [mężczyzna mający trzydzieści
lub trzydzieści kilka lat; też: zwierzę,
roślina lub przedmiot mające tyle lat] –
harminc éves ffi; harmincas
trzydziestolatka – harminc éves lány v. nő;
harmincas
trzydziestolecie [1. okres
trzydziestu
lat;
2. trzydziesta rocznica] – harminc éves
időszak; harminc éves évforduló
trzydziestoletni, -ia, -ie [mający lub trwający
trzydzieści lat] – harminc éves v.
harmincéves
trzydziestozłotowy, -a, -e – harminc zlotys
trzydziestozłotowy wydatek – harminc zlotys
költség
trzydziestu (trzydzieści) – harmincan (hímnemű
személyekre vonatkozóan)
Trzydziestu Trzech Orientalczyków [to nazwa
grupy mężczyzn dowodzonych przez
Juana Antonio Lavelleja, którzy wyruszyli
z Argentyny z ekspedycją w 1825, aby
wyzwolić
terytorium
Urugwaju
okupowanego
przez
Brazylię.]
–
Harminchárom Orientalista (1825. Brazília
függetlenségének kivívása)
-
Wersja 01 01 2017.
trzydziesty, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z trzydziestu
jednostek lub jedną z trzydziestu części,
na które można coś podzielić] –
harmincadik
trzydziesty tom encyklopedii – az enciklopédia
harmincadik (XXX) kötete
trzydziesty [trzydziesty dzień miesiąca] –
harmincadika
trzydzieści [liczebnik główny oznaczający liczbę
30] – harminc
trzydzieści raz – harmincszor
trzydzieści srebrników – harminc ezüstpénz
trzydzieści srebrników dla Judasza – harminc
ezüstpénz Júdásnak
trzydzieścioro
[liczebnik
zbiorowy
odpowiadający liczbie 30] – harminc
trzygłosowy, -a, -e [złożony z trzech głosów,
skomponowany
na
trzy
głosy,
wykonywany przez trzy głosy itp.] –
háromszólamú, három szólamú
trzygłosowy kanon – háromszólamú kánon
trzygodzinny, -a, -e [mający lub trwający trzy
godziny] – háromórás, háromórai
trzyklasowy, -a, -e [obejmujący trzy klasy,
mający trzy klasy; trójklasowy] –
háromosztályos, háromosztályú
trzykołowy, -a, -e (zob. trójkołowy) –
háromkerekű
trzykołowiec – háromkerekű motor v. robogó v.
tricikli
trzykonny, -a, -e [1. o pojeździe: zaprzężony w
trzy konie; 2. o silniku: mający moc trzech
koni mechanicznych] – háromlovas,
hármasfogat; három lóerős (3 LE-s)
trzykroć [trzy razy, trzykrotnie]; po trzykroć –
háromszor, háromszorosan
trzykrotka (Tradescantia) [1. roślina o długich,
zwisających pędach i jajowatych, często
barwnych liściach; 2. rodzaj roślin z klasy
jednoliściennych,
z
rodziny
komelinowatych
(Commelinaceae),
pochodzących z Ameryki. Należy do niego
ok. 70 gatunków występujących od
południowej Kanady do północnej
Argentyny. Gatunkiem typowym jest
Tradescantia virginiana L.. Naukowa
nazwa rodzajowa upamiętnia Johna
Tradescanta starszego (ok. 1570–1638),
ogrodnika Karola I Stuarta.] – (növ.)
tradeszkancia [népnyelv által "pletykának"
nevezett
tradeszkancia
(Tradescantia
blossfeldiana variegata) cserepes dísznövény
majdnem minden lakásban fellelhető, mert
könnyen
szaporítható
és
mostoha,
7224
fényszegény
körülményekhez
is
jól
alkalmazkodik]
trzykrotnie
–
háromszor,
háromszorosan,
háromízben
trzykrotny, -a, -e [1. powtarzający się trzy razy;
2. taki, który zdobył coś trzy razy; 3. trzy
razy większy lub mniejszy od czegoś] –
háromszoros
trzylampówka – (dawno) háromlámpás rádió
trzylatek [dziecko mające trzy lata; też: zwierzę,
roślina lub przedmiot mające tyle lat] –
hároméves (gyerek v. állat v. növény v.
tárgy)
trzylatka – hároméves (kislány v. állat v. növény v.
tárgy)
trzylecie [1. okres trzech lat; 2. trzecia rocznica]
– három év, három éves időszak
trzyletni, -ia, -ie [mający lub trwający trzy lata]
– hároméves, háromévi
trzymać [1. ująwszy coś, nie wypuszczać; 2. nie
pozwalać komuś oddalić się skądś;
3. położywszy coś w jakimś miejscu,
ustawiwszy w jakiejś pozycji, pozostawiać
w takim położeniu; 4. przechowywać,
przetrzymywać coś; 5. utrzymywać w
jakimś stanie, w jakiejś sytuacji; 6. mieć
nadzór nad kimś, nad czymś; 7. pot.
zajmować się chowem zwierząt; 8. pot.
stanowić zamocowanie, podporę czegoś;
9. pot. o niepożądanych zjawiskach
atmosferycznych i fizjologicznych: trwać,
nie słabnąć; 10. daw. mieć coś pod swym
zarządem; 11. daw. żywić, utrzymywać;
też: najmować, zatrudniać] – állni; fogni,
tartani (w ręku: kézben); tartogatni; tartani,
fenntartani; feltartani; vezetni; (nie puszczać)
tartani, folyni; (za kim) pártján állni (vkinek);
(sp) szurkolni, drukkolni (vmiért/vkinek);
tartani, őrizni; tartogatni; (dawno) bérelni;
alkalmazni; összetartani
trzyma konia na munsztuku – fékezi, megfékezi,
megzabolázza a lovat
trzymać bank – bankot tartani (játékban)
trzymać biżuterię w sejfie – széfben tartani az
ékszert
trzymać buzię na kłódkę – lakatot tenni a szájra
trzymać co na wodzy – fékentartani, fékezni (vmit)
trzymać co w chłodnym miejscu – hűvös helyen
tartani vkit
trzymać co w cieple – melegen tartani vmit
trzymać co w garści – markában tartani vmit
trzymać co w tajemnicy – titokban tartani vmit
trzymać co w ukryciu – rejtve, titokban tartani
vmit
trzymać coś w czymś – tartani vmit vmiben
-
Wersja 01 01 2017.
trzymać coś w ręku – kézben tartani vmit; kézzel
fogni v. markolni vmit
trzymać (kogo) za rękę; trzymać za rękę kogoś –
kézben fog (vkit); kézen fogva tartani (vkit)
trzymać czyjąś stronę – vki pártját fogni
trzymać do chrztu – keresztvíz alá tart
trzymać do dyspozycji – rendelkezésre tartani
trzymać dziecko do chrztu – keresztvíz alá tartani
a gyereket
trzymać fason – tartja magát
trzymać gębę na kłódkę – lakatot tenni a szájra
trzymać jak pijany płotu – [úgy ragaszkodik
hozzá, mint részeg a palánkhoz] (közm.) köti
az ebet a karóhoz; egyre csak ugyanazt
hajtogatja
trzymać język za zębami – fékezi a nyelvét;
befogja a száját; hallgat, tud hallgatni; féket
tesz a nyelvére, nem szól
trzymać karczmę – korcsmát v. kocsmát bérelni
trzymać klawisz naciśnięty – lenyomva tartja a
billentyűt
trzymać kogo na dystans – (átv.) távol tart
magától vkit
trzymać kogo na wodzy – rövidre fogja a gyeplőt
trzymać kogo oddaleniu – tisztes távolságban
tartani vkit
trzymać kogo ostro – szigorúan v. keményen fogni
vkit
trzymać kogo/co pod kluczem – (átv.) lakat alatt
tartani vkit/vmit
trzymać kogo pod strażą – vkit őrizetben tartani
trzymać kogo przed drzwiami – az ajtó előtt
tartani v. megvárakoztatni vkit
trzymać kogo w garści – markában tart vkit
trzymać kogo w karbach – féken tartani v. rövidre
fogni v. kordában tartani vkit; korlátok
között, erős kézben tartani vkit
trzymać kogo w napięciu – (átv.) feszültségben a.
izgalomban tartani; vkit bizonytalanságban
hagyni v. tartani
trzymać kogo w szachu – sakkban tartani vkit
trzymać kogo w więzieniu – fogva v. fogságban
tartani vkit
trzymać kogo w zawieszeniu – bizonytalanságban
hagyni (vkit)
trzymać kogo z daleka od siebie – (átv.)
távoltartani magától vkit
trzymać kogo za puls – vkinek a pulzusát fogni
trzymać kogo za rękę – kézen fogni vkit
trzymać
kogo
zawieszeniu
–
(átv.)
bizonytalanságban tartani vkit
trzymać (kogo) za słowo – szaván fogni v. tartani
vkit; számítani vki igéretére
7225
trzymać kogoś pod kloszem – elzárni vkit a
külvilágtól, elszigetelni
trzymać kogoś w dybach – rabláncon tartani vkit
trzymać kogoś w strachu – rettegésben tartani vkit
trzymać koniec lejców – a gyplőszár végét fogni
trzymać krok – lépést tartani
trzymać krowy – teheneket tartani
trzymać krótko – rövid pórázon tartani (kutyát)
trzymać na kolanach – ölében tartani vkit/vmit
trzymać na składzie – raktáron tartani
trzymać na smyczy – pórázon v. járószalagon
tartani
trzymać na wodzy – féken tart
trzymać nerwy na wodzy – fékezi magát, féken
tartja az indulatait
trzymać niemowlę w beciku – pólyában tartja a
csecsemőt
trzymać pierwszeństwo – tartja az első helyet; övő
az elsőbbség; első helyen áll
trzymać (sprawować) komendę – teljesíteni a
parancsot
trzymać pióro – tollat tartani (a kézben),
titkárkodni
trzymać pod kłódką – lakat alatt tartani
trzymać pod kluczem – elzárva tartani, zár alatt
tartani
trzymać prym – első hangot tartani, vezetni
trzymać prym w czym – tartja az elsőbbséget v. a
főszerepet, hangadó vmiben
trzymać psa na łańcuchu – kutyát láncon v.
pórázon tartani
trzymać ręce za pasem – (átv.) ölbe tett kézzel
ülni
trzymać rękę na pulsie – a pulzusán v. az ütőerén
tartja kezét; (átv.) aktuálisan figyelemmel
kísér vmit; naprakészen tájékoztatott v.
tájékozott
trzymać sklep – üzletet tartani fenn
trzymać służącą – szolgálót v. háztartási
alkalmazottat tartani
trzymać ster rządu – a kormányt kezében tartja;
kormányozni
trzymać takt – ütemet tartani
trzymać towar na pasek – (dawno) üzérkedés
céljából tartani árut; árut rejtegetni
trzymać w ewidencji – evidenciában tartani;
nyilvántartani
trzymać w garści – kézben tartani, hatalmában
tartani
trzymać w karbach [kontrolować, mieć władzę,
trzymać w ryzach, władać] – féken tart
trzymać w klubach – (átv.) kordában tartani vkit
trzymać w miejscu niedostępnym dla dzieci –
gyermektől távol tartandó
-
Wersja 01 01 2017.
trzymać w ręku – kézben tart
trzymać w ręku – kézben tartani; hatalmában tart
trzymać w rezerwie – tartalékolni
trzymać w ryzach – rövidre fogni, kordában tartani
trzymać w tajemnicy – titokban tartani
trzymać wartę (honorową) – (dísz)őrszolgálatot
teljesíteni
trzymać z kim sztamę – barátságot tart vkivel
trzymać za kieckę – anyja szoknyájába
kapaszkodik
trzymać za kim v. z kim – összetartani vkivel;
igazodni vkihez, kiállni vkiért; pártját fogja v.
pártján áll (vkinek)
trzymać za słowo – szaván fogni
trzymać zwierząt gospodarskich – gazdasági
állatokat tartani
trzymać zwierzę w klatce – ketrecben tartani
állatot
trzymać zwierzę w niewoli – állatot fogságban
tartani
trzymaj, gdzie się da! – fogd, ahol éred!
trzymaj język za zębami! – vigyázz a nyelvedre!,
hallgass! fogd be a szád v. pofádat!
trzymać się [1. chwytać się kogoś, czegoś, aby nie
upaść, nie odsunąć się itp.; 2. trzymać
jeden drugiego; 3. przestawać w czyimś
towarzystwie;
4. być
umocowanym,
wspierać się na czymś; 5. zachowywać
wyznaczony kierunek; 6. utrzymywać
jakąś postawę; 7. pot. zachowywać
kondycję fizyczną; też: wyglądać młodo;
8. pot. walczyć, stawiać opór; 9. pot.
zachowywać
odporność
psychiczną;
10. pot. być w dobrym stanie, w całości;
11. pot. o zwierzętach: żyć gdzieś; 12. pot.
o roślinach: rosnąć gdzieś; 13. pot. nie
odstępować od przyjętych zasad; 14. pot.
utrzymywać się na stałym poziomie, nie
przemijać] – fogni, tartani; tartja magát v.
tartják magukat; (kogo/czego) fogódzkodni,
kapaszkodni
(vkibe/vmibe);
(czego)
fogódzkodni (vmibe); (przestrzegać) (czego)
tartja magát (vmihez); (stosować się) tartja
magát, igazodni (vkihez/vmihez); védekezni,
kitartani;
ragaszkodni;
betartani,
összetartani; kitartani, kitartja magát;
hozzászegődni
trzymać się czego rękami i nogami – kézzellábbal kapaszkodni vmibe; görcsösen
ragaszkodni vmihez
trzymać się czegoś – fogódzkodni, kapaszkodni
trzymać się czyjego fartuszka – (átv.) vkinek a
szoknyáján ülni
trzymać się czyjego zdania – ragaszkodik (vki)
nézetéhez; kitart (vki) nézete mellett
7226
trzymać się (kogo/czego) – tartja magát
(vkihez/vmihez);
igazodni
(igazodik)
(vkihez/vmihez)
trzymać się do upadłego – a végsőkig v.
végkimerülésig kitartani; kitart a végsőkig
trzymać się dobrze – jól tartja magát
trzymać się dobrze na koniu – jól üli meg a lovat
trzymać się garbato – púposan v. görbén tartja
magát; görnyedten járni
trzymać się kogoś, czegoś – tartja magát
vkihez/vmihez
trzymać się kogoś, czegoś jak pijany płotu v.
płota – [kapszkodik, mint részeg ember a
kerítésbe] (közm.) köti az ebet a karóhoz;
egy tapodtat sem engedni; görcsösen
ragaszkodni vmihez
trzymać się kolei – sorrendet tartani
trzymać się koślawo – görbén tartja magát
trzymać się krzepko – keményen v. erősen v.
derekasan tartja magát
trzymać się litery prawa – a törvényt betű szerint
betartani v. megtartani v. végrehajtani;
betűszerint ragaszkodni a törvényhez; betű
szerint tartja magát a joghoz
trzymać się na uboczu – háttérben maradni,
távoltartja magát, félreállni, félrevonulni,
visszavonulni;
félrehúzódni;
távoltartja
magát (vmitől)
trzymać się na ustroniu – visszavonultan élni
trzymać się od kogo/czego w przyzwoitym
dystansie – (átv.) tisztes távolban maradni
vkitől/vmitől
trzymać się pańskiej klamki – [az urak kilincsét
tartani] az urak kegyét keresni
trzymać się planu – betartani a tervet; ragaszkodni
a tervhez
trzymać się pochyło – görbén tartja magát, hajlott
hátú, görnyedt tartású
trzymać się poręczny – a karfát v. korlátot fogja
trzymać się porządku dziennego – napirendhez
tartja magát
trzymać się prawidła – megtartani a szabályt
trzymać się przepisów – betartja az előírásokat
trzymać się prosto – egyenesen tartja magát;
egyenes testtartású
trzymać się razem – összetartani, együtt maradni
trzymać się spódnicy (matki v. żony) – (az anyja
v. a felesége) szoknyájába v. kötényébe
kapaszkodik; egy lépést sem mer tenni
önállóan
trzymać się swojego zdania – kitart a véleménye
mellett
trzymać się umowy – szerződést betartani
trzymać się w dobrej kondycji – jó kondícióban v.
kondiban van
-
Wersja 01 01 2017.
trzymać się w przyzwoitej odległości od
kogo/czego – tisztes távolban maradni
vkitől/vmitől
trzymać się wskazań lekarza – tartja magát az
orvos utasításaihoz
trzymać się z boku – félre állni, nem részt venni
vmiben
trzymać się z daleka (od czego) – távoltartja magát
(vmitől)
trzymać się za brzuch – hasát fogja
trzymać się za ręce – egymás kezét fogják
trzymać się zdania – ragaszkodik nézetéhez; tartja
a szavát
trzymaj się! – vigyázz magadra!
trzymaj się ciepło! – [tartsd magad melegen!]
vigyázz magadra!
trzymają się go psie figle – buta tréfákat csinál,
ostoba tráfái vannak
trzymają się za ręce – egymás kezét fogják
trzymadło [1. pot. uchwyt, trzonek, rękojeść;
2. daw. przyrząd do umocowywania
obrabianych
lub
szlifowanych
przedmiotów] – fogantyú, fogó, markolat,
nyél, kallantyú; satu, sikattyú
trzymadło
popędowe
–
indítófogantyú,
indítóforgattyú
trzymadło ręczne – szélespofájú sikattyú; kézisatu
trzymadło spawalnicze – hegesztőszerszám
fogantyúja, hegesztőpisztoly nyele
trzymanie – tartás, fogás, markolás; (állat) tartás
trzymanie czego w tajemnicy – titkolózás,
titoktartás
trzymanie głowy – fejtartás
trzymanie się – magatartás, testtartás
trzymanie się (czego) – ragaszkodás vmihez
trzymanie się na uboczu – távoltartás
trzymanie się z daleka – távoltartás
trzymany w tajemnicy – titkos
trzymasztowy, -a, -e (zob. trójmasztowy) –
háromárbócos
trzymetrowy, -a, -e [mający trzy metry lub
zajmujący trzy metry kwadratowe
powierzchni] – háromméteres; három méter
magas v. széles, háromnégyzetméteres;
(dawno, közb.) háromszáz kilós (három
métermázsás)
trzymiesięczny, -a, -e [mający lub trwający trzy
miesiące] – háromhónapos, háromhónapi,
háromhavi; negyedévi
trzynastka [1. liczba 13; 2. całość składająca się z
13 części lub jednostek; 3. to, co jest
oznaczone liczbą 13; 4. pot.; zob. trzynasta
pensja] – tizenhármas (szám, csoport); (átv.)
tizenharmadik havi fizetés
7227
trzynastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający
trzynaście lat] – tizenhárom éves
trzynastozgłoskowiec – tizenhárom szótagból álló
verssor
trzynastozgłoskowy, -a, -e [o wersie: mający
trzynaście zgłosek; też: o utworze:
składający się z takich wersów] –
tizenhárom szótagból álló, tizenhárom
szótagos
trzynasty, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z trzynastu
jednostek lub jedną z trzynastu części, na
które można coś podzielić] – tizenharmadik
trzynasta pensja – a 13. havi illetmény v. fizetés
trzynasty [trzynasty
dzień
miesiąca]
–
tizenharmadika
trzynasty rok – a tizenharmadik év
trzynastego – tizenharmadikán
trzynaście
(trzynastu)
[liczebnik
główny
oznaczający liczbę 13] – tizenhárom
trzynaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający
liczbie 13] – tizenhárom
trzynaścioro dzieci – tizenhárom gyerek
trzyosobowy, -a, -e [1. przeznaczony dla trzech
osób; 2. składający się z trzech osób] –
háromfős, három főből álló, háromszemélyes
trzypasmowy, -a, -e [o drodze, autostradzie itp.:
składający się z trzech oddzielnych pasm
dla ruchu w tym samym kierunku] –
háromsávos
trzypiętrowy, -a, -e [mający trzy piętra] –
háromemeletes
trzypokojowy, -a, -e [składający się z trzech
pokojów] – háromszobás
trzysetny, -a, -e; trzechsetny, -a, -e –
háromszázadik
trzykibowiec – háromrészes eke, hármaseke
[dwuskibowiec,
trzyskibowiec
i
czteroskibowiec:
kettes-,
hármas-,
négyeseke]
trzysta (trzystu) [liczebnik główny oznaczający
liczbę 300] – háromszáz (300)
trzytysięczny, -a, -e [1. będący ostatnim
elementem zbioru wielkości trzech tysięcy
lub jedną z trzech tysięcy części, na które
można coś podzielić; 2. złożony z trzech
tysięcy jednostek; 3. przeznaczony dla
trzech tysięcy osób lub rzeczy] –
háromezredik
trzywieżowa brama – háromtornyos kapu
-
Wersja 01 01 2017.
Budapest címere alsó részén háromtonyos kapuval
trzyzmianowość – vminek háromműszakos volta
trzyzmianowość pracy Straży Miejskiej – a helyi
renőri munka háromműszakos volta
trzyzmianowy, -a, -e
[przebiegający lub
wykonywany na trzy zmiany] –
háromműszakos
tsangia
tsangia [typ obuwia noszonego w cesarstwie
bizantyńskim od I wieku, były to
wzorowane
na
butach
perskich
dochodzące do połowy łydki trzewiki.
Cholewka bogato zdobiona aplikacjami z
kolorowej skóry. Widocznie zaznaczony
kształt napiętka. Pozbawione obcasa.] –
(daw) régi bizánci csizmafajta
tse-tse [1. rodzaj owadów z rodziny much
obejmujący około 20 gatunków żyjących
w Afryce, przenoszących groźne choroby
(m.in. śpiączkę afrykańską); 2. mucha tsetse - mucha z rodzaju tse-tse] – (áll.)
cecelégy
T-shirt
[1.
wym.
tiszert]
[bawełniany
podkoszulek z krótkimi rękawkami; 2.
rodzaj
podkoszulka
lub
koszulki
bawełnianej z krótkimi rękawami i
okrągłym płytkim dekoltem bez kołnierza.
Wkładana przez głowę, nie zapinana.
Może być biała lub kolorowa, często z
nadrukiem. Nazwa wzięła się z jej
podobieństwa do litery T.] – póló, trikó
T-shirt na ramiączkach – vállpántos póló
7228
T-shirt z dekoltem z tyłu – kivágott hátú póló v.
trikó
tu, tutaj [I 1. «zaimek odnoszący się do miejsca
postrzeganego jako bliskie, wskazanego
przez mówiącego, np. Czekaj tu na mnie.,
lub do miejsca, o którym była albo będzie
mowa, np. Wszedł do pokoju i dopiero tu
zauważył, że zapomniał kupić masło., Stał
tu, gdzie kiedyś był dom.; 2. zaimek
odnoszący się do wiadomej lub wskazanej
w tekście sytuacji, np. Tu płacz nic nie
pomoże.; II 1. partykuła używana z reguły
w
rozmowach
telefonicznych,
wprowadzająca wyrażenie, za pomocą
którego mówiący przedstawia się, np.
Dzień dobry, tu Ania.; 2. pot. partykula o
charakterze ekspresywnym, wyrażająca
najczęściej zniecierpliwienie, a nawet
złość, np. Ty mi tu nie płacz!] – (o miejscu)
itt, ebben; (o kierunku) ide
tu bliżej – idébb, közelebb
tu człowiek dobrze się czuje – az ember itt jól érzi
magát
tu i ówdzie – itt-ott; itt is, ott is; imitt, amott;
helyenként
tu i tam – szanaszét; itt-ott, imitt-amott; elvétve;
ide-oda
tu jest (tu był/była/było; tu będzie) + A. – itt van
(volt, lesz)
tu jest 1 złoty – itt van egy zlotyi
tu jest 5-21 ------- 25-31 35–41, (…) złotych – itt
van 5-21; 25-31, 35–41 (…) złoty
tu jest adres – itt van a cím
tu jest bardzo duszno – nagyon fülledt a levegő
tu jest cała moja rodzina – az egész családom itt
van
tu jest dużo ciekawych obrazów – itt sok érdekes
kép van
tu jest dużo książek – itt sok könyv van
tu jest karta gwarancyjna – itt a garanciajegy
tu jest lampa – itt van a lámpa
tu jest ludno – látogatott hely, ez nagyon népes
hely
tu jest mój bagaż – itt (van) a csomagom
tu jest niedaleko – itt van nem messze
tu jest okno, a tam są drzwi – itt van az ablak, és
ott van az ajtó
tu jest pies pogrzebany [1. wyrażenie używane,
gdy ktoś znajduje sedno sprawy, przyczynę
problemu; 2. syn. w tym sęk; w tym rzecz;
tu jest pies pogrzebany; tu pies
pogrzebany; cały dowcip polega na tym;
cały wic polega na tym; 3. etym.: z niem.,
napis na psim nagrobku z 1630 roku
znajdującym się w Winterstein, w
Turyngii] – átv. itt van a kutya elásva
-
Wersja 01 01 2017.
tu jest pusty przedział – itt egy üres fülke
tu jest ratusz, Biblioteka Narodowa, Rynek
Starego Miasta, Pałac Królewski, zamek
średniowieczny – itt a városháza, a Nemzeti
Könyvtár, az Óvárosi Piactér, a királyi
palota, egy középkori vár
tu jest stół, tam jest krzesło – itt van az asztal, ott
van a szék
tu jest uniwersytet, a gdzie jest park? – itt van az
egyetem, és hol van a park?
tu jest zasłona, jaka ona jest? – itt van a sötétítő
függöny, milyen (ő)?
tu jestem – itt vagyok; (rég) imhol vagyok
tu każdy dom jest zabytkiem – itt minden ház
műemlék
tu mię los sprowadził – ide vezetett a sors; ide
vetődtem
tu mieszkam – itt lakom
tu mówi Andrzej – itt András beszél (telefonban)
tu może złapać Warszawę – (radio) itt lehet fogni
Varsót
tu można kupić + T. – itt lehet kapni
tu na dole (na górze, na przodzie, w tyłe) boli
mnie – itt lenn (fenn, elöl, hátul) fáj
tu na górze – idefenn
tu, na końcu korytarza – itt, a folyosó végén
tu, na lewo jest okno – itt balra van az ablak
tu nie ma + B. – itt nincs
tu nie ma mojego ojca (twojego dziadka) – nincs
itt az apám (nagyapád)
tu nie ma nowoczesnego mieszkania – itt nincs
modern lakás
tu nie ma wysokiego domu – itt nincs magas ház
tu nie można kupić + B. – itt nem lehet kapni
tu nie wolno palić – itt nem szabad dohányozni
tu nie wolno się kąpać – itt nem szabad fürdeni
tu niedaleko jest schronisko – itt nem messze van
turistaház
tu pomnik, a za nim ogród – itt a szobor és
mögötte a kert
tu, przy głównej ulicy – itt a főutcában
tu są 2, 3, 4 ----- 22, 23, 24, 32–34 (…) złote – itt
van 2,3,4; 23,24,25, 32–34 (…) złoty
7229
tu są pewne niedociągnięcia – itt bizonyos
hiányosságok vannak
tu są słowniki, rozmówki, podręczniki języka
polskiego, literatura piękna, powieści
kryminalne – itt vannak a szótárak, a
társalgási
zsebkönyvek,
a
lengyel
nyelvkönyvek, a szépirodalom, a bűnügyi
regények
tu tam; tu i tam – néhol; itt-ott; elvétve,
nyomokban,
elszórtan,
szórványosan,
helyenként, hellyel-közzel
tu wewnątrz – idebenn
tu wszystko można dostać – itt mindent lehet
kapni
tu wysiadamy! – itt kiszállunk!
tu w środku – idebenn [Kto mieszka tu w środku?:
Ki lakik idebenn?]
tuba [1. łac. tuba 'trąba'jeden z największych
muz. instrumentów dętych blaszanych, o
b. niskiej skali; por. helikon; 2.
opakowanie w kształcie rurki służące do
przechowywania substancji półpłynnych;
też: zawartość takiego opakowania;
3. lejkowata rura służąca do wzmacniania
głosu przy porozumiewaniu się na
odległość; 4. krój płaszcza, sukienki lub
spódnicy o podobnym kształtcie; 5. o
kimś, kto propaguje poglądy jakiejś osoby
lub organizacji; 6. instrument dęty
blaszany, basowy lub kontrabasowy, o
najniższej skali] – (lat.) tuba; szócső; (zene)
a legmélyebb hangú réz fúvós hangszer;
hangszóró; tubus
tuba akustyczna – hangcső, szócső, tölcsér,
hangtölcsér
tuba do mówienia – szócső <nagyothalló oktatás>
tuba dzwonowa – harangformájú tölcsér
tuba głośnika – hangszórótölcsér
tuba sfałdowana głośnika – hajtogatott
hangszórótölcsér
tuba stożkowa – gömbhullámú tölcsér
tuba wielodrożna – sokcellás tölcsér
tuba wykładnicza – exponenciális tölcsér
tuba wykładnicza – exponenciálistölcsér
Tubal (wytwór) [1. syn Jafeta, wnuk Noego.
Podobno jego potomkowie osiedlili się
około Morza Czarnego. 2. (w tekstach
klinowych Tabal) zapewne znani z
Herodota
Tybareńczycy,
lud
zamieszkujący w Azji Mniejszej obszar
późniejszej Frygii.] – Tubál (visszatért; őt
vezetik) [Jáfet fia és ennek leszármazottai
(1Móz 10,2; 1Krón 1,5; Ézs 66,19; Ez
27,13).]
tubalny, -a, -e [o głosie, dźwięku: głośny i niski]
– hatalmas, nagy, óriási, fenyegető,
-
Wersja 01 01 2017.
veszedelmes, rémes, borzasztó; átható, erős,
erőteljes; messzehanzó; dörgő; hangos,
visszhangzó; harsogó, dörgő, mennydörgő
(hang)
tubalny głos [potężny, donośny, grzmiący] –
dörgő, harsogó, ordító, hangos, öblös hang
tube [wym. tju:b] [pop. kolej podziemna w
Londynie] – (ang.) tube, cső; a londoni
földalatti vasút
tuber [łac. 'guz; garb'] – (lat.) (tuberculum)
gumócska, gümő
tuberkuliczny, -a, -e – tüdőbajos, gümőkóros,
tüdővészes
tuberkulina
[mieszanina
białek
i
polisacharydów, otrzymywana z hodowli
prątków gruźlicy, wstrzykiwana w skórę
w celach diagnostycznych] – (lat.)
tuberculin, tuberkulin; (orv.) a gümőkor
baktériumából nyert oltóanyag a fertőzöttség
megállapítására (Koch ajánlatára)
tuberkulinowy, -a, -e – (lat.) tuberkulin-,
tuberkulinos (oltás, bőrpróba, szempróba);
tuberkulotikus; (orv.) gümőkóros
tuberkuloza (1. łac. tuberculum zdrobn. od tuber
'guz; garb'; med. przest. gruźlica) – (lat.)
