Strategia PL-SK

STRATEGIA TRANSGRANICZNA ROZWOJU
TURYSTYKI NA POGRANICZU
POLSKO-SŁOWACKIM
Opracowanie powstało w ramach projektu
„Turystyczni Partnerzy w Beskidach” nr WTSL.02.01.00-24-028/08
realizowanego w ramach
Programu Współpracy Transgranicznej
Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013.
Bielsko-Biała, 2012
Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu
Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013
„Trangraniczna Strategia Rozwoju Turystyki pogranicza polsko-słowackiego” /Subregion południowy
województwa śląskiego – Region Kysuce/” została przygotowana jako opracowanie badawczo-rozwojowe
wykonane na zlecenie Agencji Rozwoju Regionalnego w Bielsku-Białej przez Katedrę Marketingu
i Przedsiębiorczości Wydziału Zarządzania i Informatyki Akademii Techniczno-Humanistycznej w BielskuBiałej.
Analiza uwzględnia uwagi i korekty zgłaszane podczas prowadzonych konsultacji po zakończeniu opracowania
badawczo-rozwojowego.
2
SPIS TREŚCI
1.
CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ............................................................................................... 4
1.1.
CEL OPRACOWANIA ......................................................................................................... 4
1.2.
ZAKRES OPRACOWANIA ................................................................................................. 4
2. PRZYJĘTA METODOLOGIA ...................................................................................................... 4
3. ZNACZENIE PODSTAWOWYCH POJĘĆ .................................................................................. 4
4. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH CZĘŚCI POLSKIEJ (SUBREGIONU
POŁUDNIOWEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO) ....................................................................... 5
5.1.
OTOCZENIE I RELACJE ZEWNĘTRZNE REGIONU ...................................................... 5
5.2.
WALORY TURYSTYCZNE ................................................................................................ 7
4.2.1.
WALORY PRZYRODNICZE ...................................................................................... 7
4.2.2.
WALORY ANTROPOLOGICZNE............................................................................ 21
4.2.3.
WALORY KULTUROWE (TRADYCJA, OBRZĘDY, MUZYKA, RĘKODZIEŁO) .
41
4.3.
DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA ................................................................................ 46
4.4.
ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE ..................................................................... 48
4.5.
INFRASTRUKTURA PARATURYSTYCZNA, W TYM SPOŁECZNA (KOMUNALNA,
KULTURALNA I ROZRYWKOWA) ............................................................................................. 74
4.6.
ZASOBY STRUKTURALNE ............................................................................................. 81
5. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH CZĘŚCI SŁOWACKIEJ (REGION
KYSUCE: POWIATY CZADCA I NAMESTOWO)........................................................................... 89
5.1.
WALORY TURYSTYCZNE .............................................................................................. 89
5.1.1.
WALORY PRZYRODNICZE .................................................................................... 89
5.1.2.
WALORY ANTROPOLOGICZNE............................................................................ 90
5.1.3.
WALORY KULTUROWE (TRADYCJA, OBRZĘDY, MUZYKA, RĘKODZIEŁO)
91
5.2.
ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE ..................................................................... 91
8. ANALIZA SWOT ........................................................................................................................ 92
6. STRATEGICZNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO
NAMESTOWO ..................................................................................................................................... 95
6.1.
WIZJA I MISJA REGIONU ................................................................................................ 95
6.2.
IDENTYFIKACJA DOCELOWYCH GRUP TURYSTÓW .............................................. 95
6.3.
IDENTYFIKACJA CELÓW STRATEGICZNYCH ORAZ DZIAŁAŃ W ZAKRESIE
ROZWOJU I PROMOCJI PRODUKTU TURYSTYCZNEGO ...................................................... 97
6.4.
MONITOROWANIE I OCENA REALIZACJI STRATEGII........................................... 106
LITERATURA .................................................................................................................................... 108
SPIS MAP ........................................................................................................................................... 110
SPIS FOTOGRAFII ............................................................................................................................ 110
SPIS TABEL ....................................................................................................................................... 110
3
1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA
Opracowanie niniejsze powstało w wyniku umowy zawartej w dniu 22 lipca 2211r. pomiędzy
Agencją Rozwoju Regionalnego w Bielsku-Białej a Wydziałem Zarządzania i Informatyki Akademii
Techniczno-Humanistycznej w Bielsku Białej. Stanowi ono jeden z etapów prac w ramach projektu
„Paszport Beskidzki – Turystyczni Partnerzy w Beskidach” współfinansowanego przez Unię
Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego
Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka na lata 2007-2013.
Analiza dokonana w niniejszym opracowaniu odnosi się do subregionu południowego
województwa śląskiego obejmującego powiaty: miasto Bielsko-Biała, bielski, cieszyński i żywiecki
oraz regionu Kysuce po stronie słowackiej, które w ttreści dokumentu nazywane są Regionem
Beskidy.
Ustalone w projekcie polsko-słowackie działanie nad opracowaniem strategii stanowi
innowacyjne podejście do koncepcji rozwoju regionów europejskich widzianych nie poprzez pryzmat
przynależności terytorialnej do poszczególnych krajów, ale poprzez pryzmat położenia
geograficznego, wspólnych korzeni kulturowych i historycznych.
1.1.
CEL OPRACOWANIA
Opracowana Transgraniczna Strategia Rozwoju Turystyki Polska – Słowacja ma być
dokumentem wytyczającym główne
strategiczne kierunki rozwoju Subregionu południowego
województwa śląskiego po stronie polskiej i Regionu Kysuce po stronie słowackiej oraz określającym
przez identyfikację projektów i programów w jaki sposób kierunki te powinny być realizowane.
1.2.
ZAKRES OPRACOWANIA
Ze względu na strategiczny charakter opracowanie nie zawiera szczegółowych planów
działań, a jedynie wskazanie strategicznych kierunków i programów. Dokument nie jest więc w
żadnym wypadku kompletnym i wyczerpującym planem działań władz poszczególnych powiatów w
przyszłości, a jedynie wskazaniem strategicznych kierunków rozwoju turystyki i najważniejszych,
kluczowych działań, od których zależy przyszłość Regionu.
2. PRZYJĘTA METODOLOGIA
Do tworzenia niniejszej strategii zidentyfikowano pola strategiczne i na ich podstawie
sformułowana została misja i wizja Gminy. Ustalono cele strategiczne i cele szczegółowe. Eksperci
zebrali i przeanalizowali dane dotyczące stanu obecnego i przeprowadzili analizę uwarunkowań
rozwoju Gminy., sformułowali i zredagowali końcowe opracowania.
Przygotowanie Strategii realizowano w następujących etapach:
1.
Opracowano szczegółową diagnozę stanu obecnego.
2.
Przeprowadzono analizę uwarunkowań rozwoju Regionu Beskidy.
3.
Określono wizję strategiczną Regionu.
4.
Sformułowano misję Regionu.
5.
Wskazano główne strategiczne cele rozwoju Regionu.
6.
Rozpisano cele główne na cele szczegółowe.
7.
W ramach poszczególnych celów szczegółowych zaproponowano programy i projekty
których realizacja doprowadzi do zrealizowania celów strategicznych i osiągnięcia wizji.
8.
Wskazano sposób kontrolowania i monitoringu postępów w realizacji strategii i jej
aktualizacji.
3. ZNACZENIE PODSTAWOWYCH POJĘĆ
Strategia
to najczęściej program ogólny, ukierunkowany na możliwie pełne
wykorzystanie potencjału wytwórczego systemu dla osiągnięcia założonych celów [H. Koontz, C.
O’Donnell; 1984].
4
Cel strategiczny nazywany celem nadrzędnym, jest sprecyzowaniem pożądanego obrazu
rzeczywistości w dłuższym horyzoncie czasowym1.
Cel operacyjny cel służacy realizacji celów strategicznych, formułowany do określenia
zadań realizowanych na szczeblu wykonawczym2.
Materialna baza turystyki – zespół urządzeń i obiektów stanowiących wyposażenie
określonego terenu, umożliwiających zaspokojenie potrzeb ruchu turystycznego (baza komunikacyjna,
noclegowa, żywieniowa oraz towarzysząca). Bazę materialną można podzielić na infrastrukturę
turystyczną (jej podstawową funkcją jest obsługa ruchu turystycznego) oraz paraturystyczną
(obiekty przeznaczone do innych potrzeb społeczno-gospodarczych, z których mogą korzystać turyści
np. banki poczta, komunikacja miejska, itp.)
Produkt turystyczny – dostępny na rynku pakiet materialnych i niematerialnych
składników, umożliwiających realizację celu wyjazdu turystycznego.
Ruch turystyczny
uwarunkowanych społecznie potrzeb określonych różnorakimi motywami. Ruch turystyczny
charakteryzuje się: wielkością, rozmieszczeniem przestrzennym, rytmem czasowym i strukturą.
Turystyka ogół działań ludzi, którzy podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych,
służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z
wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest aktywność zarobkowa wynagradzana w
odwiedzanej miejscowości [Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO)].
Turysta
który przynajmniej przez jedną no korzysta z obiektów
zakwaterowania zbiorowego lub indywidualnego w odwiedzanym kraju, regionie, miejscowości.
4. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH CZĘŚCI POLSKIEJ
(SUBREGIONU POŁUDNIOWEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO)
5.1. OTOCZENIE I RELACJE ZEWNĘTRZNE REGIONU
Subregion południowy obejmuje miasto Bielsko – Biała („stolica subregionu”), powiat bielski,
powiat cieszyński i powiat żywiecki, powiązane międzyregionalną i regionalną siecią dróg. Dzięki
swojej atrakcyjności i rozwiniętej przedsiębiorczości jest konkurencyjnym centrum turystyki i
rekreacji w obszarze Polski południowej, z dobrze chronionym krajobrazem i rozwiniętą siecią usług.
Dodatkowym atutem obszar opracowania jest jego położenie na styku granic Polsko – Czesko –
Słowackiej.
W otoczeniu obszaru znajdują się duże aglomeracje tj. Aglomeracja Górnośląska (Gliwice –
Katowice), Aglomeracja Ostrawska, Aglomeracja Opolska, Aglomeracja Małopolska.
Mapa 1. Subregion południowy województwa śląskiego
1
2
por. np. Griffin R. W., Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 1998, s. 200.
Ibidem.
5
Źródło: http://web2. um. bielsko. pl/bb/dzialy/polityka/PRSP. pdf, (2011-09-21)
6
5.2. WALORY TURYSTYCZNE
4.2.1. WALORY PRZYRO DNICZE

Ukształtowanie terenu
Subregion południowy województwa śląskiego — Region „Beskidy” jest obszarem o
dominacji funkcji turystyczno-usługowej. Jego perspektywę strategiczną wytyczają: walory
krajobrazowo-przyrodnicze Beskidu Żywieckiego, Beskidu Śląskiego, Beskidu Małego oraz
przygraniczne położenie na styku granicy Polski z Czechami i Słowacją.
Mapa 2. Mapa wód i ukształtowania powierzchni woj. śląskiego
Legenda: Obszar zaznaczony okręgiem to Subregion Południowy woj. Śląskiego
Źródło: na podstawie: http://pl. wikipedia. org/w/index.
php?title=Plik:Wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_-_mapa_fizyczna.
png&filetimestamp=20091206213615#file; (2011-10-04).
Beskid Żywiecki i Kotlina Żywiecka — zwane Żywiecczyzną — to jeden z najdalej
wysuniętych na południe regionów Polski. Beskid Żywiecki należy do Karpat Zewnętrznych. Jest to
drugie co do wysokości pasmo górskie w Polsce — po Tatrach, i jest położone na głównym
wododziale zlewisk Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Głównym grzbietem granicznym przebiega
Europejski Dział Wodny. Na północ od tej linii wody spływają poprzez dopływy Soły i dalej przez
Wisłę do Bałtyku. Na południe zaś przez dopływy Białej Orawy i dalej przez Wag i Dunaj do Morza
Czarnego.
Tradycyjne granice Żywiecczyzny biegną od Przełęczy Wilkowickiej poprzez pasma Beskidu
Małego, po obu stronach rzeki Soły, aż po rejon Suchej Beskidzkiej, gdzie Beskid Mały poprzez
pasmo pewelskie łączy się z Beskidem Wysokim w rejonie pasma Babiej Góry. Dalej, na południu,
obszar Żywiecczyzny wyznacza granica państwa ze Słowacją, później biegnie przez szczyty Beskidu
Wysokiego, zwanego w tej części Beskidem Żywieckim, po Przełęcz Koniakowską. Od zachodu
przebiega wzdłuż pasma Beskidu Śląskiego przez Baranią Górę, Magurkę Wiślańską, Zielony Kopiec,
7
Malinowską Skałę, Skrzyczne i dalej od Szczyrku poprzez zachodnią, część Kotliny Żywieckiej po
Bramę Wilkowicką3.
Beskid Żywiecki jest z reguły osiągalnym terenem, który sprzyja uprawianiu turystyki pieszej
i górskiej. Krajobraz Beskidu Żywieckiego jest charakterystyczny dla tego typu gór i obejmuje
kopulaste szczyty, z których najwyższe posiadają wyraźnie piętrowy charakter roślinności,
obejmujący regiel górny i środkowy, porośnięte buczyną, dębem, świerkiem, sosną i jodłą, oraz
kosówką w najwyższych partiach. Szczególnie atrakcyjne są najwyższe masywy Babiej Góry i Pilska,
które to w szczytowych kopułach są nagie i skaliste, można więc powiedzieć, iż mają one charakter
alpejski.
Beskidy swoją nazwę wywodzą od słowa Beskid co oznacza halę, polanę — przykładami hal
w Beskidach są Hala Redykalna, Hala Radziechowska, Hala Krawcula, Hala Pawlusia, Hala Miziowa,
gdzie mieści się schronisko na Pilsku, i wiele, wiele innych. Hale położone są zazwyczaj w górnej
części stoków wzniesień i niezmiernie rzadko obejmują swoim zasięgiem sam szczyt góry. Z hal
rozciąga się zwykle piękny, nieograniczony drzewami widok, zwłaszcza z tych, posiadających
wystawę południową. Można podziwiać wówczas Tatry, Wielka Fatrę i Małą Fatrę.
Do najwyższych szczytów Beskidu Żywieckiego należą: Babia Góra — 1725 m n.p.m.
(Diablak), Pilsko — 1557 m n.p.m., Mała Babia Góra — 1515 m n.p.m. (Cyl).
Bardzo duże obszary powiatu żywieckiego pokrywają lasy, stanowiące charakterystyczny
akcent krajobrazowy. Zachowały się tu resztki dawnej Puszczy Karpackiej w postaci pierwotnych
zespołów lasu świerkowo–bukowo–jodłowego. Szatę roślinną reprezentuje ponad 1000 gatunków
roślin, mchów i porostów, wśród nich tak rzadkie okazy górskiej flory, jak: dziewięćsił, rzeżucha
trójlistkowa, lilia złotogłów, wilcza jagoda, wilcze łyko i czosnek niedźwiedzi. Z fauny spotyka się
zająca, lisa, kunę leśną, sarnę, dzika, borsuka, rysia, jelenia a nawet wilka czy niedźwiedzia. Wśród
ptaków widuje się: jastrzębie gołębiarze, gołębie siniaki, gołębie żarłacze i jarząbki. Potoki i rzeki
zamieszkałe są przez liczne gatunki ryb, wymagających wód czystych, bogatych w tlen. Żyją w nich:
pstrągi, lipienie, głowacze, brzany, klenie. Urozmaicony jest także świat owadów, gadów i płazów.
Beskid Śląski – jest to pasmo górskie w części Beskidów Zachodnich, między Olzą na
zachodzie a Kotliną Żywiecką na wschodzie. Beskid Śląski składa się z dwóch rozciągniętych
południkowo pasm górskich: Pasma Czantorii i Pasma Wiślańskiego (zwanego także Pasmem
Baraniej Góry), rozdzielonych doliną rzeki Wisły4. Najwyższymi szczytami Beskidu Śląskiego są
Skrzyczne (1257 m n.p.m.) i Barania Góra (1220 m n.p.m.).
Beskid Śląski dzieli się na kilka cząstkowych grup:
 Pasmo Czantorii i Stożka — położone jest po zachodniej stronie doliny Wisły. Ciągnie się od
Karolówki (931 m n.p.m.), przez przełęcz Kubalonka (761 m n.p.m.), Stożek Wielki (978 m
n.p.m.), Czantorię Wielką (995 m n.p.m.), kończąc na Jasieniowej (520 m n.p.m.). Grzbietem tego
pasma przebiega granica naszego państwa z Republiką Czeską. Najwyższe szczyty górskie są
wspaniałymi miejscami widokowymi na bliźniacze pasma górskie, a także dolinę Olzy oraz
Pogórze, a przy dobrej widoczności aż do zbiornika Goczałkowickiego;
 Pasmo Baraniogórskie — uważane jest za główny grzbiet Beskidu Śląskiego — leży na wschód
od pasma Czantorii. Większa i bardziej rozczłonowana odnoga Beskidu Śląskiego biegnie z
południa na północ poprzez szczyty: Baranią Górę (1220 m n.p.m.), Skrzyczne (1257 m n.p.m. —
najwyższy szczyt polskiej części Beskidu oraz Klimczok (1117 m n.p.m.), Szyndzielnię (1026 m
n.p.m.) i Błatnią (917 m n.p.m.). Ze szczytów roztaczają się wspaniałe panoramy, a szczególnie
umożliwia to szczyt Baraniej Góry;
 W środkowej części Beskidu Śląskiego można wyróżnić dwa mniejsze pasma — Równicy
i Trzech Kopców, z najwyższymi szczytami: Równica (884 m n.p.m.), Orłowa (813 m n.p.m.),
Trzy Kopce (810 m n.p.m.), które poprzez Przełęcz Salmopolską (934 m n.p.m.) łączą się z
grzbietem Malinowa (1117 m n.p.m.) w paśmie Skrzycznego.
3
Por.: Beskidy - Beskid Śląski i Żywiecki, pasmo Babiogórskie, Beskidy Kisuckie, Mała Fatra, pod. red.
B. Konopskiej, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, Warszawa 2006, s. 21130.
4
Por.: J. Żywioł, W górach za Olzą – informacje i przyczynki krajoznawcze, Wydawnictwo Cieszyńskie Koło
Przewodników Beskidzkich i Terenowych, Cieszyn 1992, s. 4-50.
8
Roślinność Beskidu Śląskiego układa się w trzy piętra roślinne: piętro pogórza (do 500 m
n.p.m.) z wielogatunkowymi lasami liściastymi, piętro regla dolnego (do około 1150 m n.p.m.) z
lasami bukowo-jodłowe oraz piętro regla górnego (ponad 1150 m n.p.m.) z naturalnym borem
świerkowym. Na omawianym terenie buk był dawniej drzewem pospolitym, miejscami nawet
dominującym, o czy mogą świadczyć nazwy gór: Bukowa, Buczę, Bucznik, czy Bukowy Groń.
Najładniejsze fragmenty lasów bukowych zachowały się na stokach Szyndzielni po stronie doliny
Białki oraz na zboczach Równicy. Ciekawym urozmaiceniem beskidzkiego drzewostanu są rosnące
pojedynczo i grupkami okazy cisów (pod Tułem, w Cisownicy, Brennej oraz koło Istebnej).
Na łąkach i polanach Beskidu można znaleźć wiele ciekawych roślin: paproci, widłaków,
fiołków, goryczek, storczyków czy też takich rzadkości, jak wawrzynek wilczełyko, tojad mocny,
przetacznik górski i żywiec gruczołowaty. Rajem dla botaników są północno-zachodnie obrzeża
Beskidu Śląskiego — wapienie cieszyńskie i intruzje wulkaniczne stanowiące dogodne podłoże dla
bardzo rzadkiej roślinności. Rośnie tu m.in. cieszynianka wiosenna — niepozorna roślina kwitnąca na
żółto wczesną wiosną (poza Ziemią Cieszyńską prawie nigdzie w Polsce nie występuje).
Świat zwierząt na opisywanym terenie jest stosunkowo ubogi. Dotyczy to zwłaszcza
wszystkich większych ssaków i ptaków. Znaczna liczba gatunków, dawniej pospolitych, znikła
zupełnie na przestrzeni minionych 100 lat. Jednak w ostatnich latach można mówić o ponownym
zadomowieniu się rysia. Od czasu do czasu pojawia się na tych terenach wilk i niedźwiedź, stwarzając
wiele emocji wśród turystów i miejscowej ludności. Są to jednak pojedyncze osobniki, migrujące z
terenu Słowacji i po kilku tygodniach zwykle wracające do swych mateczników w Małej Fatrze i
Zachodnich Tatrach.
Mniejsze drapieżniki reprezentowane są jedynie przez lisa, tchórza i łasicę łaskę. Wśród
ptaków spotkać można tu jeszcze myszołowa, jastrzębia, krogulca i pustułkę, a w leśnych ostępach
Baraniej Góry żyją jeszcze ostatnie głuszce. Z płazów, najpiękniejszym i spotykanym w wilgotne dni
jest salamandra plamista, której kolorystycznie niewiele ustępuje jaskrawo ubarwiona żaba — kumak
górski. Osobliwością fauny rzek i potoków jest licznie występujący na całym obszarze pstrąg
potokowy, w dużej części jednak dzięki zarybianiu tych wód. Występuje tu również głowacz, strzebla
potokowa oraz wprowadzony sztucznie pstrąg tęczowy.
Beskid Mały to pasmo górskie stanowiące część Beskidów Zachodnich, mające charakter
wyspy górskiej o długości ok. 35 km i szerokości ok. 10 km. Granice Beskidu Małego wytyczają: na
północy — Pogórze Śląskie, na wschodzie — dolina rzeki Skawy wraz z jej dopływami: Tarnawką i
Krzeszówką, na południu — droga nr 946 Żywiec-Sucha Beskidzka i Pasmo Pewelskie, na zachodzie
— obniżenie terenu zwane Bramą Wilkowicką z płynącą tam rzeką Białą. Przełom rzeki Soły
(utworzony przez erozję wsteczną prawobrzeżnego dopływu Wisły, który wypływał niegdyś w
okolicy Porąbki), dzieli Beskid Mały na część zachodnią (Pasmo Czupla i Magurki) i wschodnią (tzw.
Beskid Andrychowski). W rejonie przełomu Soły wybudowano trzy zapory wodne: w Czańcu, Tresnej
i Porąbce, tworzące tzw. Kaskadę Soły5.
Beskid Mały w porównaniu z sąsiednim Beskidem Śląskim nie zachwyca swoją wysokością.
Najwyższe szczyty przekraczają zaledwie 900 m n.p.m. Dużo tu natomiast dzikich okolic porośniętych
gęstym lasem dolnoreglowym, stromych zboczy i wąskich dolin. Mało jest polan widokowych, ale za
to często można natknąć się na ukryte w lesie duże głazy, wychodnie skalne, małe jaskinie, schrony i
baszty. Główne szczyty Beskidu Małego to: Czupel (933 m) — najwyższy szczyt Beskidu Małego,
Magurka Wilkowicka (909 m, schronisko), Groniczki (839m), Hrobacza Łąka (828 m, schronisko),
Gaiki (816 m), Czupel Mały (654 m), Łamana Skała — Madohora (929 m), Leskowiec (922 m),
Jaworzyna (890 m, schronisko) — Groń Jana Pawła II, Potrójna (884 m), Gancarz (802 m), Żar (761
m, kolejka linowo-terenowa), Bukowski Groń (729 m).
Na tym terenie przeważają zespoły świerkowo–bukowo-jodłowe. Dawniej przeważały lasy
bukowe, ale zostały zniszczone na skutek wypalań.
Na terenie Beskidu Małego znajdują się trzy rezerwaty przyrody: Madohora, Szeroka i
Zasolnica. Świat zwierząt Beskidu Małego jest stosunkowo skromny, związane jest to z niewielką
5
Por.: J. Mikołajski, J. Sołtysik, Szlakami Beskidu Małego – z plecakiem i na nartach, Colgraf – Press,
Poznań1995, s. 5-39; J. Ubik, Bielsko-Biała – turystyka i rekreacja, Wydział Promocji Miasta Urzędu
Miejskiego, Bielsko-Biała 2003, s. 2-16.
9
powierzchnią przy dużym stopniu penetracji jego terenów przez ludzi. Jednakże żyją tu, szczególnie w
rezerwatach, duże ilości zwierzyny płowej, dzików i innych ssaków.

Geologia (skałki, jaskinie, wąwozy itp.)
Niewątpliwą atrakcją Beskidu Żywieckiego są ściany skalne oraz jaskinie — zróżnicowane
pod względem trudności. Dobrze nasłonecznione ściany skalne znajdują się w gminie Łękawica
(zespół bazaltowych skał znany jako Zamczyska) oraz w gminie Lipowa — Jaskinia Malinowska
(Ondraszka) i Jaskinia w Trzech Kopcach6. We wsi Sopotnia Wielka nieocenioną atrakcją jest
największy w Beskidach wodospad.
Niewątpliwą atrakcją Beskidu Śląskiego są twory, będące efektem budowy geologicznej, a
należą do nich głębokie jaskinie w rejonie Malinowa i Malinowskiej Skały, a także skały pochodzenia
wulkanicznego — zwane cieszynitami. Występujące warstwy łupków zawierają rudy żelaza, które już
w XIX w. były wykorzystywane dla potrzeb huty z Ustronia.
Przy szlakach turystycznych, a częściej przy nie oznakowanych przejściach i ścieżkach
usytuowane są skały, umożliwiające uprawianie wspinaczki. Najbardziej znane to skałki na Kobylej
(19 m wysokości) w gminie Lipowa. Na północno- wschodnich stokach Glinnego, na wysokości 700
m znajdują się dwie formacje skalne z litej skały piaskowej. Wyznaczono na nich 11 dróg o bardzo
różnej skali trudności. Samotne skały można też spotkać przy szlaku turystycznym biegnącym od
Węgierskiej Górki do schroniska Przysłop, na odcinku od Magurki Radziechowskiej do Magurki
Wiślańskiej i Malinowskiej Skały.
Subregion południowy województwa śląskiego posiada również kilkadziesiąt jaskiń
umożliwiających rozwój speleologii. Jaskinie Beskidu Żywieckiego to jaskinie niewielkie, najczęściej
pochodzenia tektonicznego. W rezerwacie „Kuźnia” można podziwiać m.in. jaskinię Chłodną o 117 m
długości i 16,5 m głębokości, jaskinię pod Balkonami i jaskinie Niską w gminie Lipowa7.
Najpopularniejsze jaskinie w Beskidzie Śląskim, to: Jaskinia Malinowska (Ondraszka) — najgłębsza
w Beskidzie Śląskim oraz Jaskinia w Trzech Kopcach — największa w Beskidzie Śląskim. Poniżej
opis wybranych jaskiń:
 Jaskinia na Trzech Kopcach — Nazwa szczytu Trzy Kopce (1082 m n.p.m.) ma pochodzić od
stojących na nim kopców granicznych rozdzielających niegdyś dobra księstwa cieszyńskiego,
"państwa bielskiego" z dobrami łodygowickimi. Pod szczytem Trzech Kopców na wysokości
1000 m n.p.m. w Beskidzie Śląskim znajduje się największa jaskinia w Beskidach o długości
korytarzy ponad 260 m. Jaskinia utworzyła się w piaskowcu godulskim. W niektórych jej
miejscach spotyka się na ścianach utwory w kształcie grzybów, będące prawdopodobnie
naciekami kalcytowymi. Są one w jaskiniach Beskidów zjawiskiem wyjątkowym.
Temperatura w głębi jaskini wynosi około 6,50C. Wejście do jaskini utworzyło się niedawno
(przed czterdziestu laty) i tworzy je lej o głębokości 5 m (studzienka). Korytarze są wąskie
wypełnione rumoszem, z trzema większymi komorami. Zimowymi mieszkańcami jaskini są
nietoperze: nocki wąsatki, gacki wielkouche i podkowce małe, dla których jest to najwyższe
znane dotąd stanowisko w Polsce. Jaskinia jak dotychczas jest dostępna dla speleologów.
 Jaskinia "Chłodna" — Gmina Lipowa (miejscowość Twardorzeczka 6, Dzielnica Ostre), na
terenie rezerwatu „Kuźnie”, południowo-wschodni stok Muronki;
 Jaskinia "Przed Balkonem" — Gmina Lipowa (miejscowość: Twardorzeczka) na terenie
rezerwatu "Kuźnie", powyżej jaskini Chłodnej na wysokości 915 m n.p.m. 80 m na
południowy zachód od ambony skalnej w wysokości 10 m;
 Jaskinia Pającza — położona na wysokości ok. 1075 m n.p.m. — Szczyrk — znajduje się na
wsch. Stokach Skrzycznego na południowym zachodzie od Hali Jaworzyna;
 Jaskinia w Jaworzynie — Szczyrk — Jaskinia w Jaworzynie położona na wysokości 1030 m
n.p.m. Jaskinia znajduje się na północno-zachodnich. stokach Skrzycznego, poniżej Hali
Jaworzyna;
 Jaskinia u Jakubca — Jaskinia u Jakubca położona w Szczyrku Biłej na wysokości ok. 840 m
n.p.m. Jaskinia znajduje się na stokach Magury w Beskidzie Śląskim;
6
B. Michalska, P. Wojtsa, Jaskinie okolic Bielska-Białej, Wyd.: Klub Taternictwa Jaskiniowego Speleoklub,
Bielsko-Biała1999, s. 10-30.
7
Por.: B. Michalska, P. Wojtasa, Jaskinie okolic Bielska-Białej, op. cit., s. 12-30.
10

Jaskinia Skalna "Lodowa" — Jaskinia Skalna położona ok. 40 m nad poziomem Żylicy —
Jaskinia znajduje się na działce leśnej nr 5954;
Na terenie Beskidów działa Klub Taternictwa Jaskiniowego „Spaleoklub Bielsko- Biała”.

Warunki klimatyczne
Klimat i pogoda całego regionu kształtowane są przez przemieszczające się i ścierające ze
sobą masy powietrza polarno-morskiego i kontynentalnego. Najczęściej napływa wilgotne powietrze
polarno-morskie, które w zimie przynosi ocieplenie i odwilże, a latem ochłodzenie, duże
zachmurzenie i przeważnie obfite opady (od 800 do 1200 mm), powodujące często lokalne powodzie.
Powietrze kontynentalne napływa w lecie, jako ciepłe, przynoszące często burze, zaś w zimie — jako
mroźne i suche. Najlepszymi zatem warunkami dla uprawiania turystyki (najmniejszym średnim
zachmurzeniem, najmniejszymi i najrzadziej występującymi opadami i zwykle stałą pogodą)
charakteryzuje się w Beskidach przełom lata i jesieni, tj. okres od końca sierpnia do połowy
października.
Część powiatu żywieckiego, która leży na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego, ma
klimat typowo górski, co powoduje, między innymi, długie okresy zalegania pokrywy śnieżnej o dużej
grubości. Za najbardziej „śnieżne” uważane są: rejon Pilska, Zwardonia oraz dolina Soły.
Atrakcyjnym zjawiskiem są mgły radiacyjne, czyli tzw. morza mgieł, ponad które wynurzają się
wysokie grzbiety Tatr, Babiej Góry i Małej Fatry (Słowacja). Wiele szczytów górskich powyżej
1000 m n.p.m. charakteryzuje się występowaniem widokowych hal, licznych źródeł krystalicznych
wód górskich oraz bogactwem fauny i flory.

Wody (wody lecznicze, zbiorniki wodne)
W regionie „Beskidy” występują również duże obszary chronionej gospodarki wodnej. Zasoby
wody powierzchniowej w regionie zalicza się do dużych, a do najważniejszych zbiorników wodnych
należą akweny w Tresnej, Porąbce, Czańcu, Wiśle Czarnym oraz Bielsku-Białej Wapienicy. Są tu
także źródła wód mineralnych i termalnych, które mogą stanowić podstawę do rozwoju ośrodków
uzdrowiskowych oraz pełnić funkcję źródła energii. Najważniejsze źródła wód mineralnych i
termalnych wykorzystywane są w Ustroniu i Jaworzu.
Występujące w Beskidzie Śląskim warstwy łupków zawierają rudy żelaza, z których wywodzi
się kilka ujęć wód mineralnych zawierających w swoim składzie związki żelaza. Głównie w rejonie
Ustronia występują solanki jodowo-bromowe ze związkami wapnia i magnezu. Część z nich to wody
termalne, które wykorzystywane są do celów balneologicznych w sanatoriach w Ustroniu i Jaworzu.
Większość rzek w regionie należy do zlewiska Bałtyku, przy czym jedynie Olza jest
dopływem Odry, pozostałe zaś Wisły. Olza, która ma swe źródła pomiędzy Przełęczą Koniakowską i
Karolówką, za Istebną zmierza ku zachodowi i opuszcza granice Polski, by po około 30 km powrócić
jako rzeka graniczna w Cieszynie i jego najbliższej okolicy. Kolejną istotną rzeką Beskidu Śląskiego
jest Wisła, wypływająca spod Baraniej Góry dwoma źródłowymi potokami: Białą i Czarną Wisełką,
oraz jej pierwsze dopływy: Malinkę, Brennicę oraz Białą. Do ważniejszych rzek, wypływających z
Beskidu Śląskiego należą również: Kamesznica (spod Przełęczy Koniakowskiej), Leśna (spod
Malinowskiej Skały) i Żylica, opływająca łukiem masyw Skrzycznego. Wszystkie należą do głównych
dopływów rzeki Soły.






Ochrona przyrody
Do najważniejszych obszarów chronionych na terenie regionu „Beskidy” należą:
Babiogórski Park Narodowy — część Babiogórskiego Parku Narodowego znajduje się na
terenie województwa śląskiego (gmina Koszarawa), jednak zdecydowanie większa część,
wraz ze szczytem leży w Małopolsce,
Zespół Zachodniobeskidzkich Parków Krajobrazowych, obejmujący: Żywiecki Park
Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Beskidu Małego, Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego,
Rezerwat Krajobrazowy na Baraniej Górze,
Rezerwat Głuszca w Wiśle,
Wylęgarnia Pstrąga Potokowego w Wiśle,
11

Rezerwat „Lasek Miejski nad Olzą” w Cieszynie8.
Tabela 1. Ochrona przyrody i krajobrazu subregionu południowego województwa śląskiego
Wyszczególnienie
Powiat bielski
Powiat
cieszyński
Powiat
żywiecki
Bielsko-Biała
Woj. Śląskie
Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych
prawnie chroniona
W tym:
Ogółem
Rezerwaty
Parki krajobrazowe
Obszary
w ha
przyrody
w ha
chronionego
w ha
krajobrazu
w ha
2005
2009
2005
2009
2005
2009
2005
2009
10938,8
10939,0
84,2
84,5
10 678,4
10678,3
174,7
174,7
23360,6
24204,9
583,3
586,8
22 720,9
22724,0
830,8
2005
73
141
2009
75
75
54186,2
54194,0
541,8
617,4
53 644,4
53550,2
-
-
119
116
5070,2
271153,0
5110,4
272770,4
97,9
3724,9
95,0
4076,7
2849,1
226991,6
2852,0
227009,5
36132,0
36987,3
34
1381
61
1500
Pomniki
przyrody
Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach Ochrona przyrody i krajobrazu w 2005 i w 2009, Rocznik
Statystyczny Województwa Śląskiego, http://www. stat. gov. pl/cps/rde/xbcr/katow/ASSETS_10p01_05. pdf,
(2011-09-01).
Region „Beskidy” przystąpił do stworzenia na swoim terytorium sieci ekologicznej Natura
20009. Istotne zarejestrowane siedliska to:
 „Dolina Górnej Wisły” — obszar obejmuje dolinę górnej Wisły wraz ze Zbiornikiem
Goczałkowickim i przyległe stawy hodowlane. Jest to zbiornik wody pitnej i jest on
wyłączony z masowej rekreacji (kąpiel, sporty wodne), a uprawianie wędkarstwa jest tu
możliwe tylko z brzegu i to w ograniczonym zakresie. Na stawach prowadzona jest
intensywna hodowla karpia, a jesienią odbywają się polowania. Obszar ostoi jest gęsto
zamieszkany, a zabudowa jest rozproszona wśród pól uprawnych.
 Rezerwat przyrody Madohora — rezerwat przyrody Madohora znajdujący się na terenie Parku
Krajobrazowego Beskidu Małego. Obszar znajduje się w szczytowej części Łamanej Skały.
Na szczycie znajdują się wychodnie skalne. Wychodnie tworzą liczne progi skalne na
zboczach północnych i północno-zachodnich. Wysokość tych form skalnych jest różna - od
kilku do dziesięciu m. Rezerwat w całości jest pokryty wysokopiennym lasem. W większości
są to lasy bukowe, natomiast w szczytowej, skalnej części obszaru, dominuje świerk.
(Pozostałe tereny wskazuje tabela 3).
Obszary przyrodniczo cenne w regionie „Beskidy” są szeroko udostępnione dla turystów.
Przez wszystkie pasma górskie prowadzi wiele szlaków turystycznych. Szczególnie w Beskidzie
Śląskim do dyspozycji turystów pozostaje wiele schronisk górskich — z ważniejszych szczytów
jedynie na Baraniej Górze nie usytuowano schroniska, jednak w tym przypadku celem wędrówek jest
platforma widokowo, z której rozpościera się wyjątkowy widok. Beskid Mały cechuje się natomiast
niewielką ilością schronisk turystycznych, przez co ruch turystyczny jest zdecydowanie mniejszy.
Popularność tej części Beskidów jednak rośnie, zwłaszcza we wschodniej części, dzięki
bezpośredniemu sąsiedztwu Wadowic, gdzie imieniem Jana Pawła II nazywa się szczyty, szlaki i
górskie kaplice10.
8
R. Dulias, A. Hibszer, Województwo śląskie – Przyroda – Gospodarka - Dziedzictwo kulturowe, Wyd.
Kubajak, Kraków 2004, s. 56- 76.
9
Jednym z najważniejszych aktualnie zadań krajów członkowskich Unii Europejskiej w ochronie przyrody,
narzuconym przez dyrektywę 92/43/EWG (Council Directive 92/43/EEC…) - zwaną Dyrektywą Siedliskową,
jest utworzenie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Sieć ma, w założeniu, pełnić kluczową rolę w
ochronie różnorodności biologicznej terytorium Wspólnoty poprzez zabezpieczenie zagrożonych rodzajów
siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Natura 2000 realizuje
w ten sposób decyzję powziętą na spotkaniu Rady Europy w Goeteborgu w czerwcu 2001 o powstrzymaniu
erozji bioróżnorodności krajów członkowskich do roku 2010.
10
Por.: W. Motyka, Tu był Piotr: Związki Jana Pawła II z Żywiecczyzną i Beskidami, Wyd.: Beskidzkie
Towarzystwo Oświatowe, Milówka 2001, s. 34 i dalsze.
12
W celu szczególnej ochrony wartości przyrodniczych, fizjograficzno-krajobrazowych oraz
kulturowych Beskidu Żywieckiego, w 1986 r., w jego zachodniej części, został utworzony Żywiecki
Park Krajobrazowy, który był pierwszym tego typu parkiem w Karpatach Zachodnich.
Na analizowanym obszarze występuję obszary chronionego krajobrazu — Obszar
Chronionego Krajobrazu "Cieszyńskie Pogórze" — obszar wyznaczony w celu ochrony
wyróżniającego się pagórkowatego krajobrazu o znaczących walorach estetycznych i zróżnicowanych
ekosystemach, pełniących funkcje korytarzy ekologicznych o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym;
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe11:
 „ Dolina Wapienicy” — Bielsko-Biała. Duża różnorodność siedlisk i roślinności, zmienność
szaty leśnej obejmującej piętro pogórza, regiel dolny i górny;
 „Sarni Stok” — Bielsko-Biała. Fragment Pogórza Cieszyńskiego obejmujący dolinę Potoku
Zajazdowego porośniętą przez grąd subkontynentalny i łęg jesionowo-olszowy, porastający
dolinę nieuregulowanego potoku;
 „Cygański Las” — Bielsko-Biała. Kompleks leśny o dużych walorach krajobrazowych i
edukacyjnych;
 „Jaworze” — Jaworze. Fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego Pogórza Śląskiego z
charakterystyczną rzeźbą terenu obejmującego obszary użytkowania rolniczego, doliny
cieków wodnych, pozostałości lasów.
 „Bluszcze na Górze Zamkowej” — Cieszyn. Fragment zadrzewionego stoku Góry Zamkowej
ze stanowiskiem bluszczu pospolitego z licznymi okazami zakwitającymi;
 „Lasek Miejski w Błogocicach”. Krajobraz zbocza doliny rzeki Olzy, porośnięty lasami
gradowymi i łęgowymi;
 „Gościnna Dolina” — Bielsko-Biała. Obszar obejmuje doliny 3 potoków (Potok Kamienicki,
Potok Dębowiec oraz potok o nazwie „Dopływ od Zieleni Miejskiej”). Na terenie Gościnnej
Doliny dominującym zbiorowiskiem leśnym jest grąd subkontynentalny.;
 „Kaplicówka” — Skoczów. Fragment wzgórza Kaplicówka z licznymi gatunkami
chronionych roślin i zwierząt oraz kaplicą św. Jana Sarkandra.
 „Góra Bucze” — Brenna. Szczególnym celem ochrony jest zachowanie za względów
przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych źródła tufowego, ekosystemów
leśnych i łąkowych ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin i
zwierząt.
oraz pomniki przyrody12:
 Lipa drobnolistna 2 szt. Lipowa 1, Pas drogi powiatowej nr S 1405 Żywiec-LipowaBuczkowice. Rośnie przy drodze Żywiec-Lipowa, obok krzyża przydrożnego przy posesji nr
375; oraz 1szt. rośnie na prywatnej posesji 202 obok zabudowań gospodarczych;
 Jaskinia "Chłodna" — Gmina Lipowa na terenie rezerwatu "Kuźnie";
 Jaskinia "Przed Balkonem" — Gmina Lipowa (Twardorzeczka), powyżej jaskini Chłodnej, na
terenie rezerwatu "Kuźnie";
 „Dąb szypułkowy” — Rybarzowice. Rośnie w pasie drogowym drogi powiatowej nr 1401 S
Buczkowice-Rybarzowice; oraz 2 szt. rosną na posesji położonej przy ul. Bielskiej 475;
 Aleja lipowa — Lipa drobnolistna 12 szt. — wiek 150 lat; Skoczów – Wilamowice. Znajdują
się na terenie Cmentarza Żydowskiego;
 Jaskinia Pającza położona na wysokości ok. 1075 m n.p.m.;
 Jaskinia w Jaworzynie — Szczyrk — położona na wysokości 1030 m n.p.m. poniżej Hali
Jaworzyna;
 Jaskinia u Jakubca — położona w Szczyrku Biłej;
 Jaskinia Skalna "Lodowa" —położona ok. 40 m nad poziomem Żylicy. Znajduje się na działce
leśnej nr 5954;
11
12
http://katowice. rdos. gov. pl/images/pliki_rdos/rfop/zpk. xls (2011-09-03).
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach, http://katowice. rdos. gov. pl/ (2011-09-03)
13
Tabela 2. Parki Krajobrazowe subregionu południowego województwa śląskiego
Lp.
Nazwa, i data
utworzenia
(ustanowienia) formy
ochrony przyrody
1.
„Żywiecki Park
Krajobrazowy”
Data utworzenia:
13 marca 1986r
2.
Park Krajobrazowy
„Beskidu Śląskiego”
Data utworzenia:
16 czerwca 1998r
3.
Park Krajobrazowy
„Beskidu Małego”
Data utworzenia:
16 czerwca 1998r
Określenie położenia geograficznego i
administracyjnego formy ochrony
przyrody
Powierzchnia z
wyszczególnieniem formy
własności i rodzajów
gruntów
Opis formy ochrony przyrody
Gminy leżące na terenie „Żywieckiego”
Paku Krajobrazowego: Jeleśnia, Milówka,
Radziechowy – Wieprz, Rajcza, Świnna,
Ujsoły, Węgierska Górka, Żywiec
Powierzchnia całkowita
parku krajobrazowego 544, 70 km²
Powierzchnia parku
krajobrazowego
- 358, 70 km²
Powierzchnia otuliny parku
krajobrazowego
- 186, 00 km²
Tereny chronione ze względu na najpiękniejsze partie Beskidu
Żywieckiego, bogatą tradycją regionu, znacznym udziałem
zbiorowisk naturalnych oraz bogactwem świata zwierząt.
Park można podzielić na trzy części: Grupę Wielkiej Raczy,
Pasmo Lipowskiej - Romanki i Rozróg Pilska. Dominującym
elementem krajobrazu są drzewostany świerkowe i inne
obszary leśne.
Powierzchnia całkowita
parku krajobrazowego
- 609, 05 km²
Powierzchnia parku
krajobrazowego - 386, 20
km²
Powierzchnia otuliny parku
krajobrazowego
- 222, 85 km²
Zlokalizowany wzdłuż górnego biegu Wisły wraz z terenami
źródliskowymi, obejmuje także okoliczne pasma Beskidu
Śląskiego z najwyższymi szczytami Skrzycznem (1257m
n.p.m.) i Baranią Górą (1220m. n.p.m.). Park utworzono w celu
zachowania i upowszechnienia wartości przyrodniczych,
krajobrazowych i kulturowych Beskidu Śląskiego w warunkach
racjonalnego zagospodarowania. Najcenniejsze obszary o
naturalnym charakterze uznane są za rezerwaty przyrody,
których na terenie Parku jest 8. Atrakcyjność rejonu
wzbogacają zabytki architektury i lokalnego budownictwa
Powierzchnia całkowita
parku krajobrazowego 267, 83 km²
Powierzchnia parku
krajobrazowego--165, 40
km²
Powierzchnia otuliny parku
krajobrazowego -102, 43
Beskid Mały położony jest w makroregionie Beskidów
Zachodnich. . Na terenie parku w paśmie Magurki Wilkowickie
leży najwyższy szczyt zwany Czuplem (933m n.p.m.). Prawie
95% Beskidu Małego zbudowana jest z piaskowców
godulskich. Utworzone tam zostały 22 pomniki przyrody
nieożywionej min. Jaskinie, baszty skalne i ostańce. Na terenie
parku zostały założone rezerwaty w celu ochrony
dolnoreglowego starodrzewu bukowo – jodłowego,
Gminy leżące na terenie otuliny
„Żywieckiego” Paku Krajobrazowego:
Jeleśnia, Milówka, Radziechowy – Wieprz,
Rajcza, Świnna, Ujsoły, Węgierska Górka,
Żywiec
Gminy leżące na terenie Paku
Krajobrazowego „Beskidu Śląskiego”:
Bielsko – Biała, Brenna, Buczkowice,
Goleszów, Istebna, Jaworze, Lipowa,
Milówka, Radziechowy- Wieprz, Szczyrk,
Ustroń, Węgierska Górka, Wilkowice,
Wisła,
Gminy leżące na trenie otuliny Parku
Krajobrazowego „Beskidu Śląskiego”:
Bielsko – Biała, Brenna, Buczkowice,
Goleszów, Istebna, Jasienica, Jaworze,
Lipowa, Skoczów, Szczyrk, Ustroń,
Węgierska Górka, Wilkowice, Wisła,
Radziechowy- Wieprz
Gminy leżące na terenie Parku
Krajobrazowego „Beskidu Małego”:
Bielsko – Biała, Czernichów, Gilowice,
Kozy, Porąbka, Łękawica, Łodygowice,
Ślemień, Wilkowice, Żywiec;
Gminy leżące na terenie otuliny Parku
Krajobrazowego „Beskidu Małego”:
14
Bielsko – Biała, Czernichów, Gilowice,
Kozy, Porąbka, Łękawica, Łodygowice,
Ślemień, Wilkowice, Żywiec;
km²
górnoreglowej świerczyny oraz 130 letniej buczyny karpackiej.
Dużym walorem jest występowanie 20 przedstawicieli
storczykowatych. Na terenie Beskidu Małego zanotowano
występowanie 36 gatunków ssaków i ponad 110 gatunków
ptaków lęgowych.
Źródło: opracowanie na podstawie: http://katowice. rdos. gov. pl/images/pliki_rdos/pk. doc, (2011-09-03)
15
Tabela 3. Rejestr rezerwatów przyrody subregionu południowego województwa śląskiego (stan na dzień 25. 03. 2011r.)
Lp.
1.
Nazwa
rezerwatu
Barania Góra
Powierzchnia
(ha)
379, 85
zad. ochronne
do 12. 05.
2011r.
2.
3.
Stok
Szyndzielni
Kopce
54, 96
14, 77
4.
Zadni Gaj
6, 39
(wg. PUL do
2007r. 5, 77)
5.
zad. ochronne
do 20. 05.
2011r.
Śrubita
24, 99
6.
7.
Wisła
Szeroka
w Beskidzie
Małym
(wg. PUL od
2004r. 25, 69)
17, 61
49, 51
Data utworzenia,
podstawa prawna
1953r.
08. 11. 2007r.
Rozp. Woj. Śl. Dz.
Urz. Woj.
Śląskiego
Nr 194,
poz. 3691
5. 11. 1953r.
Zarz. ML
M. P. Nr A-107,
poz. 1438
1) Forma własności
2) Rodzaj gruntu
1) Skarb Państwa
18. 12. 1953r.
Zarz. ML
M. P. Nr A-1, poz.
21
30. 08. 1957r.
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 75, poz.
463
1) Skarb Państwa
28. 12. 1957r
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 9, poz. 52
1) Skarb Państwa
25. 06. 1959r.
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 62 poz.
321
1. 02. 1960r.
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 22, poz.
107
1) Skarb Państwa
Plan
ochrony
NIE
2) leśny
Położenie
^ Wisła
~ Wisła
* cieszyński
# śląskie
RODZAJ, TYP i PODTYP¤ rezerwatu
Opis formy ochrony
Leśny (L); I – fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk
leśnych (zl); II – leśny i borowy (EL), borów
mieszanych górskich i podgórskich (bmg).
Obszar leśny na Baraniej Górze.
1) Skarb Państwa
NIE
2) leśny
NIE
2) leśny
1) Skarb Państwa
NIE
2) leśny
NIE
2) leśny
NIE
2) wodny
1) Skarb Państwa
2) leśny
NIE
^ Wapienica
~ Bielsko-Biała
* ziemski
bielski
# śląskie
^ Marklowice
~ Cieszyn
* cieszyński
# śląskie
~ Goleszów
* cieszyński
# śląskie
^ Rycerka
Górna
~ Rajcza
* żywiecki
# śląskie
~ Wisła
* cieszyński
# śląskie
^ Kocierz
Moszczanicki
~ Łękawica
* żywiecki
# śląskie
RZGW Gliwice
Las bukowy z domieszką jaworu, jodły i świerka,
położony w terenie górskim na pograniczu regla
dolnego i górnego.
Fragment lasu mieszanego z udziałem lipy. Żyły,
skały wulkanicznej, tzw. cieszynit.
Naturalne stanowisko cisa.
Fragment pierwotnego lasu jodłowo-bukowego
regla dolnego.
Ochrona pstrąga w najbardziej naturalnych
warunkach bytowania.
Fragment karpackiego lasu bukowy regla dolnego
naturalnego pochodzenia.
16
8.
9.
Madohora
71, 81
w woj.
śląskim 33,
23 <33, 18>
Butorza
30, 08
zad. ochronne
do 5. 09.
2013r.
10.
Lasek
Miejski nad
Puńcówką
11.
7, 73
4, 08
Lasek Miejski
nad Olzą
12.
Romanka
plan ochrony
do 08. 10.
2026r.
124, 5
1. 02. 1960r.
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 24, poz.
117
(7. 10. 1967r.
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 62, poz.
297)
27. 07. 1961r.
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 73, poz.
311
(30. 01. 2004r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 9,
poz. 341)
1961r.
03. 12. 2007r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 206,
poz. 4178
1) Skarb Państwa
1961r.
15. 01. 2008r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 12,
poz. 319
1) Skarb Państwa
1963r.
30. 05. 2005r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 71,
poz. 1888
1) Skarb Państwa
NIE
^ Las, Ślemień
~ Ślemień
* żywiecki
# śląskie,
małopolskie
Zespoły buczyny dolnoreglowej i świerczyny
górnoreglowej oraz wychodnie skalne.
NIE
^ Sól Kiczora
~ Rajcza
* żywiecki
# śląskie
Dolnoreglowy drzewostan świerkowy.
NIE
~ Cieszyn
* cieszyński
# śląskie
Florystyczny (Fl); I – florystyczny (PFl), roślin
zielnych i krzewinek (rzk); II – leśny i borowy
(EL), lasów górskich i podgórskich (lgp).
2) leśny
2) Skarb Państwa
3) leśny
1) Skarb Państwa
2) leśny
Stanowisko cieszynianki wiosennej.
NIE
2) leśny
~ Cieszyn
* cieszyński
# śląskie
RZGW Gliwice
Leśny (L); I – florystyczny (PFl), roślin zielnych i
krzewinek (rzk); II – leśny i borowy (EL), lasów
górskich i podgórskich (lgp).
Leśno-florystyczny, fragment lasu mieszanego o
charakterze pierwotnym, stanowisko cieszynianki.
2) leśny
TAK
~ Jeleśnia,
Węgierska
Górka
* żywiecki
# śląskie
RZGW Gliwice
Pierwotny fragment dawnej Puszczy Karpackiej w
postaci ekosystemów leśnych regla dolnego i
górnego.
RZGW Kraków
17
13.
Rotuz
40, 63
(136, 29)
14.
Pod Rysianką
27, 02
15.
Oszast
46, 27
plan ochrony
do 17. 07.
2028r.
1966r.
2003r.
2004r.
05. 01. 2005r
Rozp. Woj. Śl
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 4,
poz. 68
1970r.
04. 06. 2008r.
Rozp. Woj. Śl
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 108,
poz. 2239
1) Skarb Państwa
1971r.
31. 07. 2007r.
Rozp. Woj. Śl
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 128,
poz. 2507
1) Skarb Państwa
1971r.
5. 01. 2005r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego
Nr 4, poz. 69
23. 01. 1973r.
Zarz. MLiPD
M. P. Nr 5, poz. 38
1996r.
25. 08. 2003r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 85,
1) Skarb Państwa
NIE
2) leśny
1) Skarb Państwa
NIE
2) leśny
TAK
2) leśny
^ Czechowice
Dziedzice
~ Chybie,
Czechowice
Dzedzice
* bielski,
cieszyński
# śląskie
^ Sopotnia Wlk.
~ Jeleśnia
* żywiecki
# śląskie
^ Soblówka
~ Ujsoły
* żywiecki
# śląskie
Torfowiskowy, śródleśne torfowiska z
fragmentami boru bagiennego i boru wilgotnego.
Leśny (L); I – florystyczny (PFl), zbiorowisk
leśnych (zl); II – leśny i borowy (EL), lasów
mieszanych górskich i podgórskich (lmg).
Las jodłowo – świerkowo-bukowy, będący
fragmentem pierwotnej puszczy karpackiej regla
dolnego.
Leśny (L); I – fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk
leśnych (zl); II – leśny i borowy (EL), lasów
mieszanych górskich i podgórskich (lmg).
Las bukowo – jodłowo-świerkowy, będący
fragmentem pierwotnej puszczy karpackiej regla
dolnego.
RZGW Kraków
16.
Pilsko
105, 21
plan ochrony
do 20. 08.
2026r.
17.
18.
Zasolnica
Morzyk
16, 65
10, 25
TAK
2) leśny
1) Skarb Państwa
2) leśny
1) Zootech- niczny
Zakład Doświad-czalny
w Grodźcu Śląskim
NIE
dok tak
NIE
^ Korbielów
~ Jeleśnia
* żywiecki
# śląskie
~ Porąbka
* bielski
# śląskie
~ Jasienica
* bielski
# śląskie
Naturalny fragment świerczyny górnoreglowej
oraz ekosystemy nieleśne, kosodrzewina i murawy
krzewinkowe.
RZGW Kraków
Fragment starodrzewu buczyny karpackiej.
Las o charakterze grądu subatlantyckiego i
buczyny karpackiej.
2) leśny
18
19.
Dziobaki
20.
zad. ochronne
do 26. 08.
2014r.
Gawroniec
21.
Kuźnie
13, 06
23, 69
7, 22
22.
Grapa
23, 23
23.
Skarpa
Wiślicka
29, 03
poz. 2283
11. 12. 1995r.
Zarz. MOŚZNiL
M. P. Nr 2, poz. 27
1) Skarb Państwa
NIE
~ Ujsoły
* żywiecki
# śląskie
Buczyna karpacka, jaworzyna ziołoroślowa w
reglu dolnym.
NIE
^ Świnna
~ Świnna
* żywiecki
# śląskie
^ Ostre
~ Lipowa
* żywiecki
# śląskie
~ Żywiec
* żywiecki
# śląskie
Fragment
buczyny karpackiej z dużym udziałem sosny.
2) leśny
11. 12. 1995r.
Zarz. MOŚZNiL
M. P. Nr 2, poz. 28
1) Skarb Państwa
11. 12. 1995
Zarz. MOŚZNiL
M. P. Nr 5, poz. 46
1) Skarb Państwa
14. 06. 1996r.
Zarz. MOŚZNiL
M. P. Nr 37, poz.
372
1) – Starostwo
Powiatowe w Żywcu
– Spadkobiercy po
Karolu
Habsburgu
4)
1996r.
11. 07. 2007r.
Rozp. Woj. Śl
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 116,
poz. 2346
2) leśny
1) Skarb Państwa
12. 11. 1996r.
Zarz. MOŚZNiL
M. P. Nr 75, poz.
676
1998r.
25. 07. 2007r.
Rozp. Woj. Śl
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego Nr 123,
1) Skarb Państwa
2) leśny
NIE
2) leśny
NIE
NIE
2) leśny
^ Wiślica
~ Skoczów
* cieszyński
# śląskie
Przyroda nieożywiona, zgrupowanie wychodni
skalnych, jaskiń oraz dorodnych drzewostanów
świerkowych.
Łęg jesionowy, grąd z licznym udziałem
chronionych gatunków flory i fauny.
Leśny (L); I – fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk
leśnych (zl); II – leśny i borowy (EL), lasów
wyżynnych (lwż).
Drzewostany bukowe oraz zbiorowiska łęgowe o
charakterze naturalnym.
RZGW Gliwice
24.
25.
Czantoria
Dolina
Łańskiego
Potoku
plan ochrony
97, 71
47, 07
NIE
2) leśny
1) Skarb Państwa
2) leśny
TAK
^ Ustroń
~ Ustroń
* cieszyński #
śląskie
^ Grodziec Śl.
~ Jasienica
* bielski
# śląskie
Dolnoreglowe zbiorowiska leśne o charakterze
naturalnym.
Leśny (L); I – fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk
leśnych (zl); II – leśny i borowy (EL), lasów
górskich i podgórskich (lgp).
Naturalne zbiorowiska podgórskiego łęgu
19
do 01. 10.
2027r.
26.
Muńcoł
45, 20
(wg. PUL od
2004r. 44, 95)
27.
zad. ochronne
do 24. 06.
2014r.
Jaworzyna
28.
Lipowska
jesionowego i nadrzecznej olszyny górskiej.
poz. 2457
40, 03
62, 60
23. 12. 1998r.
Rozp. MOŚZNiL
Dz. U. Nr 166,
poz. 1227
1) Skarb Państwa
25. 08. 2003r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego
Nr 85, poz. 2281
09. 06. 2008r.
Rozp. Woj. Śl.
Dz. Urz. Woj.
Śląskiego
Nr 112,
poz. 2272
1) Skarb Państwa
NIE
^ Soblówka
~ Ujsoły
* żywiecki
# śląskie
NIE
~ Bielsko Biała
* grodzki
bielski
# śląskie
NIE
~ Ujsoły,
Węgierska
Górka
* żywiecki
# śląskie
2) leśny
2) leśny
1) Skarb Państwa
2) leśny
RZGW Gliwice
Stanowisko śnieżyczki przebiśnieg w żyznej
buczynie karpackiej.
Naturalne lasy górskie – jaworzyna górska,
kwaśna buczyna górska, żyzna buczyna karpacka.
Leśny (L); I – fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk
leśnych (zl); II – leśny i borowy (EL), borów
górskich i podgórskich (bgp).
Górnoreglowy bór świerkowy, torfowiska z
systemem oczek wodnych.
Oznaczenia symboli:
Kursywą zaznaczono akt prawny zmieniający zarządzenie o utworzeniu rezerwatu.
(^) - Obręb
(~) - Gmina
(*) - Powiat
(#) - Województwo
(¤) - Typ i podtyp rezerwatu rozpisano ze względu na:
- dominujący przedmiot ochrony (I)
- główny typ ekosystemu (II)
Źródło: opracowanie na podstawie: http://katowice. rdos. gov. pl/images/pliki_rdos/rfop/rezerwaty. doc, (2011-09-02)
20
4.2.2. WALORY ANTROPOLOGICZNE

Zabytki
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przewiduje następujące formy ochrony
zabytków (art. 7):
1) wpis do rejestru zabytków,
2) uznanie za pomnik historii,
3) utworzenie parku kulturowego,
4) ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Na mapie zabytków subregionu południowego województwa śląskiego szczególne miejsce
zajmuje Bielsko–Biała, Cieszyn i ziemia cieszyńska, w tym najstarszy zabytek województwa —
romańska rotunda z XI wieku oraz Żywiec. Godna uwagi jest architektura lat trzydziestych XX wieku
— architektura secesyjna i modernistyczna w Bielsku–Białej czy Zamek Prezydenta w Wiśle.
Bielsko–Biała to ważny ośrodek teatralny i muzealny. W mieście znajduje się Teatr Polski
oraz Teatr Lalek Banialuka, Muzeum z oddziałami w Bystrej Śląskiej, Muzeum Techniki i
Włókiennictwa, „Dom Tkacza”, Muzeum Literatury im. Stanisława Reymonta. Bielsko–Biała to
również jeden z wiodących w regionie, a nawet kraju ośrodków plastycznych. Działalność
wystawiennicza realizowana jest m.in. w BWA.
Powiat bielski kryje różne niespodzianki, do których niewątpliwie należą interesujące zabytki
architektury. Są wśród nich zamki, pałace i dwory, będące świadectwem dawnej kultury szlacheckiej.
Dawną staropolską architekturę wiejską reprezentują nieliczne już kościółki drewniane w Starej Wsi,
Bielowicku i Szczyrku.
W powiecie żywieckim godna uwagi jest regionalna architektura. W Beskidzie Żywieckim
zachowało się po dzień dzisiejszy 300 obiektów zabytkowych. Sam Żywiec jest miastem
interesującym pod względem historycznym, etnograficznym i architektonicznym. Znajduje się tu
wiele cennych zabytków, m.in. Kościół Katedralny Narodzenia NMP, Stary Zamek, Park Habsburgów
czy Nowy Zamek.
Natomiast w powiecie cieszyński na szczególną uwagę zasługuje Cieszyn, który uznawany
jest za ważny ośrodek kulturalny. Najważniejsze zabytki to: Góra Zamkowa z romańską rotundą z XI
wieku, Wieżą Piastowską z przełomu XIII/XIV wieku i Pałacem Habsburgów, a także Ratusz, Studnia
Trzech Braci (symbol założenia miasta), Pałac Larisch’ów i wiele zabytkowych kościołów i kamienic.
Narodowy Instytut Dziedzictwa13 wśród najważniejszych zabytków subregionu
południowego województwa śląskiego wyróżnia:
 Zespół historycznego centrum Cieszyna
Cieszyn zaliczyć można do najpiękniejszych i najbardziej interesujących pod względem
historycznym i zabytkowym miast śląskich oraz całej południowej Polski. Jego nadgraniczne
położenie, znaczenie polityczne i obronne na przestrzeni wieków, zmienna przynależność państwowa i
religijna, bogato odcisnęły się na zachowanej do dziś tkance miasta oraz jego różnorodnej kulturze. W
zespole tym można wyróżnić takie zabytki, jak:
 Góra Zamkowa z reliktami zamku piastowskiego, Zamkiem Myśliwskim Habsburgów,
rotundą św. Mikołaja i Wacława i Wieżą Piastowską w otoczeniu parku romantycznego;
 Kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny (d. kościół dominikański) z pozostałościami
dawnego klasztoru Dominikanów przy pl. Dominikańskim;
 Kościół parafialny p.w. św. Jerzego (d. kościół szpitalny) przy ul. Liburnia;
 Kościół filialny p.w. Trójcy Św. przy pl. ks. Londzina;
 Kościół filialny p.w. Krzyża Św. i d. kolegium jezuickie przy ul. Szersznika;
 Kościół Wniebowzięcia NMP i klasztor Bonifratrów przy pl. ks. Londzina;
 Ewangelicki kościół Łaski im. Jezus wraz z zabudowaniami gminy ewangelickiej przy
pl. Kościelnym;
13
http://www. nid. pl/idm, 416, najwazniejsze-zabytki. html, (2011-09-06).
21
 Pałac rodziny von Larisch, obecnie siedziba Muzeum Śląska Cieszyńskiego przy
ul. Regera;
 Zespół zabudowy śródmiejskiej z XVI, XVII, XVIII i XIX w., w tym kamienice
podcieniowe przy Rynku, kamienice przy ul. Wyższa Brama, ul. Przykopa, Głębokiej,
Górny Rynek, Menniczej, Nowe Miasto, Sejmowej.
 Ratusz przy Rynku;
 Studnia z figurą św. Floriana na Rynku;
 Teatr Miejski im. Adama Mickiewicza przy pl. Teatralnym;
 Zespół Browaru Książęcego przy ul. Śrutarskiej;
 Dawna mennica przy ul. Menniczej;
 Tzw. Cieszyńska Wenecja z pozostałościami murów miejskich przy ul. Przykopa;
 Studnia Trzech Braci przy ul. Trzech Braci.
Fot. 1. Cieszyńska Wenecja oraz widok na ratusz w Cieszynie
Źródło: http://www. nid. pl/idm, 416, najwazniejsze-zabytki. html, (2011-09-06)
Staromiejski układ urbanistyczny Cieszyna wraz z zespołem Góry Zamkowej otoczony jest
ochroną konserwatorską w postaci wpisu do rejestru (A-416/85 z 19. 11. 1985). Obecnie, z inicjatywy
Śląskiego Konserwatora Zabytków, rozpoczęto procedurę wpisania do rejestru zabytków
historycznego układu urbanistycznego miasta Cieszyn, obejmującego Górę Zamkową, teren miasta
lokacyjnego, Górne Przedmieście, Przedmieście Przykopa, zespoły XIX-wiecznej zabudowy Górnego
Przedmieścia oraz zabudowa wzgórza tzw. Małego Jaworowego.
 Szlak architektury drewnianej na Śląsku
Szlak Architektury Drewnianej województwa śląskiego wiedzie przez najciekawsze obiekty w
ich naturalnym otoczeniu oraz placówki muzealne zajmujące się architekturą i sztuką ludową. Trasa
główna łączy się z podobnymi szlakami w województwach podkarpackim i małopolskim, składa się z
pięciu pętli o łącznej długości 1060 km, obejmuje 93 obiekty oraz zespoły architektury drewnianej:
kościoły, kaplice, dzwonnice, chałupy, karczmy, leśniczówki, pałacyk myśliwski, obiekty gospodarcze
(młyn wodny i spichlerze) w ich naturalnym otoczeniu, a także dwa skanseny Górnośląski Park
Etnograficzny w Chorzowie i Zagroda Wsi Pszczyńskiej w Pszczynie. Wszystkie obiekty na szlaku
oznakowane są tablicami informacyjnymi.
W subregionie południowym województwa śląskiego biegnie Pętla Beskidzka o długości
120 km. Biegnie ona u podnóża Beskidu Śląskiego i Małego. Jest ona częścią Trasy Głównej o
długości 326 km, która biegnie przez całe województwo. Obok przykładów architektury sakralnej
takich jak kościół parafialny w Ustroniu - Nierodzimiu p.w. św. Anny z 1769 r. czy kościół w
Bielowicku p.w. św. Wawrzyńca z 1701 r. Warto też wspomnieć o nie oznakowanych drewnianych
kościołach w Juszczynie i Soblówce. Na trasie zachowały się relikty dawnej zabudowy mieszkalnej i
gospodarskiej jak np. Chałupa nr 824 - drewniana chałupa góralska Kawuloków z końca XIX w. a w
niej Izba Regionalna w Istebnej, a w przysiółkach kilkadziesiąt innych drewnianych chałup i
budynków gospodarczych.
 Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego
Szlak Zabytków Techniki to tematyczny, samochodowy szlak turystyczny o zasięgu
regionalnym, obejmujący obiekty związane z dziedzictwem przemysłowym województwa śląskiego.
Tworzą go 32 obiekty związane z tradycją industrialną. W subregionie południowym szlak ten tworzy:
dworzec kolejowy w Biesku-Białej, Muzeum Techniki i Włókiennictwa w Bielsku-Białej, Muzeum
Ustrońskie im. Jana Jarockiego w Ustroniu, Browar Żywiec i Muzeum Browaru w Żywcu. Niestety,
22
część tych zabytków nie jest objęta ochroną prawną w postaci wpisu do rejestru zabytków
województwa śląskiego. Docelowo Szlak Zabytków Techniki ma stać się najbardziej interesującą trasą
turystyki industrialnej w kraju. Przewiduje się, iż będzie należał do jednych z głównych markowych
produktów turystycznych województwa śląskiego i będzie charakteryzować region na turystycznej
mapie Polski i Europy.
Wskazane przez Narodowy Instytut Dziedzictwa najważniejsze zabytki regionu nie
wyczerpują pełnej charakterystyki zasobów zabytków. W subregionie możemy wymienić wiele
jednostek przestrzennych, które w swych zasobach posiadają zabytki i jednocześnie stanowią
atrakcyjny produkt turystyczny. Do jednostek takich zalicza się miejscowości wypoczynkowe,
stanowiącą bazę wypoczynku sobotnio-niedzielnego w pobliżu miejsca zamieszkania turystów, a także
letnią i zimową bazę urlopową. Do najważniejszych miejscowości wypoczynkowych w regionie
należą: Szczyrk, Wisła, Ustroń, Istebna, Brenna, Tresna, Międzybrodzie Bialskie i Żywieckie,
Porąbka, Milówka i Korbielów. Większe miejscowości, takie jak Bielsko-Biała, Cieszyn, Żywiec,
Skoczów, przyciągają turystów zabytkami a także szeroką ofertą imprez o różnym charakterze,
urozmaiconą bazą gastronomiczną, centrami rozrywki, centrami handlowymi i obiektami
sportowymi14.
14
Por.: Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki, red. H. Rechowicz, Wydawnictwo AWF
w Katowicach, Katowice 1994, s. 43- 76.
23
Gmina Jasienica
Gmina Czechowice-Dziedzice
Gmina
Buczkowice
Gmina Bestwina
Tabela 4. Zabytki w poszczególnych gminach powiatu bielskiego
Gmina
Zabytki
 Drewniane XIX wieczne chaty o konstrukcji zrębowo-słupowej, Bestwina;
 Późnoklasycystyczny Dwór Habsburgów z 1824 roku otoczony starym parkiem. - obecnie
siedziba Urzędu Gminy, Bestwina;
 Późnogotycki kościół pod wezwaniem WNMP z 1577 roku z renesansowym nagrobkiem
wojewody krakowskiego Myszkowskiego i jego żony, Bestwina;
 Przydrożne figury Jana Nepomucena i Michała Archanioła z końca XVIII wieku,
Bestwina.
 Kaplica murowana przy kościele - ok. 1880r, Godziszka;
 Kościół parafialny p. w. M. B. Szkaplerznej mur. -1914r. Godziszka;
 Młyn wodny, murowany z 1886r.;
 Kościół parafialny p. w. M. B. Przemienienia mur. -1868-1879r. Rybarzowice;
 Plebania (paraf.) drew, -ok. 1900r. Rybarzowice.
 Budynek mieszkalno-gospodarczy z XVIII wieku –Czechowice-Dziedzice, ul.
Legionów30;
 Dwór z przełomu XVIII/XIX wieku, ul. Bielska 28, Czechowice-Dziedzice, Ligota;
 Kaplica obok Kościoła P. W. Najświętszej Marii Panny Wspomożenia Wiernych z XIX
w. ul. Legionów 57, 43-502 Czechowice-Dziedzice [Kaplica usytuowana jest w pobliżu
Kościoła Wspomożenia Wiernych w Czechowicach-Dziedzicach. Ustawiona w pobliżu
ulicy, wolnostojąca, murowana, tynkowana. Wzniesiona na podmurówce, dach
dwuspadowy, kryty blachą. Posadzka marmurowa, dwa okna prostokątne, zamknięte
półkoliście. Drzwi drewniane. Obecnie zamieniona na dom przedpogrzebowy].
 Pałac Kotulińskich wraz z parkiem, ul. Zamkowa 2, Czechowice-Dziedzice. [Pałac
rokokowy wraz z parkiem pochodzi z XVIII wieku. Zbudowany przez Franciszka Karola
Kotulińskiego. Usytuowany jest w centrum założenia poprzedzony dziedzińcem.
Dziedziniec ogrodzony jest murem z bramką prowadzącą na drogę do miasta. Wzdłuż
ciągnie się mur. Obiekt murowany cegłą i częściowo z kamienia, tynkowany. Dach
drewniany z poddaszem częściowo mieszkalnym. Wewnątrz pałacu zachowała się
rokokowa sztukateria, ciekawe posadzki i piękne portale. Przy pałacu znajduje się
późnobarokowy park oraz kompleks zabudowań folwarcznych z XVIII i XIX wieku].
 Zespół zabudowań dworskich - Czechowice-Dziedzice, ul. Zamkowa, CzechowiceDziedzice; [W skład wchodzi: · spichlerz z I połowy XVIII wieku; · dwa czworaki; ·
zarządcówka; · stajnia · budynek ogrodnika, założenie terenów zielonych w tym: trzy
stawy i trzy aleje spacerowe z przełomu XVIII i XIX wieku].
 Zagroda wiejska, ul. Zarzeczna 12, Czechowice-Dziedzice, Bronów; [Dom murowany,
otynkowany, połączony ze stajnią. Dach dwuspadowy oraz stodoła z XIX wieku
drewniana].
 Figura kamienna Chrystusa upadającego pod krzyżem z 1780r. Mazańcowice;
 Kapliczka św. Jana Nepomucena, Rudzica;
 Kościół katolicki p. w. Narodzenia św. Jana Chrzciciela – XVIII wiek., Rudzica.
 Ruiny kościoła p w. św. Bartłomieja w Grodźcu – XVI wiek. Grodziec;
 Zamek w Grodźcu, Grodziec; [Jeden z najstarszych zabytków na Śląsku Cieszyńskim.
Według tradycji początkowo był drewniany zbudowany w XIV w. przez rycerzy
Grodeckich z Brodu. Murowany wznieśli (1542 – 1580) Maciej i Henryk Grodzieccy.
Dwupiętrowy o charakterze średniowiecznej warowni; z zabytkowym parkiem z
pomnikami przyrody].
24
Gmina Porąbka
Gmina Kozy
Gmina Jaworze
Gmina
c. d.
Zabytki c. d.
 Altana z XVIII wieku na szczycie wzgórza „Goruszka” tzw „Glorieta”, Jaworze wzgórze
„Goruszka” ul. Szkolna;
 Czworaki z przełomu XVIII i XIX wieku, ul. Pałacowa, Jaworze;
 Kapliczka Katolicka w Jaworzu Nałężu, ul. Cisowa, Jaworze;
 Pałac klasycystyczny z 1793 roku wybudowany przez hrabiego Arnolda st. Genois
d’Anneaucourt oraz Zespół pałacowo-parkowy (obecnie siedziba Młodzieżowego
Ośrodka Wychowawczego), ul. Pałacowa, Jaworze.
 Zabytkowa „Willa Sanitas”, Jaworze;
 Zabytkowy dom Sióstr Benedyktynek, ul. Zdrojowa 31, Jaworze;
 Kapliczka „Pod Panienką” – krzyże i kapliczki przydrożne, ul. Panienki, Kozy;
 Linie obronne (stok Chrobaczej Łąki), Stok Chrobaczej Łąki, Kozy;
 Owczarnia z VIII w. ul. Szkolna, Kozy;
 Willa Grabowskich, ul. Krakowska, Kozy.
 Dworek w Kobiernicach; [W 1874 r. właściciel dóbr kobiernickich przekazał dwór w
Kobiernicach na rzecz Wspólnoty Wsi Kobiernice. W 1886 r. rząd austriacki założył
pierwszą na Podbeskidziu Krajową Niższą Szkołę Rolniczą, która mieściła się w obecnym
dworku w Kobiernicach. Nauka trwała trzy lata. Szkoła istniała do 1920 r. ];
 Dzwonnica w Porąbce - Wielkiej Puszczy, Porąbka; [Wieża dzwonnicy została
zbudowana na początku XIX w. Data kupna dzwonu ani nazwiska jej fundatorów nie są
znane. W wieży wisi dzwon "Urban", który tradycyjnie wzywał do modlitwy na "Anioł
Pański". Często dzwonił również na trwogę w czasie pożarów i powodzi. W latach 50.
dzwonnicę pokryto blachą, a ściany boczne eternitem. Tu od 1969 r., przy
prowizorycznym ołtarzu, odprawiana była niedzielna msza święta. W latach 1976 - 1977,
na gruncie podarowanym przez p. Katarzynę Targosz, do wieży dobudowano
pomieszczenie dla wiernych. W ołtarzu ustawiony był obraz Matki Boskiej Różańcowej,
namalowany przez p. Jana Grabskiego z Porąbki. W 1997 r. rozpoczęto budowę nowej
obszerniejszej kaplicy. Z chwilą jej ukończenia odprawiane są tu msze święte.
Dobudowane do dzwonnicy pomieszczenie dla wiernych rozebrano i od tej pory dzwon
"Urban", jak dawniej, dzwoni na "Anioł Pański"].
 Figura Matki Boskiej Bolesnej; [Kamienna figura Matki Boskiej Bolesnej na Bukowcu
stoi w miejscu pochówku 16 mieszkańców Porąbki, zmarłych w 1831 r. na cholerę. Jej
fundator jest nieznany].
 Kamienna figura Chrystusa Nazareńskiego [Kamienna figura Chrystusa Nazareńskiego, z
wyrytym napisem "Jezusie Miłosierny zmiłuj się nad nami" stoi po wschodniej stronie
kościoła w Porąbce. Ufundował ją w 1867 r. p. Stanisław Micherda z Porąbki].
 Osiedle urzędnicze dla budowniczych zapory, tzw. Kolonia w Porąbce, [Wybudowane w
latach dwudziestych XX w. stanowi zespół budynków drewnianych w stylu
witkiewiczowskim, zachowanych dotąd w niezmienionym kształcie].
25
Gmina
Wilkowice
Gmina
Wilamowice
Gmina
c. d.
Zabytki c. d.
 Pałac z XVII wieku, [Pałac w Czańcu należy do najstarszych zabytków na terenie gminy,
pochodzi z XVII wieku. Stanowił on zamożną rezydencję szlachecką. Obronność
zameczku zapewniał otaczający go niski mur z koliście występującymi bastionami i
strzelnicami. Po 1945 r. był zamieszkały przez różnych lokatorów. Do końca lat
osiemdziesiątych naszego wieku dach pałacu był częściowo uszkodzony i przez to woda
niszczyła wnętrza, które i tak były już w fatalnym stanie. Nie można było znaleźć
właściciela, który odnowiłby zamek. Dopiero w 1990 r. prywatna firma, przejęła budynek,
naprawiła dach i odnowiła elewację. Na dalsze roboty zabrakło funduszy. Wnętrze pałacu
było kiedyś bardzo ciekawe, niestety obecnie brak jest możliwości jego zwiedzania].
 Zabytkowa kapliczka słupowa, Kobiernice Małe, [Kamienna kapliczka słupowa z
początku XVIII w. stoi nieopodal przystanku autobusowego Kobiernice Małe, po prawej
stronie drogi do Porąbki. Ozdobiona jest wnęką, w której znajduje się płaskorzeźba
Chrystusa Ukrzyżowanego. Prawdopodobnie kapliczka ta stoi w miejscu pochówku
dwóch szwedzkich żołnierzy].
Kościół Parafialny w Starej Wsi, Stara Wieś
 Murowana kaplica pw. Matki Boskiej Siewnej z XVIII w. Meszna,
 Neogotycki Zespół Kościoła Parafialnego z plebania i kapliczką, Wilkowice.
Źródło: http://zwiedzajmy. pl/index. php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=192, (2011-09-06)
26
Tabela 5. Zabytki miasta Bielska-Białej, miasta na prawach powiatu
Lp.
Zabytki
1.
Cmentarz żydowski w Aleksandrowicach, ul. Cieszyńska 92 43-300 Bielsko-Biała
Cmentarz żydowski w Aleksandrowicach założony w 1849 roku. Dom przedpogrzebowy z
1885 roku ozdobiony pięknymi polichromiami. W 1924 r. areał cmentarza podwojono. W
latach 60 XX wieku umieszczono tam pomniki nagrobne z likwidowanego kirkutu w Białej.
Dobrze zachowane groby wielu zasłużonych mieszkańców miasta.
2.
Dawny Gmach Izraelickiej Gminy Wyznaniowej, Mickiewicza 22, Bielsko-Biała - budynek z
czerwonej cegły i elementami dekoracyjnymi z piaskowca wybudowany został w 1904 roku
wg projektu Ernesta Lindnera i Teodora Schreiera, mieścił biura i mieszkania. Obecnie swoja
siedzibę ma w nim Sąd Rejonowy.
3.
Dom Kałuży w Bielsku, Wzgórze 15, Bielsko-Biała - jest to barokowa kamieniczka, jedyny
tego rodzaju dom w mieście zachowany do dzisiaj. Zbudowany w 2 połowie XVIII w. Na
przełomie XIX i XX wieku był własnością introligatora Karola Kałuży.
4.
Dom Tkacza, ul. Jana III Sobieskiego 51, Bielsko-Biała - parterowy, drewniany budynek z
połowy XVIII w. o konstrukcji zrębowej, z galeryjką od frontu, będącą przedłużeniem strychu.
Początkowo był to dom i warsztat sukiennika. Później pełnił rolę domu mieszkalnego i
warsztatu szewskiego. Od 1992 r. oddział Muzeum Okręgowego w Bielsku-Białej.
5.
Dworzec kolejowy w Bielsku, ul. Warszawska, Bielsko-Biała - budynek powstał dzięki decyzji
ówczesnej Rady Miejskiej z roku 1887, a projektantem był bielski architekt Carl Schulz. Był to
tak zwany nowy budynek dworca, który zastąpił stary, z roku 1860. Historia kolei w Bielsku
sięga roku 1853, kiedy to zapadła decyzja o budowie linii kolejowej z Bogumina do
Oświęcimia jako połączenia Wiednia z Galicją (Kaiser Ferdinand Nordbahn), z odgałęzieniem
z Czechowic - Dziedzic do Bielska.
6.
Grodzisko w Starym Bielsku, Pod Grodziskiem 43-300 Bielsko-Biała
Jest to pozostałość pierścieniowej osady rolniczo-produkcyjnej z XII - XIV w. o powierzchni
ponad 3 ha. Przeprowadzone badania archeologiczne wskazują, że była to osada rolników,
rzemieślników, prządek. Jest to najstarszy zabytek na terenie miasta.
7.
Kamienica Pod Żabami, Pl. Wojska Polskiego 12, Bielsko-Biała - budynek z 1905r. . Przykład
architektury secesyjnej o kolorowej, bogato zdobionej elewacji z charakterystycznymi
rzeźbami żab nad portalem.
8.
Katedra św. Mikołaja, Pl. św. Mikołaja 16, Bielsko-Biała - wzniesiona w latach 1443 - 1447 w
stylu gotyckim. Na początku XX wieku gruntownie przebudowana według projektu
wiedeńczyka Leopolda Bauera. Wysoka wieża (61 m), zwieńczona kilkoma kondygnacjami
widokowych loggii, stała się charakterystyczną budowlą miasta. Na uwagę zasługują
wspaniałe witraże z 1912 r., wykonane przez Rudolfa Harflingera z Wiednia, zdobiące wnętrze
katedry. Do rangi katedry kościół podniesiony został w 1992 r., w związku z utworzeniem w
Bielsku-Białej stolicy katolickiej diecezji bielsko-żywieckiej.
9.
Kościół ewangelicko-augsburski p. w. Marcina Lutra w Białej, - ewangelicko-augsburski,
zbudowany w latach 1782-88 w stylu klasycystycznym na terenie dawnego cmentarza
ewangelickiego. Był pierwszym kościołem protestanckim w Galicji dzięki patentowi cesarza
Józefa II z 1781 r. Kościół zachował klasycystyczną architekturę i wystrój wnętrza w kolorze
białym. Ozdobą kościoła są piękne organy z 1848 r., wykonane w znanej wytwórni Karola
Kuttlera w Opawie, z 1550 piszczałkami i ruchomymi figurami, uznane za zabytek klasy
europejskiej.
10.
Kościół ewangelicko-augsburski pw. Jana Jana Chrzciciela w Starym Bielsku, Pod
Grodziskiem 9, - jest to klasyczna budowla wzniesiona w latach 1818-1827, wieża
odbudowana w 1850 roku. Obok kościoła znajduje się niewielki park i zabytkowy dom
parafialny, dawny dwór tzw. średniego folwarku w Starym bielsku. W pobliżu cmentarz z
zabytkowymi nagrobkami z przełomu XIX i XX wieku
11.
Kościół ewangelicko-augsburski pw. Zbawiciela, Pl. Marcina Lutra 12, - ewangelickoaugsburski, powstał w latach 1782-1790, odbudowany po pożarze w 1808 r., następnie
gruntownie przebudowany w stylu neogotyckim według projektu wiedeńskiego architekta
Henryka Ferstla. W kościele znajduje się obraz Ukrzyżowanie Chrystusa autorstwa D.
27
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Pentherma z 1867 r., organy z 1881 r., neogotyckie żyrandole, a w gablotach kolekcja polskich
starodruków protestanckich.
Kościół rzymskokatolicki pw. Opatrzności Bożej w Białej, Pl. Opatrzności Bożej 19, zbudowany w latach 1760-69 według projektu Jana Józefa Polaczka. W latach następnych
przebudowany. Reprezentuje styl późnobarokowy. Znajduje się w nim ambona w kształcie
łodzi rybackiej, drewniany ołtarz neobarokowy i interesujące stacje drogi krzyżowej.
Kościół rzymskokatolicki pw. św. Stanisława w Starym Bielsku, ul. Klubowa 6, - zbudowany
w II połowie XIV w. na miejscu starszego kościoła z I poł. XII w. W latach 1560-1654 był
świątynią protestancką, w związku z uznaniem luteranizmu za oficjalne wyznanie Księstwa
Cieszyńskiego. To typowy wiejski kościółek gotycki o skromnej architekturze. Na 25
metrowej wieży znajduje się niezwykle cenny dzwon z 1555 r. z plakietką ukrzyżowania. W
kościele znajdują się kamienne gotyckie portale, sklepienia krzyżowo-żebrowe i cenna
polichromia. Późnogotycki tryptyk namalowany olejem na drewnie lipowym jest
najpełniejszym w sztuce polskiej cyklem dokumentującym legendę św. Stanisława.
Kościół rzymskokatolicki pw. Świętej Barbary w Mikuszowicach Krakowskich, ul.
Cyprysowa 25, Drewniany kościółek z 1690 r. jest jedną z ostatnich drewnianych budowli
sakralnych w tej części Beskidów. Kościół ma obszerną nawę, sześciokątne prezbiterium,
zakrystię i wieżę z prostokątnym przedsionkiem o konstrukcji zrębowej. Wieża posiada
konstrukcje słupową, oszalowaną, o lekko pochylonych ścianach. Budowla nakryta jest mocno
spadzistym dachem, pokrytym w całości gontem. W kościele znajdują się między innymi
malowidła z 1723 r. wykonane przez Johanna Mentila. Atrakcją są także obrazy i rzeźby z
XVII w. Na uwagę zasługuje lipowa, pozłacana statua Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowana
na lata 1420-1430.
Ratusz w Białej, Plac Ratuszowy 1 - siedziba władz miejskich. Wybudowany w latach 1895-97
według projektu Emanuela Rosta w stylu neorenesansowym. Początkowo był siedzibą
Komunalnej Kasy Oszczędności, magistratu i rady miejskiej. Budynek posiada kwadratową
wieżę zegarową z loggią widokową, nakrytą wielobocznym hełmem z galeryjką i iglicą. Na
bogato dekorowanej fasadzie widnieją medaliony i wizerunki pszczół symbolizujących
pracowitość i zapobiegliwość.
Kościół rzymskokatolicki p. w. Nawiedzenia Najświętszej Marii w Hałcnowie - sanktuarium
Matki Boskiej Bolesnej, ul. Wyzwolenia 336 - sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej
zbudowane w latach 1777-1784 w stylu późnobarokowym. Zniszczone w czasie II wojny
światowej, a w 1977 r. gruntownie odnowione. W kościele na ołtarzu jest Pieta z 1945 r.
odtworzona w miejsce spalonej rzeźby z XVII w. Kościół otoczony grubym murem z
kapliczkami pasyjnymi. Przed wejściem do świątyni na kolumnie z XVIII w. znajduje się
polichromowana, kamienna, barokowa figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Od II poł. XVIII
w. kościół znany jako sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej jest miejscem licznych
pielgrzymek.
Schrony bojowe typu polowego
 Przy ul. Kaskadowej, jest to schron jednostrzelnicowy zbudowany w 1939 roku. Poniżej
schronu zachowane są relikty okopów wraz ze stanowiskiem karabinu maszynowego.
 Ul. Jedwabnicza, jest to schron jednostrzelnicowy zbudowany w 1939 roku. Zachowany w
częściowej ruinie.
 Wzgórze Trzy Lipki w Starym Bielsku. W tym miejscu zachowało się kilka schronów
zbudowanych w 1939 roku.
 Ul. Antyczna, Jest to schron dwustrzelnicowy. W wyniku prac budowlanych w okresie
powojennym uległ przechyleniu.
 Ul. Regera, Jest to schron dwustrzelnicowy wybudowany w 1939 roku.
 Ul. Wędrowców. Są to schrony dwustrzelnicowe i jdnostrzelnicowe zbudowane w 1939
roku. Jeden z nich znajduje się na terenie prywatnej posesji.
Teatr Polski, ul. 1 Maja 1, Bielsko-Biała; - wzniesiony w latach 1889-1890 według projektu
wiedeńczyka Emila Förstera. Fasada ozdobiona motywem rzymskiego łuku triumfalnego oraz
posągami Apolla, Melpomeny i Talii. Budynek teatru wzorowany jest na architekturze teatrów
Wiednia i Budapesztu. Zachowała się kurtyna z 1890 r. przedstawiająca Taniec Nimf
28
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
wykonana w pracowni Franciszka Rottonary.
Wał na Palenicy (688 m. n.p.m.)
Niski wał o konstrukcji kamienno - ziemnej, tworzący zamknięty obwód o średnicy 60-70 m,
położony wśród lasu na wierzchołku góry Palenica. Datowanie jak i przeznaczenie obiektu
pozostaje nieznane.
Willa Schneidera w Bielsku, ul. Adama Mickiewicza 27, Bielsko-Biała - jest to secesyjna willa
zbudowana w 1904 roku dla przemysłowca Hermana Schneidera.
Willa Sixta w Bielsku, ul. Adama Mickiewicza 24, Bielsko-Biała - monumentalna budowla
wzniesiona przez architekta Korna w 1883 roku dla Teodora Sixta przemysłowca, finansisty i
filantropa, który w testamencie (1897 r.) darował ją miastu.
Zamek Książąt Sułkowskich - Muzeum, ul. Wzgórze 16, Bielsko-Biała - wzniesiony przez
księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka, na miejscu drewnianego gródka, w II poł. XIV
w. Rozbudowany w XV - XVIII w. na dużą rezydencję magnacką o kształcie czworoboku z
wewnętrznym dziedzińcem. Spalony przez Szwedów w 1645 r., a także w pożarach miasta w
1753, 1808, 1836 r., kilkakrotnie przebudowywany. Ostateczną, eklektyczną formę
nawiązującą do romanizmu, gotyku i renesansu nadał mu wiedeński budowniczy Jan
Pötzelmeyer w latach 1855 - 1864. Był własnością Piastów Cieszyńskich, Węgierskich
Sunneghów i Książąt Sułkowskich (do 1945 r.). Obecnie jest siedzibą Muzeum Okręgowego,
miejscem stałych i czasowych ekspozycji oraz koncertów muzyki kameralnej.
Zespół kamienic staromiejskich przy bielskim Rynku wraz z przylegającymi ulicami z II poł.
XVII. i z XVIII w. - o wąskich sieniach przechodnich, ze śladami dawnych podcieni. Rynek,
Bielsko-Biała.
Muzeum Techniki i Włókiennictwa, Pl. Żwirki i Wigury 8, Bielsko-Biała - przedstawia
historię bielskiego przemysłu, głównie włókienniczego. Dzieje pożarnictwa, wodociągów
bielskich i bialskich oraz drukarstwa. Przedmioty domowego użytku z przełomu XIX i XX
wieku.
Muzeum Willa Juliana Fałata, ul. Fałata, Bielsko-Biała, zabytkowa willa, w której mieszkał w
latach 1910-1929 malarz Julian Fałat, jeden z najwybitniejszych polskich pejzażystów i
portrecistów.
Źródło: http://zwiedzajmy. pl/index. php?searchword=istebna&option=com_search&Itemid=, (2011-10-11)
29
Gmina Cieszyn
Tabela 6. Zabytki w poszczególnych gminach i miejscowościach powiatu cieszyńskiego
Gmina
Zabytki
Cieszyn:
 Góra Zamkowa z reliktami zamku piastowskiego, Zamkiem Myśliwskim Habsburgów,
rotundą św. Mikołaja i Wacława i Wieżą Piastowską w otoczeniu parku romantycznego;
 Kościół parafialny p. w. św. Marii Magdaleny (d. kościół dominikański) z
pozostałościami dawnego klasztoru Dominikanów przy pl. Dominikańskim; Kościół
parafialny p. w. św. Jerzego (d. kościół szpitalny) przy ul. Liburnia;
 Kościół filialny p. w. Trójcy Św. przy pl. ks. Londzina;
 Kościół filialny p. w. Krzyża Św. i d. kolegium jezuickie przy ul. Szersznika;
 Kościół Wniebowzięcia NMP i klasztor Bonifratrów przy pl. ks. Londzina; Ewangelicki
kościół Łaski im. Jezus wraz z zabudowaniami gminy ewangelickiej przy pl. Kościelnym;
 Pałac rodziny von Larisch, obecnie siedziba Muzeum Śląska Cieszyńskiego przy ul.
Regera;
 Zespół zabudowy śródmiejskiej z XVI, XVII, XVIII i XIX w., w tym kamienice
podcieniowe przy Rynku, kamienice przy ul. Wyższa Brama, ul. Przykopa, Głębokiej,
Górny Rynek, Menniczej, Nowe Miasto, ul. Sejmowej. Ratusz przy Rynku; Studnia z
figurą św. Floriana na Rynku;
 Teatr Miejski im. Adama Mickiewicza przy pl. Teatralnym;
 Zespół Browaru Książęcego przy ul. Śrutarskiej;
 Dawna mennica przy ul. Menniczej;
 Tzw. Cieszyńska Wenecja z pozostałościami murów miejskich przy ul. Przykopa,
Skoczów:
 Rynek - Skoczów posiada typowy układ dla miast lokowanych w wiekach średnich z
czworobocznym Rynkiem w centrum i uliczkami wychodzącymi z jego rogów. Przy
zachodniej pierzei – prawdopodobnie od założenia stale w tym samym miejscu – stoi
ratusz. Ratusz z XVIII w., zbudowany w stylu późnobarokowym. Na jego frontowej
ścianie znajduje się herb Skoczowa, kopia obrazu Św. Jana Sarkandra i herb Koronny
Polski Arcyksięcia Albrechta Kazimierza Sasko-Cieszyńskiego. Ratusz z 1797r. pełnił
przez wieki różne funkcje – mieściły się tam m.in. siedziba władz miejskich, policja,
areszt gminny i liczne stowarzyszenia kulturalno-społeczne. Na początku lat 90-tych
odrestaurowano elewację, wieżę, widniejący u jej nasady obraz Św. Jana Sarkandra oraz
tarczę zegara z 1894r. Wieża ozdobiona jest ośmiopołaciowym hełmem rokokowym z
ażurową latarnią i zwieńczona gwiazdą oraz kulą. W 1995r. w kuli znaleziono cenne
dokumenty z XVIII i XIX. Na rynku znajduje się także fontanna z barokową figurą
Jonasza, zwanego potocznie „Trytonem” dłuta skoczowskiego wielkomieszczanina
Wacława Donaya. Urokliwe są także miejskie kamieniczki, które odbudowano po pożarze
miasta w 1910 roku, otrzymały wystrój secesyjny. Domy przy rynku pochodzą na ogół z 2
poł. XVIII i pocz. XIX w., zbudowane w większości na starych zrębach. Ustawione
kalenicowo, przeważnie piętrowe, podpiwniczone, z długą sklepioną sienią przeważnie na
przestrzał. W pomieszczeniach sklepienia żaglaste, żaglaste na gurtach, krzyżowe lub
kolebkowe z lunetami. . Na uwagę zasługują fasady budynków nr 10, 14, 15 i 16.
Budowała je głównie miejscowa firma Juliusza Stritzkiego według planów cieszyńskiego
architekta Dostala lub własnych, korzystając przy projektowaniu fasad z gotowych
wzorów w wiedeńskich katalogach. Tutaj też rozpoczynają swój bieg "Skoczowskie szlaki
spacerowe".
30
Gmina
cd.
Zabytki cd.
Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich - Oddział Muzeum Śląska
Cieszyńskiego w Cieszynie, Górki Wielkie. [Muzeum powstało w 1973 roku z inicjatywy
męża pisarki. Dwa pomieszczenia oddające atmosferę pracy pisarskiej, składają się na stałą
ekspozycję Muzeum. Eksponaty i otoczenie, w jakim tworzyła Zofia Kossak pozwalają
odtworzyć rzeczywisty wygląd i nastrój domku ogrodnika, w którym powstała większość
powojennych utworów pisarki. Ekspozycje czasowe, tematycznie związane z biografią i
działalnością autorki "Krzyżowców", organizowane są w pozostałej części muzeum.
Prezentowane są zarówno archiwalne zdjęcia, jak i rodzinne pamiątki, rękopisy i
maszynopisy, a także unikalne polskie wydania i tłumaczenia utworów Zofii Kossak. Do
cennych eksponatów Muzeum należały obrazy pędzla Juliusza i Wojciecha Kossaków. W
Muzeum znajduje się także cenny zbiór książek będący częścią gromadzonej w latach
międzywojennych biblioteki. Bogate pisarskie archiwum z okresu XX-lecia uległo
zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Zachowane dokumenty, rękopisy, listy i inne
materiały stanowią nieoceniony warsztat pracy badawczej i cenne źródła zwłaszcza dla
literaturoznawców i historyków.
Chlebowa chata Górki Małe, ul. Stara Droga 54
Górki
Małe
Gmina Górki Wielkie
 Dom urodzenia Św. Jana Sarkandra - Dom przylegający do ratusza (kamienica Rynek 2),
według tradycji jest miejscem urodzenia św. Jana Sarkandra. Pierwotny, zapewne z
XVI/XVII w., przekształcony. Zachowała się piwnica murowana z kamienia, prostokątna,
sklepiona kolebkowo, w której od 1890 r. istnieje kaplica św. Jana Sarkandra. W
odrestaurowanych pomieszczeniach parteru od 1994 r. działa Muzeum Parafialne św. Jana
Sarkandra. W ścianie frontowej na wysokości parteru znajduje się kamienna tabliczka
informująca o urodzeniu w tym miejscu św. Jana Sarkandra.
 Wzgórze Kaplicówka - Nad miastem wznosi się wzgórze Kaplicówka (389 m. n.p.m.) z
zabytkową kaplicą, która od XIX w. poświęcona jest Janowi Sarkandrowi. W 1985 r.
przed kaplicą stanął Krzyż Papieski, przeniesiony z lotniska w Muchowcu, wykonany z
okazji pielgrzymki Papieża Jana Pawła do Polski. Wieczorem krzyż jest oświetlony i
dojeżdżając do Skoczowa, widać go pięknie z daleka. 22 maja 1995 roku Papież odprawił
na wzgórzu pokanizacyjną mszę ku czci Św. Jana Sarkandra. Kaplicówka jest częstym
miejscem spacerów mieszkańców Skoczowa i turystów. Ze wzgórza rozciąga się piękny
widok na miasto i panoramę Beskidów.
 Kościół ewangelicko – augsburski św. Trójcy. Zbudowany w latach 1863 – 1865,
neogotycki, murowany, potynkowany. Prezbiterium krótkie, prostokątne, z zakrystią i
klatką schodową po bokach. Nawa na rzucie prostokąta z wtopioną od frontu wieżą z
kruchtą w przyziemiu. Prezbiterium i lokalność przy wieży sklepione krzyżowo, w
kruchcie pod wieżą sklepienie kolebkowe. Wewnątrz dwukondygnacjowe empory wsparte
na filarach, z balustradami dekorowanymi płycinami. Na zewnątrz kościół opięty
przewyższającymi ściany skarpami. Wieża czworoboczna, o ściętych narożnikach w
górnej kondygnacji, zwieńczona hełmem piramidalnym. Dachy dwuspadowe, pobite
blachą. Ołtarz neogotycki, z kazalnicą powyżej.
31
Gmina Ustroń
Brenna
Gmina
cd.
Zabytki cd.
Dworek Myśliwski „Konczakówka” w Brennej - Prawdopodobnie w 1924 roku Brunon
Konczakowski dokonał kupna starej chaty góralskiej wraz z okolicznym lasem na stoku
południowym Czupla w Głębcu na wysokości 640 m n.p.m. Chatę tę rozebrał i na jej
miejscu zbudował myśliwski dwór. Budowlę stawiali majstrowie ze Śląska Cieszyńskiego, z
bali układanych na zacios, bez użycia gwoździ. Do budowy użyto drzewa limbowego i
modrzewiowego sprowadzonego z Alp włoskich i austriackich. Konczakowski z
pochodzenia pół Polak, pół Austriak skłonił się ku stylowi tyrolskiemu. Brunon
Konczakowski projektując wnętrze domu, wykazał się wyrafinowanym gustem łowieckim,
osobliwą sztuką którą wyznają wyłącznie uczniowie św. Huberta. Dobór mebli, kolor ścian,
pociemniałe drewniane boazerie, na każdej ścianie trofea myśliwskie (kolekcje rogów),
medalion odyńca z 1913 roku, stojak na broń, fotografie, rysunki, sztychy i obrazy
myśliwskie - wszystko to tworzy całość, będącą wyrazem formy rezydencji myśliwskiej.
Jadalnia posiada secesyjny piec z zielonymi kaflami, łagodne światło przyciemnione
papirusowym abażurem a ściany ozdobione scenami łowieckimi. Mniejszy salonik gromadzi
najcenniejsze eksponaty, a mianowicie: oszczepy na niedźwiedzie obciągnięte skórą
zabytkowy kordelas (nazwa łacińska „cutellus” - nóż), u sufitu wisi figura winiarza z rogami
zamiast nóg degustującego markowe wino. „Konczakówka” przechowuje szczątkową część
kolekcji dawnego właściciela. Cenniejsze eksponaty zasiliły zbiory muzealne na Wawelu i
w Cieszynie a także w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Obok stojącego dworku atrakcją jest kaplica Św. Huberta wykonana z piaskowca breńskiego
kryjąca barwy witraż z wizerunkiem patrona myśliwych. Dzieło to pochodzi z
Krakowskiego Zakładu Witrażów, prowadzonego przez Stanisława Gabriela Żeleńskiego.
Pracownia krakowska wykonywała m.in. witraże Stanisława Wyspiańskiego i Józefa
Mehoffera w latach 1910 - 1912. Kaplicę św. Huberta poświęcił ks. kard. Adam Sapieha.
Zadrzewienie pobliskich wzgórz - to leśny park założony przez Konczakowskiego. Sadził
on wybrane gatunki krzewów i drzew, którymi żywi się zwierzyna leśna. W latach
międzywojennych „Konczakówka” była modnym łowiskiem gdzie walory krajoznawcze i
łowieckie dopełniało bogate życie towarzyskie, dzięki pobytom wybitnych przedstawicieli
świata łowieckiego: Habsburgów, Ignacego Mościckiego, który posiadał własną rezydencję
w Wiśle na Zadnim Groniu Kozińca, Żelińskich i Wojciecha Kossaka- właściciela dworku
w pobliskich Górkach Wielkich. Do dziś w jednej z siedmiu sypialni stoi łóżko Hermana
Geringa Łowczego III Rzeszy. W czasie PRL dwór Konczakowskiego służył osobistościom
rządowym z kraju i zagranicy. Od 1989 roku obiekt pełni rolę ośrodka szkoleniowo wypoczynkowego. Nadleśnictwa Ustroń. Teren wokół dworku jest ogrodzony na
powierzchni ok. 3 ha. Dojazd do „Konczakówki”: Brenna Spalona drogą asfaltową w
kierunku kamieniołomu pod Czuplem.
 Kościół katolicki pod wezwaniem św. Anny w Nierodzimiu. Najstarszy spośród
ustrońskich kościołów i najbardziej - jedyny drewniany obiekt sakralny w Ustroniu.
Wzniesiony został w 1769 r. z fundacji Antoniego Goczałkowskiego. Wieżę
nadbudowano w 1938 r. Jest to budynek drewniany konstrukcji zrębowej, zwrócony
prezbiterium na zachód. Okna zamknięte półkoliście, a dach dwuspadowy kryty
gontem. Hełm wieży cebulasty. Na uwagę zasługuje wyposażenie wnętrza, a przede
wszystkim ołtarz główny późnobarokowy z końca XVIII wieku z rzeźbą Boga Ojca w
zwieńczeniu, a na ścianach apsydy umieszczono świętych Józefa i Jakuba oraz aniołów.
W ołtarzu obraz św. Anny Samotrzeć z początku XVIII w., przemalowany. Ambona
rokokowa pochodzi z II połowy XVIII w. Na wyposażeniu znajduje się kilkanaście
obrazów olejnych z 2 poł. XVIII w. i pocz. XIX w.
 Kościół katolicki p. w. św. Klemensa – ul. I. Daszyńskiego - wzniesiony w 1787 r. Jest
to obiekt zbudowany z kamienia i cegły, bez wyraźnych cech stylowych. Został
zwrócony prezbiterium na zachód. Posiada nawę trójprzęsłową, a w niej i w transepcie
sklepienia żaglaste o wydatnych gurtach. Okna są zamknięte łukiem segmentowym, a
dach dwuspadowy obecnie pokryty jest blachą. Wieża czworoboczna o oknach
32