(med.) tuberkulózis tbc, tüdővész, tüdőbaj,
gümőkór, görvélykór (a Koch által 1882-ben
felfedezett
gümőbacilus
okozta
megbetegedés)
tuberkuły [potocznie: prątki gruźlicy] –
tüdővész, gümőkór (baktériumok)
tuberoza [roślina o dzwonkowatych, białych lub
różowych, silnie pachnących kwiatach] –
tubarózsa (Polianthes tuberosa) [a latin
tuberosából am gumós, növ., Polianthes L.),
a liliomféléknek hagymás virága, 4 faja
Mexikóban, Közép-Amerikában és KeletIndiában terem. őshazája Mexikó, Európába
körülbelül 1600-ban került.]; bazsarózsa
(peonia)
tubing [ang. tubbing 'oszalowanie szybu;
obudowa tunelu złożona z żeliwnych
pierścieni' od tub 'wanna; cebrzyk; balia;
podstemplowanie
(szybu)';
wielki
pierścień żeliwny, stalowy a. żelbetowy,
będący elementem obudowy tunelu a.
szybu; obudowa z takich pierścieni] –
(ném.,
ang.)
tübbing;
mélyépítésnél
használatos, öntöttvas szelvényekből álló
gyűrű
7230
tubka – cső, tubus
tubula [„anat.” kanalik] – tubulus; csövecske,
csatornácska
tubus [łac. 'rura'rura w lunecie a. mikroskopie,
w której zamocowane są soczewki] – (lat.)
tubus; cső; kupakkal ellátott kis fém v.
műanyag tartály krémek, paszták, kenőcsök
stb. tartására; cső, cső alakú tok
tubylczy, -a, -e – bennszülött, belföldi, őslakó-;
őslakói; helybeli, itteni, idevalósi, idevaló
tubylcza ludność – bennszülött lakosság, helybeli
népesség
tubylec [1. człowiek należący do rdzennej
ludności miejscowej; 2. stały mieszkaniec
jakiegoś terenu] – bennszülött, őslakó;
helybeli, itteni, idevalósi ember
tucz [intensywne żywienie świń i drobiu w celu
uzyskania żywca rzeźnego] – hízlalás; (np.
gęsi) tömés
tucz świń – sertéshízlalás
tucz trzody chlewnej – sertéshízlalás
tuczarnia [pomieszczenie, w którym tuczy się
zwierzęta przeznaczone do uboju] – (hely)
hízlalda; (eljárás) hízlalás
tuczarnia gęsi – lúdtömőhely, libahízlaló
tuczący, -a, -e [powodujący tycie] – hízlaló, hízótuczenie – hizlalás, tömés
tuczenie trzody chlewnej – sertéshízlalás
tucznik [świnia w okresie tuczu] – hízó,
hízódisznó; zsírsertés
tuczny, -a, -e [o zwierzęciu hodowlanym:
intensywnie tuczony z przeznaczeniem na
ubój] – hízott, hízlalt, tömött, hízó; hízlalótuczna gęs – hízott, hízlalt v. tömött liba
tuczny wieprz – hízósertés, hízott sertés
tuczny wół – hízlalt v. hízott ökör
tuczony, -a, -e – hízlalt, hízott, tömött (pl. liba)
tuczona gęś – hízott liba
tuczyć [1. o pokarmie: powodować tycie; 2. pot.
karmić kogoś zbyt obficie; 3. intensywnie
karmić zwierzęta hodowlane w celu
uzyskania przyrostu mięsa i tłuszczu] –
hízlalni, (átv.) tömni, jóltartani
tuczyć gęś – libát tömni v. megtömni
tuczyć świnię – disznót hízlalni
tuczyć wieprze – sertést hízlalni
tuczyć się; tucznieć [1. pot. o człowieku: jeść zbyt
wiele; 2. pot. bogacić się czyimś kosztem;
3. o zwierzęciu hodowlanym: przybierać
na wadze] – hízni
tudzież [spójnik używany do łączenia zdań lub
innych wyrażeń, które odnoszą się do tych
samych przedmiotów, osób lub faktów] –
szintén, így, éppúgy, hasonlóképpen,
-
Wersja 01 01 2017.
egyformán, egyúttal, azonnal, emellett,
ugyancsak
tuf [lekka, porowata skała składająca się głównie
z piasku i popiołu wulkanicznego] – tufa;
(geol.)
megszilárdult vulkáni hamuból
képződött
kőzet;
laza,
lukacsos
törmelékkőzet, anyaga cementté vált vulkáni
hamu v. homok
tuf marglowy – mágrás tufa (kő)
tuf wapienny – mésztufa
tuf wulkaniczny – vulkánikus tufa
tufowy, -a, -e – tufatuja [wiecznie zielony krzew lub drzewo iglaste o
stożkowatej koronie i łuskowatych igłach]
– tujacserje, tujafa; Életfa (Thuja) [Életfának
a hagyományos népnyelvben mindazon
örökzöldeket nevezték; amelyek télen nem
hullatták le levelüket. A kertészetben
életfának nevezik a keleti tuját és a nyugati
tuját. Életfának nevezték továbbá a családfát
is amelyen az élet továbböröklődött. A
mesei, mondai világ is foglakozik az
életfákkal
különböző
formákban,
és
különböző
misztikus
jelentőséggel
felruházva azokat. Igen bőséges formavilág
jellemzi az életfa ábrázolásokat, de
legtöbbjük osztott. A nappalok és éjjelek
váltakozását épp úgy megtalálhatjuk rajtuk
mint a négy égtájat, vagy a négy évszakot, de
sokuk jellemzője a hármas osztás; a múltjelen-jövő életértelmezése is.]
tuja książkowa [żywotnik wschodni] – keleti tuja
v. életfa (Platycladus orientalis, korábban
Biota orientalis és Thuja orientalis)
tuja wężowa [żywotnik 'Filiformis'] – nyugati tuja
(Thuja occidentalis)
Tujałka
(Salpiglossis
sinuata)
[roślina
jednoroczna o wielobarwnych kwiatach,
pochodząca z Ameryki Południowej] –
(növ.) trombitavirág (Salpiglossis sinuata);
(dawno) kürtvirág
trombitavirág (Salpiglossis sinuata)
tujowy, -a, -e – tujacserje-, tujafatuk (regionalnie: tłuszcz) – csontvelő
tukan [fr. toucan 'jw.' z port. tucano 'jp.' z jęz.
tupi pieprzojad, zool. ptak z rzędu
dzięciołowatych, o potężnym dziobie,
jaskrawym
ubarwieniu,
rozpowszechniony
w
Ameryce
zwrotnikowej] – (áll.) tukán (Rhampastas
ariel); borsevő-féle madár, Braziliában
honos
7231
Tukán (Ramphastos sulfuratus)
Tukany (Ramphastidae) [rodzina ptaków z rzędu
dzięciołowych (Piciformes). Obejmuje
gatunki leśne, zamieszkujące Amerykę od
południowego Meksyku po Paragwaj i
północną Argentynę.]
– tukánfélék
(Ramphastidae) [a madarak osztályának
harkályalakúak (Piciformes) rendjébe tartozó
családja]
A családba az alábbi 4 alcsalád tartozik:
 Capitoninae alcsaládba 3 nem tartozik:
o Capito
o Eubucco
o Semnornis
 Lybiinae alcsaládba 8 nem tartozik:
o Gymnobucco
o Stactolaema
o Pogoniulus
o Buccanodon
o Tricholaema
o Lybius
o Trachyphonus
o Trachylaemus
 Megalaiminae alcsaládba 3 nem tartozik:
o Psilopogon
o Megalaima
o Calorhamphus
 Ramphastinae alcsaládba 6 nem tartozik:
o Aulacorhynchus
o Pteroglossus
o Baillonius
o Andigena
o Selenidera
o Ramphastos
Alternatív rendszerezés DNS-vizsgálatok alapján
 harkályalakúak (Piciformes) rendjébe
o harkályszerűek (Picida)
 harkályfélék (Picidae)
 mézkalauzmadár-félék
(Indicatoridae)
o tukánszerűek (Rhamphastida)
-
Wersja 01 01 2017.
 óvilági bajszika-félék
(Megalaimoidea)
 Megalaimidae
 tukánalkatúak (Rhamphastoidea)
 tukánfélék (Rhamphastidae)
 újvilági bajszosmadárformák (Capitoninae)
 tukánformák
(Rhamphastinae)
Do rodziny należą następujące rodzaje i
gatunki
 Rodzaj: Capito
o brodacz krasnoczapkowy (Capito
aurovirens)
o brodacz krasnopręgi (Capito wallacei)
o brodacz jasnoczapkowy (Capito
maculicoronatus)
o brodacz ognistoczelny (Capito squamatus)
o brodacz białogrzbiety (Capito hypoleucus)
o brodacz czarnowstęgi (Capito dayi)
o brodacz brązowawy (Capito
brunneipectus)
o brodacz czarnoplamy (Capito niger)
o brodacz złocisty (Capito auratus)
o brodacz pięciobarwny (Capito quinticolor)
 Rodzaj: Eubucco
o brodacz żółtogardły (Eubucco richardsoni)
o brodacz czerwonogłowy (Eubucco
bourcierii)
o brodacz szkarłatnogłowy (Eubucco
tucinkae)
o brodacz pstry (Eubucco versicolor)
 Rodzaj: Semnornis
o brodacz żółtogłowy (Semnornis frantzii)
o brodacz wielkodzioby (Semnornis
ramphastinus)
 Rodzaj: Aulacorhynchus
o pieprzojad białobrody (Aulacorhynchus
wagleri)
o pieprzojad szmaragdowy (Aulacorhynchus
prasinus)
o pieprzojad niebieskogardły
(Aulacorhynchus caeruleogularis)
o pieprzojad panamski (Aulacorhynchus
cognatus)
o pieprzojad kolumbijski ulacorhynchus
lautus)
o pieprzojad szarogardły (Aulacorhynchus
griseigularis)
o pieprzojad zmiennogardły
(Aulacorhynchus albivitta)
o pieprzojad czarnogardły (Aulacorhynchus
atrogularis)
o pieprzojad czerwonodzioby
(Aulacorhynchus sulcatus)
o pieprzojad żółtodzioby (Aulacorhynchus
calorhynchus)
o pieprzojad amazoński Aulacorhynchus
derbianus)
o pieprzojad czerwonorzytny
(Aulacorhynchus haematopygus)
o pieprzojad żółtobrewy (Aulacorhynchus
7232
huallagae)
o pieprzojad andyjski (Aulacorhynchus
coeruleicinctis)
 Rodzaj: Pteroglossus
o arasari czarnogłowy (Pteroglossus viridis)
o arasari żółtobrzuchy (Pteroglossus
inscriptus)
o arasari rdzawoszyi (Pteroglossus
bitorquatus)
o arasari amazoński (Pteroglossus azara)
o arasari brązowodzioby (Pteroglossus
mariae)
o arasari czarnoszyi (Pteroglossus aracari)
o arasari brązowouchy (Pteroglossus
castanotis)
o arasari wielopręgi (Pteroglossus
pluricinctus)
o arasari obrożny (Pteroglossus torquatus)
o arasari pręgodzioby (Pteroglossus
sanguineus)
o arasari ekwadorski (Pteroglossus
erythropygius)
o arasari płomienny (Pteroglossus frantzii)
o arasari kędzierzawy (Pteroglossus
beauharnaesii)
o tukaniec (Pteroglossus bailloni syn.
Baillonius bailloni)
 Rodzaj: Selenidera
o tukanik złotouchy (Selenidera spectabilis)
o tukanik gujański (Selenidera culik)
o tukanik czarnopierśny (Selenidera
reinwardtii)
o tukanik żółtolicy (Selenidera nattereri)
o tukanik brazylijski (Selenidera gouldii)
o tukanik plamodzioby (Selenidera
maculirostris)
 Rodzaj: Andigena
o andotukan niebieski (Andigena
hypoglauca)
o andotukan pstrodzioby (Andigena
laminirostris)
o andotukan czarnogłowy (Andigena
cucullata)
o andotukan czarnodzioby (Andigena
nigrirostris)
 Rodzaj: Ramphastos
o tukan zielonodzioby (Ramphastos
dicolorus)
o tukan kolumbijski Ramphastos
citreolaemus)
o tukan górski (Ramphastos brevis)
o tukan tęczodzioby (Ramphastos sulfuratus)
o tukan wielki (t. toko) (Ramphastos toco)
o tukan czerwonodzioby (Ramphastos
tucanus)
o tukan brązowodzioby (Ramphastos
swainsonii)
o tukan czarnodzioby (Ramphastos
ambiguus)
Mielczarek i Cichocki zaliczali rodzaje Capito,
Eubucco i Semnornis do rodziny brodaczy
-
Wersja 01 01 2017.
(Capitonidae), która przez Gilla i Wrighta nie
jest wyróżniana.
tukan żółtogardły (Ramphastos vitellinus)
feketecsőrű tukán avagy narancsmellű tukán
(Ramphastos vitellinus) [a harkályalakúak
(Piciformes) rendjébe és a tukánfélék
(Ramphastidae) családjába tartozó faj]
tukowy, -a, -e – csontvelőtul
[pierwiastek
chemiczny,
miękki,
srebrzystobiały metal] – tula; újezüst
(Tula orosz város nevéből)
tulący się – hízelgő; simulékony
Tule [łac. Thule, Thyle z gr. Thoúlē 'Tule, wyspa
na płn. Atlantyku, do której w IV w.
p.n.e. dotarł Piteasz z Marsylii
(prawdop.
Wyspy
Szetlandzkie),
uważana w staroż. za płn. granicę
zamieszkanego
świata']
–
Thule
(mesebeli, legendás sziget az óceán
közepén a középkori népek képzeletében)
tuleja [1. opakowanie, oprawka w kształcie
lejkowatej
lub
walcowatej
rurki;
2. element
konstrukcyjny
niektórych
maszyn w postaci krótkiego odcinka rury]
– tok, hengertok, szelence, hüvely, persely;
csőszály, csőszerű öntőszerkezet, tölcsér
tuleja łożyskowa – csapágytok, csapágyhüvely
tuleja prowadząca – vezetőhengertok
tuleja sprzegła – kapcsolóhüvely, kapcsolótok
tuleja z papieru – papírtölcsér
tulejka – tokocska, perselyecske
tulejka bagneta – szuronyhüvely
tulejka kontaktowa – (vill.) érintkezőhüvely
Tulejnik amerykański (Lysichiton americanus) –
Sárga lápbuzogány (Lysichiton americanus)
[Ezt a növényt még a görény sárga
káposztájának is nevezik. Többnyire a
lápokban és a nedves erdőkben találjuk meg,
magas folyóvizek mentén vagy a Csendesóceán észak-nyugati nedvesebb szigetein.
Tavasszal nyílik. Ugyanakkor, ez a virág hőt
is termel, úgyhogy télen elolvad a hó
körülötte és így képes a túlélésre. Szörnyű
szagokat áraszt.]
-
Wersja 01 01 2017.
dísznövény. Nevét líra alakú leveleiről és
tulipánra emlékeztető virágjáról kapta.]
tulipanowcowy, -a, -e – tulipánfatulipanowy, -a, -e – tulipán-; tulipános
tuł - tulec [w XV - XVI w. pochwa na strzały,
sajdak, kołczan] – (daw) tegez, nyíltartó,
puzdra
7233
Tulejnik amerykański (Lysichiton americanus)
tulić [1. trzymać w objęciach, w uścisku;
2. zbliżać, przykładać do czegoś; 3. zwijać,
kulić, podginać jakąś część ciała; 4. o
kwiecie: zamykać płatki] – ölelni,
megölelni,
magához
szorít,
simulni,
lecsillapítani, megengesztelni
tulić do piersi – kebléhez v. keblére ölel, kebléhez
szorít; magához szorít
tulić płaczące dzieci – síró gyermekeket
lecsillapítani
tulić się [1. pieszczotliwie przyciskać się do kogoś
lub czegoś; 2. zbliżać się do czegoś,
zwykle szukając schronienia] – simulni;
(átv.) hízelegni; ölelkezni, összeölelkezni
tulipan [roślina o długich, lancetowatych liściach
i dużych, dzwonkowatych kwiatach,
osadzonych pojedynczo na szczycie dość
grubej
łodygi]
–
tulipán
(Tulipa
Gesneriana) (népnyelven tulipánt, Lippainál
tulipa, Tulipa L.) [kedvelt hagymás
dísznövény, a liliomfélék családjának
fűnemü génusza, 50 fajjal az óvilág északi
meleg és mérsékelt égövében, hazánkban 4
vad fajjal]; (nép.) tulipánt
tulipan
papuzi
[odmiana
tulipana
o
dwubarwnych
lub
trójbarwnych
kwiatach] – kétszínű tulipán
tulipanowiec [drzewo o bardzo dekoracyjnych
liściach oraz zielonkawożółtych kwiatach
z pomarańczowymi plamami, podobnych
do
tulipanów]
–
tulipánfa
(növ.,
Liriodendron L., pompafa) [a magnoliafélék
fajaszakadt fája Észak-Amerikában. Levele
karéjos, a csúcsa tompított; virága nagy
harangforma, a tulipánéhoz hasonlít, csinos
szinü,
tüsző-termése
tobozformán
csoportosodik, fel nem nyilik.]
tulipanowiec
amerykański
(Liriodendron
tulipifera L.) [jeden z dwóch gatunków
tulipanowca]
–
amerikai
tulipánfa
(Liriodendron tulipifera) [a liliomfavirágúak (Magnoliales) rendjébe tartozó
Tuła (ros. Ту́ла) - Tula [1. (dawno) kormányzóság
(Tulszkaja gubernija) európai Oroszország
középső részeiben, Moszkva, Rjezán,
Tambov, Orel és Kaluga közt; 2. Tula, az
ugyanily nevü kormányzóság, járás és egy
püspökség székhelye, az Upa és több
mellékvize összefolyásánál, vasút mellett]
tułacki, -a, -ie (tułaczy) – bolyongó, vándor,
kóbor, bujdosó, földönfutó
tułackie życie – kóbor v. vándorélet
tułactwo – bujdosás, kóborlás, bolyongás,
vándorlás,
vándorélet;
hányódás;
(bezdomność) hontalanság
tułactwo Polakó́ w we Francji – lengyelek
hontalansága Franciaországban
Tułactwo Polaków we Francji
dziennik emigranta
by
Józef
Alfons
Potrykowski
Published in 1974, Wydawn. Literackie
(Kraków)
tułacz [1. człowiek niemający stałego miejsca
zamieszkania, własnego domu; 2. daw.
Emigrant; 3. człowiek niemający stałego
miejsca zamieszkania, własnego domu,
schronienia, tułający się; włóczęga;
4. osoba przebywająca poza granicami
ojczyzny (zwykle wbrew swej woli);
emigrant, wygnaniec, wychodźca] –
földönfutó, hazátlan, bujdosó, vándor,
hontalan; (dawno) emigráns ffi
tułacz [houtynia, Houttuynia cordata] –
Kaméleonvirág (Houttuynia cordata) [Erősen
tarackoló, színes levelű, nedves helyet
kedvelő mocsári évelő. Teljesen télálló.
Félárnyékkedvelő, nedves talajt, folyó,
sekély vízet igényel. Magassága 15-50 cm.
Szív alakú, kihegyezett, husos, bőrnemű,
aromás illatú levelei tavasszal jelennek meg.
Június-júliusban hozza füzérben álló
jelentéktelen fehér virágait.]
tułacz
7234
tułaczka [1. forma ż od tułacz; 2. życie bez
własnego domu, ciągłe przenoszenie się z
miejsca na miejsce] – földönfutó, hazátlan,
bujdosó, vándor, hontalan; emigráns nő;
(tułactwo) bujdosás, kóborlás, bolyongás,
vándorlás, hányódás
tułaczy, -a, -e – bolygó, bolyongó, kóbor, vándorló,
földönfutó, hazátlan, hontalan; (dawno)
emigráns
tułacza wędrówka – földönfutó vándorlás
tułać się [1. przenosić się z miejsca na miejsce,
nie mając własnego domu; 2. błąkać się
lub włóczyć się] – bolyongani, bujdosni,
kóborolni, vándorolni; kószálni, hányódni
tułać się po świecie; tułać się po szerokim świecie
– hányódni a nagyvilágban; bujdokolni,
vándorolni, kóborolni a világban
tułać się bezdomnie – hajléktalanul kószálni v.
kóborolni
tułający się – kóbor
tułanie – bujdosás, bolyongás, kóborlás, vándorlás
tułowiowy, -a, -e – törzstułów [1. ciało człowieka lub zwierzęcia prócz
głowy i kończyn; 2. u owadów i
skorupiaków oraz niektórych innych
bezkręgowców: główny odcinek ciała] –
törzs, derék; torzó; (rovar) tor
tułup [długie, szerokie futro; tułub] – bunda,
írhabunda, suba
tum [1. przestarzale: kościół katedralny, katedra
lub kolegiata; 2. średniowieczny kościół
katedralny lub kolegiata – székesegyház
Tum (wieś w Polsce położona w województwie
łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie
Góra Świętej Małgorzaty, na prawym
brzegu Bzury, około 2,5 km na wschód od
dzisiejszego centrum Łęczycy.) – Tum
(lengyel falu)
tumak [1. zwierzę drapieżne, podobne do łasicy,
o ciele pokrytym ciemnobrązową sierścią z
żółtopomarańczową plamą na podgardlu;
2. wyprawiona skóra tego zwierzęcia] –
(Kuna leśna) nyuszt; (Łasica, Łaska
(Mustela nivalis) menyét
-
Wersja 01 01 2017.
tumaki [futro z wyprawionych skór tumaków] –
menyétbunda, menyétprém, menyétszőrme
tumakowy, -a, -e – menyéttuman [1. kłąb czegoś sypkiego lub lotnego,
unoszący się w powietrzu; 2. pot.
obraźliwie o osobie nieinteligentnej lub
mało zdolnej; 3. obłok gęstej mgły lub
oparów] – sűrű porfelleg, förgeteg, köd;
porfelhő; (átv.) tökfilkó, mafla, ostoba, hülye
tuman biały – porfergeteg
tuman kurzu – porfelhő, porfelleg, porfergeteg
tuman kurzu kotłał się na gościńcu – porfelhő
kavargott az úton
tuman mgły – ködfelleg
tuman piasku – homokfúvás, homokfergeteg
tuman zawirował – porfelleg kavargott
tumanić [pot. oszukiwać] – bolondítani, butítani,
becsapni, rászedni, elszédíteni, ostobaságot
követ el, balgaságot csinálni, ködösíteni,
homályosítani
tumanić kogo – bolondítani v. ámítani vkit
tumanieć (pot. głupieć) – hülyülni, butulni
tumany kurzu ślepią oczy – a porfelhők vakítják a
szemét
tumba [1. kamienny nagrobek w formie skrzyni
przykrytej płytą; 2. rodzaj podpory
stropu wyrobiska; 3. postument używany
w cyrku przy tresurze zwierząt] – (lat.)
tumba; négyszögű síremlék, a sír zárólapján
gyakran a megholt
domborművével;
szarkofág
tumbowy, -a, -e – tumbatumor [1. med. obrzmienie (tkanek w obrębie
ogniska zapalnego), guz.; 2. łac.
'obrzmienie, obrzęk; wybuch gniewu;
pycha' od tumēre 'nabrzmiewać; gniewać
się, pysznić'; 3. zob. guz; 4. zgrubienie na
roślinie, powodowane m.in. przez wirusy i
pasożyty] – (lat.) tumor; (orv.) daganat,
duzzanat
tumorowy, -a, -e – tumoros; daganatos
tumski, -a, -e – székesegyház-, székesegyházi
tumult [1. zamieszanie i zgiełk wywołane przez
wiele osób będących w ruchu; 2. daw.
zamieszki] – (lat.) tumultus; zajos csődület,
kavarodás, zenebona, zavargás, háborgás,
zajongás
tumultowy, -a, -e – (lat.) tumultuózus; zajosan
kavargó, zűrzavaros
tumultuoso
(wł.)
[hałaśliwie,
burzliwie;
określenie wykonawcze] – (ol.) tumultuoso;
lármásan, zajosan; viharosan, izgatottan
tundra [1. ros. 'jw.' z fiń. tunturi 'góry (na
północy)'; bezdrzewne równiny okolic
arktycznych i subarktycznych o stale
zamarzniętym
podglebiu,
pokryte
7235
roślinnością złożoną z mchów, porostów,
nielicznych ziół i pięknie zazw. kwitnących
krzewinek; 2. bezleśny obszar w północnej
strefie podbiegunowej, na którym rosną
m.in. krzewy, mchy i porosty; też:
zbiorowisko roślinne tego obszaru] –
(finn→or) tundra; (földr.) zuzmóval és
mohával fedett, helyenként mocsaras, az év
legnagyobb részében fagy borította északi
síkvidék (főleg a Jeges-tenger partvidékére
és szigeteire jellemző övezet, a déli féltekén
alig van jelen)
tundrowy, -a, -e – tundra-, tundrás
tunel [1. odcinek drogi wykopany pod ziemią;
2. okolony czymś, słabo oświetlony
fragment przestrzeni przypominający
podziemne
przejście;
3. poziome
wyrobisko górnicze mające na obu
końcach połączenie z powierzchnią ziemi;
4. budowla komunikacyjna w postaci
długiego korytarza, podziemna lub
podwodna,
wykonana
metodą
odkrywkową lub drążenia, umiejscowiona
pod przeszkodą. Tunele to najczęściej
budowle geotechniczne mające swoje
wyloty na powierzchni ziemi.] – (ang.)
tunnel; alagút [Alagútnak nevezik a
közlekedésre, szállításra, tárolásra vagy
egyéb különleges célra szolgáló földfelszín
alatt létesített, vonalas jellegű mélyépítési
műtárgyakat.]
tunel
aerodynamiczny
[1.
urządzenie
laboratoryjne służące do badania zjawisk
zachodzących przy opływie powietrza
wokół
ciał
stałych;
2.
miejsce
zapewniające symulację rzeczywistych
procesów
atmosferycznych]
–
aerodinamikai szél-alagút
tunel bazowy – bázisalagút
Tunel Bazowy Lötschberg (niem. LötschbergBasistunnel) [tunel kolejowy w Szwajcarii.
Do użytku został oddany w roku 2007, po
ośmiu latach budowy. Kosztował 3,5
miliarda dolarów. Ma 34,6 km długości.] –
Lötschberg bázisalagút [egy vasúti alagút,
mely az Alpok alatt halad 34,6 km hosszan
Svájcban. Ez jelentősen lerövidítette az utat
Milánó és Zürich között. A neve azért
Bázisalagút, mert közvetlenül a hegy lábánál
fúrták az alagutat.]
tunel bazowy Gotharda; Tunel Bazowy św.
Gotarda
[Gotthard
Base
Tunnel;
ponieważ "tunel bazowy" mi jakoś nie
pasuje, a i nazwa ("Gottharda"?,
"Gotarda"?
"Świętego
Gotarda"?
"Gothard"?)] – Gotthárd bázisalagút
Tunel Bazowy Brennera [1. ang. Brenner Base
Rail Tunnel; 2. Wkrótce rozpoczną się
-
Wersja 01 01 2017.
prace związane z budową tunelu
bazowego przez przełęcz Brenner na
transalpejskiej linii kolejowej łączącej
Włochy z Austrią.] – Brenner-bázisalagút
[egy tervezett vasúti alagút Ausztriában.
Hossza 52 km, a kapcsolódó vonalakkal
együtt 62,7 km lesz. Ezzel a világ második
leghosszabb alagútja lesz. Megépülése után
jelentősen lerövidül Brenner és Bolzano
között az eljutási idő, mely Észak- és DélEurópa egyik legforgalmasabb áruszállító
útvonala. Jelenleg a vonatok a Brennerhágón át vezető, igen meredek Brennervasútvonalat használják, gyakran kettő
villamos mozdonnyal. A vonatok sebessége
alig haladja meg a 70 km/h-t. Megnyitása
2020-2022 között várható. Költsége 2006-os
árakon kb. 6 milliárd euró. A vonal normál
nyomtávú, dupla vágányú és 25 kV 50 Hzcel villamosított lesz. Ez az útvonal része a
Transz-Európai vasúti hálózatnak. A
megnyitás után a tervezett forgalom napi 80
személyszállító és 320 teherszállító vonat.]
tunel chłodniczy [pomieszczenie wyposażone w
urządzenie zdolne do wychłodzenia
przechowywanych tam produktów do
temperatury około 0°C] – hűtőalagút
tunel drogowy – közúti alagút
Tunel
drogowy Świętego Gotarda (niem.
Gotthardtunnel, wł. Galleria del San
Gottardo) [został zbudowany pomiędzy
1970 a 1980 rokiem i łączy miejscowość
Göschenen w kantonie Uri z Airolo w
kantonie Ticino w Szwajcarii. Został
oddany do użytku 5 września 1980 roku.
Tunel
jest
główną
budowlą
na
szwajcarskiej autostradzie A2 pomiędzy
Bazyleą i Chiasso, która to stanowi
najkrótsze
połączenie
autostradowe
pomiędzy Hamburgiem i Sycylią. W
momencie otwarcia, z długością 16,918
km był najdłuższym tunelem drogowym
na świecie. Obecnie prymat wiedzie Tunel
Lærdal, o długości 24,51 km, otwarty w
Norwegii 27 listopada 2000 roku.] –
Gotthárd-alagút (németül Gotthard-Tunnel)
[egy közúti alagút elnevezése Svájcban,
melyek az Alpokon átkelő Zürich-Milánó
útvonal részét alkotják (Európa egyik
legforgalmasabb közlekedési útvonala).
7236
Sokáig a 2108 m magas Gotthárd-hágó
biztosította az összeköttetést Uri és Ticino
kantonok, a Reuss és a Ticino völgye között.
A világon a 2. leghosszabb közúti alagút,
hossza 17 km, Göschenent és Airolót köti
össze. Az A2-es autópálya halad át rajta.]
tunel foliowy, ogrodniczy [zob. I folia w zn. 2.] –
fóliaalagút, fóliasátor, fólia, fóliaház
tunel hydrotechniczny podziemny przewód
doprowadzający wodę pod masywem
skalnym do turbin elektrowni wodnej] –
hidrotechnikai alagút
tunel kolejowy – vasúti alagút
tunel
tunel
na pasek [tunel tworzony poprzez
połączenie
dwóch
materiałów
włókienniczych lub przez złożenie jednego
z nich tak, aby elastyczna taśma, taśma,
pasek itp., mógł przejść przez niego, co
tworzy wymagane udrapowanie.] – övház
[Alagútszerű kialakítás a ruhadarabon, ahova
övet, rugalmas szalagot vagy egyéb pántot be
lehet fűzni, hogy pl. egy ruhadarab derekát
össze lehessen vele húzni.]
powietrzny [komora, przez którą
przepływa
powietrze
wtłaczane
specjalnymi
dmuchawami,
mająca
zastosowanie m.in. w suszarniach] –
levegőalagút
tunel przejazdowy – aluljáró (autónak)
tunelowy, -a, -e – alagúttunelowa suszarnia – szárítóalagút
tunelowy piec – alagútkemence
tuner {rzecz.}; stroiciel {m.} [urządzenie, które
ze złożonego sygnału wejściowego wybiera
ten jeden, na podstawie którego
konstruowany jest obraz lub dźwięk w
telewizorze lub radio. Często poprzez
tuner rozumie się kartę telewizyjną albo
inne
urządzenie,
które
potrafi
przekształcać sygnał analogowy (S-Video,
-
Wersja 01 01 2017.
Composite) na sygnał cyfrowy, zrozumiały
dla komputera. Tunerem nazywamy też
elektroniczne urządzenie do strojenia
instrumentów muzycznych.] – (ang.) tuner
(vevőrész) [A tuner minden TV-ben vagy
rádióban az az építőelem, amely a rádióilletve TV-jelek befogásáért és a kívánt adó
beállításáért felelős. Vannak olyan kártyák,
amelyek a számítógépen egy ablakban
(video-overlay) képesek megjeleníteni a TVadást.]
Tunezja (Tunis, Republika Tunezyjska - AlDżumhurija at-Tunisija) [państwo arabskie
leżące w północnej Afryce nad Morzem
Śródziemnym. Graniczy z Algierią i Libią.
W latach 1881-1956 r. pod protektoratem
Francji. Od 12 listopada 1956 roku w
ONZ, a od 1 października 1958 r. członek
Ligi Państw Arabskich. Stolicą kraju jest
Tunis, a inne większe miasta to: Safakis
(Sfax), Ariana, Bizerta (Banzart), Kabis
(Gabés), Susa (Sousse). – Tunézia v. Tuni
(arabul ‫)سنوت‬, hivatalosan a Tunéziai
Köztársaság (‫[ )ةيسنوتلا ةيرهمجلا‬egy
ország
Észak-Afrika
mediterrán
tengerpartján. Nyugatról Algéria, délkeletről
Líbia határolja. Az ország területének 45%át a Szahara homokja borítja. A megmaradó
terület megművelhető. A vidék már az
ókorban is fontos volt; először Karthágó
városa jött létre Tunézia földjén, majd
később a Római Birodalom része lett. Az
ország fővárosa Tunisz.]
Tunga penetrans (L., 1758), T penetrans
(Sarcopsylla penetrans) – homoki bolha
(Sarcopsylla penetrans) [az ember rettegett
ellensége. D-Amerikában otthonos és
többnyire homokba furakodva él. Szívó
orrmánya akkora, mint a teste. Utóbbi 1 mm.
hosszú. A megtermékenyített nőstény
befurakodik az ember és emlősállatok
lábbőrébe, többnyire a köröm alá és
kiszabaduló álcái fájdalmas daganatokat
okoznak.]; fekélybolha (Pulex v. Sarcopsylla
v. Rhynchoprion penetrans L.) [hazájában
Dél-amerikában kichna jiger, nigna v. bichonak nevezik]
tungowiec, tung [drzewo o dużych liściach i
owocach podobnych do jabłek, rosnące w
Azji i Ameryce]
Tungowiec, tung, aleuryt (Aleurites) [rodzaj z
rodziny wilczomleczowatych, obejmujący
7 gatunków drzew z Azji Wschodniej i
Południowo-Wschodniej.
Najczęściej
uprawiany jest tungowiec Forda (Aleurites
fordii) z Chin, dostarczający tzw. oleju
tungowego (chińskiego oleju drzewnego)
służącego do produkcji farb drukarskich,
lakierów,
werniksów,
linoleum.]
–
7237
Aleurites L. [a kutyatejfélékhez tartozó
növénygénusz;
forró
Ázsiában
és
Ausztráliában tenyésző fa. Az A. triloba
Forst. 9-10 m. magas Ázsia, Ausztrália, sőt
Amerika szigetein (Antillák stb.) is ültetik.
Levele nagy, osztatlan v. 3-4 karéjú, s
fehéresen szőrös. Apró fehér virágai az ágak
csúcsán csoportosulnak, gyümölcse húsos,
gömbölyded, olajszínű zöld, magva kis
dióhoz hasonlít, Polinézia népe általában
világítónak használja.]
Tungowiec molukański (Aleurites moluccana) z
Malezji [jest również często uprawiany,
otrzymywany z jego nasion olej bankul
stosowany jest jako smar, środek do
zapuszczania drewnianych łodzi, dający
wodoodporność
i
chroniący
przed
świdrakami. Służy także do wyrobu świec
i mydła. Nasiona, zwane orzeszkami
bankul, są jadalne.] – kukui dió (más néven
mécses dió; latinul: Aleurites moluccana
Willd.) (hawaii neve: kukui) [a kutyatejfélék
(Euphorbiaceae) növénycsaládba tartozó,
Délkelet-Ázsiában
előforduló
növény,
termesztik Kínában és a Fülöp Szigeteken,
meghonosították a trópusi területeken pl.
Hawaiion.]
tunicela [śrdw.łac. tunicella z łac. tunicula,
zdrobn. od tunica; Kośc. rz.kat. strój
subdiakona podczas mszy odprawianej z
asystą, nie różniący się wyglądem od
dalmatyki; strój biskupa odprawiającego
mszę pontyfikalną] – (lat.) tunicula,
tunicella; szövetből, v. selyemből készült
dalmatika
tunika [1. łac. tunica 'szata; koszula; błona',
pochodz. sem. rodzaj koszuli (z rękawami
a. bez), zazw. sięgającej do kolan a.
dłuższej, noszonej jako wierzchnie a.
spodnie odzienie przez mężczyzn (z
paskiem) i kobiety w staroż. Rzymie; por.
chiton. 2. rodzaj sukienki lub dłuższej
bluzki o prostej linii. Tuniki mogą mieć
różną długość, od całkiem długich – po
kostki,
aż
do
krótkich
ledwo
dochodzących do linii bioder. Rękawy
posiada
proste,
niezakończone
mankietami. Nie posiada kołnierza. Może
być noszona do spodni lub spódnicy, albo
jako sukienka.3. Pierwotnie długa, prosta
koszula z otworami na ręce w bocznych
szwach, wkładana na wąską spódnicę lub
spodnie, wzorowana na rzymskiej szacie
drapowanej z lekkiej tkaniny. Od kilku
sezonów przebój mody damskiej, stałe
towarzystwo spodni rurek i legginsów.] –
(lat.) tunika; (hist.) lenből v. gyapjúból
készült ingszerű ruhadarab v. alsóruha az
ókori rómaiaknál; középkori tunika (ing);
-
Wersja 01 01 2017.
(div.) csípőig v. kissé lejjebb érő női blúz,
eseleg övvel
tunika (1) [płaszcz w stylu koszuli, który jest
noszony na ubraniu na specjalne okazje.]
– tunika (kabát) [Ingszerű kabát, amit
különleges alkalmakkor a ruha fölött
hordanak.]
tunika (2) [odzież noszona przez kobiety i
mężczyzn w Starożytnym Rzymie. T. jest
w kształcie koszulki i sięga poniżej kolan.
Początkowo była bez rękawów; później
została wyposażona w rękawy sięgające
łokcia. Często była wiązania.] – tunika
(ókori római) [1. Az ókori Rómában nők és
férfiak általánosan viselt, ingszerű, a térd alá
érő ruhadarabja. Kezdetben ujjatlan volt,
később könyékig érő ujjakkal készült.
Gyakran övvel viselték. 2. A tunica egy
gyapjúból készült egyszerű ruhadarab volt,
melyet alsóruhaként viseltek nők és férfiak
egyaránt, társadalmi rétegre való tekintet
nélkül. A férfiak tunicája rövidebb volt, mint
a nőké, öv nélkül körülbelül lábszárközépig
ért.]
tunika (3) [kamizelka bez rękawów o długości
siedem-ósmych.] – tunika (mellény)
[Ujjatlan, hétnyolcados hosszúságú mellény.]
tunika (4) [sukienka o długości siedem-ósmych z
rozcięciami z boku. Noszona na spodniach
lub spódnicy. Zwykle noszona z paskiem.]
– tunika (ruha-felsőrész) [Szoknyán vagy
nadrágon kívül hordott, hétnyolcados
hosszúságú felsőrész. Rendszerint öv tartozik
hozzá.]
7238
tunika
tunika haftowana (hebr. ketonet) – kötonet [1.
teljes hosszúságú köntös; 2. ketonetet a
férfiak (Ter 37,3.23.32) éppúgy viselték,
mint a királylányok (2Sám 13,18);
lehetséges, hogy azonos volt azzal az ókori
keleten főleg a hettiták által viselt hosszú,
keskeny,
tarka ruhadarabbal,
melyet
csigavonalban közvetlenül a testre tekertek]
-
Wersja 01 01 2017.
Haftowaną tunikę z bisioru arcykapłan
zakładał na lniane spodnie, które zakrywały
jego biodra i golenie (Wyjścia 28:42).
Tunis (arab. ‫[ ;سنوت‬Tūnis]) [stolica Tunezji,
położona w odległości ok. 10 km od Morza
Śródziemnego, nad zachodnim brzegiem
jeziora Tunis.] – Tunisz (arab írással ‫ت ون س‬
, tudományos átiratban Tūnis) [Tunézia
fővárosa]
tuńczyk (Thunnini) [1. plemię obejmujące kilka
gatunków
dużych,
morskich
ryb
okoniokształtnych
z
rodziny
makrelowatych. 2. duża drapieżna ryba o
wrzecionowatym, silnie umięśnionym ciele
i księżycowato wygiętej płetwie ogonowej,
żyjąca głównie w Oceanie Atlantyckim i
Spokojnym] – (áll.) tintahal, tonhal; a
Földközi-tengerben élő nagytestű, ízletes
húsú hal
tuńczyk błękitnopłetwy (Thunnus thynnus)
(największy z tuńczyków) – kékúszójú
tonhal (Thunnus thynnus) [a sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii)
osztályába
a
sügéralakúak (Perciformes) rendjébe és a
makrélafélék
(Scombridae)
családjába
tartozó faj]
Tuńczyk długopłetwy, t. biały, albakora
(Thunnus alalunga syn. Germo alalunga)
[gatunek morskiej ryby z rodziny
makrelowatych. Poławiana gospodarczo
na dużą skalę.] – Germon | ALB | Thunnus
alalunga
Tuńczyk błękitny (południowy) | SBF | Thunnus
maccoyji – Déli nagy tonhal | SBF | Thunnus
maccoyji
Tuńczyki (Thunnini) [plemię obejmujące kilka
gatunków
dużych,
morskich
ryb
okoniokształtnych
z
rodziny
makrelowatych] – tonhalak nemzetsége
Największe znaczenie gospodarcze mają:
 tuńczyk
błękitnopłetwy - największy z
tuńczyków, do 700 kg – kékúszójú tonhal
(Thunnus thynnus)
 tuńczyk długopłetwy - do 40 kg
 tuńczyk wielkooczny (wielkooki, patuda, ang.
bigeye) - do 180 kg
 tuńczyk bonito - (mały, ang. skipjack) - do
20 kg
Tunika noszona przez arcykapłana
TUNIKA HAFTOWANA (hebr. ketonet)
(Wyjścia 28:39, 39:27)
Tuńczyk
pospolity,
tuńczyk,
tuńczyk
błękitnopłetwy, tuńczyk błękitny, tuńczyk
czerwony,
tuńczyk
niebieskopłetwy,
tuńczyk zwykły, ton, tuńczyk północny
(Thunnus thynnus) [gatunek morskiej,
wędrownej
ryby
z
rodziny
makrelowatych
(Scombridae),
spędzającej
zimę
w
morzach
subtropikalnych, a latem wędrującej do
7239
wód zimniejszych] – kékúszójú tonhal
(Thunnus thynnus) [a sugarasúszójú halak
(Actinopterygii) osztályának a sügéralakúak
(Perciformes) rendjébe, ezen belül a
makrélafélék
(Scombridae)
családjába
tartozó faj.]
tuńczykowy, -a, -e – tonhal-; tonhalas
tup
[wykrzyknik,
zwykle
powtórzony,
naśladujący głośne chodzenie] – topogás
tupanie – topogás, toppantás, toporzékolás,
taposás, dobogás
tupecik [rodzaj peruki z prawdziwych lub
sztucznych
włosów,
zakrywający
częściową łysinę. Zwykle noszony przez
mężczyzn, choć również niektóre kobiety
wybierają tupecik jako alternatywę dla
całej peruki. Obecnie coraz popularniejsze
jest przywracanie gęstości włosom innymi
zabiegami
(włącznie
z
operacją
przeszczepu
włosów)
tak
więc
prawdopodobne jest, iż tupecik niedługo
przejdzie do lamusa.] – paróka fajta
tupet [1. fr. toupet 'czelność; kosmyk włosów;
czupryna' ze st.fr. top 'czub'. czelność,
zuchwalstwo, arogancja; 2. kosmyk
włosów, spiętrzony nad czołem, będący w
epoce romantyzmu elementem męskiej
fryzury 3. duża pewność siebie i
zuchwałość granicząca z bezczelnością;
4. półperuka ukrywająca łysinę nad
czołem;
5. teatr.
półperuczka,
nakrywająca wierzch głowy nad czołem] –
(fr.) toupet; üstök, paróka, álhaj; a
természetes hajat dúsító idegen hajfürt v.
hajfürtök; (pewność siebie) nagyhangúság,
önteltség,
magabiztosság,
merészség,
arcátlanság, szemtelenség, pimaszság
tupnąć — tupać (tupie) [mocno uderzyć stopami,
kopytami lub racicami o ziemię lub
podłogę] – (tupać) topogni; tipegni-topogni,
toporzékolni;
(tupnąć)
toppantani,
dobbantani
tupnąć nogą – lábával toppant v. dobbant
tupnięcie – toppantás, dobbantás
tupot [odgłos tupania] – topogás, dobogás
tupotać (tupocę, tupoce v. tupoczę, tupocze) [idąc
lub biegnąc, uderzać głośno nogami,
kopytami lub racicami o ziemię lub
podłogę] – topogni, dobogni
1
tur (zob. tour) – (fr.) tour; fordulat, forgás;
forduló, menet
tur2 (†Bos primigenius) [1. wymarły gatunek
ssaka z rzędu parzystokopytnych, przodek
niektórych ras bydła domowego (Bos
taurus). Z opisów w starych kronikach i
zachowanych drzeworytów wynika, że tur
był bardzo podobny do dużych ras bydła.
-
Wersja 01 01 2017.
Odkryty materiał wykopaliskowy jest
niewielki.; 2. wymarły przodek bydła
domowego] – őstulok (Bos primigenius
primigenius
vagy
Bos
primigenius
namadicus) [az emlősök (Mammalia)
osztályának
a
párosujjú
patások
(Artiodactyla) rendjéhez, ezen belül a
tülkösszarvúak (Bovidae) családjához kihalt
faj]
tura [1. fr. tour 'obrót; tokarka; obejście dokoła;
kolejność' od śrdw.łac. turnus 'jp.' z gr.
tórnos 'obrót; cyrkiel; tokarka'; kolejność,
następstwo; każda z grup (ludzi)
czyniących coś w ustalonej kolejności, zwł.
w granicach jednego dnia a. jego części;
por.
turnus;
2. jedna
z
kolejno
powtarzających
się
czynności
stanowiących fazę jakiegoś cyklu; 3. jedna
z grup ludzi wykonujących kolejno tę
samą czynność] – (fr.) túra; csoport,
szállítmány;
sportszerű
kirándulás,
gyaloglás;
nagyobb
utat
felölelő,
ismeretszerzési v. szórakozási céllal tett
kirándulás; (sp.) portya; (műsz.) fordulat
turać sie ło siebie [dbać o siebie (zwłaszcza o
wygląd)] – ápolja magát; vigyáz v. ügyel
magára; ad magára, törődik magával
(kiváltképp kinézet)
Turan – Turán (perzsául: ‫[ )ناران‬a letelepedett iráni
népektől északra, az Oxus folyón túl elterülő
közép-ázsiai sztyeppék vidékét foglalta
magában, ahol lovasnomád népek éltek]
turanizm – turanizmus v. az ún. turáni gondolat az
úgynevezett
turáni
népek
mai
összetartozásának eszméje; a magyar-turáni
ősrokonságból
kiinduló
fajelméleti,
ellenforradalmi,
soviniszta
mozgalom,
külöünösen a két világháború között (A két
világháború között több országban, pl.
Törökországban,
Japánban
és
Magyarországon is hivatalos politikai
támogatást kapott.)
turański, -a, -ie – turáni
turbacja [1. łac. turbatio 'zamieszanie' od turbare
'zakłócać; niepokoić'; przest. strapienie,
zmartwienie, frasunek, kłopot; trud,
fatyga; dawn. Niepokój; 2. trudna lub
kłopotliwa
sytuacja;
też:
uczucie
niepokoju wywołane taką sytuacją] – (lat.)
turbatio; zavargás, pusztítás; (dawno)
nyugtalanság, nyogtalankodás; (strapienie)
aggasztás, gyötrés, gyötrelem, gond, bánat,
lelki kínzás; fáradtság; (jog) megszabott
határidő, melyen belül az özvegy új
házasságot nem köthet
7240
turban [1. nakrycie głowy z długiego pasa lekkiej
materii, owiniętej wokół głowy, noszone
przez
mężczyzn
w
krajach
muzułmańskich i w Indiach; 2. kobiece
nakrycie głowy z materiału udrapowanego
na wzór wschodniego zawoju; 3. nakrycie
głowy oryginalnie noszone przez narody
Muzułmańskie, składa się z czapki z
pasem jedwabnego materiału owiniętego
wokół niej. Pod wpływem inspiracji do
wytworzenia kapeluszy damskich w tym
samym kształcie, stał się modny w
późniejszych latach II Wojny Światowej.
T. dotarł do Europy w czasie Krucjat. W
modzie burgundzkiej t. był noszony przez
kobiety mi mężczyzn w sądzie. 4. rodzaj
nakrycia głowy noszony przez mężczyzn w
Indiach, na Półwyspie Arabskim oraz w
Iranie. Turban otrzymuje się poprzez
zawinięcie długiego (nawet 4-metrowego)
fragmentu bawełnianej tkaniny na głowie.
W latach 30 i 40 ubiegłego wieku turbany
stały się również elementem zachodniej
mody kobiecej. 5. Długi pas lekkiej
tkaniny, owinięty wokół głowy w sposób
praktykowany przez mężczyzn w krajach
muzułmańskich i Indiach. Do mody
wprowadzony kolekcjami Poireta. Wraca
cyklicznie,
gdy
wzmaga
się
zainteresowanie
Orientem.
Ulubiony
„kapelusz”
Jadwigi
Grabowskiej,
legendarnej założycielki Mody Polskiej.] –
(perzsa-tör. dulbend) turbán [Eredetileg a
muzulmán népek által viselt fejfedő; hosszú,
selyem-fátyolszövetből készült kelmecsík,
amelyet a fej köré tekertek. A középkorban a
burgundi stílus tartozékaként férfiak és nők
egyaránt hordták. A 19. század első felében
és a 20. század elején is a női estélyi öltözet
kedvelt kiegészítője.]; a mohamedán
népeknél szokásos, kúpos alakú, hosszú
kendőből csavart föveg; (div.) az ezt utánzó
női sapka
turbina
[silnik rotacyjny przetwarzający
energię kinetyczną określonego czynnika
(jak wody, pary, gazu) na pracę użyteczną
za pomocą wirnika] – (lat.) turbina; (műsz.)
forgólapátos kerékkel vmely áramló anyag –
víz, gőz, gáz – energiáját mechanikai
-
Wersja 01 01 2017.
munkává alakító gőzgép; víz- v. gőzerő
kihasználására szolgáló gépezet
turbina gazowa – gázturbina; robbanógázok által
hajtott erőgép, melynél az égő gázkeverék
kereket forgat
turbina kombinowana – vegyes áramlású turbina
turbina kondensacyjna – kondenzátoros turbina
turbina kołowa – kerékturbina
turbina parowa – gőzturbina
turbina reakcyjna – túlnyomásos v. reakciós
turbina
turbina wodna – víziturbina
turbinka – kis turbina
turbinowiec [statek napędzany turbiną] –
turbinahajó
turbinownia [pomieszczenie w
zakładzie
energetycznym mieszczące turbiny] –
turbinaház
turbinowy, -a, -e – turbinaturbo- [łac. turbo dpn. turbinis 'obrót; wir;
cyklon, burza; bąk'. w złożeniach:
sprzężony
bezpośrednio
z
turbiną
napędową; turbinowy] – turboturbo [1. o silniku, samochodzie, urządzeniu:
wyposażony w turbosprężarkę; 2. pot.
mający zwielokrotnioną moc] – (lat.) turbó
turboagregat
[zob.
turbozespół]
–
turbinagépcsoport
turbogenerator
[szybkoobrotowa
prądnica
elektryczna napędzana turbiną parową
lub gazową, z którą jest sprzężona] –
(újlat.) turbogenerátor; (műsz.) azonos
tengelyen egyesített gőz- v. gázturbina és
váltóáramú dinamó (generátor)
turbokompresor – (újlat.) turbokompresszor
turboodrzutowy, -a, -e – (rep.) gázturbinás,
turboreaktoros
turbosprzężarka
–
turbókompresszor,
turbólégsűrítő
turbośmigłowiec [samolot wyposażony w silnik
turbośmigłowy] – (rep.) turbolégcsavaros
repülőgép
turbować [daw. «sprawiać kłopot lub martwić
kogoś] – megverni; (dawno) háborgatni,
zaklatni
turbować się [daw. odczuwać lęk o kogoś lub o
coś]
–
aggódni,
gondoskodni,
nyugtalankodni, alkalmatlankodni
turbozespół [zespół złożony z turbiny i
napędzanej przez nią maszyny roboczej] –
turbinagépcsoport
turbulencja [1. fiz. turbulentny ruch cząsteczek
cieczy (a. gazów); późn.łac. turbulentia
'zamieszanie' z łac. turba 'jp.; niepokój;
hałas;
tłum;
ciżba'.
(burzliwy,
7241
chaotyczny); 2. chaotycznie poruszające
się wiry i strumienie powietrza w
atmosferze ziemskiej; 2. ruch cieczy lub
gazu, w którym tory poszczególnych
elementów cieczy lub gazu przecinają się
ze sobą w chaotyczny sposób] – (lat.)
turbulencia; háborgás, zajongás; (met., fiz.)
örvénylés; gáz- v. légtömegek részecskéinek
örvénylő keveredése
turbulencyjny, turbulentny, -a, -e – (lat.)
turbulens; forrongó, zavargó
Turcja (tur. Türkiye, Republika Turcji – Türkiye
Cumhuriyeti) [państwo położone w Azji na
półwyspie Azja Mniejsza, a częściowo
również w Europie ze stolicą w Ankarze.]
– Törökország (törökül Türkiye Cumhuriyeti)
[állam, amelynek területe kisebbik részben
Európában, nagyobbik részben Ázsia
délnyugati részén fekszik. A Fekete-tenger
és a Földközi-tenger között elhelyezkedő
Anatóliai-félsziget alkotja az ország fő
területét.]
Turczyn – (dawno) török ffi; (keresztnév)
Turczyn [Nazwa tego hasła odnosi się do
więcej niż jednego pojęcia]:
 Turczyn - wieś w województwie podlaskim,
w powiecie grajewskim, gminie Rajgród
 Turczyn - wieś w woj. podlaskim, w pow.
białostockim, w gminie Choroszcz
 Turczyn - wieś w województwie podlaskim,
w powiecie białostockim, gminie Juchnowiec
Kościelny
Turczynka (obywatelka Turcji) – (dawno) török
nő, török lány
Turda [miasto w środkowej Rumunii, w
Siedmiogrodzie w okręgu Kluż, nad rzeką
Arieş (dopływ Maruszy). Znane z Dekretu
z Turdy Ludwika Węgierskiego z r. 1366]
– Torda (románul Turda, németül
Thorenburg, római neve Potaissa volt)
[város, municípium Romániában Kolozs
megyében. Az egykori Torda vármegye,
majd Torda-Aranyos vármegye székhelye
volt.]
turecczyzna [1. język turecki; 2. to, co tureckie]
– törökség; török nyelv és szokások; a
törökök földje; (átv.) ami érthetetlen
turecki, -a, -ie [dotyczący Turcji, Turków] –
török
turecki (język turecki) – török; török nyelv
turek [1. przestarzale: a) koń rasy tureckiej; b)
turecki tytoń; 2. potocznie o aksamitce
(roślinie ozdobnej z rodziny astrowatych)]
– (dawno) török dohány
turek [aksamitka, karafioł] – büdöske v.
bársonyvirág (Tagetes)
Turek [obywatel Turcji] – török (ffi)
-
Wersja 01 01 2017.
turf [ang. 'darń, murawa; jw.; torf'; 1. łyżwa
starego typu w postaci prostej płozy,
przykręcanej do podeszwy buta; 2. przest.
daw. wyścigi konne; też: tor wyścigowy] –
(ang.) turf; (ném.) turfa; (darń, murawa)
pázsit, gyep; (sp.) tér, gyep, lóversenypálya,
lóverseny, lóversenytér; (műsz.) (torf) tőzeg,
tökéletlen kőszén; tufa
turfowy, -a, -e – turfTurion (pąk zimowy, pąk przetrwalny, zimujące
pąki śpiące) [forma rozmnażania i
przetrwalnikowa wielu roślin wodnych
(np. wywłócznika okółkowego, żabiścieku
pływającego,
rogatka
sztywnego)
umożliwiająca
przetrwanie
okresu
mrozów. Rośliny przed zimą tworzą
skrócony pęd z pąkiem wierzchołkowym,
zwykle osłonięty gęsto rosnącymi wokół
liśćmi. Po oddzieleniu od macierzystej
rośliny turion opada na dno zbiornika i
przeczekuje niekorzystny okres podczas
gdy roślina macierzysta ginie. Wiosną
turiony rozwijają się w nowe rośliny, przy
czym w wielu przypadkach by rozwinąć
się muszą zostać przemrożone w okresie
zimowym.] – (lat. turio, -onis) turion; rügy,
bimbó
turkawka (Streptopelia turtur) [1. średni ptak
wędrowny z rodziny gołębiowatych,
zamieszkujący Europę, północną Afrykę i
środkowo-zachodnią
Azję;
2. ptak
przelotny, podobny do gołębia, wydający
dźwięki przypominające turkot; 3. daw. o
młodej, miłej dziewczynie lubiącej dużo i
prędko mówić] – gerlice, gerle, vadgerle,
vadgalamb (Streptopelia turtur) [a madarak
(Aves)
osztályának
galambalakúak
(Columbiformes) rendjéhez, ezen belül a
galambfélék
(Columbidae)
családjához
tartozó faj]; (átv.) fiatal lány, csitri
Turkawka zwyczajna, turkawka (Streptopelia
turtur) [średni ptak wędrowny z rodziny
gołębiowatych] – vadgerle (Streptopelia
turtur) [a madarak (Aves) osztályának
galambalakúak (Columbiformes) rendjéhez,
ezen belül a galambfélék (Columbidae)
családjához tartozó faj. A közeli rokon
balkáni gerlével (Streptopelia decaocto)
együtt vadgalambnak is nevezik.]
7242
© Jurek Grzesiak 2010 - Fotograficzny atlas flory i fauny Turkawka
turkolog [specjalista w zakresie turkologii] –
(arab+gör.) turkológus; (tud.) a turkológia
kutatója, tudósa
turkologia [nauka o języku tureckim oraz
literaturze i kulturze tureckiej] –
(arab+gör.) turkológia; (tud.) a török nyelvű
népek, elsősorban az oszmán törökök
műveltségével,
főleg
nyelvével
és
irodalmával foglalkozó tudományág
turkologiczny, -a, -e - (arab+gör.) turkológiai
turkot, turkotanie [niski, monotonny dźwięk,
jaki wydają toczące się po bruku koła
pojazdu lub niektóre urządzenia będące w
ruchu] – zörej, zörgés, robaj, robogás,
kopogás, érczúzás, zaj, lárma, zavaró búgás,
dörgés, dübörgés, zakatolás, csörömpölés
turkotać (turkoczę, turkocze v. turkoce ) [o
motorach,
maszynach,
pojazdach
będących w ruchu: wydawać krótkie,
szybko następujące po sobie dźwięki] –
zörögni, robogni, csörömpölni, kopogni,
búgni, dübörögni, zakatolni
turkuć, turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa)
[1. duży owad z rodziny turkuciowatych z
rzędu
prostoskrzydłych;
2.
ciemnobrązowy owad o rozszerzonych w
kształcie łopatki przednich nogach
służących mu do rozgrzebywania ziemi] –
lótücsök, lótetű (Gryllotalpa gryllotalpa);
vakondtücsök
Turkuć podjadek, turkuć pospolity (Gryllotalpa
gryllotalpa)
[gatunek
owada
prostoskrzydłego
z
rodziny
turkuciowatych (Gryllotalpidae), jeden z
największych owadów w Polsce. Dobrze
przystosowany do życia w ziemi, gdzie
-
Wersja 01 01 2017.
spędza większość czasu. Larwy identyczne
jak imago, ale początkowo bezskrzydłe, a
później z krótszymi skrzydłami. Samica
opiekuje się jajami, a początkowo
młodymi.
Owad
wszystkożerny,
dożywający dwóch do czterech lat.] lótücsök v. lótetű (Gryllotalpa gryllotalpa)
[a rovarok (Insecta) osztályának az
egyenesszárnyúak (Orthoptera) rendjéhez,
ezen belül a lótücsökfélék (Gryllotalpidae)
turkus
[1. minerał,
niebieskawy
lub
niebieskozielony
kamień
szlachetny;
2. kolor niebieskozielony]
–
türkiz;
(minerał) türkiz (kallait) (hidratált rézalumínium foszfát) [réz-, alumínium- és
foszfortartalmú triklin kristályrendszerű, a
víztartalmú foszfátok csoportjába tartozó
ásvány; Képlete: CuAl6(PO4)4(OH)8x5H2O];
(kolor) türkizkék, türkiz szín
turkusowy, -a, -e – törkiz-; türkizkék (színű)
turlać [pot. przemieszczać po jakiejś powierzchni
coś okrągłego lub walcowatego] – görgetni,
gurítani; odagurítani
turlać się [1. pot. o czymś okrągłym,
walcowatym: obracając się wokół własnej
osi, przemieszczać się po jakiejś
powierzchni; 2. pot. o człowieku lub
zwierzęciu: przesuwać się w jakimś
kierunku, obracając się raz na plecy, raz
na brzuch; 3. pot. o pojeździe: jechać
wolno, z trudem; 4. pot. o człowieku: iść
powoli, z wyraźnym wysiłkiem] – gördülni,
gurulni
turlanie – görgés, gurulás
turlej [(u Zygmunta Glogera) rozgardiasz, zgiełk,
igrzysko] – (daw) zűrzavar, rendetlenség,
öszevisszaság, riadalom, ijedelem, ziláltság;
lárma, zsivaj, ricsaj, kiabálás, zaj; zenebona,
zsibongás; (sport) játék, játékok, ünnepi
játékok,
tornaverseny,
ünnepély,
sportünnepély
torlen [(Ubrania i moda) elastyczny; elastor;
przędza na dzianinę] – kötőfonal
torlen elastyczny (zob. elastor) – elasztikus
kötőfonal
turma (zob. tiurma) – (dawnej) börtön
turmalin [minerał, borokrzemian glinu, sodu,
wapnia, magnezu i innych metali,
najczęściej czarny] – (ásv.) turmalin [A
turmalin elnevezés a turmali szingaléz
szóból ered, ami vörös színére utal.]
turmalin czarny – fekete turmalin: sörl
[(vasturmalin) NaFe+23Al6Si6O18(BO3)3(OH)4
kékesfekete, barnásfekete, fekete.]
turmalinowy, -a, -e – (ásv.) turmalin-, turmalinos
7243
turnia [skała lub szczyt górski o ostrym
wierzchołku i stromych zboczach] – sziklás
hegycsúcs, „torony” (a Tátrában)
turniej [1. st.fr. tourneoi 'jw.' z łac. tornare 'toczyć;
obracać' od gr. tórnos; śrdw. sport rycerski,
polegający na walce opancerzonych
jeźdźców, uzbrojonych zazw. w stępione
włócznie (kopie) a. miecze, mającej
wykazać zręczność i odwagę zwycięzcy i
zdobyć dla niego nagrodę a. łaskę damy,
wybranej na tę okazję; zawody sport.
obejmujące większą liczbę dyscyplin;
rozgrywki eliminacyjne o mistrzostwo,
zwł. w szachach; 2. zawody, w których
bierze udział większa liczba drużyn lub
zawodników; też: rozgrywki eliminacyjne
o mistrzostwo; 3. w średniowieczu:
zawody rycerskie; 4. Turnieje ob. Gonitwy
(Enc. Star. t. II, str. 201). Opisy turniejów i
gonitw w Polsce podał K. Wł. Wójcicki w
dziele swojem „Obrazy starodawne”,
Warszawa, 1843 r., tom II.] – (fr.) tourné-;
turné; körút, körutazás, (szính, zene)
művészkörút, hangversenykörút, verseny;
(dawno) lovagi torna; (sp) portya, verseny;
(hist.) (lovagi) torna
turniej krokietowy – krokettverseny
turniej rycerski; turnieje rycerskie [wykształciły
się w ramach ewolucji kultury rycerskiej.
Turnieje były formą zawodów i
sprawdzania
umiejętności
rycerza.
Polegały na prowadzeniu walki według
ściśle określonych zasad, a rozgrywane
były często na dworach królewskich i
książęcych (choć np. we Włoszech
popularne były głównie turnieje w
mieście).] – lovagi torna [A lovagi kultúra
kialakulásának alapvető feltétele a helyhez
kötött királyi udvartartás volt, ami
Magyarországon először III. Béla (1172–
1196) uralkodása alatt jött létre. A király a
különböző pénzjövedelmeiből – adók,
bányajog, stb. – pompás királyi székhelyeket
alakított ki, melyek kiváló otthont
teremtettek a lovagi kultúra létrejöttének. Az
első ilyen királyi székhely Esztergom volt,
majd a tatárjárás után IV. Béla Budát, később
Károly Róbert pedig Visegrádot választotta
ki udvara színhelyéül. Nagy Lajos felváltva
Visegrádon és Budán tartotta udvarát;
Zsigmond idejében pedig véglegesen Buda
vált a magyar királyok székvárosává. A
lovagi tornák hajdanán hozzátartoztak a
középkori ember mindennapjaihoz, s több
funkciójuk is volt. A lovagoknak alkalmat
adott arra, hogy bizonyítsák rátermettségüket
és bajvívásban szerzett tudásukat. A tornák
istenítéletként is szolgáltak, amely esetekben
a vesztest ítélték el, a győztes pedig
-
Wersja 01 01 2017.
szabadon távozhatott. Később, a XII.
századra a lovagok közötti küzdelmek az
imádott hölgy kegyének megszerzéséért
indultak, s a párbaj végén a hölgy
„ítélkezett” győztes és vesztes felett.]
turniej rycerski
turniej szachowy – sakkverseny, sakktorna
turnieje konne – (dawno) lovagi torna
turniejowy, -a, -e – lovagi tornaturnikiet [1. drzwi obrotowe; 2. narzędzie
chirurgiczne służące do zaciskania tętnic
w celu tamowania krwi; ściskacz,
krępulec] –
forgóajtó; forgókereszt,
forgósorompó; (orv.) érszorító
turnikiet wyjściowy (dworcowy) – kijárati
forgókereszt (vasútnál)
turniura [1. fr. tournure 'obrót (rzeczy); zwrot
(mowy); postać, trzymanie się; jw.' od
tourner 'obracać' z łac. tornare;
poduszeczka, którą damy podkładały pod
suknię z tyłu poniżej talii, w okresach,
kiedy bywało to nakazem mody (np. 187079); również: cul de Paris.; 2. poduszka
z sierści konnej, która była stosowana
poniżej pleców jako rozszerzenie i ozdoba
spódnic. Było bardzo modne pod koniec
XIX wieku. 3. element ubioru kobiecego
podkreślający biodra i pośladki. Miała
ona formę poduszek, spiętrzonych fałd,
albo draperii upinanych na spódnicy, a w
końcowym okresie jej stosowania była to
już spora metalowa konstrukcja, podobna
nieco do krynoliny, na której układano
suknie. Użycia turniury zaprzestano w
latach 80 XIX wieku. 4. sukienka kobieca
z wydatnym spiętrzeniem z tyłu bioder,
modna pod tą nazwą w latach
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX
wieku. Turniura z lat siedemdziesiątych,
tak zwana pierwsza, rozwinęła się z
krynoliny
przez
zebranie
zbytniej
obfitości z przodu i z boków i upięcie
kaskady wstążek, wolantów, pienistych
materii - z tyłu, na poziomie bioder. Po
turniurze pierwszej, mniej więcej w roku
7244
1878 modna stała się princesse, suknia
futerał, wąska, długa, z trenem w kształcie
ogona gołębia. Potem znowu druga
turniura, bardziej jeszcze wydatna niż
pierwsza. Turniury te upinano na gorsecie
oraz na małej poduszce, przypinanej z
tyłu bioder , a czasem na rusztowaniu w
kształcie podkowy. Te "drugie" turniury,
ułożone w szerokie fałdy, przystrojone
bogato w różne obszycia i ozdoby,
przedstawiały
się
zgrabnie
w
majestatycznym chodzie po miękkich
kobiercach lub czysto utrzymywanej
posadzce, były jednak bardzo niewygodne
do pracy. Na ulicy strój taki stawał się
przykry i krępujący. Turniury ustąpiły
więc miejsca około roku 1890 bardziej
praktycznym sukienkom secesyjnym.
Poprzednikiem turniury było spiętrzenie
tyłu sukni, modne zwłaszcza we Francji, w
końcu XVII i XVIII wieku, a więc na 200 i
100 lat przed wystąpieniem turniury
prawdziwej, w pełni godnej swej nazwy.] –
(fr.) tournure, turnűr; a női ruházatban
alkalmazott párnácska (Cul de Paris) [Lószőr
párnával kibélelt és így felpuffasztott hátsó
szoknyarész az ülep felett. A 19. század
végén volt nagyon divatos.]
-
Wersja 01 01 2017.
Poznańskie.] – (lat.) turnus; forduló, menet,
kör; ismétlődő sorrend; szakasz; beosztott
csoport, csapat; időszakasz
turoń [1. kolędnik przebrany za rogate zwierzę;
2. rekwizyt takiego kolędnika w postaci
wielkiego drewnianego łba z kłapiącą
szczęką]
–
(hist.)