zamkniętych półkoliście nakryta została kopulastym hełmem i posiada zegar.
Wielokrotnie dokonywano restauracji wnętrza, m.in. na początku lat siedemdziesiątych
XX. Na uwagę zasługuje ołtarz poźnobarokowy z końca XVIII w. z rzeźbami świętych
Piotra i Pawła oraz ambona barokowo - klasycystyczna z połowy XIX w. Przed fasadą
stoją dwie figury kamienne przedstawiające św. Józefa z Dzieciątkiem oraz św. Jana
Nepomucena, wykonane w II połowie XVIII wieku przez Wacława Donaya ze
Skoczowa. Od strony północnej do kościoła przylega dawny sierociniec zbudowany
około 1740 r., częściowo rozebrany w latach trzydziestych. Obiekt wymurowany z
kamienia i cegły w stylu późnobarokowym. Nad oknami faliście wygięte gzymsy.
Kościół ewangelicki p. w. apostoła Jakuba Starszego - Wśród wiekowych lip i brzóz w
niewielkiej odległości od głównej ulicy Daszyńskiego znajduje się największy obiekt
sakralny w Ustroniu - kościół ewangelicki p. w. apostoła Jakuba Starszego,
wybudowany w 1835 r. Wieża zakończona strzelistym ostrosłupem powstała w latach
1856-57. Istniejący tam zegar wymieniono w latach 1983/4. Pierwszy, drewniany
kościół na tym miejscu powstał w 1785 r. Obecny, murowany z kamienia i cegły nie
powsiada wyraźnych cech stylowych. Jest zwrócony prezbiterium na wschód, które
zamknięto półkoliście, a dach dwuspadowy pokryty jest obecnie blachą. Obiekt
trójnawowy, z tego nawę główną nakryto sklepieniem kolebkowym. W kościele
znajduje się ambona o cechach rokokowych z przełomu XVIII i XIX w. oraz obraz
Ostatniej Wieczerzy z początku XIX w. i kielichy, dzbany cynowe i lichtarze liczące
ponad 200 lat. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. przeprowadzono
wiele prac renowacyjnych, m.in.: odnowienie elewacji zewnętrznej i dachu na kościele
oraz wymiana drzwi wejściowych. Wnętrze przemalowano w 1990 r. wg projektu
Karola Kubali. W 2000 r. obiekt został podświetlony. W bezpośrednim sąsiedztwie
kościoła od strony północno - wschodniej zlokalizowana jest stara plebania, pochodząca
z przełomu XVIII i XIX w. Jest to obiekt murowany z kamienia i cegły, piętrowy,
posiadający sklepienia kolebkowe, nakryty dachem tzw. polskim łamanym. W zasobach
bibliotecznych najcenniejszym zabytkiem jest Biblia wydana w 1692 r. w Norymberdze.
W latach 1992/3 przeprowadzono remont kapitalny tego budynku. Do podwórza
kościelnego od strony północnej przylega dawna szkoła ewangelicka. Obiekt
wybudowano w 1827 r., natomiast w 1870 r. zburzono go i wystawiono piętrowy
budynek istniejący do czasów współczesnych. W 1902 r. dobudowano do niego
skrzydło od strony południowo-wschodniej. W sieniach zachowały się spłaszczone
sklepienia kolebkowe na gurtach.
33

Gmina Ustroń c. d.



Kościół katolicki p. w. Podwyższenia Krzyża Świętego - W centrum Ustronia Lipowca
znajduje się kościół wraz z plebanią. Powstał on w latach 1808-10. Murowany z
kamienia i cegły, nie posiada wyraźnych cech stylowych. Jest zwrócony prezbiterium na
południe, jednonawowy ze sklepieniami na gurtach. Dach dwuspadowy został pokryty
blachą miedzianą, a nad prezbiterium jest niższy, pięciospadowy. Wymianę pokrycia
dachowego wykonano na początku lat osiemdziesiątych XX w. Wyposażenie wnętrza
posiada cechy późnorokokowe. Na uwagę zasługuje ołtarz główny z rzeźbami świętych
Piotra i Pawła z połowy XIX w., chrzcielnica kamienna z dawnego kościoła, wiszące
świeczniki z II połowy XIX w. oraz obrazy z końca XIX w. W drugiej połowie lat
dziewięćdziesiątych XX w. wykonano wiele prac remontowych kościoła: m.in.
malowanie elewacji i wnętrza oraz restaurację zabytkowego wyposażenia kościoła.
Parterowy budynek plebani ze sklepieniami kolebkowymi zlokalizowany został
zbudowany w 1793 r. Posiada dach łamany kryty papą. W drugiej połowie lat
dziewięćdziesiątych XX w. wykonano remont kapitalny wnętrz wraz z wymianą okien.
Muzeum etnograficzne - Stara Zagroda - W centrum miasta, przy rynku od strony
północnej zlokalizowane są zabudowania drewniane, będące od roku 1982 własnością
Bronisława Palarczyka, gdzie w grudniu 1998 r. uruchomiono prywatne muzeum
etnograficzne pod nazwą Stara Zagroda. Obiekty stanowią rekonstrukcję in situ.
Pierwotny budynek mieszkalny konstrukcji zrębowej pochodził z 1768 r. Wykorzystano
z niego odrzwia i 2 stropy. Budynek posiada dach dwuspadowy, kryty gontem. Od
zachodu usytuowana jest drewniana stodoła. Wewnątrz i na podwórzu znajdują się
bogate zbiory etnograficzne.
Zabytkowe obiekty fabryczne - w Ustroniu zachowało się sporo budynków
pofabrycznych, związanych z długoletnią historią miejscowego hutnictwa i kuźnictwa.
Niektóre z nich stanowiły hale fabryczne lub obiekty administracyjne. Do tych ostatnich
należy piętowy, murowany budynek, w stylu eklektycznym pochodzący z początku XIX
w. zlokalizowany przy ulicy Hutniczej, w którym pierwotnie mieściła się dyrekcja huty.
Obiekt ze względu na wielokrotne zmiany funkcji przechodził częste remonty kapitalne,
które zatracały jego cechy pierwotne. Po likwidacji huty, budynek zaadaptowano na
mieszkania dla pracowników pozostałych zakładów, a w latach siedemdziesiątych
utworzono tam pięć klas, zlokalizowanego w bezpośrednim sąsiedztwie, Zespołu Szkół
Technicznych. Jednak podczas prac remontowo-adaptacyjnych zmierzających do
uruchomienia muzeum, przeprowadzonych w latach 1984-86, oraz później w latach
1992-93 starano się zrekonstruować pierwotne detale architektoniczne. W kwietniu
1986 r. uruchomiono Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa, a w 1997 r. na terenie
przyległym do Muzeum skansen przemysłowy wraz z kuźnią. Instytucja gromadzi
regionalne muzealia zarówno o charakterze technicznym, jak również etnograficznym
oraz organizuje wiele imprez kulturalnych - wernisaże wystaw, koncerty, wieczory
autorskie i imprezy okolicznościowe.
W Ustroniu Polanie, w pobliżu stacji PKP, znajduje się kolejny budynek pofabryczny
będący zabytkiem, gdzie w latach 1837-1870 funkcjonowała kuźnia "Teresa". Jest to
obiekt wzniesiony pod koniec XVIII w. z przeznaczeniem na papiernię, która istniała
przed uruchomieniem kuźni. Po likwidacji tej ostatniej, na początku XX w.
uruchomiono tam siłownię elektryczną na potrzeby pozostałych w Ustroniu zakładów.
34
Gmina Wisła
Gmina Wisła c. d.
 Narodowy Zespół Zabytkowy – Pałac Prezydencki w Wiśle - Czarnym na stoku Zadniego
Gronia, ul. Zameczek 1, Zameczek budowano w latach 1929 – 1931. Autorem projektu
był wybitny architekt i konserwator Adolf Szyszko – Bohusz. Obiekt powstał jako dar
ludu śląskiego dla głowy państwa. W skład Zamku, oprócz właściwej rezydencji, wchodzi
również Zamek Dolny, funkcjonujący od początku jako budynek gospodarczy. Powyżej
Zamku znajduje się drewniana kaplica p. w. św. Jadwigi Śląskiej z 1909 roku. która
powstała przed budową rezydencji. Została zbudowana z inicjatywy arcyksięcia
Fryderyka Habsburga, niedaleko drewnianego zameczku myśliwskiego (niezachowany).
Do jej wzniesienia użyto gotowych drewnianych elementów sprowadzonych z
Przyszkowic koło Rybnika. Na przełomie 1930 i 1931 roku zaistniały warunki do
przekazania Zamku przez Śląską Radę Wojewódzką Skarbowi Państwa do dyspozycji
Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP. Uchwałą Prezydium Rady Ministrów z dnia 30.
grudnia 1930 r. nadano Zamkowi wybudowanemu w Wiśle przez Skarb Śląski na
obszarze byłej Komory Cieszyńskiej charakter gmachu reprezentacyjnego i przekazano go
do użytku Prezydenta RP i jego następców. Prezydent Ignacy Mościcki po raz pierwszy
przyjechał do Zamku 21 stycznia 1931 roku. Od tej pory bywał w nim regularnie,
przynajmniej dwa razy do roku. Chętnie uczestniczył w wydarzeniach, które miały
wówczas miejsce w Wiśle i Beskidach. Dolny Zamek funkcjonuje obecnie jako hotel i
restauracja. Wejście do kaplicy możliwe jest tylko na msze i nabożeństwa w
wyznaczonych dniach tj. niedziele i dni świąteczne. Kaplica stanowi jeden z punktów
Szlaku Architektury Drewnianej.
 Muzeum Beskidzkie, ul. Stellera 1, Wystawa eksponatów związanych z życiem i
twórczością górali Beskidu Śląskiego. Siedzibą muzeum jest budynek dawnej karczmy z
1794 roku. W ekspozycji stałej są podstawowe działy kultury materialnej górali śląskich
jak: pasterstwo, tkactwo, obróbka drewna, narzędzia rolnicze. Zobaczyć można
osobliwości męskiego i kobiecego stroju ludowego oraz najpiękniejsze przykłady sztuki
ludowej. Atrakcyjne dla turysty jest wnętrze dawnej kurnej chaty. Ekspozycję uzupełniają
wystawy czasowe o różnorodnej tematyce. Muzeum posiada bogatą kolekcję malarstwa
profesjonalnego: Czesława Kuryatto, Ludwika Konarzewskiego, Jana Wałacha, Pawła
Stellera oraz starodruki, archiwalia i cenny zbiór starej fotografii.
 Muzeum narciarstwa, ul. Wodna 3. Muzeum znajduje się w obiekcie „Zimowit”. Zawiera
bogatą kolekcję sprzętu narciarskiego, kolekcję starych nart (wśród nich narty z końca
XIXw. i z lat 30-tych XXw.). Wśród zgromadzonych eksponatów znajdują się m.in. narty
Adama Małysza, na których zdobył Mistrzostwo Polski. Do ciekawszych można również
zaliczyć „karple” czyli rakiety do chodzenia po śniegu. Kolekcja liczy ponad 80
eksponatów.
 Muzeum spadochroniarstwa, ul. Przylesie 1a, - znajduje się w obiekcie Agawa. Są to
największe prywatne zbiory w zakresie spadochroniarstwa. W izbie znajdują się wszelkie
pamiątki związane z polskim, tak cywilnym, jak i wojskowym spadochroniarstwem
począwszy od czasów II RP po współczesne. Są to odznaki rozpoznawcze i pamiątkowe,
mundury, wyposażenie, dokumenty, walory numizmatyczne i filatelistyczne oraz
bibliofilistyczne, a także spora ilość zdjęć z okresu II Wojny Światowej. Ponadto w izbie
można zobaczyć kolekcję orłów i oznak rozpoznawczych, noszonych przez wszelkie
polskie formacje mundurowe od czasów II Wojny Światowej
 Chata Kocyana, Os. Bajcary 6. Do niewątpliwych osobliwości etnograficznych Beskidu
Śląskiego należy otwarta w 1987 roku Izba Pracy Twórczej Jana Kocyana. Mieści się ona
w drewnianej chałupie z 1930 roku przeniesionej z Wisły Czarnego z Osiedla Borowina
na Nową Osadę, gdzie została zrekonstruowana. Dwuwnętrzny układ tworzą dwie izby
połączone przelotową sienią na przestrzał. W pierwszej izbie większej urządzona została
ekspozycja rzeźb Jana Kocyana oraz dawne naczynia, żelazne garnki, formy na masło,
drewniane łyżki, cedzaki. W przelotowej sieni oko cieszą dawne narzędzia bednarskie,
kołodziejskie i stolarskie. Drugie pomieszczenie pełni funkcje sali wystawowej
dokumentując współczesny stan twórczości ludowej, amatorskiej i profesjonalnej Beskidu
35
Trójwieś (Koniaków, Istebna, Jaworzynka)
Śląskiego. Wystawiają tu swoje prace rzeźbiarze, malarze, hafciarki, koronkarki.
Zgromadzono tu także ciekawe współczesne malarstwo na szkle. Ekspozycja uzupełniona
jest pracami twórców ludowych z terenu Zaolzia. Założyciel Izby Pracy Twórczej Jan
Kocyan jest uznanym twórcą ludowym na terenie Beskidu Śląskiego. W zadbanym
otoczeniu wśród kwiatów i ziół Jan Kocyan odtworzył dawna pasiekę pszczelarską. Ule
zostały obite tradycyjnym sposobem przy użyciu kory. Stanowią one kolejną ozdobę tego
otoczenia. Izba Pracy Twórczej to nie tylko wiernie odtworzona i uratowana jedna z
niewielu brył architektury drewnianej Wisły. Stanowi ona harmonijne połączenie
przeszłości z warsztatem współczesnego twórcy ludowego. Pełni ważną i istotną funkcję
popularyzowania wiślańskiej tradycji.
 „Kurna Chata” u Kawuloka - została wybudowana w 1963r. Jest to chata zabytkowa nie
posiadająca komina. W środku znajdował się piec, który miał palenisko na tzw. nolepie.
W chacie znajdują się także instrumenty ludowe zbudowane przez słynnego
budowniczego instrumentów, gawędziarza, śpiewaka Jana Kawuloka.
 Muzeum Koronki - Izba Pamięci Marii Gwarek, Szańce 550. Muzeum powstało w 1962
roku, a zobaczyć w nim można wiele ciekawych koronek i “uheklowanych” arcydzieł,
znanych na całym świecie. Muzeum Koronki powstało w 1962 po śmierci Marii Gwarek,
której pamięci poświęcona jest ta placówka. Można w nim zobaczyć wiele interesujących
eksponatów, tzn.: czepce, obszycia chust, kryzy, kołnierzyki, wstawki do bielizny
pościelowej, firanki, „ząbki” czyli serwetki na półki, z których każda ma inny wzór i
kształt, motywowany elementami przyrody i tradycji. Jedną z bardziej oryginalnych
ekspozycji stanowi niedokończona serwetka dla królowej Anglii Elżbiety II. Miejsce
warte odwiedzenia celem poznania długiej historii koronczarstwa w Koniakowie.
Trójwieś (Koniaków, Istebna, Jaworzynka c. d.




Muzeum malarza i grafika Jana Wałacha - Andziołówka, Istebna - Pracownia
wybudowana została w 1922 r. z belek świerkowych. Jest wysoka, przestrzenna, za
życia artysty służyła jako atelier malarskie. Usytuowana jest na skraju polany wiosną
ukwieconej polnymi kwiatami i otoczona wysokim świerkowym lasem. Wnętrze
zajmują sprzęty, sztalugi, a co najważniejsze prace artysty: obrazy olejne, rysunki,
gwasze, grafiki o różnorodnej tematyce: pejzaże, portrety, kwiaty, martwe natury oraz
kompozycje religijne powstałe od 1902 do 1979 roku. Obecnie jest to jego biograficzne
muzeum. W odległości 40 metrów od pracowni stoi drewniany dom rodzinny Jana
Wałacha. Pierwotnie pochodził z 1853 r. został przebudowany w 1912 r. Ma
konstrukcję zrębową, dach kryty gontem z charakterystycznym „wolim oczkiem” i
przyczółkami tzw. „kozubkami” w szczytach. Całość tego terenu łącznie z budynkami
wpisana jest w rejestr zabytków architektury drewnianej.
Kościół Rzymsko - Katolicki P. W. Dobrego Pasterza – Istebna, Centrum, Początek
istebniańskiej parafii datuje się na XVI wiek
Kościół Filialny P. W. Św. Józefa Na Mlaskawce, Istebna. Kościół należy do parafii na
Stecówce. Pierwotnie znajdował się w Jaworzynce na Trzycatku, gdzie wzniesiono go
w 1948 roku jako wotum wdzięczności za przetrwanie wojny. Patronką tej świątyni była
Matka Boża Frydecka. Po wybudowaniu tam nowej, murowanej świątyni, stary
kościółek rozebrano i przeniesiono na teren parafii Stecówka do przysiółka Mlaskawka.
We wnętrzu kościoła, którego wystrój zdominowała tradycyjna ornamentyka drewniana,
na uwagę zasługują: obraz św. Józefa z Dzieciątkiem oraz krucyfiks znajdujący się w
ołtarzu głównym.
Kościół P. W. Matki Bożej Fatimskiej na Stecówce, Istebna, - Pochodzi z 1957 roku.
Kościół ten został wzniesiony na malowniczym górzystym terenie jako kaplica
rzymskokatolicka. Miejsce to ma upamiętnić objawienia Najświętszej Marii Panny,
jakie miały miejsce w 1917 roku w portugalskiej miejscowości Fatima. Do dnia
dzisiejszego na pamiątkę tych wydarzeń od maja do października odprawia się tu
36

specjalne nabożeństwa, a 13 października ma miejsce odpust parafialny. Kościółek
budowali mieszkańcy okolicznych przysiółków. Stecówki, Leszczyny, Pietraszonki,
Skały, Łączyny i Mlaskawki. Wystrój wnętrza jest dziełem okolicznych artystów:
Józefa Bocka z Mlaskawki, Jana Krężeloka z Koniakowa i Jana Bojko z Jaworzynki. W
ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Fatimskiej pędzla słynnego Jana
Wałacha, natomiast ramy wykonał równie znany Ludwik Konarzewski. Jest on także
twórcą wiecznej lampki i drzwi tabernakulum. Warte uwagi są także: kunsztownie
rzeźbiony pojemnik na wodę święconą z roku 1960 autorstwa Jana Bocka z Mlaskawki
obraz św. Maksymiliana Marii Kolbego, stacje drogi krzyżowej, ludowy krucyfiks i
figura Chrystusa Frasobliwego. Krzyż na placu kościelnym wykonany został przez
uzdolnionego mieszkańca Koniakowa, Franciszka Wojarskiego.
Kościół P. W. Podwyższenia Krzyża W Istebnej - Kubalonce - Kościół pochodzi z
XVIII w., posiada konstrukcję zrębową z wydatnym okapem, prezbiterium w kierunku
północnym. Został zbudowany w roku 1779 w Przyszowicach koło Rybnika za czasów
panowania ostatniego króla Polski Stanisława Augusta. W latach 1957–1958
przeniesiony został ze Śląska na istebniańską ziemię. We wnętrzu znajdują się rzeźby i
obrazy o tematyce religijnej między innymi XVIII-wieczna figura św. Jana
Nepomucena oraz obraz „Biczowanie Chrystusa’’. Godne uwagi są także: ołtarz główny
z XVIII-wiecznym obrazem ze sceną Ukrzyżowania oraz figurą Boga Ojca i rzeźbami
aniołów i barokowa ambona z 1697 roku (XVII w.) z płaskorzeźbami czterech
Ewangelistów, figurą Chrystusa i rzeźbą Ducha Św. oraz malowidłami
przedstawiającymi św. Augustyna i św. Hieronima.
Źródło: http://zwiedzajmy. pl/index. php?searchword=istebna&option=com_search&Itemid
37
Gmina Milówka
Gmina Węgierska Górka
Żywiec
Tabela 7. Zabytki poszczególnych gmin i miejscowości powiatu żywieckiego
Gmina
Zabytki
 Stary Zamek w Żywcu swymi początkami sięga połowy XIV w. Od pn. - wsch. łączy
się z nim czworoboczna wieża zwieńczona pseudogotyckimi krenelażami. Od 2005
mieści się tutaj muzeum, które zostało swoją działalność rozpoczęło w 1925 roku.
 Nowy Zamek, czyli klasycystyczny w stylu pałac wraz z zabytkowym 26 hektarowym
parkiem, został wybudowany przez Habsburgów.
 Kościół Katedralny Narodzenia NMP zbudowano w I połowie XV wieku. W wystroju
kościoła na szczególną uwagę zasługują: drewniana późnogotycka płaskorzeźba
Zaśnięcie Matki Boskiej (z ok. 1500 roku), gotyckie rzeźby Chrystusa Ukrzyżowanego
oraz drewniany ołtarz główny.
 Kościół p. w. Świętego Krzyża - wzniesiony został w końcu XIV wieku w stylu
gotyckim, następnie przebudowany w stylu barokowym. Z dawnego wyposażenia
zachowało się wiele cennych przykładów sztuki gotyckiej, które można obejrzeć w
Muzeum Miejskim.
 Browar Żywiec oraz Muzeum Browaru Żywiec.
 RYGIEL OBRONNY - wybudowane na terenie gminy Węgierska Górka w 1939 roku
schrony bojowe: "WĘDROWIEC", "WALIGÓRA", "WĄWÓZ", „WŁÓCZĘ-GA" i
"WYRWIDĄB".
 Schron „Wędrowiec” udostępniony zwiedzającym jako Izba Pamięci i muzeum
poświęcone budowlom fortyfikacyjnym z 1939 roku.
 Drewniany Kościół p. w. M. B. Częstochowskiej w Żabnicy z 1910 roku. Drewno na
jego budowę dostarczyli mieszkańcy Żabnicy i arcyksiążę żywiecki Karol Stefan
Habsburg.
Kaplica pw św. Antoniego w Milówce -według legendy fundatorem pierwszej kaplicy w
tym miejscu był król Jan III Sobieski. Dzisiejsza pochodzi z końca XIX w., i została
wykonana przez rzeźbiarzy z Zakopanego.
38
Gmina
Rajcza
Gmina Gilowice
Gmina
Łodygowice
Gmina Jeleśnia
Gmina
cd.
Zabytki cd.
 Zabytkowy kościół parafialny w Jeleśni  pierwotnie był to kościół drewniany, zbudowany około 1584 roku. W latach 1693 1702 powstał w Jeleśni kościół murowany, barokowy, jednonawowy. Obecny kościół
został powiększony przez dobudowanie naw bocznych i wieży staraniem księdza
Ignacego Pawluszkiewicza w latach 1778 - 1785.
 Stara Karczma istniejąca od ponad 200 lat. Karczmę zlokalizowano dawnym trakcie
handlowym zwanym szlakiem miedziowym – wiodącym aż do Wiednia.
 Poniżej karczmy w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła znajduje się zabytkowy
budynek, w którym mieści się obecnie Izba Regionalna. Budynek ten został
zbudowany z bali modrzewiowych w 1776r.
 Kaplica murowana w Krzyżowej z 1827 roku.
 Drewniana kaplica w Korbelowie z 1866 roku - zbudowana z bali wiązanych na zrąb, z
zewnątrz oszalowana deskami.
 Kaplica murowana w Sopotni Małej z 1898r. Wewnątrz znajduje się ołtarz
późnobarokowy z początku XVIII wieku według zachowanej tradycji zakupiony w
Wadowicach.
 Kościół pw. św. Karola Boromeusza w Koszarawie, pochodzący z pierwszej połowy
XIX wieku. Z tego samego okresu pochodzi budowla starej karczmy.
 Drewniany kościół p. w. ś. Szymona i Judy Tadeusza w Łodygowicach z XVII w.
 Murowany dwór w Łodygowicach z XVII wieku, tzw. Zamek
 Klasycystyczny zespół pałacowo – dworski z XIX w. w Rychwałdzie, który obecnie
funkcjonuje jako hotel usytuowany jest w kilkuhektarowym parku i figuruje w rejestrze
zabytków.
 Sanktuarium Maryjne - Kościół Franciszkanów w Rychwałdzie p. w. św. Mikołaja,
pochodzący z XVIII w. Pierwotnie na jego miejscu stał kościół drewniany wzniesiony
w 1554r. przez Krzysztofa Komorowskiego - dziedzica rychwałdzkiego, przeniesiony
później do Gilowic. Od XVII wieku Sanktuarium Maryjne w Rychwałdzie jest
miejscem licznych pielgrzymek z Żywiecczyzny, a także innych Polski oraz ze
Słowacji.
 Dodatkową atrakcję stanowią groty solne (g. słoneczna i g. błękitna) i tężnie Ojca
Grzegorza.
 Kościół parafialny w Gilowicach p. w. św. Andrzeja Apostoła pochodzi z I poł. XVI w.
Został on przeniesiony z Rychwałdu do Gilowic w 1757 roku. Świątynia wykonana jest
w stylu gotyku śląsko – małopolskiego i zalicza się do zabytków klasy „0”. Wnętrze z
późnobarokowym ołtarzem (1708r.), posągiem Matki Bożej z Dzieciątkiem z XIV w.,
amboną z I poł. XVII w.
Pałac Lubomirskich w Rajczy z 1833 roku, przebudowany w latach. W latach 1894 1914 właścicielem pałacu był Władysław Lubomirski. Za jego czasów pałac przeszedł
ostatnią przebudowę w stylu neorenesansowym.
Źródło: http://zwiedzajmy. pl/index. php?searchword=istebna&option=com_search&Itemid, (2011-10-11)
39

Miejsca kultu
Odrębną kategorię stanowią miejscowości i miejsca kultu religijnego, odwiedzane z pobudek
religijno-poznawczych, takich jak: Sanktuaria Maryjne w Szczyrku-Górce, Rychwałdzie, Rajczy,
Bielsku-Białej Hałcnowie i Cieszynie oraz inne miejsca kultu, pozostające w niedalekiej odległości od
regionu: Kalwaria Zebrzydowska, Wadowice i Lanckorona. Na terenie subregionu południowego
województwa śląskiego znajdują się następujące miejsca kultu religijnego:15
 sanktuaria diecezjalne w Bielsku-Białej i Rychwałdzie,
 sanktuaria lokalne — w Cieszynie, w Chybiu, w Kończycach Małych, w Szczyrku „Na
górce”,
 tzw. miejsce szczególne, ale nie sanktuarium — w Skoczowie.
Na terenie analizowanego obszaru znajdują się także zabytkowe cmentarze. Najwięcej jest
cmentarzy wyznaniowych, przede wszystkim rzymskokatolickich (np. Bielsko-Biała), ewangelickoaugsburskich (np. Cieszyn, Jasienica) oraz cmentarzy żydowskich (np. Bielsko-Biała, powiat
cieszyński). Od końca XIX wieku na terenie regionu, najczęściej w miastach, obok cmentarzy
wyznaniowych powstawały cmentarze komunalne. Wśród innych cmentarzy możemy wyróżnić m.in.
epidemiczne, przyszpitalne i przyklasztorne. Zabytki ruchome pozostające poza zbiorami muzealnymi
znajdują się przede wszystkim w obiektach sakralnych i w zbiorach prywatnych. Zabytki ruchome w
obiektach sakralnych to głównie wyposażenie wnętrz kościołów. Dzielą się one na trzy grupy: rzeźba,
malarstwo, rzemiosło artystyczne. Reprezentują różne style począwszy od średniowiecza poprzez
okresy nowożytne do czasów współczesnych. Ruchome zabytki sakralne będące własnością kościołów
i innych obiektów kultu, o szczególnej wartości artystycznej i historycznej, wpisane są do rejestru
zabytków. Pozostałe ujęte są jedynie ewidencją. O zabytkach ruchomych pozostających w kolekcjach
prywatnych istnieje bardzo niewiele informacji. Do tej grupy zabytków możemy zaliczyć m.in.
kolekcje prywatne pozostające w depozytach muzealnych i tam udostępniane, kolekcje etnograficzne
udostępniane w prywatnych izbach regionalnych oraz inne kolekcje dzieł sztuki, numizmatyczne,
filatelistyczne, militariów i inne. Liczba zabytków ruchomych zebranych w zbiorach prywatnych jest
nieznana.

Zabytkowe zespoły urbanistyczne
W granicach subregionu południowego województwa śląskiego znajduje się wiele
historycznych miejscowości. Większość z nich leży przy historycznych traktach. W granicach regionu
znajdują się16:
 historyczne miasta posiadające obecnie prawa miejskie, których układ urbanistyczny wpisany jest
do rejestru zabytków: Biała — prawa miejskie 1723, Bielsko — prawa miejskie przed 1327,
Skoczów — prawa miejskie przed 1327, Strumień — prawa miejskie 1482, Żywiec — prawa
miejskie przed 1327 (po 1272),
 historyczne miasto posiadające obecnie prawa miejskie, którego układ urbanistyczny nie jest
wpisany do rejestru zabytków: Cieszyn — prawa miejskie przed 1263.

Rozwój przestrzenny miast
Począwszy od połowy XVIII w. rozwój przemysłu pociągnął za sobą szybki rozwój
osadnictwa. Miasta średniowieczne znajdujące się w zasięgu terenów związanych z przemysłem
rozwijały się poza obszarem średniowiecznej zabudowy — z czasem tworząc mieszczańskie dzielnice
śródmiejskie, realizowane według planów regulacji miast (np. Bielsko-Biała, Cieszyn). Obecną
zabudowę centrum miast aglomeracji wielkoprzemysłowej stanowią przede wszystkim kamienice
mieszczańskie, wille i obiekty użyteczności publicznej z przełomu wieków XIX i XX. Na terenie
Bielska-Białej i Cieszyna dużym bogactwem form zaowocowała secesja, nawiązująca do wzorów
wiedeńskich. Liczną grupę stanowią tu obiekty secesyjne w zespoleniu z tradycyjnymi stylami
historycznymi. Oprócz wystroju secesyjnych fasad zachowało się również wiele elementów
dekoracyjnych wystroju wnętrz budynków, głównie klatek schodowych (kafelki, balustrady, kraty,
witraże, mozaiki, sztukaterie).
15
Wojewódzki Program Opieki Nad Zabytkami w Województwie Śląskim Na Lata 2010–2013, http://www.
slaskie. pl/zalaczniki/2010/03/18/1248425643/1268905545. pdf, (2011-09-01)
16
http://www. slaskie. pl/zalaczniki/2010/03/18/1248425643/1268905545. pdf, (2011-09-09)
40
Wiek XIX stworzył — szczególnie na Górnym Śląsku — nowy typ domu mieszkalnego
przeznaczonego dla elity przemysłowo-handlowej. Były to wille otoczone ogrodem usytuowane
najczęściej przy zakładach przemysłowych właścicieli. Powstawały one głównie w 2. połowie XIX w.,
ale również w XX w. aż do lat 30-tych, kiedy prezentowały już style współczesne, jak np. modernizm
i funkcjonalizm. Wille te projektowane były przede wszystkim przez architektów polskich.
Wraz z rozwojem przestrzennym Bielska-Białej na przełomie wieków XIX i XX powstawało
wiele obiektów willowych w samym mieście, jak również na jego obrzeżach, m.in. neorenesansowa
willa przy ul. Mickiewicza, neobarokowa willa Karola Wenzla przy ul Krasickiego czy willa przy
ul. Słonecznej. Część zachowanych założeń willowych wpisana została do rejestru zabytków.
Istotnym przykładem potwierdzającym rozwój miast są zespoły fabryczno-rezydencjonalne,
które występują m.in. w Bielsku-Białej. Charakteryzują się one powiązaniem funkcjonalnoprzestrzennym fabryki, osiedla robotniczego i pałacu właściciela. Najlepszym przykładem takiego
rozwiązania jest zespół stworzony przez Adolfa Mänhardta — zespół wybudowany w 1860 r.
składający się z gmachu fabryki i usytuowanych przed nim dwóch bliźniaczych budynków willowych
przy ulicy Partyzantów.
Na terenie subregionu południowego województwa śląskiego znajdują się również zabytki
przemysłu papierniczego, są to m.in.: Żywieckie Zakłady Papiernicze „Solali” w Żywcu; fabryka
tektury w Czańcu (gm. Porąbka).
4.2.3. WALORY
KULTUROWE
(TRADYCJA,
OBRZĘDY,
MUZYKA,
RĘKODZIEŁO)
Subregion południowy województwa śląskiego charakteryzuje się wielokulturowością oraz
silnym utożsamianiem się społeczności lokalnej z własną kulturą. Na zróżnicowany pejzaż kulturowy
składa się wielowiekowy dorobek narodów zamieszkujących tę ziemię jak również odmienności
ukształtowane terytorialnie.
Powiaty regionu posiadają zróżnicowaną przeszłość, tradycję i historię. Ziemie powiatów na
przestrzeni lat miały zmienną przynależność państwową. Znajdowały się pod panowaniem Piastów,
czeskich Przemyślidów i austriackich Habsburgów. Przez kilka wieków rozdzielała je granica
przebiegająca rzeką Białą, między Polską a Czechami, a następnie nastąpiła integracja regionu w
ramach Monarchii Austro-Węgierskiej. Dlatego też w tym regionie pogranicza, żyli obok siebie
Polacy, Niemcy, Żydzi, Czesi, a nawet przodkowie dzisiejszych Holendrów (Wilamowice). Nacje te
żyły przeważnie ze sobą w zgodzie. Różnice etniczne, przyczyniające się do bogactwa kulturalnego
Podbeskidzia zaniknęły w wyniku II wojny światowej.
Na zróżnicowanie kulturalne ma również wpływ duże zróżnicowanie pod względem
religijnym, powstałe w XVI wieku w wyniku reformacji — gdy Książe cieszyński Wacław Adam
ogłosił protestantyzm religią państwową. W następnym wieku Habsburgowie wprowadzili
kontrreformację. Zróżnicowanie religijne, co jest typowe dla Podbeskidzia, nie pokrywało się ze
zróżnicowaniem narodowościowym. Katolikami byli więc Niemcy, Polacy. Podobne podziały
obserwujemy w społeczności protestanckiej. Z kolei Żydzi dzielili się na ortodoksyjnych
(pochodzących z Galicji) i asymilowanych (ze Śląska Cieszyńskiego).
Na terenie regionu „Beskidy” znajdują się liczne zabytkowe obiekty rzymskokatolickie,
greckokatolickie, żydowskie, a także związane z prawosławiem i protestantyzmem, często wpisane do
rejestru zabytków, ale będące w złym stanie technicznym lub zdewastowane. Wiele obiektów
historycznych z tego obszaru znajduje się na Światowej Liście Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Istotna rolę odgrywają liczne miejsca kultu religijnego i pielgrzymek (np. sanktuaria, kościoły,
cerkwie, kapliczki).
Znaczący wpływ na cały obszar regionu „Beskidy” miała Monarchia Austro-Węgierska
zwłaszcza w aspekcie urbanizacji regionu. Region ten, choć „peryferyjny”, z dala od stolic czy
wielkich centrów cywilizacyjnych nie był izolowany od nowości i trendów cywilizacyjnych,
kulturowych czy naukowych. Obszar ten bowiem leży na najkrótszym szlaku łączącym północ z
południem Europy. Przebiega tędy, najkrótsza trasa drogowa łącząca Warszawę i północ Europy z
41
Wiedniem i południem naszego kontynentu, i działająca, taka sama trasa kolejowa. Tędy też
przebiegają najkrótsze trasy łączące Wiedeń z Krakowem i Lwowem17. Tę swoistą „rentę położenia”
najlepiej wykorzystywał i wykorzystuje do dnia dzisiejszego Cieszyn. W regionie znajduje się wiele
zabytków, takich jak zespoły architektury (miejskie, pałacowo-parkowe, dworsko-parkowe, zamki,
klasztory, skanseny), obiekty i budowle (obronne, wojskowe, przemysłowe, rzemieślnicze, drewniane,
cmentarze itd.), które reprezentują wszystkie okresy i style18. Mają one szczególne znaczenie nie tylko
ze względu na pielęgnowanie historii, ale są one również atrakcjami turystycznymi.
Powtórne wytyczanie granic państwowych na tym terenie rozpoczęło się pod koniec I wojny
światowej i trwało do końca roku 1920. Wytyczone wtedy granice — prócz lat 1938-1945 —
oddzielały i oddzielają Polskę od sąsiadów. Do dnia dzisiejszego zauważyć można, że granice zostały
wyznaczone, czasem „rozcinając” istniejące wyraźne związki. Jeszcze dziś nie do końca dokonano
scalenia gruntów posiadanych przez obywateli poszczególnych państw i obywatele Polski, Czech czy
Słowacji posiadają swoje ziemie po „drugiej” stronie granicy.
Na obszarach górskich, wśród górali Beskidzkich można jednak zauważyć wiele podobieństw.
W ciągu wieków polska, czeska i słowacka kultura mieszały się ze sobą, co jest szczególnie widoczne
na terenie Beskidu Śląskiego i Żywieckiego również podobieństwo języków, w regionie pogranicza
przyczyniało się do naturalnego utrzymywania kontaktów między ludnością zamieszkującą tereny
przygraniczne. Podobieństwo historii daje bliskość kulturową w regionie pogranicza i na badanym
obszarze „Beskidów”. Cały obszar ma wiele podobieństw. Jednym z czynników różnicujących wydaje
się to, iż jego wschodnia część ma charakter przede wszystkim turystyczny i rolniczy, a przesuwając
się na zachód i na północ lub południe, oddalając się od granic polsko-słowackiej, wzrasta poziom
urbanizacji i industrializacji regionu.
Na południu województwa, na terenach górskich, rozciąga się specyficzny krajobraz
kulturowy, ukształtowany w wyniku gospodarki pasterskiej. Na obszarze tym zachowało się dużo
przykładów architektury drewnianej, zarówno świeckiej, jak i sakralnej (np. Istebna, Jeleśnia,
Milówka, Wisła, Złatna).
Region „Beskidy” kryje różne niespodzianki, do których niewątpliwie należą interesujące
zabytki architektury. Są wśród nich zamki, pałace i dwory, będące świadectwem dawnej kultury
szlacheckiej. Dawną staropolską architekturę wiejską reprezentują obiekty drewniane, które objęto
omawianym już Szlakiem Architektury Drewnianej (tzw. Pętla Beskidzka). Poza wyznaczoną trasą
leżą oznakowane obiekty w Gilowicach, Szczyrku, Złatnej i Czernichowie, a także nie oznakowane
drewniane kościoły w Juszczynie i Soblówce. W kilku wsiach na tym szlaku (Istebna, Koniaków,
Kamesznica) zachowały się relikty dawnej zabudowy mieszkalnej i gospodarskiej.
Sztukę ludową spotyka się w regionie w budownictwie, wyposażeniu wnętrz, przedmiotach
codziennego użytku i narzędziach pracy. Zwyczaje i obrzędy, folklor muzyczny i taneczny
kultywowane są przez licznych śpiewaków, kapele i zespoły pieśni i tańca. Także koronki, haftowane
dzieła, bibułkarstwo, malarstwo na szkle, rzeźby w drewnie i inne są przedmiotami sztuki ludowego
rękodzieła, przedstawianego w galeriach i izbach regionalnych.
Na obszarze regionu „Beskidy” istnieje wiele produktów turystycznych o walorach
krajoznawczo-kulturowych. Do najciekawszych należą:
 Muzeum Juliana Fałata w Bystrej Śląskiej;
 Zamek Sułkowskich w Bielsku-Białej;
 Zamek myśliwski Habsburgów w Wiśle;
 Galeria Polnych Strachów malarza Floriana Kohuta (Rudzica – gmina Jasienica);
 zespół osadniczy w Milówce z licznymi chatami drewnianymi, wśród których na czoło
wysuwa się XVIII-wieczna chałupa, adaptowana na placówkę muzealną;
 zespół osadniczy w Jeleśni z zabudową rynku, starą karczmą drewnianą z XVII wieku,
kościołem i plebanią;
17
Por. Przewodnik turystyczno-kolejowy, Wyd.: Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych. Dział Turystyki,
Kraków 1935, s. 2-20.
18
Por. Ścieżkami tradycji, red. M. Fiszer, E. Garbiak, Wyd. Stowarzyszenie „Olszówka”, Bielsko-Biała 2003, s.
4-47.
42