öreg
guba
(bethlehemeseknél)
turówka wonna (Hierochloë odorata) [zob.
żubrówka w zn. 2.], Żubrówka – bölényfű
Turpes condiciones remittendae sunt [1. warunki
niemoralne należy pominąć (uznać za nie
dodane); 2. Niemoralne warunki powinny
być odrzucone] – (lat.) Turpes condiciones
remittendae sunt; az erkölcstelen feltételeket
mellőzni kell.
turpista, turpistka – (ir.) turpizmus követője,
turpista (ffi/nő)
turpistyczny, -a, -e – turpistaTurpitudinem suam allegans nemo audiatur [1.
nie wysłuchuje się (w postępowaniu
sądowym) osoby, która powołuje się na
własny czyn bezprawny (lub niemoralny);
2. nikt nie może być wysłuchany, gdy
powołuje się na swoją niegodziwość!] –
(lat.) Turpitudinem suam allegans nemo
audiatur; senki sem lehet kihallgatott, ha
saját jogtalan vagy erkölcstelen tettére
hivatkozik.
turpizm [nurt w literaturze i sztuce, wyrażający
się w szczególnym zainteresowaniu
przedmiotami
i
zjawiskami
nieestetycznymi] – (ir) turpizmus
Stanisław Grochowiak (1934-1976) polonistikát
tanult Wrocławban, majd Varsóban. Több
irodalmi újság szerkesztője volt. 1954-ben
mutatkozott be első verseivel. Az „56-os
nemzedék”
legkiválóbb
képviselője.
Költészetét az ún. „turpizmus” stílusa jellemzi.
Több prózát és drámát is szerzett.
Alkotásaiban szakított a tradicionális irodalmi
konvenciókkal. Olyan rekvizítumokat épített be
verseibe (csúnyaság, nyomorékság, bomlás,
halál), melyeket nem tartottak épp költőinek.
Mégis olyan stílusban tette ezt, amellyel nem
provokált és nem festett undorító képeket.
Ezeket a témákat nagyon finoman alkalmazta,
sőt, szépségként, az élet természetes
velejárójaként
tálalta
az
olvasó
elé.
Bemutatta, hogy a csúnyaságban lehet több
szépség, hogy az a mindennapi életben
teljesebb és igazabb képét mutatja a
valóságnak. (A „turpizmus” (turpism (latin) =
csúnyaság) kifejezést J. Przyboś adta ennek a
költészetnek,
Grochowiak
inkább
„mizerabilizmusnak”
(miser
(latin)
=
szegénység, nyomor) nevezte ezt a stílust.)
turniura
turnus [1. kolej(ność), następstwo; każda z grup
(ludzi) czyniących coś w ustalonej
kolejności, zwł. przez okres paru tygodni,
miesiąca; por. tura; 2. (u Zygmunta
Glogera) Turnus, per turnum (po franc. à
son tour) znaczyło kolejne, jak na kogo
kolej przypadnie, spełnianie danej
czynności, np. wotowania deputatów w
Trybunale albo głosowania porządkiem
województw. W Koronie zaczynało
naprzemian raz Krakowskie a drugi raz
Turyn
(wł. Torino) [miasto w północnozachodnich Włoszech, nad rzeką Pad,
stolica Piemontu. Patronem miasta jest
św. Jan Chrzciciel (święto obchodzone 24
7245
czerwca)] – Torino (piemontiul, valamint
több európai nyelven Turin) [Olaszország
negyedik legnagyobb városa Róma, Milánó
és Nápoly után 900 609 (2006) lakossal, a
harmadik legfontosabb gazdasági központ
Róma és Milánó után, Piemont és Torino
megye székhelye, fontos üzleti, kulturális, és
oktatási központ.]
Turyngia (niem. Thüringen) [to kraj związkowy
Republiki Federalnej Niemiec, określany
jako Republika (Freistaat Thüringen)] Türingia (ném.: Thüringen) [Németország
középső régiójában elhelyezkedő szövetségi
tartomány. Teljes megnevezése "Türingia
Szabad Állam" (Freistaat Thüringen)]
turysta
[osoba
uprawiająca
turystykę,
wędrująca, zwłaszcza pieszo; wędrowiec,
podróżnik, piechur, wędrownik], turystka
– turista, természetjáró, kiránduló (ffi/nő);
más helységekbe, főleg külföldre látogató,
utazgatómszemély
turysta indywidualny – egyéni utazó v. turista
turystycznie – turistásan
turystyczny, -a, -e – turista, turistaturystyka [zorganizowane wyjazdy poza miejsce
stałego zamieszkania] – (fr.-lat.) turisztika,
természetjárás; utazgatás, idegenbe látogatás;
idegenforgalom, turizmus; túristáskodás
turystyka krajowa – országjárás
turystyka zagraniczna – idegenforgalom
turystyka zorganizowana [formy wypoczynku
dla wielu osób, którym zapewnia się
całodzienne wyżywienie, rozrywki itp.] –
(fr.-lat.) turizmus; szervezett turisztika;
utazgatás, idegenbe látogatás
turzan [przymiotno ogrodowe] – Küllőrojt
(Erigeron x hybridus)
turzy, -a, -e – bölény-; őstulokturzyca [1. roślina przypominająca trawę;
2. łow. sierść zająca lub królika; 3. samica
tura] – (növ.) sás; (áll.) vadnyúl bundája;
bölénytehén, őstulok nősténye
Turzyca (Carex L.) [rodzaj roślin z rodziny
ciborowatych (turzycowatych). Liczy
1100-2000 gatunków spotykanych na
całym
świecie,
jednak
głównie
rozpowszechnionych w strefie klimatów
umiarkowanych. W Polsce występuje ok.
100 gatunków.] – sás (Carex) [a pázsitfüvek
(Poales) rendjébe, a palkafélék (Cyperaceae)
családjába tartozó növénynemzetség, a
palkafélék legfajgazdagabb nemzetsége.
Esetenként más nemzetségbe tartozó
növényfajok
közönséges
nevében
is
szerepelhet a „sás” szó.]
Gatunki flory Polski
 turzyca bagienna (Carex limosa L.)
-
Wersja 01 01 2017.
 turzyca biała (Carex alba Scop.) - Carex alba
(fehér sás)
 turzyca blada (Carex palescens L.)
 turzyca bladozielona (Carex pallens
(Fristedt) Harmaja)
 turzyca błotna (Carex acutiformis Ehrh.)
 turzyca brunatna (Carex brunnescens (Pers.)
Poir.)
 turzyca brzegowa (Carex riparia Curtis) –
Parti sás (Carex riparia CURT)
 turzyca Bueka (Carex buekii Wimm.)
 turzyca Buxbauma (Carex buxbaumii
Wahlenb.)
 turzyca ciborowata (C. bohemica L., syn.
Carex cyperoides L.)
 turzyca ciemnokłosa, t. zwisła (Carex
melanostychya M. Bieb. ex Willd., syn. C.
nutans Host)
 turzyca cienista (Carex umbrosa Host)
 turzyca czarna (Carex parviflora Host, syn.
C. nigra Bellardi)
 turzyca czarniawa (Carex atrata L.)
 turzyca dacka (Carex dacica Heuff.)
 turzyca darniowa (Carex caespitosa L.)
 turzyca Davalla (Carex davalliana Sm.) –
Carex davalliana (lápi sás) Sm.
 turzyca delikatna (Carex supina Wahlenb.)
 turzyca długokłosa (Carex elongata L.)
 turzyca drobna (Carex demissa Hornem,,
syn. C. tumidicarpa Andersson)
 turzyca
drobnozadziorkowa
(Carex
microglochin Wahlenb.) – w Polsce gat.
wymarły
 turzyca drżączkowata (C. brizoides L.)
 turzyca dwupienna (Carex dioica L.)
 turzyca dwustronna (Carex disticha Huds.,
syn. C. intermedia Gooden)
 turzyca dzióbkowata (Carex rostrata Stokes)
Carex rostrata (csőrös sás) Stokes
 turzyca filcowata (Carex tomentosa L.)
 turzyca
gładkodzióbkowa
(Carex
rhynchophysa Fisch., C. A. Mey. & Avé-Lall.,
syn. C. laevirostris Blytt)
 turzyca gwiazdkowata (Carex echinata
Murray, syn. C. stellulata Gooden.)
 turzyca Hartmana (Carex hartmanii
Cajander)
 turzyca Hosta (Carex hostiana DC., syn. C.
hornschuchiana Hoppe)
 turzyca japońska (Carex morrowii Boott) –
gatunek uprawiany
 turzyca kulista (Carex globularis L.)
 turzyca krótkokłosa (Carex brachystachys
Schrank & Moll)
 turzyca Lachena (Carex lachenalii Schkuhr.,
syn. C. lagopina Wahlenb.)
 turzyca leśna (Carex sylvatica Huds.)
 turzyca lisia (Carex vulpina L.)
 turzyca loarska (Carex ligerica J. Gay)
 turzyca luźnokwiatowa (Carex vaginata
7246
Tausch, syn. C. sparsiflora (Wahlenb.)
Steud.)
 turzyca łuszczkowata (Carex lepidocarpa
Tausch.)
 turzyca Michela (Carex michelii Host.)
 turzyca mocna (Carex firma Host.)
 turzyca najeżona (Carex pairae F.W.
Schultz., syn. C. pairaei F. W. Schultz)
 turzyca
nibyciborowata
(Carex
pseudocyperus L.)
 turzyca niby-lisia (C. cuprina (I. Sándor ex
Heuff.) Nendtv. Ex A. Kern., syn. C.
nemorosa Rebent.)
 turzyca niska (Carex humilis Leyss.)
 turzyca nitkowata (Carex lasiocarpa Ehrh.)
 turzyca obła (Carex diandra Schrank.)
 turzyca odgięta (Carex curvata Knaf.)
 turzyca odległokłosa (Carex distans L)
 turzyca Oedera (Carex oederii Michx.)
 turzyva omska (Carex omskiana Meinsh.)
 turzyca orzęsiona (Carex pilosa Scop.)
 turzyca oścista (Carex atherodes Spreng, syn.
C. aristata R. Br.)
 turzyca owłosiona (Carex hirta L.) – Borzas
sás (Carex hirta)
 turzyca pagórkowa (Carex montana L.)
 turzyca patagońska (Carex magellanica
Lam.)
 turzyca palczasta (Carex digitata L.)
 turzyca pchla (Carex pulicaris L.)
 turzyca pęcherzykowata (Carex vesicaria L.)
 turzyca piaskowa (Carex arenaria L.)
[gatunek byliny należący do rodziny
turzycowatych] - Homoki sás (Carex arenaria
L.)
 turzyca pigułkowata (Carex pilulifera L.)
 turzyca pospolita (Carex nigra Reichard,
syn. C. fusca Bellardi & All.)
 turzyca poznańska (Carex repens Bellardi,
syn. C. posnanensis Sprib.)
 turzyca prosowa (C. paniculata L. ) – Carex
paniculata (bugás sás) L.
 turzyca prosowata (Carex panicea L.)
 turzyca przydymiona (Carex fuliginosa
Schkuhr)
 turzyca ptasie-łapki (Carex ornithopoda
Willd.)
 turzyca punktowana (Carex punctata
Gaudin)
 turzyca Reichenbacha (C. pseudo-brizoides
Clavaud, syn. C. reichenbachii Kük.)
 turzyca rozsunięta (Carex divulsa Stokes)
 turzyca rzadkokłosa (Carex remota L.)
-
Wersja 01 01 2017.
 turzyca
siedmiogrodzka
(Carex
transsilvanica Schur)
 turzyca sina (Carex flacca Schreb., syn. C.
glauca Murray)
 turzyca siwa (Carex canescens L.)
 turzyca skalna (Carex rupestris All.)
 turzyca skandynawska (Carex scandinavica
E. W. Davies, syn. Carex oederi subsp.
pulchella Lönnr.)
 turzyca skąpokwiatowa (Carex pauciflora
Lightf.)
 turzyca stopowata (Carex pediformis C. A.
Mey.)
 turzyca strunowa (Carex chordorrhiza L.)
 turzyca szczupła (Carex disperma Devey, syn.
C. tenella Schkuhr)
 turzyca sztywna (C. elata All., syn. Carex
hudsoni)
 turzyca ściśniona (Carex spicata Huds., syn.
C. contigua Hoppe)
 turzyca tęga (C. bigelowii Torr. ex Schwein.,
syn. Carex rigida Gooden.)
 turzyca torfowa (Carex heleonastes Ehrh. in
L.)
 turzyca tunikowa (Carex appropinquata
Schumach, syn. C. paradoxa Willd.)
 turzyca wąskolistna (Carex stenophylla
Wahlenb.)
 turzyca wczesna (Carex praecox Schreb.)
 turzyca wiosenna (Carex caryophyllea
Latourr.)
 turzyca włosowata (Carex capillaris L.)
 turzyca wrzosowiskowa (Carex ericetorum
Pollich)
 turzyca wyciągnięta (Carex extensa Gooden.)
– w Polsce gat. wymarły
 turzyca zajęcza (Carex leporina Gooden, syn.
C. ovalis Gooden.)
 turzyca zaostrzona (C. gracilis Curtis, syn. C.
acuta L.)
 turzyca zawsze zielona (Carex sempervirens
Vill.)
 turzyca zgrzebłowata (Carex strigosa Huds.)
 turzyca zwisła (Carex pendula Huds.)
 turzyca żółta (Carex flava L.)
 turzyca życicowa (Carex loliacea L.)
 turzyca żytowata (Carex secalina Wahlenb.)
 Carex amgunensis F. Schmidt – efemerofit
 Carex vulpinoidea – efemerofit
 csátés sás (Carex divisa) az egyszikűek
(Liliopsida) osztályába, ezen belül a
pázsitfüvek (Poales) rendjébe és a palkafélék
(Cyperaceae) családjába tartozó faj.
turzyca ostra – éles sás
turzycowy, -a, -e – sásos
tusculanum, tuskulanum (okolica Tuskulum,
miasta znanego z życia Cycerona) – (lat.)
7247
tusculanum; kis vidékies lak; menedék a
világ zaja elől (eredetileg Cicero római író
villája Tusculumban)
Tuskulanum pod Wilnem – vilniusi menedék v.
lak
1
tusz [1. prysznic, natrysk; 2. kąpiel, podczas
której korzysta się z prysznica] – (ném.)
(woda) tus, zuhany
tusz2 (niem Tusch; z fr. touche) [1. fanfara; 2.
uroczysta krótka fanfara, wykonywana
przez orkiestrę na instrumentach dętych i
perkusyjnych] – (fr.) tus (jel); (zene)
(przegrywka na instrumentach) zenei
éljenzés; a zenekar harsány, rövid ideig tartó,
üdvözlő üdvrivalgásként ható játéka
3
tusz , touche [wym. tusz] [1. w szermierce:
trafienie; 2. w zapasach: położenie
przeciwnika na łopatki] – (fr.) tus; (sp) (w
szermierce) találat (vívásban); két vállra
fektetés (bírkózásban); (wojsk) találat
4
tusz [1. farba
wodna,
pigmentowa
szybkoschnąca; 2. środek kosmetyczny do
barwienia rzęs; 3. malowidło lub rysunek
wykonane tuszem] – (ném.) (farba) tus
(tinta); rajzok kihúzásához, díszítő íráshoz
használt, vízálló és kitörölhetetlen író és
festőanyag
tusz do rzęs – szempillafesték
tusz litograficzny – litográfiai tus
tusza [1. rozmiary ludzkiego ciała, zwykle dość
duże; też: figura człowieka, zwykle dość
otyła; 2. ubite zwierzę rzeźne po wstępnej
obróbce; też: odgłowiona i wypatroszona
ryba] – kövérség, testesség, hájtömeg;
emberi test nagyságai; kövér emberi alak;
lefejezett és kizsigerelt hal
tuszka [sztuka ubitego drobiu lub królika,
zająca po wstępnej obróbce; też:
odgłowiona i wypatroszona ryba] –
tisztított v. bontott baromfi v. nyúl v. hal
tuszować [1. czynić wady lub braki mniej
widocznymi;
2. ukrywać
lub
bagatelizować
coś
kłopotliwego,
wstydliwego lub nielegalnego; 3. malować
tuszem, zwłaszcza rzęsy; 4. przen.
zacierać, zamazywać, ukryć aferę,
przykrą sprawę, w obawie przed
kompromitacją a. skandalem.] – (ném.)
tusolni; tusrajzot készíteni, tussal rajzolni v.
festeni v. bevonni v. kihúzni; (átv.) eltakarni,
leplezni, elhallgatni, elnyomni; hibát
eltusolni, eltitkolni; hirtelen megérinteni,
tusolni, tust adni
tuszować fakty – elkenni a tényeket (elkeni a
tényeket)
tuszować jaką sprawę – elhallgatni v. eltakarni
vmilyen dolgot; leplezni
-
Wersja 01 01 2017.
tuszowanie – tussal rajzolás; elnyomás, elhallgatás
tuszowy, -a, -e – 1. tus-; 2. tus-, zuhanytuszyć [daw. spodziewać się czegoś, mieć
nadzieję] – (dawno) remélni, reménykedni
tuszę sobie, że... – reménykedem abban, hogy...
tutać [dziecięce: pić] – inni (gyerek)
tutaj (tu) – (o miejscu) itt, itten, emitt; (o kierunku)
ide
tutaj codziennie uczymy się języka polskiego – itt
tanuljuk naponta a lengyel nyelvet
tutaj mnie boli – itt fáj
tutaj nie ma ani jednego przykładu – itt egyetlen
példa sincs
tutaj straszy – kísértet jár itt
tutejszy, -a, -e [pot. miejscowy] – itteni, helyi,
idevalósi; idevaló
tutejszy, tutejsza [pot. stały mieszkaniec miejsca,
w którym znajduje się mówiący o tej
osobie] – itteni, helybeli, helyi lakos (ffi/nő)
tutka [zespół złożony z turbiny i napędzanej
przez nią maszyny roboczej] – papírtölcsér,
papírorsó; hüvely, cigarettahüvely
tutka do papierosów – cigarettahüvely
tutkowaty, -a, -e – orsószerű, tölcsérformájú,
csőalakú, hüvelyszerű
tutkowaty pojemnik – csőalakú tartály v. konténer
tutor [ang. z łac. 'obrońca; opiekun małoletnich'
od tutus p.p. od tueri 'patrzeć; bronić,
zachować;
strzec';
dawn.
opiekun,
wychowawca; [wym. tju:te] na wyższych
uczelniach anglos. - adiunkt kierujący
indywidualnie pracą studentów] – (lat.)
tutor; (jog) gyám; pártfogó, gyámolító, védő
személy
tutor; korepetytor {m.} (podręcznik) – (ang.)
tutor - (gépi) tanító, oktatóprogram [új
szoftver vagy hardver mellé a szerkesztők
gyakran kézikönyvek helyett, egy kis
vizuális tanfolyamot, oktatót mellékelnek]
Tutor loco parentis habetur [opiekun zajmuje
miejsce rodzica] – (lat.) Tutor loco parentis
habetur; a gyám a szülő helyét foglalja el.
Tutor personae, non rei vel causae datur (Digesta
26, 2, 14, Marcian) [opiekun jest
ustanawiany dla osoby, a nie dla rzeczy
lub załatwienia sprawy.] – (lat.) Tutor
personae, non rei vel causae datur; gyám a
személy mellé rendelt, és nem a dologhoz
vagy az ügy elintézéséhez.
tutta, l.m. tutte (wł. cała, całe, wszystkie; tutto =
cały) [tutta la forza - z całą siłą; określenie
dynamiczno-wykonawcze; tutte le corde
(wł. wszystkie struny) - zob. corda] – (ol.)
tutta; tutte tsz., teljes, egész [tutta (la) forza
(olasz) = teljes erővel (zene)]
7248
tutti (wł., l.m. od tutto = wszystek, cały; zob. tutta)
[wł. muz. 1. wszyscy (cała orkiestra; partia
orkiestry w koncercie); część koncertu
instrumentalnego grana przez samą
orkiestrę w chwili pauzowania solisty;
2. fragment utworu wykonywany przez
wszystkie przewidziane w partyturze
instrumenty;
3. udział
wszystkich
wykonawców określonego w danym
utworze
zespołu orkiestrowego; 3.
wszyscy, łącznie; 4. wszyscy, cały zespół;
5. także ripieni albo concerto - zespół
orkiestry w concerto grosso. 6. partia
orkiestry
wykonywana
w
czasie
pauzowania solisty w koncertach i innych
utworach przeznaczonych dla solisty i
orkiestry.
7.
udział
wszystkich
wykonawców w określonym dla danego
utworu zespole orkiestrowym] – (ol) tutti;
(zene) a teljes zenekar belépése a
magánszólam után
tutti frutti [wł., "wszystkie owoce"; mieszanina,
zbieranina; 1. konfitura z różnych
owoców; 2. mieszanka różnych surowych,
pokrajanych owoców, przyprawionych
cukrem, rumem, likierem; 3. lody z
mieszanką
krajanych,
często
kandyzowanych, owoców; 4. mieszanina
różnych rzeczy] – (ol.) tutti frutti; „minden
gyümölcs”; különböző gyümölcslekvár;
asztalt gyümölcsök; különböző dolgok
keveréke
v.
egyvelege;
vegyes
gyümölcsfagylalt
tutti quanti [wym. tutti kanti] [wszyscy razem,
wszyscy bez wyjątku] – (ol) tutti quanti;
valamennyi, hiánytalanul
tuwalnia, towalja [1. były to szerokie ręczniki,
które w XVI w. z Włoch do Polski
przywożono; 2. Tuwalnia jest to wyraz
średniowieczny łaciński, oznaczający
welon, którym osłaniają się ręce dla
uszanowania niesionych przedmiotów.
Osłanianie rąk już u starożytnych było
znakiem uszanowania. Jest to więc welon
naramienny, velum humerale. Wkłada się
on na ramiona celebransa, gdy ma wziąć
w ręce monstrancję lub puszkę z
przenajświętszym
Sakramentem
dla
niesienia jej w procesji lub błogosławienia
wiernych w taki sposób, aby wiszącymi
jego częściami mógł okryć podstawę
monstrancji lub puszkę. Barwa tuwalni,
przy
przenajświętszym
Sakramencie
używanej, jest zawsze biała, choćby szaty
celebransa były innej barwy.] – (daw) stóla
tuwalnia (wł. Tovaglia) [1. chusty którymi
opasywały się kobiety 2. dawne określenie
części ubioru, chusty którymi opasywały
się kobiety. Szeroki pas zdobionej,
-
Wersja 01 01 2017.
wzorzystej,
delikatnej,
cieńszej
od
pajęczyny
tkaniny.
W
znaczeniu
liturgicznym może być to określenie
welonu naramiennego, pasa tkaniny,
który trzymano przed przystępującymi do
komunii oraz przepaski Jezusa. Znane są
także tuwalnie żałobne. Tradycja tuwalni
jako elementu pamięci, zapisu, pozostała
do dziś. 3. szeroki pas materiału] – stóla
tuwalnia
tuz [1. osoba na wysokim stanowisku lub będąca
znakomitością w jakiejś dziedzinie; 2. daw.
najwyższa karta, zwykle as; 3. najstarsza
karta] – (közb.) befolyásos személy, nagy
kutya; (ká) ász; (közb.) disznó
tuziemiec (daw.; zob. tubylec) – őslakos, állandó
lakos; bennszülött; idevaló, idevalósi
(ember)
tuzin [1. dwanaście sztuk czegoś; 2. znaczna
liczba czegoś] – tucat, tizenkét darab
tuzin serwet – egy tucat szalvéta
tuzinami – tucatjával, tucatostul; tucatszámra
tuzinkowe obuwie – gyenge minőségű cipő
tuzinkowość – tucatszerűség, tucat volta vminek
tuzinkowy, -a, -e [niczym się niewyróżniający,
taki jakich wiele] – tucat-, tizenkét-; (átv.)
közönséges, gyenge minőségű, hitvány,
silány
tuzinkowy człowiek – tucatember
tuzinkowy pisarz – átlagíró, tucatíró
tuziny [zaimek oznaczający dużą liczbę czegoś
lub kogoś] – tucat
tuzować – (táj) ütni, verni, ütlegelni; (táj) korholni,
szidni, durván lehordani
tuż [Ojciec mieszka tuż obok., lub komunikująca,
że między dwoma zdarzeniami upłynęło
bardzo mało czasu, np. Zachorowała tuż
po maturze.] – itt, közel, egész közel,
közvetlen mellette, egymás mellett, nem
7249
messze, éppen itt, éppen most; (átv.) máris,
rögtön, azonnal
tuż obok – egészen közel, tőszomszédságban
[jesteś tuż obok mnie: közel vagy hozzám]
tuż pod Krakowem dom zbudował – közvetlen
Krakkó mellett házat épített
tuż przed nim – közvetlen előtte
tużurek (z fr.: tout jour, co znaczy: każdy dzień),
anglez [1. dwurzędowy, długi surdut
męski z ciemnej wełny, z aksamitnym
kołnierzem, noszony na przełomie XIX i
XX w.; 2. słowo z francuskiego, oznaczało
biedermeierowski surdut "na co dzień".
Tużurek z lat 40-tych XIX wieku miał
zwykle aksamitny kołnierz, kieszonki po
lewej stronie na piersiach, rękawy z
bardzo wąskimi mankietami i na przodzie
5 guzików. 3. wierzchnie odzienie męskie
przypominające nieco surdut o wyciętych
i zaokrąglonych połach. Jednorzędowy,
często
z
aksamitnym
kołnierzem,
popularny jako strój codzienny w latach
40 XIX wieku. Zwykle szyty z tego
samego materiału co spodnie i kamizelka,
ponoć
ulubiony
strój
Stanisława
Wyspiańskiego. 4. dwurzędowy długi
surdut męski; anglez] – rövid kabát, zeke,
házikabát
tużurek brązowy – barna rövid kabát v. zeke
TV nadaje a. emituje coś – a TV sugároz vmit
TWAIN
[standard
komunikacji
między
skanerami, aparatami cyfrowymi a
programami graficznymi, opracowany dla
Windows i systemów Apple Macintosh, a
także Linux/Unix (od wersji 2.0, która jest
dostępna jako open source).] – TWAIN,
Technology Without Any Interesting Name;
szkenner-képfeldolgozó illesztési szabvány
[Szkenner és grafikus szoftver közötti
interfész, amely lehetővé teszi a képek
beolvasását és a képfeldolgozó programokba
való közvetlen bevitelét.]
twarda głowa – nehéz felfogású
twarda waluta – kemény valuta
-
Wersja 01 01 2017.
twarda wymowa [wymowa, w której jest mało
zmiękczonych spółgłosek] – kemény kiejtés
twardawy, -a, -e [1. pot. dość twardy – sztywny,
nieelastyczny; 2. pot. o potrawach:
niedogotowany] – kissé kemény, keménykés
twarde łóżko – kemény ágy
twarde meble, krzesła, fotele itp. [meble
niewyściełane] – kemény bútor (szék, fotel
stb.)
twarde serce – kemény v. hajthatatlans szív
twarde życie – nehéz élet
twardnąć, twardnieć [1. stawać się twardym –
sztywnym, nieelastycznym; 2. stawać się
odpornym na trudności, surowym,
nieustępliwym;
3. zaczynać
wyrażać
bezwzględność, surowość, nieustępliwość;
4. o spółgłosce miękkiej: zatracać element
miękkości] – keményedni, megkeményedni,
szilárdulni, megszilárdulni, dermedni, kötni
(cement), merevedni
twardniejący, -a, -e – keményedő, szilárduló,
dermedő
twardniejące pod wpływem ciepła – hőre
keményedő
twardnienie – keménykedés, edzés, szilárdulás,
dermedés, kötés (cement), merevedés
twardnienie cementu – cement megkeményedése
v. kötése
twardo – keményen, szilárdan; (átv.) szigorúan,
erősen, határozottan
twardo co trzymać – erősen tartani vmit
twardo spać – méylen aludni
twardo stać przy kim – szilárdan állni vki mellett
twardo z nim się obchodzi – szigorúan v.
keményen bánik vele
twardogłowy, -a, -e [ograniczony, niepodatny na
żadną perswazję, niedający się przekonać]
– keményfejű; begyepesedett, maradi
twardogłowy polityk – begyepesedett, maradi
politikus
twardogłowy
[pot.
«przedstawiciel
ortodoksyjnego,
niereformowalnego
odłamu partii] – keményfejű ember
twardość – keménység, szilárdság, merevség;
szívtelenség, érzéketlenség, keményszívűség
twardość członka a. penisa – (med.) a pénisz
merevsége
twardość drzewa – a fa keménysége
twardość
metali
[wielkość
odkształcenia
zachodzącego pod wpływem działania sił
skupionych] – fémek szilárdsága
twardość serca – szívtelenség, keményszívűség
twardość uderzeniowa – ütőkeménység, ütési
szilárdság
twardość umysłu – nehéz felfogás
7250
twardość wody – vízkeménység
twardówka [zewnętrzna, nieprzejrzysta, biaława
błona gałki ocznej] – ínhártya, szaruhártya
twardszy, -a, -e – keményebb, szilárdabb
twardy, -a, -e [1. słabo uginający się pod
naciskiem, nieelastyczny; 2. o warunkach
życia: wymagający wyrzeczeń, trudu;
3. niepoddający się przeciwnościom; też: o
charakterze takiej osoby; 4. surowy,
bezlitosny; też: będący objawem czyjejś
surowości; 5. niedający się nakłonić do
zmiany zdania, decyzji; też: będący
przejawem działania takiej osoby;
6. niepoddający się emocjom] – kemény,
szilárd; merev, erős; (átv.) nehéz, zord
twarda dyscyplina – szigorú fegyelem,
vasfegyelem
twarda głowa – (átv.) kemény fej, makacs, nyakacs
twarda konieczność – kemény szükségszerűség
twarda natura – kemény természet, rideg v. merev
hajlam
twarda okładka – kemény borító
twarda opona mózgu – agyvelő kemény burka
twarda szkoła – szigorú iskola, kemény lecke
twarda woda – kemény víz
twarde podniebienie – kemény szájpad v.
szájpadlás
twarde postanowienie – szilárd elhatározás
twarde warunki – kemény v. szigorú feltételek
twarde życie – nehéz, fáradtságos, kemény v.
küzdelmes élet
twardówka [zewnętrzna, nieprzejrzysta, biaława
błona gałki ocznej] – (bonc.) ínhártya
twardy (ton) – kemény (hang)
twardy (pot. dolar) – keményvaluta; dollár
twardy chłopak – keménykötésű legény; erős fiú
twardy do łóżko – kemény fekhely v. ágy
twardy dysk [1. zob. dysk w zn. 3.; 2. HDD, hard
drive] – merevlemez; HDD, Hard Disk
Drive, merevlemez-meghajtó
twardy grunt – kemény talaj
twardy jak kamień – kőkemény
twardy jak skała – sziklaszilárd; szilárd v.
kemény, mint a szikla
twardy ołówek [ołówek o pręciku grafitowym
odpornym na złamanie] – kemény ceruza
twardy orzech – kemény dió
twardy orzech do zgryzienia – kemény dió, (átv.)
nehéz ügy v. feladat
twardy sen – mély álom v. nyomasztó álom
twardziel
[1. pot.
człowiek
nieustępliwy,
wytrwały, nieugięty; 2. pot. człowiek
bezwzględny, zdecydowany na wszystko;
3. środ.; zob. dysk w zn. 3.; 4. przewlekłe
-
Wersja 01 01 2017.
zapalenie błony śluzowej górnych dróg
oddechowych; 5. wewnętrzna część
drewna w starszych pniach drzew, złożona
z
martwych
komórek]
–
(növ.)
szklerenchima
[a
növények
erősen
megvastagodott falú, szűk sejtüregű,
protoplazmáját elveszített, élő anyagot nem
tartalmazó
sejtje
vagy
szövete;
támasztószövet, fő szerepe a növény
szilárdítása.];
(orv.)
megvastagodás,
keményedés; (átv.) nyakas, makacs ember
twardziel nosa – orrbőr megvastagodása
twardzielec, twardziel (monadnok, inselberg)
[forma ukształtowania powierzchni Ziemi
– odosobnione wzgórze, zbudowane ze
skał twardszych (tzn. odporniejszych na
procesy niszczące powierzchnię Ziemi) niż
skały go otaczające. Takie izolowane
wzniesienia są typowymi formami w
krajobrazach poddanych długotrwałej
denudacji, m.in. na powierzchniach
zrównania.] – (geol) monadnock (kőbörc);
aprózódási, vagy mállási folyamatokból
(kőfolyás) visszamaradt tönkmaradványhegy
twardzizna – nagyon kemény vmi
Twardzioszek przydrożny [zob. podróżniczek]
Marasmius oreades (Bolt. : Fr.) Fr.
[(Bolt.) Fr. | (Fr.) Fr.] – Mezei szegfűgomba
twarogowy, -a, -e – túró-; túrós
twarożek – tejfölös habarcs (10 dkg tehántúró,
kevés tejföl, só, 1 csokor metőlőhagyma)
twarożek domowy – házi túró (krémszerűen
elkészítve)
twaróg [1. produkt otrzymywany z kwaśnego,
ogrzewanego mleka; też: potrawa z tego
produktu] – túró, tehéntúró
twaróg (bryndza) z papryką i cebulą – körözött
twaróg krowi – tehéntúró
twaróg owczy – juhsajt, liptói sajt
twarz [1. przednia część głowy ludzkiej, lico; 2.
przenośnie: osoba] – arc, ábrázat, arcvonás,
kép; (literackie) orca; (mina) arckifejezés;
arculat, jelleg, profil
twarz bez wyrazu – kifejezéstelen arc
twarz (cała) w zmarszczkach – ráncos arc
7251
twarz fotogeniczna – jó fényképarc, fényképezésre
v. filmezésre alkalmas arc
twarz jajowata – tojásdad, hosszúkás arc
twarz jego pojaśniała – arca felderült
twarz kameleonowa – változékony arckifejezés,
állandóan változó arc
twarz lalkowata – babaarc
twarz mi narywa – hasogat, szaggat az arcom
twarz mi pali – ég az arcom
twarz mnie pali – ég az arcom; pirulok; irulokpirulok
twarz mu/jej promienieje z radości – sugárzik az
arca az örömtől
twarz mu się pomarszczyła – ráncos lett v.
megráncosodott az arca
twarz mu się zmroczyła – (átv.) elsötétült az arca
twarz nalana – püffedt arc
twarz o delikatnych rysach – finom vonású arc
twarz o drobnych rysach – finom arcvonás
twarz obrośnie brodą – a szakáll elborítja az arcot
twarz opalona – lebarnult arc
twarz papierowa – sápadt, finom arc
twarz pełna – kerek arc
twarz pełna ekspresji – expresszív v. kifejezésteli
arc
twarz pomarszczona – ráncos arc
twarz rozpromieniona – ragyogó ábrázat
twarz się schmurzyła – elborult, elszomorodott az
arca
twarz szeroka – széles arc
twarz trędowata – leprás arc
twarz trupioblada – halálsápadt arc
twarz w twarz – szemtől szembe
twarz wydłużona – hosszúkás arc
twarz wymizerowana – nyúzott arc
-
Wersja 01 01 2017.
twarz wyrazista – sokatmondó, kifejező arc
twarz z dołeczkami – gödröcskés arc
twarz zalana łzami – könnyekkel elborított,
könnybelábadt arc
twarz zapadła – beesett arc
twarz zapuchła – megdagadt arc
twarzą, do siebie – szemközt; egymással szembe;
arccal magához
twarzą ku wschodowi v. na wschód – arccal kelet
felé
twarzą w twarz [bezpośrednio] – (oko w oko)
szemtől szembe
twarzowo – hozzá illően
twarzowy, -a, -e [1. będący częścią twarzy;
2. taki, w którym komuś jest ładnie] – arc-,
arcvonás-; (közb.) hozzá illő, jól álló
twarzowa sukienka – archoz v. hozzáillő ruha
twarzyczka – arocska; pofi, pofika
twe – tiéd
tweed [wym. tui:d] (Tweed – rzeka w Szkocji) [1.
ang. 'jw.' od tweel, twill 'tkanina o splocie
rządkowym' (pod wpływem nazwy rzeki
Tweed w Szkocji) z łac. bilix dpn. bilicis
'dwunitkowy'; zob. bi-; licium 'nić';
szkocka tkanina wełniana z grubej
przędzy zgrzebnej, często w wielobarwne
wzory; 2. zgrzebna tkanina wełniana,
miękka, ale ścisła; barwnie tkana –
powstają efekty nieregularnych barwnych
punktów lub elementów geometrycznych.
Pierwotnie wytwarzana w domowych
warsztatach w Szkocji. 3. miękka i
przewiewna tkanina tkana z lekko
skręconej, grubej przędzy zgrzebnej.
Posiada splot skośny lub płócienny. Do
produkcji tweedu używa się zazwyczaj
przędzy wątkowej w przynajmniej dwóch
kolorach, dzięki czemu powierzchnia
zyskuje rodzaj geometrycznego wzoru w
kształcie
kolorowych
punktów.
4.
Samodział wełniany z chlubną i długą
przeszłością, rozsławiony kostiumami
Chanel. Ojczyzną tweedu jest Szkocja,
gdzie nad rzeką Tweed ulokowały się
tkackie manufaktury.] – (ang.) tweed [1.
Kézi szövésű, karakteres, nyugtalan felületű,
gyapjújellegű szövet. A noppos tweed
esetében jellegzetesek a színes noppok.
Kötött kelme esetében hasonló optikát érnek
el
tweedfonal
segítségével.
2.
(gyapjúszövet): Ritka szövésű, Bolyhos
felületű Négyszögletes vagy kockás mintájú
gyapjúkelme, kevés színben. Gyakran
használjuk Zsámolyok, székek, kanapék,
függönyök szöveteként.]; (text.) kétszínű
fonálból szőtt, finom, erős gyapjú- v.
félgyapjúszövet]
-
Wersja 01 01 2017.
fonalakból készült. Könnyebb kivitelben
öltönyök és kosztümök, nehezebb kivitelben
nagykabátok
készítésére
használják.
Elnevezését a dél-skóciai Tweed folyóról
kapta, ezen a környéken készítettek először
ilyen jellegű, kézi szövőgépen szőtt szövetet
(lásd Harris-tweed).]
7252
tweed
tweed (1) [prosty lub lekko talkowany płaszcz
wykonany z lekkiej tkaniny wełnianej;
wąski przy szyi. Był modny w okresie
Biedermeier.]
–
tweed-kabát
[Gyapjúszövetből készült egyenes vagy
enyhén karcsúsított, zárt nyakú kabát; a
biedermeier korában jelent meg.]
tweed (2) [elastyczna, porowata, średnio lub
bardzo ciężka wełniana tkanina, o czystej,
pogrubionej powierzchni; w płóciennym
lub odwracalnym splocie skośnym.
Wytwarzana z średnio-delikatnych przędz
zgrzeblonych oraz szorstkich wełniany
przędz, które są elastyczne i często mają
pęczki. T. był produkowany oryginalnie
ręcznie z wcześniej nieuprzedzonych
przędz. Lekki stosowany jest do damskich
i męskich płaszczy. Nazwa pochodzi od
rzeki the River Tweed w południowej
Szkocji, która przepływa przez region,
gdzie taki rodzaj tkaniny (Harris
tweed)byłam początkowo wytwarzana.
Nazwa może być także związana z
angielskim słowem "twill" lub szkockim
"tweel", co jest powszechnie stosowane do
oznaczania tej tkaniny.] – tweed [Közepes
súlyú vagy nehéz, rugalmas, légáteresztő
gyapjúszövet, jól látható vászon- vagy
egyenlő
oldalú
sávolykötésű
szövetszerkezettel. Közepesen finom kártolt
és durvább fésült fonalból gyártják, amelyek
gyakran szálcsomókat is tartalmaznak.
Eredetileg
házilag
font,
egyenlőtlen
tweed Donegal [wełniana tkanina z szorstką,
porowatą powierzchnią i surowym,
wyraźnym wyglądem, o płóciennym
splocie. Zazwyczaj osnowa jest jasna a
wątek ciemny. Produkowana z szorstkiej
przędzy zgrzebnej, często z kolorowymi
nopkami. Tkanina ta jest wykorzystywana
na damską i męską odzież sportową.
Nazwa pochodzi z Irlandii z rejonu
Donegal,
gdzie
produkowana
jest
tkanina.] – donegal [Rusztikus, kéziszövés
hatású, feltűnő megjelenésű kártoltgyapjúszövet. Vászonkötésben készül, világos színű
lánc- és sötét színű, gyakran noppos
vetülékfonalakból. Felhasználását a szövet
súlya határozza meg: sportos férfi- és női
kabátokat,
zakókat,
kosztümöket,
felsőkabátokat készítenek belőle. Az
elnevezés az írországi Donegal grófság
nevéből származik, itt készítették először.]
tweed irlandzki [o średniej masie, sprężysta,
porowata wełniana tkanina z delikatnym
splotem diagonalnym struktura ma
charakterystyczną
białą
osnowę
i
kolorowy wątek; generalnie robiona
ręcznie
z przędzy
zgrzebnej.
Wykorzystywana na męskie marynarki i
płaszcze, a także na damskie płaszcze i
kostiumy.] – ír tweed [Közepes súlyú,
rugalmas, kéziszövésszerű, sávolykötésű
gyapjúszövet. Jellemzően fehér lánc- és
színes vetülékfonalakból szövik. Férfi- és női
kabátokat, zakókat, kosztümöket készítenek
belőle.]
tweel, twill [tkanina o splocie rządkowym] –
(ang.) twill [A sávoly és a sávolykötés angol
elnevezése. Tömör szövet diagonális
struktúrával. Pamutból sportos nadrághoz,
selyemből vagy szintetikus
végtelen
szálakból
blúzokhoz,
ruhákhoz,
nyakkendőkhöz
vagy
bélésanyagként
használják.]; (text.) sávolykötéses, bordázott
ruhaszövet, főleg selyemből
twierdza
[1. stała
fortyfikacja
obronna
składająca się z fortów i umocnień
połączonych w całość; 2. załoga tej
fortyfikacji; 3. miejsce, do którego dostęp
jest celowo utrudniony; 4. to, co jest
podstawą, oparciem czegoś; 5. ciężkie
więzienie położone w obrębie fortyfikacji]
– bástya, vár; erőd, erődítmény, erősség;
(zamek) vár, fellegvár; várbörtön
7253
Twierdza Antonia [1. Tradycja dotycząca
Antonii jako miejsca skazania Jezusa
pochodzi dopiero z XII wieku, kiedy to
kilku
krzyżowców
lokalizuje tutaj
pretorium.
2.
zespół
konstrukcji
obronnych wybudowanych przez Heroda
w 31 p.n.e. na końcu wschodniej części
murów okalających Jerozolimę, na
miejscu
wcześniejszych
umocnień
machabejskich. Miała za zadanie bronić
dostępu do Świątyni Jerozolimskiej oraz
wzmacniać obronę murów od strony
północnej, najbardziej narażonej na
ewentualnie szturmy. Swoim wyglądem
przypominała wieżę, na której rogach
ustawiono cztery inne. Trzy z nich miały
25 m wysokości, a czwarta 35 m. Jej
fundamenty znajdowały się na stromej
skale wysokiej również na 25 m. W
czasach Jezusa służyła jako koszary dla
rzymskich żołnierzy. Nazwa ma ścisły
związek z patronem Heroda - Markiem
Antoniuszem. Została zniszczona przez
wojska
Tytusa
podczas
oblężenia
Jerozolimy
w
roku
70.
Istnieją
przypuszczenia, iż na jej terenie podczas
święta Paschy mógł przebywać Poncjusz
Piłat.] – Antónia-erőd [a római légiók és
Poncius Pilátus lakhelye Jeruzsálemben. A
jeruzsálemi templom északnyugati sarkán
emelkedő várat Nagy Heródes újíttatta fel és
Marcus Antoniusról nevezte el. Lehetséges,
hogy Jézust ezen a helyen vádolták meg,
ítélték el, gúnyolták ki és ostorozták meg
(Ján. 18:28–19:16).]
-
Wersja 01 01 2017.
Twierdza Halicka [Twierdza Halicka położona
jest na trudno dostępnym wzgórzu nad
głębokim jarem, który zakolem niczym
koroną obejmuje wolno i dostojnie
płynący
Dniestr.
Częściowo
zrekonstruowana
stoi
samotnie
spoglądając na bezkresną toń rzeki,
która przez wieki chroniła dostepu przed
najazdami to ze wschodu , to z zachodu.A
były one liczne przez wieki i niszczyły,
łupiły i paliły domostwa niewielkiego
miasta na skraju Rzeczypospolitej.
Przewaliły się najazdy tureckie, tatarskie,
Kozackie. Zamek Kazimierza Wielkiego
wzniesiony w XIV w, okazały i
strategicznie ważny przez wieki, zniszczył
najazd turecki w 1676 roku. W zaborze
austriackim dokonano dalszej dewastacji i
rozbiórki tego trwałego śladu polskiej
historii . Po 1796 roku pozostawał
niszczejącą ruiną. Obecnie w szczątkowej
postaci góruje nad miasteczkiem i kryje w
sobie zapomiane już dzieje.] – Halics vára
[A Halics név (lengyelül Halicz, Галич
oroszul és ukránul, Galic latinul) eredete
bizonytalan. Egyes történészek azt hiszik,
hogy kapcsolatos a környéken letelepedett
kelta eredetű népekkel, és egy a sok hasonló
névből szerte Európában, mint Galaţi
Romániában, Gaul (Franciaország) és
Galicia Spanyolországban. Mások azt
tartják, hogy a név szláv eredetű a halica \
galica szóból származik, ami kopasz
(erdőmentes) dombot, hegyet jelent, vagy a
halka, galka szóból, ami csókát jelent. A
madár a város címerét tartotta, majd bele is
került a címerbe. Valószínű azonban, hogy
ez a magyarázat csupán népi etimológia.]
twierdza nadgraniczna – végvár
twierdza namorska – tengerparti erőd
twierdza obronna – védőbástya
twierdza zaporowa – erődakadály, erődgát
twierdząca odpowiedź – megerősítő, igenlő válasz
twierdząco – helyeslően, igenlően
twierdzący, -a, -e [1. wyrażający potwierdzenie,
akceptację czegoś; 2. o wyrazie, zdaniu:
niezawierający przeczenia] – igenlő,
helyeslő, állító
twierdząca odpowiedź – igenlő válasz
twierdzenie [1. zdanie oznajmujące wyrażające
jakiś
pewnik
lub
czyjeś
mocne
przeświadczenie o czymś; 2. log. zdanie
udowodnione w danej teorii] – igenlés,
állítás, megállapítás, kijelentés, jóváhagyás,
megerősítés; (mat.; tudomány) tétel
-
Wersja 01 01 2017.
twierdzenie o czterech barwach [dla każdego
skończonego grafu planarnego (V, E)
istnieje
funkcja
, taka że
7254
twierdzenie Desarguesa
twierdzenie Desarguesa [jedno z pierwszych
twierdzeń
geometrii
rzutowej,
sformułowane i udowodnione w XVII
wieku przez francuskiego matematyka
Gerarda
Desarguesa.
Wraz
z
twierdzeniem Pascala stanowi przykład
twierdzenia, które jest niezależne od
oryginalnego
układu
aksjomatów
geometrii podanego przez Euklidesa –
oznacza to, że nie da się go udowodnić ani
obalić, bez przyjęcia dodatkowych
założeń.] – Desargues tétele [Gérard
(Girard) Desargues (ejtsd kb. „zsérar dézarg;
”Lyon, 1591. március 2. – Lyon, 1662.
október 9. francia építész és matematikus.
Perspektív
háromszögekre
vonatkozó
nevezetes tétele (1648) kimondja, hogy ha
két háromszög egy pontra nézve perspektív,
akkor egy egyenesre nézve is perspektív és
viszont.]
twierdzenie dogmatyczne – dogmatikus állítás
twierdzenie geometryczne – mértani tantétel
twierdzenie głosi, że… - a tétel kimondja, hogy…
twierdzenie kontrowersyjne – vitatott tétel
twierdzenie łatwe do obalenia – könnyen
cáfolható állítás
twierdzenie niezaprzeczalne;
twierdzenie
niezbite – cáfolhatatlan állítás v. tétel
négyszín-tétel
, czyli
możliwe jest przypisanie każdemu z jego
wierzchołków jednej z czterech liczb 1, 2,
3 i 4 w taki sposób, aby żadne sąsiednie
wierzchołki nie miały przyporządkowanej
tej samej liczby. Jest to jedno z
najsłynniejszych
problemów
matematycznych.] – négyszín-tétel [A
matematikában a négyszín-tétel azt állítja,
hogy egy tetszőleges régiókra osztott síkot,
akár egy politikai térképet egy ország
megyéiről, ki lehet úgy színezni legfeljebb
négy szín felhasználásával, hogy ne legyen
két azonos színű szomszédos régió. Két
régiót akkor nevezünk szomszédosnak, ha
nem csak izolált pontokban, hanem egy
görbe mentén érintkeznek. A régióknak
összefüggőeknek kell lenniük: tehát nem
állhatnak különálló részekből.]
twierdzenie oryginalne – eredeti állítás
twierdzenie przeciwstawne – ellentétes tétel v.
állítás
twierdzenie Shannona-Hartleya [twierdzenie w
teorii
informacji
dotyczące
przepustowości kanału komunikacyjnego.
Twierdzenie o przepustowości ShannonaHartleya głosi, że można zwiększyć
przepustowość wyrażoną w bitach na
sekundę, jeśli zwiększy się szerokość
pasma oraz moc sygnału, jednocześnie
minimalizując szumy.] – Shannon-Hartley
tétel
gdzie:
C – przepustowość kanału w bitach na
sekundę,
W – szerokość pasma w hercach,
S/N – stosunek mocy sygnału do mocy
szumów w skali liniowej.
Zajos csatornák adatátviteli kapacitása Shannon-Hartley tétel
• B sávszélesség
• S/N átlagos jel/zaj arány
C = Blog2(1+ S / N)
twierdzenie sprzeczne z czymś – vminek
ellentmondó
twierdzenie
ugruntowane;
twierdzenie
uzasadnione – megalapozott állítás
twierdzenie zostało obalone – az állítás megdőlt
twierdzić (twierdzę, twierdzi) [1. przedstawiać coś
jako
rzecz
prawdziwą,
pewną;
2. przekazywać
jakąś
informację;
7255
3. utrzymywać coś, zapewniać o czymś; 4.
to sformalizowana wypowiedź sądu,
stosowana we wszystkich naukach
ścisłych, składająca się z dwóch zbiorów
zdań, które łączy relacja implikacji.
Pierwszy zbiór zdań określa ściśle
warunki dla których dane twierdzenie jest
spełnione i nazywa się założeniem
twierdzenia, a drugi zbiór zdań jest
właściwym sądem, będącym istotną treścią
wypowiadanego twierdzenia i zwany jest
tezą twierdzenia] – állítani, megállapítani,
kijelenteni, hangoztatni [on twierdzi, że
muszę dobrze przygotować się do wyjazdu i
na pewno ma rację – állítja, hogy jól elő kell
készülni a kiutazáshoz, és bizonyára igaza
van]
twierdzić coś – állítani v. igazolni vmit
twierdzi, że… - (azt) állítja, hogy…
twierdzi, że jest bardzo zmęczona – állítja, hogy
most nagyon elfoglalt
twierdził jakby nie wiedział – azt állította, hogy
nem tudta
Twin VQ (Transform-domain Weighted Interleave
Vector Quantization) [nazywany tez VQF
(pliki zapisane w tym formacie mają
rozszerzenie *.vqf). W przeciwieństwie do
MP3, TWIN VQ został opracowany przez
firmę komercyjną - NTT Human Interface
Laboratories. Twin VQ jest podobnie jak
Mp3 formatem służącym do zapisu
cyfrowego audio.] – TwinVQ (Transformdomain
Weighted
Interleave
Vector
Quantization) [A Yamaha cég audió tömörítő
eljárása. Az állomány kiterjesztése VQF.]
twist [[wym. tuist] ang. 'skręt; wykręcenie nogi;
'jw.';
szybki
taniec
towarzyski
pochodzenia
amer.,
w
takcie
dwudzielnym,
charakteryzujący
się
gimnastyczną niemal ruchliwością ciała i
silnymi skrętami nóg i rąk] – (ang.) twist;
(zene) igen gyors, lüktető ütemű, vonagló
mozdulatokkal járt új kletű társasági tánc
twoi – tieid
two-step [wym. tu:step] [ang. 'jw.; krok
narciarski w biegu płaskim'; two '2'; step,
amerykański taniec towarzyski w metrum
marsza a. polki, modny ok. 1920 r.; por.
paso doble] – (ang.) two-step; (zene)
kétnegyedes ütemű társasági párostánc
twoje ja przestania ci cały świat – az éned
eltakarja előled az egész világot
twoje mieszkanie – a te lakásod
twoje nieszczęście mocne mnie dotkneło –
szerencsétlenséged mélyen megrendített
twoje towarzystwo bawi mnie – társaságod
szórakoztat
-
Wersja 01 01 2017.
twornik [1. uzwojenie silnika elektrycznego lub
prądnicy w którym indukuje się siła
elektromotoryczna na skutek względnego
ruchu
tego
uzwojenia
i
pola
magnetycznego
wytworzonego
przez
odrębne uzwojenie wzbudzenia. W
tworniku nastepuja przemiana energii
elektrycznej na mechaniczną (silnik) lub
mechanicznej na elektryczną (prądnica).
2. część silnika elektrycznego lub
prądnicy, do której doprowadza się
energię elektryczną] – (vill.) armatúra,
anker; (ép) horgony, anker
twornikowy, -a, -e – horgonytworz [(u Zygmunta Glogera) w starym języku
bartników polskich oznacza robotę,
zajęcie w borach około barci. „Tworzyć”
na puszczy, znaczy pracować, robić. W
dawnem prawie bartnem czytamy, że
niektórzy z bartników, udawszy się do
puszczy „na tworz”, zwykli nietylko
świętu ale i niedzieli nie borgować.
Zakazuje się przeto, aby żaden bartnik nie
ważył się w niedzielę i święta uroczyste
„na puszczy robić, tworzyć, podmietać”.
Musi to być stare wyrażenie, skoro u
Słowian południowych fabryka zowie się
także „twornicą”.] – (hist.) munka, robot
tworząca [mat. krzywa, która poruszając się w
przestrzeni, zakreśla powierzchnię] – (mt)
alkotó
tworzący, -a, -e – teremtő, létrehozó
tworzenie – teremtés, alkotás, képzés, alakítás
tworzenie cen – árképzés
tworzenie funduszu – alapképzés
tworzenie rezerw – tartalékok létesítése v.
megteremtése
tworzenie się – alakulás, képződés, keletkezés,
kibontakozás
tworzenie się burżuazji – polgárosodás
tworzenie się kapitału – tőkeképződés
tworzenie się komórki – sejtképződés
tworzenie się krwi – vérképződés
tworzenie się wydzieliny – váladékképződés
tworzyć
(tworzę,
tworzy)
[1. powodować
powstawanie czegoś; 2. pracować nad
dziełem sztuki; 3. mieć postać czegoś; też:
składać się na coś, stanowić coś] –
teremteni, létrehozni, tenni; megalakítani; (z
istniejący materiałów) alkotni, képezni,
alakítani; (wiersz) költeni, szülni; alakítani,
képezni, létrehozni, létesíteni, művelni
tworzyć brygady robotnicze – munkásbrigádot
alakítani
tworzyć epokę – korszakot alkotni
7256
tworzyć gabinet – kabinetet alakít
tworzyć grupę – csoportot alakítani
tworzyć harmonijną całość – harmonikus
egységet alkotni
tworzyć koalicję rządową – kormánykoalíciót
kötni
tworzyć kolonie – telepeket alkotni
tworzyć koło naukowe – tudományos kört
alakítani
tworzyć pod wpływem natchnienia – az ihlet
hatása alatt alkotni v. teremteni
tworzyć pozytywny obraz firmy u klienta – a
cégről kedvező képet alakít ki a vevőben;
kedvező cégképet kialakítani a vevőben
tworzyć rząd – kormányt alakítani
tworzyć sąd polubowny – egyeztető bíróságot
alakítani
tworzyć słowo – szót alkotni v. képezni
tworzyć system – rendszert teremteni v. létesíteni
v. alkotni
tworzyć świat fikcyjny – fiktív világot teremteni
tworzyć teorię – elméletet felállítani
tworzyć wyraz – szót alkotni v. képezni
tworzyć zdanie – mondatot alkotni
tworzyć się [1. być tworzonym; 2. pojawiać się,
powstawać, występować] – létrejönni,
keletkezni,
alakulni,
megalakulni,
megszületni, képződni
tworzą się odleżyny – felfekvések keletkeznek
tworzą się stronnictwa – pártok alakulnak
tworzywa opakowaniowe – csomagolóanyagok
tworzywa sztuczne (plastik, plastyk) [materiały
oparte na polimerach syntetycznych lub
zmodyfikowanych
naturalnych,
zastępujące tradycyjne tworzywa takie
jak drewno, ceramika, metal, kauczuk
naturalny, gutaperka i inne.] – műanyag
(Műanyagnak a mesterségesen előállított
polimereket nevezzük.)
tworzywo [1. materiał służący do tworzenia
czegoś; 2. to, z czego się coś produkuje;
3. coś, co jest podstawą dla czegoś innego,
służy jako kanwa do tworzenia nowych
przekazów; też: środek, jakim posługuje
się określony rodzaj przekazu] – lényeg,
állomány, alkotórész, alapanyag, alapelv,
anyag, készítmény; műanyag ipari anyag
tworzywo
chemoutwardzalne
[substancja
ulegająca utwardzeniu pod wpływem
działania czynników chemicznych] – vegyi
anyag v. készítmény
tworzywo sztuczne [związek chemiczny , który w
określonym stadium produkcji staje się
plastyczny lub ciekły] – műanyag
-
Wersja 01 01 2017.
tworzywo termoplastyczne [zob. termoplast] –
termoplasztok (hőre lágyuló anyagok),
termoplaszt alapanyag
tworzywo
termoutwardzalne
[tworzywo
sztuczne, które pod wpływem ogrzewania
traci plastyczność i utwardza się] – hőre
keményedő anyag
tworzywo tłumiące dźwięki materiałowe –
kopogóhangot gátló anyag
tworzywo warstwowe (zob. laminat w zn. 1.) –
laminált anyag
twoi [pot. ludzie bliscy osobie, do której zwraca
się mówiący] – tieid
twoja – a te…; tiéd, a tiéd (nőnemű dolgok v.
személyek)
twoja [pot. twoja żona] – (átv.) feleséged
twoja kolejka – Te következel; rajtad van a sor
twoja książka – a te könyved
twoja sympatia – (egyénről) a kedvesed, ideálod
twoje [pot. to, co należy do osoby, do której
zwraca się mówiący] – a te…; tiéd, a tiéd
(semleges nemű dolgok)
twój [pot. twój mąż] – (átv.) férjed
twój, twoja, twoje [1. zaimek oznaczający, że to,
co jest wyrażone przez rzeczownik,
którego dotyczy, należy lub odnosi się do
osoby, do której się mówi ty, np. To twoje
ubranie., Słyszałam twoje kroki.; 2. zaimek
oznaczający, że to, co wyraża rzeczownik,
któremu towarzyszy, jest szczególnie
lubiane przez osobę, do której się mówi ty,
np. Czerwony to twój kolor.] – a te…; tiéd, a
tiéd
twoja miłość – a te szerelmed v. szereteted
twoje szczęście – a te szerencséd, a te boldogságod
twój [zaimek dzierżawczy odpowiadający
zaimkowi osobowemu "ty"] – a te…; tiéd,
a tiéd (hímnemű dolgok v. személyek)
twój list – a te leveled
twój mąż – (a te) férjed
twój strój ma dziadowski wygląd – elhanyagolt az
öltözeted; úgy nézel ki, mint egy koldús
twór [1. istota żywa; 2. element przyrody
nieożywionej, kosmosu; 3. część lub
składnik jakiegoś organu spełniający
określone funkcje w organizmie żywym;
też: guz, narośl itp.; 4. wytwór pracy
ludzkiej; 5. o organizmie politycznym lub
społecznym] – mű, szülemény, teremtés,
teremtmény; (dzieło) mű, alkotás; termék,
készítmény, képződmény, alakulat
twory literackie – irodalmi műalkotás v.
műalkotások v. művek
twór fantazji – a képzelet terméke v. szüleménye
7257
twór siatkowaty albo układ siatkowaty (łac.
formatio reticularis), inaczej: siatkowaty,
retikularny, "kora pnia mózgu" [rozciąga
się w pniu mózgu od międzymózgowia do
rdzenia przedłużonego, a następnie
przechodzi w twór siatkowaty rdzenia
kręgowego.] – Formatio reticularis [1. Az
agytörzsi retikuláris (hálózatos) állomány
egy bonyolult idegi hálózat, mely a bejövő
információt a megfelelő agytörzsi magokhoz
irányítja, információt ad az előagynak, amely
az éber érzetet adja. A retikuláris rendszer az
idegrendszer készenléti állapotát (vigilitás)
határozza meg. 2. a harmadik, ill. negyedik
agykamra körüli idegsejtek hálózatából, ill.
sejtcsoportosulásából álló agyi terület]
twór umysłu – elmeszülemény
twórca [1. osoba, która coś tworzy, zwłaszcza w
dziedzinie sztuki; 2. osoba, która jest
sprawcą czegoś] – teremtő, alkotó (ffi);
(autor) szerző; (sprawca) tettes
twórca projektu – a terv alkotója
twórca usprawnień – az újítás szerzője v. alkotója
twórcze rozwijanie – alkotó továbbfejlesztés v.
fejlődés
twórcze wysiłki – alkotó törekvések
twórcze zastosowanie osiągnięć nauki – a
tudomány
eredményeinek
alkotó
felhasználása
twórczość [1. tworzenie czegoś, zwłaszcza dzieł
sztuki; 2. ogół dzieł stworzonych przez
kogoś, zwykle przez artystę] – alkotás,
műalkotás,
teremtés;
alkotó
erő,
teremtőképesség; (działalność) munkásság,
alkotómunka, alkotóművészet
twórczość amatorska – műkedvelő alkotás
twórczość filmowa – filmművészet; filmalkotás
twórczość literacka – irodalmi tevékenység;
(műveinek összessége) életmű
twórczość ludowa – népköltészet
twórczość poetycka – költői alkotóerő; költészet
twórczość wystawiona – bemutatott mű
twórczość zespołowa – kollektív alkotómunka
twórczo – alkotóan, teremtően
twórczy, -a, -e [1. mający na celu tworzenie; też:
będący wynikiem tworzenia; 2. dotyczący
twórców] – alkotó, teremtő; építő
twórcza fantazja – alkotóképzelet
twórcza krytyka – építő kritika
twórczy plan – alkotóterv
twórczy popęd – alkotási vágy v. kedv
twórczy dorobek – alkotói munkásság
twórczyni – teremtő, alkotó (nő); (autor) szerzőnő;
női tettes
-
Wersja 01 01 2017.
twórczyni Harry'ego Pottera – Harry Potter
szerzőnője
ty [zaimek odnoszący się do osoby, do której
zwraca się mówiący] – te
ty bąku zatracony! – te átkozott kölyök!, te
rosszcsont! [będziesz ty cicho, bąku
zatracony!: csöndbe légy, átkozott kölyök!]
ty bogaty ja zaś ubogi – te gazdag vagy én pedig
szegény
ty bydlaku! – marha! barom! állat!
ty durniu! – ostoba!
ty głupi kutasie a. chuju! – (wulg.) hülye fasz!
ty jedno wiesz, a ja drugie – te tudod a magadét,
én meg a magamét
ty jesteś Marek – te Marek vagy
ty jeszcze nic nie wiesz – de te még semmit sem
tudsz
ty ładajku! – rohadt dög!
ty łotrze jeden! – te, lator, te!; te gazember!; te,
csirkefogó!; te gézengúz!
ty mnie popamiętasz! – ezt megemlegeted!
ty nic nie musisz wiedzieć – neked semmit sem
kell tudnod
ty nigdy z niego nie jesteś zadowolony – te soha,
semmitől sem vagy elégedett
ty ofiaro bez kości! – te maflák maflája! te
ügyefogyott alak!
Ty ośle! – szamár!
ty stoisz koło mnie i ciągle pytasz – te mellettem
állsz és folyton kérdezel
ty szelmo jedna! – te gézengúz! te gazember! te
gazfickó! te kópé!
ty ścierwo! – rohadt dög!
ty, taki, owaki! – te ilyen-olyan!
ty też masz wszystko – neked is mindened megvan
ty trąbo jerychońska! – (átv.) te tökkelütött hülye!
ty wiesz co to jest egzamin? – te tudod, mi az a
vizsga?
ty wiesz tak dobrze, jak i ja – te is éppen olyan jól
tudod, mint én
ty zawsze prędko gubisz katar – a te náthád
hamar el szokott múlni
ty zgniłku! – rohadt dög!
ty złodzieju! – te gazember v. tolvaj!
Tyber (wł. Tevere, łac. Tiberis) [rzeka w
środkowej części Włoch. Długość – 405 km
(trzecia co do długości po Padzie i Adydze
rzeka Włoch), powierzchnia zlewni – 17,2
tys. km², główny dopływ – Nera (lewy)] –
Tevere (latin neve Tiberis) [KözépOlaszország legjelentősebb folyója]
Tyberiadzkie Jezioro * Galilea - Tiberiás-tenger
(Jn 6,1; 21,1); Galileai-tenger (Mt 4,18;
15,29; Jn 6,1 stb.) [A Galileai-tenger Izrael
-
Wersja 01 01 2017.
legnagyobb édesvizű tava. Más nevei:
Kinneret-tó, Tiberias-tó, a Bibliában
Genezáreti tó. 2000 óta a Világörökség
várólistáján szerepel.]
Tyberiusz [cesarz rzymski, syn Tyberiusza
Klaudiusza Nero i Liwii. Rządził w latach
14-37, w latach działalności Pana na
ziemi.] – Tiberius [A második római császár
(Kr. u. 14-37); ő uralkodott Krisztus halála
idején (Lk 3,1).]