forty obronne z 1939 r. w Węgierskiej Górce, Krzyżowej, Przyborowie i Żabnicy,19
browar z 1856 r. w Żywcu, w którym mieści się od 2006 roku muzeum;
Pałac Habsburgów w Żywcu i w Rajczy;
wieża piastowska z połowy XIV roku w Cieszynie,
Cieszyńska Wenecja i studnia Trzech Braci (legendarnych założycieli miasta).
Na terenie subregionu południowego województwa śląskiego możemy również wyróżnić np.
historyczne trakty:
1) 2 Szlaki łączące Kraków z Wiedniem:
 „Trakt cesarski” — pierwsza bita szosa, zbudowana w latach 1776–1790, biegnąca przez
Cieszyn, Skoczów, Bielsko. W Skoczowie trakt ten pokrywa się z wcześniejszym
„traktem solnym”,
 „Gościniec kocierski” — bita szosa, zbudowana w latach 1784–1788, wytyczająca
najkrótsze połączenie pomiędzy Krakowem i Wiedniem przez Przełęcz Kocierską,
Żywiec, Milówkę, Rajczę, Sól.
2) Droga doliną Olzy z Milówki do Jabłonkowa;
3) Dawna droga z Żywca do Krakowa doliną Łękawki.
4) Połączenie Żywca z Bielskiem przez Kotlinę Żywiecką.
5) Szlak miedziany, inaczej droga Turzonów, z Żywca na Węgry doliną Koszarawy.
Wśród produktów turystycznych, będących przedmiotem turystyki masowej krajowej
i zagranicznej, można wyróżnić imprezy kulturalne, turystyczne i sportowe. Do najważniejszych,
najciekawszych i najbardziej masowych należą:
 Tydzień Kultury Beskidzkiej (Wisła, Szczyrk, Żywiec, Maków Podhalańska, Oświęcim) —
należy do grona najstarszych wydarzeń folklorystycznych w Polsce, a nawet w Europie. Patronat
nad Tygodniem Kultury Beskidzkiej obejmuje C.I.O.F.F. — Międzynarodowa Rada Stowarzyszeń
Folklorystycznych, Festiwali i Sztuki Tradycyjnej. Koncerty w ramach festiwalu odbywają się w
lipcu i sierpniu. Biorąc pod uwagę charakter tej imprezy, jej zasięg, czas trwania, liczbę artystów i
samych występów, liczbę widowni, jak również ze względu na niepowtarzalną atmosferę, trudno
jest porównać Tydzień Kultury Beskidzkiej z jakąkolwiek inną imprezą. Wydarzenie to, w ocenie
specjalistów, obserwatorów, samych artystów, a przede wszystkim widzów, należy do grona
najlepszych imprez tego typu. W ramach Tygodnia Kultury Beskidzkiej można podziwiać
występy zespołów, kapel i solistów, różne wystawy oraz kiermasze ludowej twórczości, spotkania
z gawędziarzami i poetami ludowymi, seminaria, a także sesje popularnonaukowe. W ramach
Tygodnia Kultury Beskidzkiej, oprócz występów na pięciu głównych estradach, odbywają się
również inne imprezy o zasięgu lokalnym i międzynarodowym. Można do nich zaliczyć koncerty i
imprezy cykliczne w innych miejscowościach, m.in. „Gorolski Święto” w Jabłonkowie na
Zaolziu, „Wawrzyńcowe Hudy” w Ujsołach, Festyn Istebniański” w Istebnej oraz „Festiwal
Folkloru Górali Polskich” w Żywcu, a także Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne mające
miejsce co roku w innej miejscowości.
 Gody Żywieckie — impreza folklorystyczna organizowana w karnawale, obrazująca zwyczaje i
obrzędy górali żywieckich.
 Bielska Zadymka Jazzowa (Bielsko-Biała) — cykliczna, styczniowa impreza fanów jazzu.
Ważnym elementem imprezy jest coroczne przyznawanie wyróżnień dla najlepszych muzyków
jazzowych — Nagrody Artystycznej Stowarzyszenia Sztuka Teatr, w formie statuetki „Anioła
Jazzowego”. Żadna edycja festiwalu nie może obyć się bez światowych gwiazd.
 Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej na Podbeskidziu „Sacrum in Musica” (BielskoBiała) — podczas imprezy wykonywana jest muzyka różnych religii, co sprawia, że cały festiwal
ma charakter ekumeniczny. Każdego roku pojawiają się na festiwalu zarówno polscy jak i
zagraniczni wykonawcy, wykonujący muzykę sakralną reprezentującą różne kręgi kulturowe.
19
Najciekawsze fortyfikacje występują w Węgierskiej Górce. Schron bojowy „Wędrowiec”, w którym mieści się
obecnie izba tradycji, jest miejscem walk z przeważającymi siłami niemieckimi we wrześniu 1939 r., które
przeszły do historii jako Westerplatte Południa. Poza „Wędrowcem” można obejrzeć jeszcze tutaj trzy forty
„Wąwóz”, „Wyrwidąb” i „Waligóra”.
43

Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej (Bielsko-Biała) — jest jednym z najsłynniejszych
przeglądów teatrów lalkowych w Europie, a nawet na świecie. Jest także miejscem spotkania
teatrów pierwotnych, posługujących się archaicznymi formami teatralnymi ze współczesnymi
teatrami skrajnie awangardowymi. Od 1998 r. festiwal jest nie tylko przeglądem artystycznych
dokonań, ale również konkursem.
 Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne w Wiśle, to przedstawienie dorobku amatorskich
zespołów folklorystycznych konkretnego regionu z wykorzystaniem tradycyjnej obyczajowości, a
ściślej z wykorzystaniem obrzędów i zwyczajów rodzinnych.
 Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Bez Granic” (Cieszyn), Festiwal ukazuje to, co jest
charakterystyczne w polskiej, czeskiej i słowackiej sztuce scenicznej, i to zarówno w odniesieniu
do teatru tradycyjnego jak i eksperymentalnego. Spektakle ubogacane są często przez konferencje
naukowe, międzynarodowe sesje teatrologiczne na temat kondycji teatrów w poszczególnych
krajach po przemianach ustrojowych. Główną nagrodą, przyznawany przez międzynarodowe jury
festiwalu, jest „Złamany szlaban”. Otrzymują ją teatry i spektakle, którym udaje się dzięki
odpowiednim środkom artystycznym „przełamać” granice geograficzne i kulturowe.
 Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il canto” (Cieszyn) — założeniem festiwalu jest ukazanie
różnych form muzyki wokalnej i wokalno-instrumentalnej, w wykonaniu artystów cenionych na
całym świecie oraz promowanie artystów młodych i utalentowanych.
 Święto Trzech Braci, (Cieszyn i Czeski Cieszyn) — impreza o charakterze kulturalnym,
sportowym i rekreacyjnym. Rozpoczęcie „Święta” ma zaś charakter historyczny, nawiązujący do
legendy powstania miasta. Władze i mieszkańcy polskiego i czeskiego Cieszyna wspólnie
spotykają się na Moście Przyjaźni, aby skosztować 60-metrową roladę przygotowaną przez
polskich i czeskich cukierników. Następnie odbywa się uroczyste przekazanie, przez Burmistrza
Cieszyna i Starostę Czeskiego Cieszyna, klucza do bram miasta ludziom kultury i przez 3 dni
można spotkać na ulicach barwne korowody przebierańców. Imprezie towarzyszą występy
zespołów muzycznych i kabaretów, wystawy, aukcje, konkursy oraz kiermasze.
 Euroregionalny Przegląd Filmów Polskich, Czeskich i Słowackich „Kino na granicy”
(Cieszyn i Czeski Cieszyn).
 Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych „Złota Trąbka” (Kozy, powiat bielski) — na
festiwal przybywają zespoły orkiestr dętych z Niemiec, Czech, Węgier i Polski.
 Festiwal Miast Zaprzyjaźnionych „Poznajmy Się” — najmłodszy festiwal organizowany w
Bielsku-Białej od 2005 r., organizowany w celu zapoznania miast partnerskich z historią, tradycją,
kulturą i atrakcjami turystycznymi regionu.
Specyficznym produktem turystycznym regionu jest również żywność tradycyjna, a w
szczególności jej tradycyjny sposób wytwarzania20 i oferowania w karczmach regionalnych. Za
sprawą Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, produkty tradycyjne i regionalne są oznaczane i
chronione. Lista Produktów Tradycyjnych zarejestrowanych przez te Ministerstwo dla regionów
górskich Śląska wyróżnia21:
 „Kołocz weselny cieszyński” (Cieszyn) — wyrób cukierniczy stanowi wypieczone ciasto
drożdżowe, wewnątrz znajduje się nadzienie makowe lub serowe (może być mieszane makowoserowe), górę kołocza zdobi złocista kruszonka (posypka);
 „Buchciki / buchciczki” (Śląsk Cieszyński) — to oryginalne ciasto drożdżowe z nadzieniem z
marmolady lub powideł, którego forma i kształt ułatwia jego podział;
 „Ciastka ze szpyrek” (okolice Wisły i Ustronia) — ciasteczka w zależności od przyłożonej formy i
pomysłowości gospodyni mają różne kształty; podobne do ciasteczek z ciasta kruchego;
20
Wytwarzanie, ochrona i promocja żywności wysokiej jakości odgrywają w państwach Unii Europejskiej coraz
bardziej znaczącą rolę. Systemem ochrony i promocji produktów regionalnych i tradycyjnych chroni się
dziedzictwo kulturowe wsi, co w dużym stopniu przyczynia się do zwiększenia atrakcyjności terenów wiejskich
i rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej. Jednym z podstawowych sposobów realizacji polityki jakości we
Wspólnocie (ang. - Quality Policy) jest wyróżnianie znakami potwierdzającymi wysoką jakość wyrobów rolnospożywczych pochodzących z konkretnych regionów, jak też charakteryzujących się tradycyjną metodą
produkcji.
21
Lista sporządzona na podstawie listy umieszczonej na stronach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, www.
minrol. gov. pl (2011-09-03)
44
Mieszkańcy Ustronia pamiętają, że ciasteczka ze szpyrek były wypiekane jeszcze przed II wojną
światową, jednak z literatury wynika, że na terenie Śląska Cieszyńskiego wypiekano je wcześniej,
tzn. na przełomie XIX i XX wieku;
 „Murzin wielkanocny” (teren Śląska Cieszyńskiego) — wyrób piekarniczy z zewnątrz
przypominający chleb, w przekroju widać kawałki szynki i boczku wtopione w ciasto chlebowe;
 „Zozworki / Imbirki” (teren Śląska Cieszyńskiego) — wyrób cukierniczy – suche, drobne
ciasteczka wigilijne i zapustne o wyraźnym korzennym aromacie;
 „Kwaśnica” — zupa (Ziemia Żywiecka);
 „Prażuchy’ (Ziemia Żywiecka) — masa z widocznymi kawałkami grubo mielonego ziarna zbóż
oraz łuskami (otrębami);
 „Placki ziemniaczane z blachy ze szpyrkami lub z wyrzoskami” (Śląsk Cieszyński – Ustroń i
Wisła);
 „Żebraczka” (Śląsk Cieszyński) — placek z ciasta ziemniaczanego z widocznymi na przekroju
ziarnkami ryżu;
 „Poleśniki/poliźniki” — placek drożdżowy lub placek z ciasta ziemniaczanego przypieczony z
obu stron na liściach kapusty;
 „Bachor” (ziemia cieszyńska) — wrób podobny do tzw. krupnioka, tylko zmienia się wypełnienie.
Bachory wypełnia się tartymi surowymi ziemniakami wymieszanymi ze smażoną słoniną i
tłustymi kawałkami mięsa;
 „Ser wołoski wędzony” (Beskid Śląski – Trójwieś, którą tworzą Istebna, Jaworzynka i Koniaków)
— oryginalny ser owczy produkowany według tradycyjnej metody, wytwarzany w gospodarstwie
domowym;
 „Ser klagany” (Beskid Śląski – Trójwieś) — w przeszłości produkt był wytwarzany wyłącznie z
mleka owczego, obecnie może być produkowany również z mleka krowiego;
 „Oscypek/oszczypek” (Żywiecczyzna) —ser owczy — trafił na Żywiecczyznę razem z całą
kulturą wołoską, organizacją wypasów, sposobem prowadzenia bacówki i przerabiania mleka. Jest
starym wyrobem pasterzy wołoskich, wypasających owce na polanach górskich. Poza Tatrami
zdobione serki typu oszczypków z końcami stożkowatymi lub beczułkowate spotykamy w
Beskidzie Wyspowym, w Żywiecczyźnie i południowej części Gorców;
 „Miodula/miodunka/miodunka” (Żywiecczyzna) — napój alkoholowy o zawartości alkoholu od
30-40% na miodzie;
 „Warzonka” (Śląsk Cieszyński) — bardzo popularna wódka (o zawartości alkoholu od 35-40%),
sporządzana ze spirytusu, rzadziej z wódki czystej, podawana na gorąco.
Powyższe produkty najczęściej są promowane w czasie festynów, imprez ludowych oraz w
regionalnych karczmach, gdzie często można spotkać personel w tradycyjnych ubiorach, kapele i
lokalnych gawędziarzy. Turyści przebywający na zimowym wypoczynku mogą skorzystać również z
kuligów połączonych z górskimi ogniskami i pokazami zwyczajów ludowych, organizowanych przez
gminy, czy też gestorów bazy noclegowej i gastronomicznej.

Krajobrazy kulturowe (w tym wsi)
Na terenie subregionu południowego województwa śląskiego wyodrębniono następujące
grupy krajobrazów kulturowych o wartościach historycznych i zabytkowych kształtowanych w
wyniku specyficznych form gospodarowania22:
 Krajobraz gospodarki pasterskiej. Na terenach górskich, rozciąga się specyficzny krajobraz
kulturowy, ukształtowany w wyniku gospodarki pasterskiej. Cechą charakterystyczną tego
obszaru są hale (polany trawiaste) wraz z bacówkami rozsiane w partiach szczytowych
wzniesień oraz wsie rozłożone w dolinach lub wzdłuż szczytów, zakładane najczęściej na
prawie wołoskim. Na obszarze tym zachowało się dużo przykładów architektury drewnianej,
zarówno świeckiej, jak i sakralnej, np. w Istebnej, Jeleśni, Milówce, Wiśle, Złatnej.
 Krajobraz gospodarki stawowej — obejmuje obszar: Doliny Górnej Wisły. Są to tereny
podmokłe leżące na wododziale rzeki Wisły oraz w dolinie rzeki i jej dopływów. Na tych
22
Na podstawie: Wojewódzkiego Programu Opieki Nad Zabytkami w Województwie Śląskim na lata 2010–
2013, http://www. slaskie. pl/zalaczniki/2010/03/18/1248425643/1268905545. pdf, (2011-08-20).
45


4.3.
terenach co najmniej od średniowiecza zakładano stawy przeznaczone do hodowli ryb.
Obiekty te, w dużej części, zachowane są do czasów współczesnych i nadal wykorzystywane
dla celów hodowlanych. Niektóre z nich objęte są ochroną na podstawie ustawy o ochronie
przyrody.
Krajobraz rolniczy o cechach historycznych. Obszary krajobrazu rolniczego o cechach
historycznych to tereny rolnicze obszarów górskich. Krajobrazy tych terenów są wypadkową
panujących tam warunków przyrodniczych oraz stosunków społeczno-gospodarczych. Na
przestrzeni wieków podlegały one ewolucji związanej z rozwojem kultury rolnej (trójpolowy
system uprawy), tworzeniem się wielkiej własności ziemskiej od XV do XVI w. i
uwłaszczeniem chłopów w XIX w. Teraz podlega przemianom czasów współczesnych.
Wnętrza krajobrazu terenów rolniczych tworzą wyznaczone granicami lasów polany rozłogów
pól i pastwisk, przecięte układem alei i dróg, strugami wodnymi, stawami, wilgotnymi łąkami.
Węzłami kulturowymi tych obszarów są wsie i osady zaznaczone w krajobrazie przez
skupiska dachów zabudowy wtopionej w korony drzew, nad którymi górują wieże
kościółków.
Krajobraz leśny o cechach historycznych. Obszary kulturowego krajobrazu leśnego obejmują
wszystkie lasy województwa śląskiego, w tym duże kompleksy leśne, takie jak: lasy Beskidu
Śląskiego, Żywieckiego i Małego. Intensywne antropogeniczne przemiany kompleksów
leśnych rozpoczęły się w XIX w. i związane były z dużym zapotrzebowaniem na drewno w
związku z rozwojem hutnictwa i górnictwa oraz przemysłu drzewnego. Stosowane na dużych
obszarach zręby zupełne oraz introdukowanie obcych gatunków dla uzyskania żądanych cech
drewna spowodowały zmiany gatunkowe lasów. Pierwotne biocenozy leśne zachowały się
jedynie w nielicznych trudno dostępnych rejonach.
DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA
Region Podbeskidzia położony jest na przecięciu dwóch istotnych krajowych (a nawet
transeuropejskich) połączeń drogowych biegnących przez ten teren23. Obszar ten jest uwzględniony w
Koncepcji Korytarzy Transportowych, połączonych z międzynarodową siecią korytarzy
transportowych TINA (Transport Infrastructure Nessde Assessments)24. Jednym z najważniejszych
elementów sieci jest korytarz III, w skład którego wchodzą: autostrada A-4, wiodąca od granicy z
Republiką Federalną Niemiec aż do granicy z Ukrainą, dwutorowa zelektryfikowana linia kolejowa CE 30 oraz droga E-40. Istotny jest także korytarz VI — (Gdańsk – Warszawa - Katowice- Żylina
/Ostrawa, przecinający korytarz III w obrębie aglomeracji górnośląskiej. Uzupełnieniem obu korytarzy
transportowych są trasy drogowe i kolejowe, które przecinają granice z północy na południe a
przebiegają przez region Podbeskidzia.
Subregion południowy to duży węzeł komunikacji drogowej i kolejowej, obszar dużego ruchu
tranzytowego o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Z ogólnej liczby 6 047 km powiatowych dróg
publicznych województwa śląskiego o twardej nawierzchni 19 % należy do subregionu południowego,
natomiast gminnych dróg publicznych 29,2 %. Sieć transportowa, choć gęsta i dobrze rozbudowana,
jest mocno obciążona i zużyta. Stan techniczny infrastruktury drogowej znacznie obniża parametry
eksploatacyjne. Przywrócenie potencjalnej drożności dróg wymaga licznych napraw i remontów.
Prowadzić to będzie także do poprawy bezpieczeństwa w transporcie. Wzrost ruchu samochodowego
przyczynił się również do obniżenia publicznie dostępnych miejsc parkingowych w tym regionie 25.
Stan rozwoju infrastruktury komunikacyjnej, sieć dróg oraz infrastruktura kolejowa wymaga szeregu
inwestycji i usprawnień wobec szybko rosnącego ruchu samochodowego oraz w celu poprawy
23
Decyzją nr 1692/96 Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 lipca 1996r. w sprawie wspólnotowych
wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej, wskazano na konieczność objęcia
Nowych państw Wspólnoty - strukturą TEN-T (Transeuropejską Siecią Transportową), por. „Monitor Unii
Europejskiej”, Nr 6/7, czerwiec-lipiec 2005, Fundacja Prawo Europejskie, s. 24- 28.
24
Ibidem.
25
Program rozwoju subregionu południowego województwa śląskiego na lata 2007 – 2013, Bielsko – Biała, luty
2008 r, http://web2. um. bielsko. pl/bb/dzialy/polityka/PRSPWS. pdf, (2011-07-31).
46
dostępności regionu. Na terenach górskich koszty budowy i utrzymania sieci infrastruktury są
wysokie. Rozproszenie osad w tym regionie również wpływa niekorzystnie na tę sytuację, powodując
zwiększenie kosztów infrastruktury komunalnej, telekomunikacyjnej i transportowej.
 Komunikacja drogowa
Drogowa dostępność komunikacyjna Podbeskidzia jest stosunkowo dobra, dzięki istnieniu
dwóch dróg krajowych dwujezdniowych, o numerach 1 oraz 81, łączących aglomerację śląską
odpowiednio z Bielskiem-Białą oraz Ustroniem i Wisłą. Występująca jednak na tych trasach duża
liczba skrzyżowań z sygnalizacją świetlną powoduje znaczne zatory drogowe, zwłaszcza w okresach
wzmożonego ruchu turystycznego. Szczególnie trudna sytuacja transportowa występuje na drogach
dojazdowych jednojezdniowych z Bielska-Białej do Szczyrku (droga nr 942) oraz do Żywca (69), a
stąd drogi dojazdowe do gmin żywieckich. Bardzo dobrą dostępność komunikacyjną ma Cieszyn,
dzięki drodze ekspresowej S1 łączącej to miasto z Bielskiem-Białą. Droga ta stanowi także istotne
połączenie regionu z Republiką Czeską.
Na poziom dostępności komunikacyjnej regionu wpłyną prowadzone aktualnie i planowane
inwestycje drogowe:
 Droga ekspresowa S69 z Bielska do Żywca (planowany termin zakończenia: 2013 rok). Droga
ta stanowi przedłużenie innego fragmentu S69 z Żywca do Zwardonia, stanowiącego istotne
połączenie Podbeskidzia z Republiką Słowacką.
 Droga ekspresowa S1 z Bielska-Białej do Mysłowic łącząca się z drogą ekspresową do
lotniska w Pyrzowicach oraz z autostradą A4 (planowany termin nie ustalony ze względu na
zmiany w przebiegu trasy)26.
Mapa 3. Mapa aktualnie obowiązującej sieci TEN-T [Korytarze Transportowe na obszarze
Polski] na tle korytarzy Paneuropejskich
Źródło: GDDKiA, 2011.

Komunikacja samolotowa
26
Rozporządzenie Rady Ministrów z 20 października 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci
autostrad i dróg ekspresowych. Dz. U. Nr 187, poz. 1446 z dn. 9 listopada 2009r. (http://lex.
pl/serwis/du/2009/1446. htm), (2011-10-04)
47
Przepustowość głównych polskich lotnisk uległa w minionej dekadzie istotnemu zwiększeniu
w wyniku przeprowadzonych prac modernizacyjnych. Przepustowość terminali polskich lotnisk w
2009 r. wyniosła 23 mln pasażerów i była wykorzystywana w 82%. Biorąc pod uwagę dalsze
prognozy ruchu lotniczego, wskazujące na jego dynamiczny wzrost oraz jednocześnie dosyć długi
proces inwestycyjny związany z budową składników infrastruktury, istotnie wpływających na jej
przepustowość (np. terminale pasażerskie, drogi startowe) wskaźnik ten jest krytyczny dla
efektywnego funkcjonowania sieci portów lotniczych w Polsce.
Główną rolę w zakresie komunikacji lotniczej odgrywają (położone poza obszarem
subregionu południowego) lotniska międzynarodowe Katowice-Pyrzowice i Kraków-Balice. Z Portu
Lotniczego GTL Katowice w Pyrzowicach korzystają pasażerowie z całej południowej Polski oraz z
Czech i Słowacji. Lotnisko jest jednym z kluczowych elementów infrastruktury komunikacyjnej
Śląska, a ponieważ znajduje się na wysokości 303 m n.p.m., warunki pogodowe, jak i terenowe są tu
znacznie lepsze niż na innych lotniskach w Polsce. Całkowity ruch pasażerski na tym lotnisku w 2009
roku osiągnął 2,364 mln osób. W porównaniu z rokiem 2004 liczba pasażerów wzrosła o 390%.
Tabela 8. Projektowe roczne przepustowości portów lotniczych w poszczególnych miastach w
2009 r.
Nazwa
Teoretyczna
Pasażerowie obsłużeni
Wykorzystanie
Portu
przepustowość terminali
w portach lotniczych
przepustowości w 2009 r. w
pasażerskich w 2009 r.
w 2009 r.
%
Katowice
3 580 000
2 301 375
64%
Kraków
3 100 000
2 661 294
86%
Źródło: Koncepcja lotniska centralnego dla Polski: Raport cząstkowy 3 - Ocena obecnych i przyszłych potrzeb w
zakresie przepustowości infrastruktury lotniskowej, [w:] http://www. transport. gov.pl, (10.11.2011)
 Komunikacja kolejowa
Dostępność kolejową subregionu południowego zapewnia przede wszystkim centralna
Magistrala Kolejowa (CMK), biegnąca pomiędzy Bielskiem, Katowicami i Warszawą, na której
kursują pociągi klasy Intercity i Express. Z punktu widzenia dostępności turystycznej istotne
znaczenia mają połączenia Katowice – Bielsko-Biała – Zwardoń, a także Katowice – Wisła, jednakże
stan infrastruktury kolejowej powoduje relatywnie długie czasy przejazdów na tych trasach.
4.4.
ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE
 Baza noclegowa
Subregion Południe posiada znakomite walory turystyczne, klimatyczne i przyrodnicze oraz
silnie rozwiniętą bazę noclegowo-wypoczynkową. Na turystów w roku 2009 czekały miejsca
noclegowe w 252 obiektach zbiorowego zakwaterowania, podczas gdy łączna ilość wszystkich
obiektów w województwie śląskim wynosiła 473. Najwięcej obiektów znajdowało się w powiecie
cieszyńskim, który oferował turystom trzykrotnie więcej miejsc noclegowych w porównaniu z
powiatem żywieckim i bielskim. W porównaniu z rokiem 2008 nastąpił wzrost bazy noclegowej o 45
obiektów. Tabela 9. przedstawia zasoby bazy noclegowej z rozbiciem na poszczególne powiaty
Subregionu Południe w roku 2009.
Tabela 9.Zasoby bazy noclegowej według powiatów w woj. śląskim [2009]
Województwo /
Powiat
bielski
(śląskie)
Rodzaj obiektu
Kat.
hoteli
Liczba
obiektów
41
Liczba
obiektów
całorocznych
40
Liczba
pokoi w
hotelach
777
Liczba
miejsc
noclegowych
3225
Liczba miejsc
noclegowych
całorocznych
3165
Wszystkie
obiekty
Hotele
razem
7
7
402
903
903
Hotele
****
2
2
239
530
530
48
cieszyński
żywiecki
Hotele
Hotele
Hotele
Motele
Inne hotelowe
Schroniska
Szkolne
schroniska
młodzieżowe
Ośrodki
wczasowe
Ośrodki
szkoleniowowypoczynkowe
Pozostałe
niesklasyfikowan
e
Wszystkie
obiekty
Hotele
***
**
*
3
1
1
1
8
2
1
3
1
1
1
8
2
1
105
36
22
10
365
0
0
239
80
54
30
666
75
50
239
80
54
30
666
75
50
7
7
0
607
607
8
8
0
676
646
7
6
0
218
188
122
115
2397
12434
11990
razem
26
26
1969
4693
4693
Hotele
*****
1
1
98
200
200
Hotele
Hotele
Hotele
Hotele
Hotele
Pensjonaty
Inne hotelowe
Domy
wycieczkowe
Schroniska
Schroniska
młodzieżowe
Szkolne
schroniska
młodzieżowe
Ośrodki
wczasowe
Ośrodki
kolonijne
Ośrodki
szkoleniowowypoczynkowe
Domy
pracy
twórczej
Zespół domków
turystycznych
Kempingi
Zakłady
uzdrowiskowe
Pozostałe
niesklasyfikowan
e
Wszystkie
obiekty
Hotele
****
***
**
*
bez *
4
7
8
3
3
4
16
1
4
7
8
3
3
4
15
1
857
438
394
102
80
104
324
0
2232
943
896
236
186
299
934
48
2232
943
896
236
186
299
793
48
3
1
2
1
0
0
120
170
80
170
4
4
0
266
246
22
21
0
1803
1721
1
1
0
45
45
13
13
0
1279
1279
1
1
0
19
19
1
0
0
16
0
1
8
0
8
0
0
60
2027
0
2027
20
18
0
655
570
74
53
230
3808
2763
3
3
97
221
221
razem
49
m. BielskoBiała
Hotele
Hotele
Pensjonaty
Inne hotelowe
Schroniska
Szkolne
schroniska
młodzieżowe
Ośrodki
wczasowe
Ośrodki
szkoleniowowypoczynkowe
Zespół domków
turystycznych
Pola biwakowe
Pozostałe
niesklasyfikowan
e
Wszystkie
obiekty
Hotele
***
**
razem
2
1
2
9
6
8
2
1
1
9
6
8
74
23
27
106
0
0
171
50
52
251
287
442
171
50
24
251
287
442
15
13
0
1538
970
8
7
0
490
430
3
0
0
151
0
11
9
0
6
0
0
77
299
0
138
15
14
494
1423
1363
7
7
444
868
868
2
3
2
2
1
173
190
81
50
0
342
356
170
103
60
342
356
170
103
60
2
0
284
284
0
2
0
0
60
48
0
48
Hotele
****
2
Hotele
***
3
Hotele
*
2
Inne hotelowe
2
Szkolne
1
schroniska
młodzieżowe
Ośrodki
2
szkoleniowowypoczynkowe
Kempingi
1
Pozostałe
2
niesklasyfikowan
e
Źródło: GUS; opracowanie: Instytut Turystyki.
Według stanu w końcu lipca 2010 r. w porównaniu z danymi z roku 2009 odnotowano wzrost
liczby turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania oraz liczby miejsc noclegowych, którymi
one dysponowały. Tabela 10. przedstawia turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania według
podregionów i powiatów. W końcu lipca 2010 r. w województwie śląskim czynnych było 510
turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania (tj. ponad 7% omawianych obiektów w kraju).
Wśród nich 92% stanowiły obiekty całoroczne. Biorąc pod uwagę powiaty, najwięcej turystycznych
obiektów zbiorowego zakwaterowania zlokalizowanych było podobnie jak w poprzednich latach w
powiecie cieszyńskim — 133 (ponad 26% ogółu), w tym w szczególności w Wiśle (53 obiekty) i
Ustroniu (51 obiektów). Najwięcej turystycznych miejsc noclegowych zanotowano w powiecie
cieszyńskim — 13,2 tys. (32,3% ogółu), w tym w Ustroniu (6,0 tys.) i w Wiśle (5,3 tys.).
W 2010 r. z noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w
województwie śląskim skorzystało 1768,5 tys. osób, tj. o 4,4% więcej niż w roku 2009. Najwięcej
turystów zatrzymało się w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania zlokalizowanych na
terenie powiatu cieszyńskiego (481,5 tys. tj. 27,2% ogółu), w tym w Wiśle (217,2 tys.) i w Ustroniu
(177,7 tys.).
Największą liczbę udzielonych noclegów odnotowano w obiektach powiatu cieszyńskiego
(36,9% ogółu), powiatu bielskiego (7,4%) i żywieckiego (6,5%). Wśród powiatów najwięcej
50
noclegów udzielono cudzoziemcom w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania
zlokalizowanych w: powiecie cieszyńskim (13,6%). Najwięcej pokoi wynajęto w obiektach
hotelowych zlokalizowanych w powiecie cieszyńskim (22,4% ogółu).
Tabela 10. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania według podregionów i powiatów w
2010 r.
Wyszczególnienie
Obiekty
Miejsca noclegowe
ogółem
w tym
całoroczne
Korzystający z
noclegów
ogółem
w tym
turyści
zagraniczni
ogółem
w tym
turystom
zagranicznym
Udzielone noclegi
WOJEWÓDZTWO
510
40831
38169
1768477
252375
4583516
596637
Podregion bielski
263
21579
20458
764823
57039
2503431
137515
Powiaty:
**
Bielski
35
3024
2994
115131
3977
337776
13709
Cieszyński
133
13188
12565
481534
34639
1691568
81034
Żywiecki
76
3685
3217
89292
989
297033
2939
19
1682
1682
78866
17434
177054
39833
Miasto na prawach
powiatu
Bielsko Biała
Źródło: opracowanie własne na podstawie Turystyka w województwie śląskim w 2010 roku, Urząd Statystyczny, Katowice
2011.
 Baza gastronomiczna
Placówki gastronomiczne w obiektach turystycznych zbiorowego zakwaterowania obejmują
zakłady i punkty gastronomiczne zlokalizowane na terenie danego obiektu, bez względu na właściciela
i dostępność (ogólnodostępne, tylko dla gości).
Restauracja to zakład gastronomiczny z pełną obsługą kelnerską oferujący całodzienne
wyżywienie o szerokim asortymencie potraw i napojów.
Do barów i kawiarni zaliczono także winiarnie, piwiarnie, jadłodajnie, itp.
Do punktów gastronomicznych zaliczono także smażalnie, pijalnie, lodziarnie, bufety, itp.
Na atrakcyjność obiektów turystycznych w znacznym stopniu wpływa zaplecze
gastronomiczne. Według stanu na koniec 2002 r. w województwie śląskim zarejestrowanych było 13
tys. placówek gastronomicznych. W obiektach bazy noclegowej w 2002 r. było około 487 placówek
gastronomicznych. W analizowanym okresie ich liczba zmalała.
Tabela 11. Placówki gastronomiczne w obiektach noclegowych turystyki w województwie
śląskim w latach 1999-2002
Rok
Ogółem
Restauracje
Stołówki
Bary i kawiarnie
1999
726
156
221
267
2000
627
172
167
221
2001
558
140
160
200
2002
487
137
125
173
Źródło: Rocznik statystyczny województwa śląskiego, GUS, 2003.

Punkty gastronomiczne
83
67
58
52
Struktura placówek gastronomicznych w roku 2008
51
W końcu lipca 2007 r. w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania województwa
śląskiego funkcjonowały 464 placówki gastronomiczne, tj. o 39 mniej niż w analogicznym okresie
roku poprzedniego, tj. 2006. Znacznie mniej było stołówek o 16,0%, punktów gastronomicznych o
15,2%. Zmniejszyła się także liczba restauracji o 8,8% oraz barów i kawiarni o 0,5%. Blisko 41%
placówek zlokalizowanych było w hotelach. Tabela 12. przedstawia liczbę i strukturę placówek
gastronomicznych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2008 r.
Tabela 12. Placówki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania
według rodzajów obiektów w 2008 r.
Wyszczególnienie
Restauracje
Bary i
Stołówki
Punkty
kawiarnie
gastronomiczne
Ogółem
184
182
87
56
Obiekty hotelowe
155
122
20
33
Hotele
117
91
5
24
Motele
2
1
1
Pensjonaty
2
3
4
Inne obiekty hotelowe
34
27
11
8
Pozostałe obiekty
29
60
67
23
Domy wycieczkowe
3
2
Schroniska
3
2
3
Schroniska młodzieżowe
1
Szkolne schroniska
1
młodzieżowe
Ośrodki wczasowe
2
14
23
3
Ośrodki kolonijne
1
Ośrodki szkoleniowo6
14
20
1
-wypoczynkowe
Zespoły ogólnodostępnych
1
1
domków turystycznych
Kempingi
4
Pola biwakowe
1
Ośrodki do wypoczynku
1
sobotnio-niedzielnego
i świątecznego
Zakłady uzdrowiskowe
3
10
8
Pozostałe niesklasyfikowane 15
11
11
13
Źródło: Turystyka w województwie śląskim w 2008 r., Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2009
W końcu lipca 2009 r. w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania województwa
śląskiego było 7545 placówek gastronomicznych tj. o 28 jednostek więcej niż w roku 2008.
Największą grupę stanowiły restauracje — 2518, następnie bary i kawiarnie — 2349, stołówki —
1974 oraz punkty gastronomiczne (np. smażalnie, pijalnie, lodziarnie itp.) — 704. Najwięcej placówek
gastronomicznych zlokalizowanych było w hotelach — 2658, a wśród nich najliczniejszą grupę
stanowiły restauracje — 1520. Podobnie sytuacja wyglądała we pozostałych obiektach hotelowych,
gdzie restauracje stanowią 45% ogółu placówek gastronomicznych. W pozostałych obiektach nie
hotelowych najliczniejszą grupę stanowią stołówki, których w lipcu 2009 r. zanotowano 1658, co
stanowi 47% ogółu tych placówek27.
Lokale gastronomiczne na terenie Subregionu Południe
Na terenie Subregionu Południe działa wiele lokali, w tym:
 lokali gastronomicznych, jak np.:
27
http://www. stat. gov. pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_kts_wykorzystanie_bazy_noclegowej_2009. pdf (2011-0731).
52
Bielsko Biała: Dworek, Folwark, Pod Jemiołami, Rabin, Sakura, Vasco da Gama,
Nowy Świat, Massala, Sphinks,
o Żywiec: Nowy Świat, Orchidea, Coyote, Comfort Restaurant, Żywiecka
o Cieszyn: Classic,
o Szczyrk: Skalite, Bagatela, Silveretta, Meta, Habibi, Goplana, Restauracja Przy
Kominku,
o Inne: Olimpia-Wisła,
klubów, jak np.:
o Bielsko Biała: Pomarańcza, Klimat, Grant, Aura, Klub Bilardowy pod Siódemką,
Waga, Klub 54, Labirynt, Piekło-Niebo, Rude Boy
o Żywiec: Klub Coffee Pub
o Cieszyn: Retro Club, Piwnica pod Targową, Pod Zieloną Trójką,
o Szczyrk: Cafe & Drink Bar Skalite, Dance Club “Jama”, Piwnica pod “19”
o Inne: Angel’s Music Pub-Ustroń, Pod siódemką –Ustroń,
pubów m in.:
o Bielsko Biała: Arhytmia, Bazyliszek, Boston Pub, City Pub, Highlander Pub,
Jaskinia Pub, Klamot Caffe, Magnum Steak Pub, Music Pub, Nirvana, Poza
światem, Pub Winiarnia Rudy Kot, PRL, Rock Cafe, Zapiecek, Pub Va Bank,
Klinika Pub,
o Żywiec: Pub Żywiecki, Fight Club Sport Pub, Arcus Pub, Klinika Pub
o Cieszyn: Metro, Agora, Piwnica Stary Targ, Starówka, Duet, Pub Sportowy
Groszek, Euforia, Omega
o Szczyrk: Alisa, Green Pub, Gadu-Gadu, Markus Cafe
o Inne: Diabli Dołek-Ustroń, Pod Beczką-Ustroń,
karczm:
o Bielsko Biała: Karczma Beskidzka, Wrzosowa Chata, Rogata, Karczma w
Komorowicach, Karczma pod Lotniskiem, Karczma Góralska w Straconce
o Żywiec: Karczma Żywiecka
o Cieszyn: Karczma Pod Dębem,
o Szczyrk: Gospoda Polska, Stara Karczma, Karcma u Kroćpoka, Karczma pod
Wozem, Gospoda Bajka, Zajazd Biały Krzyż,
o Inne miejscowości: Karczma Oberża Podkowa-Bystra, Karczma ZachcianekBuczkowice, Ochodzita-Koniaków, Ondraszkowa Izba-Wisła, Kraczma GóralskaUstroń, Gazdowisko-Korbielów, Szczyrbok-Korbielów.
o



 Informacja turystyczna
Punkty informacji
Subregion Południowy nie może poszczycić się odpowiednią- sporą ilością punktów i centrów
informacji turystycznej. Według Wykazu Punktów i Centrów Informacji Turystycznej w naszym
regionie działa zaledwie pięć punktów zlokalizowanych w Bielsku-Białej, Jeleśni, Szczyrku — 2,
Wiśle i Żywcu:
1. Bielsko-Biała, Miejskie Centrum Informacji Turystycznej, pl. Ratuszowy 4, 43-300
2. Jeleśnia, Informacja Turystyczna Gminy Jeleśnia, ul. Plebańska 1, 34-340
3. Szczyrk, Biuro Informacji Turystycznej, ul. Beskidzka 41, 43-370
4. Szczyrk, Miejski Ośrodek Kultury Promocji i Informacji im. Jana Więziła, ul. Myśliwska
34, 43-370
5. Wisła, Centrum Informacji Turystycznej, pl. Bogumiła Hoffa 3, 43-460
6. Żywiec, Biuro Informacji Turystycznej. Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Rynek 12,
34-300
7. Gminny Punkt Informacji - Urząd Gminy w Brennej,, ul. Wyzwolenia 77, 43-438 Brenna
(nie uwzględniony w Wykazie Punktów i Centrów Informacji Turystycznej)
Przewodniki
53
Na rynku funkcjonuje wiele wydawnictw mających w swojej ofercie przewodniki turystyczne
i zajmujących się ogólnie rozumianą tematyką podróżniczą. Dostępne na rynku krajowym
przewodniki zawierają wiele przydatnych adresów, praktyczne porady i wskazówki, liczne plany miast
i mapy, na których zaznaczone są polecane miejsca, propozycje wycieczek samochodowych, pieszych
i rowerowych.
 przewodniki, mapy, foldery
Do najbardziej znanych wydawnictw rozpowszechniających Subregion Południowy, w tym region
Beskidów należą:
 Wydawnictwo Bezdroża, np. Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Beskid Mały, Beskid
Żywiecki z plecakiem, Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Beskid Mały na nartach
biegowych i tourowych,
 Pascal, np. Beskid Śląski. Przewodnik górski, Beskid Żywiecki. Przewodnik górski,
Beskidy. Przewodnik rowerowy, Beskid Śląski i Beskid Żywiecki, Przewodnik
kieszonkowy, Beskidy na weeekend
 Oficyna Wydawnicza REWASZ, np. Beskid Żywiecki – przewodnik, Beskid Śląski –
przewodnik,
 Expressmap Polska sp. z o. o., np. Beskid Żywiecki – przewodnik, atlas, mapa,
 Compass Wydawnictwo Kartograficzne, np. Główny Szlak Beskidzki. Przewodnik
turystyczny, Beskid Śląski, Beskid Żywiecki,
 CartoMedia, np. Beskid Śląski, Wisła i Szczyrk.
Rynek map oraz planów zarówno poszczególnych miast, jak i terenów — regionów jest dość
mocno rozbudowany. Większość map opracowanych zostało we współpracy z doświadczonymi
krajoznawcami z opisywanego regionu, w dogodnej dla turysty skali, najczęściej 1:50 000, zawierają
różnorodną i bogatą tematycznie treść turystyczną, m.in.: szlaki piesze, szlaki rowerowe oraz ścieżki
dydaktyczne i spacerowe, propozycje tras turystycznych — mapki i plany, wyciągi i trasy narciarskie,
atrakcje turystyczne, takie jak: muzea, zabytki i inne interesujące obiekty, bazę noclegową, w tym
schroniska górskie i młodzieżowe, kempingi, pola namiotowe, hotele i pensjonaty, również parki
narodowe i krajobrazowe, rezerwaty przyrody, atrakcje przyrodnicze. Mapy są zgodne z GPS –
współrzędne geograficzne w układzie WGS-84.
Do bardziej znanych wydawnictw rozpowszechniających mapy oraz plany Subregionu
Południe, w tym region Beskidów należą:
 Daunpol, np. Beskid Żywiecki. Mapa turystyczna
 Galileos, np. Żywiec plan miasta – Beskid Mały, Beskid Śląski mapa laminowana, Beskid
Żywiecki,
 Expressmap Polska Sp. z o. o., np. Beskid Śląski i Beskid Żywiecki,
 Compass Wydawnictwo Kartograficzne, np. Beskid Śląski, Główny Szlak Beskidzki,
Beskid trzech granic Czechy, Polska, Słowacja,
 CartoMedia, np. Beskid Mały, Jezioro Międzybrodzkie,
 Demart, np. Beskid Śląski i Żywiecki, mapa turystyczna dwustronna.
Foldery
Ideą folderów jest informowanie i promowanie walorów krajobrazowych i obszarowych
danego regionu. Foldery, broszury, ulotki powstają z myślą o turystach zainteresowanych daną
destynacją turystyczną. Są kompleksowym rozwiązaniem dla miejsc, które pragną pokazać wszystkie
atuty turystyczne swoje regionu. Zazwyczaj zawierają ogólne informacje o ofercie danego miasta,
gminy, miejsca, ciekawym wydarzeniu kulturalnym, historycznym i religijnym. W folderze zawarte są
również dane teleadresowe instytucji i firm, z których propozycji i usług potencjalnie będą korzystać
goście, często zawierają również mapy, które ułatwią im poruszanie się po miejscu i poznanie go.
Praktycznie każde większe miasto oraz Gmina Subregionu Południe posiada folder promujący ją,
różna jest jedynie wielkość folderu i zawartość, im miejsce większe i ciekawsze, tym folder
odpowiednio bardziej rozbudowany.
Oznakowanie turystyczne
54
Oznakowanie turystyczne jest oznakowaniem o najwyższym stopniu złożoności, bowiem ma
ono rację bytu jako całość oznakowań przestrzeni publicznej, a więc obejmuje w sobie oznakowanie
tradycyjne — w postaci znaków drogowych (zakazu, nakazu, ostrzegawczych, informacyjnych,
oznakowania tras itp.). Dodatkowym jego obowiązkiem jest zaprezentowanie w miarę pełnego
wachlarza atrakcji turystycznych i doprowadzenie do nich.
Graficzna konstrukcja tych znaków, aby były celowe i skuteczne wymaga koordynacji wielu
elementów. Po pierwsze nie powinny wprowadzać w błąd nie tylko niewłaściwą informacją, ale i
brakiem informacji. Ponadto mają być przydatne turyście, a nie tylko fizycznie istnieć w imię
reklamowych potrzeb inwestorów, a przede wszystkim powinny być odwzorowaniem realnej oferty
regionu28.
Każdy rodzaj turystyki wymaga odpowiedniej informacji. Informacje te można znaleźć w
przewodnikach, mapach, folderach, specjalistycznych wydawnictwach, można również skorzystać ze
znaków rozlokowanych w terenie. Znaki turystyczne są istotnym elementem w turystyce, a swoją
funkcję pełnią w przestrzeni publicznej. Ich podstawą jest system znaków drogowych, jako główna
sieć informacji wszelkiego poruszania się. Znaki ustalają, a przynajmniej powinny ustalać wyjściowe
reguły i porządkować zasady ich tworzenia, organizowania itd.
Od 2002 r. pojawiają się na polskich drogach i stoją w pobliżu najbardziej atrakcyjnych
turystycznie miejsc w kraju nowe znaki turystyczne. Znaki turystyczne stosuje się w pasie drogowym
w celu poinformowania uczestników ruchu o występujących miejscach polecanych dla ruchu
turystycznego jak również dla podkreślenia atrakcyjności regionu. Do miejsc szczególnie atrakcyjnych
należy zaliczyć:29
 samochodowe szlaki turystyczne,
 zabytkowe obiekty architektoniczne,
 parki krajobrazowe,
 obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe.
Barwa znaków turystycznych jest brązowa, a napisy umieszczane na nich mają barwę białą.
Istnieje kilka rodzajów znaków turystycznych, których użycie zależy od miejsca, w którym się
znajdują30:
 tablica powitalna,
 tablica pożegnalna,
 tablica atrakcji turystycznych, która służy do poinformowania uczestników ruchu o
występujących na danym obszarze atrakcjach turystycznych o szczególnych walorach.
Odmiana znaku wskazuje atrakcje turystyczne miejscowości i stosowana jest na granicy
miejscowości,
 tablica samochodowego szlaku turystycznego. Znak „tablica samochodowego szlaku
turystycznego” umieszczany jest w pasie drogowym w celu poinformowania uczestników
ruchu o występującym samochodowym szlaku turystycznym. Obiekty turystyczne na
oznakowanych samochodowych szlakach turystycznych będzie określała Kapituła
Polskiej Organizacji Turystycznej, z wyjątkiem zabytków, zespołów budowli, miejsc
zabytkowych, pomników przyrody, formacji geologicznych oraz miejsc lub stref
naturalnych zarejestrowanych przez UNESCO na tak zwanej Liście Światowego
Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego.
Do oznakowania szczególnie atrakcyjnych dla ruchu turystycznego obiektów, takich jak:
zabytki architektury, parki krajobrazowe, obiekty wypoczynkowe i rekreacyjne, stosuje się znaki —
„tablica obiektu turystycznego”.
Na analizowanym obszarze zaprojektowane znaki przede wszystkim nie odzwierciedlają
potrzeb, a dodatkowo sposoby ich wprowadzania w życie pozostawiają wiele do życzenia. Niestety
bierze się to z amatorskiego rynku mającego udział w kreowaniu informacji w przestrzeni publicznej.
Brakuje w nowopowstających tablicach atrakcji turystycznych dokładnych instrukcji
pozwalających na sprawne dotarcie do obiektu (np. zaznaczenie strzałką z informacją po 100 metrach
28
http://www. znakidrogowe. eu/2turystyczne. htm (2011-08-03).
http://www. msw-pttk. org. pl/dokumenty/znaki_pot. html (2011-08-03).
30
http://www. msw-pttk. org. pl/dokumenty/znaki_pot. html (2011-08-03).
29
55
skręt w lewo), brakuje tablic-planów ulic (map) odwiedzanych miejscowości, które są niszczone
nagminnie w aktach wandalizmu.
Równie ważna jak poprzednio opisana jest druga grupa znaków towarzysząca grupie szlaków,
do których zalicza się szlaki piesze, w tym górskie i nizinne, szlaki narciarskie, konne, rowerowe oraz
szlaki wodne. Za wyznaczanie, budowanie i oznakowywanie szlaków tego rodzaju są odpowiedzialne
parki narodowe, jeżeli szlaki znajdują się na ich terenie, natomiast na pozostałych przestrzeniach
gospodarzami szlaków jest Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze wraz ze swoimi
komisjami oraz Urzędy Gminy.
Szlaki turystyczne, wyznaczone i dobrze oznakowane w terenie, są jednym z podstawowych
elementów racjonalnego zagospodarowania turystycznego danego terenu. Kanalizują i porządkują
ruch turystyczny, chroniąc środowisko przyrodnicze przed zagrożeniami wynikającymi z
antropopresji. Województwo śląskie posiada ponad 4 000 km oznakowanych szlaków turystycznych, a
w samych Beskidach znajduje się ponad 1 200 km oznakowanych szlaków i sieć schronisk
turystycznych31.
Najbardziej popularne są szlaki PTTK-u — mają najdłuższą tradycję, są najszerzej znane i
najlepiej spopularyzowane, a także ogólnie dobrze przygotowane i oznaczone. Szlaki te zazwyczaj
biegną przez najciekawsze i najbardziej malownicze tereny. W ostatnich latach, kiedy ruch
turystyczny jest coraz bardziej intensywny, istniejąca sieć wzbogacana jest przez nowe szlaki czy
ścieżki spacerowe, ścieżki dydaktyczne wyznaczane przez urzędy gminy, różnego rodzaju
towarzystwa. Zazwyczaj mają one lokalny zasięg i łączą główne szlaki z bazami turystycznymi lub
schroniskami, lub prezentują walory przyrodnicze i krajobrazowe wybranego, zwykle niewielkiego
terenu.
Ostatnie lata dla beskidzkich szlaków turystycznych w górach nie są najlepszym okresem.
Aktualna sytuacja w lasach beskidzkich spowodowana masowymi wyrębami świerków, które padają
ofiarą kornika drukarza bezlitośnie i nieuchronnie wyniszczającego te drzewa w Beskidach
doprowadziła do zniszczenia wielu odcinków szlaków. Ubytki w stanie oznakowania szlaków
turystycznych są ogromne i co gorsza postępują. Z tego względu często niektóre odcinki wymagają
stałej konserwacji i trzeba je odnawiać każdego roku. Szlaki turystyczne i ich oznakowanie stanowią
własność gmin i do gmin należy ich konserwowanie. Niestety gminy nie zawsze stają na wysokości
zadania.
 Infrastruktura turystyczna/rekreacyjna
Szlaki turystyczne
W województwie śląskim dość dobrze rozwinięta jest turystyka piesza. Zwłaszcza w
Beskidach występuje prawidłowo utrzymana i oznakowana sieć szlaków turystycznych. Obiekty typu
schroniska świadczą na szlakach podstawowe usługi noclegowe i gastronomiczne, choć ich liczba i
rozmieszczenie nie są w pełni zadowalające. Infrastruktura zarówno na szlakach, jak i w dolinach jest
rozmieszczona bardzo nierównomiernie. W niektórych atrakcyjnych turystycznie pasmach, zwłaszcza
w powiecie żywieckim, wyraźnie brakuje infrastruktury turystycznej na szlakach. W dogodnych do
rozpoczęcia wędrówki miejscach winny być także usytuowane odpowiednio wyposażone parkingi.
Beskid Śląski składa się z dwóch rozciągniętych południkowo pasm górskich, rozdzielonych
doliną rzeki Wisły. Na zachodzie znajduje się Pasmo Czantorii, natomiast na wschodzie Pasmo
Baraniej Góry, zwane też czasem Pasmem Wiślańskim.
W Beskidzie Śląskim rozpoczyna swój bieg Główny Szlak Beskidzki
.
Do ważniejszych szlaków pieszych górskich Beskidu Śląskiego zalicza się32:
 Pasmo Czantorii:
– Goleszów – Tuł – Czantoria Mała – Czantoria Wielka
– Ustroń Zdrój – Czantoria Mała
– Wisła Uzdrowisko – Schronisko na Soszowie Wielkim
– Wisła Dziechcinka – Stożek Mały
– Wisła Dziechcinka – Kobyla – Stożek Mały
– Wisła Głębce – Stożek Wielki
31
32
Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata 2004-2013
http://pl. wikipedia. org/wiki/Beskid_%C5%9Al%C4%85ski (2011-08-04).
56
– Wisła Głębce – Kiczory – Stożek Wielki
– Stożek Wielki – Istebna
– Stożek Wielki – Jaworzynka
– Wisła Głębce – Przełęcz Kubalonka
 Pasmo Baraniej Góry
– Skoczów – Nierodzim – Równica
– Równica – Orłowa – Trzy Kopce Wiślańskie
– Ustroń Polana – Orłowa – Ustroń Dobka – Wisła Obłaziec
– Wisła – Trzy Kopce Wiślańskie – Przełęcz Salmopolska – Szczyrk
– Brenna – Równica
– Wisła Czarne – Schronisko PTTK na Przysłopie pod Baranią Górą
– Koniaków – Schronisko PTTK na Przysłopie pod Baranią Górą – Barania Góra – Wisła Czarne
– Barania Góra – Kamesznica
– Brenna – Grabowa – Przełęcz Salmopolska
– Szczyrk – Skrzyczne – Małe Skrzyczne – Malinowska Skała – Magurka Wiślańska – Barania
Góra
– Wilkowice – Siodło pod Klimczokiem – Szczyrk – Skrzyczne – Ostre
– Mikuszowice Śląskie – Dębowiec – Szyndzielnia – Siodło pod Klimczokiem Przełęcz
Karkoszczonka – Kotarz – Przełęcz Salmopolska – Malinowska Skała
– Mikuszowice Śląskie – Bystra Krakowska – Klimczok
– Mikuszowice Śląskie – Kozia Góra – Przełęcz Kołowrót – Szyndzielnia – Klimczok
– Brenna – Wielka Cisowa
– Jasienica – Wielka Cisowa – Błatnia
– Jaworze – Przykra – Błatnia – Klimczok
– Wapienica – Błatnia
Do ważniejszych szlaków pieszych górskich Beskidu Żywieckiego (część polska) zalicza się:
 Grupa Wielkiej Raczy
- Sól – Rachowiec- Zwardoń – Wielka Racza – Wielka Rycerzowa – Rycerzowa – Rycerka
- Ujsoły – Muńcuł – Hala Rycerzowa
- Glinka – Soblówka – Hala Rycerzowa
- Soblówka – Hala Rycerzowa
- Rycerka Górna Kolonia – Przegibek – Rycerka Dolna
- Sól – Rycerka Dolna – Bendoszka Wielka – Przegibek
- Soblówka – przełęcz Przysłop
- Rycerka Dolna – Młada Hora – Przełęcz Kotarz -Soblówka
 Grupa Pilska i Romanki
- Węgierska Górka – Hala Rysianka – Hala Lipowska – Hala Miziowa – Korbielów – Przełęcz
Glinne
- Węgierska Górka – Prusów – Hala Boracza – Rajcza
- Żabnica Skałka – Hala Rysianka – Hala Lipowska – Hala Boracza – Milówka
- Glinka – Krawców Wierch
- Krawców Wierch – Złatna – Hala Rysianka – Sopotnia
- Rajcza – Redykalny Wierch – Hala Lipowska – Hala Rysianka – Romanka
Złatna – Hala Rysianka
Krawców Wierch – Trzy Kopce
Bystra – Romanka – Sopotnia Mała – Żywiec
Żywiec – Grojec – Żywiec
Słowianka – Żabnica Skałka – Hala Boracza – Redykalny Wierch
Kotarnica – Sopotnia Wielka
 Masyw Babiej Góry
Przełęcz Jałowiecka – Markowe Szczawiny – Babia Góra
Przełęcz Jałowiecka – Mała Babia Góra – Babia Góra
Zawoja Czatoża – Przełęcz Jałowiecka
57
Zawoja Widły – Markowe Szczawiny – Babia Góra
Zawoja Widły – Markowe Szczawiny
Zawoja Markowa – Zawoja Czatoża
Zawoja Podryżowana – Markowe Szczawiny
Zawoja Lajkonik – Stary Groń
Zawoja Policzne – Przełęcz Krowiarki – Markowe Szczawiny
Przełęcz Lipnicka – Gówniak – Babia Góra
Górny Płaj – Sokolica
Jabłonka – Babia Góra
Zubrzyca Górna – Przełęcz Lipnicka
Zubrzyca Górna – Przełęcz między Przyporem a Czyżów Wierszkiem
 Pasmo Policy i Pasmo Orawsko-Podhalańskie
Przełęcz Lipnicka – Polica
Zawoja Policzne – Polana Brożki
Zawoja Podryżowana – Kiczorka (Cyl Hali Śmietanowej)
Zawoja Centrum – Hala Krupowa
Zbocze Kiczorki – Kiczorka (Cyl Hali Śmietanowej)
Skawica Górna – Hala Krupowa
Juszczyn – Hala Krupowa
Kojszówka – Przełęcz Malinowe
Osielec – Cupel
Bystra – Hala Krupowa – Polica
Sidzina Dąb – Przełęcz Malinowe
Sidzina Dąb – Hala Krupowa
Sidzina Wielka Polana – Hala Krupowa
Sidzina Górna – Przełęcz Wąwóz – Zubrzyca Górna
Sidzinka Mała – Przełęcz pod Beskidami
Przełęcz Spytkowicka – Polica
Zubrzyca Górna – Hala Krupowa
Część słowacka Beskidu Żywieckiego obejmuje szlaki:
Wielka Racza – Wielka Rycerzowa – Przełęcz Glinka – Krawców Wierch – Pilsko – Przełęcz
Glinne – Babia Góra
Polhora – Przełęcz Polhorska
przełęcz Głuchaczki – Przełęcz Jałowiecka
Dolina Półgórzanki – Gajówka Hviezdoslava – przełęcz między Przyporem a Czyżów
Wierszkiem
Polhora – Slana Voda – Mała Babia Góra
Slana Voda – Gajówka Hviezdoslava – Babia Góra
Trzciana – Orawskie Jezioro
przejście graniczne Trzciana/Chyżne – Orawskie Jezioro
A Pasmo Jałowieckie i masyw Mędralowej, które w przewodnikach i mapach często zaliczane
jest do Beskidu Żywieckiego:
Przełęcz Glinne – Przełęcz Jałowiecka
Korbielów – Przełęcz między Beskidem Krzyżowskim a Beskidem Korbielowskim
Korbielów – Głuchaczki – Mędralowa
Korbielów – Przyborówka – Przyborów
Przyborów – Mędralowa
Przyborów – Lasek – Koszarawa
Koszarawa – Lachów Groń – Jałowiec
Hucisko – Mędralowa – Przełęcz Jałowiecka
Lachowice – Jałowiec – Zawoja Wełcza
Stryszawa Roztoki – zbocze Jałowca
58
Sucha Beskidzka – przełęcz Przysłop – Zawoja Dolna
Sucha Beskidzka – przełęcz Przysłop – Zawoja Marszałki
przełęcz Przysłop – Jałowiec – Koszarawa
Zawoja Centrum – Przełęcz Kolędówki – Stryszawa Wsiórz
Zawoja Widły – przełęcz Klekociny
Zawoja Czatoża – Kolisty Groń (Hala Kamińskiego
Do ważniejszych szlaków pieszych górskich Beskidu Małego zalicza się:
Mały Szlak Beskidzki: Bielsko-Biała Straconka – Gaiki – Groniczki – Przełęcz U Panienki –
Hrobacza Łąka – Międzybrodzie Bialskie – Żar – Kiczera – Wielka Góra – Przełęcz Kocierska –
Potrójna – Łamana Skała – Leskowiec – Groń Jana Pawła II – Krzeszów – Żmijowa – Zembrzyce
Bielsko-Biała Straconka – Przełęcz Łysa – Magurka Wilkowicka – Międzybrodzie Bialskie
Bielsko-Biała Straconka – Magurka Wilkowicka – Wilkowice dw. PKP
Bielsko-Biała Straconka – Przełęcz Przegibek
Bielsko-Biała Mikuszowice – Przełęcz Łysa – Magurka Wilkowicka – Schronisko "Rogacz" –
Bielsko-Biała Mikuszowice st. PKP
Bielsko-Biała Mikuszowice "Stalownik" – Przełęcz Łysa
Bielsko-Biała Lipnik Górny – Gaiki – Przełęcz Przegibek – Magurka Wilkowicka – Czupel –
Czernichów
Międzybrodzie Bialskie – skrzyżowanie ze szlakiem
pod Czuplem – Łodygowice
Tresna – Tresna – dojście do szlaku
jw.
Międzybrodzie Bialskie – Przełęcz Przegib – dojście do
Małego Szlaku Beskidzkiego pod
Gaikami
Bielsko-Biała Lipnik Górny – Przełęcz U Panienki
Kozy dw. PKP – Przełęcz U Panienki – Hrobacza Łąka – Żarnówka
Kozy dw. PKP – Żarnówka
Gaiki – Porąbka – Trzonka – Przełęcz Kocierska – Kocierz Rychwałdzki – Kucówki – Gibasy –
Smrekowica – Krzeszów – Żurawnica – Lipska Góra – Sucha Beskidzka dw. PKP
Szlaki turystyczne konne
Coraz bardziej popularny staje się wypoczynek i rekreacja połączone z uprawianiem hippiki.
Znaczna liczba gmin w Beskidzie Śląskim, Żywieckim oraz Małym oferuje tę formę aktywnego
wypoczynku. Turystyka konna w postaci rożnych form występuje i rozwija się na obszarze całego
województwa śląskiego. Niektóre jej formy, jak np. nauka jazdy, rekreacyjne i krajoznawcze
przejażdżki na koniu lub w bryczce (saniach) prowadzone są w wielu gospodarstwach
agroturystycznych, a więc rozwijają się na obszarach wiejskich i obszarach wiejskich o
zurbanizowanym charakterze. Także na obrzeżach miast tworzone są ośrodki jeździeckie, które oprócz
standardowych form rekreacji konnej oferują hippoterapię. Na obszarze południowym występują
atrakcyjne walory turystyczne do tworzenia stanic i organizowania rajdów konnych33.
Całe Beskidy nadają się znakomicie do turystyki jeździeckiej. Z roku na rok przybywa też
szlaków turystyki konnej. PTTK wytyczył liczący aż 600 km Transbeskidzki Szlak Konny34. Jest to
najdłuższy w Polsce górski szlak jeździecki wiodący od Brennej w Beskidzie Śląskim przez Beskid
Żywiecki, Podhale, Pieniny, Beskid Sądecki oraz Beskid Niski aż do leżącego na krańcu Bieszczad —
Wołosatego. Trasę ta można jednak podzielić na dwa krótsze odcinki — Beskidzki i Bieszczadzki.
Przez Subregion Południowy przebiega najdłuższy w polskich górach szlak turystyki jeździeckiej. Na
jego pokonanie należy przeznaczyć 14 dni (109 godzin jazdy stępem). Najwyżej położonym punktem
szlaku jest góra Szczawina w Beskidzie Żywieckim (1356 m n.p.m.). Trasa szlaku została podzielona
na 14 etapów obowiązujących przy zdobywaniu odznaki PTTK. Każdy odpowiada jednemu dniowi
jazdy, miejscem początkowym i końcowym odcinka jest Ośrodek Górskiej Turystyki Jeździeckiej,
jedynie IV etap kończy się w gospodarstwie agroturystycznym.
Etapy Transbeskidzkiego Szlaku Konnego:35
33
Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata 2004-2013
http://equito. pl/content/view/128/37/1/1/ (2011-08-04).
35
http://pl. wikipedia. org/wiki/Transbeskidzki_Szlak_Konny (2011-08-04).
34
59
Etap 1, ok. 9 godzin; Beskid Śląski, od Węgierskiej Górki; Beskid Żywiecki:
 Brenna
 Grabowa
 Przełęcz Salmopolska
 Malinowska Skała
 Magurka Wiślańska
 Magurka Radziechowska
 Glinne
 Węgierska Górka
 Cięcina
 Żabnica
Etap 2, ok. 5 godzin; Beskid Żywiecki”
 Żabnica
 Hala Boracza
 Hala Lipowska
 Rysianka
 Hala Miziowa
 Korbielów
Etap 3, ok. 8 godzin; Beskid Żywiecki:
 Korbielów
 przełęcz Glinne
 Jaworzyna
 przełęcz Głuchaczki
 przełęcz Klekociny
 Zawoja
Etap 4, ok. 5 godzin; Beskid Żywiecki:
 Zawoja
 przełęcz Krowiarki
 Zubrzyca Górna
Etap 5, ok. 12 godzin; Beskid Żywiecki (Pasmo Podhalańskie), Kotlina Orawsko-Nowotarska,
Pogórze Spisko-Gubałowskie:
 Zubrzyca Górna
 Orawka
 Ludźmierz
 Szaflary
 Bukowina Tatrzańska
Ośrodki proponujące jazdę konną to m.in.36:
 Ośrodek Rekreacji Konnej „ Markus” Bielsko Biała,
 Klub Jeździecki „Hubertus”, Bielsko Biała
 Rekreacja Konna „Hucuł”, Brenna
 OWR Magnus, Bystra
 Jazda konna „Berta”, Goleszów,
 Turystyka konna, Jaworze,
 Hipoterapia, jazda rekreacyjna „Uniturist” Korbielów,
 Ośrodek jazdy konnej „Hucuł” Międzyrzeczy Górne,
 Ośrodek Sportów Konnych, Ochaby Wielkie,
 Ośrodek „Eliksir”, Szczyrk,
 LKS „Wilamowiczanka”, Wilamowice
Szlaki turystyczne wodne
36
Beskidy Sport Region, Agencja Promocji, Reklamy i Usług GORDON s. c. I. Jonkowska, J. Jonkowski 2002,
s. 7.
60
Krajobraz górski Beskidów przeplatany jest siecią rzek, górskich potoków i strumieni,
jednakże nie zauważa się na analizowanym terenie zainteresowania turystyką wodną, nie ma też
szlaków wodnych. Być może powodem jest specyfika największych rzek regionu, mianowicie Soły,
Koszarawy i Wisły. Rzeka Wisła, która jest najdłuższą rzeką Polski i największą rzeką w zlewisku
Morza Bałtyckiego wypływa z Beskidu Śląskiego, płynie przez Pogórze Śląskie, Kotlinę
Oświęcimską, Bramę Krakowską, Kotlinę Sandomierską, Małopolski Przełom Wisły, Nizinę
Środkowo-Mazowiecką, Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką, Dolinę Dolnej Wisły i Pobrzeże
Gdańskie, gdzie uchodzi do Zatoki Gdańskiej. Jej długość wynosi 1048 km — od źródeł Czarnej
Wisełki i 1045 km — od źródeł Białej Wisełki.
Dla turystyki kajakowej rzeka Wisła dostępna staje się od miejscowości Goczałkowice.
Pokonanie rzeki wyżej związane jest z licznymi utrudnieniami, takimi jak: holowanie kajaków na
kamienistych mieliznach, spuszczanie ich ze sztucznych progów, których zdarza się czasami i po kilka
na kilometrze, jak też naruszenie zakazu pływania po Jeziorze Goczałkowickim i dalekie przeniesienie
przez zaporę. Od Goczałkowic zasadniczo brak jest utrudnień powodowanych stanem wody.
W regionie znajduje się kilka zbiorników wodnych służących rekreacji wodnej i żeglarstwu.
Najczęściej są to zbiorniki sztuczne, utworzone poprzez budowę zapór na ciekach. Na pierwszej
kaskadzie rzeki Soły znajduje się malowniczo położone Jezioro Żywieckie, które choć otoczone
wieloma ośrodkami, domami wypoczynkowymi, i stanowiące jedyne miejsce do uprawiania szeroko
rozumianej turystyki wodnej nie może pochwalić się stojącą na odpowiednim poziomie infrastrukturą
wodną, podobnie jest w przypadku Jeziora Międzybrodzkiego.
Na terenie Subregionu Południe istnieje też kilka zbiorników urządzonych w dawnych
wyrobiskach górniczych i kopalniach piasku. Większość z nich wykorzystywana jest do pływania oraz
wypoczynku nad wodą, jak również żeglarstwa, windsurfingu, kajakarstwa itp. Przykładem może być
Żwirownia w Kaniowie, gdzie początku wiosny rozgrywane są turnieje kajak-polo oraz wiele innych
odmian dyscypliny kajakowej.