Tybet – Tibet
 Tybet [1. (tybetański Bod) – region w Azji
7258
Środkowej; obecnie część Chin (zobacz:
Tybetański Region Autonomiczny); 2.
region geograficzno-historyczny w Azji] –
Tibet
(régebbi
helyesírással
Thibet;
tibeti:; Wylie: Bod; ; lhászai nyelvjárás; kínai
nyelven: pinjin átírás: Xīzàng) [fennsíki terület
Közép-Ázsiában (néhány forrás szerint DélÁzsiában) és a tibeti nép otthona]
 Tybet (Wyżyna Tybetańska) - wyżyna w Azji
– Tibeti-fennsík
 Tybet (Tybetański Region Autonomiczny) [1.
jednostka administracyjna Chin; 2. (tybet.:,
Bod-rang-skyong-ljongs; chiń.:; pinyin:
Xīzàng Zìzhìqū) - region autonomiczny
Chińskiej Republiki Ludowej ze stolicą w
Lhasie. Powstał w 1965 roku w wyniku
połączenia dotychczasowego regionu Tybet i
terytorium Qamdo.] - Tibeti Autonóm
Tartomány (tibeti (Wylie átírás): Bod-rangskyong-ljongs, kínai:, pinjin: Xīzàng Zìzhìqū,
magyar átírás: Hszicang Cecsecsü) [a Kinai
Népköztársaság tartományi szintű autonóm
régiója. Tartományi székhelye és legnagyobb
városa Lhásza]
 Tybet (Centralny
Rząd Tybetański) tybetański rząd na uchodźstwie - Központi
Tibeti Adminisztráció (KTI), v. hosszabb nevén
Őszentsége a Dalai Láma Központi Tibeti
Adminisztrációja
 Tybet – „Rodzaj tkaniny wełnianej, której
wątek i osnowa są z czystej wełny czesanej”.
(Słownik języka polskiego, t. 7, red. J.
Karłowicz,
A.
Kryński,
W.
Niedźwiedzki, Warszawa 1952 - 1953, s. 182).
Cienka, miękka tkanina, początkowo z wełny
kóz tybetańskich, później z mieszanek wełny
owczej z włóknami chemicznymi. Pod koniec
XIX w. wzorzysta, najczęściej w kwiaty.
Cięższa tkanina wełniana używana na odzież
wierzchnią. – gyapjúszövet fajta
tybetański, -a, -ie – tibeti
tybinki, tebinki [1. klapy ze skóry pokrywające
podpięcia popręgów i dające oparcie dla
kolan jeźdźca; 2. sztuki skórzane lub
kosztowniejsze dla ozdoby u siodła
wiszące; 3. dawniej: frędzle i ozdoby
skórzane wiszące u siodła; tebinki,
tebenki, tabenki] – nyeregszárny
Tyburcjusz lub Tyburcy, łac. Tibutius [łacińskie
imię męskie pochodzące ze starożytnego
Rzymu. Wśród patronów św. Tyburcjusz
(Tyburcy), żyjący w III wieku.] – TIBORC
[Latin eredetű név. J.: a Rómától keletre
fekvô Tibur (ma: Tivoli) városából való
(férfi). Vö. Tibor. Védôszentek az
ôskeresztény kor két római Szent Tiburtius
nevű vértanúja; a legenda az egyiket Szent
Cecíliával (ü.: ápr. 14.), a másikat Szent
Sebestyénnel (ü.: aug. 11.) hozza
kapcsolatba.]
Święty Tyburcjusz (Tyburcy), łac. Tiburtius (zm.
w III lub IV wieku w Rzymie) [męczennik
chrześcijański,
święty
Kościoła
katolickiego
—
Według
legendy
Tyburcjusz był jedynym synem prefekta
Rzymu, Chromancjusza. Chromancjusz,
początkowo
zwalczający
doktrynę
chrześcijańską, został nawrócony przez
św. Trankwilinusa i ochrzczony przez św.
Polikarpa ze Smyrny (+156). Tyburcjusz
zetknął się również z chrześcijanami.
Wiele czasu spędzał w towarzystwie św.
Sebastiana (+287) wysłuchując jego nauk.
Pod ich wpływem zdecydował się przyjąć
chrzest, a św. Sebastian był jego ojcem
chrzestnym. Może dlatego wiadomości o
życiu świętego pochodzą głównie ze źródeł
mówiących o życiu i pracy św.
Sebastiana.] – Szent Tiburtius vértanú
tych – (ezeket) őket
7259
Tychik (błogi) [pomocnik Pawła; dostarczył listy
do Efezjan, do Kolosan, możliwe, że i list
do Filemona] –
Tychik (łac.) Tychicus, (gr.) Tychikós [imię męskie
pochodzenia greckiego i pochodzący do
przymiotnika pospolitego tychikós przypadkowy,
oznaczające
"przybywający dyskretnie". Św. Tychik
był towarzyszem św. Pawła, apostoła.] –
Tükhikosz v. Tikhikus [Pál segítőtársa, pl.:
2Tim. 4,12: Tükhikoszt elküldtem Efezusba.
[ApCsel 20,4; Ef 6,12-22; Kol 4,7-8; Pál
apostolnak titushoz írt levele 3,12. Mikor
Ártemást vagy Tikhikust hozzád küldöm,
siess hozzám jõni Nikápolyba; mert
elhatároztam, hogy ott töltöm a telet.]
tyci, tyciutki, tyciusieńki, -ia, -ie [pot. bardzo
mały pod względem rozmiarów lub czasu
trwania] – ennyicske
tycie – hízás, kövérkedés, hájaskodás, zsírosodás
tycio – ennyicskén
tyczka [1. długi, cienki pręt drewniany; 2. pręt
używany w lekkoatletyce jako sprzęt do
skoku o tyczce; 3. czerwony lub niebieski
pręt z chorągiewką na końcu w tym
samym kolorze, używany w narciarstwie
alpejskim do wytyczania trasy przejazdu;
4. pot. skok o tyczce; 5. pot. osoba wysoka i
bardzo chuda] – karó, gerenda, pózna,
cövek; kóró; (bány) feszke; (sp) rúd;
(miernictwo) léc
tyczka chmielowa – komlókaró
tyczka geodezyjna, tyczka miernicza [drążek
używany przez geodetów przy pomiarach
terenu] – mérórúd, mérőléc
tyczka gruchowa – borsókaró
tyczka miernicza – mérőléc, mérőpózna
tyczka pikietowa – kitűzőléc, kitűzőkaró v. cövek
tyczka pomiarowa – mérce; mérőrúd; mérőléc;
collstok
tyczkarski, -a, -e – rúdugrótyczkarka [kobieta uprawiająca skok o tyczce] –
(sp) rúdugró (nő)
tyczkarz – (sp) rúdugró
-
Wersja 01 01 2017.
tyczkowaty, -a, -e – hórihorgas, hosszú, sovány,
karószerű
tyczkowy, -a, -e – karó-, rúd-, cövek-, póznatyczyć [1. ustalać przebieg drogi dokądś; też:
oznaczać drogę, trasę tyczkami; 2. zob.
tyczyć się; 3. podpierać rośliny pnące
tyczkami]
–
kikarózni,
kicövekelni,
kipóznázni;
(bány.)
kitűzni,
karóval
megtámasztani
tyczyć brózdy – barázdát kicövekelni
tyczyć chmiel – komlót karóval megtámasztani v.
komlót karózni
tyczyć zagonki – virágágyat kikarózni
tyczyć się [odnosić się do kogoś lub do czegoś] –
viszonyulni, tartozni; viselkedni; (mt.)
aránylani; (kogo/czego) érinteni (vkit/vmit);
illetni (vkit/vmit); vonatkozni vkire/vmire
tyć (tyję, tyje) [przybierać na wadze] – hízni,
kövéredni, hájasodni, zsírosodni, súlyban
gyarapodni; súlyban gyarapszik
tyćki, -a, -ie (tyli) – kicsike, picinyke, csöpp
tydzień (tygodnia) [część miesiąca licząca siedem
dni, od poniedziałku do niedzieli; też:
każdy okres liczący siedem dni] – hét
Tydzień [podział czasu na tygodnie jest tak
stary, że ustalenie jego początku jest dla
historyków niemożliwe. Spotykane jest u
wielu narodów, które, jeśli chodzi o ich
kulturę, nie mają nic wspólnego ze sobą. U
Izraelitów tylko siódmy dzień tygodnia
miał nazwę (szabat), a wszystkie inne
podawano numerami, np. pierwszy dzień
tygodnia, drugi dzień tygodnia itd. U
Izraelitów mówiono także o tygodniach
składających się z 7 lat.] – hét [A hét
napjainak az izráelitáknál nem volt külön
nevük, hanem folyamatosan számozták őket.
A zsidóknál a nap este, az esthajnalcsillag
feltűnésével kezdődött. A nappalokat órákra,
az éjjeleket "őrjárási idők"-re osztották. Az
izráeliták az éjszakát az ÓSZ idején három,
az ÚSZ idején pedig négy "őrség"-re
osztották föl (2Móz 14,24; Bír 7,19; JSir
2,19).]
tydzień filmu – filmhét
tydzień filmu polskiego – lengyel filmhét
tydzień filmów – filmhét
tydzień czasu – egy hetet, egy hétig
tydzień książki – könyvhét
tydzień książki węgierskiej – magyar könyvhét
Tydzień Kultury Węgierskiej – a Magyar Kultúra
Hete
tydzień ma siedem dni – a hétnek hét napja van;
hét nap egy hét
tydzień pracy – ötnapos munkahét
tydzień temu – egy hete, egy héttel ezelőtt
7260
tyfl [„jakaś tkanina”. (Słownik języka polskiego,
t. 7, red. J. Karłowicz, A. Kryński,
W. Niedźwiedzki, Warszawa 1952 - 1953,
s. 183).] – vmilyen szövet fajta
tyfoidalny, -a, -e (fr. typhoďde od typhus ‘tyfus’)
[daw. 1. charakterystyczny dla tyfusu. 2.
chory na tyfus] – (orv.) tifoid, tífusszerű
tyftyk [zob. dyftyk, dywdyk; dawniej: a) tkanina
wełniana, jedwabna lub bawełniana; ubiór
z tej tkaniny b) jedwabna kapa na konia]
– régi (gyapotszövet)
tyfus [1. ostra choroba zakaźna występująca w
kilku postaciach; 2. zakaźna choroba
ptaków,
głównie
dorosłych
kur;
3. zakaźna
choroba
psów,
zwykle
śmiertelna] – (gör.) typhus, tífusz; (orv.)
hagymáz; több súlyos, magas lázzal és
önkívülettel járó fertőző betegség
tyfus brzuszny [zob. dur brzuszny] – hastífusz
tyfus plamisty, osutkowy [zob. dur plamisty] –
kiütéses tífusz
tyfus powrotny – visszatérő láz v. tífusz
tyfus rzekomy [zob. paratyfus] – paratífusz [A
Salmonella paratyphi A és B kórokozói által
kiváltott fertőzés, amely a tífuszhoz hasonló
emésztőszervi tünetekkel jelentkezik. A
betegség lefolyása általában enyhébb, mint a
tífuszé. Fertőzött élelmiszerrel és vízzel
terjed.]
tyfusowy, -a, -e – tífuszos, tífusztygiel (niem. Tiegel) [1. naczynie żaroodporne
wykonane ze szkła, porcelany, metalu,
stosowane w przemyśle i laboratoriach
chemicznych do stapiania różnych
substancji; 2. naczynie z materiału
ogniotrwałego, używane w laboratoriach i
w przemyśle do topienia, spalania lub
prażenia różnych substancji; 3. daw.
naczynie kuchenne w kształcie miseczki z
długą rączką; też: zawartość tego
naczynia; 4. miejsce, w którym zachodzą
gwałtowne
przemiany
społeczne,
narodowościowe, religijne lub w którym
mieszają się różne wpływy, narodowości,
wyznania] – (koh.) tégely (kemence),
olvasztótégely; tégely, üst; (nyomd.)
nyomólap
tygiel fryszerski – olvasztótégely
tygiel gliniany – agyagtégely
tygiel pdlewniczy (kadź odlewnicza) – (hoh.)
öntőüst, villásüst
tygiel porcelanowy – porcellántégely
tygiel społeczny – (átv.) olvasztótégely
tygiel wytapiający (reakcyjny) – reakció- v.
olvasztótégely
(aluminotermikus
hegesztéshez)
-
Wersja 01 01 2017.
tygielek – kis tégely
tygielek do topienia metalów – fémöntőüst v.
tégely
tyglowy, -a, -e – tégelyTygodni święto inaczej Pięćdziesiątnica lub
Zielone Święta. [Jest to drugie po Święcie
Paschy święto, w które każdy dorosły
Izraelita obowiązany był stawić się w
świątyni. Nazwa pochodzi stąd, że
przypadało ono w siedem tygodni po
Święcie Paschy. Później otrzymało nazwę
Pięćdziesiątnicy. Paschą rozpoczynały się
żniwa, a na Pięćdziesiątnicę przynoszono
do świątyni dwa chleby kwaszone z
nowego zboża na podziękowanie Bogu za
pomyślne zbiory.] – 1. Sávuot, a hetek
ünnepe (sziván hónap hatodik és hetedik
napján van); 2. pünkösd (gör. pentekosztesz:
ötvenedik)
tygodniami – heteken keresztül
tygodnik [1. czasopismo wydawane raz w
tygodniu; 2. egzemplarz tego czasopisma;
3. czasopismo ukazujące się raz w
tygodniu] – hetilap; hetente megjelenő
folyóirat
tygodnik filmowy – (moziban) híradó
tygodnik ilustrowany – képes hetilap; (hetilap)
képeslap
tygodnik „Polityka” – hetilap
tygodniowo – hetenként
tygodniowy, -a, -e [dotyczący jednego tygodni] –
heti-, hetenkénti
tygodniowa robota – heti munka
tygodniowy dodatek – heti melléklet
tygodniowy rachunek – heti számla
tygodniowy [bilet tygodniowy] – hetijegy
tygodniówka [1. należność za przepracowany
tydzień; 2. pot. kieszonkowe wypłacane co
tydzień; 3. pot. czynność, zjawisko
trwające tydzień] – hetibér, heti v.
hetenkénti fizetés
tygodniówkowy, -a, -e – hetibér-, hetibéres
tygrys [1. duże drapieżne zwierzę o rdzawożółtej
sierści w czarne pręgi, żyjące w
południowo-wschodniej Azji; 2. pot. ciężki
czołg niemiecki z okresu II wojny
światowej] – 1. tigris (Felis T.), a
macskafélékhez tartozó ragadozó emlős; 2.
(átv.) harckocsitípus a II. világháború idején
Tygrys (Panthera tigris) [duży, drapieżny ssak
łożyskowy z rodziny kotowatych (Felidae),
największy z żyjących współcześnie
czterech wielkich, ryczących kotów z
rodzaju Panthera, jeden z największych
drapieżników lądowych – wielkością
ustępuje
jedynie
niektórym
niedźwiedziom.] – tigris (Panthera tigris) [a
ragadozók rendjébe és a macskafélék
családjába tartozó faj. Valamennyi alfaja
veszélyeztetett]
7261
Szibériai tigris (Panthera tigris altaica)
A tigrisnek kilenc alfaját írták le, melyek közül
három kihalt.
 szibériai tigris vagy amur tigris (Panthera
tigris altaica)
 dél-kínai tigris (Panthera tigris amoyensis)
 †bali tigris (Panthera tigris balica) – kihalt az
1940-es években
 indokínai tigris (Panthera tigris corbetti)
 maláj tigris (Panthera tigris jacksoni)
 †jávai tigris (Panthera tigris sondaica) –
kihalt az 1980-as években
 szumátrai tigris (Panthera tigris sumatrae)
 bengáli tigris vagy királytigris (Panthera
tigris tigris)
 †kaszpi tigris (Panthera tigris virgata) –
kihalt az 1970-es években, 2009-től
azonosnak tekintik a szibériai tigrissel
o Tygrys bengalski (Panthera tigris tigris)
[najliczniejszy
podgatunek
tygrysa
i
największy, wraz z tygrysem syberyjskim (P.
t. altaica), ze współcześnie żyjących
kotowatych. Trzecim tak dużym kotem był
żyjący jeszcze w latach 60. XX wieku tygrys
kaspijski (P. t. virgata). Wszystkie trzy
wymienione tygrysy zaliczane są do
największych kotowatych jakie kiedykolwiek
istniały. Tygrys bengalski jest narodowym
zwierzęciem Bangladeszu.] – bengáli tigris
vagy királytigris (Panthera tigris tigris)
o Tygrys syberyjski, tygrys amurski (Panthera
tigris altaica) [drapieżny ssak z rodziny
kotowatych, największy z podgatunków
tygrysa. Porównywalne rozmiary osiąga
jedynie tygrys bengalski (P. t. tigris).
Zbliżony wielkością tygrys kaspijski (P. t.
virgata) uznawany jest już za gatunek
wymarły. Tygrys syberyjski to podgatunek o
niskim poziomie zmienności genetycznej.] –
szibériai tigris (Panthera tigris altaica) a tigris
egyik alfaja.
o Tygrys indochiński (Panthera tigris corbetti)
[drapieżny ssak z rodziny kotowatych
(Felidae), podgatunek największego ze
współcześnie żyjących wielkich kotów –
-
Wersja 01 01 2017.
tygrysa. Nazwę corbetti nadano dla
upamiętnienia
hinduskiego
myśliwego
pochodzenia irlandzkiego i naturalisty Jima
Corbetta.] – indokínai tigris (Panthera tigris
corbetti) a tigris egyik alfaja
o Tygrys sumatrzański [drapieżny ssak z
rodziny kotowatych (Felidae), najmniejszy
ze współcześnie żyjących tygrysów i jedyny
pozostały przy życiu z grupy tygrysów
Archipelagu Sundajskiego. Tradycyjnie jest
klasyfikowany jako podgatunek Panthera
tigris sumatrae, opisany przez Pococka
(1929), co potwierdzają badania genetyczne.
Różnice morfologiczne są jednak na tyle
wyraźne, że niektórzy badacze powołujący
się na filogenetyczną koncepcję gatunku PSC
(Cracraft i inni, 1998 oraz Mazák i Groves,
2006)
sugerują
uznanie
tygrysa
sumatrzańskiego za odrębny gatunek
Panthera sumatrae.] – szumátrai tigris
(Panthera tigris sumatrae) a tigris egyik alfaja
o Tygrys chiński (Panthera tigris amoyensis)
[podgatunek tygrysa, najbardziej zagrożony
wyginięciem ze wszystkich tygrysów i drugi
skrajnie zagrożony gatunek ssaka w Chinach
– po pandzie wielkiej] – dél-kínai tigris
(Panthera tigris amoyensis) a tigris egyik alfaja
o Tygrys malajski (Panthera tigris jacksoni)
[podgatunek tygrysa. Wcześniej uważany za
tygrysa indochińskiego, został wyłoniony
jako odrębny podgatunek dzięki badaniom
genetycznym przeprowadzonym przez Luo i
in. w 2004. Nazwę jacksoni nadano dla
upamiętnienia Petera Jacksona z IUCN za
jego zasługi w ochronie tygrysów.] – maláj
tigris (Panthera tigris jacksoni) a tigris
(Panthera tigris) egyik alfaja
o tygrys kaspijski (P. t. virgata) – †kaszpi tigris
(Panthera tigris virgata) – kihalt
o tygrys balijski (P. t. balica lub P. sondaica
balica) – †bali tigris (Panthera tigris balica) –
kihalt
o tygrys jawajski (P. t. sondaica lub Panthera
sondaica) – †jávai tigris (Panthera tigris
sondaica); kihalt
o tygrys z Trinil (Panthera tigris trinilensis)
[odnaleziony na stanowisku Trinil na Jawie]
- (Panthera tigris trinilensis)
o Panthera tigris acutidens [najwcześniejszy
znany, wymarły podgatunek tygrysa, który
zasiedlił niemal całą Azję. Na wyspach
Indonezji został on wyparty przez tygrysa
trinilskiego. W innych częściach Azji znikł
nieco później, tuż po pojawieniu się tygrysa
chińskiego (Panthera tigris amoyensis), który
jest najprawdopodobniej jego potomkiem. P.
t. acutidens nazywany bywa także tygrysem
antycznym. Obecnie jego szczątki znajdują
się w Narodowym Muzeum Historii
Naturalnej (Naturalis) w Lejdzie (Holandia)
w kolekcji Eugène Dubois.] - Panthera tigris
acutidens; kihalt
tygrys
-
Wersja 01 01 2017.
szablastozębny [wymarłe zwierzę z
rodziny kotowatych] – kardfogú tigris
[kardfogú macskaformák (köznapi nevükön:
kardfogú tigrisek)
7262
Darázspók (Argiope bruennichi)
tyk
[pot. tykanie jakiegoś mechanizmu,
urządzenia, np. zegara] – ketyegés,
tiktakolás
tyk2 [gęste, matowe, czerwone płótno używane
na wsypy] – fekete, matt, sűrű, fekete
vászon
tyka [1. długa, gruba tyczka; 2. pot. o młodym
człowieku, wysokim i bardzo chudym;
3. łow.; zob. konar w zn. 2.; 4. pływający
znak nawigacyjny w postaci drąga na
kotwicy] – pózna, karó, rúd, cövek
tyka do chmielu – komlókaró
tyka miernicza – mérőpálca
tykać – ketyegni (óra); tiktakolni
tykać (tknąć) – (tyczyć) érinteni, illetni; érinteni,
megérinteni; tapintani, megtapintani
tykać [pot. zwracać się do kogoś, używając
formy ty] – (mówić per ty) tegezni,
tegeződni
tykanie – tegeződés; óraketyegés; érintés,
megfogás, hozzányúlás, bántás
tyknąć — tykać [o zegarze i niektórych
urządzeniach:
wydać
miarowy,
powtarzający się odgłos] – (zegar)
ketyegni, tiktakolni
tykotać (tykocze v. tykoce) – ketyegni
tykowaty, -a, -e [pot. wysoki i bardzo chudy] –
hosszú, vékony; póznához, rúdhoz, karóhoz
hasonló
tykowate nogi – piszkalábú
tykwa (Lagenaria Ser.) [1. rodzaj jednorocznych,
pnących roślin tropikalnych z rodziny
dyniowatych;
2. roślina
warzywna
podobna do dyni, uprawiana w krajach
tropikalnych; też: owoc tej rośliny;
3. twarda okrywa tego owocu używana
jako naczynie] – tök, lopótök (növ.,
Lagenaria Ser.; (dawno) kalebasza v.
kalabassza, szívó tök, Herkules-buzogány,
trombitatök, zarándokpalack]
tykwowy, -a, -e – tök-, lopótök-; tökös
1
tygrysi, -ia, -ie – tigristygrysia skóra – tigrisbőr
tygrysie oko [odmiana kwarcu, minerał koloru
żółtawego lub brunatnego o silnej
migotliwości] – tigrisszem [A tigriszem v.
sólyomszem a kvarc ásvány egyik
drágakőként használt változata.]
tygrysica [zool. samica tygrysa] – nősténytigris
tygrysię, tygrysiątko – tigriskölyök, kis tigris
Tygrysówka pawia (Tigridia pavonia) [roślina
wymagająca stanowiska nasłonecznionego
o podłożu próchniczym; kwiaty kremowe,
żółte,
różowe
i
czerwone
z
charakterystycznymi
tygrysimi
plamkami] – Pávaliliom (Tigridia pavonia)
Tygrzyk paskowany (Argiope bruennichi)
[gatunek pająka sieciowego z rodziny
krzyżakowatych. Samice osiągają do
25 mm, samce tylko 7 mm. Pająk ten
nazwę swą zawdzięcza ubarwieniu
podobnemu do futra tygrysa. Głowotułów
ma srebrzysty, odwłok zaś srebrzysty lub
złotawy
z czarnymi
poprzecznymi
prążkami.]
–
darázspók
(Argiope
bruennichi) [pókok (Araneae) rendjébe és a
keresztespókfélék (Araneidae) családjába
tartozó, Magyarországon őshonos faj]
7263
tylą farb różnych, żywych mak żrenicę mami – a
pipacs annyi sok különböző, élénk színnel
vonzza szemünket (Miczkiewicz)
tylczak
[skórna
postać
nosacizny
charakteryzująca
się
podskórnymi
guzami lub wrzodami; nosacizna skóry] –
takonykór
tylczakowaty, -a, -e; tylczakowy, -a, -e –
takonykórszerű, takonykóros
Tylda – a Matild beceneve
tylda [1. hiszp. tilde 'wężyk nad miękkim n' z łac.
titulus; znak w postaci poziomego wężyka
zastępujący
(w
słownikach
itd.)
opuszczony wyraz a. jego część (dla
oszczędności miejsca przy powtarzaniu);
takiż znak nad literą, zwł. literą n (jak w
hiszp. señor), oznaczający miękkość
spółgłoski a. nad samogłoską (w pisowni
fonetycznej) oznaczający jej nosowość (np.
ã).; 2. znak w tekście w postaci poziomego
wężyka (˜), którym zastępuje się
opuszczony dla oszczędności miejsca
wyraz lub jego część; 3. znak diakrytyczny
w postaci poziomego wężyka stawianego
nad literą] – (sp) tilde; kiejtési jelzés egyes
spanyol betűkön (pl. ã); szótárakban az
ismétlődő szavak, szóelemek helyettesítésére
használatos jel (~)
tyle [I 1. zaimek wskazujący na ilość lub liczbę
rzeczy albo osób, określoną za pomocą
gestu lub wymienioną w wypowiedzi
poprzedzającej daną lub następującej po
niej, np. Możemy porozmawiać parę minut?
– Tyle możemy.; 2. zaimek komunikujący o
dużej ilości lub liczbie rzeczy albo osób,
pociągającej za sobą konsekwencje, o
których mowa w zdaniu podrzędnym, np.
Przynieś tyle krzeseł, żeby wszyscy mogli
usiąść.; 3. zaimek wskazujący na taką
samą liczbę, ilość lub skalę czegoś, o jakiej
jest mowa w zdaniu podrzędnym, np. Ma
tylu zwolenników co przeciwników. ― II
1. zaimek komunikujący o dużej ilości
zdarzeń, która może pociągać za sobą
konsekwencje, o których jest mowa, np.
Tyle chodziła, że aż nabawiła się odcisków.;
2. zaimek komunikujący o małej ilości,
liczbie lub skali, która ogranicza się do
tego, o czym jest mowa w zdaniu
podrzędnym, np. Tyle zrozumiała, że ktoś
ją gdzieś zaprasza., lub o takiej samej
liczbie, ilości lub skali czegoś, o jakiej jest
mowa w zdaniu podrzędnym, np. Napisał
tyle, ile umiał.; 3. zaimek, który wraz z
poprzedzającym
przyimkiem
na
komunikuje, że stopień lub zakres danego
stanu rzeczy jest wystarczający do
uzasadnienia tego, o czym mowa, np. Był
-
Wersja 01 01 2017.
na tyle sprytny, że wszystko przewidział.; 4.
zaimek, który wraz z poprzedzającym
przyimkiem o wprowadza wyrażenie
charakteryzujące stopień, w jakim można
urzeczywistnić lub wyjaśnić to, o czym jest
mowa, albo otwiera zdanie zamykające
wypowiedź
na
jakiś
temat
lub
przerywające ją na jakiś czas, np. Była o
tyle rozsądna, że nie mówiła o tym.] – ennyi,
annnyi; annyit; (tak bardzo) annyira, oly
nagyon
tyle co – annyi mint (a.m.)
tyle, co kot naplakał – alig vmi, annyi mint a
semmi, mint körme alatt a piszok
tyle co na owinięcie palca – nagyon kevés; annyi
mint a körmefeketéje
tyle jak w naparstku – (átv.) egy gyűszűnyi (igen
kevés)
tyle kłopotów spadło na moją głowę – annyi gond
szakadt rám
tyle kramu było z tą sprawą – annyi baj volt az
üggyel
tyle ludu zebrało się na placu! – annyi ember
gyűlt össze a téren!
tyle ma pieniędzy – annyi pénze van
tyle mnie obchodzi, co zeszłoroczny śnieg –
annyira érdekel, mint a tavalyi hó; semmi
közöm hozzá; hidegen hagy
tyle pomoże co ślepemu lustro – [annyi haszna
van belőle, mint vaknak a tükörből] annyit
ér, mint döglött lovon a patkó
tyle razy – annyiszor, ennyiszer
tyle rodzajów – ennyiféle
tyle samo – ugyanannyi, éppen annyi
tyle się bierze – ennyit szokás kérni
tyle wystarczy – ennyi elég is erről
tylec [tylna część jakiegoś przedmiotu; też: tępa
strona
jednostronnie
zaostrzonego
narzędzia] – hát, hátoldal; (kés) foka
tylekroć (wiele razy) – annyiszor, ennyiszer;
többször; oly sokszor; olyan sokszor
tylekroć ci powtarzałam – annyiszor elismételtem
már!
tylekrotny, -a, -e – sokszori; többszöri
tyleż [wzmocniony zaimek tyle] – éppenannyi,
éppenennyi
tyli, -ia, -ie – ilyen nagy, ilyen kicsi (hízelgő
kifejezés)
tylko [I 1. partykuła ograniczająca odniesienie
komunikowanego w zdaniu sądu do tych
obiektów i stanów rzeczy, które są
wymienione, np. Nosi tylko dżinsy.;
2. partykuła komunikująca, że czegoś jest
bardzo mało i że mówiący spodziewał się,
iż ilość, zakres lub natężenie tego, o czym
7264
mowa, będą większe, np. Uczyła się
angielskiego tylko rok.; 3. partykuła
komunikująca, że mówiący ogranicza
swoją prośbę lub życzenie do minimum,
np. Oby jutro tylko nie padało.;
4. partykuła wprowadzająca zastrzeżenie
lub dodatkowy komentarz mówiącego do
wyrażonej wcześniej zgody na coś, np.
Tylko bez żartów.; 5. partykuła używana w
zdaniach wyrażających groźbę, np.
Spróbuj tylko tam pójść. ― II 1. spójnik
przyłączający wyrażenie, które uściśla lub
ogranicza zakres tego, o czym była mowa;
2. spójnik przyłączający zdanie lub
wyrażenie, za pomocą którego mówiący
koryguje czyjąś opinię, zastępując ją
nowym sądem; 3. spójnik, który wraz z
użytym po nim słowem że przyłącza
zdanie lub wyrażenie informujące o czymś
niekorzystnym i zaprzeczające temu, co
można
wnioskować
ze
zdania
poprzedzającego ― III 1. przysłówek
komunikujący, że do osiągnięcia pewnego
celu wystarczy wykonanie czynności lub
zaistnienie stanu, o których jest mowa w
zdaniu,
lub
komunikujący,
że
niekorzystna sytuacja uległa lub może ulec
pogorszeniu] – csak, csakis, csupán,
mindössze, egyedül, pusztán; (ale) de,
hanem
tylko bez ceremonii – csak szertartás és teketória
nélkül
tylko bez dodatków! – (átv.) csak hazugság v.
mese nélkül
tylko bez głupstw! – minden butáskodás nélkül!
tylko co – alig hogy; alighogy, éppen hogy; éppen
most; éppen az imént
tylko co wyszedł – épphogy kiment
tylko dla osób dorosłych – csak felnőttek részére
tylko dotąd dojdziesz ścieżką – csak eddig jutsz el
az ösvényen
tylko kilka – csak néhány; csak pár
tylko kilka dnia – csak pár nap; mindössze néhány
nap
tylko mu figle w głowie – mindig rosszban töri a
fejét; mindig rosszban sántikál
tylko mu ptasiego mleka brak – (átv.) nem tudja,
mit csináljon jó dolgában
tylko na pięć minut – csak öt percre
tylko na receptę – csak receptre
tylko napomknąć, sam się domyśli – (közm.) csak
nógatni kell, maga is rájön
tylko nie to! – csak ezt ne!
tylko nie wiem jeszcze kiedy – csak azt nem
tudom, hogy mikor
-
Wersja 01 01 2017.
tylko … Pan/Pani mówi po polsku – csak …
úr/asszony beszél lengyelül
tylko parę sztuk – csak pár darab
tylko patrzeć – mindjárt itt lesz, csak nézni kell
tylko pięć minut – csak öt perc v. percet
tylko spróbuj to zrobić! – próbáld v. merd csak
megtenni!
tylko spróbuj z nim zacząć! – csak merj vele
kikezdeni!
tylko ślepy tego nie widzi – csak a vak nem látja
ezt
tylko tego brakowało – még csak ez hiányzott
tylko to robi, co umie – csak azt csinálja, amit tud
tylko to zrób! – próbáld v. merd csak megtenni!
tylko w jedną stronę – csak oda
tylko w takiej miłości wyżyć się można do dna –
csak ilyen szerelem mellett élvezheti teljesen
v. élheti valójában az életet
tylko z dobroci serca – (gúny) csupán
jószívűségből
tylko że – csakhogy
tylnojęzykowo-podniebienny, -a, -e – (gram)
palato veláris (magas — mély irányú
illeszkedés)
tylnojęzykowy, -a, -e – (gram) veláris [Veláris
hangoknak (mássalhangzó v. magánhangzó)
nevezzük a szájüreg hátsó részében képzett
beszédhangokat.]
tylny, -a, -e [1. znajdujący się w tyle lub na tyle
czegoś; 2. o głosce: artykułowana w głębi
jamy ustnej] – hátsó, hátulsó
tylna brama – hátsókapu
tylna część – hátsórész; far
tylna część autobusu – a busz hátsó része
tylna kieszeń – farzseb
tylna noga a. łapa – (áll.) hátsó láb
tylna straż – hátvéd
tylna (odwrotna) strona – hátoldal
tylne nogi – hátsó v. hátulsó lábak
tylne podwórze – hátsóudvar
tylne siodełko – (pl. motorkerékpáron) pótülés
tylne światła – hátsó lámpák
tylne wejście – hátsó bejárat
tylokrotnie – oly gyakran, oly sokszorosan,
annyiszor
tylokrotny, -a, -e [1. powtarzający się tyle lub
tak wiele razy; 2. taki, który osiągnął coś
tyle lub tak wiele razy; 3. wskazaną liczbę
razy większy lub mniejszy od czegoś] – oly
gyakori,
oly
sokszori,
annyiszoros,
annyiszori
tylokrotne napomnienia – annyiszori v. többszöri
figyelmeztetés
tyloma – annyival
7265
tyloraki, -a, -ie – annyiféle, sokféle
tylorako – annyiféle módon
tylu – ennyien
Tylża; Sowieck lub Sowietsk (ros. Советск,
przed 1946 niem. Tilsit, pol. Tylża, lit.