Szlaki turystyczne rowerowe
Do najbardziej znanych górskich tras rowerowych należą37:
Skrzyczne, Szczyrk — z Przełęczy Salmopolskiej przez Malinowską Skałę. Szlak należy do
jednej z łatwiejszych dróg na Skrzyczne. Trasa rozpoczyna się na parkingu na Przełęczy
Salmopolskiej (Biały Krzyż),
Kozia Górka, Bielsko-Biała — Błonia. Kozia Góra (686 m. n. p. m) zwana także Stefanką to
popularne wśród Bielszczan miejsce niedzielnych spacerów. Z punku widzenia rowerzysty
wyjechać na ten szczyt można dość łatwo szeroką szutrową drogą prowadzącą z Bielskich
Błoni na Stefankę
Trzy Kopce Wiślańskie — Wisła (pętla), trasa rozpoczyna się na parkingu pod Hotelem
Gołębiewski w Wiśle. Początkowo asfaltowy podjazd wije się miedzy zabudowaniami do
miejscowości Kamienna.
Stożek, Beskidy — z Wisły pod Wielki Stożek. Trasa rozpoczyna się przy Kopalni Surowców
Skalnych w Wiśle. Wspina się z lewej strony Czantorii Wielkiej (podjazdem w 70%
asfaltowym) na Przełęcz Beskidek. Dalej prowadzi granią pod Stożek.
Krawców Wierch, Beskidy — ze Złatnej do Schroniska na Hali Krawculi. Wyznaczona trasa
rowerowa to najprawdopodobniej najkrótsza droga na Krawców Wierch. Nie należy ona
jednak do najłatwiejszych. Trasa rozpoczyna się w miejscowości Złatna. Można zostawić
samochód na parkingu w samym centrum Złatnej lub podjechać do „dzielnicy” Jastrzębie i
tam zaparkować,
Pod Baranią Górą — trasa do Schroniska na Przysłopie. Trasa rozpoczyna się na parkingu nad
Zameczkiem Prezydenta RP w Wiśle. Dalej wiedzie łagodnym asfaltowym podjazdem
(teoretycznie zamkniętym dla pojazdów samochodowych). Droga pnie się pod górę. Po prawej
stronie mija polanę Stecówkę, na której znajduje się schronisko i kościółek.
37
http://trasyrowerowe.
net/component/customproperties/?cp_region[0]=beskid_slaski_i_zywiecki&submit_search=Szukaj+trasy&start=
5 (2011-08-10).
61
Schroniska PTTK38
W Beskidzie Śląskim, Żywieckim i Małym znajduje się wiele schronisk PTTK:
Beskid Śląski:
 Schronisko PTTK na Klimczoku
 Schronisko PTTK na Szyndzielni
 Schronisko PTTK na Dębowcu
 Schronisko PTTK na Błatniej
 Schronisko PTTK na Przysłopie pod Baranią Górą
 Schronisko PTTK na Równicy
 Schronisko PTTK na Skrzycznem
 Schronisko PTTK na Stożku
Beskid Mały:
 Schronisko PTTK na Magurce Wilkowickiej
 Schronisko PTTK na Leskowcu
 Beskid Żywiecki:
 Bacówka PTTK na Rycerzowej
 Bacówka PTTK na Krawcowym Wierchu
 Schronisko PTTK na Hali Boraczej
 Schronisko PTTK na Hali Krupowej
 Schronisko PTTK na Hali Lipowskiej
 Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach
 Schronisko PTTK na Hali Miziowej
 Schronisko PTTK na Przełęczy Przegibek
 Schronisko PTTK na Wielkiej Raczy
 Schronisko PTTK na Hali Rysianka
 Schronisko PTTK Dworzec Beskidzki w Zwardoniu
Popularne są również na beskidzkich szlakach liczne chatki studenckie, w tym m.in.:39
Beskid Śląski
 Chatka AKT na Pietraszonce, prowadzona przez AKT „Warta” Gliwice, czynna przez
cały rok, położona w miejscowości Istebna przysiółek Pietraszonaka, posiada miejsc 40,
Chatka AKT 43-470 Istebna 244, cena noclegu: 8-10 zł.
Beskid Żywiecki
 Skalanka, prowadzona przez Europejskie Forum Studentów AEGEE-Gliwice
Czynna w weekendy, święta, ferie i wakacje studenckie, w pozostałym okresie
możliwość rezerwacji dla grup powyżej 10 osób. Położona ok. 35min. od dworca
kolejowego w Zwardoniu na czerwonym szlaku na Wielka Raczę, posiada miejsc 40,
SST Skalanka 34-373 Zwardoń 251, cena noclegu: 8-10 zł
 Chata Chemików, prowadzona jest przez Stowarzyszenie „Chałupa Chemików” Czynna
w wakacje i w weekendy. Położona w Dolinie Danielki ok. 40 min. od przystanku PKS
Ujsoły Poczta, posiada 80 miejsc, Chata Chemików ul. Danielki 122, 34-371 Ujsoły, cena
noclegu: 8-10zł
 Chatka AKT Dobrodziej (d. Budowlańców), prowadzona jest przez Stowarzyszenie AKT
„Dobrodziej’. Czynna: w wakacje weekendy, położona na północnym stoku Buczynki na
polanie Witasówka nad Sopotnią Wielką,, posiada miejsc 30, 34-340 Sopotnia Wielka
244, cena noclegu 10 zł
 Chatka na Lasku, prowadzona przez radę okręgową ZSP w Katowicach, czynna przez
cały rok, położona na wschód od Jeleśni w okolicach szczytu Łazek przy szlaku żółtym,
posiada 40 miejsc, Pewel Wielka 255, 34-332 Koszarawa, cena noclegu: 8-12 zł
 Chatka „Adamy”, prowadzona przez SKPG „Harnasie” z Gliwic, czynna w wakacje i
weekendy, położona w Przysiółku Adamy w Lachowicach na stokach Opuśnioka w
38
39
http://www. pttk. sltzn. katowice. pl/SCHR. HTM (2011-08-10).
Ibidem.
62
Paśmie Jałowieckim, SST „Pod Solniskiem” 34-232 Lachowice-Adamy 263, cena
noclegu: 8-10 zł.
Beskid Mały
 Chatka Na Rogaczu, prowadzona przez Stowarzyszenie Miłośników SST „Na Rogaczu”,
czynna od kwietnia do października, położona 40 minut od PKP Bystra-Wilkowice na
stokach Rogacza w paśmie Magurki Wilkowickej, posiada 29 miejsc, Schronisko
studenckie Chatka na Rogaczu 43-365 Wilkowice ul. Rogacz 1, cena noclegu 12 zł- w tym
zniżki za prace na rzecz chatki
 Pod Potrójną, własność prywatna, czynna przez cały rok, położona na zboczach Potrójnej
w kierunku Łamanej Skały, posiada 30 miejsc, SST Potrójna, Zakocierz 236 34-323
Ślemień, cena noclegu: 8-12 zł
 Gibasówka, położenie przełęcz Gibasowa 810 m n.p.m., pomiędzy chatką a stodołą
przebiega szlak zielony, ok. 45 minut z centrum Ślemienia bez szlaku lub szlakiem
zielonym od „Skrzyżowanie Anula” w stronę Kocierza, posiada 20 miejsc, Przełęcz
Gibasowa
A także liczne schroniska młodzieżowe, schroniska PTSM, zarówno stałe jak i sezonowe:40
Schroniska stałe
 Bielsko-Biała „Bolek i Lolek”, 43-300, ul. Komorowicka 25; kat. l; Ł 73 (pok. 2, 3, 6, 8);
N, S, Ks; Tr (rowery, narty, sanki); P wm; P (strzeżony) 300 m; R 500 m; Jezioro
Żywieckie Tresna; K (basen otwarty i kryty przy SP Nr 36 w B. B.) 3 km; Las Cygański
(tereny spacerowe) 2 km; Nt okolice Szczyrku 20 km; jazda konna Straconka, Ochaby;
PKP i PKS 2 km; MZK A 6, 15, 23;
 Buczkowice, 43-374, ul. Grunwaldzka 220; tel; kat. l; Ł- 63 (pok. 4, 5, 6-os.); N; S; TV
SAT; Ks (stołówka z całodziennym wyżywieniem); Tr (narty); P wm; rzeka Żylica 300 m;
L 400 m; Nt 3 km; PKP Bielsko-Biała 12 km; PKS 300 m; Kierownik - Tadeusz Zajdlic
 Cieszyn, 43-400, ul. Błogocka 24, kat. l; Ł 75 (pok. 2, 3, 4, 8 i 12-os.); N;S;Ks; P wm; P
(strzeżony) 800 m; R 300 m; K 400 m; rzeka Olza 30 m; L 200 m, jazda konna 3 km, PKP
i PKS 700m, MZK A 10; Dyrektor - Karol Chraścina
 Rajcza Nickulina, 34-370 Rajcza; (Ośrodek Edukacji Ekologicznej); kat. II; Ł 50 (pok. 3,
4, 5 i wieloosob.); N; S; Ks; R 2, 3 km; rzeka Soła 2, 3 km; L 100; Nt 100 m; PN; PKP 3
km; PKS 2, 3 km;
 Szczyrk „Hondrasik” 43-370 Szczyrk, ul. Sportowa 2; kat. l; Ł 50 (pok. 2, 4 i wieloosob.);
N; S; TV SAT; Ks; Tr (narty); P wm; R 250 m; jeż. Żywieckie 15 km; K (basen kryty) 2
km; rzeka Żylica 100 m; L 100 m; Nt 500 m; jazda konna 2 km; PKP Bielsko- Biała 17
km; PKS 20 m;
 Istebna-Zaolzie „Zaolzianka” 43-470 Istebna 563; tel/fax. (0-33) 855-60-49; kat. l; Ł 100
(pok. 2, 3, 4 i wieloosob.); N; S; Ks (możliwość wyżywienia na zamówienie); P wm; R 50
m; K (basen kryty) 5 km; rzeka Olza 50 m; L 20 m; Nt 500 m; PN; PKP 10 km; PKS wm;
 Ustroń-Dobka „Pod Groniczkiem” 43-450 Ustroń, ul. Orłowa 2; kat. II; Ł 55 (pok.
wieloosob.); N; S; TV SAT; Ks; Tr (rowery, narty); P (strzeżony); R 20 m; K (basen
kryty) 5 km; rzeka Wisła 3 km; L 20 m; Nt 4 km; PN; PKP Dw. Ustroń-Polana 4 km;
 Ustroń-Jaszowiec „Wiecha” 43-450, ul. Stroma 5;; kat. l; Ł 170 (pok. 2 apartamenty, 2, 3 i
4-os z umywalką, 5, 6-os.); N; S; TV SAT; Ks, stołówka z całodziennym wyżywieniem; 2
sale konferencyjne; sala bankietowa; kawiarenka: gry zręcznościowe, bilard; Tb, (narty.
sanki, rowery); P (strzeżony) wm- R 500 m; K (basen kryty) 100 m; rzeka Wisła 2, 5 km;
L wm; Nt 50 m; jazda konna 5 km; PKP Dw. Ustroń-Polana 3 km; PKS 3 km;
 Żywiec „Pod Grojcem” 34-300, ul. Słonki 4; kat. l; Ł 73 (pok. 2, 3, 4 i wieloosob.); N; S;
Ks; P (strzeżony) 50m; R 10 m; Jeż. Żywieckie 2, 5 km; K 1 km; rzeka Soła; L 100 m; Nt
1km; jazda konna 1 km; PKP 50 m; PKS wm; M
Schronisko sezonowe
 Oźna 34-385 Rycerka Górna; tel. (0-33) 864-41-43; kat. II; Ł 32 (Pok. wieloosob.); V- X;
S; Ks; R 400 m; L 20 m; Nt wm; PN; PKP i PKS 4 km
40
http://www. pttk. sltzn. katowice. pl/SCHR. HTM (2011-08-10).
63
(gdzie: J – jezioro, K – kąpielisko, kat. - kategoria schroniska, Ks.- kuchnia samoobsługowa, L – las,
Ł- liczba łóżek, N – natryski, Nt. -tereny narciarskie, P – parking, PN - pole namiotowe przy
schronisku, R – restauracja, S – świetlica, T- tramwaj, Tr. - przechowalnia sprzętu turystycznego, wm.
- w miejscu)
Trasy i wyciągi narciarskie
Aktualnie w Beskidach na potrzeby turystów czeka ponad 200 km tras narciarskich w okolicy
Bielska-Białej (Klimczok, Szyndzielnia, Magurka), Jaworza (Błatnia), Szczyrku (Cerhla), Wisły
(Kubalonka), Istebnej (Jaworzynka, Koniaków), Milówki (Kamesznica), Rajczy (Zwardoń, Sól,
Rycerka, Ujsoły). Dla preferujących narciarstwo zjazdowe przygotowano ponad 150 wyciągów
narciarskich i odpowiednio przygotowane stoki. Największa koncentracja wyciągów ma miejsce w
rejonie Szczyrku, Korbielowa, Wisły, Ustronia, Brennej, Istebnej i Zwardonia, a najdłuższe z
wyciągów liczą 900-1000 m41.
Tabela 13. Wykaz zimowych narciarskich szlaków turystycznych w Beskidzie Małym i Beskidzie
Śląskim (położonych na terenie miasta Bielsko-Biała). Łączna długość szlaków 36,2 km
Przebieg szlaku
Kolor szlaku
Długość szlaku
Stopień trudności
(km)
BESKID MAŁY
Łysa Przełęcz – Mała Straconka –
czarny
1, 9
łatwa
Straconka (MZK Leśniczówka)
Łysa Przełęcz – Mikuszowice (MZK
czerwony
1, 8
dość trudna
Stalownik)
BESKID ŚLĄSKI
Klimczok - Szyndzielnia
czerwony
2, 0
łatwa
Szyndzielnia – Dylówki – Dębowiec – czerwony
6, 1
łatwa
Olszówka Górna (MZK)
Szyndzielnia – Przeł. Kołowrót –
niebieski
4, 3
trudna
Olszówka Górna (MZK)
Klimczok – Szyndzielnia – Kołowrót
czarny
9, 1
dość trudna
– Cygański Las (MZK)
Klimczok – Stołów - Błatnia
żółty
4, 8
dość trudna
Kołowrót – Kozia Góra – Cygański
zielony
4, 5
łatwa
Las (MZK)
Klimczok – Trzy Kopce – Rezerwat
czerwony
1, 7
dość trudna
„Stok Szyndzielni”
Źródło:http://um. bielsko. pl/web/images/stories/2011/rozne/wykaz%20zimowych%20narciarskich%20szlak%
D3w%20turystycznych%202011.pdf (10. 08. 2011).
W Beskidach działa ponadto pięć kolejek linowych: na Skrzyczne w Szczyrku, na
Szyndzielnię w Bielsku-Białej, na Czantorię w Ustroniu-Polanie, na Palenicę w Ustroniu-Jaszowcu i
na górę Żar w Czernichowie. W Szczyrku istnieje ponad 60 km tras narciarskich o różnym stopniu
trudności i blisko 30 wyciągów, w tym 2 krzesełkowe. Trasy narciarskie wyposażone są w armatki
śnieżne, a kilka stoków jest również oświetlonych. W Korbielowie funkcjonuje 14 wyciągów
obsługujących 15 km tras. Dobre warunki dla narciarstwa zjazdowego występują w Wiśle; działa tu
ponad 20 wyciągów obsługujące 20 km tras, w tym jedna kolej linowa 2 osobowa. Duża różnorodność
ośrodków położonych na terenie Regionu Podbeskidzie sprawia, że można dla nich zaproponować
41
http://www. slaskie. pl/przest_plan/ekofiz/3_diagn_stanu/2_uzytk_zasob/2_8_turystyka/iii_2_8_turystyka. pdf
(2011-08-10).
64
różne scenariusze rozwoju. Docelowo proponuje się dążenie do osiągnięcia następującego obrazu
ważniejszych ośrodków narciarskich województwa42:
1. Szczyrk — najlepszy ośrodek narciarski w Beskidach, oferujący dużą ilość dobrze
przygotowanych i zróżnicowanych tras narciarskich i snowboardowych, dostępnych
dzięki objętej wspólnym karnetem sieci nowoczesnych, wygodnych wyciągów i kolejek.
Dobra dostępność komunikacyjna, na co ma wpłynąć jakość dróg dojazdowych i
funkcjonująca sieć skibusów dowożących z parkingów do dolnych stacji. Liczna i
zróżnicowana baza noclegowa i gastronomiczna zapewnia także wiele atrakcji: tzw. aprésski o charakterze sportowym (basen, korty, rehabilitacja) i kulturowym (spektakle, kino,
koncerty, dyskoteki).
2. Wisła i Ustroń — popularne ośrodki narciarskie o zróżnicowanych warunkach i różnym
stopniu trudności tras narciarskich, zapewniające bardzo szeroki wybór dodatkowych
atrakcji poza narciarstwem oraz dobrze rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną.
3. Korbielów — ośrodek narciarski dający gwarancję dobrej jakości tras i pokrywy śnieżnej
przez większą część sezonu oraz mniejszej liczby osób niż w pozostałych popularnych
ośrodkach; powinien posiadać dobrze rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną;
atrakcje dodatkowe mają tam mniejsze znaczenie.
4. Brenna — ośrodek oferujący narciarzom możliwość kontaktu z przyrodą na trasach dobrej
jakości. Dobrze rozwinięta baza noclegowa oparta na małych obiektach, przede wszystkim
kwaterach agroturystycznych, a duża ilość lokali gastronomicznych serwuje m.in. potrawy
regionalne. Odbywające się tu liczne imprezy kulturalne, często nawiązują do kultury
ludowej.
5. Pozostałe obszary Beskidów oferują turystom zainteresowanym sportami zimowymi
liczne mniejsze ośrodki. Mają one gorszą dostępność komunikacyjną i często gorzej
przygotowane są od strony infrastrukturalnej. Zdobywają one jednak klientów niższą ceną
usług (zwłaszcza noclegowych i gastronomicznych) oraz oryginalnością lokalizacji.
Do funkcjonujących tras i wyciągów narciarskich w Beskidach należą43.
BIELSKO BIAŁA,
 Szyndzielnia
o kolejka linowa, schronisko, wyciąg narciarski
o kolej gondolowa, długość 1810 m, różnica wzniesień 449 m, zdolność przewozowa
850 osób/godz.,
o nartostrada z Szyndzielni na Dębowiec;
 Hala Kamienicka, wyciąg talerzykowy Szus, długość 270 m, różnica wzniesień 43 m,
zdolność przewozowa 450 osób/godz., oświetlony;
 Dębowiec - wyciąg, schronisko, wyciąg talerzykowy, długość 450 m, różnica wzniesień 98 m,
zdolność przewozowa 300 osób/godz., oświetlony;
 Klimczok - wyciąg, schronisko, wyciąg talerzykowy, długość 380 m, różnica wzniesień 105
m, zdolność przewozowa 200 osób/godz., oświetlony;
 Górki na sanki Bielsko-Biała, ul. Listopadowa, Bielsko-Biała, Cygański Las — rejon
zdemontowanej skoczni narciarskiej Dębowiec
BRENNA
Brenna — wieś, wczasowisko nad rzeką Brennicą, położona na wysokości ok. 366 m n.p.m., między
pasmem Równicy a Klimczokiem i Błatnią. Świetny punkt wypadowy do wędrówek po górskich
szlakach: górskich i rowerowych. Początek bierze tu 6 oznakowanych szlaków wiodących na
Równicę, Błatnią, Kotarz, Grabową, Trzy Kopce i Klimczok. Poprzez Przełęcz Karkoszczonkę i
pobliskie szczyty sąsiaduje ze Szczyrkiem. Jako baza turystyczno-noclegowa może obsłużyć
jednorazowo ok. 3500 osób.
 Kompleks narciarski Brenna WęgierSKI:
42
http://www. slaskie. pl/stratur/srt_4_5. htm (2011-08-10).
Na podstawie http://www. infomaza. bielsko. pl/narty. php (2011-08-10).
43
http://www. infomaza. bielsko. pl/narty. php (2011-08-10).
42
65
o Borynia — wyciąg orczykowy, dwuosobowy o długości 680m, różnica wzniesień
156m, przepustowość 800 os./godz., trzy trasy, dośnieżane, ratrakowane i oświetlone;
o Gronik — wyciąg talerzykowy o przepustowości 480 os./godz., trasa łatwa o długości
600m, dośnieżana i ratrakowana;
o Kisiałka — wyciąg talerzykowy o przepustowości 400 os./godz., trasa trudna o
długości 550m, dośnieżana i ratrakowana;
o Witkowska — wyciąg talerzykowy o długości 550m, przepustowość 400 os./godz.,
trasa o długości 600m, dośnieżana i ratrakowana;
o Mini — wyciąg talerzykowy o długości 200m, przepustowość 480 os./godz., trasa
łatwa - dla początkujących o długości 240m, dośnieżana i ratrakowana;
o Hyrca 1 — wyciąg orczykowy o długości 750m, przepustowość 750 os./godz., trzy
trasy, dośnieżane i ratrakowane;
o Hyrca 2 — wyciąg orczykowy o długości 650m, przepustowość 750 os./godz., trzy
trasy, dośnieżane i ratrakowane;
 Dolina Leśnicy, stacja narciarska (wszystkie trasy przygotowywane są przez nowoczesne
ratraki)
o Świniorka I — wyciąg zaczepowy o długości 135m, przepustowość 250 os./godz.,
trasa dla początkujących narciarzy, oświetlona i dośnieżana;
o Świniorka II — wyciąg talerzykowy o długości 470m, różnica wzniesień 115m,
przepustowość 800 os./godz., trasa średnio trudna, oświetlona i dośnieżana;
o Świniorka III — wyciąg talerzykowy o długości 468m, różnica wzniesień 114m,
przepustowość 600 os./godz., trasa średnio trudna, dośnieżana;
o Świniorka IV — wyciąg talerzykowy o długości 500m, przepustowość 850 os./godz.,
trasa średnio trudna, dośnieżana;
 Pod Starym Groniem, Brenna;
 Stary Groń — wyciąg orczykowy dwuosobowy o długości 630m, przepustowość 700
os./godz., różnica wzniesień 138m, trasa dla narciarzy średnio zaawansowanych, oświetlona,
dośnieżana i ratrakowana;
 Jawornik — wyciąg talerzykowy o długości 163m, przepustowość 290 os./godz., stok dla
dzieci oraz narciarzy stawiających pierwsze kroki;
 Groniczek — wyciąg talerzykowy o długości 130m, różnica wzniesień 25m, skocznia dla
snowboardzistów, tor saneczkowy dla dzieci;
ISTEBNA
 Kubalonka — wyciąg talerzykowy, długość 106 m, parking;
 Marek - wyciąg orczykowy 2-osobowy, długość 820 m, różnica wzniesień 145 m, oświetlony,
parking;
 Maria — wyciąg orczykowy 2-osobowy, długość 450 m, różnica wzniesień 100 m, parking;
 Złoty Groń (mały) — wyciąg talerzykowy, długość 260 m;
 Złoty Groń-Kurpiński — wyciąg orczykowy 2-osobowy, długość 800 m, różnica wzniesień
160 m, parking;
JAWORZYNKA
 Wawrzaczów Groń — wyciąg talerzykowy, długość 50 m, różnica wzniesień 23 m;
KAMESZNICA
 Kamesznica — wyciąg orczykowy, długość 480 m, różnica wzniesień 60 m;
KOCIERZ, kompleksie Hotel & SPA „Kocierz”, dwa orczykowe wyciągi narciarskie i dwie
oświetlone i sztucznie naśnieżane trasy zjazdowe o łącznej przepustowości 900 os./godz.;
 pierwszy wyciąg: długość 100 m, różnica poziomów 15 m, trasa zjazdowa długość 150 m naśnieżana, oświetlona, ratrakowana, przeznaczona dla dzieci i początkujących;
 drugi wyciąg: długość 300 m, różnica poziomów 100 m, trasa zjazdowa długość 750 m naśnieżana, oświetlona, ratrakowana, o zróżnicowanym nachyleniu przeznaczona dla średnio
zaawansowanych i zaawansowanych;
 Dwie trasy biegowe - pierwsza dłuższa, pętla długości 1,5 km, druga mniejsza;
KONIAKÓW
66
 Wyciąg nr I — orczykowy, długość 600 m, różnica wzniesień 160 m;
 Wyciąg nr II — orczykowy, długość 600 m, różnica wzniesień 160 m;
 Wyciąg nr III — orczykowy, długość 450 m, różnica wzniesień 130 m;
 Wyciąg narciarski „Szus”;
KORBIELÓW, średniej wielkości miejscowość (3 tys. mieszk.), położona u podnóża Pilska
(drugiego co do wysokości szczytu w Beskidzie Żywieckim); funkcjonuje tu całodobowe przejście
graniczne ze Słowacją.
 Pilsko (GAT) — 8 wyciągów (7 orczykowych, 1 talerzykowy), 8 tras:
o Wyciąg nr I Kamienna-Solisko Mazurowe — wyciąg orczykowy, długość 690 m,
różnica wzniesień 153 m, zdolność przewozowa 900 osób/godz.;
o Wyciągi nr: III i IV Solisko-Buczynka — wyciąg orczykowy, długość 1186 m, różnica
wzniesień 238,8 m, zdolność przewozowa 2 x 700 osób/godz.;
o Wyciągi nr: V i VI Hala Szczawiny-Hala Miziowa — wyciąg orczykowy, długość 913
m, różnica wzniesień 234 m, zdolność przewozowa 2 x 760 osób/godz.;
o Wyciąg nr VII Hala Miziowa-Pilsko — wyciąg orczykowy, długość 670 m, różnica
wzniesień 198,4 m, zdolność przewozowa 810 osób/godz.;
o Wyciąg nr VIII Hala Miziowa-Kopiec — wyciąg orczykowy, długość 430 m, różnica
wzniesień 118 m, zdolność przewozowa 888 osób/godz.;
o Wyciąg nr IX Buczynka-Hala Szczawiny — wyciąg talerzykowy, długość 455 m,
różnica wzniesień 27,7 m, do ułatwienia dojazdu na Halę Szczawiny, zdolność
przewozowa 600 osób/godz.;
TRASY NARCIARSKIE
 Buczynka Hala Szczawiny — łącznikowa, bardzo łatwa, długość 1800 m, różnica wzniesień
16 m;
 Guczynka H. Buczynka - H. Walacowa - Solisko - Kamienna — średnio trudna, długość 2100
m, różnica wzniesień 386 m;
 Hala Miziowa - Hala Szczawiny — średnio trudna, długość 1200 m, różnica wzniesień 200;
 Hala Miziowa - Międzymłaki - Bartek - Hala Szczawiny — łatwa, długość 2600 m, różnica
wzniesień 213 m;
 Hala Miziowa - Hala Szczawiny — bardzo trudna, długość 1000 m, różnica wzniesień 240 m;
 Hala Szczawiny - Kamienna — łatwa, długość 2400 m, różnica wzniesień 370 m;
 Kopiec - Hala Miziowa — średnio trudna, długość 500 m, różnica wzniesień 120 m;
 Kopiec - Hala Miziowa — średnio trudna, długość 800 m, różnica wzniesień 120 m;
 Pilsko - Hala Miziowa — trudna, długość 900 m, różnica wzniesień 200 m;
 Solisko Kamienna — łatwa, długość 1100 m, różnica wzniesień 160 m;
 Solisko Kamienna — średnio trudna, długość 800 m, różnica wzniesień 160 m;
 Kamienna — wyciąg krzesełkowy (długość 850 m);
 Kopiec — wyciąg orczykowy, długość 420 m;
MIĘDZYBRODZIE BIALSKIE
 2 wyciągi orczykowe (długości 550 i 200 m);
MIĘDZYBRODZIE ŻYWIECKIE
 Góra Żar — sztucznie naśnieżany stok 1600 m, oświetlony;
 wyciąg orczykowy, długość 300 m, różnica wysokości 54 m, średnie pochylenie 10 stopni,
czas jazdy 2 min., zdolność przewozowa 750 os./godz.;
 wyciąg taśmowy Sun Kid (dla dzieci), długość 51 m, różnica wysokości 10 m, średnie
pochylenie 18, 5 stopni, czas jazdy 2 min.;
MILÓWKA
 wyciąg orczykowy, długość 350 m
RYCERKA
 Na Przegibku — wyciąg orczykowy, długość 303 m NAT - wyciąg orczykowy 2-osobowy,
długość 987 m;
 Pod Przysłopem — wyciąg orczykowy, długość 360 m;
67
RZYKI Czarny Groń, Sułkowice, Rzyki, Osiedle Praciaki 91
 Rzyki - stok narciarski „Pracica” — nowoczesny wyciąg orczykowy, dolna trasa dł. 600 m
(oświetlona), górna trasa dł. 400 m, różnica wzniesień 200 m;
SZCZYRK miasto w powiecie bielskim, leżące na wysokości 460-900 m n.p.m., położone nad Żylicą
u podnóży Skrzycznego i Klimczoka. Znany ośrodek sportów zimowych z największą w Polsce ilością
wyciągów (35), w tym 2-osobowy wyciąg krzesełkowy na Skrzyczne, około 60 km tras (część
sztucznie naśnieżanych), 2 skocznie narciarskie, oświetlone stoki slalomowe.
 COS — Doliny III, Doliny II, Hondraski dwuosobowy wyciąg krzesełkowy:
o Doliny II — wyciąg orczykowy, długość 505 m, zdolność przewozowa 240
osób/godz., różnica wzniesień 110 m;
o Doliny III — wyciąg orczykowy, długość 1152m, zdolność przewozowa 600
osób/godz., różnica wzniesień 360 m;
o Hondraski — wyciąg orczykowy, długość 1288m, zdolność przewozowa 600
osób/godz., różnica wzniesień 357 m;
 Trasy narciarskie COS:
o Ondraszek (niebieska) Skrzyczne-Jaworzyna — najłatwiejsza trasa ze Skrzycznego,
długość 5200 m, różnica wzniesień 710 m;
o Widokowa (zielona) Jaworzyna-Doliny — bardzo łatwa, długość 2300 m, różnica
wzniesień 400 m;
o Kaskada (czerwona) Skrzyczne-Jaworzyna — trasa trudna, długość 3100 m, różnica
wzniesień 710 m;
o FIS (czarna) Skrzyczne-Doliny-Dunacie — trasa wyczynowa, bardzo trudna, posiada
licencję Międzynarodowej Federacji Narciarskiej FIS na rozgrywanie zawodów w
narciarstwie alpejskim, długość 2800 m, różnica wzniesień 650 m, sztucznie
naśnieżana;
 Czyrna-Solisko GAT:
o Wyciąg I i XI — orczykowy 2-osobowy, podwójny, długość 1288 m, różnica
wzniesień 354 m, zdolność przewozowa 2 x 590 osób/godz.;
o Wyciąg II i X — orczykowy 2-osobowy, podwójny, długość 1350 m, różnica
wzniesień 390 m, zdolność przewozowa 2 x 700 osób/godz.;
o Wyciąg III i XIII — orczykowy 2-osobowy, podwójny, długość 1315 m, różnica
wzniesień 207 m, zdolność przewozowa 2 x 630 osób/godz.;
o Wyciąg IV i XII — orczykowy 2-osobowy, podwójny, długość 1174 m, różnica
wzniesień 232 m, zdolność przewozowa 2 x 780 osób/godz.;
o Wyciąg V i IX — orczykowy 2-osobowy, podwójny, długość 842 m, różnica
wzniesień 177 m, zdolność przewozowa 2 x 720 osób/godz.;
o Wyciąg VI — orczykowy 2-osobowy, długość 717 m, różnica wzniesień 103 m,
zdolność przewozowa 720 osób/godz.;
o Wyciąg VII — orczykowy 2-osobowy, długość 870 m, różnica wzniesień 241 m,
zdolność przewozowa 720 osób/godz.;
o Wyciąg VIII — orczykowy 2-osobowy, długość 495 m, różnica wzniesień 125 m,
zdolność przewozowa 720 osób/godz., oświetlony;
 Beskid Szczyrk Biała — wyciąg orczykowy, długość 788 m, różnica wzniesień 246 m, 850
osób/godz., oświetlony;
 Beskidek Szczyrk Biała — wyciąg orczykowy, dla dzieci, długość 100;
 Beskidek Szczyrk Biała — wyciąg orczykowy, długość 707 m, różnica wzniesień 210 m, 425
osób/godz., dośnieżany, oświetlony;
 Biały Krzyż — wyciąg orczykowy, dla dzieci, długość 174 m;
 Biały Krzyż — wyciąg orczykowy, długość 240 m;
 Harnaś — wyciąg orczykowy, długość 219 m;
 Kaimówka — wyciąg talerzykowy, długość 394 m;
 Kotarz — wyciąg orczykowy, długość 441 m, 215 osób/godz.;
 Słoneczny — wyciąg talerzykowy, długość 288 m;
68
 Skrzyczne — wyciąg talerzykowy, długość 270 m;
 Wyrobiska — wyciąg orczykowy, długość 370 m, 600 osób/godz.;
 Zapalenica — wyciąg orczykowy, długość 490 m;
ŚWINNA PRZYŁĘKÓW
 Na Kępach — wyciąg orczykowy, długość 698 m, różnica wzniesień 80 m;
UJSOŁY
 Kotelnica — wyciąg orczykowy, długość 976 m;
 Kublesówka — wyciąg talerzykowy, długość 201 m;
USTROŃ kurort turystyczno-uzdrowiskowy w Beskidzie Śląskim, leżący na wysokości 365 m n.p.m.
Położony pomiędzy zboczami Czantorii (995 m) i Równicy (884 m) w dolinie rzeki Wisły. Posiada
dużą ilość tras narciarskich oraz wyciągów (w tym wyciąg krzesełkowy na Czantorię) oraz oświetlony
stok ze sztucznym naśnieżaniem w dolinie Poniwca.
 Faturka (Czantoria Wielka) — wyciąg orczykowy, długość 670 m;
 Stokłosica (Czantoria Wielka) — wyciąg talerzykowy, długość 230 m;
 Polanka Czantoria — wyciąg talerzykowy, długość 300 m, oświetlony;
 Palenica — wyciąg orczykowy, długość 964 m, różnica wzniesień 233 m, oświetlony;
 Mała Palenica — wyciąg orczykowy, długość 400 m, oświetlony;
 Jaszowiec — wyciąg talerzykowy, długość 198m, oświetlony;
 Poniwiec — wyciąg orczykowy, długość 747 m, różnica wzniesień 246 m, oświetlony;
 Zawodzie — wyciąg talerzykowy, długość 240 m, oświetlony;
WISŁA otoczone górami miasto (11, 5 tys. mieszk.) położone w dolinie Wisły, drugi po Szczyrku
ośrodek narciarski w Beskidach, bardzo duża baza noclegowa (15 tys. miejsc).
 Cieńków Wisła Malinka — wyciąg orczykowy podwójny, długość 894 m, różnica wzniesień
196 m, zdolność przewozowa 1200 osób/godz., 4 oświetlone i naśnieżane trasy;
 Soszów Wisła Jawornik, Stacja Narciarska Soszów, 4 trasy, dyżurka GOPR, bar przy dolnej
stacji wyciągu orczykowego, bar w schronisku na Soszowie:
o H0 — kanapa 4-osobowa, dł. 815 m, różn. wzn. 183 m, przep. 2400 os./godz.;
o H1 — orczyk podwójny, dł. 600 m, różn. wzn. 90 m, przep. 1250 os./godz.;
o H2 — orczyk talerzyk, dł. 805 m, różn. wzn. 160 m, przep. 1100 os./godz.;
o H1 — orczyk talerzyk, dł. 130 m, różn. wzn. 30 m, przep. 300 os./godz.;
o H1 — orczyk talerzyk, dł. 230 m, różn. wzn. 40 m, przep. 400 os./godz.;
o Stożek;
o 2-osobowy wyciąg krzesełkowy, dł. 800 m, różn. wzn. 240 m;
o orczyk talerzyk, dł. 300 m, różn. wzn. 80 m;
o orczyk talerzyk, dł. 350 m, różn. wzn. 50 m;
 Wisła Łabajów — wyciąg orczykowy, długość 606 m;
 Barania Góra Polana Przysłop — wyciąg talerzykowy, długość 328 m;
 Bochnia Wisła Malinka — wyciąg talerzykowy, długość 210 m;
 Kamienny — wyciąg talerzykowy, długość 300 m;
 Kozińce Wisła Głębce — wyciąg orczykowy, długość 800 m;
 Krzywy Jawornik — wyciąg orczykowy, długość 760 m;
 Kuba Kubalonka — wyciąg talerzykowy, długość 100 m;
 Pasieki, Wisła, — wyciąg orczykowy pojedynczy, oświetlony, przygotowany ratrakiem,
długość 500 m; wyciąg do snowtubingu (nowość w Polsce) i nartosanek;
 Partecznik — wyciąg orczykowy 2-osobowy, długość 500 m;
 Skaliczanka Łabajów-Kiczory — wyciąg orczykowy, długość 600 m, różnica wzniesień 160
m, zdolność przewozowa 660 osób/godz.;
 Wróblówki Nowa Osada — wyciąg orczykowy, długość 950 m;
ZAWOJA
 Baca Zawoja Czatoża — wyciąg orczykowy, długość 400 m, różnica wzniesień 70 m,
zdolność przewozowa 600 osób/godz., sztuczne naśnieżanie, parking;
69
 Baca 2 Zawoja Czatoża — wyciąg orczykowy, długość 150 m, różnica wzniesień 30 m,
zdolność przewozowa 300 osób/godz., parking;
 Baca 3 Zawoja Barańcowa — wyciąg orczykowy, długość 300 m, różnica wzniesień 50 m,
zdolność przewozowa 450 osób/godz., parking;
 Kolisty Groń Zawoja Widły — wyciąg orczykowy, długość 635 m, różnica wzniesień 172 m,
zdolność przewozowa 530 osób/godz.;
 Wojtek Zawoja Czatoża — wyciąg orczykowy, długość 410 m, różnica wzniesień 110 m,
zdolność przewozowa 460 osób/godz., sztuczne naśnieżanie, oświetlony, parking;
 Zawoja Mosorne — wyciąg orczykowy, długość 830 m, różnica wzniesień 160 m, zdolność
przewozowa 720 osób/godz., parking;
ZWARDOŃ niewielka miejscowość (3,2 tys. mieszkańców) położona na wysokości ok. 680 m n.p.m.
na Przełęczy Zwardońskiej, przy granicy ze Słowacją (przejście graniczne Zwardoń-Myto-Skalite).
 Bór i Skalanka — 3 wyciągi orczykowe (Skalanka I, długość 620 m, różnica wzniesień 147 m,
zdolność przewozowa 620 osób/godz., oświetlony; Skalanka II, długość 250 m), 4 trasy;
 Myto — 4 wyciągi (2 orczykowe, 2 talerzykowe), 7 tras (6 oświetlonych), bar;
 Trawers — 2 wyciągi (1 orczykowy, 1 talerzykowy), 4 trasy, bar;
 Rachowiec — 2 wyciągi orczykowe (Duży, długość 1100 m, różnica wzniesień 220 m; Mały,
długość 970 m, różnica wzniesień 160 m), 2 trasy;
 Wieś — 3 wyciągi talerzykowe, 4 trasy (3 oświetlone), bar;
 Karlik — wyciąg talerzykowy, długość 303 m;
 Karolinka — wyciąg talerzykowy, długość 298 m;
 Orawcowa — wyciąg talerzykowy, długość 398 m;
ŻABNICA
 Pod Boraczą — wyciąg orczykowy, długość 374 m;
 Skałka — wyciąg orczykowy, długość 243 m;
 Tworzówka — wyciąg talerzykowy, długość 306 m;
 Wojtówka — wyciąg orczykowy, długość 437 m;
 Zaprzelina — wyciąg orczykowy, długość 300 m;
ŻYWIEC SPORYSZ
 Czarny Grojec I — wyciąg talerzykowy, długość 249 m;
 Czarny Grojec II — wyciąg talerzykowy, długość 180.
Kąpieliska
Na terenie Subregionu Południe działają m.in. kąpieliska:
 Pływalnia Panorama BBOSiR, Bielsko-Biała, 2 baseny o wymiarach 50 x 25 m: pływacki
(głębokość od 1,6 do 4,5 m) i dziecięcy (głębokość do 1,4 m), 15-metrowa skocznia, 42metrową zjeżdżalnia, 2 boiska do siatkówki plażowej, wypożyczalnia sprzętu,
przebieralnia, zaplecze gastronomiczne;
 Pływalnia „Start”, BBOSiR, Bielsko-Biała, 3 baseny: sportowy (o wymiarach 50 x 21 m,
głębokości od 1,35 do 1,80 m), rekreacyjny (o wymiarach 57,5 x 36,3 m, głębokości od
0,01 do 1,25 m z podgrzewaną wodą, kanałem rwącej rzeki, masażami wodnopowietrznymi) oraz brodzik (o wymiarach 12,7 x 7,6 m i głębokości 0,45 m); zjeżdżalnie
wodne (rodzinna 4-torowa oraz jednotorowa); przebieralnie (13 kabin oraz 292 szafki
szatniowe); 2 korty do tenisa ziemnego; 2 boiska do siatkówki plażowej; ściana
wspinaczkowa; boisko do streetball'a; plac zabaw dla dzieci; amfiteatr z małą sceną;
oświetlenie; obiekty gastronomiczne;
 Kryta pływalnia „Troclik”, BBOSiR Bielsko-Biała, dwa baseny: sportowy (25 x 12,5 m;
głębokość od 1,35 m do 1,80 m; podświetlany; 6 torów) i rekreacyjny (12,5 x 6 m;
głębokość od 0,4 m do 1,1 m; podświetlany), zjeżdżalnię o długości 54 m i średnicy 100
cm, dwie wanny z hydromasażem (jacuzzi), dwie sauny suche, gabinet masażu, solarium,
„Vacuum Fitness”, sklepik pływacki, kawiarnia i szatnia;
 Pływalnia AQUA S. A. w Bielsku-Białej AQUA basen sportowy (25 x 12,5 m; głębokość
1,2 - 1,8 m) z masażem, brodzik dla dzieci (5 x 5 m; głębokość 0,25 - 0,3 m), basen
70
rekreacyjny z biczami wodnymi (3 x 5 m; głębokość 1,0 - 1,1 m), 6-osobową saunę
suchą, kawiarenkę i sklepik ze sprzętem pływackim; nowoczesną siłownię i salę fitness;
 Kryty basen przy Bielskim Szkolnym Ośrodku Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej,
Bielsko Biała, basen posiada sprzęt sportowy do ćwiczeń rehabilitacyjnych, wannę do
hydromasażu (na 5 osób), wypożyczenie sprzętu (deski, piłki, płetwy, bramki), siłownia;
 Kryta pływalnia w Lipniku — Szkoła Podstawowa Nr 13, Bielsko Biała, niewielki basen
(8 x 15 m), jeden trzyosobowy basenik z jacuzzi, mini-kawiarnia;
 Kryty basen Wodnik — MOSiR Czechowice-Dziedzice, basen główny posiadający sześć
torów pływackich (12,5 m x 25 m, głębokość: 120 - 180 cm), basen rekreacyjny
(głębokość: 90 - 120 cm, z tzw. „dziką rzeką”, leżankami i „gejzerem” do masażu
powietrznego oraz punktami masażu wodnego), brodzik o głębokości 40 cm
(wyposażony w wodny parasol), zjeżdżalnię o długości 60 m (wyposażoną w urządzenie
start-stop, regulujące częstotliwość zjeżdżania), dwie wanny Whirpool (jacuzzi) o
średnicy 2,5 m z masażem wodnym i powietrznym; saunę suchą i parową; gabinet
odnowy biologicznej; kawiarnio-restauracja, centrum fitness, kręgielnia, siłownia;
 Basen otwarty MOSiR Czechowice-Dziedzice basen sportowo-rekreacyjny (13 x 25 m,
głębokość: 120 - 180 cm), brodzik dla dzieci z placem zabaw, dwie zjeżdżalnie (46 i
68 m), przebieralnia, kompleks gastronomiczny, wypożyczalnię sprzętu rekreacyjnego;
 Kryty basen w Goczałkowicach — Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji GoczałkowiceZdrój basen sportowy (25 x 16 m o głębokości 1, 3 - 1, 8 m), basen treningowy (15 x 8, 5
m o głębokości 1, 10 - 1, 35 m), brodzik o głębokości 1 m, wanna do solanki (3, 5 x 2, 5
m), wanna z hydromasażem (3, 5 x 2, 5 m), sauna zjeżdżalnię rurową, trybuny na ok. 200
widzów;
 Kryty basen przy Centrum Sportowo-Widowiskowym w Kozach basen (25 x 10, 5 m, 5
torów); zaplecze przystosowane dla osób niepełnosprawnych;
 Pływalnia Miejska — Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Żywiec saunę fińską (kabina
trzyosobowa), solarium z kabiną pionową;
 Kryta pływalnia — Ośrodek Sportu i Rekreacji Kęty, 44-metrową zjeżdżalnię, dwa
sześcioosobowe baseniki z jacuzzi, stanowiska z hydromasażem, saunę, kawiarnię,
szatnię, kiosk;
 Kryta Pływalnia Delfin, Skoczów 93-metrową zjeżdżalnię, dwa baseny: dziecięcy i
sportowy, sauny (parowa, sucha), stanowiska z hydromasażem, jeden sześcioosobowy
basenik z jacuzzi, bufet, kiosk; ponadto: siłownię, kręgielnię, gabinet masażu, aerobik, 3
korty tenisowe;
 Centralny Ośrodek Sportu Szczyrk — kryty basen olimpijska długość 25,02 m, głębokość
od 1,60 do 1,80 m, nowoczesne uzdatnianie wody (promienie UV), jedna trzyosobowa
wanna z jacuzzi, profesjonalny pomiar czasu, siodełko hydrauliczne dla osób
niepełnosprawnych; obok siłownia, sauna, kawiarnia;
 Kompleks Rekreacyjno Sportowy RELAKS Międzybrodzie Bialskie duży ogrzewany
(25 C) basen o wymiarach 50 x 20 metrów i głębokości od 120 do 190 cm, brodzik ze
zjeżdżalnią dla maluchów;
 Przedsiębiorstwo Uzdrowiskowe „USTROŃ” S. A. basen z wodą ciepliczą
wysokozmineralizowaną solanką jodo-bromową (na jej bazie uruchomiono cztery baseny
rehabilitacyjne, w tym dwa z dodatkowymi zabiegami masażu podwodnego i kąpieli
perełkowej)
 Ośrodek Wypoczynkowy „Fregata” Zarzecze, położony bezpośrednio nad jeziorem
Żywieckim, na terenie ośrodka znajduje się otwarty basen ze zjeżdżalnią i brodzikiem dla
dzieci,
Można także korzystać z basenów należących do hoteli, między innymi:
 Jaworze: Hotel Jawor,
 Szczyrk: Hotel Klimczok, Hotel Skalite, Hotel Elbrus, Hotel Zagroń, Hotel
Harnaś,
 Wisła: Hotel Gołębiewski, Hotel Stok,
 Ustroń: Hotel Belweder,
71


Lipowa: Hotel Zimnik,
Bystra: Hotel MSWiA Magnus,
Wypożyczalnie sprzętu wodnego
Na terenie Beskidów nie istnieje wiele wypożyczalni sprzętu wodnego, a większość z nich
zlokalizowana została w okolicy Jeziora Żywieckiego i Międzybrodzkiego:
 Hotel Odys, Czernichów, własna keja i wypożyczalnia sprzętu wodnego;
 Statek Turystyczny Robert Dusza, Czernichów wypożyczalnia sprzętu wodnego kajaki,
rowerki wodne;
 Przystań wodna na Zaporze, malowniczo położone miejsce znajduje się obok zapory
wodnej w Tresnej, oferuje wypożyczalnię sprzętu wodnego: rowerki, kajaki, łódki, sprzęt
wędkarski oraz prawie godzinny rejs po Jeziorze Żywieckim;
 Ośrodek Sportów Wodnych i Rekreacji „Neptun”, Tresna-Zarzecze, przystań jachtowa —
wypożyczalnia sprzętu wodnego: żaglówki, rowery wodne, kajaki;
 Ośrodek Wypoczynkowy „Fregata” Zarzecze, położony bezpośrednio nad jeziorem.
posiada własną przystań żeglarską i wypożyczalnię sprzętu wodnego;
 OW Ondraszek Międzybrodzie Żywieckie;
 Międzybrodzie Bialskie, LOK, nad Jeziorem Międzybrodzkim, wypożyczalnia sprzętu
wodnego: kajaki, rowery wodne;
 Tresna, Yacht Klub Polski Bielsko, nad Jeziorem Żywieckim, wypożyczalnia sprzętu
wodnego: jachty DZ-ta, Trener, Nefryt, jacht Omega, kajak/łódź wiosłowa;
 Żywiec, Pensjonat Mega, nad Jeziorem Żywieckim, wypożyczalnia sprzętu wodnego:
deska windsurfingowa, kajak, łódź wiosłowa;
 Przystań Halny Zarzecze, przystań Klubu żeglarskiego Halny — Bielsko-Biała,
wypożyczalnia sprzętu pływającego: 22 łódki typu Omega2, jednostki dwumasztowe, 10
dużych pięcioosobowych rowerków wodnych, kajaki, łodzie wiosłowe, inny sprzęt
pływający.
Parki rozrywki
 Leśny Park Niespodzianek Ustroń, Beskid Śląski,
 Centrum Meteorologii i Energii Odnawialnej, Ustroń, Beskid Śląski,
 Miniogród botaniczny ogrzewany bateriami słonecznymi, Ustroń, Beskid Śląski,
 Kompleks Rekreacyjno-Sportowy pod Równicą- Figlowa Zagroda, Ustroń, Beskid
Śląski,
 Park Rozrywki i Edukacji „Dream Park Ochaby” w Ochabach, Beskid Śląski,
 Park Rozrywki DINOLANDIA — Inwałd, Beskid Mały,
 Park Miniatur „Świat Marzeń, Inwałd, Beskid Mały,
 Mini Zoo „Kucyk”, Wioska Indiańska i Plac Zabaw, Inwałd, Beskid Mały,
 Dinolandia Park Rozrywki, Inwałd, Beskid Mały.
Parki linowe
 Tor saneczkowy położony na Słonecznej Polanie, na stoku Dębowca, Bielsko-Biała,
Beskid Śląski,
 Kompleks Rekreacyjno-Sportowy pod Równicą, całoroczny tor saneczkowy typu roller
coaster Ustroń, Beskid Śląski,
 Tor saneczkowy na Czantorii, wybudowano przy górnej stacji wyciągu na Czantorię
(koło Ustronia), Ustroń, Beskid Śląski,
 Kozia Góra — naturalny tor saneczkowy, Beskid Śląski,
 Naturalny tor saneczkowy w Szczyrku-Biłej, Szczyrk Biła Beskid Śląski,
 Całoroczny Tor Saneczkowy, zbocze Górze Żar (północny stok, przy budynku METEO),
Beskid Mały,
 Całoroczny Tor Saneczkowy Międzybrodzie Żywieckie, Beskid Mały,
 Park Linowy — Wisła Głębce „PASIEKI”,
72




Park Linowy nad wodospadem, Wisła Czarne,
Przygoda Park, Wisła,
Park Linowy na Górze Równica, Ustroń,
Park Linowy Trollandia Międzybrodzie Żywieckie u podnóża Góry Żar – obok dolnej
stacji kolejki PKL,
 Park Linowy Trollandia, Rzyki koło Andrychowa Czarny Groń,
 Park Linowy, Szczyrk centrum,
 Park Linowy Orla Perć, Brenna.
Beskidy ze względu na usytuowanie, tworzą także wspaniałe możliwości do wypoczynku i
rekreacji związanej ze sportami powietrznymi:
 Górska Szkoła Szybowcowa „Żar”,
 Lotnisko Aleksandrowice,
 Szkoła Latania „Góral” – Goleszów Góra Chełm,
 Klub Lotniowy Ziemi Cieszyńskiej.
 Organizatorzy turystyki
Biura turystyczne
Lata 90-te XX wieku zapoczątkowały powstawanie nowych biur podróży, których liczba w
województwie śląskim wzrastała w kolejnych latach, począwszy od roku 1999. Spadek nastąpił
dopiero w 2004 roku. Zjawisko tłumaczone jest wzrostem opłat kosztów ubezpieczeniowych i zmianą
statusu (na agenta), zwalniającą do zawierania umów gwarancyjnych. Poza tym części biur z różnych
powodów cofnięto zezwolenie na wykonywanie działalności i w ten sposób ich liczba zmniejszyła się
w 2001 roku o 12, w 2002 roku o 16, w 2003 roku o 26, zaś w 2004 roku o 32 biura. Łącznie w latach
2001-2004 cofnięto zezwolenie 76 biurom z województwa śląskiego. W rankingu ilościowym
województwo śląskie znajduje się na drugim miejscu po województwie mazowieckim, pod względem
liczby biur podróży z udziałem 13,9 %. Ich liczba odpowiada potencjałowi ludności województwa
śląskiego. Nieco wyższy udział województwa mazowieckiego 17,6% wynika z faktu, iż część biur
podróży ma swoje przedstawicielstwa w Warszawie, a prowadzi działalność innym województwie44.
Tabela 14. Liczba biur podróży w województwie śląskim
Lata
Województwo śląskie
2000
385
2001
443
2002
486
2003
489
2004
419
2005
364
2006
358
Polska
2792
3237
3650
3504
2839
2663
2663
Źródło: Instytut turystyki, 2007
Według PKT w obecnej chwili na rynku funkcjonuje:
 96 biur podróży w mieście Bielsko Biała,
 20 biur podróży w powiecie bielskim, w tym (w nawiasie podano ilość biur podróży):
o Czechowice-Dziedzice (6)
o Szczyrk (5)
o Kozy (2)
o Czaniec (1)
o Jasienica (1)
o Kobiernice (1)
o Ligota (1)
44
Program rozwoju i promocji produktu turystycznego Gminy Czernichów na lata 2009 – 2013, Bielsko-Biała
2009.
73
o Pisarzowice (1)
o Wilkowice (1)
o Świętoszówka (1)
 81 biur podróży w powiecie cieszyńskim, w tym (w nawiasie podano ilość biur podróży):
o Cieszyn (26)
o Ustroń (18)
o Wisła (17)
o Skoczów (7)
o Brenna (6)
o Strumień (2)
o Godziszów (1)
o Goleszów (1)
o Kaczyce (1)
o Pogórze (1)
o Wilamowice (1)
 35 biur podróży w powiecie żywieckim, w tym (w nawiasie podano ilość biur podróży):
o Żywiec (22)
o Korbielów (2)
o Międzybrodzie Bialskie (2)
o Przyłęków (2)
o Jeleśnia (1)
o Milówka (1)
o Przybędza (1)
o Węgierska Górka (1)
o Zarzecze (1)
o Zwardoń (1)
o Łękawica (1)
Przewodnicy
W Kole Przewodników Turystycznych im. Stefana Czerneleckiego w Bielsku-Białej
zrzeszonych jest 62 przewodników beskidzkich. Są to osoby posiadające często oprócz stopnia
Przewodnika Beskidzkiego (różnych klas od 1 do 3), również inne licencje, jak np. Pilot wycieczek,
Instruktor Krajoznawstwa, Licencja na Parki Narodowe np. Pieniński, Babiogórski, Gorczański i
Ojcowski Park Narodowy.
4.5.
INFRASTRUKTURA PARATURYSTYCZNA, W TYM SPOŁECZNA (KOMUNALNA,
KULTURALNA I ROZRYWKOWA)
 Infrastruktura społeczna
Infrastruktura społeczna to zespół urządzeń publicznych zaspokajających potrzeby socjalne,
oświatowe i kulturalne ludności. Infrastruktura społeczna ma duże znaczenie w rozwoju regionalnym,
jest bowiem czynnikiem dynamizującym gospodarkę, zarówno w aspekcie lokalnym, jak i
regionalnym. Przy rozpatrywaniu zagadnień infrastruktury społecznej pod kątem jej znaczenia dla
rozwoju turystyki należy brać pod uwagę, takie kategorie obiektów, które mają znaczenie
bezpośrednie dla turystów przybywających do regionu (biblioteki, domy kultury, kina, teatry, obiekty
sportowe (omawiane wcześniej), a także obiekty które pośrednio wpływają na poziom usług
turystycznych oraz komfort i bezpieczeństwo odwiedzających (szpitale, ośrodki zdrowia).
Położenie subregionu powoduje, że infrastruktura kulturalno-oświatowa jest bardzo istotna, z
drugiej zaś strony nie jest ona głównym celem ruchu turystycznego w regionie, a jedynie może pełnić
funkcje wspierające. Jej istnienie nie jest więc konieczne do funkcjonowania, ale pożądane, jako
istotny element alternatywnego wykorzystania czasu np. w czasie niepogody, utrudniającej uprawianie
turystyki w plenerze. Dodatkowo rozwój infrastruktury społecznej związanej z turystyką stanowi
kapitał budowany na potrzeby stałych mieszkańców Regionu, którym owa infrastruktura powinna
służyć na co dzień. Do obiektów tego tej kategorii należą w szczególności:
74
Banki
Poniżej przedstawiona została w kolejności alfabetycznej lista funkcjonujących na rynku
instytucji bankowych45:
Andrychów
 AIG Bank Polska S. A. Placówka Partnerska, Andrychów,
 Bank Pekao SA, Andrychów,
 Bank Pekao SA Oddział, Andrychów,
 Bank Spółdzielczy, Andrychów
 Bank Zachodni WBK S. A. 1 Oddział, Andrychów
 Euro Bank S. A. Placówka, Andrychów,
 ING Bank Śląski S. A. Oddział, Andrychów,
 Bank Polski, Oddział 1 w Andrychowie, Andrychów,
 PKO Bank Polski, Oddział 2 w Andrychowie, Andrychów,
Bielsko-Biała
 Bank Gospodarki Żywnościowej S. A. Oddział Regionalny,
 Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S. A.,
 Bank Millenium S. A. Oddział,
 Ochrony Środowiska S. A. Oddział Operacyjny,
 Bank Pocztowy S. A.,
 Bank Polska Kasa Opieki S. A.,
 Bank Polskiej Spółdzielczości S. A. Oddział,
 Bank Przemysłowo-Handlowy PBK S. A. Oddział Operacyjny,
 Bank Zachodni WBK S. A. Oddział,
 BRE Bank S. A. Oddział,
 CITIBANK Handlowy,
 Fortis Bank Polska S. A. Oddział,
 GE Capital Bank S. A. Biuro Regionalne,
 Górnośląski Bank Gospodarczy S. A. Oddział,
 ING Bank Śląski S. A. Oddział,
 Invest-Bank S. A. Oddział Regionalny,
 Kredyt Bank S. A. Oddział,
 Credit Agricole Oddział
 PeKaO S. A. Ekspozytura,
 P. K. O. BP S. A.,
 Reiffeisen Bank Polska S. A. Oddział,
Cieszyn
 Bank Spółdzielczy w Cieszynie, Cieszyn,
 Bank BPH S. A. Oddział, Cieszyn,
 Bank Millennium S. A. Biznes, Cieszyn,
 Bank Pekao SA Oddział I Bielsko-Biała Filia nr 2, Cieszyn,
 Bank Spółdzielczy w Cieszynie, Cieszyn,
 Bank Zachodni WBK S. A. 1 Oddział, Cieszyn,
 Euro Bank S. A. Placówka, Cieszyn,
 Fortis Bank Polska S. A. Oddział, Cieszyn, Rynek 7,
 Getin Bank S. A. Punkt Obsługi Klienta, Cieszyn,
 ING Bank Śląski S. A. Oddział, Cieszyn,
Kozy
 Beskidzki Bank Spółdzielczy Filia Nr 2, Kozy,
 Bank Pekao SA Oddział, Kozy,
45
Opracowano na podstawie http://www. nakredyt. beskidy. pl/banki-w-beskidach (2011-08-15)
75
Kęty
 PKO Bank Polski S. A. Oddział w Kętach, Kęty,
 ING Bank Śląski S. A. Oddział w Kętach, Kęty,
 Bank Zachodni WBK S. A. 1 Oddział w Kętach, Kęty,
 Bank Polska Kasa Opieki S. A. Oddział w Kętach, Kęty,
 Bank Spółdzielczy w Kętach, Kety,
 mBank, Galeria Sobieskiego, Kęty,
 GETIN Bank S. A., Kęty,
 Eurobank partner, Kęty,
 Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo – Kredytowe, Skok Stefczyka, Kęty,
 Skok „Piast”, Kęty,
 Skok Jowisz, Kęty,
Skoczów
 Bank PeKaO S. A., Skoczów,
 Bank Przemysłowo-Handlowy, Skoczów,
 Bank Spółdzielczy, Skoczów,
 Punkt kasowy Skoczów,
 ING Bank Śląski, Skoczów,
 PKO BP S. A, Skoczów,
 Kredyt Bank S. A, Skoczów,
Strumień
 Bank Spółdzielczy w Jasienicy Filia, Strumień,
 Bank Spółdzielczy w Skoczowie Oddział, Strumień,
 Getin Noble Bank, Strumień,
 PKO Bank Polski, Oddział 1 w Strumieniu, Strumień,
Sucha Beskidzka
 Bank PKO B. P., Sucha Beskidzka,
 Bank Pekao S. A., Sucha Beskidzka,
 Bank Spółdzielczy, Sucha Beskidzka,
 Bank BGŻ, Sucha Beskidzka,
Szczyrk
 Bank Pekao SA Oddział, Szczyrk,
 Bank Spółdzielczy w Bystrej Punkt Kasowo-Kredytowy, Szczyrk,
 Bank Spółdzielczy w Radziechowach-Wieprzu Punkt Kasowy, Szczyrk,
 PKO Bank Polski, Oddział 1 w Szczyrku, Szczyrk,
Węgierska Górka,
 Bank Pekao SA, Węgierska Górka,
 Bank Spółdzielczy, Węgierska Górka,
Wilkowice-Bystra
 Bank Spółdzielczy w Bystrej
Wisła
 Bank Śląski o/Wisła, 43-460 Wisła
 PKO Bank Polski, Oddział 1 w Wiśle, Wisła
 Bank Spółdzielczy w Ustroniu Oddział, Wisła
Żywiec
 Bre Bank S. A. Multibank, Żywiec
 Polbank EFG S. A., Żywiec
 Bank Gospodarki Żywnościowej S. A. Oddział, Żywiec
 Bank Millennium S. A., Żywiec
 Bank Pekao SA, Żywiec
 Bank Pekao SA, Żywiec
 Bank Pekao SA, Żywiec
76


Bank Pekao SA, Żywiec
Bank Pekao SA Oddział, Żywiec
Ośrodki zdrowia
Ośrodki zdrowia, placówki medyczne w analizowanym regionie znajdują się praktycznie we
wszystkich miejscowościach, natomiast najbliższe szpitale zlokalizowane są w Bielsku-Białej, w
Bystrej, w Cieszynie, w Żywcu oraz w Ustroniu.
77
Handel
W Subregionie Południe dobrze rozwija się drobna wytwórczość, rzemiosło, usługi oraz
handel. W 2005 roku na terenie subregionu południowego, w systemie REGON zarejestrowanych było
ogółem 66 494 podmioty gospodarki narodowej. Podmioty prywatne stanowiły 96,73% ogółu
zarejestrowanych podmiotów. Ze względu na formę prawną, największą grupę podmiotów stanowiły
osoby fizyczne (77,83%), następnie spółki cywilne (9,13%) i spółki handlowe, w tym z udziałem
kapitału zagranicznego (5,65%). Najwięcej Podmiotów Gospodarki Narodowej zarejestrowanych w
systemie REGON było w mieście Bielsko–Biała, następnie w powiecie cieszyńskim, bielskim i
powiecie żywieckim.
Sieci i media46
W działaniach na rzecz polepszenia warunków życia ludności ważne miejsce zajmuje
gospodarka komunalna, obejmując swym zasięgiem różnorodną działalność związaną bezpośrednio z
codziennymi warunkami bytu ludności zamieszkałej w dużych aglomeracjach, jak również obszarach
wiejskich. Występowanie infrastruktury komunalnej w województwie śląskim jest zróżnicowane.
Różnice między gminami wiejskimi a miejskimi pod względem długości i gęstości sieci
kanalizacyjnej są duże. Odnotowuje się korzystne zmiany jakości wód w rzekach. Na koniec 2003 r. w
województwie śląskim czynnych było 214 oczyszczalni komunalnych (mechaniczne, chemiczne,
biologiczne i z podwyższonym usuwaniem biogenów) o przepustowości 974 412 m³/dobę, co
stanowiło 7,8% wszystkich oczyszczalni tego typu w kraju.
Tabela 15. Gęstość sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej w województwie śląskim
Wyszczególnienie
Województwo
Polska
Gęstość sieci wodociągowej (km/100km2)
142, 8
74, 3
Gęstość sieci kanalizacyjnej (km/100km2)
57, 4
22, 0
2
Gęstość sieci gazowej (km/100km )
124, 8
38, 9
Źródło: Rocznik Statystyczny Województw, GUS Warszawa 2004, Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego,
US Katowice, 2004, Rocznik Statystyczny RP, GUS Warszawa 2004
Województwo śląskie zajmuje pierwsze miejsce w Polsce pod względem gęstości sieci
wodociągowej i kanalizacyjnej oraz trzecie pod względem sieci gazowej. Wpłynęło na to głównie
występowanie na terenie regionu wysoko zurbanizowanych obszarów, zlokalizowanych w środkowej
części województwa. Wszystkie 71 miast województwa wyposażone są w sieć wodociągową i
kanalizacyjną, 62 w sieć gazową, a 66 obsługiwanych jest przez oczyszczalnie ścieków.
Z sieci wodociągowej korzysta 98,5% ludności regionu. Z miejskiej sieci wodociągowej
korzysta 96,8% ludności (kraj 94,3%), kanalizacyjnej 78,9% ludności miast (kraj 83,4%).
 Sieć wodociągowa: W sieć wodociągową najlepiej wyposażony jest subregion zachodni,
gdzie na 100 km² przypada 205 km sieci wodociągowej, oraz centralny 160 km/100 km².
Najniższą gęstość sieci posiada subregion północny 101 km/100 km², a następnie
południowy 119,8 km/100 km².
 Sieć kanalizacyjna: Najlepiej w sieć kanalizacyjną wyposażony jest subregion centralny
(73,7 km/100 km²), następnie południowy (58,4 km/100 km²) i zachodni (54,4 km/100
km²), a najgorzej północny (28,2 km/100 km²).
 Sieć wodociągowa: Najgęściej w sieć wodociągową wyposażony jest subregion zachodni
(205,1 km/100 km²), następnie centralny (160,0 km/100 km²), południowy (119,8
km/100 km²). Najmniejszą gęstość cechuje subregion północny (101,2 km/100 km²).
Średnioroczne zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych wynosiło
156,8 hm³ (drugie miejsce po województwie mazowieckim –134,7 hm³), z tego w miastach 85,9%. Na
1 mieszkańca miasta wynosi to 36,1 m³, na wsi 22,1 m³. Przy czym największe zużycie wody w
gospodarstwach domowych cechuje subregion centralny 102,1 hm³ (ponad 5-krotnie wyższe niż w
pozostałych trzech subregionach, z których najmniej zużywa region południowy 17,0 hm³). W
46
http://bip. slaskie. pl/STRATEGIA/strat_23_06_05. doc (2011-08-15)
78
pozostałych podregionach zużycie wody jest prawie identyczne i wynosi: w północnym 18,9 hm³,
natomiast zachodnim 18,8 hm³.
Region posiada pierwsze miejsce w kraju w odbiorze energii elektrycznej i drugie w jej
zużyciu. Ludność wszystkich gmin województwa w pełni zaopatrywana jest w energię elektryczną
(wszystkie gospodarstwa domowe w województwie śląskim korzystają z energii). Zużycie energii
elektrycznej w gospodarstwach domowych subregionu centralnego wynosi 1.801, 2 GWh i 8-krotnie
przewyższa zużycie energii elektrycznej w subregionie północnym (217,5 GWh), 7-ktotnie w
subregionie południowym (243,0 GWh) i ponad 5-krotnie w subregionie zachodnim (335,3 GWh).
Średnioroczne zużycie gazu sieciowego wynosi w województwie 475,9 hm³ (w miastach
422,3 hm³). W zużyciu gazu pierwsze miejsce zajmuje subregion centralny 275,3 hm³, następnie
południowy 110,9 hm³, północny 50,1 hm³, a tylko 39,6 hm³ zachodni.
Tylko 64,8% ludności województwa obsługiwana jest przez oczyszczalnie ścieków (kraj
58,2%), w miastach 77,7% (kraj 84,2%). Największy odsetek (71,0%) ludności korzystało z
oczyszczalni ścieków w subregionie centralnym oraz zachodnim (58,6%), nieco mniej w
południowym (54,8%), a tylko połowa mieszkańców w subregionie północnym (51,3%). Gęstość
rozdzielczej sieci kanalizacyjnej w województwie jest niska i na 100 km² wynosi 57,4 km. Z miejskich
ścieków odprowadzanych siecią komunalną (12,7% ścieków krajowych) 89,4% podlega oczyszczaniu
(kraj 87,6%), nieoczyszczanych z kolei jest 10,6% (kraj 12,4%).
Kina
W Bielsku-Białej funkcjonują dwa kina sieciowe:
 Cinema city
 Kinoplex
A także Kino Studio oraz 5D Extreme Kino- Tesco, Bielsko-Biała.
W pozostałych miejscowościach regionu znajduje się niewiele placówek kinowych:
 Świt Kino, Czechowice-Dziedzice,
 Kino Beskid- Szczyrk,
 Kino Janosik, Żywiec,
 DK Kino, Kęty,
 Kino „Na starówce”, Żory,
 Zdrój kino, Ustroń,
 Kino Marzenie, Wisła,
 Kino Teatr Elektryczny kino, Skoczów,
 Kino „Podhale”, Skoczów,
 Kino Akademickie kino, Cieszyn,
 Kino Piast kino, Cieszyn,
 Kino Tęcza, Milówka.
Muzea, galerie sztuki, gminne ośrodki kultury
Najważniejszymi muzeami oraz galeriami sztuki działającymi na analizowanym terenie są:














Muzeum w Bielsku-Białej Zamek Sułkowskich, Bielsko-Biała,
Dom Tkacza, Bielsko-Biała,
Muzeum Techniki i Włókiennictwa, Bielsko-Biała,
Dom Przyrodnika, Bielsko-Biała,
Muzeum Motoryzacji, Bielsko-Biała,
Willa Juliana Fałata, Bystra,
Galeria Patria Pasaż Handlowy, Bielsko-Biała,
BWA Galeria Bielska, Bielsko-Biała,
Ars-Nova Pracownia Rzeźby i Ceramiki, Bielsko-Biała,
Galeria Sztuki i Rękodzieła, Bielsko-Biała,
Kontrast Centrum Sztuki Stowarzyszenie Wspólnota Artystyczna, Bielsko-Biała,
Galeria Fotografii Bielskie Centrum Kultury, Bielsko-Biała,
„Parawan” Grzegorz Bury, Bielsko-Biała,
Beskidzkie Centrum Zabawkarstwa Ludowego, Bielsko-Biała,
79




























Skansen Wyposażenia i Narzędzi Rolniczych, Jaworze,
Muzeum Fauny i Flory, Jaworze,
Muzeum Drukarstwa w Cieszynie,
Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn,
Muzeum Zabytkowych Motocykli Ustroń,
Stara Zagroda Muzeum, Ustroń,
Muzeum Ustrońskie im. J. Jarockiego, Ustroń,
Galeria Sztuki Współczesnej, Ustroń,
Zbiory Marii Skalickiej muzeum, Ustroń,
Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa, Ustroń,
Galeria Sztuki Beskidzkiej, Szczyrk,
Muzeum Beskidzkie im. A. Podżorskiego muzeum, Wisła,
Galeria Kuta- Jama, Wisła,
Galeria Adama Małysza, Wisła
Muzeum Miejskie w Żorach muzeum, Żory,
Galeria na Piętrze (Muzeum) muzeum, Żory,
Muzeum Browaru Żywiec
Muzeum Miejskie w Suchej Beskidzkiej,
Muzeum Miejskie w Żywcu - Stary Zamek,
Izba Regionalna Wsi Cieszyńskiej, Kończyce Małe,
Muzeum Regionalne w Bestwinie,
Muzeum Koronki, Izba Pamięci Izba Regionalna im. Marii Gwarek Koniaków,
Izba Twórcza Heleny i Mieczysława Kamieniorzów, Koniaków,
Muzeum Regionalne „Na Grapie”, Jaworzynka Gorzałki,
Muzeum-Chata Jana Kawuloka, Istebna Wojtasze,
Ośrodek Edukacji Ekologicznej, Istebna,
Izba pamięci Jerzego Kukuczki, Istebna Wilcze,
„Chata na Szańcach”, czyli Galeria Twórców Nieprofesjonalnych Tadeusza
Ruckiego, Koniaków,
 Izba Twórczości Rodziny Kamieniarz i Kubaszczyk, Koniaków,
 Muzeum Jana Wałacha Istebna Andziołówka,
 Pracownia i Galeria rodziny Konarzewskich – Istebna Andziołówka.
Na terenie analizowanego Subregionu działają również Gminne Ośrodki Kultury,
m.in.:
 GOK Istebna,
 GOK Międzyrzecze Górne,
 GOK Buczkowice,
 GOK Jasienica,
 GOK Wilamowice,
 GOK Wilkowice,
 GOK Jaworze,
 GOK Rudzica,
 GOK Żywiec,
 GOK Łodygowice,
 GOK Gilowice,
 GOK Rajcza,
 GOK Świnna,
 GOK Jeleśnia,
 GOK Łączka
80
Teatry oraz amfiteatry:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
4.6.
Teatr Kwadryga Ewa Polak-Walesiak,
Banialuka - Teatr Lalek im. J. Zitzmana,
Teatr Polski,
Teatr Grodzki Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne,
Teatr im. A. Mickiewicza, Cieszyn,
Teatr na Strychu W. Pietraszko,
Amfiteatry (wykorzystywane okresowo) w Żywcu, Szczyrku, Jaworzu, Wiśle,
Ustroniu i Istebnej.
ZASOBY STRUKTURALNE
 Zasoby ekonomiczne
Ceny w obszarze Beskidów można uznać za umiarkowane. Rozpiętość cen noclegów
kształtuje się następująco:
 12 – 15 zł/os. w Studenckim Schronisku Turystycznym "Rogacz",
 21 – 30 zł/os. w Schronisku PTTK na Szyndzielni,
 28 – 40 zł/ os. za miejsce w domkach letniskowych w Międzybrodziu Bialskim,
 35 – 60 zł/os. za miejsce w pokoju gościnnym w Szczyrku,
 60 – 418 zł/os. za miejsce w hotelu.
Do powyższych opłat najczęściej należy doliczyć tzw. opłatę miejscową: dorośli 1,40 zł/dzień,
dzieci 0,60 zł/dzień.
Ceny atrakcji turystycznych kształtują się na poziomie średnim tj.
 ceny na stokach narciarskich wynoszą:
 Szczyrk: Kolej Linowa Skrzyczyne II (Jaworzyna-Skrzyczne) — wyciąg krzesełkowy
(długość: 1200, przepustowość: 1200 os./godz.): wjazd 40 pkt., dzieci do 4 roku życia
– bezpłatnie (karty magnetyczne punktowe, 1 pkt. – 0,10zł); Wyciąg IV i XII
(Ośrodek Narciarstwa Czyrna-Solisko) – orczyk (długość: 1200, przepustowość:
2x780 os./godz.): pn. -pt. do godz. 10.00 – wjazd 20 pkt., po godz. 10.00 - 28 pkt.,
sob. -nd. do godz. 10.00 - 26 pkt., po godz. 10.00 – 36 pkt.;
 Wisła: Soszów Duży — orczyk (długość: 1200, przepustowość: 600 os./godz.) ”: bilet
- 4zł, karnet całodniowy - 45zł, karnet dopołudniowy - 30zł, karnet popołudniowy 30zł, karnet wieczorowy - 40zł; Stożek - orczyk (długość i 780, przepustowość: 1000
os./godz.): przejazd - 2 punkty (karta magnetyczna: 1 punkt - 1. 50zł), karnet
całodniowo - 45zł, dwudniowy - 35zł, popołudniowy - 35zł, tygodniowy - 200zł;
 Korbielów: Ośrodek Narciarski Pilsko - wyciąg nr 3 — orczyk (długość i: 1200,
przepustowość: 5000 os./godz.): pn.-pt. wjazd 18-21 pkt., dni wolne 23 pkt (karty
magnetyczne punktowe1 pkt. – 0,10zł, kaucja za kartę 25zł); Kopiec – Rozbójnik orczyk (długość: 420): bilet – 1,20zł, karnet 11-przejazdowy - 12zł;
 wyjazd kolejką linową na Szyndzielnię wynosi: przejazd w obie strony – bilet normalny
20 zł, ulgowy 14 zł, dla seniora 8 zł; przejazd jednokierunkowy (w górę lub w dół) – bilet
normalny 15 zł, ulgowy 12 zł, dla seniora 7 zł, dzieci w wieku do lat 4 – bezpłatnie;
 wyjazd kolejką gondolową na górę Czantorię (długość trasy 1604 m): przejazd w obie
strony – bilet normalny 16 zł, ulgowy 14 zł, szkolny 11 zł; przejazd jednokierunkowy (w
górę lub w dół) – bilet normalny 12 zł, ulgowy 10 zł, dzieci w wieku do lat 4 –
bezpłatnie;
 Rekreacyjny Tor Saneczkowy – pojedynczy przejazd 4 zł, karnet dwuzjazdowy 7 zł,
karnet pięciozjazdowy 16 zł, karnet dziesięciozjazdowy 30 zł; grupy zorganizowane 3 zł
przejazd przy zakupie minimum 2 przejazdów dla każdego uczestnika; dzieci do lat 8
zjeżdżają bezpłatnie (pod opieką osoby dorosłej);
81

Park Linowy GRANDA (Bielsko-Biała Błonia) – dorośli - 25 zł, młodzież od 14 do 18 lat
- 20 zł, dzieci do 14 lat - 15 zł;
Najtaniej można zjeść w niedrogich punktach żywieniowych np. bar pierogowy „Pierożek”
Bielsko-Biała, Rynek 24, Schronisko CHATA BACÓW w Korbielowie, Restauracja Żak w
Cieszynie, gdzie cena obiadu wynosi od 13 -17 zł, a cena śniadania i kolacji kształtuje się od 7 –
10 zł. Średnie ceny oferują m.in. pizzerie, niedrogie restauracje np. Piramida Steakhouse, SPHINX,
AUTO GRILL Czechowice-Dziedzice, niedrogie karczmy np. „U Zohuliny” w Czernichowie, gdzie
koszt głównego dania to ok. 25 – 40 zł. Najwyższe ceny można spotkać w wykwintnych restauracjach
np. Nowy Świat w Bielsku-Białej, karczmach np. Karczma w Straconce (Bielsko-Biała), gdzie koszt
obiadu kształtuje się w granicach 60 – 120 zł, a śniadania i kolacje można zjeść za 25-80 zł.
Ceny środków transportu również można zaliczyć do umiarkowanych. Ceny przejazdów
środkami komunikacji miejskiej kosztują:
 w Bielsku-Białej: w granicach miasta: 2,60 bilet normalny, 1,30 bilet ulgowy; bilet 60
minutowy: 4 zł normalny, 2 zł ulgowy; poza granicami miasta: 3,40 bilet normalny, 1,70
bilet ulgowy; bilet jednodniowy „na okaziciela” na wszystkie linie miejskie i
podmiejskie: normalny 10,00 zł, ulgowy 5 zł;
 w Żywcu: w granicach miasta: 2,60 bilet normalny, 1,60 bilet ulgowy; bilet czasowy
(ważny 1 godzinę od skasowania): 2,70 normalny, 1,65 ulgowy; poza granicami miasta:
3,40 bilet normalny, 1,90 bilet ulgowy;
 w Cieszynie: 2,40 bilet normalny, 1,20 bilet ulgowy, bilet jedenastoprzejazdowy: 24 zł
normalny, 12 zł ulgowy.
Odwiedzający mają ponadto do dyspozycji:
 środki transportu PKS,
 busy,
 linie kolejowe, w tym: REGIO Przewozy Regionalne, PKP Intercity S. A.
 taksówki.
Ceny połączeń w regionie są zróżnicowane i zależą od środka transportu. Przykładowe ceny
połączeń między głównymi miastami w regionie kształtują się następująco:
 środkami PKS: trasa Bielsko-Biała – Żywiec ok. 6-8 zł, trasa Bielsko-Biała – Cieszyn: ok.
8 – 9 zł;
 prywatnymi busami: trasa Bielsko-Biała – Żywiec: ok. 6-8 zł, trasa Bielsko-Biała –
Cieszyn ok. 8 – 9 zł;
 liniami kolejowymi: trasa Bielsko-Biała – Żywiec: ok. 6-7 zł, trasa Bielsko-Biała –
Cieszyn; ok. 12 - 13 zł.
Ze znacznym zróżnicowaniem można także spotkać się w przypadku opłat parkingowych. W
Bielsku-Białej pobierana jest opłata za postój w granicach "niebieskich" stref parkingowych — za
pierwsze pół godziny parkowania 1 zł, za pierwszą godzinę parkowania 2 zł, za drugą i każdą następną
godzinę parkowania 2 zł. Podobnie ceny parkingów kształtują się w Cieszynie i w Żywcu, przy czym
w mniejszych miejscowościach miejsca parkingowe są najczęściej bezpłatne. W przypadku parkingów
przy stokach narciarskich w sezonie opłaty kształtują się na poziomie 6 – 8 zł/dzień.
Region charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem przedsiębiorczości. W 2010 r. na terenie
subregionu południowego, w systemie REGON zarejestrowanych było ogółem 72851 podmiotów
gospodarki narodowej, co stanowi 16,13% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w województwie
śląskim47.
W 2009 r. stopa bezrobocia w subregionie bielskim wyniosła 8,8%, co jest niższym
wskaźnikiem bezrobocia niż średni w województwie (9,4%). Byłe województwo bielskie traktowano
jako Bielski Okręg Przemysłowy, jeden z 11 głównych okręgów przemysłowych Polski48, który w
2007 był czwartym polskim okręgiem przemysłowym (po warszawskim, górnośląskim i poznańskim),
47
Urząd Statystyczny w Katowicach, Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru regon w
województwie śląskim stan na koniec 2010 r., Opracowanie sygnalne.
48
W Polsce za okręg przemysłowy uznaje się takie obszary, na których liczba zatrudnionych w przemyśle
przetwórczym lub wydobywczym przypadająca na 1 km² bądź na 100 mieszkańców jest co najmniej dwukrotnie
wyższa niż średnia krajowa zatrudnionych w tych gałęziach.
82
biorąc pod uwagę wielkość produkcji. Wyniosła ona 32,9 mld zł, co dawało 4,7% PKB kraju. Obecnie
na terenie regionu funkcjonuje specjalna strefa ekonomiczna.
Istnieją jednak spore rezerwy w zakresie kapitału ludzkiego, który mógłby wesprzeć rozwój
turystyki w Beskidach. W bezpośrednim otoczeniu istnieje kilka szkół średnich i wyższych, które
kształcą kadry dla potrzeb branży turystycznej, m.in. Beskidzka Wyższa Szkoła Umiejętności w
Żywcu oraz Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej. Ponadto przygotowanie do
pracy w tym sektorze dają również szkoły średnie, m.in. Zespół Szkół im. Juliana Tuwima w BielskuBiałej, Zespół Szkół im. W. Witosa w Suchej Beskidzkiej.
Dochody gmin i mieszkańców w rozpatrywanym obszarze są stosunkowo wysokie. Według
GUS wartość Produktu Krajowego Brutto na jednego mieszkańca w latach 2007-2009 dla podregionu
bielskiego wyniosła 32502 zł, podczas gdy średnia wartość Produktu Krajowego Brutto na jednego
mieszkańca Polski wynosi 33181 zł, a dla województwa śląskiego 35564 zł49. Dochody budżetów
powiatów i miast na prawach powiatu również kształtują się na wysokim poziomie. Według danych
GUS dochody podregionu bielskiego ogółem w 2009 r. wyniosły 1010036,5 tys. zł. Największy
dochód realizuje miasto Bielsko-Biała — 687216, 6 tys. zł, następnie powiat cieszyński —
138078,9 tys. zł, żywiecki — 108140,9 tys. zł i bielski — 76600,1 tys. zł. Większość zakładów
przemysłowych przetrwało okres przejściowy związany z transformacją ustrojową, za wyjątkiem
przedsiębiorstw branży włókienniczej, z czego niegdyś słynął okręg bielski. Gospodarka
rozpatrywanego obszaru oparta jest w głównej mierze na przemyśle samochodowym – zakłady
produkcyjne FIAT, firmy z nimi kooperujące oraz producenci części samochodowych, przemyśle
budowlanym i rolnictwie. Ponadto funkcjonuje tu przemysł metalowy, metalurgiczny, chemiczny,
meblowy, spożywczy i inne. Istotną funkcją dla obszarów wiejskich jest rolnictwo. W dużej mierze
jest to rolnictwo drobne, nie wyspecjalizowane, bardzo często jest to produkcja rolna na własne
potrzeby, co sprzyja rozwojowi gospodarstw nastawionych na produkcję zdrowej żywności, a tym
samym rozwój agroturystyki.
Na terenie Beskidów potencjalni przedsiębiorcy mają wysoki dostęp do banków (ok. 30
podmiotów z licznymi oddziałami, punktami obsługi) i instytucji kredytowych, przez co łatwość
uzyskania kredytu można uznać za wysoką. Ponadto w regionie występują instytucje, które zajmują
się wspieraniem przedsiębiorczości. Są to m.in.:
1. Stowarzyszenie Bielskie Centrum Przedsiębiorczości — Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości
(Bielsko-Biała),
2. Regionalna Izba Handlu i Przemysłu w Bielsku-Białej,
3. Agencja Rozwoju Regionalnego S. A.,
4. Powiatowe Urzędy Pracy w Bielsku-Białej, Cieszynie i Żywcu.
W ramach prowadzonej pomocy oferowane są:
 bezpłatne, podstawowe usługi doradcze i informacyjne, związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej,
 szkolenia,
 pożyczki lub dotacje na uruchomienie i rozwój działalności gospodarczej,
 wynajem pomieszczeń na działalność gospodarczą (Inkubator Przedsiębiorczości).
 Zasoby technologiczne
Sytuacja osób niepełnosprawnych na przedmiotowym terenie jest daleka od optymalnej. W
regionie występują nieliczne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych. Należą do nich m.in. winda w
rejonie placu Chrobrego w Bielsku-Białej, sygnał dźwiękowy na przejściach dla pieszych dla osób
niewidzących na terenie m. Bielska-Białej, wyznaczone miejsca parkingowe przed centrami
handlowymi oraz w strefach parkowania, a także dostosowanie części autobusów komunikacji
miejskiej do potrzeb niepełnosprawnych. Niestety większość obiektów kultury, budynków
administracji publicznej, banków itd. jest niedostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Często brak odpowiedniego podjazdu do budynku lub odpowiedniej infrastruktury wewnątrz budynku,
która umożliwiałaby niepełnosprawnym swobodne poruszanie się.
49
Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 31 października 2011 r. w sprawie
szacunków wartości produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca w latach 2007 – 2009, http://www. stat.
gov. pl/gus/5840_12117_PLK_HTML. htm, (2011-09-04)
83
Na terenie Beskidów działa kilka stowarzyszeń na rzecz niepełnosprawnych. Są to:
1. Dziecięce Marzenia - fundacja prowadzi świetlice integracyjne, pomaga dzieciom i młodzieży
niepełnosprawnej (Bielsko-Biała)
2. PTL Oddział Rejonowy Polskie Bielsko-Biała (Polskie Towarzystwo Laryngektomowanych)
3. Start. Beskidzkie Zrzeszenie Sportowo-Rehabilitacyjne
4. Działajmy Razem Stowarzyszenie na Rzecz Integracji w Cieszynie
5. Fundacja Pomocy Dzieciom w Żywcu
6. Stowarzyszenie Integracyjne Eurobeskidy w Łodygowicach
W regionie występuje możliwość rezerwacji i płatności on-line. Rozwiązania takie oferowane
są indywidualnie przez poszczególne ośrodki. Brak jest zintegrowanego systemu obejmującego bazę
turystyczną Beskidów. Jednak zgodnie z informacją podaną na łamach Dziennika Zachodniego50 do
końca 2013 r. powstanie sprawna sieć informacji turystycznej w regionie, mająca swoim zasięgiem
objąć całe województwo śląskie, obejmująca strukturę punktów informacji turystycznej, platformy
informatyczne i bazy danych, kompleksowe oznakowanie atrakcji turystycznych oraz publikację i
dystrybucję materiałów promocyjnych. Realizacja tych zamierzeń niewątpliwie poprawi dostęp do
informacji turystycznej i podniesienie jakości obsługi turysty.
 Ekologia
Na pograniczu polsko-słowackim występuje wiele obszarów o wysokich walorach
przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych. Niestety, brakuje powszechnej świadomości o
konieczności ich ochrony i umiejętnego wykorzystywania.
W gospodarce subregionu dominuje przemysł (głównie samochodowy), turystyka (przede
wszystkim w południowej części województwa), a także handel i usługi. Głównymi ośrodkami
przemysłowymi są: Bielsko-Biała, Andrychów, Cieszyn, Żywiec, Oświęcim, Kęty, Skoczów i
Wadowice.
Według danych GUS odpady wytworzone w subregionie bielskim w 2008 r. to 648,5 tys. ton
(z wyłączeniem odpadów komunalnych), z czego 94,5% to odpady poddane odzyskowi51. Źródłem
powstawania odpadów obok działalności produkcyjnej jest także działalność bytowo-gospodarcza
człowieka. Ilość odpadów wytwarzanych w ciągu roku w latach 2000 – 2006 wykazuje jednak
tendencję malejącą52 (tabela 16).
Tabela 16. Odpady wytworzone i nagromadzone według podregionów*
WYSZCZEGÓLNIENIE
a – 2002
b – 2005
c – 2006
Odpady wytworzone (w ciągu roku) w tys. t.
Odpady poddane odzyskowi (w ciągu roku) w tys. t.
Odpady poddane odzyskowi w % odpadów ogółem
Odpady unieszkodliwione (w ciągu roku) w tys. t.
Subregion BielskoBialski
a 758, 7
b 656, 2
c 582, 8
a 729, 6
b 637, 1
c 557, 4
a 96, 2
b 97, 1
c 95, 6
a 27, 3
b 18, 5
c 25, 2
50
Projekt „Śląski System Informacji Turystycznej ” realizowany jest w ramach Działania 3. 3 Regionalnego
Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013 „Systemy Informacji Turystycznej”, Za: W
województwie śląskim powstaje zintegrowany system informacji turystycznej, Dziennik Zachodni, 22. 03. 2011.
51
GUS, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.
52
Urząd Statystyczny w Katowicach, Ochrona środowiska w województwie śląskim w latach 2000-2006,
Katowice, listopad 2007.
84
Odpady dotychczas składowane (nagromadzone; stan w końcu roku)
** w tys. t.
a 3217, 2
b 3440, 9
c 1373, 9
* Z wyłączeniem odpadów komunalnych. ** Na terenach własnych zakładów.
Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach, Ochrona środowiska w województwie śląskim w latach 2000-2006,
Katowice, listopad 2007.
W subregionie emituje się 1,04 tys. ton pyłowych i 8,45 tys. ton gazowych zanieczyszczeń
powietrza, w tym 4,55 tys. ton dwutlenku węgla, z czego odpowiednio 99% i 23,1% tych
zanieczyszczeń podlega redukcji53.
Emisję i redukcję przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w subregionie południowym w
podziale na powiaty przedstawia tabela 17.
Tabela 17. Emisja i redukcja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w subregionie
południowym – stan na 31. 12. 2005 r.
Wyszczególnienie
Subregion
Miasto
Powiat
Powiat
Powiat
południowy
Bielsko
bielski
cieszyński żywiecki
Biała
Emisja zanieczyszczeń pyłowych
1037
514
235
215
73
ogółem (w tonach)
Emisja zanieczyszczeń pyłowych
879
472
223
135
49
ze spalania paliw (w tonach)
Emisja zanieczyszczeń gazowych
8 450
4 647
2 365
1 223
215
ogółem (w tonach)
Emisja zanieczyszczeń gazowych,
4 535
2 966
1 080
371
118
w tym dwutlenku siarki (w tonach)
Zanieczyszczenia pyłowe
99, 0
99, 1
99, 4
97, 6
92, 9
zatrzymane w urządzeniach do
redukcji zanieczyszczeń w %
zanieczyszczeń wytworzonych
Zanieczyszczenia gazowe
23, 1
0, 2
51, 5
2, 7
zatrzymane w urządzeniach do
redukcji zanieczyszczeń w %
zanieczyszczeń wytworzonych
Źródło: GUS, Urząd Statystyczny w Katowicach, http://www. stat. gov. pl, (2011-09-04).
Celem ochrony przyrody jest utrzymanie na chronionym obszarze naturalnych procesów
przyrodniczych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie
dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, kształtowanie
właściwych postaw człowieka wobec przyrody, a także przywracanie do stanu właściwego zasobów i
składników przyrody.
W przekroju terytorialnym według podregionów województwa śląskiego największa
powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona skoncentrowana jest w
podregionie bielsko-bialskim. W 2006 r. na podregion ten przypadało 35% ogółu obszarów prawnie
chronionych w województwie (największa koncentracja obszarów prawnie chronionych ma miejsce w
powiecie: żywieckim (54, 2 tys. ha), piąte miejsce zajmuje powiat cieszyński (23, 4 tys. ha)) oraz 40%
ogólnej powierzchni parków krajobrazowych województwa. Podregion bielsko-bialski charakteryzuje
się także największym wskaźnikiem powierzchni obszarów prawnie chronionych na 1 mieszkańca
(1443 m2/1 mieszkańca)54.
53
GUS, Urząd Statystyczny w Katowicach, http://www. stat. gov. pl, (2011-09-04).
Urząd Statystyczny w Katowicach, Ochrona środowiska w województwie śląskim w latach 2000-2006,
Katowice, listopad 2007.
54
85
Powierzchnia lasów w subregionie południowym wynosi 99277 ha, co daje lesistość 41,4%
(przy lesistości województwa – 31,7%)55. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa stanowią
68,3 tys. ha.
Gwałtowny rozwój motoryzacji w latach 90-tych spowodował zmiany klimatu akustycznego,
które ulegają postępującemu pogorszeniu. Obecnie 8,1% promila osób subregionu południowego
eksponowanych jest na hałas komunikacyjny w stopniu zagrażającym zdrowiu.
Do najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku należy komunikacja drogowa.
Znaczący wzrost liczby samochodów skutkuje wzrostem liczby osób narażonych na
ponadnormatywny hałas. Dominującym źródłem zakłóceń klimatu akustycznego zwłaszcza w porze
nocnej są pojazdy ciężkie oraz pojazdy osobowe rozwijające nadmierną prędkość.
Istotnym problemem regionu jest niesprawny system gospodarki odpadami (dzikie wysypiska,
brak umów na wywóz śmieci z domków letniskowych), co znaczący sposób wpływa na postrzeganie
atrakcyjności turystycznej regionu oraz tzw. niska emisja.
 Uwarunkowania polityczno-prawne
Subregion południowy województwa śląskiego zajmuje obszar 2 352 km², co stanowi ok. 19%
powierzchni województwa. Zamieszkiwany jest przez 654 632 mieszkańców (13,8% ogółu ludności
województwa). Obszar ten zorganizowany jest wokół aglomeracji bielskiej, która z innymi miastami
obszaru (Cieszyn, Czechowice–Dziedzice, Żywiec, Skoczów, Ustroń, Szczyrk i Wisła) powiązana jest
międzyregionalną i regionalną siecią transportową.
Strukturę administracyjną subregionu stanowią trzy powiaty:
 bielski (skupiający 10 gmin: Bestwina, Buczkowice, Czechowice – Dziedzice, Jasienica,
Jaworze, Kozy, Porąbka, Szczyrk, Wilamowice, Wilkowice),
 cieszyński (skupiający 12 gmin: Brenna, Chybie, Cieszyn, Dębowiec, Goleszów, Hażlach,
Istebna, Skoczów, Strumień, Ustroń, Wisła, Zebrzydowice),
 żywiecki (skupiający 15 gmin: Czernichów, Gilowice, Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa,
Łękawica, Łodygowice, Milówka, Radziechowy–Wieprz, Rajcza, Ślemień, Świnna, Ujsoły,
Węgierska Górka, Żywiec),
oraz miasto na prawach powiatu - Bielsko-Biała. Oznacza to, że Subregion południowy tworzą:
 37 gmin,
 3 powiaty ziemskie,
 1 powiat grodzki – miasto Bielsko – Biała.
łącznie 41 jednostek samorządu terytorialnego.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Subregion dysponuje planami strategicznymi, do których można zaliczyć:
Program Rozwoju Subregionu Południowego Województwa Śląskiego Na Lata 2007 – 2013;
Strategia Rozwoju Bielska–Białej do 2020 rok;
Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich 2007 – 2013;
Lokalny Program Rewitalizacji Powiatu Bielskiego na lata 2007 – 2013;
Strategia Rozwoju Powiatu Bielskiego do 2015 roku;
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Społeczno–Gospodarczego Powiatu żywieckiego na lata
2006 – 2020;
Program Rewitalizacji Miasta Żywca na lata 2005 – 2006 i następne;
Lokalny Program Rewitalizacji obszarów Gminy Węgierska Górka;
Lokalny Program Rewitalizacji obszarów Gminy Łękawica na lata 2007 – 2013;
Lokalny Program Rewitalizacji obszarów Gminy Ujsoły na lata 2007 – 2013;
Plan Rozwoju Lokalnego powiatu cieszyńskiego 2004 – 2006;
Strategia Rozwoju Śląska Cieszyńskiego 2001 – 2016;
Program Operacyjny Miasta Bielska–Białej Na Lata 2007 – 2013;
Program Ochrony Środowiska Miasta Bielska–Białej;
Zintegrowany Plan Rozwoju Transportu Publicznego w Bielsku–Białej;
55
Urząd Statystyczny w Katowicach, Ochrona środowiska w województwie śląskim w latach 2000-2006,
Katowice, listopad 2007.
86
16. Roczny Program Współpracy Gminy Bielsko–Biała w 2007 roku z podmiotami
prowadzącymi działalność w sferze pożytku publicznego.
Powyższe dokumenty są zgodne z:
 Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2020;
 Regionalną Strategią Innowacji Województwa Śląskiego na lata 2003 – 2013;
 Programem Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz cele
długoterminowe do roku 2015;
 Strategią Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata 2004 – 2013;
 Strategią Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata 2006 – 2020;
 Strategią Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020;
 Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Śląskiego na lata 2007 – 2013.
Niestety brakuje spójnej polityki promocyjnej regionu, a podejmowane działania bardzo
często są nieprzemyślane i nie promują regionu poza jego granicami (skierowane są do mieszkańców
Regionu).
 Uwarunkowania psychologiczne
Na przedmiotowym terenie występuje kilka grup etnograficznych. Są to:
 Górale śląscy
 Górale żywieccy
Górale śląscy — grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkująca pierwotnie tereny
Beskidu Śląskiego i Beskidu Śląsko-Morawskiego w granicach dawnego Księstwa Cieszyńskiego.
Grupa ta charakteryzuje się zespołem elementów kultury duchowej i materialnej (gwara, wierzenia,
obyczaje, strój itp.), co wyróżnia ją spośród innych grup górali karpackich.
Wincenty Pol badając grupy góralskie wyróżnił wśród Górali śląskich 4 grupy56:
 Morawianie — górale osiadli w kotlinie nad rzeką Morawką, we wsiach: Krasna, Morawka,
Prażmo. Ich narzecze miało cechy polskie przechodzące w morawskie.
 Jabłonkowianie (właściwi) — górale osiadli nad górną Olzą po obszar wokół miasteczka
Jabłonkowa, gdzie mieszkała osobna niewielka grupa podgórska Jacków. Jabłonkowianie
zamieszkują wsie Koniaków, Jaworzynka, Istebna, Jasnowice, Bukowiec, Mosty, Łomna
Dolna, Łomna Górna, Piosek.
 Wiślanie — górale nad obszarem źródliskowym rzeki Wisły, zamieszkujący w rozciągniętym
miasteczku Wisła.
 Breniacy — górale we wsi Brenna.
Górale żywieccy (Żywczaki) — góralska grupa etnograficzna ludności polskiej
zamieszkująca Beskid Żywiecki i Beskid Mały.
Ponadto na omawianym obszarze zawsze występowało przemieszanie nacji i kultur, co jest
typowe dla obszarów pogranicza. Dla przykładu wyłącznymi właścicielami przemysłu bielskiego
byli Niemcy i zniemczeni Żydzi, a Polacy w 1910 roku stanowili zaledwie 15% mieszkańców
Białej. A jak wynika z oficjalnych statystyk z lat 30-tych XX wieku, Niemcy stanowili wtedy 60%
mieszkańców Bielska, a Ludność Żydowska 20% ludności miasta. Obraz Bielska i Białej zasadniczo
zmieniła druga wojna światowa, kładąc kres ich wielonarodowości, przerywając wielowiekowe
powiązania kulturowe i przez długie lata skazując na zapomnienie nawet ich historię. Podobnie
sytuacja kształtowała się Cieszynie i Żywcu.
Subregion zawsze słynął jednak z wyjątkowej pracowitości i przedsiębiorczości (np. Miasto
Biała już przed pierwszym rozbiorem Polski stało się zamożnym i najsilniejszym ośrodkiem
sukienniczym i płócienniczym w granicach Rzeczypospolitej).
 Uwarunkowania społeczno-demograficzne
Subregion południowy zamieszkuje 654 632 mieszkańców, w tym 339 535 kobiet (stan na
31.12.2009 r.), z czego 125 950 w wieku przedprodukcyjnym, w tym 15 112 kobiet, 419 322 w wieku
produkcyjnym, w tym 48 511 kobiet, 109 360 w wieku poprodukcyjnym, w tym 16 356 kobiet.
Omawiany obszar jest regionem o niskiej gęstości zaludnienia. Na 1 km2 powierzchni subregionu
56
W. Pol, Rzut oka na północne stoki Karpat, Kraków, Czcionkami drukarni Czasu, 1851, s. 120.
87
przypada 278 mieszkańców (przy 376 mieszkańców na 1 km2 w województwie). 50,6% ludności
subregionu zamieszkuje w miastach.
W 2009 r. odnotowano 7264 urodzeń żywych i 6469 zgonów co daje dodatni przyrost
naturalny w wysokości 795 osób, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynosi 1,2, przy ujemnym
przyroście naturalnym województwa – 0,2. Najwyższy przyrost jest w powiecie bielskim 3,0, w
powiatach cieszyńskim i m. Bielsko-Biała, kształtuje się na poziomie ok. 1 (odpowiednio 1 i 0,9 na
1000 mieszk.), najmniejszy w powiecie żywieckim 0,1.
Region odznacza się stosunkowo wysokim wskaźnikiem migracji wewnętrznych i
zagranicznych. Saldo migracji w 2009 r. wyniosło 1351 osób, przy czym w województwie wskaźnik
ten jest na poziomie ujemnym i wynosi – 4794. Ludność napływająca to 7652 osób, w tym z miast
4733, i z zagranicy 469, co stanowi 11,7 na 1000 mieszkańców. Ludność odpływająca
(wymeldowana) to 6301 osoby, w tym do miast 2644 osoby, a za granicę 335 osób, co stanowi 9,7 na
1000 mieszkańców. Analizując migracje wewnętrzne na pobyt stały w 2009 r. saldo wyniosło 1217
osób, przy czym w miastach wynosiło – 561, a na wsi 1778 osób.
166 tys. mieszkańców regionu podejmuje zatrudnienie, w tym 7,4% w rolnictwie, leśnictwie i
łowiectwie, 41,3 w przemyśle i budownictwie oraz 51,3% w usługach. Przeciętne wynagrodzeniu
brutto w regionie wynosi 3054,29 zł.
Stopa bezrobocia na 31.12.2009 r. wynosi 8,8% i jest jedną z niższych w województwie, w
którym stopa bezrobocia wynosi 9,4%, przy czym najwyższa stopa bezrobocia jest w powiecie
żywieckim – 12,3%, a najniższa w powiecie m. Bielsko-Biała – 5,9%. Bezrobotni zarejestrowani na
31.12.2009 r. to 22 881, z czego 11996 to kobiety, 5956 to pozostający bez pracy 12 miesięcy i dłużej,
a 4715 to osoby w wieku 24 lata i mniej. Badając strukturę bezrobocia według poziomu
wykształcenia, to najmniej bezrobotnych w subregionie jest z wykształceniem wyższym i
ogólnokształcącym – odpowiednio 2354 i 2214 osób. Najwięcej bezrobotnych jest z wykształceniem
zasadniczym zawodowym – 7634, gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym – 5327
oraz z wykształceniem zawodowym – 5352 osób.
Subregion dysponuje 226,3 tys. mieszań, tj. 345,8 na 1000 mieszkańców. Średnia
powierzchnia użytkowa mieszkania to 79,4 m2, przy średniej województwa 67,5 m2, z czego na 1
osobę przypada 27,5 m2 (województwo – 24,9 m2).
W subregionie południowym w 2009 r. w zakończonych postępowaniach przygotowawczych
stwierdzono 15755 przestępstw, co stanowi ok. 10% stwierdzonych przestępstw w województwie, w
tym 11228 kryminalnych, 1763 gospodarczych i 2116 drogowych. Wykrywalności sprawców
przestępstw kształtuje się na poziomie 62,6%, przy średniej wykrywalności w województwie —
60,6%57.
 Uwarunkowania kulturowe
Subregion południowy charakteryzuje wielokulturowość oraz silne utożsamianie się
społeczności lokalnych z własną kulturą. Na zróżnicowany pejzaż kulturowy składa się wielowiekowy
dorobek narodów zamieszkujących tę ziemię jak również odmienności ukształtowane terytorialnie.
Region beskidzki słynie z kultywowanych tu wielorakich form tradycji, kultury ludowej, pretendując,
nie bez powodu, do rangi jednego z centrów polskiego folkloru. Poważną rolę w jego kultywowaniu
odgrywają zespoły regionalne, działające przy większości gminnych domów kultury oraz imprezy
organizowane w poszczególnych gminach. Do najważniejszych z nich należy „Tydzień Kultury
Beskidzkiej”, polegający na prezentacji obrzędów ludowych różnych grup folklorystycznych i
etnicznych Europy. Ponadto znajdują się tu obiekty kultury i sztuki regionalnej, muzea, skanseny,
ośrodki twórczości ludowej, kontynuujące tradycje kultury tego regionu. Żywy wciąż folklor górali
beskidzkich fascynuje swą ciekawą obrzędowością, barwnością oraz rękodziełem artystycznym. Na
mapie kulturowego dziedzictwa szczególne miejsce zajmuje Bielsko–Biała, Cieszyn i ziemia
cieszyńska, w tym najstarszy zabytek województwa – romańska rotunda z XI wieku oraz Żywiec.
Godna uwagi jest architektura lat trzydziestych XX wieku – architektura secesyjna i modernistyczna w
Bielsku–Białej czy Zamek Prezydenta w Wiśle58.
57
GUS, Urząd Statystyczny w Katowicach, http://www. stat. gov. pl, (2011-09-04).
Program Rozwoju Subregionu Południowego Województwa Śląskiego Na Lata 2007 – 2013, Bielsko – Biała,
luty 2008 r.
58
88
W regionie organizowanych jest wiele imprez m.in. wspomniany „Tydzień Kultury
Beskidzkiej”, największa w kraju i jedna z największych imprez folklorystycznych w świecie, która
odbywa się w m.in. Żywcu, Wiśle, Szczyrku, Makowie Podhalańskim, Oświęcimiu, Istebnej,
popularne imprezy artystyczne o międzynarodowym charakterze w Cieszynie np. Skarby z
Cieszyńskiej Trówły, Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il Canto”, Przegląd Filmowy „Na Granicy”
oraz mniej znane:

Międzynarodowy Festiwal Chórów „GAUDE CANTEM” (Bielsko-Biała)

Przegląd Zespołów Kolędniczych i Obrzędowych „Żywieckie Gody” - najstarszy i
największy konkurs grup kolędniczych z terenu Beskidu Żywieckiego i Beskidu Śląskiego;

Wojewódzki Przegląd Wiejskich Zespołów Artystycznych (Górki Wielkie);

Posiady Gawędziarskie oraz Konkurs Gry Na Unikatowych Instrumentach Ludowych
(Wieprz k. Żywca);

Konkurs na Palmę Wielkanocną (Gilowice k. Żywca);

Miniatury Teatralne – Wojewódzki Przegląd Monodramów I Miniatur Teatralnych
(Buczkowice k. Bielska-Białej);

Wojewódzki Przegląd Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych (Wisła).
Ponadto na szczególną uwagę zasługuje działalność wystawiennicza BWA, jedyna w kraju
Galeria Polnych Strachów malarza Floriana Kohuta (Rudzica – gmina Jasienica), Teatr Lalek
Banialuka, liczne galerie, których sporo jest w Bielsku-Białej itp.
Subregion południowy wyróżnia także bardzo wysoki poziom zagospodarowania
turystycznego i ruchu turystycznego. Ze względu na specyficzne walory rejonu, podstawą oferty
turystycznej jest produkt turystyki aktywnej i specjalistycznej. Jednak z powodu dość dużej
sezonowości popytu na ten produkt, istnieje silna potrzeba rozwoju również produktów turystyki
biznesowej, uzdrowiskowej i zdrowotnej oraz kulturowej i wiejskiej. Położenie nadgraniczne oraz
pobliskie ważne trasy komunikacyjne i przejścia graniczne czynią ten rejon także ważnym obszarem
kreowania produktu turystyki przygranicznej i tranzytowej, którego atrakcyjność może być
wzmacniana poprzez istnienie innych interesujących produktów.
Usytuowanie miasta Bielska-Białej w północno – wschodniej części omawianego subregionu
powoduje stosunkową łatwość komunikacyjną z pozostałymi miejscowościami w regionie. Tutaj
krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne – drogowe i kolejowe. Przez miasto prowadzą krajowe i
międzynarodowe drogi do przejść granicznych z Czechami w Cieszynie i Słowacją w Zwardoniu. Z
Bielska-Białej można więc dostać się do Cieszyna czy Żywca środkami komunikacji samochodowej
(PKS, prywatne linie) oraz liniami kolejowymi.
Niestety ta bogata i interesująca oferta kulturalna, bazująca na ciekawej i wielopokoleniowej
historii subregionu w wielu przypadkach jest prezentowana w miejscach o niskim standardzie. Wiele
budynków infrastruktury kultury jest niedoinwestowana. Zły stan techniczny, ubogie wyposażenie,
nieadekwatne do współczesnych realiów czy niedostosowanie obiektów do potrzeb osób
niepełnosprawnych często stanowią czynniki utrudniające dostęp do zasobów dziedzictwa
kulturowego. Czynnikiem utrudniającym jest także brak koordynacji połączeń komunikacyjnych
pomiędzy najważniejszymi miejscowościami w regionie, co znacznie ogranicza mobilność
potencjalnego turysty.
5. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH CZĘŚCI SŁOWACKIEJ
(REGION KYSUCE: POWIATY CZADCA I NAMESTOWO)
5.1. WALORY TURYSTYCZNE
5.1.1. WALORY PRZYRO DNICZE

Ukształtowanie terenu
Teren powiatu Czadca, zajmuje obszar 761 km². Znajduje się w górskim pasmie fliszowym
Karpat Zewnętrznych, jakimi są: Wyżyna Turzowska, Beskidy Kisuckie, Beskidy Śląsko-Morawskie,
Międzygórze Jabłonkowskie, Góry Kisuckie i Jaworniki. Najwyżej położonym punktem powiatu jest
89
Wielka Racza w Beskidach Kisuckich (1 236 m n.p.m.), najniżej położonym punktem jest ujście rzeki
Kisuca w obszarze gminy Dunajov (373 m n.p.m.).Lasy pokrywają 58% powierchni obszaru.
Największą rzeką jest Kisuca a jej największym dopływem jest Bystrica, który wpada do rzeki z lewej
strony. Mniejsze dopływy to: Predmieranka i Czernianka. Większa część obszaru tego powiatu
pokryta jest borami świerkowymi, mniej jest buczyn, czasem występują tutaj też jodły i sosny. Doliny
i niewielkie zbocza są wylesione i przekształcone w grunty rolne, na których dominują trawy.
Námestovo leży w Kotlinie Orawskiej na zachodnim brzegu Jeziora Orawskiego. Wschodnia
część brzegu jeziora jest terenem pagórkowatym z szerokimi bagnistymi wgłębieniami i płytkimi
częściami, na zachodzie przechodzi do Wyżyny Podbeskidskiej fliszu magurskiego.
Północna część obszaru miasta znajduje się na wschodnich zboczach Pilska. Ponad 20%
obszaru miasta zajmuje jezioro zbriorowe. Północno-wschodnie ramię zbiornika wody objęte jest
ornitologicznym rezerwatem państwa. Przy zbiorniku wody kończy się pasmo Magury Orawskiej ze
szczytem Magurka (1 112m). Lasy w okolicy są pełne płodów leśnych. Do obszaru miasta sięga też
rezerwat przyrody Pilsko.

Geologia (skałki, jaskinie, wąwozy itp.)
W katasrze powiatu Czadca, w bezpośredniej bliskości granicy z Republiką Czeską znajduje
się formacja naturalna, która jest rzadkością geologiczną na świecie – „ogromne kule kamienne“, które
zwisają z podłoża kamiennego. Są idealnie okrągłe. Ich średnica wynosi od 0,3 m do 2,6 m.

Ochrona przyrody
W powiecie Czadca znajduje się 1 duży obszar chroniony – Obszar Chronionego Krajobrazu
Kisuce. Ten obszar chroniony (1984) nawiązuje do Obszaru Chronionego Krajobrazu Beskidy (1973)
po stronie morawskiej. Obszar chroniony posiada całkowitą powierchnię 65 462 ha, większa część
znajduje się na Kisucach i sięga terytorialnie do obszarów gmin: Oszczadnica, Krasno nad Kisucą,
Zborow nad Bystrzycą, Klubina, Stara Bystrzyca, Nowa Bystrzyca, Radôstka, Rakowa, Oleszna,
Klokoczow, Kornia, Turzówka, Wysoka nad Kisucą, Makow, Staszkow, Lutiše, Horná Tižina,
Terchowa i Zazriwa, przy czym ostatnie 4 gminy należą do powiatów: Żylina i Dolny Kubin.
Częściowo swoimi obszarami obejmują Kisuc. Obszar Chorniony Krajobrazu dzieli się na dwie
niezależne części – zachodnią część tworzą Jaworniki, Wyżyna Turzowska i Beskidy ŚlęskoMorawskie i wschodnią część Góry Kisuckie i Beskidy Kisuckie.
W powiecie Namestovo pośrodku Jeziora Orawkiego, na wyspie Slanický ostrov – znajduje
się rezerwat przyrody zajmjący powierchnie 3,5 ha. Wodami zbiornika zostało zalanych 5 wsi i 2/3
miasta Námestovo.
5.1.2. WALORY ANTROPOLOGICZNE

Zabytki
Zabytkiem narodowym kultury powiatu Czadcajest kolejka wąskotorowa leśna z systemem
pętli zwrotnej, która kiedyś łączyła Kisuce i Orawę. Ogólnie jest ona jedyną funkcjonującą historyczną
kolejką pętlową w Europie i jedną z niewielu na świecie. Powstała w 1926 roku i pierwotnie liczyła
110 km w terenie górzystym. Dzisiaj mają zwiedzający możliwość przejechać się trasą romantyczną,
która liczy 3,6 km i przechodzi przez obszar Muzeum Wsi Kisuckiej.
W powiecie Czadca na uwagę zasługują także park i kasztel w Oszczadnicy oraz zabytki
kulturalne wsi Klokoczow – Do Kršle.