Tilžė)
[miasto
w
obwodzie
kaliningradzkim w Rosji (43,3 tys.
mieszkańców w 2004)] – Tilsit (Sovetsk)
tylżycki, -a, -ie – tilsiti
tył [1. tylna strona czegoś; 2. u człowieka: część
ciała po stronie pleców; u zwierząt: część
ciała położona najdalej od głowy;
3. przestrzeń znajdująca się poza kimś lub
czymś, kierunek przeciwny do kierunku
patrzenia; 4. euf. pośladki; 5. euf. część
ubrania okrywająca pośladki] – hát; hátsó
rész, hátulsó rész, hátsórész; hátulja, far (z
tyłu – hátul); (ruha) háta
tył głowy – tarkó, nyakszirt; a fej hátsó része
tył koński – a ló fara
tył okrętu – tat, hajófar
tyłeczek – farocska, popsi
tyłek [1. pot. pośladki; 2. pot. część ubrania
okrywająca pośladki; 3. część pantofla
okrywająca piętę] – fenék, ülep, alfél;
(gyerm.) popó, popsi
tyłem – hátra, háttal
tyłem się (do kogo) obrócić a. odwrócić – hátat
fordítani vkinek
tyłowy, -a, -e – hátsó
tyłomózgowie (łac. metencephalon) [1. ostatni z
trzech
pierwotnych
pęcherzyków
mózgowych, rozwojowa część mózgowia;
2. tylna część mózgu kręgowców] – (bonc)
hátsóagy
tyłozgięcie – hátrahajlás
tyłozgięcie macicy [nieprawidłowe położenie
macicy polegające na odchyleniu jej
trzonu ku tyłowi] – méh hátrahajlása
tyły [1. obszar położony poza frontem działań
wojennych; 2. ogół sił i środków
przeznaczonych do zaopatrywania wojsk
we wszystko, co jest im niezbędne na polu
walki] – hátország
tym1 [przysłówek komunikujący, że stopień
intensywności cechy lub stanu rzeczy, o
którym mowa, jest w podanych
okolicznościach jeszcze większy, np. Tym
lepiej, że wiesz, jak to zrobić.] – annál
2
tym – azzal, ezzel, vele
tym bardziej – annál inkább
tym falszywym zeznaniem zarznął się do reszty –
ezzel a hamis vallomással teljesen tönkretette
magát
tym gorzej – annál rosszabb
-
Wersja 01 01 2017.
tym jedynie jest zajęty – kizárólag ezzel
foglalkozik
tym lepiej – annál jobb, annál jobban
tym mniej – annál kevésbé, annál kevesebb
tym mniej, że… - annál kevésbé, mivel…
tym piórem – ezzel a tollal
tym razem – ezúttal
tym samym – ezzel együtt, egyúttal, egyidejűleg
tym sposobem – ilyen módon, így, úgy
tym więcej – annyival inkább
tymczasem [I partykuła przyłączająca zdanie o
treści przeciwstawnej w stosunku do
poprzedzającego kontekstu, np. Zdążył
wsiąść do pociągu, tymczasem kolega został
na peronie., lub przyłączajaca zdanie o
treści niezgodnej z tym, co można
wywnioskować
z
poprzedzającego
kontekstu, np. Zapowiadali słońce,
tymczasem padał deszcz.; II 1. w tym
samym czasie, w którym działo się to, o
czym wcześniej była mowa; 2. do tego
czasu, w którym stanie się to, o czym była
mowa; III na razie, do zobaczenia] –
közben, ezalatt, eközben, időközben,
aközben, azalatt; ugyanakkor; a közbenső
időben; (na razie) egyelőre, addig is; de
mégis, mindamellett, ezzel szemben
tymczasem noc nadchodzi – közben közeleg az éj
Tymczasowa Komisja Koordynacyjna (TKK)
[założona w konspiracji przez wybitnych
działaczy związkowych w dniu 22 kwietnia
1982 jako nowa władza kolegialna
zdelegalizowanej
przez
komunistów
Solidarności.
Miała
zabezpieczyć
działalność
i
struktury
związku
zawodowego w okresie stanu wojennego.]
– (tört.) Ideiglenes Egyezettő Bizottság
Tymczasowa Komisja Rządząca Stronnictwa
Narodowego (TKR SN) – (tört.) Nemzeti
Párt Ideiglenes Kormány Bizottsága
Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna
(TNRP) [polityczny organ zwierzchni
Narodowych Sił Zbrojnych.] – (tört.)
Ideiglenes Nemzeti Politikai Tanács
Tymczasowa Rada Jedności Narodowej (TRJN)
[Rada Jedności Narodowej (RJN), do 1962
Tymczasowa Rada Jedności Narodowej,
organ zastępujący parlament uchodźstwa
pol. w W. Brytanii 1954–72; opozycyjna
wobec prezydenta RP A. Zaleskiego;
powołała Radę Trzech i Egzekutywę
Zjednoczenia
Nar.;
przewodn.:
T.
Bielecki, B. Podoski.] – (tört.) Idiglenes
Nemzeti Egység Kormány
tymczasowe mieszkanie – szükséglakás
tymczasowo – ideiglenesen, átmenetileg
7266
tymczasowość – ideiglenesség, átmenetiség,
átmeneti állapot
tymczasowy, -a, -e [mający trwać krótko, do
czasu przewidywanej zmiany] – ideiglenes,
átmeneti, időleges, provizórikus, ez idő
szerinti; időszaki
tymczasowe miejsce zamieszkania – ideiglenes
lakhely v. lakóhely
tymczasowy dowód rejestrajancy – ideiglenes
forgalmi v. gépjárműforgalmi engedély
tymczasowy pokój – ideiglenes béke
tymf, tynf [pieniądz polski srebrny, 18 groszy
srebrnych w sobie zawierający, od
zarządzającego
mincarza
Tymfa,
Toruńczyka, za Jana Kazimierza tak
nazwany.] – (hist) régi lengyel ezüstpénz
tymi końmi można kilka razy obrócić – ezekkel
az út oda-vissza párszor megtehető v.
megjárható
tymian – kakukkfű (Thymus serpyllum L.)
tymianek a. tymianek pospolity (Thymus
vulgaris)
[1. roślina
o
drobnych,
szarozielonych
liściach,
różowofioletowych,
niekiedy
białych
kwiatach, zebranych w główki, silnie
pachnąca; 2. przyprawa z suszonego ziela
tej rośliny] – kis kakukkfű, kerti kakukkfű
(Thymus vulgaris)
tymiankowy, -a, -e – kakukkfűTymoteusz (z greki "Bojący się Boga" a. szanujący
Boga) [1. to postać Nowego Testamentu,
bliski współpracownik Św Pawła 2. On był
jednym z młodszych ludzi, którzy
towarzyszyli i pomagali apostołowi
Pawłowi w podróżach misyjnych i w
pracy. Ojciec jego był poganinem,
Grekiem, a matka jego, Eunice, Żydówką.
Kobietą wiary była także babka jego,
Lois. Przyłączył się do Pawła podczas
drugiej podróży misyjnej (Pawła), z
którym był w Koryncie, w Macedonii, w
Efezie i Jerozolimie. Ze względu na Żydów
został obrzezany przez Pawła. Dostawał
specjalne zlecenia od Pawła, ale sam
apostołem nie był. W czasach tych nie było
jeszcze ksiąg Nowego Testamentu, a
-
Wersja 01 01 2017.
zadanie, które dziś spełnia Nowy
Testament
spełniali
apostołowie.
Tymoteusz, który słuchał wskazówek
apostoła i chętnie je czynił, jest typem
dzisiejszego wierzącego, który bierze
wskazówki z nauki apostolskiej, podanej
na piśmie (w Nowym Testamencie).
Apostoł Paweł napisał dwa listy do
Tymoteusza. Pierwszy List do Tymoteusza
napisany został około roku 64; zawiera
głównie naukę o porządku życia
zbiorowego,
ostrzeżenia
przed
odbieganiem od prawdziwej nauki (czyli
przed herezją), podaje specjalne zalecenia,
wskazówki
dotyczące
modlitwy
i
postępowania kobiet w zborze, starszych i
pomocników w zborze, wskazuje na
prawdziwe postępowanie sługi Chrystusa i
podaje dalsze ostrzeżenia. Drugi list do
Tymoteusza Paweł napisał widocznie pod
koniec swego życia około roku 67; być
może, był to ostatni jego list, bo zbliżał się
czas silnych prześladowań za cesarza
Nerona, w których Paweł podobno zginął.
W liście tym apostoł przewiduje już swój
bliski koniec na tym świecie. Zaznacza, że
był opuszczony przez wielu. Przepowiada
stosunki ostatnich dni; odstępstwa. Radzi
trzymać się zdrowej nauki.] – Timóteus,
Timoteusz (Isten dicsősége; valaki, aki Istent
tiszteli; istenfélő) [Pál kísérője és segítőtársa;
zsidó anya és pogány görög apa fia (ApCsel
16,1-3); anyja és nagyanyja istenhitben
oktatta (2Tim 1,5; 3,15); Listrában vagy
Derbében lakott, ahol Pál által - annak
második missziói útja során - jutott hitre
Krisztusban (kb. 48-ban); Pál magával vitte,
mint segítőtársat második missziói útjára
(ApCsel 16,1-4); kiválasztotta gyülekezeti
munkára (2Tim 1,6); körülmetélte (ApCsel
16,3); állandó hű kísérője a nagy apostolnak,
aki őt különböző feladatokkal bízta meg
(ApCsel 16,12; 17,14; 19,22; 20,3-6; 2Kor
1,1; Fil 1,1; Kol 1,1; 1Thessz 1,1; Filem 1);
hozzá írta az 1. és 2. Timóteusi levelet; az
efézusi gyülekezet elöljárója (1Tim 1,3);
kiszabadult a fogságból (Zsid 13,23).]
tymotka (Phleum) [1. rodzaj roślin należący do
rodziny wiechlinowatych. Należy tu 14-15
gatunków występujących w Europie, Azji
i Afryce północnej; 2. trawa o prostych
źdźbłach, długich, szorstkich liściach i
gęstym, kłosokształtnym kwiatostanie] –
komócsin fű
Tymotka łąkowa, brzanka pastewna (Phleum
pratense L.) [gatunek rośliny zielnej z
rodziny wiechlinowatych (traw). W Polsce
gatunek pospolity] – mezei komócsin
(Phleum
pratense)
[az
egyszikűek
7267
(Liliopsida) osztályának a pázsitfüvek
(Poales)
rendjéhez,
ezen
belül
a
pázsitfűfélék (Poaceae) családjához tartozó
faj.]; macskafarkú perje, réti lóperje, timótfű
tympanon,
tympan
[1. wewnętrzne
pole
trójkątnego
frontonu,
gładkie
lub
wypełnione rzeźbą; 2. półokrągłe lub
ostrołukowe pole umieszczone w górnej
części
portalu
nad
nadprożem;
3. antyczny bęben o dwóch membranach;
4. błona bębenkowa ucha] – (gör.)
tympanon,
timpanon;
(műv.)
épülethomlokzat
orommezeje;
szoborművekkel díszített, háromszögletű
homlokzati rész; vmely tárgy erősen
elhatárolt részére eső díszítés; (muz.) üstdob
tyn [1. celtyckie słowo, które oznaczało mur lub
ogrodzenie; 2. (u Zygmunta Glogera) stara
nazwa ogrodzenia warownego, stąd
Tyniec pod Krakowem, drugi Tyniec pod
Małogoszczem, inny pod Czemiernikami
w Lubelskiem, inny pod Kaliszem, Tynica
w pow. Radomskim i wyraz ludowy
tynica. Brückner powiada, że tyny i grody
– oba słowa znaczyły ogrodzenie, potem
miejsce ogrodzone, a wszystko miało
powstać z celtyckiego dunum, jak
Lugdunum i t. p.] – léckerítés, palánk,
sövény
tynf, tymf [dawna moneta polska ze srebra i
miedzi] – tinf (régi lengyel ezüstpénz)
Tyniec [dawna podkrakowska wieś, która w
1973 r. została włączona do Krakowa.
Znajduje się w części zachodniej miasta,
na prawym brzegu Wisły i wchodzi w
skład Dzielnicy VIII Dębniki. Tyniec
znany jest głównie dzięki znajdującemu
się
tu
klasztorowi
benedyktynów
istniejącemu od 1044, jednemu z
najbogatszych i najważniejszych w Polsce.
Nazwa Tyniec pochodzi od celtyckiego
słowa "tyn", które oznaczało mur lub
ogrodzenie. Świadczy to o tym, że musiały
znajdować się tu umocnienia lub
obwarowania. Od 1934 roku do lat
powojennych istniała zbiorowa gmina
Tyniec.] – Tyniec (1973-ban Krakkóhoz
csatolt falu)
-
Wersja 01 01 2017.
tynieckie jabłko [1. „Piękny jak tynieckie
jabłko”;
2. Słynął niegdyś pięknymi
owocami ogród benedyktynów w Tyńcu
pod Krakowem, co dało początek
przysłowiu w stronach krakowskich:
„piękny, jak tynieckie jabłko”. Słynęły
także kobiety ze wsi Tyńca wyszywaniem
na chustkach, których na ubranie głowy
używają, co znowu dało początek
przysłowiu w ziemi krakowskiej o
piękności chustek tynieckich.] – tynieci
alma (a bencések által termesztett alma)
Grafika ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie
tynk
[1. warstwa
zaprawy
budowlanej
nakładana bezpośrednio na powierzchnię
ścian, sufity, filary itp.; 2. pot. zbyt mocny
makijaż] – vakolat, habarcs; átv. túl erős
smink
tynk dźwiękochłonny – hangelnyelő vakolat
tynk odleciał ze ściany – a vakolat lehullt,
lepattant a falról
tynk odpadnie – a vakolat leválik, lepotyog
tynk się sypie – potyog v. hullik a vakolat
tynk suchy [cienkie płyty z warstwy gipsu
zmieszanego z mączką drzewną, oklejone
obustronnie tekturą, przymocowywane do
ścian budowli] – száraz v. gyenge vakolat
tynk szlachetny [tynk składający się z dwu
warstw wewnętrznych oraz z warstwy
zewnętrznej wykonanej z doborowych
zapraw] – nemesvakolat
tynkarski, -a, -ie – vakolótynkarz – vakolómunkás
tynkować [pokrywać ściany tynkiem] – vakolni,
bevakolni, vakolattal bevonni v. borítani
tynkowanie [warstwa tynku na ścianie, stropie
itp.] – vakolás, bevakolás, vakolattal való
bevonás
tynkownica [urządzenie służące do narzucania
na powierzchnię zaprawy tynkarskiej za
pomocą pompy] – vakoló (szerszám)
tynkownica mechaniczna – vakoló pisztoly
tynktura [1. lecznicza nalewka na substancjach
roślinnych lub zwierzęcych; 2. barwa
używana przy pokrywaniu pól i godeł w
herbach] – tinktura [A tinktúrák növényi
7268
(esetleg állati) drogokból készített alkoholos
vagy éteres-alkoholos híg kivonatok,
melyeknek színe, szaga és íze a felhasznált
drogra és a kivonó folyadékra jellemző.];
vízzel, szeszzel v. éterrel készült kivonat;
gyógynövény kivonat, oldat
tynktura aloesowa – (vegyt.) Tinctura Aloes; aloé
festvény
tynktura litograficzna – litográfiai tinktura
tynta – tinta
typ1 [1. wzór, któremu odpowiada pewna seria
przedmiotów, ludzi, zjawisk itp.; 2. osoba
skupiająca w sobie charakterystyczne
cechy ludzi pewnej kategorii; 3. pot.
osobnik, indywiduum; 4. sportowiec, koń,
drużyna itp. przewidziane przez kogoś na
zwycięzcę
lub
wynik
czegoś;
5.
charakterystyczna budowa, fizjonomia
człowieka związana z jego rasą,
przynależnością etniczną; też: osoba
mająca taką budowę, fizjonomię; 6. postać
literacka
mająca
cechy
ponadindywidualne, właściwe jakiejś
grupie
ludzi
lub
tradycyjnie
powtarzanemu
wzorowi
bohatera
literackiego; 7. jednostka klasyfikacyjna w
systematyce roślin i zwierząt; 8. jednostka
klasyfikacyjna obejmująca osobniki o
wyrazistych cechach psychicznych lub
psychicznych i fizycznych; też: osobnik o
takich cechach; 9. wyraz ten nie jest
spotykany w polskich przekładach (za
wyjątkiem Biblii Tysiąclecia). Może
oznaczać zapowiedź albo ilustrację
jakiegoś wydarzenia. Typem może być
człowiek, może być jakaś rzecz,
wydarzenie i inne. I tak np. typami
Chrystusa są Adam, w którym wszyscy
umierają a w Chrystusie, który jest jego
antytypem, wszyscy żyją. Izaak, który
miał być ofiarowany podobnie jak
Chrystus. Ewa jest typem Oblubienicy
Pańskiej (Zboru, Kościoła). Niektórzy
używają zamiast wyrazu ''typ'' wyraz
''figura'', co jest całkiem poprawne; np.
''Józef jest figurą Pana Jezusa, bo
opuszczony był przez braci''. Typem
czegoś może być wydarzenie, na co
wskazuje Pierwszy List św. Pawła do
Koryntian 10;11. Zasłona (przedmiot) w
świątyni jerozolimskiej była typem
ofiarowanego ciała Chrystusa. Typami
mogą być urządzenia. Typem jest to, co
zapowiada (spotykane najczęściej w
Starym Testamencie), a antytypem jest
wypełnienie tego, co typ zapowiadał. Tak
np. Ewa jest typem w ST, a jej antytypem
w NT jest Oblubienica, czyli Zbór Pański.
Każdy typ, figura, obraz, podobieństwo,
-
Wersja 01 01 2017.
forma powinny mieć swoje potwierdzenie
w Nowym Testamencie, a gdzie tego nie
ma, tam raczej może być mowa o analogii,
albo częściowym podobieństwie.] – (gör.)
típus (tip.), fajta, jelleg, mintadarab; vmely
faj v. osztály közös jellemző vonásait
képviselő alapforma, példakép; (irod., műv.)
vmely embercsoport jellemző vonásait
megtestesítő, általánosított alak, típusalkotás;
nyomat, képmás, minta, szabvány; (cecha)
jelleg; (druk) betű; (zsarg.) pasas, alak,
fickó, fráter
typ [osoba, przedmiot lub wydarzenie biblijne,
zazwyczaj z ST, które jest zapowiedzią
przyszłych
rzeczywistości
osób,
przedmiotów lub wydarzeń w NT (zob. Rz
5,14; 1 Kor 10,6.11).] – (gör.) típus (tip.),
fajta, jelleg, közös jellemző vonásokat
képviselő alapforma
Lecz śmierć panowała od Adama aż do Mojżesza nawet
nad tymi, którzy nie popełnili takiego przestępstwa jak
Adam, będący obrazem tego, który miał przyjść. (Rz
5,14)
Róm. 5,14 Úgyde a halál uralkodott Ádámtól Mózesig
azokon is, a kik nem az Ádám esetének hasonlatossága
szerint vétkeztek, a ki ama következendőnek
kiábrázolása vala.
*
10,6 Ezek pedig példáink lőnek, hogy mi ne kívánjunk
gonosz dolgokat, a miképen azok [4 Móz. 11,4.33.]
kívántak.
10,7 Se bálványimádók [2 Móz. 20,3.] ne legyetek, mint
azok közül némelyek, a mint meg van írva: Leüle a nép
enni és inni, és felkelének [2 Móz. 32,6.] játszani.
10,8 Se pedig ne [4 Móz. 25,1.6-9.] paráználkodjunk
mint azok közül paráználkodtak némelyek, és elestek
egy napon huszonháromezeren.
10,9 Se a Krisztust ne kísértsük, a mint közülök
kísértették némelyek, és [4 Móz. 21,5.6.] elveszének a
kígyók miatt.
10,10 Se pedig ne zúgolódjatok, miképen ő [4 Móz.
14,2.8.29.36. Zsid. 3,11.17.] közülök zúgolódának
némelyek, és elveszének a pusztító által.
10,11 Mindezek pedig példaképen estek rajtok;
megírattak pedig a mi tanulságunkra, a kikhez az
időknek vége elérkezett.
Pál apostolnak a korinthusbeliekhez írt első levele [1
Kor.]
typ atletyczny – atlétatípus
typ antropologiczny [osobnik o określonej
kombinacji cech budowy fizycznej] –
antropológiai v. embertani típus
typ arktyczny [typ antropologiczny żółtej rasy,
charakterystyczny
dla
Eskimosów]
arktikus, sarki, sarkvidéki; északi-sarki,
északi-sarkvidéki típus
typ audytywny – auditív típus; olyan személy, aki
a legkönnyebben hallás útján tanul meg v.
jegyez meg valamit
typ australoidalny [typ antropologiczny należący
do rasy czarnej, występujący w Australii i
Oceanii] – ausztráliai típus
7269
typ dynarski [typ antropologiczny białej rasy,
występujący głównie na Półwyspie
Bałkańskim] – dinári típus
typ dysplastyczny – diszplasztikus típus
typ ekologiczny – ökológiai típus
typ ekstrawersyjny – extraverziós típus
typ komediowy – vígjátéki típus
typ konstytucjonalny [typ budowy ciała
ludzkiego,
któremu
odpowiadają
określone
właściwości
psychiczne
człowieka] – alkati típus
typ konstytucyjny – alkati típus
typ kotła – kazántípus
typ
laponoidalny
[typ
antropologiczny
charakterystyczny
dla
dzisiejszych
Lapończyków] – lapp típus
typ leptosomiczny – sovány, gyenge típus
typ litoralny [typ wyróżniany wśród ludności
wybrzeży Morza Śródziemnego]
typ melancholiczny – malenkólikus típus
typ motoryczny – motorikus típus; olyan lelki
alkat, amelynél a tudattartalmakban a
mozgáselemek játsszák a fő szerepet
typ naukowca – tudóstípus
typ okrętu – hajótípus
typ orientalny – keleti típus
typ poligamiczny – poligám alkat
typ samochodu – autótípus; az autó típusa
typ spod ciemnej gwiazdy – sötét alak
typ śródziemnomorski [typ antropologiczny
białej rasy, występujący w południowej
Europie] – földközi-tengeri típus
typ wizualny (wzrokowy) – vizuális típus; olyan
ember, aki a látottakat tanulja és jegyzi meg
a legkönnyebben
typ zdefiniowany przez użytkownika (ang. userdefined type) [typ danych określony przez
programistę w jednym z języków
umożliwiających
tworzenie
nowych
typów. Możliwość tworzenia nowych
typów danych zawierają np. języki Ada,
C, C++, Java, Pascal.] – felhasználó v.
alkalmazó által definiált v. meghatározott
(programnyelv) típus
typ znakowy [jeden z podstawowych typó
danych w wielu językach programowania,
mający
na
celu
przechowywanie
pojedynczego znaku tekstu] – karakter [A
számítástechnika és a számítógép alapú
telekommunikáció
szóhasználatában
a
karakter az információ egy egysége, (ez
nagyjából
egybeesik
a
graféma
értelmezésével) vagy a természetes nyelv
írott nyelvi formájának egy szimbóluma.]
-
Wersja 01 01 2017.
typ2 (rada) – (ang.) tipp; fogadás, jóslat vmilyen
mérkőzés, verseny esélyeire; valószínű nyerő
fogadása; ötlet
Type of Service
[pole w nagłówku IPv4
opisujący ważność i wymagania pakietu.
Według najnowszej definicji RFC, TOS
składa się z sześciobitowego pola
Differentiated Services Code Point oraz
dwubitowego pola Explicit Congestion
Notification.] – (ang.) Type of Service;
szolgálat típusa [az IPv4 datagram
fejrészében található]
typek – pasas, pasi, pali, alak, pofa, jómadár
typizacja [1. klasyfikowanie według typów;
2. ujednolicanie
wyrobów,
urządzeń,
konstrukcji itp. według określonych cech
charakterystycznych] – tipizálás; mintázás,
jellemzés
typizować
[1.
klasyfikować,
grupować,
kategoryzować,
systematyzować,
porządkować,
uporządkowywać;
2.
normalizować, normować, standaryzować,
ujednolicać,
jednolicić,
unifikować,
uniformizować, harmonizować, sortować,
szufladkować] – (gör.-ném.) tipizálni;
tipikussá tenni; (irod.) vmely csoport
legjellemzőbb
sajátságait
megtestesítő
alakkal ábrázolni; meghatározott vonások,
sajátságok szerint osztályozni; (műsz.)
szabványosítani
typograf [1. maszyna drukarska do składania
wierszy;
2. drukarz;
dawniej
też:
właściciel drukarni; 3. grafik projektujący
układ typograficzny drukowanej pozycji]
– (gör.) tipográfus; nyomdász; (műsz.)
tipográf; nyomdagép
typografia [1. technika druku wypukłego; 2.
układ graficzny drukowanego tekstu; 3.
termin mający szereg pokrewnych
znaczeń związanych z użyciem znaków
pisarskich w druku, prezentacją ich na
ekranie monitora komputerowego itp.] –
(gör.)
tipográfia;
nyomdászat,
könyvnyomtatás;
(nyomd)
vmilyen
kiadványban alkalmazott nyomdai előírások
(betűk, szedés, formátum stb.) összesége
typograficznie – tipográfiailag; nyomdászatilag
typograficzny, -a, -e – tipográfiai; nyomdászati,
nyomdai, szedési; nyomdatechnikai
typograficzne znaki drukarskie [czcionki dające
w druku odbitki znaków pisarskich; też:
materiał zecerski niedający odbitki w
druku] – nyomdai tipográfiai jelek
typolitografia
–
tipolitográfia;
kőnyomás,
kőnyomda
typologia [1. nauka o typach, badanie
porównawcze typów w zakresie różnych
7270
nauk;
2. podział
czegoś
według
określonych
zasad;
3. zbiór
zasad
umożliwiających
grupowanie
poszczególnych
osób,
przedmiotów,
zjawisk itp. według określonych typów] –
(gör.) tipológia; típustan; a típusok
meghatározásának tana; a pszichológiában az
egyes
lelki
típusok
rendszertanával
foglalkozó tudományág [(arch.) az őskőkori
leletegyüttesek rendszerezésének módja
eszköztípusok - kaparok, hegyek, pengék stb.
szerint. Az egyes típusok és arányaik
eltérőek
lehetnek
a
különféle
leletcsoportokban.]
typologicznie – (gör.) tipológiailag
typologiczny, -a, -e – (gör.) tipológiai
typologiczny
układ
[wyobrażenie,
na
malowidłach,
rzeźbach,
witrażach,
miniaturach itp., par lub grup postaci
albo scen staro- i nowotestamentowych,
które są podobne do siebie, względnie
sobie przeciwstawne (np. Jonasz w
brzuchu wieloryba - Chrystus w
Otchłani).] – tipológiai felosztás
typować [1. wybierać z grupy jednostki
najbardziej odpowiednie do czegoś;
2. wyznaczać kogoś na jakieś stanowisko;
3. przewidywać, jakie miejsce zajmie
zawodnik, drużyna itp. w zawodach
sportowych] – (ang.) tippelni; (sp.) várható
eredményt előzetesen megjelölni; fogadni,
tippelni vkire/vmire; (átv.) több lehetőség
közül az egyiket valószínűnek megjelölni,
kiválasztani, kijelölni (vkit v. vkiket);
találgatni
typować kandydatów na kursy – kijelölni a
tanfolyam résztvevőit
typować konia na wyścigach – versenyen lóra
fogadni
typowanie [przewidywanie miejsc zawodników,
drużyn itp. uczestniczących w zawodach
sportowych lub wyników jakichś gier] –
tippelés
typowo – tipikusan, jellegzetesen, sajátságosan
typowo węgierski – magyaros; jellegzetesen
magyar
typowość – eredetiség, jellegzetesség, sajátosság
typowy, -a, -e [1. odpowiadający pewnemu
typowi przedmiotów, ludzi, zjawisk itp.;
2. często
spotykany;
3. o
osobie:
skupiający w sobie charakterystyczne
cechy
pewnego
seryjnego
wzoru;
4. wykonany według określonego wzoru] –
(gör.) típusos, tipikus, típus-; jellegzetes,
sajátságos, jellemző, eredeti; vmely típust
képviselő; típusszerű, tipizált; szabvány-,
minta-; szokásos, változatlan, ismétlődő
-
Wersja 01 01 2017.
typowa twarz zbrodniarza – jellegzetes betörőarc
typowy charakter – eredeti jellemvonás
(jakiegoś) typu – típusú
typy czcionek – öntött betűk
typowy dla epoki – korhű
typy socjologiczne – szociológiai típusok
Tyr (obecny Sur) [1. to miasto w południowym
Libanie
na
wybrzeżu
Morza
Śródziemnego. Jego nazwa znaczy
"skała". W języku fenickim Ṣur, w
akadyjskim Ṣurru, po hebrajsku ‫ צור‬Ṣōr,
po grecku Τύρος Týros, po arabsku ‫صور‬
(as)-Ṣūr. 2. miasto portowe nad Morzem
Śródziemnym, w Syrii, na północ od
Jeziora Galilejskiego. Jego mieszkańcy,
podobnie jak mieszkańcy Sydonu, byli
Fenicjanami. Byli wielkimi żeglarzami,
rzemieślnikami, architektami i kupcami.
Z pochodzenia byli Semitami, podobnie
jak Izraelici, ale mieli odrębną religię.
Izraelici, podczas obsadzania ziemi
Kanaan, nie zabrali sobie tego miasta, ale
żyli w przyjaźni z jego mieszkańcami.
Hiram, król Tyru, dostarczał Dawidowi i
Salomonowi materiałów budowlanych,
cieśli i robotników do pracy przy budowie
świątyni jerozolimskiej. Ale nie zawsze
Tyryjczycy byli sympatykami Izraelitów.
Złamali przymierze zawarte z Dawidem i
wydali
uprowadzonych
Izraelitów
Edomitom i Synom Jawanowym (tzn.
Jończykom czyli Grekom). Prorocki opis
króla Tyru jest zarazem opisem szatana.
Miasto Tyr było także zdobyte przez
Aleksandra Macedońskiego. 3. prastare
portowe miasto fenickie między Sydonem
(zob.) i Akko] – 1. TÍRUSZ (sziklák, sziklák
városa) [Föníciai kikötő Szidóntól (1) délre
és Kármel hegyétől északra, Szidón alapítása
(Ézs 23,2.12), Áser törzsének jutott
osztályrészül, amely azonban sohasem
foglalta el (Józs 19,29; 2Sám 24,7); először a
szárazföldön épült, később egy közeli
szigeten; Dávid és Salamon szívélyes
kapcsolatot tartott fenn Hírámmal (1), a
város királyával (1Kir 9,10-14; 2Krón 2,316); virágzó kereskedőváros (Ézs 23,8),
kivált
festékeiről,
üvegés
fémfeldolgozásáról nevezetes; Karthágót
Tíruszból odaköltözött telepesek alapították;
a próféták szidalmazták a várost (Ézs 23,117; Jer 27,3; Ez 26-28); Jézust barátságosan
fogadták Tírusz környékén (Mk 7,24-31);
Pál hét napig tartózkodott itt (ApCsel 21,37). A mai Es Sour.]; 2. TÜROSZ (arabul
‫[ صار‬Ṣūr]) [Libanon egyik legjelentősebb
városa. A 117 000 lakosú (2003-ban)
település a Földközi-tenger partján, az ország
fővárosától, Bejrúttól 80 kilométerre délre
fekszik. A neve sziklát jelent, mivel a város
eredetileg egy sziklára épült. Türosz az
ókorban élte fénykorát, mikor egy időben
Fönícia legjelentősebb városállama, s a
Földközi-tenger meghatározó tényezője volt.
A legendák szerint itt született Európé és
Dido. Hajósai alapították i. e. 814-ben
Karthágót. Napjainkban az ország negyedik
legnépesebb városa, ahol a fő bevételi forrás
a turizmus. Amit az is segít, hogy az ókori
részei 1984-ben világörökségi címet kaptak.]