Miejsca kultu
Do miejsc kultu powiatu Czadca należą kościół barokowy w Czadcy z 1735 roku z obrazami
J. B. Klemensa, kościół neogotycki w Rakowej z 1875 roku z obrazem od Klemensa, kościół
póżnobarokowy w Skalitym z 1794 roku, kościoł barokowy w Turzowce z 1759 roku z drogą
krzyżową od Klemensa oraz kościół barokowo-klasycystyczny w Zakopczu z 1791 roku.
W powiecie Namestovo pośrodku Jeziora Orawkiego, na wyspie Slanický ostrov znajduje się
klejnot dawnej wsi Slanica – kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z XVIII wieku. W kościele
90
przedstawiana jest stała ekspozycja orawskiej sztuki ludowej a także na wyspie znajduje się
lapidarium. Dominantą Námestowa jest kościół rzymskokatolicki pw. Świętych Apostolów Szymona i
Judy, wybudowany w latach 1656 – 1659, jako kościół ewangelicki. Wewnątrz kościoła interesujące
są oltarze i ambona z XIX wieku, oraz obraz Madonny na sposób ikony z XVIII wieku. W oknach
kościoła są witraże malarza V. Hložníka. W okolicy kościoła stoi barokowa kamienna kolumna Matki
Boskiej z 1758 roku, drewniany krzyż z 1818 roku i na cmentarzu miejscowym znajduje się
zrekonstruowany grobowiec rodziny Murínovej, jednej z najbogatszych rodzin tego miasta z XIX
wieku. W 1998 wieku został zrekonstruowany Plac Hviezdoslava, przenieszona rzeźba P. O.
Hviezdoslava i postawiona rzeźba biskupa Jána Vojtaššáka.
5.1.3. WALORY
KULTUROWE
(TRADYCJA,
OBRZĘDY,
MUZYKA,
RĘKODZIEŁO)
Powiat Czadca ma wiele interesujących i wyjątkowych zabytków kultury. Muzeum Wsi
Kisuckiej w Nowej Bystrzycy – Wychylówce to stała ekspozycja przyrodnicza i jest jedną
z najrozleglejszych na Słowacji. Ekspozycja, która zawiera 34 budynków, dokumentuje i przybliża
sposób życia i kulturę ludzi na Kisucach w prześłości. Wewnątrz wybranych objektów instalowane
jest autentyczne wyposażenie. Częścią ekspozycji są również oryginalne budowle – folwarki – obiekty
sezonowe, służące pasterzom. Muzeum regularnie organizuje prezentacje i pokazy tradycyjnych
technik i metod produkcji, warsztaty z dziedzin tradycji rodzinnej, związanej z porami roku,
wystąpienia zespołów folklorystycznych i orkiestr ludowych regionu. Rocznie organizuje się 120
takich wydarzeń. Interesujące są też na przykład imprezy Święta Beskidów (Beskydské slávnosti) i
tradycyjne imprezy kulturalne w Turzowce.
Relatywnie wiele imprez oferuje także powiat Namestowo. Rocznie odbywają się tutaj
wydarzenia kulturalne znaczenia ogólnosłowackiego, w tym: Dni teatralne Námestowa i festiwal
muzyczny, Orawskie muzyczne lato na wyspie Slanicki Ostrów Sztuki, Wierze panie i Gorazdowa
sztuka Námestowa. Z regionu Biała Orawa pochodzą osobitości takie jak Anton Bernolák –
kodyfikator języka słowackiego, Ignác Grebáč–Orlov – poeta, Milo Urban – pisarz, Ján Vojtaššák –
biskup i 21 lat tworzył tutaj i funkcjował największy poeta słowacki – Pavol Országh Hviezdoslav.
Námestovo i okolice z roku na rok zmienia swój wygląd co podnosi jakość usług dla odwiedzających.
Jednak z powodu braku środków finansowych nie może się w usługach równać regionom, które żyją
z turystyki, chociaż ma do tego warunki przyrodnicze.
5.2. ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE
 Baza noclegowa
Według informacji Urzędu Statystycznego Republiki Słowackiej z końca 2011 roku, w ruchu
turystycznym Województwa Żylińskiego dostarczało usług 807 obiektów zakwaterowania, w tym 624
było obiektów zakwaterowania zbiorowego i 183 w kwaterach prywatnych. Pojemność wszystkich
obiektów zakwaterowania wynosiła 11 902 pomieszczeń z 32 935 łóżami. Łóżek połowych było
12,9% z całkowitej liczby łóżek. W ciągu pierwszej połowy 2011 roku obiekty turystyczne w
województwie żylińskim zakwaterowały 20,7% z całkowitej liczby zwiedzających Republikę
Słowacką, co jest drugim największym udziałem po Województwie Bratysławskim z 24,4%.
Całkowita ilość zakwaterowanych turystów w naszym kraju osiągła liczbę 340 110 zwiedzających, w
porównaniu z pierwszą połową 2010 roku wzrosł o 29 868, co jest 9,6%. Turystów zagranicznych
było 120 094, co jest 35,5% z całkowitej liczby zwiedzających i ich liczba wzrosła w ciągu roku o
9,2%.
Pod względem rodzaju zakwatrowania, 98,3% turystów korzystało z zakwaterowania
zbiorowego i 1,7% zakwaterowanych było w kwaterach prywatnych. Hotele zakwaterowali 58,2%
turystów, w tym hotele *** 23,6%, hotele **** 20,5%, hotele ** 9,3%, hotele * 4,8%. Pensjonaty
zakwaterowali 13,3% zwiedzających, inne zakwaterownia zbiorowe 13,6 i schroniska turystyczne
6,1%.
91
Biorąc pod uwagę aspekt terytoryjalny to największa liczba obiektów zakwaterowania
znajduje się w powiecie Liptowski Mikułasz, gdzie jest 27,5% obiektów zakwaterowania kraju. W
powiecie Żylina znajduje się 19,1% i w powiecie Twardoszyn 13,4% z liczby zakwaterowań kraju.
Z pojemności łóżek kraju Liptowski Mikułasz proponował 32,5%, Żylina 19,8%, Rużomberk 10,5%,
Twardoszyn i Martin po 8,3%.
8. ANALIZA SWOT
92
SŁABE STRONY
MOCNE STRONY
Korzystne położenie geograficzne.
Brak sprawnego regionalnego systemu informacji turystycznej.
Wysokie walory środowiska naturalnego.
Niska jakość oznaczenia obszarów atrakcyjnych turystycznie.
Dostępność lasów, wód i gór.
Słaby system promocji turystycznej.
Duża ilość atrakcji turystycznych.
Regiony mało znane dla turystów zagranicznych.
Rozbudowana baza turystyczna i noclegowa.
Niski standard wielu obiektów kultury.
Znaczna ilość ośrodków rekreacyjnych i schronisk.
Nierównomierne zagospodarowanie obszarów atrakcyjnych turystycznie.
Dobra dostępność do szlaków turystycznych.
Niewystarczająca ilość miejsc noclegowych w tym hoteli dla klienta
Szerokie możliwości uprawiania sportów w sezonie turystycznym
zamożnego.
Wysoka konkurencyjność cenowa.
Niewystarczająca ilość kąpielisk.
Zróżnicowana struktura gospodarcza regionów.
Brak ciekawej oferty skierowanej do dzieci i młodzieży.
Gęsta sieć drogowa i kolejowa.
Brak planów rozwoju turystyki poszczególnych gmin.
Wysoki rozwój tranzytowego ruchu turystycznego.
Brak wystarczającej infrastruktury około turystycznej (np. miejsca
Korzystne warunki dla współpracy transgranicznej w dziedzinie turystyki.
parkingowe).
Charakter subrolniczy regionów.
Mała liczba inwestycji/inicjatyw polsko-słowackich.
Występowanie w regionach szkolnictwa wyższego i średniego kształcącego
Brak wspólnej promocji regionu.
w kierunkach związanych z turystyką.
Duże zasoby historycznego dziedzictwa kulturowego.
Kultywowanie wielorakich form tradycji i kultury ludowej.
Duża ilość i różnorodność zabytków oraz miejsc o historycznym i
kulturowym znaczeniu.
Bliskość językowa i kulturalna regionu polskiego i słowackiego
Wysoka rozpoznawalność regionów jako miejsce uprawiania sportów
zimowych.
93
Poprawa komunikacji drogowej między regionami
ZAGROŻENIA
SZANSE
Wykorzystanie środków rządowych oraz unijnych finansujących ochronę
Rosnąca konkurencja na krajowym i światowym rynku turystycznym.
środowiska naturalnego oraz rozwój obszarów wiejskich.
Niezadawalający poziom współpracy wewnętrznej i zewnętrznej w branży
Wzrost jakości usług turystycznych.
turystycznej.
Stworzenie sprawnej sieci informacji turystycznej.
Niski poziom inwestycji w poprawę jakości usług.
Wzrost dochodów w regionie z turystyki.
Zanikanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych w wyniku
Rozwój współpracy regionalnej i transgranicznej pomiędzy Polską, Słowacją.
niezrównoważonego zagospodarowania.
Poprawa wizerunku turystyki w regionach.
Migracje ludzi młodych i wykształconych poza regiony, głównie za granicę.
Modernizacja i rozbudowa infrastruktury.
Niski poziom dofinansowania zabytków i miejsc o znaczeniu kulturowo-
Rozbudowa ciągów komunikacyjnych pomiędzy regionami.
historycznym.
Wzrost liczby inwestycji.
Zbyt wolne wprowadzanie nowoczesnych technologii i systemów
Transfer nowych technik w branży turystycznej.
informacyjnych.
Wzrost możliwości wykorzystania alternatywnych źródeł energii.
Negatywne skutki rozwoju gospodarczego dla środowiska naturalnego.
Rozwój współpracy pomiędzy regionami w zakresie historii i kultury.
Brak zauważania turystyki jako alternatywnej formy rozwoju regionalnego.
Wzrost zainteresowania lokalną tradycją i folklorem, rozwój turystyki
kulturowej.
Rozwój turystyki biznesowej, szkoleniowej i konferencyjnej.
Wzrost zainteresowania aktywnym wypoczynkiem i sportem.
Zwiększenie możliwości uprawiania turystyki w czystym środowisku
naturalnym o wysokich walorach krajobrazowo – przyrodniczych.
Źródło: „Wspólna analiza swot potencjału turystycznego przygranicza polsko-słowackiego”, Opracowanie w ramach projektu „Turystyczni Partnerzy w Beskidach”
nr WTSL.02.01.00-24-028/08 realizowanego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013.
94
6. STRATEGICZNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU ROZWOJU PRODUKTU
TURYSTYCZNEGO REGIONU: SUBREGION POŁUDNIOWY WOJ.
NAMESTOWO
6.1.
WIZJA I MISJA REGIONU
Wizja: Subregion południowy woj. śląskiego to kluczowy ośrodek turystyczny
(predestynowany do uprawiania turystyki aktywnej) w kraju i w Unii Europejskiej, atrakcyjny
i otwarty na współpracę, równocześnie miejsce zapewniające warunki dla rozwoju
mieszkańców, zapewniające wysoką jakość życia mieszkańców a także zaspokajania ich
potrzeb i aspiracji, z poszanowaniem tradycji, dziedzictwa kulturowego i środowiska
przyrodniczego.
Misja : W oparciu o walory środowiska, atrakcyjną przestrzeń turystyczną, wielokulturową
tradycję, wysokiej jakości produkty turystyczne oraz potencjał nowoczesnej gospodarki,
subregion południowy woj. śląskiego liderem jakości życia i współpracy.
6.2.
L.p.
IDENTYFIKACJA DOCELOWYCH GRUP TURYSTÓW
ATRAKCJE TURYSTYCZNE
1.
Ochaby Wielkie Dream Park
2.
Międzybrodzie Żywieckie, Góra Żar
i Kolejka Szynowa
3.
Ustroń
LEŚNY
PARK
NIESPODZIANEK
Żywiec Stary i Nowy Zamek w
Żywcu / Muzeum Miejskie
4.
5.
Korbielów - Pilsko Schronisko na
Hali Miziowej
6.
Przegibek Schronisko na Przegibku
w Beskidzie Żywieckim
7.
Wisła Skocznia Adama Małysza
8.
Cieszyn Wzgórze
Cieszynie
9.
Ustroń/ Wisła/Czantoria Platforma
widokowa na Czantorii
Zamkowe
w
RYNKI DOCELOWE
Turystyka aktywna, indywidualna turystyka,
rodziny z dziećmi, grupy szkolne, młodzieżowe
Turystyka
aktywna,
turystyka
ekstremalna,
turystyka krajoznawcza, turystyka biznesowa,
indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
szkolne, młodzieżowe
Indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
przedszkolne, szkolne, młodzieżowe
Indywidualna turystyka, turystyka zagraniczna
przyjazdowa, heritage breaks, rodziny z dziećmi,
grupy
przedszkolne,
szkolne,
młodzieżowe,
turystyka biznesowa,
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza,
indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
szkolne, młodzieżowe
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza,
indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
szkolne, młodzieżowe
Turystyka zagraniczna przyjazdowa, turystyka
aktywna, turystyka krajoznawcza, indywidualna
turystyka, rodziny z dziećmi, grupy szkolne,
młodzieżowe
Turystyka zagraniczna przyjazdowa, turystyka
krajoznawcza, heritage breaks, indywidualna
turystyka, rodziny z dziećmi, grupy szkolne,
młodzieżowe
Turystyka zagraniczna przyjazdowa, turystyka
aktywna, turystyka krajoznawcza, indywidualna
turystyka, rodziny z dziećmi, grupy szkolne,
młodzieżowe
95
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Jeleśnia Karczma w Jeleśni / XVIII Turystyka krajoznawcza, indywidualna turystyka,
w
rodziny z dziećmi, turystyka biznesowa, turystyka
kulinarna
Żywiec Muzeum Browaru w Żywcu Turystyka zagraniczna przyjazdowa, turystyka
biznesowa, heritage breaks, indywidualna turystyka,
rodziny z dziećmi, grupy szkolne, młodzieżowe
Koniaków Muzeum Koronki
Turystyka zagraniczna przyjazdowa, turystyka
etniczna, hobby breaks, turystyka krajoznawcza,
indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
szkolne, młodzieżowe,
Wisła – Barania Góra Platforma Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza,
widokowa na Baraniej Górze / indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
Dolina Białej i Czarnej Wisełki
szkolne, młodzieżowe
Schronisko Stecówka
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza,
indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
szkolne, młodzieżowe
Bielsko-Biała/
Szyndzielnia Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza,
Schronisko
i
kolejka
na indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
Szyndzielnię
szkolne, młodzieżowe
Wisła Zameczek Prezydencki i Indywidualna turystyka, turystyka zagraniczna
Kaplica Drewniana
przyjazdowa, heritage breaks, rodziny z dziećmi,
grupy szkolne, młodzieżowe, turystyka biznesowa,
Bielsko-Biała Zamek Sułkowskich
Indywidualna turystyka, turystyka zagraniczna
przyjazdowa, heritage breaks, rodziny z dziećmi,
grupy szkolne, młodzieżowe, turystyka biznesowa,
Babia Góra
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza,
indywidualna turystyka, rodziny z dziećmi, grupy
szkolne, młodzieżowe
Hotel Severka
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza, short
breaks holiday market, turystyka uzdrowiskowa
indywidualna turystyka, turystyka biznesowa
Pensjonat Jollien
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza, short
breaks holiday market, turystyka uzdrowiskowa
indywidualna turystyka, turystyka biznesowa
Kamienne kule
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza,
indywidualna turystyka, grupy szkolne, młodzieżowe
22.
Muzem kysuckej dediny
Turystyka krajoznawcza, indywidualna turystyka,
turystyka grupowa
23.
Pension Slanická Osada
24.
Putnicke mesto Živčáková
25.
Rancho u Edyho
26.
Ropny pramen
Turystyka aktywna, w tym aktywna wodna,
turystyka krajoznawcza, short breaks holiday
market,
indywidualna
turystyka,
turystyka
biznesowa
Turystyka religijna- pielgrzymkowa, turystyka
krajoznawcza, heritage breaks, indywidualna oraz
grupowa turystyka
Turystyka aktywna, w tym również turystyka
aktywna wodna, turystyka krajoznawcza, short
breaks holiday market, hobby break, indywidualna
turystyka, turystyka biznesowa
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza, short
breaks holiday market, hobby break, indywidualna
turystyka, turystyka biznesowa
96
27.
Slanicky ostrov umenia
Turystyka krajoznawcza, turystyka kulturowa,
indywidualna turystyka, turystyka grupowa
28.
Slovensky orloj
Turystyka krajoznawcza, turystyka kulturowa,
indywidualna turystyka, turystyka grupowa
29.
Sudopark
Turystyka krajoznawcza, turystyka uzdrowiskowa,
indywidualna turystyka, turystyka grupowa
30.
Pension Veselka
Turystyka aktywna, turystyka krajoznawcza, short
breaks holiday market, indywidualna turystyka,
turystyka biznesowa
6.3.
IDENTYFIKACJA CELÓW STRATEGICZNYCH ORAZ DZIAŁAŃ W
ZAKRESIE ROZWOJU I PROMOCJI PRODUKTU TURYSTYCZNEGO
Analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń prowadzi do wniosku, że
rozwój turystyki w Regionie Beskidy uzależniony będzie od:
1. Kreowania i wsparcia konkurencyjnych (innowacyjnych i wysokiej jakości)
produktów turystycznych, silnie identyfikowanych z regionem.
2. Wsparcia marketingowego i promocyjnego skutecznej dystrybucji i sprzedaży
ofert turystycznych regionu.
3. Wsparcia instytucjonalnego podmiotów zainteresowanych rozwojem turystyki w
subregionie oraz działań w kierunku konsolidacji wszystkich partnerów
społecznych i prywatnych na rzecz wzrostu znaczenia turystyki i jej roli
ekonomicznej oraz społeczno-gospodarczej.
4. Kształtowania przestrzeni turystycznej według zasad zrównoważonego rozwoju.
5. Rozwoju zasobów wysoko wykwalifikowanych kadr obsługi ruchu turystycznego
oraz kształtowaniem oczekiwanych postaw konsumenckich.
Biorąc pod uwagę, iż w strategii rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007-2013
zostały wyodrębnione obszary priorytetowe i dla nich określone zostały możliwości
wsparcia, tak więc i subregion południowy województwa śląskiego powinien zachować
spójność działań z tymi obszarami. Obszary priorytetowe obejmują:
 Rozwój produktów turystycznych;
 Rozwój zasobów ludzkich;
 Wsparcie marketingu;
 Kształtowanie przestrzeni turystycznej;
97
Tabela 18. Obszar priorytetowy 1: Cel 1
Obszar priorytetowy 1: Rozwój produktów turystycznych
Cel 1: Kreowanie i wdrażanie produktów turystycznych
Działania i planowane realizacje:
1. Zapewnienie podstaw w zakresie wiedzy i informacji dla powstawania konkurencyjnych
produktów turystycznych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 prowadzenie badań regionalnych w obszarze produktów turystycznych (w zakresie
potencjalnych segmentów docelowych odbiorców, oceny możliwości rozwoju produktów w
regionach).
2. Wspieranie procesów powstawania produktów lokalnych i sub-regionalnych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 tworzenie programów wspierających powstawanie produktów,
 szkolenia lokalnych i regionalnych animatorów turystyki,
 tworzenie zintegrowanych strategii (systemów promocji, dystrybucji, zarządzania),
 wydawanie specjalistycznych poradników w zakresie kreacji produktów lokalnych na
obszarach turystycznych.
3. Budowa i rozwój zintegrowanych markowych produktów turystycznych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 inwestowanie w rozwój zintegrowanych produktów,
 opracowanie programów budowy i rozwoju produktów wokół wybranych szlaków
tematycznych oraz szlaków specjalistycznych (na przykład szlaków w sposób szczególny
podkreślających dziedzictwo kulinarne Subregionu) wraz z infrastrukturą specjalistyczną
oraz zagospodarowaniem głównych atrakcji,
 wzbogacanie szlaków turystyki kwalifikowanej dedykowanych na potrzeby osób
zainteresowanych turystyką aktywną oraz turystyką ekstremalną oraz dostosowanie ich do
potrzeb rodzin z dziećmi oraz osób niepełnosprawnych,
 wykorzystywanie doświadczeń w zakresie rozwoju produktów specjalistycznych,
 budowę silnej platformy partnerskiej wokół kreowanych i wdrażanych rozwiązań w zakresie
partnerstwa publiczno-prywatnego,
 identyfikację potencjału i możliwości rozwoju produktów niszowych, z uwzględnieniem
specyfiki subregionu,
 określenie możliwości budowy i rozwoju produktów transgranicznych.
98
Tabela 19. Obszar priorytetowy 1: Cel 2
Obszar priorytetowy 1: Rozwój produktów turystycznych
Cel 2: Rozwój infrastruktury turystycznej
Działania i planowane realizacje:
1. Rozwój infrastruktury atrakcji turystycznych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 udogodnienia techniczne dla specyficznych grup turystów np. dzieci, niepełnosprawnych,
grup edukacyjnych,
 unowocześnienie i zdynamizowanie form i metod prezentacji (sposób ekspozycji, prezentacje
interaktywne),
 wspieranie procesów zarządzania atrakcjami oraz wdrażanie innowacji technicznych.
2. Rozbudowa infrastruktury specjalistycznej w obszarze produktów;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 tworzenie infrastruktury wokół szlaków turystyki kwalifikowanej,
 tworzenie udogodnień i usprawnień dla uprawiania niszowych form turystyki,
 dostosowanie istniejącej bazy oraz stworzenie właściwej bazy /infrastruktury/ do rozwoju
nowych typów turystyki, w tym rodzajów turystyki aktywnej i sportów ekstremalnych.
3. Rozwój infrastruktury noclegowej oraz gastronomicznej;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 tworzenie instrumentów finansowych dla realizacji działań modernizacyjnych dla sektora
hoteli i restauracji poprzez stworzenie systemu dotacji związanych z estetyzacją bazy
noclegowej i otoczenia (np. architektura góralska),
 stworzenie w powiązaniu z instytucjami rynku pracy systemu dotacji na tworzenie nowych
miejsc pracy związanych z rozwojem bazy noclegowej.
4. Wsparcie rozwoju infrastruktury uzupełniającej istotnej dla konkurencyjności oferty
produktów turystycznych oraz sprzyjającej wydłużeniu sezonu turystycznego;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 działania stymulujące rozwój najbardziej istotnych elementów w zakresie infrastruktury
uzupełniającej dla turystyki np. kulturalnej, transportowej, informacyjnej, edukacyjnej,
sportowej, ratowniczej oraz w zakresie bezpośredniego bezpieczeństwa osobistego turystów,
 wspieranie rozwoju bazy turystycznej przyczyniającej się do wydłużenia sezonu
turystycznego.
5. Wsparcie rozwoju infrastruktury proekologicznej;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 inwestycje infrastrukturalne wzmacniające ochronę przyrody i krajobrazu, w tym obszary
sieci NATURA 2000.
6. Stworzenie systemu zachęt inwestycyjnych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 stworzenie zachęt inwestycyjnych,
 opracowanie skutecznych i kompleksowych programów proinwestycyjnych,
 uregulowanie stanu prawnego terenów przeznaczonych w planach zagospodarowania
przestrzennego pod rozwój działalności turystycznej,
 włączenie do programów szkoleń dla samorządów terytorialnych tematyki profesjonalnej
obsługi podmiotów turystycznych, w tym inwestorów.
99
Tabela 20. Obszar priorytetowy 1: Cel 3
Obszar priorytetowy 1: Rozwój produktów turystycznych
Cel 3: Podnoszenie poziomu jakości produktów turystycznych
Działania i planowane realizacje:
1. Opracowanie i wdrożenie mechanizmów oraz narzędzi wpływających na podnoszenie i
zapewnienie jakości elementów produktu turystycznego;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 wsparcie przedsięwzięć podnoszących poziom jakości produktów turystycznych m.in.
poprzez projektowanie i wdrażanie systemów zarządzania jakością w usługach
turystycznych, projektów i programów, mających na celu poprawę jakości produktów
turystycznych i destynacji turystycznych, a także organizację szkoleń dotyczących jakości w
turystyce,
 rozwój jakościowej bazy turystycznej tworzonej na potrzeby wiodących form turystyki w
Subregionie,
 stworzenie systemu zachęt dla podmiotów wdrażających systemy jakości oraz
wprowadzających innowacje do swoich ofert turystycznych, takich jak ekoetykietowanie
(ecolabelling).
2. Stworzenie systemu monitorowania i dostosowywania oferty turystycznej do potrzeb rynku;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 stworzenie jednolitego systemu badań oczekiwań konsumentów w odniesieniu do ofert
turystycznych subregionu,
 stworzenie jednolitego systemu statystycznego.
3. Wspieranie budowy marki turystycznej subregionu;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 opracowanie koncepcji wspólnej marki dla subregionu,
 kreowanie wizerunku opartego na naturalnych walorach subregionu, wykorzystanie
potencjału naturalnego Beskidów jako rdzenia marki Subregionu Południowego,
 promocja wypracowanej marki.
4. Zapewnienie szerokiego dostępu do profesjonalnych usług doradczych, badawczych oraz
szkoleniowych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 wdrożenie rozwiązań poprawiających możliwość korzystania z usług wyspecjalizowanych,
doświadczonych jednostek konsultingowych i doradczych,
 ułatwienie dostępu do zasobów wiedzy Uczelni Wyższych i Jednostek Naukowych.
5. Stymulowanie innowacyjności w obszarze kreacji oraz marketingu produktów
turystycznych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 stymulowanie innowacyjności poprzez warsztaty i programy promocyjne,
 szkolenie z zakresu zarządzania innowacyjnością,
 system grantów na podnoszenie innowacyjności grup produktów,
 praktyki, staże i szkolenia za granicą dla przyszłej kadry animatorów w obszarze kreacji
produktów oraz zarządzania produktami innowacyjnymi w turystyce.
100
Tabela 21. Obszar priorytetowy 2: Cel 1
Obszar priorytetowy 2: Rozwój zasobów ludzkich
Cel 1: Kształtowanie kadr dla obsługi ruchu turystycznego
Działania i planowane realizacje:
1. Wdrożenie systemu szkoleń
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 szkolenia bezrobotnych zainteresowanych reorientacją zawodową (szczególną grupą
docelową, której dotyczy to działanie, powinny być kobiety pozostające z różnych względów
przez określony czas poza rynkiem pracy),
 szkolenia absolwentów szkół, którzy pierwszy raz podejmują pracę. Programy powinny mieć
na celu ułatwienie przejścia ze szkół do życia zawodowego przez wyposażenie ich w
umiejętności umożliwiające rozwój zawodowy w branży turystycznej,
 szkolenia osób rozpoczynających działalność gospodarczą (dotyczy to w szczególności
prowadzenia małych i mikroprzedsiębiorstw; zwłaszcza w obszarze agroturystyki),
 szkolenia kadr zarządzających w przemyśle turystycznym poprzez szkolenia z zakresu:
zarządzania przedsiębiorstwem turystycznym i jego finansami, zarządzania personelem,
kreowania produktu turystycznego oraz jego funkcjonowania, marketingu, języków obcych,
 szkolenia personelu branży mających stały i bezpośredni kontakt z klientem. System
powinien wspierać pracodawców w tworzeniu ich własnych programów szkoleniowych,
ukierunkowanych na zmianę wzorców zachowań oraz zrozumienie specyfiki funkcjonowania
rynku,
 szkolenia pracowników innych sektorów usługowych, którzy mają kontakt z turystą, m.in.
pracowników muzeów, galerii, teatrów, kin, dworców kolejowych i autobusowych, stacji
benzynowych, służb granicznych i celnych, celem uwrażliwienia ich na potrzeby turystów.
2. Staże zawodowe:
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 staże zawodowe bezrobotnych i zainteresowanych reorientacją zawodową, absolwentów i
osób rozpoczynających działalność gospodarczą (dotyczy to w szczególności prowadzenia
małych i mikroprzedsiębiorstw). Staże zawodowe dla osób rozpoczynających pracę w
turystyce powinny być naturalną kontynuacją wiedzy i praktyki zdobytych podczas szkoleń,
 staże kadr zarządzających w przemyśle turystycznym w krajach, które odniosły sukces w
dziedzinie turystyki dzięki wdrożeniu systemu tzw. najlepszych praktyk.
3. Niezbędnym elementem jest opracowanie i wdrożenie systemu upowszechniania i
wprowadzania najnowszych technik i technologii stosowanych w gospodarce turystycznej do
programów nauczania w szkolnictwie.
101
Tabela 22. Obszar priorytetowy 2: Cel 2
Obszar priorytetowy 2: Rozwój zasobów ludzkich
Cel 2: Kształtowanie turystyki społecznej
Działania i planowane realizacje:
1. Wychowanie dla turystyki;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 wspieranie szkoleń i staży kadr (w tym nauczycieli, kreatorów i animatorów turystyki) z
dziećmi i młodzieżą, celem kształtowania świadomości młodego pokolenia w zakresie
krajoznawstwa, turystyki oraz poszanowania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego,
 wsparcie opracowywania programów oraz wydawania publikacji związanych z tą tematyką.
2. Kształtowanie społecznych kadr ruchu turystycznego;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 przygotowanie i wdrożenie programów szkoleniowych skierowanych do członków
organizacji pozarządowych, których statutowym zadaniem jest rozwijanie i animowanie
turystyki. Programy nakierowane powinny być na pobudzenie aspiracji i potrzeby poznania
otoczenia, subregionu, w szczególności przez dzieci i młodzież. Dlatego do tworzenia,
realizacji i udziału w szkoleniach powinno włączyć się nauczycieli oraz instytucje
oświatowe.
102
Tabela 23. Obszar priorytetowy 3: Cel 1
Obszar priorytetowy 3: Wsparcie marketingowe
Cel 1: Usprawnienie systemu informacji turystycznej
Działania i planowane realizacje:
1. Budowa zintegrowanego systemu informacji turystycznej;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 rozwijanie sieci centrów i punktów informacji turystycznej, tworzenie sprawnej sieci
informacji turystycznej w regionie,
 wprowadzenie systemu wydawnictw informacyjnych i promocyjnych dla subregionu,
 wprowadzenie spójnego systemu oznakowania atrakcji,
 szkolenia wykwalifikowanych informatorów (pracowników hoteli, gastronomii, placówek
handlowych),
 rozwijanie spójnych serwisów internetowych, elektronicznych kiosków informacji
turystycznej i wydawnictw multimedialnych,
 dofinansowanie tworzenia serwisu na poziomie regionalnym i lokalnym ze środków
publicznych, zapewnienie wielu wersji językowych systemu,
 uruchomienie serwisów tematycznych, włączenie do systemów międzynarodowych,
 oznakowanie turystyczne miast subregionu, atrakcji turystycznych i dróg publicznych będzie
bardzo ważnym elementem prowadzącym do uatrakcyjnienia podróży turystycznych oraz
zapewniającym lepszą frekwencję w miejscach słabo odwiedzanych a posiadających atrakcje
turystyczne.
2. Wykorzystanie nowoczesnych technologii w rozwoju systemu informacji turystycznej;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 rozwój elektronicznych systemów rezerwacyjnych z możliwością dokonywania zakupu usług
„on-line”.
103
Tabela 24. Obszar priorytetowy 3: Cel 2
Obszar priorytetowy 3: Wsparcie marketingowe
Cel 2: Zwiększenie efektywności działań marketingowych w turystyce
Działania i planowane realizacje:
1. Budowa zintegrowanego systemu marketingu turystycznego;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 kompleksowy i skoordynowany marketing turystyczny subregionu wspierający realizację
lokalnych, regionalnych i transgranicznych projektów promocyjnych w tym także rozwój
regionalnych i lokalnych produktów turystycznych. Warunkiem budowy zintegrowanego
systemu marketingu jest ścisłe współdziałanie podmiotów turystyki i instytucji
odpowiedzialnych za jej rozwój,
 powiązanie działań dotyczących budowy i promocji produktów turystycznych z polityką
inwestycyjną samorządów i przedsiębiorstw.
2. Rozwój skutecznych instrumentów marketingu turystycznego;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 stosowanie różnorodnych form wydawnictw i materiałów promocyjnych oraz sukcesywna
zmiana w kierunku wydawnictw interaktywnych,
 stosowanie nowoczesnej formuły targów, wystaw i imprez promocyjnych w kierunku funkcji
promocyjnej,
 zwiększenie liczby i znaczenia podróży studyjnych dla subregionu,
 zwiększenie znaczenia kampanii reklamowych krajowych i zagranicznych
(transgranicznych).
3. Wprowadzenie systemu monitoringu skuteczności działań promocyjnych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 opracowanie i wdrożenie zintegrowanego systemu oceny efektywności działań promocyjnych
jako podstawowego narzędzia ich ewaluacji.
104
Tabela 25. Obszar priorytetowy 4: Cel 1
Obszar priorytetowy 4: Kształtowanie przestrzeni turystycznej
Cel 1: Kształtowanie środowiska w kontekście rozwoju przestrzeni turystycznej
Działania i planowane realizacje:
1. Innowacje w dziedzinie infrastruktury na rzecz zrównoważonego rozwoju turystyki;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 uruchomienie programów wspierających działania lokalnych społeczności w zakresie
wdrażania nowych rozwiązań technicznych i na rzecz modernizacji obiektów noclegowych i
uzdrowiskowych oraz infrastruktury turystycznej tak, aby minimalizować negatywne
oddziaływanie na środowisko przyrodnicze.
2. Wdrożenie systemu ułatwień i wzorcowych rozwiązań dla rozwoju proekologicznej
infrastruktury turystycznej na obszarach chronionych;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 wdrożenie praktycznych rozwiązań w dziedzinie inwestycji turystycznych według
opracowanego „Systemu ułatwień i wzorcowych rozwiązań dla rozwoju proekologicznej
infrastruktury turystycznej na obszarach chronionych” szczególnie dla inwestycji
lokalizowanych w obszarach chronionych,
 wspieranie rozwiązań systemowych w obszarze ochrony walorów na obszarach
turystycznych,
 dostosowanie rozwoju przestrzeni turystycznej do wymogów koncepcji Europejskiej Sieci
Obszarów NATURA 2000.
3. Wsparcie inicjatyw proturystycznych;
 wspieranie rozwoju obszarów wiejskich w kontekście powiązania go z turystyką,
 wdrażanie nowych rozwiązań technicznych na rzecz modernizacji obiektów noclegowych i
uzdrowiskowych, infrastruktury turystycznej oraz wykorzystania technik, technologii i
materiałów, przyczyniających się do minimalizacji negatywnego oddziaływania na
środowisko przyrodnicze. Działanie przyczyniać się będzie do pobudzenia rozwoju obszarów
wiejskich poprzez propagowanie turystyki przyjaznej środowisku, wykorzystującej produkty
rolnictwa ekologicznego i tradycyjne formy gospodarowania oraz życia na wsi.
3. Wskazywanie na preferowane obszary użytku turystycznego;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 wyznaczenie i stworzenie obszarów szczególnie ważnych i atrakcyjnych turystycznie dla
społeczności lokalnych i regionalnych. Umożliwiłoby to ochronę np. w postaci ograniczeń w
zagospodarowaniu przestrzennym, ułatwienia w tworzeniu infrastruktury sprzyjającej
rozwojowi turystyki oraz stosowania nowoczesnych rozwiązań z zakresu ochrony
środowiska,
 wykorzystanie terenów poprzemysłowych poprzez intensyfikację rozwoju nowoczesnych
produktów turystyki zdrowotnej i rekreacyjnej (lodowiska, kryte baseny, kompleksy
sportowo-rekreacyjne), np. mogących stworzyć subregionalną markę uzdrowiskową.
105
Tabela 26. Obszar priorytetowy 4. Cel 2
Obszar priorytetowy 4: Kształtowanie przestrzeni turystycznej
Cel 2: Zwiększanie dostępności turystycznej regionów przez rozwój transportu
Działania i planowane realizacje:
1. Budowa i modernizacja sieci komunikacyjnej w subregionie z uwzględnieniem szlaków
komunikacyjnych — drogowych, kolejowych i lotniczych.
2. Rozwój różnych form transportu zbiorowego oraz tworzenie odpowiedniej organizacji
komunikacji zbiorowej, adresowanej do szerszego kręgu potencjalnych turystów i to zarówno na
trasach dojazdowych do terenów atrakcyjnych turystycznie, jak i w ich obrębie, a więc przede
wszystkim poprzez wspieranie transportu kolejowego, a także innych form transportu zbiorowego
(autobusów, mikrobusów) oraz poprzez tworzenie warunków dla ruchu rowerowego i pieszego w
regionach turystycznych.
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 współpracę z władzami samorządowymi w dziedzinie rozbudowy i modernizacji istniejących
połączeń komunikacyjnych,
 wytyczanie dróg i ścieżek rowerowych.
3. Uwzględnienie potrzeb regionalnych rynków turystycznych przy modernizacji i rozbudowie
infrastruktury transportowej;
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 przeprowadzenie oceny oddziaływania rozbudowy infrastruktury transportowej na
środowisko, szczególnie w sąsiedztwie obszarów sieci NATURA 2000, które stanowią
wyjątkowo cenne dziedzictwo przyrodnicze, a tym samym atrakcję turystyczną.
4. Wspomaganie rozwoju systemów transportowych zgodnych z zasadami zrównoważonego
rozwoju w miejscowościach i obszarach o największym natężeniu ruchu turystycznego
Realizacja działania powinna objąć m.in.:
 zarządzanie miejscami parkingowymi oparte o zasadę wyznaczania stref ruchu z
uwzględnieniem potrzeb ochrony miejsc o najwyższej atrakcyjności oraz obszarów
najcenniejszych,
 wskazywanie na ekonomiczne zachęty do proekologicznych zachowań transportowych,
 upowszechnianie proekologicznych sposobów przemieszczania się.
6.4.
MONITOROWANIE I OCENA REALIZACJI STRATEGII
Strategia jest dokumentem otwartym, a w związku z tym powinna dynamicznie reagować na
zmieniające się potrzeby wynikające z nowych uwarunkowań wewnętrznych regionu jak i
zewnętrznych.
Ważnym elementem procesu wdrażania Strategii będzie jej upowszechnianie poprzez
przekazywanie informacji na temat najważniejszych elementów Strategii, organizowanie spotkań z
lokalnymi środowiskami i organizacjami. Spotkania powinny mieć na celu jak najszersze
aktywizowanie organizacji i środowisk do współudziału w realizacji Strategii.
Monitoring polegający na bieżącej analizie postępów w osiąganiu założeń strategicznych,
składać się może z kilku etapów takich jak: zbieranie danych i informacji, analiza danych i informacji,
przygotowanie raportów, ocena wyników oraz ich porównanie z przyjętymi normami. W przypadku
pozytywnej oceny nie podejmuje się działań naprawczych, a monitoring jest kontynuowany.
Natomiast w przypadku negatywnej oceny wyników monitorowania Strategii następuje
identyfikacja odchyleń, analiza przyczyn odchyleń, planowane są korekty, które są wdrażane w
końcowym etapie monitoringu.
Oznacza to, że istnieje potrzeba corocznego monitorowania Strategii, na podstawie zarówno
badań ilościowych w postaci wskaźników monitorowania, jak i badań jakościowych. Wskaźniki
ilościowe będą wykorzystywane przy monitorowaniu stopnia realizacji celów strategicznych i
priorytetów realizowanych poprzez zadania inwestycyjne. Natomiast cele strategiczne i priorytety
dotyczące poziomu życia mieszkańców, innowacyjności powinny monitorowane przy wykorzystaniu
metod o charakterze jakościowym.
106
Można rozpatrzyć powołanie Komitetu Monitorującego, w którego skład weszliby
przedstawiciele samorządów, eksperci i reprezentanci środowisk z zakresu poszczególnych obszarów
problemowych. Komitet Monitorujący na podstawie raportów i ewaluacji formułowałby wnioski o
aktualizacji Strategii. Wnioski były podstawą aktualizacji Strategii.
107
LITERATURA
1. Beskidy - Beskid Śląski i Żywiecki, pasmo Babiogórskie, Beskidy Kisuckie, Mała Fatra, pod. red.
B. Konopskiej, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera,
Warszawa 2006.
2. Beskidy Sport Region, Agencja Promocji, Reklamy i Usług GORDON s. c. I. Jonkowska, J.
Jonkowski 2002.
3. Dulias R., Hibszer A., Województwo śląskie – Przyroda – Gospodarka - Dziedzictwo kulturowe,
Wyd. Kubajak, Kraków 2004.
4. GUS, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.
5. GUS, Urząd Statystyczny w Katowicach, http://www. stat. gov. pl, (2011-09-04).
6. http://bip. slaskie. pl/STRATEGIA/strat_23_06_05. doc (2011-08-15)
7. http://equito. pl/content/view/128/37/1/1/ (2011-08-04).
8. http://katowice. rdos. gov. pl/ (2011-09-03)
9. http://katowice. rdos. gov. pl/images/pliki_rdos/rfop/zpk. xls (2011-09-03).
10. http://pl. wikipedia. org/wiki/Beskid_%C5%9Al%C4%85ski (2011-08-04).
11. http://pl. wikipedia. org/wiki/Transbeskidzki_Szlak_Konny (2011-08-04).
12. http://trasyrowerowe.
net/component/customproperties/?cp_region[0]=beskid_slaski_i_zywiecki&submit_search=Szuka
j+trasy&start=5 (2011-08-10).
13. http://www. infomaza. bielsko. pl/narty. php (2011-08-10).
14. http://www. msw-pttk. org. pl/dokumenty/znaki_pot. html (2011-08-03).
15. http://www. nakredyt. beskidy. pl/banki-w-beskidach (2011-08-15)
16. http://www. nid. pl/idm, 416, najwazniejsze-zabytki. html, (2011-09-06).
17. http://www. pttk. sltzn. katowice. pl/SCHR. HTM (2011-08-10).
18. http://www. slaskie.
pl/przest_plan/ekofiz/3_diagn_stanu/2_uzytk_zasob/2_8_turystyka/iii_2_8_turystyka. pdf (201108-10).
19. http://www. slaskie. pl/stratur/srt_4_5. htm (2011-08-10).
20. http://www. slaskie. pl/zalaczniki/2010/03/18/1248425643/1268905545. pdf, (2011-09-09)
21. http://www. stat. gov. pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_kts_wykorzystanie_bazy_noclegowej_2009. pdf
(2011-07-31).
22. http://www. znakidrogowe. eu/2turystyczne. htm (2011-08-03).
23. Michalska B., Wojtsa P., Jaskinie okolic Bielska-Białej, Wyd.: Klub Taternictwa Jaskiniowego
Speleoklub, Bielsko-Biała1999.
24. Mikołajski J., Sołtysik J., Szlakami Beskidu Małego – z plecakiem i na nartach, Colgraf – Press,
Poznań1995.
25. Monitor Unii Europejskiej, Nr 6/7, czerwiec-lipiec 2005, Fundacja Prawo Europejskie.
26. Motyka W., Tu był Piotr: Związki Jana Pawła II z Żywiecczyzną i Beskidami, Wyd.: Beskidzkie
Towarzystwo Oświatowe, Milówka 2001.
27. Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 31 października 2011 r. w
sprawie szacunków wartości produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca w latach 2007 –
2009, http://www. stat. gov. pl/gus/5840_12117_PLK_HTML. htm, (2011-09-04)
28. Pol W., Rzut oka na północne stoki Karpat, Kraków, Czcionkami drukarni Czasu, 1851, s. 120.
29. Program rozwoju i promocji produktu turystycznego Gminy Czernichów na lata 2009 – 2013,
Bielsko-Biała 2009.
30. Program rozwoju subregionu południowego województwa śląskiego na lata 2007 – 2013,
Bielsko–Biała, luty 2008 r, http://web2. um. bielsko. pl/bb/dzialy/polityka/PRSPWS. pdf, (201107-31).
31. Projekt Strategii Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku), Ministerstwo
Infrastruktury, Warszawa, dnia 30 marca 2011 r.
32. Przewodnik turystyczno-kolejowy, Wyd.: Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych. Dział
Turystyki, Kraków 1935.
108
33. Rozporządzenie Rady Ministrów z 20 października 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
sieci autostrad i dróg ekspresowych. Dz. U. Nr 187, poz. 1446 z dn. 9 listopada 2009r. (http://lex.
pl/serwis/du/2009/1446. htm), (2011-10-04)
34. Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata 2004-2013.
35. Ścieżkami tradycji, red. Fiszer M., Garbiak E., Wyd. Stowarzyszenie „Olszówka”, Bielsko-Biała
2003, s. 4-47.
36. Ubik J., Bielsko-Biała – turystyka i rekreacja, Wydział Promocji Miasta Urzędu Miejskiego,
Bielsko-Biała 2003.
37. Urząd Statystyczny w Katowicach, Ochrona środowiska w województwie śląskim w latach 20002006, Katowice, listopad 2007.
38. Urząd Statystyczny w Katowicach, Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru regon w
województwie śląskim stan na koniec 2010 r., Opracowanie sygnalne.
39. Wojewódzki Program Opieki Nad Zabytkami w Województwie Śląskim na lata 2010–2013,
http://www. slaskie. pl/zalaczniki/2010/03/18/1248425643/1268905545. pdf, (2011-08-20).
40. www. minrol. gov. pl (2011-09-03)
41. Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki, red. H. Rechowicz, Wydawnictwo AWF w
Katowicach, Katowice 1994.
42. Żywioł J., W górach za Olzą – informacje i przyczynki krajoznawcze, Wydawnictwo Cieszyńskie
Koło Przewodników Beskidzkich i Terenowych, Cieszyn 1992.
109
SPIS MAP
Mapa 1. Subregion południowy województwa śląskiego .......................................................... 5
Mapa 2. Mapa wód i ukształtowania powierzchni woj. śląskiego ............................................. 7
Mapa 3. Mapa aktualnie obowiązującej sieci TEN-T [Korytarze Transportowe na obszarze
Polski] na tle korytarzy Paneuropejskich ................................................................................. 47
SPIS FOTOGRAFII
Fot. 1. Cieszyńska Wenecja oraz widok na ratusz w Cieszynie .............................................. 22
SPIS TABEL
Tabela 1. Ochrona przyrody i krajobrazu subregionu południowego województwa śląskiego12
Tabela 2. Parki Krajobrazowe subregionu południowego województwa śląskiego ................ 14
Tabela 3. Rejestr rezerwatów przyrody subregionu południowego województwa śląskiego
(stan na dzień 25. 03. 2011r.) ................................................................................................... 16
Tabela 4. Zabytki w poszczególnych gminach powiatu bielskiego ......................................... 24
Tabela 5. Zabytki miasta Bielska-Białej, miasta na prawach powiatu ..................................... 27
Tabela 6. Zabytki w poszczególnych gminach i miejscowościach powiatu cieszyńskiego ..... 30
Tabela 7. Zabytki poszczególnych gmin i miejscowości powiatu żywieckiego ...................... 38
Tabela 8. Projektowe roczne przepustowości portów lotniczych w poszczególnych miastach w
2009 r........................................................................................................................................ 48
Tabela 9.Zasoby bazy noclegowej według powiatów w woj. śląskim [2009] ......................... 48
Tabela 10. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania według podregionów i
powiatów w 2010 r. .................................................................................................................. 51
Tabela 11. Placówki gastronomiczne w obiektach noclegowych turystyki w województwie
śląskim w latach 1999-2002 ..................................................................................................... 51
Tabela 12. Placówki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania
według rodzajów obiektów w 2008 r. ...................................................................................... 52
Tabela 13. Wykaz zimowych narciarskich szlaków turystycznych w Beskidzie Małym i
Beskidzie Śląskim (położonych na terenie miasta Bielsko-Biała). Łączna długość szlaków
36,2 km ..................................................................................................................................... 64
Tabela 14. Liczba biur podróży w województwie śląskim ...................................................... 73
Tabela 15. Gęstość sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej w województwie śląskim 78
Tabela 16. Odpady wytworzone i nagromadzone według podregionów* ............................... 84
Tabela 17. Emisja i redukcja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w subregionie
południowym – stan na 31. 12. 2005 r. .................................................................................... 85
Tabela 18. Obszar priorytetowy 1: Cel 1 ................................................................................. 98
Tabela 19. Obszar priorytetowy 1: Cel 2 ................................................................................. 99
Tabela 20. Obszar priorytetowy 1: Cel 3 ............................................................................... 100
Tabela 21. Obszar priorytetowy 2: Cel 1 ............................................................................... 101
Tabela 22. Obszar priorytetowy 2: Cel 2 ............................................................................... 102
Tabela 23. Obszar priorytetowy 3: Cel 1 ............................................................................... 103
Tabela 24. Obszar priorytetowy 3: Cel 2 ............................................................................... 104
Tabela 25. Obszar priorytetowy 4: Cel 1 ............................................................................... 105
Tabela 26. Obszar priorytetowy 4. Cel 2 ............................................................................... 106
110