7271
tyrać
[pot. ciężko, mozolnie pracować,
najczęściej
fizycznie]
–
(harować)
nehézkesen,
fáradságosan
dolgozni
(többnyire fizikailag)
tyrada [fr. tirade 'tasiemcowate, wyczerpujące
omówienie (w słowie a. piśmie) jakiegoś
tematu; teatr. długi monolog; ― 1. oracja,
długie
pompatyczne
przemówienie;
perora; 2. długa mowa na jakiś temat,
zwykle utrzymana w podniosłym stylu;
3. lit. długie przemówienie bohatera,
wygłaszane w ramach dialogu] – (fr.
tirade)
tiráda;
szóáradat,
ömlengés,
szóvirágokkal teletűzdelt dagályos beszéd;
(irod.) hosszú, szenvedélyes v. szónokias
monológ (színműben); bőbeszédű, szónokias
írásmű; (zene) rövidebb, élénk futam;
énekszólamokra írt, felbontott akkordokból
álló zenei részlet
tyralier [daw. żołnierz oddziału piechoty
walczącego w szyku rozproszonym] –
(wojsk) csatár, harcos, lövész, előőrs
tyraliera (linia tyralierska) [1. szyk bojowy
piechoty.
Żołnierze
pododdziału
walczącego
w
tyralierze
tworzą
pojedynczy szereg, a odległość pomiędzy
pojedynczymi żołnierzami wynosi 6-8 m.
2. luźny, rozproszony szyk bojowy
piechoty; 3. żołnierze ustawieni i walczący
w takim szyku] – (wojsk) egyenes alakzat,
csatárlánc, lövészlánc; frontkatonák
tyralierka [luźny szyk bojowy piechoty;
tyraliera] – rajvonal, csatársor
-
Wersja 01 01 2017.
tyralierski, -a, -ie – lövész-, harcos-, előőrstyran1 (gr. τύραννος tyrannos) [1. człowiek
okrutny, bezwzględny, narzucający innym
swoją wolę; 2. władca okrutny, stosujący
gwałt i przemoc; 3. w starożytnej Grecji:
jedynowładca, który dochodził do władzy
przez zamach stanu; 4. osoba sprawująca
nieograniczoną
władzę,
zdobytą
niezgodnie z prawem. Rządy tyrana (lub
tyranów) noszą nazwę tyranii.] – (gör.)
tyrannos,
tirannus;
zsarnok,
kényúr;
önkényúr; (hist.) erőszakos úton hatalomra
jutott ókori uralkodó; (átv.) könyörtelen
ember
2
tyran
[ptak leśny charakteryzujący się
niezwykle krzykliwym głosem, żyjący w
obu
Amerykach]
–
királygébics
[királygébicsfélék (Tyrannidae) a madarak
(Aves)
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe tartozó családja.
107 nem és 429 faj tartozik a családba.]
Tyran północny (Tyrannus tyrannus) – keleti
királygébics (Tyrannus tyrannus) a madarak
(Aves)
osztályának
a
verébalakúak
(Passeriformes) rendjéhez, ezen belül a
királygébicsfélék (Tyrannidae) családjához
tartozó faj.
tyrania [1. rządy jednostki oparte na przemocy i
terrorze; 2. narzucanie innym własnej
woli; 3. negatywny i przemożny wpływ
czegoś na kogoś lub na coś; 4. w
starożytnej Grecji: forma rządów w
wyniku obalenia istniejącego porządku
politycznego i przejęcia władzy przez
tyrana] – zsarnokság, kegyetlenkedés;
kegyetlen,
önkényúri
kormányzás;
kényuralom; önkényuralom
tyranizm – (gör.) tirannizmus; zsarnokság; (átv.)
önkényeskedés, erőszakos elnyomás
tyranizować [narzucać komuś swoją wolę i
wymuszać posłuszeństwo w sposób
brutalny i bezwzględny] – (gör.)
tirannizálni; zsarnokoskodni, önkényesen
elnyomni, kegyetlenkedni
tyranizować poddanych – az alattvalókat
elnyomni, alattvalóival kegyetlenkedik
tyranizować żonę – feleségén zsarnokoskodik
tyrański, -a, -ie – (gör.) tirannusi, tirannikus;
zsarnoki, kényúri, önkényes, kényuralmi,
kegyetlen
tyrański charakter – zsarnoki jellem
Tyreoglobulina,
Tg
[jest
glikoproteiną,
hormonalnym białkiem produkowanym
wyłącznie przez komórki pęcherzykowe
tarczycy, zarówno prawidłowe, jak i
nowotworowo zmienione. W surowicy
zdrowych osób wykrywa się Tg w stężeniu
7272
2-70 ng/ml.
Tyreoglobulina
zawiera
trijodotyroninę
oraz
tyroksynę
(tetrajodotyroninę).
Ponieważ
tyreoglobulina jest produkowana przez
niemal wszystkie typy zróżnicowanego
raka
tarczycy,
powszechnie
wykorzystywana jest jako marker tego
nowotworu.]
–
tireoglobulin
[a
pajzsmirigyben
folyó
hormonszintézis
előanyaga, nagy molekulájú, tirozinban
gazdag, jódozott fehérje]
Tyrol (niem. Tirol, wł. Tirolo) [region
geograficzny, historyczny i etnograficzny
w północnych Włoszech i w zachodniej
Austrii, graniczący z Niemcami i
Szwajcarią. Rozciąga się w Alpach
Wschodnich, w dolinie górnego Innu,
górnej Adygi i górnej Drawy. Główny
region turystyczny Austrii. Liczne
uzdrowiska, ośrodki wypoczynkowe i
sportów zimowych. Rozwinięte energetyka
wodna i przemysł drzewny.] – Tirol [egy
közép-Európai terület, mely ma Ausztria és
Olaszország része. Nevét Tirol grófjairól
kapta, akik a Meran közeli Tirol (ma Tirolo)
településről származtak. A történelmi Tirolt
az 1919-es Saint-Germain-i béke osztotta
ketté.]
tyrolski, -a, -ie [związany z Tyrolem] – tiroli
[dom a domek tyrolski: tiroli v. alpesi ház]
tyrolski kapelusz – tiroli kalap
tyrolski klimat – alpesi klíma
Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy, łac. Tyrsus,
Palmatius, Bonifatius (zm. ok. 291 w
okolicach Trewiru w Galii) [męczennicy
chrześcijańscy w czasach panowania
Dioklecjana, święci Kościoła katolickiego.
Tyrsus i Bonifacy byli rzymskimi
oficerami legendarnej Legii Tebańskiej,
którzy uniknęli decymacji legionu w
Agaunum
(dzisiejsze
Saint-Maurice
d'Agaune na terytorium Szwajcariii)
schronili się w Trewirze. Palmacjusz miał
być
konsulem
Trewiru.
Podstawą
informacji o trewirskich męczennikach
była inskrypcja odkryta na kamieniu w
1071 roku w kościele św. Pawła w
Trewirze. Wraz z oficerami śmierć
ponieśli ich towarzysze. Legionistów i ich
towarzyszy ścinano za wyznawanie wiary
chrześcijańskiej przez kolejne 3 dni w
zależności od rangi, funkcji i płci. Ich
wspomnienie liturgiczne obchodzono 4
października
za
Martyrologium
Rzymskim.] – Tirsus és társai, a thébai légió
katonái, vértanúk [Már a 2. századból
maradtak fenn tudósítások, amelyek arról
értesítenek, hogy keresztények csoportosan
-
Wersja 01 01 2017.
lettek vértanúk. Különösen a császári
hadseregben fordult ez elő, mert az üldöző
rendeletek a katonákra fokozott szigorral
voltak érvényesek. A keleti egyház a
negyven szebasztei vértanút ünnepli, a latin
egyház pedig a thébai légióról emlékezik
meg. Mauritius és társai (név szerint:
Exsuperius, Candidus, Victor, Innocentius és
Vitalis) a thébai légió katonáiként
szolgáltak. A légió onnan kapta a nevét,
hogy tagjai az alsó-egyiptomi Théba
környékéről származtak. Ez a vidék nagyon
korán befogadta az Evangéliumot, ezért
semmi lehetetlenség nincs abban, hogy ezek
a katonák valamennyien keresztények
voltak. A hagyomány szerint vértanúságuk
helye a mai Svájc területén lévő Agaunum (a
mai Saint-Maurice, a Genfi-tótól keletre).
293 előtt kellett meghalniuk Krisztusért,
mert Nagy Konstantin atyja, Konstantius
Chlorus ezt a területet 293-ban kezdte
kormányozni, és arról volt nevezetes, hogy
egyetlen embert sem végeztetett ki
keresztény hite miatt. A thébai légió
vértanúságát Szent Eucherius lyoni püspök
(+450 körül) régi hagyomány alapján így
beszéli el.]
tyrystor [sterowany element półprzewodnikowy
na bazie monokrystalicznego krzemu] –
(műsz.) tirisztor
tyrystorowy, -a, -e – (műsz.) tirisztoros
tys. = tysiąc
tysiąc (tys.) [1. liczebnik oznaczający liczbę 1000
2. gra w karty] – ezer; (kártyajáték)
tysiąć dziewięćset osiemdziesiąt jeden –
ezerkilencszáznyolcvanegy
tysiąc dziewięćset siedemdziesiąt dziewięć (tysiąc
dziewięćset siedemdziesięciu dziewięciu) ezerkilencszázhetvenkilenc
tysiąc dziewięćset siedemdziesiąty dziewiąty, -a, e – ezerkilencszáztehvenkilencedik
tysiąc forintów – ezerforint (eFt)
tysiąc forintów z górą – ezer forintnál jóval több
tysiąc jeden – ezeregy
tysiąc ludzi – ezer ember
tysiąc mam sposobów, ażeby… – ezer
lehetőségem v. módom v. eszközöm van arra,
hogy…
tysiąc pierwszy, a-, -e – ezeregyedik
tysiąc razy – ezerszer
tysiąc rodzajów – ezerféle
tysiąc sposobów – ezerféle
tysiąc złotych w papierach – ezer złoty papírban
tysiącami – ezrével
tysiącami liczyć – ezrekkel v. ezrével számol
tysiąckrotnie – ezerszer
7273
tysiąckrotny, -a, -e [1. powtarzający się,
powtórzony tysiąc razy; 2. tysiąc razy
większy lub mniejszy od czegoś;
3. wielokrotny] – ezerszeres, ezerszer több,
többszörös
tysiąclecie [1. okres tysiąca lat; 2. tysiączna
rocznica jakiegoś wydarzenia lub istnienia
czegoś] – évezred, ezer év; (rocznica)
ezeréves évforduló, millenium; ezredik
évforduló
tysiąclecie w historii – évezred v. ezerév a
történelemben
tysiącletni, -ia, -ie [mający lub trwający tysiąc
lat] – ezeréves, ezeresztendős; millenáris
Tysiącletnie Królestwo Pokoju * Millenium –
Ezeréves Királyság
Wraz z tym wydarzeniem, którym mamy się obecnie
zająć, zamykają się w pewnym sensie czasy końca. Na
obecnym etapie rozważania znajdujemy się w czasie
królestwa pokoju, który był obiektem wielu biblijnych
proroctw. Aby to potwierdzić zacytujmy odcinek z
proroctwa Izajasza 65. „Oto Ja stworzę nowe niebo i
nową ziemię i nie będzie się wspominało rzeczy
dawnych i nie przyjdą one na myśl nikomu. A raczej
będą się radować i weselić po wszystkie czasy z tego, co
Ja stworzę, bo oto Ja stworzę z Jeruzalemu wesele, a z
jego ludu radość! I będę się radował z Jeruzalemu i
weselił z mojego ludu, i już nigdy nie usłyszy się w nim
głosu płaczu i głosu skargi. Nie będzie już tam
niemowlęcia, które by żyło tylko kilka dni, ani starca,
który by nie dożył swojego wieku, gdyż za młodzieńca
będzie uchodził, kto umrze jako stuletni, a kto grzeszy,
dopiero mając sto lat będzie dotknięty klątwą. Gdy
pobudują domy, zamieszkają w nich, gdy zasadzą
winnice, będą spożywać ich plony. Nie będą budować
tak, aby ktoś inny mieszkał, nie będą sadzić tak, aby ktoś
inny korzystał z plonów, lecz jaki jest wiek drzewa, taki
będzie wiek mojego ludu, i co zapracowały ich ręce, to
będą spożywać moi wybrani. Nie będą się na próżno
trudzić i nie będą rodzić dzieci przeznaczonych na
wczesną śmierć, gdyż są pokoleniem błogosławionych
przez Pana, a ich latorośle pozostaną z nimi. I zanim
zawołają, odpowiem im, i podczas gdy jeszcze będą
mówić, Ja już ich wysłucham. Wilk z jagnięciem będą
się paść razem, a lew jak bydło będzie jadł sieczkę, wąż
zaś będzie się żywił prochem. Nie będą źle postępować
ani zgubnie działać na całej świętej górze – mówi Pan
Iz. 65:17-25
Jednym z miejsc mówiących o tym, że królestwo
pokoju trwać będzie tysiąc lat jest objawienie 20,2-7.
Znajdujemy to wyrażenie sześć razy. Następne miejsca
mówiące o tym to: Psalm 22,26-31; Psalm 45; 72; 110;
111; 132; 133; 145, Izajasz 2,2-4; 9,7; 11,6-16; 25,6-8;
32,1-5.15-18; 33,17-20; 35,1-10; 54,13; 66,10-14.18-24;
Jeremiasz 31,31-40; potem Ezechechiel 40-48, gdzie
dokładnie jest opisana nowa świątynia, która powstanie
w tysiącletnim królestwie; Daniel 7,27; Ozeasz 14,4-8;
Joel 3,17; Amos 9,11-15; Sofoniasz 3,5.9-20; Aggeusz
2,7-9; Zachariasz 6,13 i 14,6-21.
Millennium według Biblii jest drugie przyjście
Jezusa Chrystusa, ale należy pamiętać, że nie można
oszukać replika Drugiego Przyjścia. Nie będzie tysiąc
lat pokoju, ale tysiąc lat, kiedy kraj będzie ponury i
pusty bez ludzi lub zwierząt, lub słońce nie świeci.
Będzie więzienia Szatana!
Przeczytaj następujące wersety Biblii.
Objawienie Jana 20,1-3 - Potem ujrzałem anioła,
zstępującego z nieba, w ręku klucz od Czeluści i wielki
-
Wersja 01 01 2017.
łańcuch. Chwycił Smok, Wąż starodawny, który, który
jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. Wrzucił go
w przepaść i zamknął i pieczęć nad nim, by już nie
zwodził narodów, aż tysiąc lat zostały spełnione, a
następnie miały być krótko zwolniony.
Objawienie 20,4 - I ujrzałem trony, i tych, którzy
siedzieli na nich, a zostały powierzone do sądu. I
ujrzałem dusze straconych na świadectwa Jezusa i
Słowo Boże, dusze tych, którzy pokłonu nie oddali
Bestii ani jej obrazowi i nie otrzymała jej znak na czole
lub dłoni. Oni żyli i królowali z Chrystusem tysiąc lat.
http://www.pl.amazinghope.net/millennium-tysiacletniegokrolestwa/
Az ezeréves királyság Jézus Krisztus ezeréves földi
uralkodásának az elnevezése. Néhányan az ezer évet
jelképesen értelmezik. Némelyek pedig az ezer évet
csupán jelképesen „hosszú időszaknak” mondják, nem
pedig Jézus Krisztus szó szerinti földi uralkodását értik
alatta. Azonban a Jelenések 20:2–7 hat alkalommal
említi, hogy az ezeréves királyság ténylegesen ezer évig
fog tartani. Ha Isten „hosszú időszakot” szeretett volna
közölni, akkor megtehette volna anélkül, hogy
világosan, újra meg újra pontos időintervallumot említ.
A Biblia beszél arról, hogy Krisztus úgy jön vissza a
földre, mint Jeruzsálem királya, aki Dávid trónján ül
(Lukács 1:32–33). A feltétel nélküli szövetségek miatt
szükséges Krisztus szó szerinti, testbeni visszajövetele,
amikor felépíti az Ő királyságát. Az Ábrahámmal kötött
szövetségben Isten Izraelnek földet, utódokat és
uralkodót, valamint szellemi áldást ígért (1 Mózes 12:1–
3). A palesztin szövetség az ígéret földjére való
visszatérést, a föld elfoglalását ígérte (5 Mózes 30:1–
10). A Dávidi szövetség pedig Izrael számára
megbocsátást ígért — azt a módot, amely által a nép
áldott lehet (Jeremiás 31:31–34).
Krisztus második eljövetelekor a szövetségekben
foglaltak be fognak teljesedni, amint Izráel
összegyűjtetik a népek közül (Máté 24:31), megtér
(Zakariás12:10–14), és a Messiás, Jézus Krisztus uralma
alatt visszatér a földjére. A Biblia az ezeréves időszak
tökéletes testi és szellemi környezetéről beszél. Ez az
időszak a béke (Mikeás 4:2–4; Ézsaiás 32:17–18), öröm
(Ézsaiás 61:7, 10), vigasz (Ézsaiás 40:1–2) korszaka
lesz, nem lesz sem szegénység, sem betegség (Ámósz
9:13–15; Jóel 2:28–29). A Biblia arról is beszél, hogy
csak hívők léphetnek az ezeréves királyságba. Ezért el
fog jönni a teljes megigazulás (Máté 25:37; Zsoltárok
24:3–4), engedelmesség (Jeremiás 31:33), szentség
(Ézsaiás 35:8), igazság (Ézsaiás 65:16) és a Szent
Szellem teljességének (Jóel 2:28–29) időszaka. Krisztus
királyként fog uralkodni (Ézsaiás 9:3–7; 11:1–10), és
Dávid lesz a kormányzó (Jeremiás 33:15–21; Ámósz
9:11). Egyéb vezérek és kormányzók is uralkodni
fognak (Ézsaiás 32:1; Máté 19:28), és Jeruzsálem a
világ politikai központja lesz (Zakariás 8:3).
A Jelenések 20:2–7 megadja az ezeréves királyság
pontos időtartamát. Ezek nélkül az igék nélkül is nagyon
sokan a Messiás szó szerinti földi uralkodására
gondolnak. Isten számos szövetségének és ígéretének
beteljesedése egy szó szerint értendő, testbeni,
eljövendő királyságon alapul. Nincs olyan egyértelmű
válasz, amire alapozva elutasíthatnánk az ezeréves
királyság szó szerinti magyarázatát, illetve annak
ezeréves időtartamát.
http://www.gotquestions.org/Magyar/ezereves-kiralysag.html
tysiączek [pot. tysiąc złotych, dolarów itp.] –
ezres (ezer dollár, złoty stb.)
tysiączłotowy, -a, -e [1. mający wartość tysiąca
złotych; 2. wynoszący tysiąc złotych] –
ezerzłotys
tysiączłotowy banknot – ezerzłotys bankjegy
7274
tysiączny, -a, -e; tysięczny, -a, -e [1. będący
ostatnim elementem zbioru liczącego
tysiąc elementów lub jedną z tysiąca
części, na które można coś podzielić;
2. liczący tysiąc lub kilka tysięcy
jednostek; 3. wynoszący tysiąc lub kilka
tysięcy złotych, dolarów itp.; 4. któryś z
kolei;
5. niezliczony;
6.
liczebnik
porządkowy odpowiadający liczbie 1000;
2. bardzo liczny] – ezer-, ezredik, ezredrész;
megszámlálhatatlan, nagyon sok
tysiączna, tysięczna [1. jednostka kąta płaskiego
spoza układu SI. 2. Tysiączna to kąt, pod
jakim widać łuk o długości jednego metra
z odległości 1 kilometra. Jest to równa
1/6283,2 kąta pełnego.] – Mils: szögmérés
mil-ben (1 mil a kör 1/6400-ad része) [1°-ot
kb. 18 vonás tesz ki. Egy vonás szögértéke a
teljes kör 1/6400-ad része. 1000 m-ről az 1 m
magas (széles) cél egy vonás alatt látható. Az
összefüggés a vonásérték és a cél mérete
között a távolság függvényében állandó
marad. A céltávolság így meghatározható a
célzókészülékek
célhálóján
látható
vonásbeosztás segítségével.]
tysiączna część – ezredrész
tysiączna rocznica – ezredik évforduló; millenium
Tysiącznik [inaczej: tysiącznik pospolity;
centuria, goryczka czerwona] – ezerjófű,
százforintosfű
tytan1 [1. gr. Titán 'mit. gr. każdy z synów Nieba
(Ouranós) i Ziemi (Gaía, zob. geo-), m.in.:
Okeanos, Koios, Hyperion a. Helios,
Iapetos (ojciec Prometeusza), Kronos
(ojciec Zeusa), dawne pokolenie bogów
pokonane i strącone do Tartaru przez
bogów olimpijskich'; 2. mit. gr. każdy z
sześciu olbrzymów, synów Uranosa i Gai;
3. człowiek potężny i silny fizycznie lub
wielki duchem] – (gör.) titán; óriás;
rendkívüli tehetségű, nagyeszű ember,
hatalmas szellemű (az ókori görög mitológia
lázadó
óriásairól,
Uránosz és Gai
gyermekeiről)
tytan nauki – a tudomány titánja
tytaniczny, -a, -e – (gör.) titáni; emberfeletti,
óriási, hatalmas
tytaniczna praca – óriási v. titáni munka
tytaniczne walki – óriási v. titáni küzdelem
tytan2 (Ti, łac. titanium) [1. pierwiastek
chemiczny z grupy metali przejściowych w
układzie okresowym o liczbie atomowej
22.;
2.
pierwiastek
chemiczny,
srebrzystobiały
metal
o
dużej
wytrzymałości mechanicznej] – titán;
(vegyt.) acélszürke kemény fém; vegyi elem
-
Wersja 01 01 2017.
(vegyjele: Ti), rendszáma 22. [Az
átmenetifémek közé tartozik.]
tytanit (sfen, sphen) [1. minerał, krzemian
wapnia i tytanu; 2. minerał z grupy
krzemianów. Nazwa pochodzi od składu
chemicznego,
którego
głównym
składnikiem jest tytan. Nazwa sfen – od
gr. sphen = klin i nawiązuje do kształtu
kryształów minerału.] – (ásv.) titán, titanit
(kalcium-titánszilikát, ritkábban használt
nevén: szfén) [(sphen), mésztitánszilikát, v.
másképen kifejezve: titánsavas és kovasavas
mész
(CaTiSiO5),
többnyire
kevés
vastartalommal. Titántartalmú monoklin
kristályrendszerű ásvány. A nezoszilikátok
ásványegyüttese közé tartozik.]
tytanitowy, -a, -e – titántytanowy, -a, -e – titántytel [znak skrótu w rękopisach śrdw.] – (dawno)
betű, betűjel
tytłać [pot. brudzić coś] – (közöns) bemocskolni,
berondítani
tytłać się [pot. brudzić się czymś] –
bemocsolkolódni (vmivel)
tytoniowy, -a, -e – dohánytytoń (Nicotiana L.) [1. rodzaj roślin zielnych lub
krzewów z rodziny psiankowatych,
obejmujący ok. 100 gatunków. Nazwa
rodzaju pochodzi z tur. "tütün", w
staropolszczyźnie i gwarowo "tytuń".
Gatunkiem typowym jest Nicotiana
tabacum L.. 2. roślina uprawiana ze
względu na liście zawierające nikotynę;
3. produkt
z
wysuszonych
i
sfermentowanych liści tej rośliny; 4. (u
Zygmunta Glogera) Tytuń. Pierwsze
nasienie tej rośliny przysłał poseł
Uchański Annie, siostrze Zygmunta III, w
r. 1590 z Konstantynopola. W bibljotece
Załuskich był zielnik po tej Annie i w nim
znajdował się liść tytuniu. Polacy przejęli
palenie tytuniu od Turków, równie jak
wyrazy: tytuń, kapciuch, lulka, cybuch,
stambułka, zażywanie zaś tabaki wzięli od
Niemców i Francuzów. Około r. 1620
młodzież polska rzucała się do palenia i
zażywania tabaki, jak to widać z kazania
Birkowskiego,
wypowiedzianego
do
uczniów krakowskich w tym czasie. Jakób
I, król angielski, wydał r. 1619 dzieło p. n.
Misokapnos przeciw tabace i egzemplarz
jego przysłał Zygmuntowi III. Jezuici
polscy
w
celu
wyśmiania
króla
angielskiego napisali odpowiedź p. n.
Antimisokapnos.] – dohány (Nicotina) [1.
(régies nevén tabak vagy tubák) a növények
egy
nemzetsége
(Nicotiana),
a
burgonyafélékhez
tartozik.
Szárított
leveléből készülnek a dohánytermékek
(bagó,
cigaretta,
szivar,
szivarka,
pipadohány, burnót). 2. burgonyaféle,
többnyire egyéves, bogas virágfürtű növény,
tojásdad, nyeles, kissé ragadós levelekkel.
Az érett leveleket leszedik, vastag
rakásokban feküdni hagyják, füllesztik v.
fonnyasztják, azután szárítják. Hazája DélAmerika, de tropikus és szubtropikus
vidékeken mindenütt termesztik. A dohány
hatóanyaga a nikotin izgató szer.]
7275
Tytoń bakun, machorka (Nicotiana rustica L.)
[gatunek roślin jednorocznych z rodziny
psiankowatych.
Prawdopodobnie
pochodzi z Ameryki Południowej. Jest u
nas uprawiany i przejściowo dziczejący
(efemerofit).] – A Nicotiana rustica (kapa,
mahorka, cserbely dohány)
[számos
változatát több országban termesztik.
Hazánkban kizárólag nikotingyártás céljából
termesztették az 1960-as évekig.]
tytoń do fajek a. fajki, tytoń fajkowy –
pipadohány
tytoń do papierosów – cigarettadohány
Tytoń ozdobny (Nicotiana alata) [Jest to roslina
pięknie prezentująca się w pojemnikach
oraz na rabatach. Przez cały okres
kwitnienia roślin
obsypana
dużymi,
różnobarwnymi, pachnącymi kwiatami.
Wysiew nasion w marcu-kwietniu w
ciepłym inspekcie. Wymaga pikowania.
Na miejsce stałe wysadzać w maju w
rozstawie 40x50cm. Stanowisko słoneczne
lub półcień, wysokość rośliny 40-90cm.
Kwitnie od połowy lipca do października.
Roślina o silnie pachnących kwiatach,
uprawiana na rabatach i na kwiat cięty.] –
Díszdohány
(Nicotiana
affinis
syn.:
Nicotiana alata.) [Kétszikű egynyári növény,
évelő növény vagy kúszócserje. Előfordulása
trópusi és szubtrópusi éghajlatú területeken
jellemző. Őshazája Közép-Amerika és DélAmerika.]
-
Wersja 01 01 2017.
Tytoń
szlachetny (Nicotiana tabacum L.)
[gatunek rośliny jednorocznej z rodziny
psiankowatych. Nie jest znany w stanie
dzikim. Powstał prawdopodobnie w
wyniku krzyżówki Nicotiana sylvestris i
Nicotana tomentosiformis. W Polsce jest
uprawiany i przejściowo dziczejący
(efemerofit).]
–
Nicotiana
tabacum
(közönséges dohány) [faj feltevések szerint
természetes hibridizáció eredménye. Arra
vonatkozóan, hogy mely fajoknak van
szerepük a N. tabacum kialakításában,
eltérőek a vélemények. Erősen polimorf
volta miatt egy fajon belül a típusok széles
skálája alakulhatott ki a különböző
termesztési körülmények között és az emberi
közreműködés hatására.]
tytoń tabaka (bośniacki, kaukaski) – (növ.)
közönséges virginiai v. muskotály dohány
tytulantyzm [dążenie do uzyskiwania społecznie
cenionych i poważanych tytułów tylko dla
nich samych i związanych z nimi
uprawnień] – társadalmi elismertség
megszerzésére és fontos cím viselésére való
törekvés
tytularny, -a, -e [posiadający tytuł, lecz
pozbawiony
stanowiska,
władzy
wykonawczej; honorowy] – címzetes,
névleges; tiszteletbeli
tytulatura [ogół informacji pomieszczonych na
stronie tytułowej książki.] – (lat.) titulatúra;
megszólítás, címzés
tytulatura braterska – testvéri megszólítás
tytulik – címecske, rangocska; (nyomd.) cím-betű
tytuł [łac. titulus 'napis; tytuł; ogłoszenie; pretekst';
― 1. nagłówek, nazwa (książki, rozdziału,
sztuki itp.); nazwa przysługująca osobie (t.
naukowy, zawodowy, rodowy); podstawa
prawna (t. prawny); prawomocne a.
natychmiast wykonalne orzeczenie sądowe
(t. egzekucyjny, wykonawczy); 2. nazwa
książki, artykułu, filmu itp. lub ich części;
3. książka lub czasopismo jako propozycja
wydawnicza; 4. godność, nazwa rodowa,
stopień naukowy lub stanowisko, używane
np. przy zwracaniu się do osób, które tę
godność lub stopień uzyskały; 5. podstawa
czegoś lub powód do czegoś] – (lat.) titulus;
cím, rang (megszólítás, könyvé, újságé); a
vele járó megszólítás; jogcím, ürügy (pod
tytułem: című); (nazwa godności) rang;
(prawo do czegoś) jogcím, jog
tytuł banalny – banális cím
tytuł ciekawy – érdekes cím
tytuł dziedziczny – örökös v. örökölt cím
tytuł doktorski – doktori cím
tytoń pospolity – kapadohány
tytuł egzekucyjny [orzeczenie sądu, ugoda lub
akt uprawniający do egzekucji sądowej w
postępowaniu cywilnym] – végrehajtási cím
tytuł główny – főcím
tytuł honorowy [tytuł nadawany komuś dla
uczczenia go, lecz niezobowiązujący do
pełnienia funkcji związanych z tym
tytułem] – tiszteltebeli cím
tytuł książki – a könyv címe
7276
tytuł książki złożony wersalikami – a könyv címét
verzallal szedték
tytuł naukowy – tudományos cím v. grádus
tytuł nieciekawy – érdektelen cím
tytuł obrazu – a kép címe
tytuł płatności – fizetési jogcím
tytuł podatkowy – adó jogcíme
tytuł prasowy [gazeta lub pismo jako element
prasy] – nyomdai cím
tytuł prawny – jogcím
tytuł profesora – professzori cím
tytuł przykuwający uwagę – figyelemfelkeltő cím
tytuł rozdziału – a fejezet címe
tytuł sensacyjny – figyelemfelkeltő cím
tytuł sztampowy – semmitmondó cím
tytuł trafny – találó cím
tytuł własności [1. podstawa prawna wyłącznego
korzystania i rozporządzania daną rzeczą;
2. dokument tworzący lub stwierdzający
tę podstawę prawną] – tulajdon cím v.
jogcíme
tytuł wykonawczy – végrehajtási rendelet
tytułem (czego) – (vmi) címén, fogva, -nál, -nél,
szerint
tytułem odszkodowania – kártalanítás v. kárpótlás
címén
tytułem pożyczki – kölcsön címén, kölcsönképpen
tytułem próby – próba címén, próbaként
tytułem rekompensaty – kárpótlás címén
tytułem zaliczki – előlegként
-
Wersja 01 01 2017.
tytułomania [przesadna skłonność do używania
tytułów] – címek, rangok iránti túlzott
tisztelet; rangkórság
tytułować [1. zwracając się do kogoś, wymieniać
jego tytuł; 2. dawać tytuł utworowi
literackiemu, muzycznemu, obrazowi itp.]
– (lat.) titulálni; címezni, nevezni, elnevezni;
szólítani (vkit vminek; rang, cím szerint)
tytułować dyrektorem – igazgatónak szólítani
tytułować się [1. tytułować siebie wzajemnie; 2.
nosić tytuł] – titulálják v. nevezik egymást
vminek; vmilyen címet viselni
tytułowanie – címzés
tytułowy, -a, -e – cím-, fölirat-, rangtytuły drukowane groteskowym czcionkami –
groteszkkel nyomtatott címek
Tytus [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Titus oznacza "dziki gołąb".] – Titusz
(latin eredetű férfinév, jelentése: tisztelt,
mezei galamb.)
Tytus (strzeżony) [1. Grek, były poganin, nie
obrzezany.
Dostarczył
Koryntianom
pierwszy list Pawła. Paweł polecił mu
zbiórkę na biednych w Judei; później
pozostawił go na wyspie Krecie, aby
tamtejszym chrześcijanom pomógł w
ustaleniu porządku zbiorowego. List do
Tytusa napisany został przez Pawła około
roku 65. Należy do listów pasterskich
podobnie jak obydwa listy do Tymoteusza.
Zawiera zadania i wskazówki dla
starszych w Zborach i inne. 2. Główny
doradca wojsk rzymskich w wojnie
żydowskiej. Zdobył i zniszczył Jerozolimę
w roku 70. Został później cesarzem
rzymskim (79-81). Dokończył budowy
Koloseum, którego ruiny utrzymane
zostały do dziś w Rzymie. Za jego
panowania wybuchł wulkan Wezuwiusz i
zasypał Pompeje, Herkulamum i Stabie.] TITUS (tiszteletreméltó, tisztelt) [Megtért
keresztyén; Pál barátja és munkatársa (Tit
1,5); görög; pogány szülők gyermeke (Gal
2,3); Pál nem engedte, hogy körülmetéljék
(Gal 2,3-5); Pállal és Barnabással együtt
ment Jeruzsálembe; Pál Korintusba küldte
(2Kor 2,13; 8,6.16); Macedóniában újra
csatlakozott Pálhoz (2Kor 7,6.13-14),
szervezte a krétai gyülekezeteket (Tit 1,4-5),
Pál Nikápolyba hívja (Tit 3,12).]
two-step [wym. tustep] [amerykański taniec
towarzyski w rytmie marsza lub polki,
modny na początku XX w.; też: muzyka
do tego tańca] – (tánc) two-step
tzn. = to znaczy – vagyis; ez azt jelenti
tzw. = tak zwany – ún. = úgynevezett

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár