szótár 1

Transkrypt

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
S
[1. litera
oznaczająca
spółgłoskę
s;
2. spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa,
bezdźwięczna,
twarda;
3. litera
oznaczająca w numeracji porządkowej:
dwudziesty] – (zöngétlen mássalhangzó és
jele)
s (solo) – (zene) szóló
S.A.1 [Sturmabteilung (SA, niem. Sturm
Abteilungen - oddziały szturmowe) –
bojówki, a następnie oddziały masowej
organizacji wojskowej NSDAP.] – S.A.
(Sturmabteilung: németül rohamosztag) a
Nemzetiszocialista
Német
Munkáspárt
paramilitáris szervezeteként működött és
kulcsfontosságú szerepet játszott Adolf
Hitler hatalomra jutásához az 1930-as
években.
S.A.2 (spółka akcyjna) – rt., Rt. (részvénytársaság)
Saara (lub Kraj Saary, niem. Saarland) [to kraj
związkowy (Bundesland) w zachodniej
części Republiki Federalnej Niemiec,
którego stolicą jest Saarbrücken.] – Saarvidék (németül: Saarland) [Németország
egyik szövetségi tartománya az ország
délnyugati részén. Északról és keletről
Rajna–Pfalz
veszi
körül,
nyugatról
Luxemburggal és Franciaországgal határos.
Lotaringiával,
Rajna–Pfalz-cal
és
Luxemburggal együttesen a Saar-Lor-LuxRheinland/Pfalz nevű, határokon átívelő
partnerségi program része. Politikailag
egységes a versailles-i békerendszert
követően lett.]
Saary Zagłębie, Saargebiet [region górniczy w
zachodnich Niemczech, na południu kraju
związkowego Saara. Zasoby węgla
kamiennego szacuje się na ok. 3-4 mld t,
średnie roczne wydobycie wynosi ok. 9
mln t. Przemysł hutniczy (wykorzystujący
rudy żelaza z sąsiedniej Lotaryngii),
maszynowy, elektrotechniczny i metalowy.
Największe
ośrodki:
Saarbrücken,
Saarlouis.] – Saar-vidék
Saba, bibl. Szeba (hebr. ‫שבא‬, arab. ‫) س بأ‬,
(przysięga) [1. jedno z największych
królestw przedmuzułmańskich, które
znajdowało się w południowo-zachodniej
części Półwyspu Arabskiego (obecny
Jemen). Stolicą Saby było miasto Marib.
Rozwinięte rolnictwo i handel (gł.z
Indiami i Afryką Wschodnią), własne
pismo południowoarabskie. Wznoszono
również zamki i świątynie na terenach
znanych w starożytności z produkcji
wartościowego kadzidła i mirry.Jego
s
6133
początki sięgają wieku XI p.n.e. Pierwszą
znaną królową Saby była Bilkis (w
tradycji etiopskiej – Makeda), która
złożyła wizytę królowi Izraela Salomonowi
(połowa wieku X p.n.e.), słysząc o jego
mądrości i bogactwach. Wizyta ta miała
zapewne na celu pogłębienie dwustronnej
wymiany handlowej. Według tradycji
etiopskiej Salomon i Makeda spłodzili
Menelika I, który jest uważany za
pierwszego cesarza Etiopii i założyciela jej
starożytnej stolicy – Aksum. W wieku IV
p.n.e. Królestwo Saby zostało podbite
przez arabski lud Himjarytów. W tak
zwanych "Proroctwach królowej Saby",
wyraz "Saba" jest niesłusznie rozumiany
jako imię własne monarchini, a nie nazwa
jej państwa. — 2. Stary Testament
kilkakrotnie mówi o Królestwie Saby.
Dwukrotnie w odniesieniu do królowej
tego królestwa, która złożyła wizytę
Salomonowi:
w
Pierwszej
Księdze
Królewskiej oraz w Drugiej Księdze
Kronik (por. 1 Krl 10,1-13 oraz 2 Krn 9,112). Mądrościowa Księga Hioba wspomina
o
napaści
mieszkańców
Saby
–
Sabejczyków – na dom sprawiedliwego
męża Hioba (por. Hi 1,15). W psalmie 72
odnaleźć można proroctwo dotyczące
nadchodzącego królestwa mesjańskiego,
którego władca otrzyma dar złota z Saby
(por. Ps 72,15). Również Księga Izajasza w
60 rozdziale przepowiada dary kadzidła i
złota, które ofiarują w Jerozolimie
przybywający
z Saby
–
liturgia
chrześcijańska upatruje w tym tekście
zapowiedź
wizyty
Mędrców
przy
narodzinach Chrystusa. W 6 rozdziale
prorockiej Księgi Jeremiasza Bóg odrzuca
niegodny dar kadzidła przywiezionego ze
Saby (por. Jr 6,20). Ostatni raz w Biblii
odnaleźć można nazwę Królestwa Saby w
lamencie nad upadkiem Tyru proroka
Ezechiela (por. Ez 27,20). — 3. kraj
Joktana. Stamtąd pochodziła królowa
Saba, która odwiedziła Salomona. Pan
nazwał ją ''królową z południa''.] – Sába
[A régészek Sábát a mai Jemen (Állam DélNyugat
Ázsiában
az
Arab-félsziget
délnyugati peremén.) területére helyezik]
Saba (męczennicy) – a keresztény ókor két Szent
Sabas nevű vértanúja (+372, ü.: ápr. 12.; ill.
+272, ü.; ápr. 24.)
Saba Got, również Sawa Gocki, rum. Sava de la
Buzău lub Sava Gotul , cs. Muczenik Sawwa
Gotfskij (ur. 334, zm. 372 w Dacji) [gocki
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
6134
męczennik chrześcijański, święty Kościoła
katolickiego,
prawosławnego
i
ormiańskiego. Żył w czasach panowania
cesarzy Walentyniana i Walensa.] – Szent
Sabas ‹‹Sabbas (Sava, Saba, v. Savva)›› nevű
vértanú (+372)
Sabachtani [jest to wyraz aramejski i znaczy
''opuściłeś mnie''.] – Sabaktáni [Héber szó,
amely Jézusnak a keresztfán való egyik
kiáltásában fordul elő: "Én Istenem, én
Istenem, miért hagytál el engem?!" (Mt
27,46; Mk 15,34).]
sabadilla – (vegyt.) szabadilin
sabat [w wierzeniach ludowych: nocne spotkanie
czarownic w odludnym miejscu] – (szabat)
szombat,
sábesz,
sabbath;
boszorkányszombat, boszorkánytánc
Sabat, także Szabat (hebr. szafataat, grec.
sabbaton, znaczy spoczynek, oderwanie
się od pracy) [pierwszą wzmiankę o
sabacie spotykamy w I Moj. 2;2-3. Mówi o
spoczynku Boga po ukończeniu dzieła
stworzenia. W czasach od Eden do
otrzymania Zakonu (przez około 2500 lat)
nie ma wzmianki o sabacie. Znaczenie
sabatu zostało objaśnione i wprowadzone
dla Izraela przez Mojżesza. Był częścią
Zakonu. Według II Moj. 31;13-17 sabat
jest znakiem między Bogiem a Izraelem,
wskazującym na odseparowanie Izraela
od innych narodów dla Boga. W sabat
odprawiano specjalną ofiarę, a w związku
z tym także roczne uroczystości. Oprócz
tych świąt sabat nie był dniem
świątecznym ani uroczystością, ale dniem
odpoczynku. Pan sam w Mk. 2;27
zaznacza, że sabat ustanowiony był dla
człowieka, a nie człowiek dla sabatu.
Dlatego też sabat nie był najważniejszą i
najtrwalszą częścią Zakonu. Sabat będzie
znów obchodzony w czasie wielkiego
ucisku. Chrześcijanie nie obchodzą dnia
odpoczynku (odpoczynek Boga także
został przerwany przez grzech człowieka)
ale czekają na dzień odpoczynku. W NT
nigdzie nie czytamy o łamaniu sabatu.
Sabat jest dniem spoczynku, a pierwszy
dzień tygodnia jest dniem uczczenia
zmartwychwstałego Chrystusa. Sabat był
nakazany i obowiązkowy, a pierwszy
dzień tygodnia jest dniem wielbienia z
własnej woli i wdzięczności. W Dziejach
Apostolskich sabat jest wymieniony tylko
w związku z mową o judaizmie. Z Kol.
2;16 wynika, że zwolnienie od Zakonu
pociąga także zwolnienie od sabatu.
Odrodzony z Ducha Świętego człowiek,
nie działa z nakazu, jak to chciał Zakon,
ale z miłości do Boga. Dla chrześcijanina
-
Wersja 01 01 2017.
nie ma kultu dni, ale jest wielbienie Boga.]
– (héb.) sabbat [A Biblia semmit nem mond
arról, hogy a sabbatot (szombat, nyugalom
napja) a világ teremtésétől Mózes idejéig is
megtartották
volna.
A
szombatnap
megtartását Mózes vagy fölelevenítette, vagy
pedig újra különlegesen kihangsúlyozta
(2Móz 16,23; 20,8).]
sabatarianie || sabatyści – szombatosok,
sabbatariusok, zsidózók, keresztény-zsidók
[keresztény eredetű felekezetek, amelyeknek
története a reformáció idejére megy vissza.
Erdélyben sok hívet szereztek már a 16.
század végén, illetve a következő század
elején. Nevüket arról kapták, hogy sokat
visszaállítottak a zsidó egyháznak az
ókeresztény korszakban eltörölt vallásos
törvényeiből. Ezek közül a keresztények
számára saját vallási szabályaikkal szemben
a legszembeötlőbb különbség az volt, hogy a
heti ünnepnapként a szombatot tartották,
nem a vasárnapot. Az unitáriusokhoz
hasonlóan Jézust embernek tekintették, ám
hittek benne mint egyetlen és igazi
Messiásban, akit illendő tisztelni. Miként a
zsidók, a Bibliából csak az Ószövetséget
tekintették szent könyvnek. Előfutáraiknak
az
1.
században
élt
ebioniták,
szombatünneplésük
(és
nem
egyéb
hagyományaik) folytatóinak. A 16. század
első felében Csehországban már voltak
szombatosok és a vallási mozgalom átterjedt
Sziléziára,
Lengyelországra
és
Oroszországra
(molokánusok,
szubbotnyikok) és Magyarországra is
(szombatosok). Csehországban a szombatos
vallás egy későbbi, 18. századi változatának
követői voltak az abrahamiták. Angliában
szombatos szekta volt a 17. századi
keresztény-zsidóké, majd a 18. században
alapított újizraelita felekezet.]
sabatysta [członek chrześcijańskich ugrupowań
religijnych, które święcą sobotę zamiast
niedzieli]; sabatarianka, sabatystka –
(héb.–lat.) sabbátarius szombatos (ffi/nő)
sabatarianin, sabatysta (z hebr. szabbat
‘odpoczynek’)
religiozn.
członek
chrześcijańskiego
ugrupowania
nawiązującego do tradycji żydowskiej w
czczeniu soboty zamiast niedzieli; w lm.
sabatarianie
||
sabatyści
nazwa
ugrupowania.
Sabatarianizm (judaizm) [ruch mesjaniczny w
judaizmie w XVII w. Twórca - Sabbataj
Cwi, w 1664 r. ogłosił się Mesjaszem Boga
Jakubowego, którego zadaniem jest
wyzwolenie dobra od zła w procesie
naprawy świata.] -
6135
Sabatarianizm szeklerski lub sabatarianizm
siedmiogrodzki (transylwański) (niem.:
Sambatianer, Siebenbürgische Sabbatianer,
węg.:
Szombatosok,
zombatosok,
sabbatariusok, zsidózók, Şomrei Sabat) [to
grupa
religijna,
istniejąca
w
Siedmiogrodzie i na Węgrzech w XVI w.XIX w., która łączyła chrześcijański
antytrynitaryzm z judaizmem. — Ta
grupa powstała głównie w środowisku
siedmiogrodzkich Węgrów (Szeklerów),
stąd wzięła się jej nazwa. Wyłoniła się na
skutek rozłamu wśród antytrynitarzy
(unitarian) w 1588, jako rezultat
działalności Andrása Eőssy'ego i Simona
Péchiego- stronników Matthiasa Vehe.
Początkowo grupa głosiła, że Jezus
Chrystus to mesjasz, jednak stopniowo
zaczęła podkreślać w nim cechy ludzkie, a
w końcu zaczęła porzucać tradycję
chrześcijańską na rzecz judaizmu
(uznawać
tylko
Stary
Testament,
świętować święta żydowskie, jeść koszerne
potrawy, zachowywać szabat, z wyjątkiem
praktykowania obrzezania). W okresie
największego rozkwitu grupa liczyła 20
tysięcy
wyznawców,
jednak
kiedy
rozpoczęto ich prześladowania w 1635,
liczebność grupy zaczęła maleć, a w końcu
ostatni wyznawcy z Bözöd-Ujfalu (Bezidu
Nou) przyjęli judaizm w latach 1868-1874.
W XIX w. historię i tradycje tej grupy
opracowywali: dr Beck, József Bánóczi,
prof. Wilhelm Bacher i pisarz Zsigmond
Kemény.] – erdélyi szombatosok [1.
Erdélyben a 16. sz.-ban kialakult vallási
mozgalom,
amely
az
ószövetségi
hagyomány folytatásaként a szombatot
ünnepli a nyugalom napjaként; 2.
Magyarországon elsősorban Erdélyben vert
gyökeret a szombatos vallás, már a 16.
század utolsó harmadában. Hagyományosan
elsősorban
Marosszéken
és
Udvarhelyszéken gyökeresedett meg. A
városok közül jelentős számban voltak
Kolozsváron, Marosvásárhelyen és Tordán.
A hargitai Szenterzsébeten középiskolai
szintű iskolájuk volt. Van adat róla, hogy
magyar nyelvterületen Erdélyen kívül
Makón is jelen voltak. Erdélyi alapítóinak az
aranyosgeresdi Gerendi Jánost, illetve a
székelyszenterzsébeti
Eőssi
András
dúsgazdag székely főnemest tartják. Utóbbi
eredetileg
Dávid
Ferenc
unitárius
(szentháromságtagadó) püspök híve volt.
Fogadott fia, a héber nyelv ismerője, Péchi
Simon Bethlen Gábor fejedelemsége alatt
főkancellár lett és így még nagyobb
befolyással terjeszthette tovább a szombatos
-
Wersja 01 01 2017.
hitelveket. Ez azért is lehetett hatásos, mert
az új felekezet számára Pécsi a reformáció
jegyében
magyar
nyelvű
irodalmat
teremtette, egyházi énekekkel, teológia
művekkel, vitairatokkal, zsidó vallásos
könyvek fordításaival. I. Rákóczi György
fejedelemségétől, az 1638-as dési terminust
követően az erdélyi szombatosokat üldözték.
(Korábban, 1636-ban Rákóczi még szabad
vallásgyakorlatot engedélyezett nekik az
unitárius püspök ellenőrzése alatt és eltörölte
a korábbi országgyűlések ellenük hozott
határozatait.) Rákóczi döntése ellenük nem
vallási indítékokból fakadt, hanem mert a
szombatosokat politikai ellenzékként látta.
Sokan közülük Törökországba menekültek,
mások titokban gyakorolták hitüket és
voltak, akik a zsidó vallásra tértek át. Zömük
a
második
világháború
idején
a
zsidótörvények
miatt,
Degré
Alajos
miniszteri biztos rábeszélésére, az unitárius
egyházhoz csatlakoztak.]
sabatariański, -a, -ie; sabatystyczny, -a, -e –
(héb.–lat.) sabbátarius; szombatos
sabatnik [dawniej: 1. lichtarz, żyrandol
wieloramienny, w którym zapala się
świece w sabat; 2. rodzaj pieca do
pieczenia mięsa lub ciasta; 3. syn.
szabaśnik, sabatnica, szabaśnica, reg.
szabatnik, reg. sabaśnik] – 1. gyertyatartó;
többkarú csillár (melyben gyertyák égnek
szombaton v. szabatkor); 2. kemence
Sabaudia [to miejscowość i gmina we Włoszech,
w regionie Lacjum, w prowincji Latina.] –
Sabaudia (olasz település)
Sabaudia (fr. Savoie; La Savoie; ang. Savoy)
[kraina historyczna w południowowschodniej Francji, we francuskich
Alpach, przy granicy ze Szwajcarią i
Włochami.
Część
regionu
administracyjnego
Rodan-Alpy
(departamenty
Sabaudia
i
Górna
Sabaudia).] – Savoya (történelmi terület DkFranciaországban) [A történelmi Savoya
(franciául Savoie, olaszul Savoia, németül
Savoyen) területe a Genfi-tótól (Svájctól)
délre, a Nyugati Alpokban és annak
előterében, a mai Franciaország és
Olaszország egymással határos térségében
fekszik.]
Sabaton [szwedzka grupa wykonująca muzykę z
pogranicza power i heavy metalu.
Tematyka utworów jest powiązana z
wojną, w szczególności z II wojną
światową. Powstała w 1999 r. w Falun. Do
2010 r. zespół wydał pięć albumów
studyjnych pozytywnie ocenianych przez
krytyków muzycznych. W 2006 i 2007
roku uznana za najlepszy zespół
6136
hardrockowy
w
Szwecji.
Grupa
wielokrotnie występowała w Polsce.] –
Sabaton [egy svéd power metal/heavy metal
együttes, amely 1999-ben alakult Falun-ban
és azóta 5 nagylemezt adott ki. Zenéjük
történelmi harcokat, háborúkat dolgoz fel.
Epikus hangzásukat kórusokkal teszik
teljessé. Dalaikban gyakran jelennek meg
gitárszólók, szintetizátor szólók. Az együttes
neve a lovagi páncélzat lábfejet védő
vassarujából származik.]
 Joakim Brodén – ének (és szintetizátor
2005-ig)
 Oskar Montelius – gitár és háttérvokál
 Rikard Sundén – gitár és háttérvokál
 Pär Sundström – basszusgitár
 Daniel Mullback – dob
 Daniel Myhr - billentyűs hangszerek
sabil [1. studnia publiczna w architekturze
islamu, najczęściej umieszczana w
pawilonie i otoczona ozdobną kratą 2.
(Maroko) Fez: Fes el-Dżdid (Nowy Fez):
Między nią a Bab Bu Dżelud rozciągają
się ogrody Bu Dżelud (inaczej Dżnan
Sebil), spokojne i ładnie utrzymane
miejsce wypoczynku i spacerów.] – (arab)
szebil; út, (átv.) isten útja (Szebil Alláh)
[általán a vallásos közjótékonyság minden
ténye.
Különösen
igy
nevezték
a
mohammedánok az uralkodók és egyéb
jótevők által a sivatagokban alkotott kutakat,
mint jótékony intézményt; e nevet aztán
minden közkutra átvitték, mely mecsetekkel,
szent sírokkal és egyéb kegyes intézetekkel
van
kapcsolatban.
A
szebil
mór
építésművészet egyik kedvelt tárgya, csínos
arabeszkekkel, a jótékony célra vonatkzó
verseket, Korán-mondatokat és az alapítvány
történetét tartalmazó feliratokkal van
díszítve.]
-
Wersja 01 01 2017.
Sabin (jednostka chłonności akustycznej) –
Szabin (hangelnyelési egység)
Sabin [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi
się
od
słowa
sabinus
oznaczającego pochodzący z Sabinów,
plemienia zamieszkującego środkową
Italię. Wśród patronów św. Sabin ze
Spoleto, męczennik z IV wieku] – Szabin
[férfinév a latin Sabinus névből ered.
Jelentése: Szabin (néphez tartozó) férfi. Női
párja: Szabina.]
Sabin ze Spoleto, wł. Sabino (Savino) di Spoleto
(ur. w III wieku, zm. ok. 303 w Spoleto)
[biskup i męczennik chrześcijański, święty
Kościoła katolickiego] – Szent Sabinus
püspök, keresztény vértanú
Sabina [żeński odpowiednik imienia Sabin] –
Szabina
Święta Sabina (ur. w I wieku w Rzymie, zm. ok.
126) [męczennica, święta katolicka. Jak
głosi legenda, była poganką, zamożną i
darzoną szacunkiem wdową po rzymskim
patrycjuszu Walentym, nawróconą na
wiarę chrześcijańską przez jedną z wielu
jej niewolnic, św. Serapię z Antiochii.
Razem z nią udawała się nocami do
rzymskich katakumb, gdzie z obawy przed
cesarskimi prześladowcami regularnie
gromadzili się chrześcijanie. Tutaj z rąk
jednego z kapłanów Sabina przyjęła
chrzest. Kiedy Serapię schwytano i
zachłostano na śmierć, pochowała jej ciało
ze czcią. W ten sposób ujawniła swoją
przynależność do chrześcijan, wskutek
czego
znalazła
się
w
więzieniu.
Praworządność rzymska, za czasów
Hadriana, nie pozwalała karać wolnych
obywateli bez procedury sądowej. Dlatego
Sabinę
postawiono
przed
sędzią
Elpidiuszem. Jako patrycjuszka nie mogła
być traktowana w sposób poniżający,
dlatego została ścięta mieczem.] – Sabina
Szt., vértanú, *kb. 126-ban. [Előkelő római
úrnő volt, legendája szerint Serapia nevű
rabszolganője térítette a keresztény vallásra.
Ereklyéi felett 430-ban háromhajós bazilika
épült. Ünnepe: aug. 29.]
Sabinka – Szabinka
sabinka – szabin nő
Sabinowie (łac. Sabini) - jedno z plemion
sabelskich, zamieszkujące środkową Italię.
Za ich pierwotną siedzibę uważa się
Apeniny, w okolicy dzisiejszej Pescary (w
pobliżu Adriatyku), skąd wywędrowali w
okolice zamieszkane przez Latynów,
Ekwów i Wolsków. Mieli wpływ na rozwój
historii Lacjum i Rzymu.] – szabinok;
Közép-Itália őslakosságának egyik törzse,
6137
egy része korán összeolvadt a rómaiakkal,
másik részét (Kr. e. 290-ben) meghódították
a rómaiak [ókori itáliai nép, akik Rómától
északkeletre fallal körül nem vett falvakban
éltek, s gyakran az appennini dombokat
választották lakheklyül. Eredetük ismeretlen,
az antik írók bátorságuk és egyszerű
erkölcseik miatt a spártaiakkal hozták
kapcsolatba őket]
sabot, saboty [1. but wystrugany z drewna lub
na drewnianej podeszwie; 2. rodzaj
prymitywnego obuwia wytwarzanego z
jednego fragmentu drewna. Tradycyjny
element ubioru ludowego w Holandii,
Belgii i Bretanii. Drewno użyte do
produkcji to najczęściej wierzba, topola,
brzoza, buk albo olcha.] – (fr.) sabot;
facipő, klumpa [1. Elöl zárt, hátul nyitott
cipő. 2. Kéreg nélküli, elől zárt facipő,
mélyen kivágott felsőrésszel és magas
sarokkal]
sabotaż [1. forma walki z wrogiem lub protestu
polegająca na uchylaniu się od pracy,
wadliwym jej wykonywaniu lub na
uszkadzaniu maszyn i narzędzi; 2. ukryte
działanie mające na celu przeszkodzenie
komuś w realizacji jakiegoś planu] – (fr.)
sabotage, szabotázs; szabotázscselekmény; 1.
a munkásoknak a munkaadók eleni harcában
az az eljárás, mikor a munkafolyamat
szándékos lassúsága és a munkagépek
rongálása akadályozza az üzem vitelét; 2.
rendelkezések végrehajtásának megtagadása
v. szándékos elodázása; 3. rejtett, álcázott
romboló tevékenység
sabotażowy, -a, -e – szabotázssabotażysta, sabotażystka – (fr.) szabotőr,
szabotáló
ffi/nő;
tudatos
kártevő,
szabotázsban részt vevő személy
sabotować
[stosować
sabotaż;
utrudniać
wykonanie czegoś.] – (fr.) szabotálni,
szabotázst követni el; a munkát szándékosan
akadályozni; elszabotálni
SABSA (Sherwood Applied Business Security
Architecture)
[ta
jest
metodyką
wykorzystywaną przez wiele organizacji
na świecie do opracowania architektury
bezpieczeństwa, w szczególności dla
administracji
publicznej.
Metodyka
-
Wersja 01 01 2017.
SABSA prezentuje biznesowe podejście do
kwestii bezpieczeństwa w organizacji.
Wykorzystana jest do kompleksowego
zarządzania usługami i architekturą
bezpieczeństwa. W spójny sposób pozwala
wykorzystać
powszechnie
znane
standardy jako składniki architektury,
które wspólnie tworzą kompleksowy
model,
oparty
na
wymaganiach
biznesowych. Metodyka SABSA powstała
niezależnie od siatki Zachmana jest
jednak z nią spójna. SABSA koncentruje
się na architekturze bezpieczeństwa,
podczas gdy siatka Zachmana opisuje
całościową architekturę korporacyjną.] –
SABSA (Sherwood Applied Business
Security Architecture)
Saccharomyces cerevisiae (czyt. sakharomyces
cerewisje) [gatunek drożdży należący do
grzybów, którego poszczególne szczepy
(drożdże piekarnicze, drożdże górnej
fermentacji,
drożdże
winiarskie,
gorzelnicze) znajdują zastosowanie w
różnych dziedzinach spożywczych i
posiadają
ogromne
znaczenie
dla
człowieka, który wykorzystywał je już w
starożytności
w
piekarnictwie,
browarnictwie
czy
później
w
gorzelnictwie.Najprawdopodobniej zostały
one odkryte i wyizolowane ze skórek
winogron (na ciemnych owocach, na
przykład śliwek, czasami widać ich biały
nalot, komórki drożdży występują w
pokrywającym
owoce
wosku).]
–
Élesztőgomba, (Saccharomyces cerevisiae
Hansen) [A élesztőgomba vagy sörélesztő
(Saccharomyces cerevisiae) a sarjadzó- vagy
élesztőgombák egy fajtája. A korai idők óta
ez a legfontosabb élesztőfaj – a
kenyérsütésnél és sörfőzésnél használják.
Elsőként a szőlő héján izolálták (a sötét színű
gyümölcsök – mint a szilva – bőrén
megfigyelhető fehér rétegként, ahol a növény
kutikulájának viaszanyagaiban él). Ez a
legtöbbet
tanulmányozott
eukarióta
modellszervezet a molekuláris- és a
sejtbiológiában. (A prokariótáknál az
Escherichia coli a modellszervezet.) Ezt a
mikroorganizmust
alkalmazzák
leggyakrabban a fermentációs eljárásokban.
A Saccharomyces cerevisiae sejtjei oválisak,
5–10 mikrométer átmérőjűek. Sarjadzással,
másnéven bimbózással szaporodik.]
SACD (ang. Super Audio Compact Disc) [standard
nośnika dźwięku, stworzony wspólnie
przez firmy Sony i Philips] – SACD (Super
Audio CD) SACD SACD(R) (Super Audio
CD(R)) ismert mint DSD(R) v. Direct
Stream Digital(R) [Az SA-CD kifejezés az
6138
angol Super Audio CD (magyarul Szuper
Audio CD-nek szokás nevezni) vagy
részletesebben az angol Super Audio
Compact Disc (magyarul Szuper Audio
Kompakt Diszknek lehetne nevezni)
kifejezés rövidítése - ez olyan optikai
zenehordozó médium, amelyet arra szántak,
hogy meghaladja az 1983-ban bevezetett (ma
már hagyományosnak tekintett) kompakt
diszk minőségét és színvonalat két területen
is. Egyrészt abban a tekintetben, hogy jobb
minőségű a hangja sztereóban, másrészt
pedig abban a tekintetben, hogy lehetőséget
biztosít opcionális módon (választhatunk a
sztereo és) a többcsatornás (multichannel)
hangátvitelre, fenntartva ugyanakkor a
hagyományos CD-vel való kompatibilitást is.
A további részletek áttekintéséhez folytassa
az olvasást. Az SA-CD-t a Sony és a Philips
fejlesztette ki. Hogy melyik vállalat mit
fedezett fel (vagy fejlesztett ki) az a két
vállalat közös titka marad, de ez számunkra
nem fontos. A védjegy a Sony birtokában
van. A Philipsnek joga van mind a diszk
formátum,
mind
pedig
a
védjegy
használatára.]
sacerdos [1. jest pochodzenia łacińskiego oznacza
"święty dar"; 2. Kapłan - sacerdos jest
także "Świętym Darem"] – (lat.) sacerdos;
pap
sacerdotium (łac.), urząd kapłański, kapłaństwo
– (lat.) sacerdotium, papi hivatal;
sacerdotialis
(zob. kapłański)
- (lat.)
sacerdotialis, papi
sacharometr [zob. cukrometr] – sacharométer
-
Wersja 01 01 2017.
dwusacharyd), złożony z fruktozy i
glukozy, będący zasadniczym składnikiem
cukru trzcinowego i cukru buraczanego.]
– sacharóz, szacharóz; nádcukor v. étkezési
cukor (nádcukor, répacukor, juharcukor)
[egy diszacharid, melyet egy glükóz és egy
fruktóz molekularész alkot (C12H22O11).
IUPAC elnevezése : α-D-glukopiranozil(1↔2)-β-D-fruktofuranóz.
A növények
termelik és a heterotróf élőlények fontos
tápláléka.]
sacharyd (łc. saccharum ‘cukier’) [1. zob.
węglowodan; 2. chem. jeden z grupy
związków
org.
szeroko
rozpowszechnionych w przyrodzie; łączy
się z aminami i alkoholami, stanowi
materiał budulcowy i zapasowy, źródło
energii w organizmach żywych; stosowany
także jako surowiec do produkcji
żywności, leków, tkanin, papieru, włókien
sztucznych, materiałów wybuchowych;
węglowodan, cukier.] – szacharid
sacharyfikacja – cukrosítás, cukrosodás
sacharymetr [zob. cukromierz] – szaharinmnérő
készülék; cukormérő, cukortartalom-mérő;
édességmérő
sacharyna [sztuczny środek słodzący. Jest to
imid kwasu o-sulfobenzoesowego, o
wzorze sumarycznym C7H5NO3S. Odkryty
w 1879 roku przez Ira Remsena i
Constantina Fahlberga z Johns Hopkins
University w USA.] – (szanszkrit→gör.)
szaharin; mesterséges édesítőszer
"Sachlichkeit”
(rzeczowość)
–
(ném.)
Sachlichkeit; (ép, műv) tárgyiasság; minden
dísznek, elvontságnak, érzelmi mozzanatnak
kerülése, csak a csupasz gyakorlatinak
érvényesítése
Berlin
sacharoza [1. disacharyd złożony z glukozy i
fruktozy; 2. związek organiczny z grupy
węglowodanów, disacharyd (dawniej:
sacra (święty) – (lat.) sacra; szent; egyházi javak,
szent dolgok vagy szokások
sacra
rappresentazione
[wł.
'święte
przedstawienie',
włoski
odpowiednik
śrdw. dramatów religijnych (misteriów),
popularny zwł. w okresie wczesnego
Odrodzenia, o tematyce wyłącznie
biblijnej; ulubioną formą była oktawa.] –
6139
(ol.) sacra rappresentazione
[A sacra
rappresentazione leggyakoribb formája a
világiak által a templomon kívül előadott
passió, ill. az iskolai színjáték. Előbbinek
kiemelkedő példája volt a nagypénteki passió
a római Colosseumban (elvilágiasodása miatt
a 16. sz: betiltották).]
Sacrilegium (łac.); świętokradztwo, profanacja
[w sensie węższym naruszenie bądź
zagrabienie
przedmiotów
kultu
religijnego; w sensie szerszym naruszenie
integralności sakralnego miejsca, osoby,
przedmiotu. W prawie rzymskim karane
śmiercią . W średniowieczu przeszło do
prawa kanonicznego. Egzekucję wyroku
w takim przypadku kościół pozostawiał
władzy świeckiej.] – (lat.) sacrilegium;
szentségtörés, megszentségtelenítés
sacro egoismo [wł., święty egoizm.; premier wł.
Antonio
Salandra
(1853-1931),
usprawiedliwiając politykę Włoch w tym
momencie wojny (8 X 1914).] – (ol) sacro
egoismo (szent önzés); a minden fölé
helyezett egyéni érdek; (hist) olasz politikai
áramlat és jelszó a XX. század elején (1915ben az olaszok ezzel a jelszóval próbálták
megokolni
az
antanthoz
való
csatlakozásukat)
sacrosanctum – (lat., vall.) sacrosanctum; a
szentek szentje a legszentebb hely; szent és
sérthetetlen
Sacrosanctum concilium [Konstytucja o liturgii
świętej. Jest jednym z najbardziej
znaczących dokumentów uchwalonych
przez Radę Soboru Watykańskiego II.
Zaaprobowana przez 2,147 biskupów
(przeciw było 4). Ogłoszona przez papieża
Pawła VI 4 grudnia 1963. Zgodnie z
tendencją
większości
katolickich
dokumentów nazwa została wzięta od
pierwszych dwóch wyrazów konstytucji w
języku łacińskim.] – (lat.) Sacrosanctum
Concilium;
a
II.
Vatikáni
Zsinat
Sacrosanctum
Concilium
kezdetű
konstitúciója a szent liturgiáról
sacrosanctus (święta i nietykalna) – (lat.)
sacrosanctus; szent és sérthetetlen [Duch a.
Cesarz jest święty i nietykalny: a lélek v.
császár szent és sérthetetlen]
Sacrum Officium (Święte Oficjum; zob.
inkwizycja) - (lat.) Sacrum Officium; Szent
Hivatal (az inkvizíció hivatalos neve)
saczek [1. reg. białost. bluzka; 2. hist. ochrona
na męskie genitalia. Wykonana z blachy
lub kolczugi. 3. nieduży worek, torba
podróżna 4. dawniej: męski płaszcz
wiosenny] – blúz; (daw., wojsk) a férfi nemi
-
Wersja 01 01 2017.
szervét védő huzat; (daw.) útizsák; férfi
tavaszikabát
sad [1. teren, na którym uprawia się drzewa i
krzewy owocowe; 2. obszar użytkowany
rolniczo, na którym rosną drzewa
owocowe. Gałęzią nauki zajmującą się
czynnościami związanymi uprawą sadu
jest
sadownictwo]
–
gyümölcsös,
gyümölcsöskert
Sad, Ogród [już na samym początku Biblii jest
mowa o sadzie. Był już gotowy zanim
człowiek przyszedł. Bóg go dla niego
przygotował. Miał go uprawiać i dalej
prowadzić dzieło nakazane mu przez
Boga. Sad ten nazywał się Eden (co znaczy
przyjemność).
Sady
były
bardzo
powszechne na wschodzie. Musiały
dostarczać owoców, winogron, stanowiły
nawet parki itd. Ogrodnik musiał dbać o
wodę, przygotowywać rolę, dbać o dobry
zasiew, dobrą sadzonkę i należyte
umożliwianie warunków dobrego wzrostu
i sprzętu. Wszystko to przypominało
pielęgnowanie
dobrego
wzrostu
duchowego,
zbierania
owoców
błogosławieństwa itd. Jednak człowiek
zamienił sad ten na miejsce wojen,
oszukaństwa i mordów. Odszedł od Boga i
nadal od Niego odchodzić będzie, aż
przyjdzie czas, kiedy pociągnięty będzie
do odpowiedzialności za niesłuchanie
głosu Stwórcy swego. W sadzie Eden
człowiek przygotował upadek i sprowadził
śmierć i zatracenie na całą ziemię.
Przeciwieństwem do tego dzieła jest inne
dzieło, także dokonywane w ogrodzie
(zwanym Getsemane - tłocznia), którym
jest zbawienie człowieka.] – kert
[Megművelt
földdarab,
virágokkal,
zöldséggel, bokrokkal vagy fákkal is
beültetve, vályog- vagy kőfallal bekerítve
(Péld 24,31; Ézs 5,5), vagy sövénnyel védve.
Kertek olykor temetkezési helyül is
szolgáltak (2Kir 21,18.26; Jn 19,41).]
sad brzoskwiniowy – öszibarackos; barackfákkal
beültetett kert
sad owocowy – gyümölcsös, gyümölcsöskert
sady owocowe obrodził – a gyümölcsöskertek
bőséges gyümölcsöt hoztak
sad pomologiczny [teren, na którym uprawia się
dla celów badawczych różne gatunki
drzew
i
krzewów
owocowych
pochodzących z krajów o zbliżonym
klimacie] – pomológiai bemutató kert;
gyümölcsös, gyümölcsöskert
sadek – kicsi gyümölcsös, gyümölcsös kertecske
sadełko – hájacska, szalonnácska
6140
Sadhu w Katmandu (Nepal)
sadhu (trl. sādhu) [Sadh sanskryckie można oddać
jako wejść do celu. Sadhu to wyraz
pochodzący z sanskrytu, znaczący dobry
człowiek. — 1. hinduski asceta lub święty;
2. sanskr. 'jw.' od sādhu 'prosty; dążący
wprost do celu; dobry'. hinduski asceta
żebrzący, rzekomy władca mistycznych
mocy, odziany w żółty chałat a.
obchodzący się całkiem bez odzienia,
niekiedy praktykujący krańcowe formy
umartwiania się; święty człowiek. 3.
hinduski wędrowny asceta, żyjący ściśle
według zasad religii, często ze splecionymi
włosami, zwanymi dźata. Dąży on swoim
życiem do osiągnięcia wyzwolenia.] - (hin.)
sadhu; szentéletű ember
sadło [1. zwierzęca tkanka tłuszczowa; 2. pot.
tkanka tłuszczowa człowieka; 3. daw.; zob.
słonina] – háj, zsír; szalonna
sadło wieprzowe – disznózsír; szalonna
sadłowaty, -a, -e – hájszerű, hájhoz hasonló, hájas
sadłowy, -a, -e – háj-, hájas; hájjal, hájból készült
Sadok [imię męskie pochodzenia hebrajskiego,
oznaczające "słuszny", "sprawiedliwy",
"prawidłowy". Patronem tego imienia jest
bł. Sadok, polski mnich z Sandomierza,
zamordowany wraz z 48 towarzyszami w
czasie najazdu Tatarów w 1259 lub 1260
roku.] – Szádok (héber eredetű férfinév;
jelentése: helyes, igaz; igazságos)
Sadok i 48 towarzyszy (zm. prawdopodobnie 2
lutego 1260 r. w Sandomierzu) [polscy
dominikanie, zamordowani w klasztorze
św. Jakuba w Sandomierzu, męczennicy i
błogosławieni
Kościoła
rzymskokatolickiego. Bonifacy VIII w
1295 zezwolił na czczenie sandomierskich
braci
męczenników,
którzy zostali
oficjalnie beatyfikowani przez papieża
Piusa VII 18 listopada 1807 roku.] –
Boldog Szádok és társai (November 13., +
Szandomír, 1260. június 2.) [Domonkos
hagyomány szerint Szádok zágrábi prior
volt. 1221-ben maga Szent Domonkos küldte
-
Wersja 01 01 2017.
Magyarországra, Boldog Pállal és más három
testvérrel együtt. 1259--60-ban a szandomíri
konvent priorja volt. Följegyezték, hogy a
város ostroma előtti napon a novícius, akinek
a martirológiumot kellett olvasnia, a
következő nap vértanúinak fölsorolását a
testvérek nagy megdöbbenésére így fejezte
be: ,,Szandomírban 49 vértanú szenvedése''.
Másnap, 1260. június 2-án a tatárok
megrohanták a várost, behatoltak a
domonkosok Szent Jakab- templomába, és
megölték Szádokot és társait, miközben ők a
Salve Reginát énekelték. Innen ered az a
domonkos szokás, hogy a haldokló testvér
ágyánál a Salve Reginát éneklik. Szádok
társai a következők voltak: Pál, szubprior,
Malakiás szónok, András elemozsinárius,
Péter kertész, Jakab novíciusmester, Ábel
számvevő, Simon gyóntató, Kelemen,
Barnabás, Illés, Bertalan, Lukács, Máté,
János, Fülöp; három diákonus: Joachim,
József és István; négy szubdiákonus: Tádé,
Mózes, Ábrahám, Vazul; klerikusok: Dávid,
Áron, Benedek, Onofrius, Domonkos,
Mihály, Mátyás, Mór, Timóteus; fogadalmas
tanulók: Jordán, Felicián, Márk, János,
Gerváz, Kristóf, Donát, Medárd, Bálint;
novíciusok: Dániel, Tóbiás, Makár, Rafael,
Izaias; Cirill szabó, Jeremiás cipész, Tamás
orgonista. Tiszteletüket VII. Pius pápa 1807ben hagyta jóvá. Ünnepüket a domonkos
rendben június 2-án ülik.]
sadowić [wskazywać komuś miejsce do siedzenia
lub umieszczać na siedzeniu] – ültetni,
elültetni; ültetni, leültetni
sadowić kogo gdzie/na czym – ültetni vkit vhová,
vmire
sadowić się (sadowię się) [siadać wygodnie] –
(kényelmesen) leülni, ráülni, elhelyezkedni,
lakni
sadowi się jak kura na jajkach – (úgy)
fészkelődik, mint a tojó galamb (tyúk a
tojásain)
sadowiec – (áll.) Segestria, kéttüdős pók
Sadowiec-Niwa [wieś w Polsce położona w
województwie łódzkim, w powiecie
pajęczańskim, w gminie Działoszyn] Sadowiec-Niwa (lengyel falu)
sadowienie – ültetés, elültetés; leültetés, elhelyezés
6141
sadowienie się – leülés, helyezkedés, letelepedés;
(orv.) lokalizálás
sadownictwo [1. uprawa drzew i krzewów
owocowych; 2. nauka o zakładaniu i
pielęgnowaniu sadów] – gyümölcskertészet,
kertészet, gyümölcsös; gyümölcstermesztés
sadowniczka – kertész nő v. lány; gyümölcskertész
v. kertész felesége
sadowniczy, -a, -e – kertészeti
sadownik (ogrodnik) – gyümölcskertész, kertész,
telepes;
gyümölcstermesztő,
gyümölcstermelő
sadowy, -a, -e – nemesített
Sadrach, Szadrak [imię nadane Ananiaszowi
przez przełożonego babilońskiego. On
należał do tych trzech, co odmówili
oddawania
pokłonu
posągowi
Nabuchodonozora.] – Shadrach v. Sidrák
(Akkunak, a holdistennek parancsa, királyi;
vidáman az úton) [1. "Anániás"-nak (4),
Dániel (3) egyik társának babiloni neve (Dán
1,7); 2. Dániel három barátja, név szerint
Shadrach, Meshach és Abednego (Sidrák,
Misák és Abednégó), csak az angyali
közbenjárásra menekült meg a lángoktól,
amikor az angyali lény kimenekítette őket
egy kohóból. A babiloni Nabukodonozor
ítélete így lett semmissé.]
saduceusz (łac. Sadducaeus) – (héb.) szadduceus
saduceusze [1. łac. Sadducaeus l. poj. z gr.
Saddukaíos od hebr. tzedoki, prawdop. od
imienia Sadoka, którego król Salomon
uczynił kapłanem (3. Ks. Król. 2, 35).
stronnictwo
relig.-polit.
w
Judei,
działające przez dwa stulecia przed
zburzeniem
drugiej
świątyni
jerozolimskiej w 70 r. n.e., gł. wśród sfer
zamożnych,
sprzyjające
kulturze
hellenistycznej, ugodowe w stosunku do
Rzymu; w przeciwieństwie do faryzeuszy
uznawali tylko nakazy pisanej Tory,
odrzucali tradycję ustną, wiarę w
nieśmiertelność duszy, zmatwychwstanie i
duchy anielskie. 2. sekta żydowska za
czasów wędrówki Pana na ziemi.
Odrzucali zmartwychwstanie, istnienie
duchów i aniołów. Powstali wśród
kapłanów. W poglądach podobni byli do
dzisiejszych racjonalistów. Nienawidzili
faryzeuszów, jednak łączyli się z nimi, gdy
chodziło o ukrzyżowanie Pana i
prześladowanie pierwotnych chrześcijan.
3. żydowskie stronnictwo religijnopolityczne. W polityce cechowała ich
ugodowość
względem
Rzymu.
W
poglądach
religijnych
byli
nieprawowierni: odrzucali nieśmiertelność
duszy,
zmartwychwstanie
ciał,
-
Wersja 01 01 2017.
Opatrzność, istnienie świata duchów.
Rekrutowali się głównie ze środowiska
kapłańskiego. Mimo stałej opozycji
względem faryzeuszów (zob.) byli jednak
całkowicie z nimi zgodni w sprawie Jezusa
Chrystusa i powstającego Kościoła.] –
SADDUCEUS (igaz, egyenes, őszinte);
szadduceusok [1. a kereszténység előtti
zsidóság farizeusellenes pártja, az i. e. 2. sz.ban a zsidó papság és gazdagok köreiben
kialakult konzervatív vezető réteg, Cadak
főpap leszármazottai; 2. Krisztus-korabeli
zsidó szekta, amely csak a törvényt fogadta
el, a szájhagyományt elvetette; tagadta a
halottak
feltámadását,
a
lélek
halhatatlanságát és a szellemi világ létezését
(Mk 12,18; Lk 20,27; ApCsel 23,8);
támogatták a Makkabeusokat; viszonylag kis
csoport, soraikból mégis sok főpap került ki;
Keresztelő János (Mt 3,7-8) és Jézus
korholta őket (Mt 16,6.11-12); ellenálltak
Krisztusnak (Mt 21,12kk.; Mk 11,15kk.; Lk
19,47) és az apostoli gyülekezetnek (ApCsel
5,17.33), s harcoltak ellenük.; 3. tagadta a
lélek halhatatlanságát; nem hittek a
feltámadásban és szigorú erkölcsöket
követeltek, a vallástörvény értelmében
sokszor eltértek a farizeusoktól.]
SADT Structured Analysis and Design
Technique
(technika
analizy
i
projektowania strukturalnego) – SADT
Structured Analysis and Design Technique
(strukturált elemzési és tervezési módszer)
sadyba [daw. siedziba, osiedle] – lakóhely,
székhely, tartózkodási hely
sadysta [1. osoba czerpiąca przyjemność z
zadawania cierpienia lub przyglądania się
temu; 2. osoba wiążąca osiągnięcie
satysfakcji seksualnej z zadawaniem
partnerowi bólu]
– szadista; a
kegyetlenkedésben,
mások
kínzásában,
szenvedésében élvezetet találó, beteges
ember
sadystka [1. kobieta czerpiąca przyjemność z
zadawania cierpienia lub przyglądania się
temu; 2. kobieta wiążąca osiągnięcie
satysfakcji seksualnej z zadawaniem
partnerowi bólu] – szadista (nő)
sadystycznie – szadistán
sadystyczny, -a, -e – szadista; a szadizmussal
kaopcsolatos, rá jellemző
sadyzm [od nazwiska fr. autora powieści
erotyczno-perwersyjnych: markiz D.A.F.
de Sade (1740-1814); 1. med. zboczenie
płciowe, polegające na doznawaniu
rozkoszy przy zadawaniu bólu drugiej
osobie (por. masochizm); pot. skłonność do
okrucieństwa, do pastwienia się nad kim,
6142
dręczenia, dokuczania. 2. znajdowanie
przyjemności w zadawaniu komuś
cierpień fizycznych lub psychicznych;
3. zboczenie seksualne polegające na
doznawaniu zadowolenia płciowego przy
zadawaniu bólu partnerowi] – szadizmus;
[1. a nemi eltévelyedések egyik fajtája; a
mások kínzásában való kielégülés (De Sade
francia regényíró nevéből, akinek a hőseinél
gyakran jelentkezett ez a tulajdonság) 2.
Kóros motívum, amely másoknak való
fájdalomokozásra
irányul.];
(átv.)
gyönyörködés
mások
szenvedésében,
kínlódásában; kegyetlenség
sadz [1. skrzynia z otworami, ustawiana w
miejscu przepływu wody, służąca do
przetrzymywania żywych ryb; też:
podobne urządzenie używane do chowu
łososi; 2. wydzielona część łodzi rybackiej
zawierająca wodę, do której się wrzuca
złowione ryby] – halélő, haltartó; ketrec,
(tyúkól)
sadz ptaszy – madárkalitka
sadza [czarny proszek powstający przy spalaniu
węgla] – korom
sadzać [1. pomagać komuś, zapraszać lub
zmuszać do zajęcia miejsca siedzącego;
2. proponować komuś zajęcie się czymś lub
zmuszać kogoś do tego; 3. umieszczać
kogoś w więzieniu] – (embert) ültetni,
leültetni, elültetni, vkinek kijelöli ülőhelyét,
elhelyezni vkit, vmiben; (w więzieniu)
letartóztatni,
bebörtönözni;
leültetni,
lecsukatni
sadzać gości – a vendégeket leültetni v. asztalhoz
ültetni
sadzać kogo do więzienia – bebörtönözni vkit
sadzać kury na jajach – tyúkot ültetni
sadzać za co do więzienia – bebörtönözni,
börtönbe vetni (vkit) vmiért
sadzak – ültető, ültetőfa; (növ.) link
sadzanie – ültetés, elültetés; bebörtönzés
sadzarka [maszyna do mechanicznego sadzenia
roślin bulwiastych (np. ziemniaków) i
cebulowych (np. tulipanów), rozsady (np.
kapusty, selera, tytoniu) oraz młodych
drzewek. Sadzarka jest wyposażona w
radła, służące do wykonywania bruzd
oraz elementy zasypujące wysadzany
materiał.] – ültetőgép
sadzarka dla v. do ziemniaków – burgonyaültető
gép
sadzarka do cebulek – hagymaültetőgép
sadzawka [niewielki zbiornik wodny w
naturalnym lub wykopanym zagłębieniu
ziemi] – tavacska; kis tó; halastó; (átv.)
tócsa, árvíz
-
Wersja 01 01 2017.
Sadzawka * Betesda. * Syloe – tó [Víztároló,
természetes vagy mesterségesen létesített
(2Kir 18,17; 20,20; Neh 2,14; Ézs 7,3).]
sadzawka rybna – halastó
sadzawkowy, -a, -e – tavisadze – pernye
sadzel – (orv.) kelés, (bány) cseppkőszerű
sókristály
sadzel biały na skórze – fehér kelés a bőrön
sadzel na skórze ciała jego – kelés a bőrén
sadzeniak [ziemniak przeznaczony do sadzenia]
– vetőburgonya
sadzenie – ültetés, palántázás
sadzenie drzew – faültetés, fásítás
sadzenie ochronnych pasów leśnych – védő
erdősávok telepítése
sadzenie ziemniaków – burgonyaültetés
sadzenie się – igyekvés, törekvés
sadzenie się na co – igyekvés, törekvés vmire
sadzić (sadzę) [1. umieszczać sadzonki roślin,
krzewy, drzewka itp. w odpowiednio
przygotowanej ziemi, tak żeby się przyjęły
i rosły; 2. biec, iść szybko, dużymi
krokami; 3. robić dużo błędów; 4. często
używać jakichś powiedzonek, przekleństw
itp.] – (növényt) ültetni, elültetni, palántálni;
futni, rohanni, száguldani, loholni; ékesíteni,
felékesíteni, díszíteni, feldíszíteni, kirakni,
beszórni, teletüzdelni, megtüzdelni; sok hibát
ejteni
sadzić coś – ültetni vmit
sadzić diabłami, piorunami – (átv.) sűrűn
emlegetni a szenteket; teremtettézni
sadzić drzewo – fát ültetni v. telepíteni
sadzić piorunami – átkozódni, szitkozódni
sadzić kapustę – káposztát ültetni v. palántázni
sadzić konceptami – szellemeskedni, viccelődni,
élceket sütögetni (el), szipokázni, vicceket
üzdeli tele előadását; ötletet gyártani,
tudálékoskodni
sadzić kwiaty – virágot ültetni
sadzić po zagonie – virágágyba v. veteményágyba
ültetni
sadzić przez płoty – (sp) gátat futni
sadzić rozsadę – palántázni
sadzić ziemniaki – burgonyát ültetni
sadzić się [starać się zaimponować komuś] –
törekedni
sadzić się na coś – vmire törekedni, igyekezni
sadzić się na dowcipy – mindenáron tréfálkozni
akar, szellemeskedni, viccelődni
sadzić się na koncepty – minden áron
szellemeskedni (akar)
6143
sadziec (Eupatorium L.) [rodzaj roślin należący
do rodziny astrowatych. We florze Polski
występuje tylko jeden gatunek.] – (növ)
Sédkender (növ., Eupatorium Tourn.,
Arnoglossum Raf., kenderfű Virányinál,
paszkonca v. pakóca Diószegiéknél) [a
sugaras fészkesek kórója, félcserjéje v.
cserjéje]; vízi kender
Sadziec konopiasty (Eupatorium cannabinum L.)
[bylina
z
rodziny
astrowatych
(Compositae)] – Közönséges sédkender v.
kenderpakóca (Eupatorium cannabinum) [a
fészekvirágzatúak rendjébe, a fészkesek
családjának
Eupatorium
nemzetségébe
tartozó
növényfaj.
Népies
nevei:
Foghagymaszagú fű, keresztes bodza,
királyné aszszony káposztája, Kunigundafű,
májgyógyítófű,
pakócza,
paszkoncza,
vízigyopár, vízikender.]
Sadziec przerośnięty (Eupatorium perfoliatum) –
Átnőttlevelű
sédkender
(Eupatorium
perfoliatum)
sadzonka [1. pęd lub część pędu, korzenia albo
liścia odcięte od rośliny macierzystej i
przygotowane do sadzenia; 2. młoda
roślina przeznaczona do sadzenia] –
palánta, csemete, dugvány; ültetvény;
facsemete
sadzonka przyjęła się – a palánta megfogamzik v.
gyökeret fog
sadzonkowy, -a, -e – dugványsadzony, -a, -e – ültetett
sadzowaty, -a, -e – kormos, koromszerű
sadź, szadź [biały osad powstały wskutek
zamarzania kropelek mgły] – dér, zúzmara;
gyümölcs- v. növényviasz
Safan, Szafan (królik) [syn Azaliasza, Azaliahu.
Był pisarzem Jozjasza, króla Judy. On
otrzymał
od
najwyższego
kapłana
Chilkiasza, księgę Zakonu, znalezioną w
świątyni jerozolimskiej i podał ją
królowi.] – Sáfán (hörcsög, ugró, okos,
ravasz) [Jósiás (1) király titkára és írnoka
-
Wersja 01 01 2017.
(2Kir 22,3-20; 2Krón 34,8-28); felolvasta a
templomban megtalált törvénykönyvet Jósiás
király előtt (2Kir 22,10; 2Krón 34,18), és
vitte
a
király
üzenetét
Hulda
prófétaasszonyhoz (2Kir 22,13-15; 2Krón
34,20-22).]
safandulski, -a, -ie – mafla, mulya
safandulstwo [brak energii; gnuśność] –
maflaság, együgyűség, mulyaság; tunyaság,
restség, lustaság, lomhaság
safanduła [osoba niezaradna i mało energiczna]
– mamlasz, mulya, együgyű ember
safari [1. wyprawa myśliwska w Afryce
Wschodniej;
też:
dłuższa
podróż,
zwłaszcza karawaną; 2. ubranie sportowe
szyte na wzór munduru lub stroju
myśliwskiego używanego w Afryce; 3. Styl
inspirowany Afryką, Sawanną i przede
wszystkim polowaniami na Safari.
Przeczytaj o nim w artykule o stylu
safari.] – szafari (afrikai vadászkirándulás);
szafári (ruhafazon)
safian [1. barwiona skóra kozia; 2. (u Zygmunta
Glogera) Safjan, safijan, szafjan (z
perskiego i tureckiego sachtijan) – skóra
wyprawiona
kolorowo,
przywożona
niegdyś do Polski ze Wschodu, głównie na
obuwie męskie i żeńskie. Prawdopodobnie
nazwę tę przynieśli Tatarzy, którzy
osiedlani w Polsce zajmowali się wyprawą
safjanów. 3. miękka i cienka skóra bardzo
giętka powstała poprzez wyprawienie
skóry koziej lub baraniej. Farbowany,
dawniej
najczęściej
na
czerwono.
Stosowany do opraw książkowych, obić
mebli a także do produkcji obuwia. Do
Polski trafił z Turcji, potem sprowadzano
do nas safiany angielskie, od XIX wieku
wytwarzany również w kraju. 4. skóra
wyprawiona i farbowana, niezmiernie
delikatna, giętka i miękka. Oryginalny
safian zwany także skórą marokańską
albo turecką, wyrabiany jest ze skór
kozich, nieprawdziwy z owczych. W
dawnej Polsce safian był skórą turecką, z
której robiono obuwie męskie i kobiece.] –
szattyánbőr; szömörcével, ritkán facserrel
cserzett, megfestett kecskebőr
safianowy, -a, -e – szattyánbőr-, szattyánSafira * Ananiasz – Safira (szép (nő)) [Ananiás (1)
felesége; holtan esett össze Péter lábainál,
mert
pénzadományával
kapcsolatosan
hazudott a Szent Szellemnek (ApCsel 5,110).]
safizm [miłość lesbijska] – szafizmus [Meg kell
külömböztetni a leszbikus beállítottságot a
szafizmustól. Mindkét kifejezés a híres ókori
költőnőtől Szapphótól származik, aki
6144
Leszbosz szigetén élt. Míg a leszbikusok
elvetik a férfiakkal való nemi kapcsolatot,
addig a szafizmus kedvelői normális
heteroszexuális beállítottságúak. Ez teljesen
külömbözik a férfi homoszexualitástól, ami a
régi keleti kultúrákban is perverzitásnak
számított. — Az ókori Indiában, Kínában,
Jappánban, Egyiptomban, Görögországban
stb. ez társadalmilag teljesen elfogadott és
támogatott szokás volt. A tantrikus
hagyomány nagyra becsüli a szafizmust,
mert szerintük ez nagy mértékben növeli a
nőiességet és az érzékiséget.]
Safnat-Paneach [imię nadane Józefowi, synowi
Jakuba,
przez
faraona.
Według
niektórych
znawców
języków
starożytnych imię to ma oznaczać
''objawiający tajemnicę'', według innych
słowa egipskie oznaczają ''książę życia
świata'' (czyli ''zbawca świata''). Gdyby
tłumaczenie to było pewne, to imię to
wskazywałoby na to, że Józef jest typem
Chrystusa.] – Cafenat-Panéah ("Isten szól,
és ő él") [Józsefet a fáraó szolgálatba
állításakor Cafenat-Panéahnak nevezett el
(1Móz 41,45). Az egyiptomi név jelentése:
"Isten szól, és ő él". József egyiptomi
nevével és házasságkötésével beintegrálódott
az egyiptomi társadalomban.]
”SAFNAT PANEACH”
„Faraon nadał Józefowi imię ‘Safnat Paneach’.
I dał mu za żonę Asnat, córkę Kapłana Poti-Fery
z On. Odtąd kroczył Józef na czele Egiptu”.
1Moj.41:45 B.P.
„SAFNAT PANEACH” – ZBAWCA
ŚWIATA
Według
niektórych
znawców
języków
starożytnych, imię to może oznaczać –
„objawiający tajemnice” – to wzbogaca wymowę
figury. Natomiast imię Józef, nadane mu przez
Rachelę, oznaczało – „Niech Jahwe doda”
(1Moj.30:22-24) – chodziło jej o „dodanie”
drugiego syna, późniejszego Benjamina.
Józef nie jest typem, w ścisłym zrozumieniu tego
słowa. Jest natomiast figurą o dwóch imionach i
może mieć podwójne znaczenie w pozafigurze.
Jako Safnat Paneach – figuruje Chrystusa Króla w
czasie Tysiąclecia. Jako Józef, figuruje samego
Chrystusa,
ale też
Proroków w roli
reprezentantów Chrystusa. Dodany później
Benjamin figuruje Wielkie Grono, jako „dodana”
Prorokom pomoc – również na czas Tysiąclecia.
Stąd w obrazowej historii Józefa należy widzieć
dwutorowość figury. Jedne jej aspekty wypełnia
w pozafigurze Chrystus Król Izraela, inne Prorocy
jako widzialni Jego reprezentanci. Działają Oni w
Jego imieniu – jako Józef.
Ten proroczy obraz pokazujący sposób w jaki
Józef daje się poznać swym braciom, kiedy
nagradza ich i wyróżnia Benjamina, w
pozafigurze wypełni się przez Proroków. Izrael
-
Wersja 01 01 2017.
nie ujrzy już nigdy bezpośrednio osoby Mesjasza,
ale ujrzy widzialnych Jego reprezentantów –
Proroków. Podobnie rzecz się ma z wyróżnieniem
Benjamina. Srebrniki dla tej klasy, są ukryte w
proroctwach. Natomiast nasz Pan jako „Safnat
Paneach” jest Królem całego Świata – „kroczy
na czele Egiptu” – zarządza wszystkimi jego
sprawami. Najbliższe wypełnienia są słynne
słowa:
„Jam jest Józef brat wasz” 1Moj.45:3.
Słowa
te
wypowiedziane
zostaną
za
pośrednictwem
Proroków
do
narodu
Żydowskiego. Odbiją się one głośnym echem w
całym Egipcie rozumianym jako cały świat.
http://www.prorocy.pl/p5_01_05_SAFNAT_PANEACH.htm
Safona, Safo, Sapfo (gr. Σαπφώ, łac. Sappho)
[najsławniejsza poetka starożytnej Grecji
z przełomu VII i VI wieku p.n.e., wybitna
przedstawicielka poezji lirycznej (liryka
eolska).] – Szapphó (latinosan Sappho; i. e.
6. század eleje) [ókori görög költőnő,
Alkaiosz kortársa volt. Leszbosz szigetén írt
és alkotott]
safranina – szafranin [(C12H20N4), vörös
kátrányfesték, amelyik tömény kénsavban
oldódik; ha vizben oldjuk, akkor higítás
szerint kék, viola, végül vörös szint nyer.
Használják a drágább szafflor helyett.
Előállítják, ha toluidin és anilin salétromos
savval kezelik; ekkor amidoazobenzol,
illetve amidoazotoluol keletkezik; ezt azután
sósavval és cinkkel kezelik és a keletkezett
anyagot káliumdichromáttal oxidálják.]
saga [1. st.skand. 'opowieść; legenda; historia;
saga'; opowieść, niekiedy o treści
legendarnej, lecz gł. o postaciach i
wydarzeniach
epoki
heroicznej
w
Norwegii i Islandii, zwł. z manuskryptów
isl. końca XII i XIII w.; opowieść
bohaterska;
roman-flueve.
2. staroskandynawska opowieść o wielkich
rodach,
bohaterach
i
władcach;
3. wielotomowa powieść lub serial filmowy
przedstawiające dzieje jakiejś rodziny lub
bohatera] – (skandináv, irod) saga; (ir)
prózai elbeszélés, a skandináv (főleg
óizlandi) népi irodalom sajátos terméke
sagan [duży garnek żelazny lub miedziany] –
főzőüst, katlan, kazán, nagybogrács, fazék,
vasfazék
sagan gulgocze – a katlan bugyog
saganek – kis vasfazék, kisebb bogrács
6145
saganek
sago [1. kaszka i mączka otrzymywana z rdzenia
pnia niektórych palm i sagowców; też: jej
namiastka wyrabiana z mąki kartoflanej;
2. malaj. sagu. sucha skrobia, przerabiana
na jadalne krupy a. mączkę, otrzymywana
z rdzenia pnia różnych palm tropikalnych
(np. palmy sagowej), używana też do
usztywniania tkanin] – (maláji) szágó;
egyes
pálmafajták
törzséből
nyert
keményító; könnyen emészthető tápláló
eledel
sagowiec [przedstawiciel gromady należącej do
nagozalążkowych] – szágópálma
Sagowiec odwinięty (Cycas revoluta Thunb.)
[gatunek roślin należących do klasy
sagowców i rodziny sagowcowatych.
Zasięg naturalny obejmuje południową
Japonię. Popularna roślina ozdobna, w
naszych
warunkach
klimatycznych
uprawiana jako roślina doniczkowa.] –
Japán cikász (Cycas revoluta) [A cikász
Délkelet Ázsiából származik, a legősibb
növény a Földről.]
Cycas revoluta
Sagowiec wygięty (Cycas revoluta) (Sago Palm) –
szágópálma
sagowy, –a, -e – I saga-; II szágó-
-
Wersja 01 01 2017.
sagum [1. obszerna peleryna noszona przez
żołnierzy w starożytnym Rzymie; też: taka
peleryna, purpurowa i haftowana złotem,
noszona przez imperatorów; 2. łacińska
nazwa płaszcza. Rodzaj ciepłego płaszcza.]
– (hist.) sagum; köpönyeg, vastag
hadiköpeny
sahajdaczny – (hist) (kozák vezér)
sahajdak, sajdak (z tatarskiego sadak – to samo,
co kołczan, pochwa na strzały) [1. futerał z
łukiem i kołczan ze strzałami; 2. (Jak
czytamy u zygmunta Glogera) Lubo broń
ognista dawno weszła w użycie,
jednakowoż jazda polska lubiła używać
łuku i strzał noszonych w sajdaku.
Przyczyną tego była możność rażenia
nieprzyjaciela bez huku, oraz i to, że
dawni wojskowi, nie mając jeszcze
mundurów, odznaczających ich od ogółu
szlachty, również jak oni w broń białą
uzbrojonej, używali sajdaków, czasem i
bez łuku, dla odznaczenia swego stanu
żołnierskiego. Łuk z sajdakiem był
charakterystyczną bronią dawnej jazdy
pancernej.
B.
Gemb.
Sajdaczny,
sahajdaczny,
sajdacznik
oznaczał
uzbrojonego łukiem. Na wzór hetmanów
polskich, którzy byli: wielcy i polni,
Kozacy mieli także dwojakich. Ich hetman
wielki zwał się buńczucznym, że buńczuk
turecki przed nim noszono, mniejszy zaś
czyli polny zwany był sahajdacznym.] –
tegez, nyíltartó, puzdra
Sahara [Sahara jest to strefa pustynna położona
w północnej Afryce.] – Szahara [a Föld
legnagyobb sivataga,
Észak-Afrikában.
Területe
több,
mint
9
millió
négyzetkilométer, kora 2,5 millió év]
saharyjski, -a, -ie – szaharai
Sahelanthropus tchadensis [wymarły gatunek
ssaka człekokształtnego. Żył około 7 mln
lat temu (górny miocen) w Środkowej
Afryce. Właściwie nic nie wiadomo o tych
istotach poza wyglądem ich czaszek, które
odnaleziono w latach 2001–2002 w
okolicach jeziora Czad. Czaszki wyglądają
podobnie do ludzkich. Płaska twarz,
podobne uzębienie, jedynie znacznie
mniejsza puszka mózgowa i szerszy
6146
rozstaw oczodołów.] – Sahelanthropus
tchadensis [egy fosszilis hominida-faj, amely
mintegy 7 millió évvel ezelőtt élt a felső
miocénben. Típuspéldányát, a TM 266-01060-1 leletet 2002-ben a francia Michel
Brunet vezette francia-csádi kutatócsoport
Csádban fedezte fel, egy csaknem teljesen
ép, 7 millió éves koponyát, a hozzá tartozó
állkapocs darabjait és néhány fogat. A
leleteket Toumainak nevezték el, ami a helyi
goran nyelven az „élet reményét” jelenti. A
latin név nagyjából a következőképpen
fordítható
magyarra:
"száheli
ember
Csádból".]
sahib [hindi z arab. 'pan; władca'. dawn. pan,
tytuł używany w czasach kolonialnych w
Indiach w stosunku do Europejczyków
posiadających jakąś pozycję społ. a.
urzędową, lub łączony z nazwiskiem,
tytułem, nazwą godności.] – (arab) szahib;
úr; Perzsiában és Indiában az európaiak
szokásos címe
Sahy, Šahy (węg. Ipolyság, niem. Eipelschlag)
[miasto w środkowej Słowacji, w powiecie
Levice kraju nitrzańskiego, w regionie
Hont. Miasto leży na wysokości 130 m
n.p.m. nad rzeką Ipolą, u wylotu Kotliny
Ipelskiej na Nizinę Naddunajską.] –
Ipolyság
(szlovákul
Šahy,
németül
Eipelschlag) [város Szlovákiában a Nyitrai
kerület Lévai járásában. A 8000 lakosú,
település egykor Hont vármegye székhelye
volt. Pereszlény és Tesmag tartozik hozzá.]
Saint-Acheul [miejscowość i gmina we Francji,
w regionie Pikardia, w departamencie
Somma] – Saint-Acheul [lelőhely, a
franciaországi Amiens egyik külvárosa]
saintsimonizm [wym. sęsimonizm] [od nazwiska
twórcy. doktryna fr. socjalisty utopijnego,
historyka i filozofa Claude'a Henri de
Saint-Simona (1760-1825), głosząca m.in.
ustanowienie
sprawiedliwego
"społeczeństwa wytwórców", "nowego
chrystianizmu", solidaryzmu społ.] –
saint-simonizmus; Saint-Simon (1760-1825)
francia
utópista
szoacialistának
és
követőinek tanítása
saja [1. materyjka włoska, cienka, lekka (ob. Vol.
leg., III, f. 81, r. 1643). 2. materia lekka,
włoska używana w dawnej Polsce.] – (ol.)
saia; vékony, könnyű, olasz anyag
-
Wersja 01 01 2017.
sajan, sajanik, sagaj [1. suknia, wspominana
przez wielu pisarzy polskich w XVI w.; 2.
krótka suknia męska, rodzaj kaftana,
noszona przez dworzan i żołnierzy w
Polsce w czasach odrodzenia. Nazwa i
strój przyszły z Włoch. Wskazują na żywe
w czasach królowej Bony wpływy Italii na
modę polską. 3. obcisły męski kaftan z
przedłużonym stanem w kształcie krótkiej
spódniczki, noszony w Europie do XVII w.
przez rycerstwo i dworzan.] – (daw) XVI.
sz-i kaftánszerű férfi ruha
sajdak [1. futerał z łukiem i kołczan ze
strzałami; sahajdak; 2. przyrząd do
noszenia strzał, albo strzał razem z
łukiem.] – tegez, nyíltartó, puzdra
sajeta [1. sukno cienkie zagraniczne. Chwalono
sajetę angielską i sedańską. 2. suknia z sai,
zbytkowna i kosztowna. Król Jan Sobieski
w odsieczy wiedeńskiej walczył w błękitnej
sajecie] – (dawno) finom textilanyag; (átv.)
selymek, drága ruhák
sajonara [jap., do widzenia!] – (jp.) szajonara,
sayonara, "Viszontlátásra!"
sak [fr. sac 'wór, worek, torba' od łac. saccus z
gr. sákkos 'worek'; 1. sieć na ryby w
kształcie worka rozpiętego na kabłąkach;
2. sidło na ptaki; potrzask na ptaki;
3. daw. worek podróżny] – zsák, tarisznya,
utizsák; szeredás; (vas) háló, csapda, tőr
sake [napój alkoholowy z ryżu, podawany na
ciepło] – szaké; rizsbor [A szaké rizsből
erjesztett, nagy alkoholtartalmú (gyakran
18%-os) japán sörféleség. Szeszfoka,
aromája és állaga miatt sokszor helytelenül
rizsbornak is nevezik.]
sakiewka [1. daw. podłużny woreczek na
pieniądze; 2 sakiewki do pieniędzy
robiono w XVIII wieku sposobem
szmuklerskim, z jedwabnych, srebrnych
lub złotych sznureczków wiązane jak
torby myśliwskie; bywały, pończoszkową
robotą, na drutach, haczykiem lub igłą,
gładkie, w pasy, wzorki, na kanwie
prostej, złotej, srebrnej, z perełek,
paciorek drobnych i stalkowe. 3. sakwa, od XVII w. skórzany zwykle woreczek na
pieniądze i drobiazgi; kiesa, trzos] –
erszény, pénztárca, bugyelláris
sakkos (gr. wór) [szata liturgiczna biskupów,
tunika
sięgająca
nóg,
ozdobiona
dzwoneczkami. Symbolizuje szatę bólu i
pokory (Jr 48; Łk 10,13). Dzwoneczki
symbolizują słowo Boże płynące z ust
biskupa.] – (gör.) szakkosz (gör. 'zsák') [1. a
gör. egyházban a püspökök öltönye. Olyan,
mint a dalmatika, és a püspök azt a felon
helyett
ölti
magára.
Rendszerint
keresztecskékkel van borítva és jelenti azt a
ruhát, melyet az Üdvözítő szenvedése alatt
viselt. 2. térdig érő, bő ujjú, a dalmatikára
emlékeztető püspöki díszöltöny. - Az
ünnepnek v. az alkalomnak megfelelő színű
szövetből készült. Két oldalán nyitott, sok
apró kereszttel van díszítve. Eredetileg a
bizánci cs-ok öltözete volt. A 11. sz: a
bizánci pátr-k kiváltságként, ünnepélyes
alkalmakra
megkapták
a
szakkosz
viselésének jogát, később a szakkosz a
bizánci rítusú főpásztorok lit. ruhája lett.]
6147
Püspökszentelés - A szakkosz ünnepélyes átadása
sakpalto (niem. Sackpaletot) [1. zob. sak; płaszcz
wiosenny, luźny, szeroki; 2. dawny męski
płaszcz; 3. daw. wiosenny lub letni płaszcz
noszony przez mężczyzn.] – (elav.) nyári
felöltő; (daw) férfikabát
sakra [1. święcenia duchowne, zwłaszcza
biskupie; 2. namaszczenie monarchy w
czasie
koronacji;
3.
namaszczenie
koronowanej głowy; święcenie duchowne
(zwł. biskupie)] – felszentelés, felkenés
sakralny, -a, -e [1. dotyczący kultu religijnego; 2.
religijny, związany z kultem relig.,
poświęcony.] – (lat.) sacralis, szakrális;
(vall.) szent, szentséges; a vallási kultuszra
vonatkozó; isteni, szent; természetfeletti
eredetűnek tartott
sakramencki, -a, -ie [1. pot. w wyzwiskach:
niegodziwy,
przeklęty;
2. pot.
o
negatywnych
zjawiskach:
bardzo
intensywny] – átkozott, ördögi
sakrament [1. sacramentum 'sakrament' z łac.
'zaprzysiężenie; zobowiązanie'; chrześc.
(czynność relig., której skutkiem ma być)
łaska uświęcająca za pośrednictwem
znaków ustanowionych przez Chrystusa;
2. akt religijny dający łaskę uświęcającą
za pośrednictwem znaków ustanowionych
przez Chrystusa, np. chrzest i komunia] –
(lat, vall.) sacramentum, szakramentum;
szentség (általában; pl. szent kenet stb.);
-
Wersja 01 01 2017.
oltáriszentség; szentség (a római katolikus
egyházban Krisztus által rendelt látható jel,
mely láthatatlan malasztban részesíti az
ember lelkét: (róm.kat.) a rk. egyház hét
szentséget ismer: keresztség, bérmálás,
oltáriszentség, penitenciatartás, utolsó kenet,
egyházi rend, házasság; (prot.) a pr.
egyházak kettőt: keresztség, Úrvacsora);
sakrament chorych – utolsó kenet
sakrament chrztu – keresztség szentsége
sakrament eucharistii – oltáriszentség
sakrament kapłaństwa – papi rend szentsége
sakrament małżeństwa – házasság szentsége
sakrament pojednania [Katechizm Kościoła
Katolickiego mówi: "Ci, którzy przystępują
do sakramentu pokuty uzyskują przebaczenie
grzechów popełnionych przeciwko Bogu,
dzięki miłosierdziu Bożemu. Stają się
natychmiast pojednani z Kościołem, który
został urażony przez ich grzechy. Dostępują
nawrócenia poprzez miłosierdzie Boże oraz
trud modlitwy." ― Sakrament pojednania
nazywamy
sakramentem
nawrócenia,
ponieważ
powoduje
sakramentalną
obecność
Jezusa
nawołującego
do
nawrócenia, jest pierwszym krokiem w
powrocie do Ojca dla tych, którzy
zbłądzili poprzez grzech. ― Jest on
nazwany sakramentem Pokuty, ponieważ
uświęca indywidualnie chrześcijańskich
grzeszników i jest duchowym krokiem do
nawrócenia, pokuty i zadośćuczynienia. ―
Jest on nazwany sakramentem spowiedzi,
ponieważ ujawnienie lub wyznanie
grzechów kapłanowi jest zasadniczym
elementem tego sakramentu. W głębokim
sensie jest on również "wyznaniem" –
uhonorowaniem i pochwałą – świętości
Boga i jego miłosierdzia skierowanego do
człowieka pełnego grzechu. ― Jest on
nazwany
sakramentem
przebaczenia,
ponieważ poprzez rozgrzeszenie udzielone
przez kapłana Bóg daruje pokutnikowi
przebaczenie i pokój.] – bűnbánat
szentsége; gyónás szentsége
sakrament pokuty – bűnbánat szentsége
sakramentalny, -a, -e [od od sacer 'święty;
poświęcony';
późn.łac.
sacramentalis;
1. zgodny z utrwalonym zwyczajem;
2. mający moc sakramentu; uroczysty;
uświęcony
zwyczajem,
rytualny,
tradycyjny, zwykły; niezbędny.] – (egyh)
szentségi; szent, ünnepélyes, rituális, ősi;
szokássá vált, általánosan elfogadott,
szakramentális, szükséges, elkerülhetetlen
sakramentalna formułka – általánosan elfogadott
szokás, előírás, szabály
Sakramentarium [specjalne
pomieszczenie
na Najświętszy
Sakrament,
pełniące
podobną
rolę
co tabernakulum.
Upowszechniło się w średniowieczu, a
zwłaszcza
w
okresie gotyku.]
–
szentségháza
[katolikus
templomokban
az oltáriszentség
őrzésére
szolgáló
szekrényke]; tabernákulum [az oltárra
állított
szekrényke];
(książka)
szakramentárium [a későbbi misekönyv
előfutára]
6148
Sakramentarium gotyckie w kościele św. Marii
Magdaleny - Wrocław
Sakramentki
(Benedyktynki),
BENEDYKTYNKI OD NIEUSTAJĄCEJ
ADORACJI
NAJŚWIĘTSZEGO
SAKRAMENTU (Moniales Ordinis Sancti
Benedicti ab Adoratione Perpetua), nazwa
skrócona:
Benedyktynki-Sakramentki
lub: Benedyktynki Najśw. Sakramentu
lub: OSB ap [1. Mniszki Benedyktynki od
Nieustającej
Adoracji
Najświętszego
Sakramentu należą do wielkiej rodziny
Zakonów Benedyktyńskich, założonej
w VI w. przez św. Benedykta z Nursji,
Patriarchy mnichów Zachodu, a obecnie
Patrona Europy. Kolebką Zakonu było
Subiaco, potem Monte Cassino we
Włoszech, nieopodal Rzymu. Patronką
żeńskiej
gałęzi
zakonu
jest
św. Scholastyka, siostra św. Benedykta. 2.
19 stycznia 1688 r. Maria Kazimiera
Sobieska
nabyła
od
Kotowskich
rezydencję przy Rynku Nowego Miasta i
przeznaczyła
ją na siedzibę
dla
sprowadzonych z Francji w 1687 r.
Benedyktynek od Nieustającej Adoracji
Najświętszego Sakramentu w Polsce
zwanych Sakramentkami. Przebudowa
pałacu mająca na celu zmianę funkcji i
-
Wersja 01 01 2017.
charakteru reprezentacyjnej budowli,
powierzona została ponownie Tylmanowi
z Gameren, który ukończył ją w 1688 r. 3.
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Królowa
Marja Kazimiera, żona Jana Sobieskiego,
spełniając ślub, uczyniony podczas
wyprawy pod Wiedeń jej męża,
sprowadziła r. 1687 do Polski zakonnice z
Francyi, oddające się nieustającej czci
Zbawiciela w Najśw. Sakramencie. Na
mieszkanie zakupiła im w Warszawie, na
Nowem Mieście, dwa domy z ogrodami od
Adama
Kotowskiego,
stolnika
wyszogrodzkiego, i kawał ziemi nad Wisłą
od Kacpra Waltera, rajcy miejskiego,
gdzie wybudowała klasztor i kościół. Był
to z kolei ósmy klasztor tego zakonu w
Europie. Drugi zaś dom tej reguły w
Polsce fundowany został w początkach
XVIII w. we Lwowie. W obu otworzony
został pensjonat czyli szkoła żeńska.
Zwierzchnictwo
nad
szkołą
miała
mistrzyni, wykłady prowadziły zakonnice,
nauczycielki świeckie i profesorowie szkół
publicznych. Ponieważ zgromadzenie
sakramentek przez długi czas werbowało
się głównie z samych Francuzek i dziewic,
pochodzących ze znakomitych rodów
polskich, otoczone więc było wyjątkową
protekcją arystokracyi polskiej. Król Jan
III
podarował
sakramentkom
warszawskim w upominku swój płaszcz
koronacyjny, usłany koronkami, złotem i
srebrem, z którego sporządzony ornat
kościelny do dziś się przechowuje i jest
używany na uroczystość Zielonych
Świątek. W r. 1848 Komisja oświecenia w
Królestwie pozwoliła sakramentkom tylko
na internat, t. j. pensjonat dla uczennic,
mieszkających
wewnątrz
murów
klasztornych; w pełnym rozkwicie
przetrwał on do d. 27 listopada 1864 r., w
którym został zamknięty. 4. żeńskie
zgromadzenie zakonne zał. w 1651 r.,
zajmujące się wychowaniem dziewcząt,
sprowadzone do Polski w 1678 r. przez
królową Marię Kazimierę ("Marysieńkę"
Jana Sobieskiego).] – bencés nővérek
(1688-ban Maria Kazimiera Sobieska által
Varsó Újvárosba telepített francia nővérek)
Sakramenty (w łacinie kościelnej sacramentum —
„tajemnica religii”; od późnołacińskiego
sacramentum — „przysięga wierności”, np.
legionistów, od sacro, sacrare —
„poświęcić, ubóstwić”) [w chrześcijaństwie
obrzęd religijny rozumiany jako znak lub
sposób
przekazania
łaski
Bożej,
ustanowiony, zgodnie z wiarą, przez
Chrystusa.] – szentségek (hét szentség)
Są to:
 chrzest (łac. baptismum) – keresztség
 bierzmowanie (s. zstąpienia Ducha Świętego)
(confirmatio) – bérmálás
 Eucharystia (eucharystia)(pierwsza komunia
Sw.) - Eucharisztia
 pokuta (spowiedź, sakrament pokuty i
pojednania) (paenitentia) – bűnbocsánat
 namaszczenie chorych (unctio infirmorum) –
betegek kenete
 kapłaństwo (sacri ordines) – Egyházi rend
(papi szentség)
6149
 małżeństwo (matrimonium) – házasság
sakshorn, saxhorn [1. blaszany instrument dęty;
2. Sakshorn – instrument dęty blaszany z
grupy
aerofonów
ustnikowych,
udoskonalona we Francji przez A. Saxa w
XIX
wieku
odmiana
bugelhornu;
budowany jest w różnych wielkościach:
sopran (skrzydłówka), sakshorn altowy,
sakshorn tenorowy, sakshorn barytonowy
(tzw. eufonium), bas (bombardon);
wielkości te mają związek ze skalą danego
instrumentu; sakshorny mają szczególne
zastosowanie w orkiestrach dętych.] –
(zene) szaxkürt
saksofon [instrument dęty w kształcie wygiętej
fajkowato rury] – szaxofon; (zene) fémből
készült, egyszerű nyelvű fúvós hangszer;
1840-ben Sax által konstruált rézfúvó,
klarinát fúvókával
saksofonista
[muzyk
grający
na
saksofonie], saksofonistka
–
szakszofonista– szaxofonos (ffi/nő)
saksofonowy, -a, -e [przymiotnik od: saksofon] –
szaxofonos, szaxofonSaksonia [I. Wolny Kraj Saksonia (łac. Saxonia;
niem.
Freistaat
Sachsen;
górnołuż.
Swobodny stat Sakska; dolnołuż. Zwězkowy
kraj Sakska) [kraj związkowy w Niemczech
graniczący z Polską, Czechami i z
następującymi krajami związkowymi:
Bawaria, Turyngia, Saksonia-Anhalt i
Brandenburgia. Stolicą jest Drezno.
Republika Saksonii jest spółką prawa
publicznego. Reprezentuje ją premier
Stanislaw Tillich. II. Wolne Państwo
Saksonia (śrdw.-łac. Saxonia, kraina Sasów;
niem.
Freistaat
Sachsen,
górnołuż.
Swobodny stat Sakska, dolnołuż. Zwězkowy
kraj Sakska) – kraj związkowy w
Niemczech graniczący z Polską, Czechami
i z następującymi krajami związkowymi:
Bawaria, Turyngia, Saksonia-Anhalt i
Brandenburgia.] – Szászország (német:
Sachsen) a Német Szövetségi Köztársaság
egyik állama; (dawno, lat.) Saxonia
-
Wersja 01 01 2017.
Saksończyk [1. mieszkaniec Saksonii; 2.
mieszkaniec
Saksonii-Anhalt;
3.
mieszkaniec Dolnej Saksonii], Saksonka –
szász (ffi/nő)
sakwa [łac. saccus; 1. dawny worek podróżny,
często z otworem w środku do
przewieszania przez ramię lub po obu
stronach siodła; 2. torba podróżna
przewieszana po obu stronach bagażnika
roweru; 3. duża sakiewka; 4. dawniej
podwójny
worek
podróżny
do
przewieszania przez ramię, spadający na
plecy i iersi, używany przez pielgrzymów i
kwestarzy zakonnych; 5. sakwa do
przewieszania po obu stronach siodła
końskiego, zazwyczaj z długim otworem
na wierzchu. Obszerna torba. Torba na
obrok dla koni. Odmianą sakwy była
sakiewka - woreczek na pieniądze, zwykle
podłużny, zasuwany na dwa metalowe
kółka.] – oldalzsák, szeredás, tarisznya
sakwojaż (fr. sac de voyage) [1. daw. torba
podróżna lub walizka; 2. daw. torba
podróżna; neseser] – (dawno) útitáska,
bőrönd
sala [1. duże pomieszczenie przeznaczone na
zebrania, uroczystości, widowiska itp.;
też: publiczność zebrana w takim
pomieszczeniu; 2. duże pomieszczenie
będące miejscem zebrań, wystaw itp.; 3.
publiczność
zgromadzona
w
sali
(pomieszczeniu); słuchacze, widzowie] –
(fr. salle) (ném, dawno) szála; terem,
táncterem; (w szpitalu) kórterem
sala audiencjonalna – kihallgatási terem;
fogadóterem
sala aukcyjna – árverési csarnok; aukciós terem
sala balowa – bálterem, táncterem
sala biesiadna – nagyterem (ebédlő)
sala bilardowa, sala do bilarda – biliárdterem
sala była przepełniona – a terem zsúfolásig
megtelt
sala dla czekających – (poczekalnia) váróterem
sala do nauki – tanulószoba
sala do tańca – táncterem
sala dla dzieci; sala dla najmłodszych – terem a
gyerekek számára; gyerekterem
sala fechtunkowa – vívóterem
sala galowa – díszterem
6150
sala gimnastyczna – tornaterem
sala jadalna – étterem, ebédlőterem, ebédlő
sala kinowa – moziterem
sala kameralna – kamaraterem
Sala Kapitulna (Chapter House) – káptalanterem;
kolostorokban
található
gyűlésterem,
gyarkan a templom mellett [a kolostornak
legtöbbször a keleti szárnyban lévő,
többnyire kéthajós boltozatos terem a
káptalani összejövetelk céljára]
sala kasowa – pénztárterem
sala kolumnowa – oszlopcsarnok, oszlopterem
sala koncertowa – hangversenyterem
Sala Kongresowa – Kongresszusi Terem
sala
konferencyjna
–
konferenciaterem,
tanácsterem, tárgyalóterem
sala laboratoryjna – isk. szertár
sala lekcyjna – tanterem, osztályterem
sala licytacyjna – árverési terem v. csarnok
sala lustrzana – tükörterem
sala ma dobrą akustykę – jó a terem akusztikája
sala nabita widzami – a terem zsúfolásig megtelt
nézőkkel
sala naukowa – tanterem
sala obrad – tanácsterem, tárgyalóterem; tárgyaló
sala ogrodowa – kerti szoba
sala operacyjna – műtő, műtőszoba
sala porodowa [Element szpitala położniczego
(bądź położniczo- ginekologicznego) w
którym prowadzone są porody. Sala
porodowa zawiera fotel porodowy, kącik
noworodkowy, elementy wspomagające
pierwszy okres porodu np.: drabinki,
worek sako, wanna z hydromasażem lub
prysznic oraz kącik odpoczynkowy, np.
dla partnera.] – szülőszoba
sala
posiedzeń – tanácsterem, ülésterem;
gyűlésterem
sala przygotowawcza i sterylizacyjna – előkészítő
és sterilizálóhelyiség
sala przyjęć – fogadószoba
sala pusta bez dekoracji – üres, díszítés nélküli
terem; a terem üres, dekoráció nélküli
sala recepcyjna – fogadóterem
-
Wersja 01 01 2017.
sala rekreacyjna – játékterem (tanintézetben)
sala reprezentacyjna – díszterem
sala restauracyjna jest na dole – az étterem lent
van
sala rozpraw – (törvényszéki v. bírósági)
tárgyalóterem
sala rycerska – lovagterem
sala rysunkowa – isk. rajzterem
sala sportowa – sportterem
sala szermierska a. sala szermiercza – vívóterem
[sala szermierska w Pałacu della Ragione
w Padwie; Sala szermiercza Piast Gliwice]
sala szkolna – osztályterem
sala szpitalna – kórterem
sala ślubów – házasságkötő terem
sala taneczna – táncterem, bálterem
sala tenisowa do tenisa stołowego – asztalitenisz
terem; pingpong terem
sala terrana [przylegająca do pałacu od strony
ogrodów; piękna loggia] – (ol.) sala terrana;
földszinti terem; kerti helyiség a kastély v.
palota földszintjén
Sala Wielka * Dom – Nagyterem
sala wykładowa – előadóterem, auditórium
sala wypełniona po brzegi – túlzsúfolt terem
sala wystawowa – kiállítóterem
sala zabaw – vigadó; játékterem
sala zapchana ludźmi – a terem megtelt
emberekkel
sala zapełniła się publicznością – a terem megtelt
közönséggel
sala zebrań – gyűlésterem
salada [to rodzaj średniowiecznego hełmu
(używanego głównie w XV wieku),
typowego głównie dla Niemiec oraz
Włoch] – saller [a kései lovagkor
sisaktípusa. Néha előfordul címersisakként.
Használata szinte kizárólag a 15. századra
korlátozódik,
a
16.
század
elején
szórványosan még megtalálható volt, helyét
a zárt sisakok, morionok, cabasset-k és a
burgonet-k vették át.]
salam ('pokój') – (arab) szelám (helytelenül
szálem); üdv, békesség
salam (alejkum)! [arab. salām 'pokój'; aleíkum 'z
tobą'. pokój (z tobą)!; pokłon a.
ceremonialne
pozdrowienie
na
Wschodzie] – (arab) szálem alajkum! üdv v.
üdvözlet nektek! (a mohamedán népek
köszöntése)
salamandra [łac. z gr., zool. płaz ogoniasty
ziemnowodny; stwór mityczny mogący
przebywać w ogniu bez szkody dla siebie;
istota zamieszkująca element ognia wg
teorii
Paracelsusa.]
–
(gör,
áll.)
-
Wersja 01 01 2017.
o
o
o
o
o
o
o
(Salamandra)
szalamandra;
farkos
csúszómászóknak v. kétéltűeknek egyik, a
gyíkokhoz hasonló fajtája

fekete-sárga foltos szalamandra
6151
salamandra plamista (Salamandra salamandra) –
foltos
szalamandra
(Salamandra
salamandra)
Salamandrowate (Salamandridae) [rodzina
płazów
ogoniastych,
dość
szeroko
rozprzestrzeniona na kuli ziemskiej. Brak
jej
przedstawicieli
w
Ameryce
Południowej i Środkowej. Do rodziny tej
należy 39 gatunków o małej i średniej
wielkości ciała.] –
A családba az alábbi nemek és fajok tartoznak.
 Salamandra (Laurenti, 1768) 7 faj
o foltos szalamandra (Salamandra salamandra)
o alpesi szalamandra (Salamandra atra)
o korzikai szalamandra (Salamandra corsica)
o Salamandra algira
o Salamandra infraimmaculata
o Salamandra lanzai
o líkiai szalamandra (Salamandra luschani) vagy
(Mertensiella luschani)
 Mertensiella (Wolterstorff, 1925) – 1 faj
o kaukázusi
szalamandra
(Mertensiella
caucasica)
 Chioglossa (Bocage, 1864) – 1 faj
o aranycsíkos
szalamandra
(Chioglossa
lusitanica)
 Salamandrina (Fitzinger, 1826) – 1 faj
o pápaszemes
szalamandra
(Salamandrina
terdigitata)
 Pleurodeles (Michahelles, 1830) 3 faj
o Pleurodeles nebulosus
o algériai bordásgőte (Pleurodeles poireti)
o bordás gőte (Pleurodeles waltl)
 Tylototriton (Anderson, 1871) – 7 faj
o Tylototriton asperrimus
o Tylototriton hainanensis
o Tylototriton kweichowensis
o Tylototriton shanjing
o Tylototriton taliangensis
o krokodilgőte (Tylototriton verrucosus)
o Tylototriton wenxianensis
 Triturus (Rafinesque, 1815) – 12 faj
o pettyes gőte (Triturus vulgaris)
o olasz gőte (Triturus italicus)
o talpas gőte (Triturus helveticus)
o kárpáti gőte (Triturus montandoni)
o ibériai gőte (Triturus boscai)








tarajos gőte (Triturus cristatus)
alpesi tarajosgőte (Triturus carnifex)
dunai gőte (Triturus dobrogicus)
balkáni tarajosgőte (Triturus karelinii)
márványos gőte (Triturus marmoratus)
törpe márványosgőte (Triturus pygmaeus)
alpesi gőte (Triturus alpestris)
Ommatotriton (Gray, 1835) – 2 faj
o szalagos gőte (Ommatotriton vittatus vagy
Triturus vittatus)
o Ommatotriton ophryticus
Euproctus (Gené, 1838) – 3 faj
o pireneusi gőte (Euproctus asper)
o korzikai gőte (Euproctus montanus)
o csukafejű gőte (Euproctus platycephalus)
Cynops (Tschudi, 1838) – 7 faj
o Cynops chenggongensis
o Cynops cyanurus
o kardfarkú gőte (Cynops ensicauda)
o kínai tűzhasúgőte (Cynops orientalis)
o Cynops orphicus
o japán tűzhasúgőte (Cynops pyrrhogaster)
o Wolterstroff-gőte (Cynops wolterstorffi)
Paramesotriton (Chang, 1935) – 7 faj
o szemölcsös
gőte
(Paramesotriton
caudopunctatus)
o kínai szemölcsös gőte (Paramesotriton
chinensis)
o észak-vietnami
szemölcsös
gőte
(Paramesotriton deloustali)
o Paramesotriton fuzhongensis
o Paramesotriton guanxiensis
o hongkongi szemölcsös gőte (Paramesotriton
hongkongensis)
o Paramesotriton laoensis
Notophthalmus (Rafinesque, 1820) – 3 faj
o Notophthalmus meridionalis
o Notophthalmus perstriatus
o vörösfoltos keleti gőte (Notophthalmus
viridescens)
Taricha (Gray, 1850) – 3 faj
o érdesbőrű gőte (Taricha granulosa)
o vöröshasú gőte (Taricha rivularis)
o kaliforniai gőte (Taricha torosa)
Echinotriton (Nussbaum & Brodie, 1982) – 2
faj
o Echinotriton andersoni
o Echinotriton chinhaiensis
Neurergus (Cope, 1862) – 3 faj
o Neurergus crocatus
o Neurergus microspilotus
o Neurergus strauchii
Pachytriton (Boulenger, 1878) – 2 faj
o rövidlábú gőte (Pachytriton brevipes)
o lapátfarkú gőte (Pachytriton labiatus)
salami
[1. sucha,
wędzona
kiełbasa
z
charakterystycznym
nalotem
pleśni;
2. żółty ser z mleka krowiego o łagodnym
smaku] – szalámi, téli kolbász, felvágott
6152
salangana [ptak o krótkim, zakrzywionym
dziobie i długich skrzydłach, żyjący w
południowo-wschodniej Azji] – (áll)
szalangána, Salangana (Collocalia esculenta
Gray); fecskeféle madár; a sarlós
fecskefélékkel rokon nem (az ide tartozó
madarak építik az ún. ehető fecskefészket)
salaria [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywano
wszelkie opłaty za pisanie i czynności
urzędowe, których szczegółowe taksy
uchwalone na sejmach podają Vol. leg.
Były więc salaria albo pamiętne sądowe i
pisarskie, salaria kancelaryi królewskiej,
notarjusza dworu biskupiego, salaria
urzędnikom ziemskim i grodzkim.] –
(daw) salarium; fizetés, eljárási díj [Az ókori
rómaiaksópénzzel fizették ki munkásaikat,
ezt úgy nevezék "salarium", innen ered az
angol "salary" (fizetés) szó.]
Salat (arab. ‫ ص لوة‬salah, pers. ‫ ن ماز‬namâz, tur.
namaz) [to muzułmańska rytualna
modlitwa, będąca jednym z pięciu
obowiązków każdego muzułmanina (tzw.
filarów wiary).
Odmawia się
ją
pięciokrotnie w ciągu doby (przed
wschodem słońca, w południe, po
południu, po zachodzie słońca i w
pierwszej połowie nocy).] – (ar.) salat v.
szalat; (muzulmán) ima, imádság; a
muzulmán hívők naponta öt ízben
elmondandó imája
salaterka [naczynie stołowe, głębsze niż talerz,
używane do podawania sałatek, jarzyn lub
owoców] – salátástál, kompótostálka
salariat
[socjol.
warstwa,
grupa
społ.,
obejmująca osoby żyjące z wynagrodzeń
za
pracę,
zazw.
pracowników
umysłowych, urzędników itp., pobierająca
pensje, pobory (zwł. w odróżnieniu od
robotników, otrzymujących tygodniówkę
itd.).] – bérből, fizetésből élő társadalmi
réteg v. csoport
salarium [żołd, płaca (pierw. na zakup soli)] –
(lat.) sallárium; fizetés, bér, munkadíj
salawar [Salwar Kameez (Znane również jako
Shalwar Kameez lub Shalwar Quamiz) to
tradycyjny strój zarówno damski, jak i
męski, noszony min. w Indiach. Salwary
(Ang. Salwars) to nazwa luźnych
(piżamowych) spodni, prostych i szerokich
na górze, zwężających się ku dołowi.] –
(arab) salavári; a Közel- és Közép-Keleten
hordott hosszú, bő szárú nadrág; rövidszárú,
szűk pótnadrág. Szalavárdi, solovári
(Mezőség), salavárdi nadrágnak is nevezik
salceson [wędlina wyrabiana z głowizny i
różnych okrawków mięsa] – disznósajt,
préssajt, disznófősajt
-
Wersja 01 01 2017.
salceson austriacki – (régen, tréf.) rendőr, zsaru
saldo [1. stan konta, różnica wynikająca z
zestawienia sum przychodu i rozchodu;
2. zestawienie
wyników
jakiejś
działalności, uwzględniające zarówno
sukcesy, jak i porażki] – (ol) szaldó,
egyenleg; „tartozik” v. „követel” maradvány
a
számla
lezárásakor;
egyenleg,
számlamaradék
saldo aktywne – aktív szaldó
saldo bierne – passzív szaldó
saldo bilansowe – mérlegszaldó, mérlegegyenleg
saldo bilansu handlowego – kereskedelmi
mérlegszaldó
saldo clearingowe – klíringszaldó
saldo debetowe – tartozik-egyenleg; adósságszaldó
saldo dewizowe – devizaszaldó
saldo dodatnie – aktív szaldó
saldo handlowe – kereskedelmi szaldó
saldo kasy – pénztárszaldó
saldo kredít – követelegyenleg
saldo kredytowe – hitelszaldó
saldo ma - követel egyenleg
saldo pasywne – passzív szaldó
saldo płatnicze – fizetési szaldó
saldo rachunkowe – számlaegyenleg
saldo roczne – évi egyenleg
saldo ujemne – passzív szaldó
saldo winien v. debet – tartozik-egyenleg
saldo zerowe – nullszaldó
saldować – (ol-ném.) szaldírozni; egyenleget
készíteni;
a
számla
eredményét
megállapítani, (számlát) lezárni; számlát
kiegyenlíteni,
rendezni;
az
összeg
kiegyenlítését elismerni, nyugtatványozni
sale zdobne portretami – arcképekkel díszített
terem
Salem (w pokoju doskonały) [są przypuszczenia,
że to pierwotna nazwa miasta Jeruzalem
albo też kraju o tej nazwie. Melchisedek
był królem Salemu.] – SÁLEM (békesség,
béke, békés; teljes, egészséges, ép, sértetlen)
[1. A város neve, ahol Melkisédek király volt
(1Móz 14,18; Zsid 7,1-2); valószínűleg
Jeruzsálem nevének rövidített alakja. 2. Hely
Énon közelében, a Jordántól nyugatra (Jn
3,23; 10,40).]
saletra [1. nawóz zawierający azot; 2. substancja
używana do konserwowania mięsa] –
(vegyt) salétrom
Saletra (soda w Biblii Tysiąclecia) [wskazuje na
to, że Izrael nie tylko był brudny
zewnętrznie, ale stał się brudną naturą (w
sensie duchowym) skoro prorok twierdzi,
że obmycia z użyciem saletry nie pomogą
6153
mu. W Przyp. 25;20 robienie rzeczy
bezwartościowych, nie mających sensu.] –
salétrom [A középkori Európában a latin
nitrum vagy sal nitri szót használták a
nátrium-karbonát
megnevezésére.
A
kifejezés a franciában nitre-re változott, és a
XIII. században került át az angolba nitreként vagy niterként. Az európai alkimista
szövegekben azonban gyakran használták
ugyanazt a szót különböző anyagok
elnevezésére, és a sal nitri alatt néha
salétromot (kálium-nitrátot) értettek. Ez a
jelentés késõbb fokozatosan kiszorította az
eredetit: a XVIII. században már szinte
kizárólag a kálium-nitrátra használták, bár
Geoffroy
még
megkülönböztette
az
"ókoriak" és a "modernek" nitre-jét. A
század végére már jól ismerték a salétromot,
a salétromsavat, a salétromossavat, a nitrátés nitritsókat. Lavoisier az elemet az új
nómenkaltúrában azote-nak (élettelennek)
nevezte. Mivel Cavendish "azote"-ból és
oxigénbõl állított elő nitre-t (salétromot)
kálium-hidroxid jelenlétében, Chaptal úgy
gondolta, hogy az elemet nitrogénnek, nitreképzőnek kellene nevezni az oxigén
(savképző) és a hidrogén (vízképzõ)
mintájára.]
saletra amonowa [nawóz, którego głównym
składnikiem jest syntetyczny azotan
amonu] – (vegyt) ammónium salétrom
saletra chilijska v. sodowa [zob. nitratyn:
bezbarwny, czerwonawy lub żółtawy
minerał] – nátron- v. csilesalétrom
saletra potasowa, indyjska [zob. nitrokalit:
bezbarwny, białawy lub szary minerał o
szklistym połysku] – kálisalétrom
saletra wapniowa – mészsalétrom
saletrować
[1. zaprawiać
mięso
saletrą;
2. nawozić glebę saletrą] – salétromozni
(konzerválásnál v. földet)
saletrownia – (dawno) salétromgyár
saletrowy, -a, -e [przymiotnik od: saletra] –
(vegyt.) salétromsaletrzak [nawóz sztuczny będący mieszaniną
saletry amonowej z węglanem wapnia] –
(vegyt, mezőg.) ammóniás salétrom
saletrzan – (vegyt) nitrát, salétromsó
salezjanin [członek katolickiego zgromadzenia
zakonnego, zajmującego się wychowaniem
młodzieży] – (vall) szaléziánus, szalézi
szerzetes;
az
elhagyott
gyermekek
gondozásával és nevelésével, továbbá
misszióval
foglalkozó
rk.
katolikus
szerzetesrend tagja (a női rendet alapító
francia François de Sales - Szalézi Szent
Ferenc nevéről)
-
Wersja 01 01 2017.
salezjański, -a, -ie – szalézisalicylan sodu, salicyl [sól kwasu salicylowego,
biała, krystaliczna substancja stosowana
głównie w leczeniu reumatyzmu] – (lat.gör.) (salicyl) szalicil (só); (kwas salicylowy)
(vegyt) szalicil; erjedést gátló szerves sav;
konzerválásra, valamint fontos gyógyszerek
készítésére használják
salicylowy, -a, -e – szalicilos
salina [łac. salinae l.mn. 'żupy solne' z r.ż. l.mn.
od salinus 'solny' z sal 'sól'; warzelnia soli,
zakład produkujący sól z osadów wody
morskiej (w Polsce - z solanki); kopalnia
soli] – (lat.) szalina; (földr.) sós mocsár;
lefolyástalan területek sós tava; sópárló
medence; sóbánya, sófőzde; sóbesürítő üst
saling [1. złączenie kolumny masztu ze stengą
albo stengi z bramstengą; 2. rozpórka
umocowana na górnej części masztu
naprężająca wanty] – (haj) árbóc-keresztfa
saliny państwowe – állami sóbányák; állami
sófőzdék v. sóüzemek
salinometr, solomierz [przyrząd elektryczny
służący do określania zawartości soli w
wodzie morskiej dzięki wykorzystaniu
zjawiska zmiany przewodności prądu
elektrycznego przez wodę wraz ze zmianą
stężenia roztworu soli.] – szalinométer,
sómérő
salka – termecske
saller – (ném, műsz) saller; az autó-,
motorkerékpár- és kerékpárgumi helyszínen
végezhető kézi vulkanizálásához használt
folt
saller komplet piłkarski klubowy – futballklub
komplett mez és alsónadrág felszerlése
Salmanasar (Salman, bądź dobrze usposobiony)
[król Asyrii, następca Tiglat-Pilesera III.
Uwięził izraelskiego króla Ozeasza; zabrał
Izraelitów do niewoli (około roku 722
przed Chrystusem). Możliwe, że w
końcowej fazie tego dzieła brał udział
następca jego Sargon (722-705 przed
Chrystusem).] – Salmanassár (Salman isten
a legfőbb, Salman, kegyelmezz! Salman,
vezess!; tűzimádó) [Öt asszír király címe,
akik közül egyet az ÓSZ is említ, egy másik
pedig kapcsolatban volt az egyik izráeli
királlyal. 1. III. Salmanassár (Kr. e. 859824), Assurnasirpal fia; az ő korából
származó egyik feliraton olvashatjuk, hogy
hadat viselt Benhadád (2) szíriai, és Aháb
(1), izráeli király ellen, és Izráelt adófizetésre
kötelezte. 2. V. Salmanassár (Kr. e. 726722); Tiglát-Pilnéser fia, először adófizetővé
tette Hóseást (4), Izráel utolsó királyát, majd
ostrom alá vette Samáriát, és fogságra vitte a
tíz északi törzset (2Kir 17,3; 18,9); Hós
6154
10,14"Salman"-nak nevezi. 3. Salman (béke,
gyógyulás). - V. "Salmanassár" asszír király
nevének rövidített formája (Hós 10,14).]
salmiak [substancja krystaliczna stosowana
m.in. do lutowania, cynkowania oraz jako
składnik nawozów] – (egyiptomi) szalmiák,
szalmiáksó; (vegy) sósavas ammónia; sós
ízű, vízben jól oldódó, fehér kristályos por; a
gyógyászatban nyálkaoldásra, a technikában
szárazelemek töltésére használják
salmiakowy, -a, -e – szalmiákSalmon (odzież, ubranie) [syn Nachsona, ojciec
Booza, dziadek Obeda, pradziad Isaja i
prapradziad Dawida.] – Sálmón (beburkolva,
megvédve, árnyékolva) [Boáz atyja (Ruth
4,20-21; Mt 1,4-5; Lk 3,32); Krisztus őse. Az
1Krón 2,11-ben: "Szálma".]
salol [związek organiczny używany do odkażania
przewodu
pokarmowego
i
dróg
moczowych] – (vegyt) szalol
Salome (spokojna) [prawdopodobnie żona
Zebedeusza;
była
świadkiem
ukrzyżowania Pana.] – Salomé (a
békességes (a "Salamon" név nőnemű
alakja), békés; teljes, ép, jól tartott)
[Zebedeus felesége, Jakab (1) és János (2)
apostol anyja (Mt 27,56; Mk 15,40); szolgált
Jézusnak (Mk 15,40-41); a sírjához ment,
hogy Jézus holttestét bebalzsamozza (Mk
16,1).]
Salomea, Salome [imię żeńskie pochodzenia
semickiego. Wywodzi się od hebrajskiego
słowa šalom oznaczającego "pokój",
"pomyślność".
Judejska
księżniczka
Salome tańcem skłoniła Heroda do
wydania wyroku na Jana Chrzciciela. W
Polsce imię to zanotowano już w XII
wieku. Nosiły je m.in. księżniczki
piastowskie.] – Salomé (a békességes (a
"Salamon" név nőnemű alakja) v. Szalómé
[Heródiás leánya; tánca jutalmául Keresztelő
János levágott fejét kapta egy tálban (Mt
14,3-11; Mk 6,17-28).]
Salomon [imię męskie pochodzenia semickiego.
Pochodzi od hebr. imienia ‫( הֹ מֹל ְׁש‬Shelomo)
należącego do słynnego z mądrości króla
Izraela — Salomona. Istnieje kilku
świetych katolickich o tym imieniu.] –
Salamon [Salamon név a héber Selomoh
névből származik, jelentése: békés, szelíd. A
név leghíresebb viselője az ókori Izrael
harmadik királya, a bölcsességéről ismert
Salamon, az Éneke Éneke, a Példabeszédek
könyve, a Prédikátor könyve, a Bölcsesség
könyve és zsoltárok szerzője.]
-
Wersja 01 01 2017.
żona Uriasza. Rządził 40 lat (1015-915 przed
Chrystusem). Jego rządy obrazują w pewnej
mierze sąd i rządy Chrystusa w Tysiącletnim
Królestwie (Millenium). Skazał na śmierć
Adoniasza, Joaba, usunął ze stanowiska
arcykapłańskiego Abiatara, a na jego miejsce
posadził Sadoka, prosił Boga o mądrość. Wydał
słynny i przysłowiowy sąd, zbudował świątynię,
na którą ojciec jego zbierał materiał, został
odwiedzony przez królową Sabę. Dawid modlił
się za Salomona. Błogosławieństwa, jakie spadły
na Salomona, były wysłuchaniem modlitw
Dawida. Mimo mądrości i szczerości Salomon
stał się nieposłusznym Bogu. Jego braćmi
urodzonymi z Batszeby w Jerozolimie byli: Szima
(słynny), Szobab (odstępca), i Natan (dar). Bóg
ukazał się Salomonowi dwa razy. Pierwszy raz we
śnie w miejscowości Gabaon. Wtedy Salomon
prosił Boga o mądrość, którą też otrzymał; a drugi
raz po ukończeniu budowy świątyni i pałacu.
Napisał 3000 przypowieści i 1005 pieśni. Nie
wszystkie z tych zostały przechowane.
Kaznodzieja Salomon żył dobrze z innymi
królami; pojął córką faraona za żonę. Chiram, król
Tyru, dostarczał mu budulca na świątynię, posłał
mu robotników, nawet mistrza w sztukach
brązowniczych. Świątynię zaczęto budować w
roku 480 po wyjściu z Egiptu i w czwartym roku
rządów Salomona (około roku 967 przed
Chrystusem). Budowa świątyni trwała lat 7, a
pałacu 13. Budowa obydwu budynków trwała
więc 20 lat (przypuszczalnie od roku 967-947
przed Chrystusem). Monarchia jego rozciągała się
od granic Tyru na północy do Esjon Geber na
południu i od Morza Śródziemnego daleko poza
ziemie Gileadu na wschodzie. Obok swej żony
Egipcjanki miał 700 innych żon i 300 nałożnic,
które pochodziły z pogańskich Moabitów,
Ammonitów, Edomitów, Fenicjan i Hetytów, co
go skłoniło do popierania pogaństwa we własnym
kraju. To się Bogu nie podobało i przyniosło złe
skutki w przyszłości. Królował, podobnie jak Saul
i Dawid, 40 lat. Zmarł przeżywszy lat 60, a po
nim wstąpił na tron syn jego Roboam, za którego
czasów monarchia Salomona rozpadła sią na
południową z miastem stołecznym Jerozolimą,
przy której zostały tylko plemiona Judy i
Beniamina (z ziemiami ich) i północną część,
złożoną z ziem pozostałych dziesięciu plemion z
jej pierwszym królem Jeroboamem. Pierwsza
nazywała się Juda a druga Izrael.
Salomon (miłujący pokój) - król Izraela, syn i
następca Dawida; jego matką była Batszeba, była
6155
SALAMON (békességes, békés; béke) - A 12
törzsből egyesített Izráel harmadik és utolsó
királya; Dávid és Betsábé fia (2Sám 12,24; 1Krón
3,5); mikor Dávid már nagyon megöregedett,
felkenték királlyá (1Kir 1); bosszút állt Abjátáron,
Sémein (17) Adónián (1) és Joábon (1) (1Kir 2);
feleségül vette a fáraó leányát (1Kir 3,1); Istentől
értelmes és bölcs szívet kért, és messze földön
híres volt bölcsességéről (1Kir 3,5-28; 10,1-10;
2Krón 1,3-12); Hirám (1), tíruszi király
támogatásával felépítette az első templomot és
saját királyi palotáját (1Kir 5-8; 2Krón 2-7);
robotmunkásokat szedett össze, hogy hatalmas
építési terveit véghez vihesse (1Kir 5,13-17; 9,1921); az akkor ismert világ legtávolabbi részével is
kereskedelmi kapcsolatban állt, s ebből
származott mesés gazdagsága (1Kir 10,11-29); a
természet nagy barátja és kutatója (1Kir 4,33),
bölcs mondások, énekek és zsoltárok szerzője;
tőle származik az Énekek éneke, a Példabeszédek
és a Prédikátor könyve; számos külföldi felesége
eltévelyítette, hogy a pogány kultuszoknak
jelentős engedményeket tegyen; halála után Izráel
északi tíz törzse nem volt hajlandó fiát, Roboámot
királyul elfogadni, és saját külön királyt választott
magának Jeroboám személyében, aki korábban
Salamon építkezéseinek a felügyelője volt;
Salamon rendkívüli képességű ember volt,
nagyszerű lehetőségekkel, de élete vége felé
csődöt mondott.
salomonowy, -a, -e – salamoni
Salomonowa Mądrość [1. wielka mądrość; 2.
legendarna, niezmierna mądrość (1 Krl
3,5-12): W Gibeonie Jahwe ukazał się
Salomonowi w nocy, we śnie. Wtedy rzekł
Bóg: «Proś o to, co mam ci dać». A
Salomon odrzekł: «Tyś okazywał Twemu
słudze Dawidowi, memu ojcu, wielką
łaskę, bo postępował wobec Ciebie
szczerze, sprawiedliwie i w prostocie
serca. Ponadto zachowałeś dla niego tę
wielką łaskę, że dałeś mu syna,
zasiadającego na jego tronie po dziś dzień.
Teraz więc, o Jahwe, Boże mój, Tyś
ustanowił królem Twego sługę w miejsce
Dawida, mego ojca, a ja jestem bardzo
młody. Brak mi doświadczenia! Ponadto
Twój sługa jest pośród Twego ludu, któryś
wybrał, ludu mnogiego, którego nie da się
zliczyć ani też spisać, z powodu jego
mnóstwa. Racz więc dać Twemu słudze
serce pełne rozsądku do sądzenia Twego
ludu i rozróżniania dobra od zła, bo któż
zdoła sądzić ten lud Twój tak liczny?»
Spodobało się Jahwe, że właśnie o to
Salomon poprosił. Bóg więc mu
powiedział: «Ponieważ poprosiłeś o to, a
nie poprosiłeś dla siebie o długie życie ani
też o bogactwa, i nie poprosiłeś o zgubę
twoich nieprzyjaciół, ale poprosiłeś dla
siebie o umiejętność rozstrzygania spraw
sądowych, więc spełniam twoje pragnienie
-
Wersja 01 01 2017.
i daję ci serce mądre i rozsądne, takie, że
podobnego tobie przed tobą nie było i po
tobie nie będzie.] – Salamon bölcsessége
[Salamon bölcsessége, görög cím: Szophia
Szalómónosz; latin cím: Liber sapientiae;
magyar címváltozat: A bölcsesség könyve;
ókori zsidó irodalmi mű, az Ószövetség
apokrif, illetve deuterokanonikus könyveinek
egyike. Feltehetőleg Alexandriában, az ottani
hellenisztikus zsidóság körében keletkezett a
Kr. e. 1. században, talán valamivel később.
Ma ismert formájában biztosan görögül írták,
s egyetlen szerző munkája, bár nem kizárt,
hogy egyes részeihez (1-10. fejezet) héber
mintát is felhasznált. Salamon neve, mint a
kései ószövetségi kánon más könyveiben
(Énekek éneke; Kóhelet; Példabeszédek
könyve) tudatos ragaszkodást jelent az óhéber
irodalmi
hagyományokhoz.
Salamon
különben a munka sok helyén (1:1; 6-9.
fejezet) fellép és megszólal.]
salomonowy wyrok [wg Biblii (1. a. 3. Król., 4,
29-34 i 3, 16-28).1. mądry i sprawiedliwy
(choć
o
zaskakującej
formule
rozstrzygnięcia);
2.
wyrok
mądry,
sprawiedliwy (1 Krl 3,16-28): Potem dwie
nierządnice przyszły do króla i stanęły
przed nim. Jedna z kobiet powiedziała:
«Litości, panie mój! Ja i ta kobieta
mieszkamy w jednym domu. Ja
porodziłam, kiedy ona była w domu. A
trzeciego dnia po moim porodzie ta
kobieta również porodziła. Byłyśmy
razem. Nikogo innego z nami w domu nie
było, tylko my obydwie. Syn tej kobiety
zmarł w nocy, bo położyła się na nim.
Wtedy pośród nocy wstała i zabrała
mojego syna od mego boku, kiedy twoja
służebnica spała, i przyłożyła go do swoich
piersi, położywszy przy mnie swego syna
zmarłego. Kiedy rano wstałam, aby
nakarmić mojego syna, patrzę, a oto on
martwy! Gdy mu się przyjrzałam przy
świetle, rozpoznałam, że to nie był mój
syn, którego urodziłam». Na to odparła
druga kobieta: «Wcale nie, bo mój syn
żyje, a twój syn zmarł». Tamta zaś mówi:
«Właśnie że nie, bo twój syn zmarł, a mój
syn żyje». I tak wykrzykiwały wobec
króla. Wówczas król powiedział: «Ta
mówi: To mój syn żyje, a twój syn zmarł;
tamta zaś mówi: Nie, bo twój syn zmarł, a
mój syn żyje». Następnie król rzekł:
«Przynieście mi miecz!» Niebawem
przyniesiono miecz królowi. A wtedy król
rozkazał: «Rozetnijcie to żywe dziecko na
dwoje i dajcie połowę jednej i połowę
drugiej!» Wówczas kobietę, której syn był
żywy, zdjęła litość nad swoim synem i
6156
zawołała: «Litości, panie mój! Niech
dadzą jej dziecko żywe, abyście tylko go
nie zabijali!» Tamta zaś mówiła: «Niech
nie będzie ani moje, ani twoje!
Rozetnijcie!» Na to król zabrał głos i
powiedział: «Dajcie tamtej to żywe
dziecko i nie zabijajcie go! Ona jest jego
matką». Kiedy o tym wyroku sądowym
króla dowiedział się cały Izrael, czcił
króla, bo przekonał się, że jest obdarzony
mądrością Bożą do sprawowania sądów.]
– salamoni ítélet [A salamoni “ítélet”
bölcsessége
közmondásos.
Idézzük
emlékezetünkbe, hogy is szól a történet! Egy
napon Salamon, Izrael királya színe elé két
aszszony járult. Egy szobában laktak, és
mindegyiküknek
volt
egy
újszülött
gyermeke. Az egyik gyermek az éjszaka
meghalt, de nem tudtak megegyezni,
melyiküké volt az. Mindketten azt állították,
még Salamon király előtt is, hogy a másik
asszonyé halt meg, és az élő gyermek az övé.
Nem volt semmi bizonyíték arra, hogy a
valóságban a két gyermek közül melyik halt
meg. ― Salamon királynak igazságot kellett
szolgáltatnia. Az ítélet így hangzott: az élő
gyereket vágjátok kétfelé, az egyik fele az
egyik asszonyé legyen, a másik a másiké. Az
egyik asszony helyeselte ezt, de a másik
kérte, hogy ne vágják ketté a gyermeket,
legyen
inkább
a
másik
asszonyé.
Salamon király ebből nagyon helyesen és
kiváló
emberismerettel
megállapította,
hogyan is áll valójában a helyzet. A gyereket
annak az asszonynak ítélte, aki ellenezte a
kettévágását.
Az
asszonyok
ugyanis
bizonyára tudták, melyikük gyermeke halt
meg. Az első asszony nem lehetett a
gyermek anyja, mert az igazi anya inkább
elfogadja, hogy a gyermeke a másiké legyen,
ha így életben maradhat. Salamon király
döntése tehát az igazságot, jogilag nyelven
mondva a pontos tényállást állapította meg,
és így méltán vált ez a történet híressé.
De valóban az ítélet volt-e bölcs? Nem. Mert
nem az ítélethozatal, a jogi kérdés eldöntése
volt nehéz, és nem a probléma megoldásában
rejlik
Salamon
király
eljárásának
nagyszerűsége, hanem abban, hogy egy bölcs
fogással napfényre hozta az igazságot:
kiderítette, hogy ki az igazi anyja az életben
maradt gyermeknek. Salamon király tehát
ebben az esetben zseniális detektívnek és
pszichológusnak bizonyult. A szó igazi
értelmében ez nem volt ítélet, Salamon
királynak nem állt szándékában, hogy a
kimondott “ítélet”-et végrehajttassa. Csak
azért mondta ki, hogy megfigyelhesse,
miként viselkedik a két asszony, hogy abból
-
Wersja 01 01 2017.
meg tudta állapítani a valóságos tényállást.
Ugyanis jó okkal gyanította, hogy az
asszonyok pontosan tudják, melyikük
gyermeke maradt életben.]
salon [1. reprezentacyjny pokój przeznaczony
głównie do przyjmowania gości; też:
komplet mebli stanowiących urządzenie
takiego pokoju; 2. elitarne zebrania
towarzyskie odbywające się u kogoś stale;
też: miejsce takich zebrań; 3. duży,
elegancki sklep lub zakład usługowy;
4. wystawa sztuki współczesnej] – (fr.)
salon, szalon, nappali, terem, (pokój)
fogadószoba, társalgó; úriszoba; vmely
magánháznál
rendszeresen
összejövő
polotikusok, írók, művészek szűkkörű
társasága, köre; (wystawa obrazów) tárlat;
kiállítás; (zakład) szalon, rendelésre dolgozó
női divatáru-üzlet
salon artystyczny – művészklub, művészszalon;
(kiállítási) szalon; műkereskedés
salon fryzjerski – fodrászszalon; fodrászat,
fodrászüzlet;
(dawno)
borbélyv.
fodrászműhely, fodrász, fodrászstudió
salon gry [zob. dom gry] – játékterem
salon kosmetyczny – kozmetikai szalon
salon literacki – irodalmi szalon
salon mód – divatszalon
salon piękności [zakład kosmetyczny] –
kozmetikai- v. szépségszalon
salon samochodami – autószalon
salon strzyżenia psów – kutyakozmetika
salon strzyżenia psów i kotów – kutya- és
macskakozmetika
salon sztuk pięknych – szépművészeti szalon
salon wystawowy – kiállítási szalon v. terem, tárlat,
kiállítás
salon z kapeluszami – kalapszalon
salon zegarmistrzowski – órás szalon
salonik – szalonocska
Saloniki, dawn. Tesalonika, gr. Θεσσαλονίκη
(Tesaloniki), łac. Egnatia, w kontekście cs.
Sołuń [miasto w północnej Grecji, nad
Zatoką Salonicką (Morze Egejskie).
Drugie co do wielkości (po Atenach)
miasto Grecji. Jednolity zespół miejski
składa się z wielu gmin, formalnie
stanowiących
oddzielne
jednostki
administracyjne. Formalnie centralna
gmina o nazwie Thessaloniki liczy 385.400
mieszkańców, a cały zespół urbanistyczny
Salonik
1,084
mln
mieszkańców.
Rzeczywista liczba mieszkańców może być
wyższa o ok. 15%. Saloniki to ośrodek
administracyjny największego greckiego
regionu Macedonia, nieoficjalnie, przez
6157
Greków nazywany współstolicą lub stolicą
Macedonii (greckiej). Prężne i z
tradycjami
centrum
naukowoakademickie, miejsce licznych kongresów i
wystaw
międzynarodowych,
węzeł
transbałkańskich autostrad.] – Szaloniki
(görög
betűkkel:
[Θεσ]σαλονίκη
/[The]szaloníki;
ógörög
ejtéssel
Thesszaloniké; latinul Thessalonica; törökül
Selânik, szláv Сoлун, Szolun, albánul
Selanik/Selaniki) [Görögország második
legnagyobb városa és legforgalmasabb
kikötője,
Közép-Makedónia
régió
székhelye.]
salonka [komfortowy wagon kolejowy z
salonem] – szalonkocsi, termeskocsi
salonowiec [1. bywalec salonów, człowiek o
wykwintnych
manierach;
2. zabawa
polegająca na odgadywaniu przez jednego
z jej uczestników, kto dał mu klapsa w
pośladek] – szalonlovag, társasági lény,
világfi, arszlán; zsúrfiú
salonowość – világfiság
salonowy, -a, -e [1. przymiotnik od: salon; 2.
wytworny,
elegancki]
–
szalon-;
szalonképes; a művelt társaságban való
viselkedés
szabályait
ismerő,
ahhoz
alkalmazkodni tudó, jó modorú (személy)
salopa [1. długie wierzchnie okrycie z pelerynką,
watowane lub podbite futrem, noszone
dawniej przez kobiety; 2. obszerna,
wierzchnia odzież kobieca z kapturem,
rodzaj płaszcza zarzucanego lekko na
suknię i okrywającego całą postać; 3.
długie, obszerne wierzchnie okrycie
kobiece z rękawami i pelerynką] – (dawno)
hosszú bélelt női köpeny
salopa
-
Wersja 01 01 2017.
salopka [zdrobnienie od: salopa] – (dawno)
kisebb hosszú bélelt női köpeny
salopka dziecięca – gyermekködmön
salcefia, salsefia [wł. przest. salsef(r)ica, dziś
sassef(r)ica 'jw.' z łac. saxifrica 'gatunek
zioła'; saxum 'kamień, skała'; ficare 'trzeć'
― 1. roślina warzywna o żółtawobiałym
jadalnym korzeniu; 2. roślina z rodziny
złożonych, jednoroczna lub dwuletnia, o
jadalnych korzeniach, uprawiana w całej
Europie; salsefia; kozibród lekarski; 3.
salsefia, roślina warzywna, jednoroczna
lub dwuletnia; 4. bot. owsiane kiszonki,
kozibród lekarski, kozibród porolistny.] –
(növ.) bakszakáll, kecskedísz
salowa [kobieta sprzątająca sale szpitalne i
obsługująca chorych] – kórházi takarítónő
salowy kościół a. kościół salowy [kościół
jednonawowy] – (ép.) teremtemplom (olyan
templom, amelynek belső terét nem tagolják
támaszok; egyhajós, legtöbbször tágas
templom)
salsa, salsza [1. a) styl w muzyce tanecznej
łączący elementy mamba, jazzu i rocka;
też: taniec do tej muzyki; b) jest
popularnym na całym świecie tańcem
latyno-amerykańskim o pochodzeniu
karaibskim rozwiniętym szczególnie na
Kubie i w Ameryce Południowej i
odpowiadającym
muzyce
również
nazywanej salsą. 2. sos meksykański z
pomidorów, papryki i cebuli z dodatkiem
chili; 3. kwaskowata przyprawa do
potraw, zwykle sos z octem pieprznym
robiony] – (daw) savanykás ételízesítő;
szósz; (tánc) salsa [egy világszerte elterjedt
társasági tánc neve, mely az utcai latin
táncokhoz sorolható. A név közvetlen
jelentése fűszeres szósz, mely eredetileg a
salsa zenére vonatkozott, de elterjedten
használják a tánc jelölésére.]
salsa
6158
salto [skok gimnastyczny z przewrotem a.
przerzutem ciała] – (ol) szaltó, ugrás,
légbukfenc; ugrás teljes átfordulással
(sportokban és az akrobatikában)
salto mortale [skok śmierci, niebezpieczny skok
akrobatyczny z koziołkowaniem, z dużej
wysokości] – (ol) salto mortale, szaltó
mortále; halálugrás; az akrobaták ugrása a
magasból úgy, hogy ugrás közben
megfordulnak a levegőben
Salus publica suprema lex [dobro publiczne
najwyższą ustawą (najwyższym prawem).
W innej wersji: Salus populi suprema lex dobro ludu (narodu).] – (lat.) Salus publica
suprema lex; „A legfőbb törvény a közjó”.
(Ciceró) ― „Salus publica suprema lex
esto” – A közjó legyen a legfőbb törvény.
Salus populi suprema lex esto (Cic.leg. 1.77)
[Dobro ludu niechaj będzie najwyższym
prawem.] – (lat.) Salus populi suprema lex
esto; A nép java legyen a legfőbb törvény.
Salus rei publicae suprema lex esto [1. niechaj
dobro rzeczypospolitej (państwa) będzie
najwyższą ustawą (najwyższym prawem);
2. dobro publiczne winno być najwyższym
prawem] – (lat.) Salus rei publicae suprema
lex esto; a legfőbb törvény az állam üdve
legyen (Cicero)
salut [1. salwy armatnie oddane dla uczczenia
jakiejś osoby lub jakiegoś wydarzenia;
2. oddanie honorów wojskowych] –
díszlövés; tisztelgés
salut bandery [1. uroczyste pozdrowienie statku
przez
opuszczenie
bandery
statku
pozdrawiającego do połowy i ponowne jej
podniesienie; 2. pozdrowienie innego
statku przez opuszczenie bandery do
połowy i ponowne jej podniesienie] –
hajózászlóval tisztelgés v. tiszteletadás
salutować (salutuje) [oddawać honory wojskowe,
zwykle przez podniesienie dwóch palców
prawej ręki do daszka czapki] – (lat,
wojsk) szalutálni, tisztelegni
salutowanie – kat. tisztelgés, szalutálás
salve! [łac., witaj!, bądź pozdrowiony] – (lat.)
salve! üdvözöllek! légy üdvözölve!
Salve Regina (łac. Witaj Królowo) [antyfona ku
czci Najświętszej Maryi Panny, śpiewana
w
Kościele
katolickim
od
dnia
Najświętszej Trójcy (niedziela po Zesłaniu
Ducha Świętego) aż do Adwentu.
Antyfona ta kończy również modlitwę
różańcową i jest często używana w czasie
pogrzebów.
Autorstwo
łacińskiego
oryginału
przypisywane
jest
św.
Hermanowi
z
Reichenau.
Według
Tradycji
bł.
Sadok
i
pozostali
Sandomierscy Dominikańscy Męczennicy
-
Wersja 01 01 2017.
śpiewali tę pieśń w trakcie śmierci. W
Sandomierzu jedno ze wzgórz i ulica noszą
nazwę Salve Regina.] – Salve Regina (lat.
'Üdvözlégy
Királyné'):
Mária-antifóna.
[Szerzője ismeretlen, az Alma Redemptoris
Mater
után
a
legrégibb
antifóna.
Megszólításai
az
egyházatyáknál
is
előfordulnak. A 11. sz: már elmélkedést írt
róla Luccai Anzelm (PL 184:178). A
domonkosok és ciszterek a kompletórium
végén
énekelték,
más
szerzetekben
körmeneti ének. A 14. sz-tól a breviáriumba
is bekerült, az egyházi év nagyobb részében
(Szentháromság vasárnapjától ádventig)
imádkozzuk.]
WERSJA ŁACIŃSKA
Salve, Regina, Mater misericordiae,
vita, dulcedo, et spes nostra, salve.
ad te clamamus
exsules filii Evae,
ad te suspiramus, gementes et flentes
in hac lacrimarum valle.
Eia, ergo, advocata nostra, illos tuos
misericordes oculos ad nos converte;
et Iesum, benedictum fructum ventris tui,
nobis post hoc exsilium ostende.
O clemens, O pia, O dulcis Virgo Maria.
Witaj Królowo, Matko Miłosierdzia,
życie, słodyczy i nadziejo nasza, witaj!
Do Ciebie wołamy
wygnańcy, synowie Ewy,
do Ciebie wzdychamy jęcząc i płacząc
na tym łez padole.
Przeto, Orędowniczko nasza,
one miłosierne oczy Twoje na nas zwróć,
a Jezusa, błogosławiony owoc żywota Twojego,
po tym wygnaniu nam okaż.
O łaskawa, o litościwa, o słodka Panno Maryjo!
salvo errore calculi [łac., z zastrzeżeniem omyłek
w rachunku] – (lat.) salvo errore calculi (s.
e. c.); a számítási hiba fenntartásával;
számítási hiba lehetőségével
salvo regressu [1. łac., z zastrzeżeniem prawa
regresu; 2. (u Zygmunta Glogera) Obyczaj
sejmów polskich przepisywał, że w
pewnych razach izba poselska łączyła się z
izbą senatorską. Ponieważ zaś w każdym
razie przed zakończeniem sejmu na dni 5
6159
obowiązana była się łączyć, przeto król
mógłby był sejm rozwiązać przy
połączeniu się izby w innym celu, niż dla
zakończenia. Obawiając się tego, posłowie
mieli zwyczaj zastrzedz sobie u króla, że
choćby się zbliżał koniec sejmu, to król
rozwiązania nie ogłosi, ale pozwoli jeszcze
im wrócić do swojej izby dla załatwienia
spraw. Połączenie się izb z tym
warunkiem nosiło nazwę salvo regressu,
czyli z prawem cofnięcia się, z prawem
poszukiwania na nowo.] – regresszió v.
visszkereseti jog fenntartásával
salvo honore [łac., bez ujmy dla czci (a. honoru)]
– tisztességgel szólván
salvo iure tertii [łac., z zastrzeżeniem praw
osoby trzeciej] – harmadik személy jogának
fenntartásával
salvo errore et omissione [łac., z zastrzeżeniem
błędów i opuszczeń] – (lat., röv. s. e. et o.)
tévedések és kihagyások lehetőségével
[gyakori záró megjegyzés folyószámlákon]
salvus conductus [łac., list bezpieczeństwa,
żelazny, konwojowy; glejt] - (lat.) salvus
conductus; menedéklevél, oldalomlevél; a
szabad utazás biztosítása; (dawno) szabad
oltalom, melyet az illetékes biróság
meghallgatása után a király ad; hatása, hogy
az illetőt a salvus conductusban kitett
feltételek határai között letartóztatni nem
szabad
salwa [1. jednoczesny wystrzał na komendę z
wielu karabinów lub armat; 2. wybuch
śmiechu, braw itp.] – (wystrzał) üdvlövés;
díszlövés, sortűz, össztűz; átv. navetés,
éljenzés
salwa honorowa – (lat., wojk.) szalve; díszlövés;
tüzérségi dísztűz
salwa karabynów maszynowych – géppuskasortűz; géppuskák sortüze, géppuska
sorozatok
salwa oklasków – (átv.) dörgőtaps, tapsvihar
salwa powitalna – üdvlövés, üdvözlő sortűz
Salwador (El Salvador, Republika Salwadoru;
República de El Salvador) [państwo w
Ameryce Środkowej, leżące nad Oceanem
Spokojnym. Graniczy ono z Gwatemalą
(203 km) i Hondurasem (342 km).] –
Salvador, El Salvador (jelentése spanyolul:
„A Megváltó”) [Magyarország egynegyedét
kitevő területű állam a közép-amerikai
kontinenshíd csendes-óceáni partján. Az
országot fővárosáról, San Salvadorról
nevezték el.]
salwarsan
(od
niemieckiego
Salvarsan)
[właściwie arsfenamina był to pierwszy
skuteczny lek stosowany w leczeniu kiły.
-
Wersja 01 01 2017.
Ten chemioterapeutyk został wynaleziony
przez Paula Ehrlicha w 1909 roku
(preparat 606) i przez wiele lat używany.
W latach 40. XX wieku został wyparty
przez antybiotyki, głównie penicylinę] –
(lat, orv.) salvarsan; elsősorban szifilisz, de a
malária, a visszatérő tifusz és más
betegségek
gyógyítására
is
használt
arzénkészítmény
Salwator (zob. Zbawca; Zbawiciel) – (lat, vall.)
(dawno) salvator; megmentő,
(egyh.)
Megváltó, Üdvözítő; (lat.) Salvator a
Megváltó (= Krisztus)
Salwator – niewielkie osiedle willowe z początku
XX w. położone na zachód od centrum Krakowa
na terenie dawnej wsi Zwierzyniec, obecnie
wchodzące w skład Dzielnicy VII Zwierzyniec,
nie stanowiące jednostki pomocniczej niższego
rzędu w ramach dzielnicy, na samym końcu
długiego grzbietu, opadającego ku Wiśle, w
miejscu, gdzie wpada do niej Rudawa. Osiedle to
zajmuje szczytowe partie końcowego wzniesienia
Pasma Sowińca, jego wschodniego masywu
Sikornika. W skład Salwatora wchodzą domy
znajdujące się przy ulicach św. Bronisławy,
Anczyca i Gontyna. U podnoża tego wzgórza
znajduje się końcowa pętla tramwajowa o nazwie
Salwator. – Krakkó Salwator kerülete
salwatorianie [członkowie Towarzystwa Boskiego
Zbawiciela (Societas Divini Salvatoris –
SDS) założonego przez Sługę Bożego ojca
Franciszka Marię od Krzyża Jordana 8
grudnia
1881
w
Rzymie]
szalvatoriánusok, Isteni Üdvözítő Társasága
(lat. Societas Divini Salvatoris, SDS):
[klerikus szerzetes kongregáció. - Apostoli
Tanító Társaság néven 1881. XII. 8:
Rómában alapította Franciscus Maria de
Cruce (szül. Johann Baptist) Jordan. Neve
1892: Katolikus Tanító Társaság, 1894: ~.
1911: nyertek pápai jóváhagyást. Céljuk a
hit terjesztése és védelme.]
salwować (się) [1. dawn. ratować (się), wybawiać,
ocalać 2. daw. ratować kogoś z opresji] –
felmenteni,
megmenteni,
megóvni,
megőrizni
salwować swój honor – megmenti becsületét
salwować się [daw. ratować się z opresji] – (elav.)
megmenekülni, megmaradni
salwować się ucieczką – meneküléssel menti meg
magát v. életét
salwować się ucieczką z pola walki – elmenekülni
a harctérről
salwowanie – (dawno) megmentés, megőrzés,
megóvás
salwowanie się – megmenekülés, megszabadulás,
megmaradás
sałaciarz – salátakedvelő; (tréf) konflis,
konfliskocsis; (taksówkarz) taxis
sałamacha [1. gw. lwow. mieszanina; 2. zacierka
czy lemieszka z krup owsianych lub
jęczmiennych. Tłómacz Gwagnina za
czasów Zygmunta III pisze: „Kiedy który z
Moskali chce lepiej zjeść, sztuczkę słoniny do
krup uwarzonych wrzuciwszy, onę sałamachę
omaści”. Potocki w „Wojnie Chocimskiej”
mówi: „Gdy im ani tołokna, ani sałamachy
stawało”.] – keverék; (daw) zab- v.
árpakásából készült étel
sałata
6160
[1. warzywo o jadalnych liściach
zwiniętych w luźne główki; 2. pot.
dorożkarz] – saláta; (dorożkarz) fiákeres,
bérkocsis, konflis
Sałata głowiasta (Lactuca sativa var.capitata)
[wśród około 100 gatunków sałaty sałata
głowiasta jest gatunkiem najczęściej
uprawianym. Istnieją dwa typy sałaty
głowiastej: masłowa i krucha. Masłowa o
niezbyt dużych stosunkowo luźnych
główkach złożonych z delikatnych,
błyszczących, wiotkich i jakby tłustych
liści. Ma ona krótki okres wegetacji i
reaguje na wydłużanie się dnia wybiciem
pędu kwiatowego. Sałata krucha tworzy
bardzo duże główki o liściach sztywnych
soczystych i kruchych. Może być ona
uprawiana również w okresie letnim gdyż
bardzo
trudno
wybija
w
pędy
kwiatostanowe.] – fejes saláta (Lactuca
sativa var.capitata)
sałata inspektowa – melegágyi saláta
Sałata jadowita (Lactuca virosa L.) [gatunek
rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae
Dumort).
Rodzimy
obszar
jej
występowania to południowa i środkowa
Europa oraz Algieria, Maroko i Madera,
ale rozprzestrzeniła się także w wielu
innych regionach świata: W Australii i
Nowej Zelandii, w USA i Holandii. Kiedyś
występowała w całej niemal Europie. U
nas roślina zawleczona i zdziczała
(efemerofit), kiedyś uprawiana] – mérges
saláta (Lactuca Virosa) [60-150 cm-re
megnövő kétnyári növény.]
sałata kompasowa (Lactuca serriola = L. scariola)
–
keszegsaláta (Lactuca serriola) [a
őszirózsafélék (Asteraceae) családjába, a
-
Wersja 01 01 2017.
katángformák (Asteraceae) alcsaládjába, a
Lactuca nemzetségbe tartozó egy- vagy néha
kétéves
növényfaj.
A
fejes
saláta
legközelebbi vad rokona (fejet nem növeszt),
egyesek szerint elődje. A binomiális név
generikus része a tejnedvre, specifikus része
a fűrészelt levélszélre utal. A T4-es
életformacsoportba sorolt gyomnövény, utak
mentén, parlagon hagyott területeken terem.]
sałata ogrodowa – kerti saláta
sałata ogórkowa [zob. mizeria] – uborkasaláta
Sałata siewna, głąbiki krakowskie (Lactuca sativa
L.) [gatunek rośliny jednorocznej z
rodziny astrowatych. Występuje wyłącznie
w uprawie. Uprawiano ją już w
starożytnej Grecji i Egipcie. W Polsce
uprawiana i dziczejąca (efemerofit).] –
fejes saláta (Lactuca sativa) [mérsékelt égövi
egy- vagy kétéves növény, a őszirózsafélék
(Asteraceae)
családjába
tartozó
faj.
Többnyire levélzöldségként termesztik. Sok
országban nyersen és hidegen fogyasztják,
például salátákban, hamburgerekben vagy
tacóban. Más országokban, pl. Kínában a
fejes salátát főve fogyasztják, és a szár
felhasználása épp olyan fontos, mint a levélé.
A nemzetség tudományos neve a latin lac,
azaz tej szóból származik, ami az ide tartozó
növények tejnedvére utal. Enyhe íze miatt
évszázadokon keresztül a saláták egyéb
összetevői mellett közömbösítő szerepe
volt.]
sałata siewna (Lactuca serriola) –
(Lactuca serriola)
keszegsaláta
sałata z ogórków – uborkasaláta
sałata zielona (głowiasta) – fejes saláta
sałatka [potrawa z drobno pokrajanych warzyw,
owoców, ryb itp. podawana na zimno] –
saláta (zöld); saláta (Cichorium endivia,
Cichorium
intybus,
Lactuca
sativa,
6161
merôrîm) [Több szerző elképzelhetőnek
tartja a pitypangot (fiatal leveléből saláta
készíthető!), vízitormát és sóskát is. Mózes
II. könyve előírja, hogy minden év niszán
hónapjának 14. napján családonként egy
bárányt kell peszáh-áldozatul levágni.
Este a nyárson sült húst pászkával és
keserű salátával elfogyasztották. A Tóra
előírása szerint a szülő köteles volt az
egyiptomi kivonulásról mesélni, ez a
széder-est (2 Móz 12,8 és 4 Móz 9,9—12).]
sałatka francuska – francia saláta
sałatka grzybowa z pomidorami – svéd
gombasaláta
sałatka jarzynowa – francia saláta; zöldségekből
készült saláta
sałatka jarzynowa (z majonezem) – francia
saláta
sałatka mieszana – vitaminsaláta
sałatka mięsna – hússaláta
sałatka owocowa – gyümölcssaláta
sałatka pomidorowa, sałatka z pomidorów –
paradicsomsaláta
sałatka śledziowa – hal- v. heringsaláta
sałatka z buraczków – céklasaláta
sałatka z kiszonej kapusty, ogórków, papryki i
cebuli – csalamádé, vegyes savanyúság
sałatka z majonezem – majonézes saláta, saláta
majonézzel
sałatka z ogórków – uborkasaláta
sałatkowy, -a, -e – salátának való, salátaSałatnik leśny (Mycelis muralis) [gatunek rośliny
należący
do
rodziny
astrowatych.
Występuje w Małej Azji i obszarach
przylegających do Kaukazu, w północnej
Afryce oraz na większej części Europy
(brak go tylko w południowej Hiszpanii i
północnej Skandynawii). W Polsce jest
pospolity na całym niżu i w górach aż po
granicę lasu] – kőfali saláta, (Mycelis
muralis v. Lactuca muralis)
sałaty – saláták
sałaty pan nie chce? – salátát nem akar?
sam [sklep samoobsługowy] – önkiszolgáló bolt
v. üzlet
-
Wersja 01 01 2017.
sam1, sama, samo [1. zaimek wskazujący, że
dana osoba wykonuje jakąś czynność
samodzielnie lub z własnej woli albo że
pozostaje bez towarzystwa lub bez opieki,
np. Sam posprzątał. Zawsze podróżuje sam.
2. zaimek
odnoszony
do
osoby
wykonującej
pewną
czynność
i
wskazujący, że ważne jest to, że właśnie ta
osoba ją wykonuje, np. Nie uwierzy, póki
sam nie zobaczy. 3. zaimek uwydatniający
czyjąś szczególną rangę, np. Sam generał
do nas przyjechał. 4. zaimek odnoszony do
osoby lub rzeczy, o której wcześniej była
mowa, zwykle przeciwstawianej komuś
lub czemuś, np. Sam pomysł jest dobry, ale
jego realizacja budzi zastrzeżenia. 5. zaimek
podkreślający, że coś dotyczy tylko osób
lub rzeczy nim oznaczonych i niczego
więcej, np. Spotykały ją same nieszczęścia.
6. zaimek wskazujący, że coś się dzieje
samoczynnie, bez niczyjego udziału, np.
Włosy same jej się kręcą. 7. zaimek
podkreślający,
że
coś
stanowi
wystarczającą przyczynę, rację czegoś, np.
Uszczęśliwił go sam jej widok. 8. zaimek
uściślający relacje przestrzenne lub
czasowe, np. Pracował do samej północy.
Stanął nad samym urwiskiem.] – (samotny)
egyedül, egymaga; (jeden tylko) maga,
önmaga, önnönmaga; saját személye;
magától, önmagától, saját erejéből v. erőből;
önműködően, kérés v. segítség nélkül;
személyesen, a maga személyében, egymaga;
ugyanaz, azonos; egészen, éppen, pont,
pontosan (főnevek mellett); leg-; végleges,
pontos, szorosan meghatározott
sam2 – önkiszolgáló áruház v. üzlet
sam jak palec – magánosan, egyedül áll, mint az
ujjam
sam jeden – egyedül; egyes-egyedül, csak egyedül,
egymaga, csak egymagában
sam jestem – egyedül vagyok
sam jesteś? – magad vagy?, egyedül vagy?
sam mi się nastręczył z propozycją – ő maga jött
ezzel az ajánlattal
sam na sam [1. tylko we dwoje, bez świadków; 2.
spotkanie dwóch osób bez świadków, na
osobności] – négyszemközt, kettesben;
kettecskén
sam nie mogę jechać – egyedül nem utazhatok
(egyedül nem tudok elutazni)
sam siebie oszukał – önmagát csapta be, megjárta,
pórul járt
sam się osądziłeś – magad ítélkeztél
sam się zajmę tą sprawą – majd magam veszem
kézbe ezt az ügyet
sam w czas – épp jókor, a maga idejében
6162
sam winien – a saját hibája, ő tehet róla
sam wybór młodzieży – az ifjúság v. fiatalság eleje
v. legjava
(sam) z siebie – (önmagától v. magamagától)
sama nawet jeszcze nie wiem – még magam sem
tudom
sama przekonasz się, jak umiem mówić po
polsku – meggyőződhetsz, hogyan tudok
beszélni lengyelül
sama śmietanka towarzyska – a társaság legjava
v. legelőbbjei
sama wiesz, co to znaczy – magad is tudod, hogy
ez mit jelent
SAM Software Asset Management - SAM
Software Asset Management (szoftvereszköz
menedzsment) szoftvereszköz-gazdálkodás
[azon folyamatok összessége, amelyek egy
szervezeten belül a szoftver teljes életciklusa
során
annak
optimális
kezeléséhez
szükségesek.]
Samanta [imię żeńskie nieznanego pochodzenia]
– Szamanta
Samar (Sm, łac. samarium) [pierwiastek
chemiczny, lantanowiec. Nazwa pochodzi
od minerału, z którego został wyizolowany
w 1879 r. przez francuskiego chemika,
Paula Lecoq de Boisbaudran – samarskitu
((Y,Ce,U,Fe)3(Nb,Ta,Ti)5O16)]
–
Szamárium (Sm); igen ritka kémiai elem
Samaria (opieka) [miasto położone na północ od
Jerozolimy, a na południe od Galilei,
założone (około
roku 900 przed
Chrystusem) przez izraelskiego króla
Omri. Było stolicą królestwa Izraela, tzn.
państwa
utworzonego
z
dziesięciu
pokoleń, które oderwały się od dawnej
monarchii Salomona. Około roku 723
zdobyte przez Salmanasara, króla Asyrii i
mieszkańcy zostali wzięci do niewoli.
Późniejsi
osadnicy
na
tej
ziemi
sprowadzeni zostali ze wschodu i wraz z
pozostałymi tubylcami wyznawali religię
będącą mieszaniną kultów pogańskich i
judaizmu. Ci Samarytanie mieli także
swój własny Pięcioksiąg Mojżesza, inny
jednak od oryginalnego. Nie byli
uznawani za Izraelitów przez Judeę
(Żydów). Ezdrasz nie pozwolił im brać
udziału w odbudowie świątyni Salomona.
Nehemiasz usunął od współpracy przy
budowie świątyni Salomona wnuka
arcykapłana za to, że był Samarytaninem.
Różnicę między nimi a Żydami wytykała
Panu Samarytanka przy studni Jakuba.
Dla obelgi Żydzi nazywali także Pana
Samarytaninem.
Sami
Samarytanie
uważali się za prawdziwych Izraelitów,
potomków Jakuba (''ojca''). Wielu
-
Wersja 01 01 2017.
Samarytan poszło za Panem i otrzymali
Ducha Świętego.] – SAMÁRIA (őrtorony,
őrhegy; őrséghez tartozó; Jahve őriz, véd) [1.
Az északi országnak, Izráelnek másik neve.
Ez az ország úgy keletkezett, hogy az északi
tíz törzs nem volt hajlandó elismerni
Roboámot, Salamon fiát királyául; Bételtől
(1) Dánig (1), a Földközi-tengertől Szíriáig
és az ammoniták országáig terjedt; fontosabb
városai: Sikem (3), Samária (2), Sikár, Siló
I., Bétel (1). 2. Az északi ország fővárosa;
Omri építette, Sikemtől (3) mintegy 9 kmnyire északnyugatra; a próféták buja,
erkölcstelen élete miatt dorgálták a várost
(1Kir 21; Ézs 7,9; Jer 31,5; Ez 23,33; Hós
8,5; Ám 4,1-13). A város mai neve
"Sebastije".]
Samarytanin
(„Dobry
Samaritanin”)
[w
przypowieści w Łuk. 10;30-37 Pan chce
nam pokazać, że nowe, przez Niego dane
przykazanie może być wykonane nie tylko
przez Żydów, ale i przez Samarytan.
Wskazuje także na to, że kapłani i lewici
tylko mówili o tym, co czynić powinni, ale
sami dalecy byli od tego. Wyzuci byli
także z miłosierdzia. Zadowalali tylko
literę zakonu, ale miłości nie posiadali.] –
szamaritánus, szamáriai ember; Mózes öt
könyve alapján álló, szigorú zsidó szekta
tagja (az ókori Palesztina Samaria Szamária
tartományának
nevéről);
könyörületes
szívű
ember;
önkéntes
betegápoló
Samarytanie * Samaria – samaritánusok [1.
Samária lakói (2Kir 17,26; Mt 10,5; Lk 9,52;
10,33; Jn 4,9.30.40; ApCsel 8,25); az északi
országrész tíz törzsének fogságba vitele után
a Babilonból, Szíriából, Elámból és az Asszír
birodalom egyéb területeiről odatelepültek
keveredtek a Samáriában visszamaradt
zsidókkal (2Kir 17,24-34); leszármazottaik a
samaritánusok, akiket a zsidók megvetettek
(Neh 4,1-3; Mt 10,5; Jn 4,9-26). 2. Szekta,
amely Samáriától vette a nevét, a zsidóknál
gúnynév volt (Jn 8,48); a samaritánusok
vallása kizárólag Mózes öt könyvén alapult.]
samaritanka – szamaritánus nő v. lány
samaritański, -a, -ie – szamaritánus, könyörületes
samaritański uczynek – irgalmas v. könyörületes,
szamaritánus cselekedet
samba [brazyl.port. 'jw.' z afrykańskiego
narzecza luanda 'uderzenie brzuchem'.
taniec
brazylijski
pochodzenia
afrykańskiego (w szybkim tempie, w
takcie parzystym), który pojawił się przed
2. wojną świat. jako jedna z form muzyki
jazzowej i rozpowszechnił się jako taniec
towarzyski (por. carioca); odmiana
6163
kanasty] – (portug.) szamba; (zene) páros
ütemű, gyors tempójú modern társasági tánc;
eredetileg brazíliai néger néptánc [eredetileg
több táncforma gyűjtőneve, melyeket az
elmúlt évszázadokban az afrikai néger
rabszolgák vittek magukkal Kongóból,
Szudánból és Angolából új hazájukba,
Brazíliába. Abban az időben ez igen
népszerű táncfajta volt, melyet "Semba"-nak
hívtak, ami a tipikus csípőmozgásokat
jelölte. A bantu népeknél az extázis, a
mámorító tánc állt a középpontban, ami
kultikus ünnepségeik jellegzetessége volt. Az
afrikai tánckultúra a brazil partvidéken is
elterjedt, s a táncnak Rio, Sao Paulo,
Pernambuco, Bahia és Maranhao is otthont
adott.]
samcołożnik [1. wyraz użyty w Biblii Gdańskiej
dla oznaczenia mężczyzny uprawiającego
nierząd z chłopcami albo innymi
mężczyznami
(pederasta,
homoseksualista).
Grzech
rozpowszechniony od tysięcy lat w Grecji i
krajach arabskich. Zawsze potępiany
nawet przez ludzi niereligijnych; obecnie
zaczyna być tolerowany także przez ludzi,
zaliczających
się
do
kapłanów
chrześcijańskich. Były wypadki, że
''małżeństwa jedno-płciowe'' zawierano w
kościołach
zaliczających
się
do
chrześcijańskich. (1Kor 6, 9.; 1Tm 1,9-10);
2. homoseksualist] – fajtalan [Több szakasz
is található a Bibliában, melyeket a
homoszexualitással
összefüggésbe
hozhatunk, melyek a következık: 1Móz 19:113, 3Móz 18:22, 20:13, Bír 19, Róm 1:1832, 1Kor 6:9-10, 1Tim 1:8-11. 1. „Férfival
ne hálj úgy, ahogyan asszonnyal hálnak.
Utálatosság az” (3Móz 18:22). „Ha valaki
férfival hál úgy, ahogyan asszonnyal szoktak
hálni, mivel utálatosságot követtek el
mindketten, halállal lakoljanak, vérük
rajtuk” (3Móz 20:13). — 2. „Vagy nem
tudjátok,
hogy
igazságtalanok
nem
örökölhetik
Isten
országát?
Ne
tévelyegjetek:sem
paráznák,
sem
bálványimádók, sem házasságtörık, sem
bujálkodók [gr. malakoi], sem fajtalanok
[gr. arsenokoitai], sem tolvajok, sem
nyerészkedık,
sem
részegesek,
sem
rágalmazók, sem harácsolók nem fogják
örökölni Isten országát” (1Kor 6:9-10, MBT).
— 3. „És tudjuk azt is, hogy a törvény nem
az igaz ellen van, hanem a törvényszegık és
az engedetlenek, a hitetlenek és a bőnösök, a
szentségtelenek és a szentségtörık, az apa- és
anyagyilkosok, az embergyilkosok, a
paráznák, a fajtalanok [gr. arsenokoitai], az
emberrablók, a hazugok, a hamisan esküvık
-
Wersja 01 01 2017.
ellen, és mindaz ellen, ami csak ellenkezik az
egészséges tanítással” (1Tim 1:9-10, MBT).];
homoszexuális
samczyk, samiec [1. zwierzę płci męskiej;
2. pogard. o mężczyźnie, zwłaszcza
nadmiernie interesującym się seksem] –
hím, apaállat; (pies) kan; (átv.) kan
samczy, -a, -e [przymiotnik od: samiec] – hím-,
kansame nadzwyczajności – csupa különlegesség
same okropności! – csupa szörnyűség!
Samgar, Szamgar (niszczyciel) [syn Anata;
sędzia w Izraelu (około 1330 przed
Chrystusem. Zabił sześciuset Filistynów
ościeniem na woły i wybawił Izraelitów z
ich rąk.] – sámgár (légy kegyelmes, aki
dicsőséget szerez; kard; pohárnok; gúny)
[Anát (2) fia, Izráel bírája, aki egy
ökörösztökével 600 filiszteust ölt meg (Bír
3,31; 5,6).]
samica, samiczka [1. zwierzę płci żeńskiej;
2. pogard. o kobiecie] – nőstény, anyaállat
samica kota – nősténymacska
Samica pustułki (Falco tinnunculus) [jeden z
najmniejszych sokołów] – (áll.) közönséges
vércse nősténye
samiczy, -a, -e – nősténysamiec kuropatwy – fogolykakas
samiera – (vad) emse
samiuchnie – egyesegyedül, egészen egyedül,
teljesen
magárahagyva,
teljes
elhagyatottságában, egészen elhagyatottan
samiuchny, -a, -e; samiusieńki, -a, -ie;
samiutieńki, -a, -ie; samiutki, -a, -ie –
egyesegyedüli, egészen egyedüli, teljesen
magárahagyott, teljes elhagyatott, egészen
elhagyatott; árva
Samna, Szima (sławny) [brat Salomona,
urodzony Dawidowi i Batszebie] – Simea,
Salamon fivére, Dávid és Bétsabé fia
[Krónikák I. könyve 3. fejezet: Dávid héza,
Dávid fiai: 1Dávid fiai, akik Hebronban
születtek: Amnon, az elsőszülött, aki a
jiszreeli Achinoamtól született. A második
Dániel, a kármeli Abigailtól, 2a harmadik
Absalom, Maachának, Talmaj gesuri király
leányának a fia, a negyedik Adonija, Haggit
fia, 3az ötödik az Abitáltól született Sefatja, a
hatodik az Egla nevű feleségétől származó
Jitreám. 4Hebronban hatan születtek. Ott hét
évig és hat hónapig uralkodott királyként.
Harminchárom évig uralkodott - mint király Jeruzsálemben. 5Jeruzsálemben
ezek
születtek: Simea, Sobáb, Nátán és Salamon,
ez
a
négy
Bat-Suától,
Amiel
leányától. 6Azonkívül
Jibdár,
Elisama,
Elifelet, 7Nogach, Nefeg, Jafia, 8Elisama,
6164
Eljada és Elifelet, kilencen. 9Ezek Dávid fiai,
a mellékfeleségek fiain kívül, a nővérük
Támár.]
samo życie! – ilyen az élet!
samo- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na wykonanie lub na
funkcjonowanie czegoś bez czyjejś, jakiejś
pomocy, np. samoczynny, samowyzwalacz;
2. pierwszy człon wyrazów złożonych
określający kierunek czyjegoś działania
na samego siebie, np. samolubstwo,
samokrytyka] – önsamoanaliza – önelemzés, öntaglalás
samobieżny, -a, -e [zaopatrzony w silnik
umożliwiający poruszanie się] – (műsz)
önmeghajtású, önműködő, magajáró; önjáró
samobójca [ten, kto dokonał samobójstwa],
samobójczyni – öngyilkos (ffi/nő)
samobójczy, -a, -e – öngyilkos
samobójstwo
(łac.
suicidium)
[1. celowe
odebranie sobie życia; 2. działanie na
własną szkodę; 3. akt celowego,
świadomego odebrania sobie życia] –
öngyilkosság (suicidium) [az a szándékos
cselekmény,
amelynek
célja
és
végeredménye a cselekvő saját életének
kioltása]
samochąc – önként, önkéntesen, saját akaratából
samochodowy, -a, -e – gépkocsi-, autó-;
gépkocsihoz tartozó
samochody zderzyły się – a gépkocsik
összeütköztek
samochodziarz [1. pot. miłośnik samochodów,
techniki
samochodowej
i
sportu
samochodowego;
2. pot.
osoba
uprawiająca sport samochodowy; 3. pot.
kierowca lub właściciel samochodu; 4. pot.
mechanik
samochodowy]
–
(közb)
autóversenyző; az autókat jól ismerő;
tapasztalt vezető; autószerelő
samochód (sam.) [pojazd na kołach napędzany
silnikiem, służący do przewozu osób lub
ładunków] – autó, személygépkocsi,
gépkocsi (gk.), automobil
-
Wersja 01 01 2017.
samochód ciężarowy – tehergépkocsi (tgk.),
teherautó (ciężarówka); szállítógépkocsi,
kamion
samochód cłodnia – hűtőkocsi
samochód cysterna – tartálykocsi
samochód czterodrzwiowy – négyajtós autó
samochód do kasacji – totálkáros autó
samochód dobrze trzyma się drogi – az autónak
jó az útfekvése
samochód dużo spalający – nagy fogyasztású autó
samochód dwudrzwiowy – kétajtós autó
samochód dwuosobowy – kétüléses autó, kétüléses
kocsi
samochód jednoosobowy – egyszemélyes autó v.
gépkocsi
samochód jest za domem – az autó a ház mögött
van
samochód
karawanowy
–
halottasautó,
halottszállító gépkocsi
samochód kombi – kombi autó
samochód kompletnie zniszczony – totálkáros
autó, roncs kocsi, autóroncs
samochód luksusowy – luxuskocsi
samochód małolitrażowy – kis fogyasztású
gépkocsi
samochód mało spalający – kis fogyasztású autó
samochód
osobowy
(sam.
os.)
[pojazd
samochodowy
przeznaczony
konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż
9 osób łącznie z kierowcą oraz ich bagażu]
– személygépkocsi (szgk.), személyautó
samochód pancerny – páncélautó, páncélgépkocsi;
páncélozott jármű
samochód pięciodrzwiowy – ötjtós autó
samochód policyjny – rendőrautó
samochód polskiej produkcji – lengyel
gyártmányú autó
samochód pomknął w dal – az autó eltűnt a
messzeségben
samochód półciężarowy – kisteherautó
samochód pożarniczy – tűzoltóautó
samochód pułapka [samochód, w którym
podłożono materiał wybuchowy w celu
dokonania zamachu] – ''csapda-autó''
(merénylet céljára felhasznált autó)
samochód rajdowy – versenyautó, sportkocsi
samochód rdzewieje – az autó rozsdásodik
samochód sanitarny [samochód przystosowany
do przewożenia chorych lub rannych] –
betegszállító autó, mentőautó
samochód sportowy – sportkocsi; túrakocsi
6165
Toyota GT86 samochód sportowy
samochód strażacki – tűzoltóautó
samochód
śmieciarka
–
szemeteskocsi,
hulladékgyűjtő gépjármű
samochód terenowy [samochód przystosowany
do jazdy w trudnym terenie] – terepjáró;
dzsip
samochód to wygoda dla całej rodziny – az autó
asz egész család kényelme
samochód w dobrym stanie – jól karbantartott
autó
samochód w naprawie – javítás alatt lévő jármű
samochód wpadł na latarnię – az autó nekiment v.
nekihajtott a lámpaoszlopnak
samochód wyścigowy – versenyautó
samochód z szyberdachem – napfénytetős autó
samochód za dużo pali: piętnaście litrów na sto
kilometrów – túl sokat fogyaszt a kocsi: 15
litert száz kilométeren
samochód zepsuł się – a gépkocsi tönkrement
samochodzik [zdrobnienie od: samochód] –
kisautó
samochwalca – dicsekvő, kérkedő, hencegő ffi
samochwalczy, -a, -e – dicsekvő, hivalkodó,
fennhéjázó, öntelt, felvágós
samochwalstwo – dicsekvés, önteltség, öndicséret,
hivalkodás, kérkedés, hencegés
samochwała, samochwał, samochwalca [osoba
lubiąca się chwalić] – öndicsérő, dicsekvő,
kérkedő, öntelt, hivalkodó, hencegő, öntelt ffi
samochwała w kącie stała – az öndicséret büdös
samoczwart
[we
czterech]
–
(dawno)
harmadmaga; négyesben
samoczynnie – öntevékenyen, önállóan
samoczynny, -a, -e [działający automatycznie] –
önálló, öntevékeny; önműködő, automatikus,
automata
samoczynna ładowarka – (bány) önműködő
rakodógép
samoczynny rozrusznik silnikowy v. elektryczny
– (motor-) önindító
samodoskonalenie [doskonalenie samego siebie]
– önképzés, saját tehetség v. képességek
tökéletesítése
-
Wersja 01 01 2017.
samodział [1. tkanina z wełny lub lnu tkana na
ręcznym
warsztacie;
2.
materiał
wykonany z szorstkiego, elastycznego,
porowatego
wełnianego
włókna
z połyskiem o diagonalnej strukturze,
która może mieć także splot płócienny
z przędzy zgrzednej i powszechnie z sierci
psiej wełnianej, niebarwionej, co daje
wygląd ręcznie tkanego . Materiał jest
wykorzystywany na sportową odzież,
marynarki, garnitury, płaszcze, i damskie
kostiumy. Nazwa "homespun" pochodzi z
języka angielskiego – ponieważ taka praca
była wykonywana w domu. 3. tkanina
wełniana lub lniana domowej roboty, a
więc zwykle mniej ścisła, wiotka.
Samodziały były modne zazwyczaj z
konieczności, w okresie wojny lub zaraz
po niej, gdyż przedsiębiorstwa nie mogły
dostarczać
materiałów
z
dobrego
surowca.] – szőttes, háziszőttes, otthonszőtt,
homespun (házilag szőtt), home-spun szövet
[Durva, kártolt gyapjúból, viszonylag ritka
beállítással, sávoly- vagy vászonkötésben,
háziipari körülmények között szőtt (vagy
legalábbis ilyen jellegű) szövet, amelyben a
szövetszerkezet a nemezelés ellenére
felismerhető. Sportos ruhadarabok, zakók,
öltönyök, kabátok, kosztümök készítésére
használják. Az elnevezés az angol "home
spun" (ejtsd: homszpan) kifejezésből
származik, aminek jelentése: otthon font.]
samodziałowy, -a, -e – háziszőttesből készült v.
való, háziszőttes szerű
samodzielnie – önállóan, egyedül
samodzielność – önállóság, függetlenség
samodzielność
ekonomiczna
–
gazdasági
önállóság
samodzielność finansowa – pénzügyi önállóság
samodzielność
handlowa
–
kereskedelmi
önállóság
samodzielność prawna – jogi önállóság
samodzielność produkcyjna – termelési önállóság
samodzielność przedsiębiorstwa – vállalati
önállóság
samodzielny, -a, -e (sam.) [1. dający sobie radę,
niepotrzebujący pomocy; 2. powstały bez
czyjejś
pomocy,
czyjegoś
wpływu,
wykonany niezależnie przez kogoś; 3. o
państwie, instytucji itp.: niezależny,
6166
mogący decydować o sobie; 4. tworzący
odrębną całość] – önálló (ö., öa.), független
Samodzielna Grupa Operacyjna "Polesie" (SGO
"Polesie") [wyższy związek taktyczny
Wojska Polskiego II RP, improwizowany
w czasie kampanii wrześniowej 1939.] –
(wojsk) Polesi Önnáló Operációs Csoport
samodzielne ratowanie się – önmentés
samodzierżawie
(ros.
самодержавие,
samodierżawije;
tł.
bezpośrednie:
samowładztwo) [1. władza absolutna w
carskiej Rosji; 2. absolutyzm carski –
jedna z form monarchii absolutnej.] –
egyeduralom, önkényuralom, abszolutizmus
samodzierżca [władca absolutny] – (dawno)
kényúr, zsarnok, tirannus
samofinansować
się
[finansować
swoją
działalność i rozwój z własnych środków]
– önmagát finanszírozza
samofinansowanie – önfinanszírozás
samofinansowanie inwestycji – beruházás
önfinanszírozása
samogłoska [1. głoska dźwięczna, wymawiana
przy znacznym otwarciu jamy ustnej,
mogąca tworzyć sylabę; 2. to głoski, przy
powstawaniu których uczestniczą jedynie
wiązadła głosowe, a strumień powietrza
swobodnie
przepływa
przez
kanał
głosowy. Charakteryzują się regularnym
rozkładem energii akustycznej, mają
wyraźną strukturę formantową, która
decyduje o ich barwie. Podczas ich
artykulacji słychać tylko jedną głoskę,
wymawia się je tak samo jak się pisze.] –
(gram) magánhangzó (latinul vocales)
[olyan, önmagában kiejthető beszédhangok,
amelyek képzésekor a tüdőből kiáramló
levegő akadály nélkül távozik a szájüregből.
A magánhangzók milyenségét a nyelv,
valamint az ajkak állása határozza meg.]
A
nyelvállás
(hangrend)
szerint
megkülönböztetünk:
 mély hangrendű, másképpen hátul képzett
vagy
hátsó
nyelvállású
(veláris)
magánhangzókat: ilyenek az a, o/ó, u/ú;
(könnyen megjegyezhető varázs szó: autó)
 közepes nyelvállású magánhangzókat: a
magyarban ilyen nincs, de a világ számos
nyelvében
általánosan
használt
magánhangzók (pl. schwa, jele: [ə]);
 magas hangrendű vagy elöl képzett
(palatális) magánhangzókat: ide tartozik az
e, é, i/í, ö/ő, ü/ű. (könnyen megjegyezhető
varázs szó: teniszütő)
 vegyes
hangrendűek
olyan
szavak
melyekben
szerepelnek
magas,
mély
hangrendű magánhangzók
-
Wersja 01 01 2017.
A magyar á-t hangrend szempontjából
velárisnak tartják, képzéshely szerint azonban
elöl képzett.
MAGYAR MAHÁNHANGZÓK:
Hangrend szerint
 mély hangrendű magánhangzók: a, á, o, ó, u, ú
 magas hangrendű magánhangzók: e, é, i, í, ö, ő,
ü, ű
A nyelv függőleges mozgása szerint
 Felső nyelvállású magánhangzók: ü, ű, i, í, u, ú
 Középső nyelvállású magánhangzók: ö, ő, é, o,
ó
 Alsó nyelvállású magánhangzók: e, a,
 Legalsó nyelvállású magánhangzók: á
Nyíltság szerint
 nyílt: á, e
 közepesen zárt: a, é, o, ó, ö, ő
 zárt: i, í, u, ú, ü, ű
Az ajkak állása szerint
 ajakkerekítéses: a, o, ó, u, ú, ö, ő, ü, ű
 ajakréses: á, e, é, i, í
Időtartam szerint
 rövid: a, e, i, o, ö, u, ü
 hosszú: á, é, í, ó, ő, ú, ű
samogłoska
czysta
[samogłoska
nieunosowiona] – tiszta magánhangzó
samogłoska długa [samogłoska o długim
iloczasie] – hosszú magánhangzó
samogłoska krótka [samogłoska o krótkim
iloczasie] – rövid magánhangzó
samogłoska łacząca (Samogłoska łacząca jest
taka sama jak samogłoska w dodawanej
końcówce) – kötőhang [A kötőhang a
kiejtést segítő hang v. betű, ami
gördülékenyen
kiejthető
módon
összekapcsolja az egymás mellett nehezen
kimondható
hangokat.
Nincs
önálló
jelentése. A feladata csupán a hangok
egymáshoz
illesztése
a
könnyebb
kimondhatóság
érdekében.
Mindig
használunk például kötőhangot, ha a toldalék
mássalhangzóval kezdődik, a szó viszont két
mássalhangzóra végződik vagy -t a vége. A
kötőhang mindig egyetlen hang (általában
magánhangzó)]
samogłoska miękka – lágy magánhangzó
samogłoska
neutralna
[samogłoska
wymawiana przy swobodnym układzie
warg] – semleges v. neutrális magánhangzó
samogłoska niska [samogłoska wymawiana
bez wyraźnego wzniesienia języka ku
sklepieniu jamy ustnej] – alsó nyelvállású
magánhangzó
samogłoska nosowa [1. zob. głoska nosowa; 2.
samogłoska, podczas wymawiania której
strumień powietrza przepływa zarówno
przez jamę ustną jak i jamę nosową. Taki
6167
przepływ powietrza spowodowany jest
opuszczeniem podniebienia miękkiego,
skutkiem czego strumień powietrza
uzyskuje też dostęp do jamy nosowej.
Samogłoska, która nie jest nosowa to
samogłoska ustna. Charakterystyczny dla
samogłosek nosowych efekt nosowości
spowodowany
jest
zaangażowaniem
dodatkowej komory rezonansowej – jamy
nosowej.] – orrhang, orrhangzó, orrhangú
magánhanzó; nazális magánhangzó [a
fonetikában olyan beszédhang, melynek
képzése során a levegő részben vagy teljes
egészében az orron át áramlik ki. A
magyarban nazális magánhangzók nem
voltak, ellenben megfelelő minűségű (orális)
magánhangzók és nazális mássalhangzók
léteztek. A szláv nazális magánhangzók (o,
e) magyar megfelelői, amelyek az on, om,
an, am vagy en, em hangkapcsolatok voltak
(pl. goba — gomba, obro,i — abroncs, greda
— gerenda, red — rend).]
samogłoska okrągła, zaokrąglona [samogłoska
wymawiana z zaokrągleniem warg] –
kerek magánhangzó
samogłoska okrągła, zaokrąglona [samogłoska
wymawiana z zaokrągleniem warg] –
kerek magánhangzó
samogłoska otwarta – (gram.) nyílt v. nyíltejtésű
magánhangzó
samogłoska otwarta przednia zaokrąglona
[jest to typ samogłoski. Symbol, który
przedstawia
ten
dźwięk
w
Międzynarodowym
Alfabecie
Fonetycznym, to ɶ (ligatura kapitalików
oe).] – (gram.) nyílt, elől képzett
magánhangzó
samogłoska płaska [samogłoska wymawiana ze
spłaszczeniem
warg]
–
ajakréses
magánhangzó
samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona
[typ samogłoski spotykany w językach
naturalnych. Symbol, który przedstawia
ten
dźwięk
w
Międzynarodowym
Alfabecie Fonetycznym, to [o] (zwykłe o)]
– mély hangrendű, másképpen hátul képzett
v. hátsó nyelvállású (veláris) magánhangzó
samogłoska przednia [samogłoska wymawiana
z przesunięciem języka ku przodowi jamy
ustnej] – magas hangrendű vagy elöl képzett
(palatális) magánhangzó
samogłoska ruchoma – mozgó magánhangzó;
változó magánhangzó
samogłoska ścieśniona, pochylona [samogłoska
o ścieśnionej artykulacji] – szűkejtésű v.
zárt magánhangzó
-
Wersja 01 01 2017.
samogłoska średnia [samogłoska wymawiana
przy niewielkim wzniesieniu języka ku
sklepieniu jamy ustnej] – középső
nyelvállású magánhangzó
samogłoska środkowa, centralna [samogłoska
wymawiana bez przesunięcia języka ku
przodowi lub tyłowi jamy ustnej] –
centrális magánhangzó
samogłoska tylna [samogłoska wymawiana z
przesunięciem języka ku tyłowi jamy
ustnej] – mély hangrendű, másképpen hátul
képzett v. hátsó nyelvállású (veláris)
magánhangzók [Veláris hangoknak nevezzük
a szájüreg hátsó
részében képzett
beszédhangokat. Ide tartoznak az a, o, u-féle
hangok, valamint a magyarban nem létező
„schwa” [ə] és az ún. „veláris i” [ɨ] (az
előbbi a magyar ö és a közötti hangra
emlékeztet, az utóbbi pedig megközelítőleg
egy ajakkerekítés nélkül ejtett u).]
samogłoska ustna [zob. głoska ustna] – nyílt
magánhangzó
samogłoska wysoka [samogłoska wymawiana
przy znacznym wzniesieniu języka ku
sklepieniu jamy ustnej] – felső nyelvállású
magánhangzó
samogłoska zamknięta – zárt magánhangzó
samogłoska zaokrąglona – ajakkerekítéses
magánhangzó
samogłoska
zredukowana
[samogłoska
niemająca pełnej wartości wokalnej,
krótsza od samogłoski krótkiej] – redukált
v. csökkentett magánhangzó
samogłoski nosowe – orrhangok, orrhangzók
samogłoskowy, -a, -e – magánhangzósamogon [pot. wódka wytwarzana nielegalnie
domowym sposobem] – házipálinka
samograj [1. pot. instrument samogrający; 2. pot.
temat literacki, film, sztuka itp. łatwe do
opracowania i
zawsze przychylnie
przyjmowane
przez
widzów
lub
czytelników] – önműködő v. automatikus
fúvóshangszer;
zenegép
(magnó,
lemezjátszó); (közb.) sikerdarab, sikerfilm,
kasszasiker
samogrający, -a, -e [pot. o instrumencie: grający
automatycznie] – automata, automatikusan
v. önműködően játszó
samogrające pozytywki – automata diavetítő
samogwałt, masturbacja, ipsacja, onanizm,
[forma zaspokojenia popędu płciowego.
Samogwałt pojawia się najczęściej w
okresie dojrzewania (szczególnie u
chłopców) i jest spowodowany brakiem
możliwości innego zaspokojenia silnego
płciowego popędu. U dorosłych występuje
6168
w
szczególnych
sytuacjach,
ograniczających lub uniemożliwiających
normalne współżycie płciowe, np.: pobyt
w więzieniu, długotrwała choroba itp.] –
onánia, maszturbáció, önfertőzés [1. (onania,
masturbatio),
a
nemi
kéjérzés
természetellenes kiváltása a legkülönfélébb
fogások által; 2. (lat. masturbatio) a nemi
szervek szándékos izgatása nemi öröm
szerzése céljából]
samoindukcja
[,
zjawisko
powstawania
dodatkowej
siły
elektromotorycznej
(SEM)
w
zamkniętym
obwodzie
elektrycznym, przy zmianie natężenia
prądu płynącego w tym obwodzie,
wywołanej przez zmiany skojarzonego
strumienia magnetycznego związanego z
tym prądem. SEM pojawiająca się w
wyniku samoindukcji powoduje przepływ
dodatkowego
prądu
elektrycznego,
przeciwdziałając zmianom całkowitego
natężenia prądu w obwodzie.] –
önindukció (induktancia) [Egy eszköz
képessége energia tárolására, mágneses tér
formájában. Jelölése L, egysége a Henry. Ez
olyan önindukció, amely 1 amper/mp
áramváltozás esetén 1 Volt feszültséget hoz
létre. A gyakorlatban ennél sokkal kisebb
egységek használatosak, millihenry (mH) és
a mikrohenry (uH). (Váltószám ezek között
ezer).]
samoistnie – önállóan, függetlenül
samoistny, -a, -e [1. istniejący lub powstały
niezależnie od czegoś innego; 2. tworzący
odrębną, niezwiązaną z niczym całość] –
önálló, független
Samojed (ros. Самоед) [to jedna z ras psów,
należąca do grupy szpiców i psów
pierwotnych, zaklasyfikowana do sekcji
północnych psów zaprzęgowych.] –
szamojéd (kutyafajta)
samojezdny, -a, -e [mogący poruszać się za
pomocą własnego napędu] – önjáró
samokierowanie (samonaprowadzanie) – (műsz,
wojsk) önirányítás, önvezetés, önbeállítás
-
Wersja 01 01 2017.
samokierowany, -a, -e – önirányított, önvezetett,
önbeállított
samokontrola [kontrolowanie swoich reakcji] –
önkontroll, önellenőrzés
samokrytycznie – önbírálóan, önkritikailag
samokrytyczny, -a, -e [1. zdolny do obiektywnej,
krytycznej
oceny
samego
siebie;
2. zawierający samokrytykę] – önbíráló,
önkritikai
samokrytyka [przyznanie się do błędów,
zwłaszcza publiczne] – önbírálat, önkritika
samokształcenie
a.
samokształcenie
się
[samodzielne zdobywanie wiedzy] –
önképzés, önművelés, magánúton való
tanulás
samokształcenie się studentów i kadry – egyetemi
hallgatók és káderek önképzése
samokształcenie się przez całe życie – önképzés
egy életen át v. az egész életen keresztül
samokształceniowy, -a, -e – önképzési, önképző
samokształtowanie się człowieka – önformálás
[autoshaping] [A kísérletezõ jelentétét nem
igénylő viselkedésformáló eljárás, amely
mind a klasszikus, mind az operáns
kondicionálás elemeit magában foglalja.]
samoleczenie [1. proces leczenia się organizmu
zachodzący
samoistnie;
2. pot.
przyjmowanie leków bez zlecenia lekarza]
– öngyógyítás
samolecznictwo – öngyógyászat
samoliczący, -a, -e – számláló
samolot [przyrząd do latania po powietrzu] –
repülőgép, repülő (lecieć samolotem:
repülni)
samolot amfibia – hidroplán, vízi repülőgép
samolot bezsilnikowy – motor nélküli repülő
(ejtőernyővel)
samolot bombowy (zob. bombowiec) – bombázó
v. bombázórepülőgép
samolot charterowy – chartergép
samolot dwupłatowy – kétfedelű repülőgép
samolot jednoosobowy – együléses repülőgép
samolot jest na wylocie – a repülőgép felszállás
előtt van
samolot jest gotowy do przyjęcia Państwa – a
repülőgép kész az Önök fogadásához
samolot już startuje – már indul a gép
samolot już zaszybować nad miastem – a
repülőgép már a város felett húzott el
samolot kosmiczny [zob. wahadłowiec w zn. 2.] –
űrrepülőgép
samolot leci – a repülőgép száll
samolot leci z szybkością tysiąca kilometrów na
godzinę – a gép óránként ezer kilométeres
sebességgel repül
6169
samolot myśliwski – vadászgép, vadászrepülőgép
samolot
myśliwsko-bombowy
[(myśliwiec
bombardujący lub myśliwsko-szturmowy)
– rodzaj samolotu wojskowego łączący
cechy
samolotów
myśliwskich
i
bombowych. Obecnie wypierane są przez
myśliwce
wielozadaniowe.]
–
vadászbombázó repülőgép
samolot odlaciał w kierunku północnym – a
repülőgép elszállt észak felé
samolot odrzutowy (odrzutowiec) – lökhajtásos
repülőgép;
sugárhajtású
repülőgép;
léglökéses repülőgép
samolot pasażerski [samolot przystosowany do
transportu ludzi] – utasszállítógép;
utasszállító repülőgép
samolot ponaddźwiękowy – szuperszónikus
repülőgép
samolot
pościgowy
–
vadászrepülő
v.
vadászrepülőgép
samolot rakietowy – rakéta-repülőgép v.
rakétarepülő
samolot rozpoznawczy – felderítőgép
samolot sanitarny [samolot przystosowany do
przewożenia chorych lub rannych] –
egészségügyi repülőgép
samolot siada – a reülő leszáll, landol, földet v.
vizet ér
samolot spadł – a repülőgép lezuhant
samolot sportowy – sportrepülőgép
samolot szkolny – iskolagép
samolot szybowy – vitorlázórepülőgép
samolot śmigłowy – légcsavaros repülőgép
samolot teraz ląduje – most száll le a gép
samolot transportowy – teherszállító repülőgép;
szállítórepülőgép
samolot Węgierskich Linii Lotniczych z
Budapesztu właśnie wylądował – a Magyar
Légitársaság gépe Budapestről már leszállt
samolot wylądował – a repülőgép földre szállt
samolot wyleciał o świecie – a repülőgép hajnalban
felszállt v. startolt
samolot wykołował na pas startowy – a repülő
rágördült a kifutópályára
samolot wywiadowczy – felderítő repülőgép
samolot wywrócił kozła w powitrzu – a repülőgép
bukfencet hányt a levegőben
samolot wzbija się do góry – a repülőgép
emelkedik v. felemelkedik
-
Wersja 01 01 2017.
samolot zakrążył nad lotniskiem – a repülőgép a
repülőtér felett keringett
samolot zatacza krąg do lądowania – a repülőgép
leszállási kört ír le
samolot zwiadowczy – felderítőgép, kémrepülőgép
samolotowy, -a, -e – repülő-, repülőgépsamoloty nieprzyjacielskie naleciały na miasto –
ellenséges repülőgépek szálltak a város fölé
samolub [osoba myśląca tylko o sobie i własnych
korzyściach] – önimádó, önző, egoista
ember
samolubnie – önző, egosita módon, önzően,
egoisztikusan
samolubny, -a, -e – önző, egoista, egoisztikus
samolubstwo – önzés, önszeretet, egoizmus;
önimádat
samoładowanie – önrakodás, öntöltés
samołówka [1. stałe lub przenośne urządzenie w
postaci basenu, skrzyni albo odpowiednio
rozpiętej tkaniny sieciowej, służące do
odłowu ryb w czasie spuszczania wody ze
stawu; odłówka; 2. samołówki na dzikie
zwierzęta] – csapda, kelepce, tőr
samołówka ze świetlówką UV – UV fénycsapda
samonakładacz – (nyomd) önberakó, önműködő
papíradogató beredezés
samonaprowadzanie [kierowanie pociskiem
rakietowym lub torpedą za pomocą
urządzenia umieszczonego wewnątrz nich]
– (műsz, wojsk) önirányítás, önvezetés,
önbeállítás
samonaprowadzający, -a, -e – önirányító,
önvezető, önbeállító
samonastawny, -a, -e – önbeálló (csapágy)
samoobrona [1. obrona samego siebie; 2. obrona
kraju przed wrogiem organizowana i
prowadzona własnymi siłami przez
ludność cywilną] – önvédelem
samoobronny, -a, -e – önvédelmi
samoobronny środek – önvédelmi eszköz
samoobserwacja – önmegfigyelés
samoobsługa [w sklepach, barach itp:
obsługiwanie
samego
siebie]
–
önkiszolgálás
samoobsługowy, -a, -e – önkiszolgáló
6170
samoocena [ocenianie samego siebie] –
önértékelés, önbecsülés
samookaleczenie [celowe uszkodzenie własnego
ciała] – öncsonkítás
samookreślenie [zob. samostanowienie] –
önmeghatározás;
(samostanowienie)
önrendelkezés
samookreślenie się [określenie samego siebie,
swojego statusu, przynależności do
grupy
itp.]
–
önmeghatározás;
önrendelkezés
samoopalacz [kosmetyk wchodzący w reakcję ze
skórą i nadający jej opalony kolor] –
önbarnító krém
samoopalający, -a, -e – önbarnítósamoopanowanie – önuralom
samoopanowanie seksualne (zdolność sterowania
swoimi
zachowaniami
seksualnymi)
[Jedna
z
cech
dojrzałości
psychoseksualnej. Ma ważne znaczenie w
sztuce miłosnej, np. kontrolowanie czasu
trwania stosunku przez mężczyznę
(opóźnianie wytrysku nasienia).] –
szexuális önuralom
samooskarżenie [oskarżenie samego siebie] –
önvád
samopał [1. rodzaj rusznicy; 2. broń, z której
pada strzał, gdy zwierzę potrąci drut
połączony z mechanizmem spustowym; 3.
(daw) gatunek dawnej ręcznej broni
palnej, wspominany zwłaszcza u piechoty
kozackiej i u Turków. 4. prymitywna
długa broń palna nie posiadająca zamka
tj. odpalana przez przyłożenie płonącego
lontu, rozżarzonego pręta lub hubki
trzymanej w dłoni. Używana w XVI-XVII
w. przez Kozaków na Ukrainie, w Rosji i
na Białorusi wyglądem przypominała
zazwyczaj prymitywną rusznicę bez
zamka.] – öngyújtó; (wojsk, dawno) muskéta
samopas [1. bez opieki lub bez kontroli; 2. w
pojedynkę, oddzielnie] – magányosan,
egyedül,
egyes-egyedül,
elhagyatottan,
felügyelet nélkül
samopaska [tułająca się czyli błąkająca samopas
gamratka, ladacznica, nierządnica] – (daw)
könnyelmű v. ledér nő
-
Wersja 01 01 2017.
samopis [aparat zapisujący automatycznie
wartość jakiejś wielkości fizycznej] –
automatikus regisztráló beredezés v. eszköz
samopiszący, -a, -e – öníró, önregisztráló
samopoczucie [stan psychiczny i fizyczny
odczuwany bezpośrednio przez daną
osobę] – közérzet
samopomoc [1. pomoc wzajemna w jakiejś
grupie; 2. zrzeszenie udzielające swym
członkom
pomocy]
–
önsegély,
önsegélyezés
samopomoc koleżańska – baráti v. bajtársi
segítségnyújtás
Samopomoc Chłopska – Paraszti Önsegély Egylet
[Gminna
Spółdzielnia
"Samopomoc
Chłopska" (popularnie zwana GS) spółdzielcze
przedsiębiorstwa
produkcyjno-handlowo-usługowe,
tworzone w większości gmin wiejskich za
czasów PRL.] – Paraszti Önsegélyző Járási
Szövetkezet
samoponiżenie – önmegalázás
samopoświęcenie – önfeláldozás
samopoznanie [poznanie samego siebie] –
önismeret
samoprząśnica
[rodzaj
przędzarki
do
samoczynnego wyrobu cienkiej przędzy] –
fonógép
samoprzylepny klej [patrz klej samoprzylepny] –
öntapadó ragasztó
samoprzylepny klej trwały [patrz klej trwały
(samoprzylepny)] – öntapadó ragasztó; tartós
ragasztó
samorealizacja,
samourzeczywistnianie,
samoaktualizacja [w psychologii to stałe
dążenie do realizacji swojego potencjału,
rozwijania talentów i możliwości, proces
stawania się "tym, kim się chce być" (a nie
tym, kim się jest), dążeniem do
wewnętrznej spójności, jedności z samym
sobą, spełnienia swojego przeznaczenia
lub powołania.] – önmegvalósítás [selfactualization] [A személynek az az alapvető
késztetése, hogy kiteljesítse a benne rejlő
lehetőségeket. A személyiség humanisztikus
elméleteinek (például Maslow és Rogers
elméleteinek) egyik alapfogalma.]
samoregulacja [samoczynne regulowanie się
jakiegoś zjawiska, procesu, urządzenia] –
önszabályozás [A viselkedésterápiában a
saját viselkedés nyomon követése és olyan
módszerek
használata,
mint
az
önmegerősítés és az
ingerfeltételek
szabályozása,
a maladaptív viselkedés
megváltoztatása]
samoregulujący, -a, -e – önszabályozó,
automatikus, önbeálló
6171
samoregulujący kabel grzewczy – önszabályozó
hőkábel
samorejestrujący, -a, -e [rejestrujący coś
automatycznie]
–
öníró,
önjegyző,
önregisztráló (készülék)
samoreklama – önreklám
samorodek [bryłka rodzimego metalu znaleziona
w piasku, mule itp.] – termésfém
samorodek miedzi – termésréz
samorodek srebra – termésezüst
samorodek złota – termésarany
samorodnie – magától értetődően v. növően
samorodność – természetesesség, eredetiség
samorodny, -a, -e [1. wynikający z cech
wrodzonych; 2. niemający fachowego
wykształcenia, ale mający wrodzony
talent; 3. oryginalny, niewzorowany na
niczym] – magától értetődő v. növő
samorodna twórczość – ősi alkotókészség
samorodny talent – őstehetség
samorodztwo,
samorództwo
[domniemane
powstawanie niższych organizmów z
materii
nieożywionej]
–
ősnemzés,
generatio spontanea
samorozwój – önfejlesztés; (bölcs.) belső fejlődés
samorównoważący, -a, -e – önbeálló
samorząd
[samodzielne
i
niezależne
wykonywanie
pewnych
funkcji
o
charakterze administracyjnym przez
grupę osób wybranych przez jakąś
społeczność;
też:
grupa
osób
sprawujących
takie
funkcje]
–
önkormányzat
(önk.),
önigazgatás,
autonómia
Samorząd ds. Ubezpieczeń Zdrowotnych –
Egészségbiztosítási Önkormányzat (EÖK)
samorząd gospodarczy [rodzaj samorządu,
obejmujący grupę osób prowadzących
działalność gospodarczą w określonej
dziedzinie wytwórczości] – gazdasági
önkormányzat
samorząd lokalny – helyi, települési önkormányzat
samorząd lokalny w Izraelu (hebr. ‫מיומקמ מועצה‬,
Moetza Mekomit) [jest instancją lokalnej
władzy samorządowej, która odpowiada
za administrację nad miejscowością
zbliżoną wielkością do miasta, ale bez
niezbędnej liczby mieszkańców i innych
wymogów by uzyskać prawa miejskie.
Ministerstwo
Spraw
Wewnętrznych
podejmuje decyzję czy dana osada lub
zespół osiedli może utworzyć miasto lub
samorząd lokalny. Minister zawsze
zwraca uwagę na opinię mieszkańców
danej okolicy oraz na uwagi samorządu
danego regionu.] – (ang.) Local councils
-
Wersja 01 01 2017.
(Hebrew: ‫מועצה מקומית‬, Mo'atza Mekomit);
Izraeli helyi önkormányzat
samorząd miejski – városi önkormányzat
samorząd mniejszości narodowej (etnicznej) –
kisebbségi önkormányzat [Ogólnokrajowy
Samorząd Mniejszości Polskiej: Országos
Lengyel
Kisebbségi
Önkormányzat;
Stołeczny Samorząd Mniejoszości Polskiej:
Fővárosi Lengyel Kisebbségi önkormányzat]
Samorząd Mniejszości Polskiej – Lengyel
Kisebbségi Önkormányzat
Samorząd Mniejszości Polskiej w 17-tej dzielnicy
Budapesztu – Budapest Főváros XVII.
kerületi Lengyel Kisebbségi Önkormányzat
Samorząd Mniejszości Romskiej – Roma
Kisebbségi Önkormányzat
Samorząd Studencki – Hallgatói Önkormányzat
(HÖK) [Samorząd Studencki Uniwersytetu
Opolskiego: az Opolei Egyetem Hallgatói
Önkormányzata]
samorząd szkolny – iskolai önkormányzat
samorząd terytorialny – helyi v. területi
önkormányzat
samorząd wewnątrzzakładowy – vállalati
önkormányzat
samorząd zdecentralizowany – decentralizált
önkormányzat
samorządca – korlátlan úr v. uralkodó
samorządowiec [1. pot. osoba sprawująca jakąś
funkcję w samorządzie; 2. pot. osoba
popierająca ideę istnienia samorządu] –
(átv.) az önkormányzatban részt vevő ember;
az önkormányzat tagja
samorządność – önkormányzatiság
samorządny, -a, -e [samodzielnie kierujący swą
działalnością] – önkormányzati, autonóm
samorządowy, -a, -e – önkormányzati, autonóm
samorzutnie – önként, önkéntesen, (saját)
jószántából, kényszer nélkül, öntevékenyen;
ösztönösen
samorzutność – önkéntesség; ösztönösség;
spontaneitás; öntevékenység
samorzutny, -a, -e [1. podejmowany z własnej
inicjatywy; 2. niepowodowany czynnikami
zewnętrznymi, dokonujący się samoistnie]
– (z własnego popędu) önkéntes, öntevékeny;
saját jószántából való, kényszer nélküli;
(nieświadomy) ösztönös
Samos (gr. Σάμος) [1. grecka wyspa na Morzu
Egejskim u wybrzeży Azji Mniejszej oraz
prefektura w regionie administracyjnym
Wyspy Egejskie Północne. Prefektura
obejmuje samą wyspę Samos i kilka
pomniejszych wysp w tym rejonie. Stolicą
prefektury i głównym ośrodkiem miejskim
wyspy jest miasto Samos. Wyspa Samos to
6172
jeden z ważniejszych ośrodków klasycznej
sztuki greckiej. Według mitów była
miejscem narodzin Hery, którą czczono tu
pod imieniem Heraja i Tonea. 2. wyspa na
Morzu Egejskim, na południowy-zachód
od Efezu. Paweł przybył tam podczas
powrotu z trzeciej podróży misyjnej.] –
SÁMUS
(SZÁMOSZ)
(magaslat)
v.
Szamosz [1. Sziget Kisázsiától nyugatra,
Lídia tartomány közelében; Pál a 3. missziói
útja során érintette (ApCsel 20,15); 2. az
Égei tenger legzöldebb, Görögországhoz
tatozó szigete. Megkülönböztethető magas
hegyeiről, a Kerkis (tengerszint feletti
magassága 1434 méter) és az Ambelos
(tengerszint feletti magassága 1150 méter) .
A főváros és néhány kisebb város kivételével
Szamosz szigetére kis, szőlőskertekkel
körülvett falusi települések jellemzőek.
Szamosz
tengerpart
menti
területei
közismertek
csodálatos
strandjaikról.
Szamosz sziget déli részén homokos
strandok találhatók, míg az sziget északi
részén kavicsos a tengerpart. Szamosz híres
történelmi műemlékeiről is. A legjelentősebb
műemléke a védőfalakkal körülvett Hera
templom maradványai (Heraion) . Heraion
egy kis város, Pythagoreion közelében. A
templom legrégibb része a Krisztus előtti 8.
században épült. A templom meglehetősen
hosszú épület volt. A középen három fal és
egy oszlopsor tartotta a tetőt. A templom az
ókori görög idők egyik legnagyobb
temploma volt. Jelenleg csak a maradványai
láthatók, de most is fel lehet ismeri a
templom alaprajzát és az oszlopok felét. A
templom maradványait rendkívül értékes
archeológiai területként tartják számon. A
másik fontos műemlék Pythagoreion,
eredetileg egy ókori erőd. A maradványokat
jelentős archeológiai értéknek tekintik. Az
ókori Pythagoreion erőd és a Heraion
templom 1992 óta szerepel az UNESCO
Világörökség
Listáján.
Más
érdekes
törtélemi emlék is található a szigeten, ilyen
például az Eupalinian csatorna, amely a
Krisztus előtti 6. században épült. A csatorna
egy vízvezeték, amely a sziget fővárosát látta
el vízzel. A csatorna műszaki kuriózum. A
vezetéket a hegy két oldalából kiindulva
ásták ki, és - a pontos pythagorasi
matematikai számításnak köszönhetően - a
két út a középen találkozott. A sziget büszke
archeológiai múzeumára. Megtekinthetők a
római színház maradványi is. Pythagoreion
város meghatározó emlékhelye a Lykurga
Logotheta kastély, amely a 19. század elején
épült. A szigeten több mint 20 érdekes
-
Wersja 01 01 2017.
kolostor és templom található. A legtöbbjük
a 16. században épült.]
samosąd [samowolne ukaranie kogoś z
pominięciem postępowania sądowego] –
önbíráskodás
samosiejka [1. roślina, która wyrosła z nasienia
opadłego z drzewa, krzewu itp.; 2. pot.
tytoń siany na własny użytek] – hullott
magból kikelt növény v. kultúrnövény;
(dawno) saját felhasználásra ültetett dohány
samosiew [1. samorzutne wysianie się dojrzałych
nasion; 2. zob. samosiejka w zn. 1] –
(mezőg.) természetes újulat; önelvetés;
hullott magból kikelt növény v. kultúrnövény
samosmar – (műsz.) önkenő, önolajozó, önzsírozó
készülék
samospłata [określenie zdolności do pokrycia
wszystkich wydatków, niezbędnych do
zrealizowania określonego przedsięwzięcia
inwestycyjnego (inwestycja), ze środków
uzyskiwanych w trakcie eksploatacji
majątku powstałego w efekcie realizacji
tego przedsięwzięcia. Samospłata dotyczy
najczęściej sytuacji, gdy część nakładów
inwestycyjnych jest finansowana ze
środków zewnętrznych podlegających
zwrotowi (kredyt, pożyczka), których
spłata odbywa się w okresie eksploatacji
inwestycji. Źródłem samospłaty jest
wytworzona
nadwyżka
finansowa
przedsięwzięcia.] – önfinanszírozás
samostanowienie [prawo narodu do stanowienia
o swoim losie] – önrendelkezés
samosterujący, -a, -e [o rakietach, pociskach itp.:
zaopatrzony
w
urządzenia,
które
samoczynnie sterują jego lotem] – (wojsk.)
önműködő vezérlésű, önszabályozó
samostrzał [Ks. Kluk tak o nim pisze w XVIII
w.: „Samostrzał zastawuje się tak, że na
miejscu, gdzie się zwierz dobrze już znęcił,
nabita flinta się osadzi, od cyngla aż do
zanęty sznurek, aby, gdy zwierz zanętę ruszy,
fuzja wystrzeliła”.] – (dawno) önműködő
lőfegyver
6173
samoświadomość
(ang.
self-consciousness)
[świadomość samego siebie, zdawanie
sobie sprawy z doświadczanych aktualnie
doznań, emocji, potrzeb, myśli, swoich
możliwości,
czy
ograniczeń,
autokoncentracja uwagi.] – éntudatosság
[self consciousness] [Önmagunk tudatának
hangsúlyozott állapota, az önmagunkra való
figyelés hajlama.]
samotnia [miejsce schronienia człowieka
chcącego żyć samotnie] – elkülönített hely
samotnica, samotniczka – egyedülálló (nő)
samotnictwo – egyedülállság, hajadon v. nőtlen
állapot, magány, magára hagyatottság,
egyedüllét, emberkerülés
samotniczka – egyedülálló, emberkerülő nő; (haj.)
magányos hajós
samotniczo – magányosan
samotniczy, -a, -e – magányos, elhagyatott, magára
hagyatott
samotniczy tryb życia – magányos életforma
samotnie – magányosan, elhagyatottan, magára
hagyatottan, egymágában, egyedül (maga)
samotnie położone gospodarstwo – tanya
samotnik [1. człowiek stroniący od ludzi, żyjący
w samotności; 2. żeglarz pływający
samotnie; 3. zwierzę żyjące z dala od
stada] – egyedülálló, emberkerülő ffi; (haj.)
magányos tengerész; magányos (állat)
samotność – egyedüllét, magány, magánosság,
elhagyatottság, visszavonultság
samotny, -a, -e [1. żyjący sam, bez rodziny,
przyjaciół; 2. znajdujący się w określonej
sytuacji, w określonym czasie zupełnie
sam; 3. spędzany, odbywany w pojedynkę,
bez towarzystwa; 4. znajdujący się na
odludziu] – magános, különálló; magányos,
elhagyatott, társtalan, társaság nélküli
(ember); egyedülálló, szabad; nőtlen, legény, magános
samotna matka – gyerekét egyedül nevelő anya
samotne miejce – elhagyatott v. magános hely,
magány
samotny człowiek – egyedülálló (ember)
samotny dom – egyedülálló v. magános ház
samotny jak kołek (w płocie) – egyedül van v. áll,
mint az ujjam
samotny wilk – magányos farkas
samotok [przenośnik wałkowy (o wałkach
napędzanych lub nie) służący do
wzdłużnego
transportu
wyrobów
walcowanych,
wyciskanych
lub
ciągnionych.] – görgősor
Samotraka, Samotraki, (gr. Σαμοθράκη) [1.
wyspa grecka na Morzu Trackim
(północna część Morza Egejskiego);
-
Wersja 01 01 2017.
górzysta o powierzchni 178 km² –
najwyższym szczytem jest Fengari (1611
m n.p.m.). Liczba mieszkańców – ok. 2800.
Z tej wyspy pochodzi słynna rzeźba Nike.
Wyspę pierwotnie zasiedlili przybysze z
Samos (stąd nazwa). Legenda głosi, że
właśnie z góry Fengari Posejdon
obserwował oblężenie Troi (Iliada, XIII
12). W kamienistym wąwozie pomiędzy
wioską Paleopoli a stromym półnosnowschodnim zboczem góry Fengari (Góry
Księżycowej, zwanej także Saos) leżą
ruiny Sanktuarium Wielkich Bogów. 2.
wyspa na Morzu Egejskim. Tam okręt
Pawła zatrzymał się w czasie jego
pierwszej podróży misyjnej do Europy.] –
Samothraki (gör. Σαμοθράκη ); Sámotráké (a
trákéi Sámos) [Sziget az Égei-tenger
északnyugati részén, Troás és Neapolis közt
(ApCsel 16,11).]
samotrzak – csapda, kelepce
samotrzeć [we trzech] – (dawno) harmadmagával;
hármasban
samowtór [1. dawniej: w towarzystwie jednej
osoby; we dwoje, we dwóch; 2. w mowie
staropolskiej
znaczy:
we
dwuch;
samotrzeć – w trzech; samoczwart – we
czterech.] – kettesben
samoubóstwienie – önimádat, öntömjénezés
samouctwo [zob. samokształcenie] – önképzés,
magánúton való tanulás
samouczek [podręcznik do samodzielnej nauki] –
(człowiek)
magántanuló,
autodidakta;
(książka) tankönyv magántanulók számára,
magántanulásra szánt tankönyv, kézikönyv
samouk [osoba kształcąca się samodzielnie, bez
pomocy nauczyciela] – magántanuló;
autodidakta
samouwielbienie [uwielbienie samego siebie lub
zachwyt
nad
sobą]
–
öndicséret,
önmagasztalás, dicsekvés
samowar [naczynie metalowe do gotowania
wody i parzenia herbaty ogrzewane
węglem drzewnym lub elektrycznie] – (or)
szamovár; teafőző készülék
samowar kipi – a szamovár duruzsol, a
szamovárban forr a tea; forr, gőzöl a
szamovár
samowar zasyczał – a szamovár v. teafőző
sistergett
samowarek – kis szamovár; (tréf) kávédaráló
(mozdony)
6174
samowiązałka – kévekötő, kévekötőgép
samowiedza [wiedza o samym sobie] – önismeret
samowładca władca mający nieograniczoną
władzę] – egyeduralkodó, monarcha, kényúr,
önkényúr
samowładczy, -a, -e – monarchikus, kényúri,
egyeduralkodó, egyeduralkodói
samowładczyni – egyeduralkodó(nő)
samowładnie – monarchikusan, egyeduralkodóan,
kényúrian
samowładność, samowładztwo [rządy absolutne]
–
egyeduralom,
önkényuralom,
abszolutizmus; hatalmaskodás
samowładny,
-a,
-e
–
monarchikus,
egyeduralkodói, kényúri, korlátlan, abszolút
samowładztwo – önkényuralom
samowładztwo carskie – cári önkényuralom
samowola [1. postępowanie wyłącznie według
własnej woli, bez liczenia się z zakazami i
obowiązującym prawem; 2. czyn będący
wynikiem takiej postawy] – akaratosság,
önfejűség; önkényeskedés, önkény
samowola szlachty – a nemesség önkénye
samowolnie – önkényesen, nyakasan, akaratosan,
önfejűen, engedély nélkül, meg nem
engedetten; önhatalmúlag
samowolność – önkényeskedés; akaratosság,
makacsság, nyakasság, önfejűség, önhatalmú
eljárás, erőszakoskodás
samowolny, -a, -e – akaratos, makacs, nyakas,
önfejű, önkényes; önhatalmú
samowolne postępowanie – önkényes eljárás v.
magatartás v. viselkedés
samowtór [we dwóch] – (dawno) másodmagával,
kettesben
samowychowanie [1. to czynne ustosunkowanie
się podmiotu do procesu swojego rozwoju;
2. z samowychowaniem mamy do
czynienia wówczas, gdy człowiek wobec
samego siebie podejmuje czynności
wychowawcze,
czyli
określa
cele
wychowania, ustala zadania, dobiera
-
Wersja 01 01 2017.
metody postępowania oraz kontroluje je i
ocenia] – önnevelés
samowychowanie studentów – hallgatók v. diákok
önnevelése
samowyładowczy, -a, -e [wyposażony w
urządzenie umożliwiające samoczynny
wyładunek] – önkirakodó
samowystarczalność – gazdasági önellátás,
autarchia
samowystarczalny [zaspokajający sam własne
potrzeby]
–
önellátó,
autarchikus,
gazdaságilag független
samowystarczalna gospodarka – önellátó
gazdaság
samowywoływacz – önkioldó, önkioldógomb;
exponálógomb
samowyzwalacz [1. urządzenie uruchamiające
samoczynnie
migawkę
aparatu
fotograficznego; 2. urządzenie wbudowane
w aparat fotograficzny, pozwalajace na
opóźnienie o określony czas zadziałania
migawki. Samowyzwalacza używa się po
unieruchomieniu wycelowanego aparatu.]
– (fényk.) önkioldó
samozachowawczość – önfenntartás
samozachowawczy, -a, -e [mający na celu
ochronę samego siebie] – önfenntartó,
létfenntartó
samozadowolenie [zadowolenie z samego siebie]
– önelégültség, megelégedettség
samozagrzewanie
się
–
bemelegedés,
megmelegedés, önbemelegedés, befülledés
samozagrzewanie się paszy – a takarány
befülledése
samozakażenie [zob. autoinfekcja] – (orv)
öninfekció, autoinfekció
samozaopatrzenie – önellátás
samozapalający, -a, -e się – öngyulladó
samozapalający się papieros – öngyulladó
cigaretta
samozapalenie się – öngyulladás
samozapalność – öngyulladás
samozapalność płynów i gazów – folyadékok és
gázok öngyulladása
samozapalność ciał stałych – szilárd testek
öngyulladása
samozapalny, -a, -e [zapalający się samoistnie] –
öngyulladásra hajlamos
samozaparcie [wytrwałość i poświęcenie w
dążeniu do celu] – önmegtagadás, lemondás
samozapłodnienie [zapłodnienie komórki jajowej
przez plemnik pochodzący z tego samego
organizmu]
–
öntermékenyítés,
önmegtermékenyítés; ősnemzés
6175
samozapłon [1. samorzutne zapoczątkowanie
spalania, niewymagające inicjującego
działania
iskry
elektrycznej
lub
płomienia; 2. zapalenie się ładunku
miotającego w broni palnej bez zbicia
spłonki,
powodowane
nadmiernym
nagrzaniem lufy] – (műsz.) öngyulladás;
(wojsk) gyutacs
samozapłonowy, -a, -e – (műsz.) öngyulladásos;
(wojsk) gyutacsos; gyutacssamozapylenie [zob. klejstogamia] – (növ.)
önbeporzás
samozastawiacz – önműködő bekapcsoló v.
kikapcsoló készülék
samozatrucie
[zatrucie
się
organizmu
produktami własnej przemiany materii] –
önmérgezés, autointoxicatio
samozwaniec
[osoba,
która
bezprawnie
przywłaszcza sobie jakiś tytuł, jakieś
prawa] – önjelölt, bitorló, uzupátor ffi; (hist)
trónbitorló
samozwańczo – csalfán, álnokul, csalárdul,
bitorlóan, bitroló módon
samozwańczy, -a, -e – csalfa, álnok, csaló, önjelölt,
bitorló
samożywność, autotrofizm, autotrofia (gr. autossam, trofe-pożywienie, pokarm) [sposób
odżywiania się charakterystyczny dla
roślin, części bakterii i protistów,
polegający
na
syntezie
związków
organicznych z prostych związków
mineralnych. Energia konieczna do tego
procesu pochodzi z energii słonecznej
(fotosynteza) lub z prostych związków
organicznych,
nieorganicznych
lub
pierwiastków np. z metanu, siarkowodoru,
jonów żelaza (chemosynteza). W związku
z
tym
wyróżnia
się
organizmy
fotoautotroficzne i chemoautotroficzne.] – autotrófia [önálló táplálkozás]
sampan [mała, płaskodenna łódź wiosłowa lub
żaglowa używana we wschodniej Azji] –
(kínai) sampan; gondolaszerű, lakásul is
szolgáló, nagyobb és fedett kínai csónak
sampling-frequency
–
sampling-frequency;
mintavételezési frekvencia [A digitalizás
során használt legfontosabb minőségi
tényező a mintavételezési frekvencia, vagy
mintavételezési
gyakoriság
(angolul:
sampling frequency). A mintavételezési
frekvencia az az adott frekvencia, amely
megadja, hogy az A/D (analóg-digitális
átalakító) hány mintát vesz az adott
adattárolón
található
jelből
másodpercenként. A szabványos zenei CDlemez mintavételezési frekvenciája 44,1
kHz. Természetesen a mintavételezés
-
Wersja 01 01 2017.
gyakoriságával javul a felvétel minősége.
Legtöbbet használt jelölése:fs]
sampling
rate
{rzecz.};
czestotliwość
próbkowania {f.} [komp.] [zł.] – (ang.)
sample rate; mintavételi sebesség
samplowanie, sampling [w muzyce wzięcie
fragmentu (sample) jednego utworu i
wykorzystanie go jako fragment innego.
Samplowanie odbywa się za pomocą
samplera, który może być urządzeniem
lub
programem
komputerowym.
Sampling jest metodą powszechnie
stosowaną w takich gatunkach muzyki jak
hip-hop, dub i wszelkie odmiany muzyki
elektronicznej. Dzisiaj wymóg uzyskania
zgody właściciela praw autorskich na
wykorzystanie
każdego
sample’a
zdecydowanie utrudnia samplowanie.] –
(ang.) sampling (EN): szó szerint mintavétel
[alapvető sajátossága, hogy a zenei alapok
létrehozása közben felhasznál bizonyos
részleteket más, már meglévő, felvett zenei
anyagokból
(vagy
akár
filmekből,
telefonbeszélgetésekből, stb.), akár közvetlen
idézetként, akár modulálva, módosítva,
torzítva azokat. A sampling újfajta,
kreatív zenei eszközként jött létre még
valahol Jamaikában, idővel a zeneijogtulajdonosok - kisebb részt a szerzői jogi
védettséget élvező alkotók, nagyobb részt a
kereskedelmi nagybefektetők - és az őket
szolgáló ügyvédek nem kifejezetten önzetlen
tevékenységének köszönhetően perek és
peren kívüli megállapodások sorához
vezetett. Mára a sample clearence önálló
szerzői jogi területté nőtte ki magát, és ezzel
a kreatív munka akadályává is vált. ]
samsara, sansara [sanskr. dosł. 'przejście'; sam
'razem; zupełnie'; sarati 'biegnie; płynie';
w hinduizmie i buddyzmie - wędrówka
duszy ludzkiej w cyklach urodzin,
nieszczęść i śmierci, wyznaczonych przez
karmę; transmigracja, metempsychoza
(por. reinkarnacja); zmienna, ograniczona
egzystencja
doczesna,
życie
w
społeczeństwie (w przeciwieństwie do
nirwany); por. atman.] – (szanszkrit)
szanszara; az élet állandó körforgása a
brahmanizmusban, buddhizmusban és más
indiai vallásokban; az ún. lélekvándorlás
Samson (z hebr. Szimszon - jak słońce, ‫ןֹושְמִׁ ש‬, co
pochodzi od słowa szemesz - "słońce", lub
szamen - "silny", "siłacz"; arab. ‫نوشمش‬,
wym. Szamszun) [1. człowiek o niezwykłej
sile (Sdz rozdziały 13-16); 2. imię męskie
pochodzenia biblijnego. Wywodzi się od
hebrajskiego
słowa
oznaczającego
"siłacz". Wśród świętych - św. Samson,
prezbiter, z VI wieku. 3. syn Manoacha z
6176
pokolenia Dan. Był nazirejczykiem od
urodzenia. Umacniał go Duch Pański;
posiadał wiarę w Boga, ale nie zawsze Go
słuchał i nie separował się od świata, lubił
cielesną przyjemność i jej poświęcał siłę i
błogosławieństwa otrzymane od Boga do
spełniania celów duchowych. Przyjaźnił
się z pogańskimi Filistynami, którzy go
oślepili i zrobili z niego nędznego
komedianta i marny spotkał go koniec.
Dzieje Samsona są bardzo ważną lekcją
dla każdego chrześcijanina, który,
podobnie jak nazirejczyk, odseparowany
jest dla Boga. Są chrześcijanie o wielkiej
sile fizycznej i zdolnościach umysłowych,
którymi służą światu, nawet wrogom
chrześcijaństwa.] – Sámson (héb. Simsón)
(héber eredetű férfinév, jelentése: nap fia,
napos, hasonló a naphoz, napocska; napból
való; fényes, erős) [1. Dán törzséből
származó hős és bíró; Manoah fia; Isten
különleges tanácsvégzésére született; egész
élete során Istennek szentelve (nazíreus);
timnátbeli filiszteus nőt vett feleségül, akit
később máshoz adtak feleségül; Sámson
bosszúból felgyújtotta a filiszteusok vetését,
sok filiszteust megölt, nagy tetteket hajtott
végre;
végül
Delila
fondorlatossága
segítségével legyőzték, megvakították és
megláncolták; úgy halt meg, hogy ledöntötte
Dágon templomának tartóoszlopát, amelyhez
odakötözték; több éven át Izráel bírája volt
(Bír 13-16; Zsid 11,32). 2. Izrael biráinak
egyike, rendkivüli testi erejü és vitéz ember a
Dán törzséből, aki népe elnyomóinak a
filiszteusoknak sok bajt szerzett. Nem
sereggel, hanem egymaga harcolt ellenük s
nyilt küzdelemben, valamint fortélyaival
sokat ölt meg közülük. Erejének titka
hajában volt, amit szeretője Delila tőle
megtudván, a filiszteusok kedvéért alvás
közben S. haját levágta és őt magát a
filiszteusoknak kiszolgáltatta. Ezek szemeit
kiszúrták és börtönbe vetették. Egy ízben,
amidőn a Dágon istenség tiszteletére lakomát
rendeztek, Sámsont előhozatták, hogy
nyomorának látásában gyönyörködjenek.
Sámson ekkor az épület egyik oszlopát
feldöntötte, aminek folytán az épület
összeomlott és Sámsont 3000 filiszteussal
romjai alá temette. A Sámsonról szóló bibliai
elbeszélések sok hasonlatosságot mutatnak a
Heraklesről szóló mitosszal és egyébként is a
napmitoszok jellemző vonásait tüntetik fel.
Ez a körülmény, valamint a név jelentése
(Simsón, semes a. m. nap) arra a jogosult
föltevésre vezetett, hogy a Sámsonról szóló
elbeszélések
a
régi
héber
mitosz
maradványai.]
-
Wersja 01 01 2017.
(Samson and Delilah)
(színes, amerikai-német-olasz tévéfilm, 1996)
Samson i Dalila [1. mocarz tracący swą siłę z
powodu przewrotnej, zdradliwej kobiety
(Sdz 16,4-29): Dalila naprzykrzała się
Samsonowi, póki ten nie wyjawił jej, gdzie
leży źródło jego mocy. Ona zaś zdradziła
go – uśpiła, ścięła jego włosy i wezwała
Filistynów, którzy oślepili go i uwięzili; 2.
trzeci od końca spośród Sędziów
starożytnego
Izraela,
opisany
w
starotestamentowej Księdze Sędziów 13-16.
W przeciwieństwie do wielu postaci
opisanych w Starym Testamencie, nie jest
wymieniony w Koranie. Był obdarzony
nadludzką siłą którą wykorzystywał do
walki z wrogami Izraela - Filistynami.
Dokonywał czynów niemożliwych dla
zwykłych ludzi: zabił lwa gołymi rękami,
pokonał armię wroga oślą szczęką i siłą
własnych mięśni zburzył budynek. Był
nazirejczykiem. Według komentatorów
historia Samsona ukazuje, jak wielkie
dary Boga mogą być zmarnotrawione
wskutek
własnej
lekkomyślności,
naiwności i ulegania żądzom.] – Sámson és
Delila
[Sámson megtöri a filiszteusok
hatalmát Izrael felett, de mégis e népnek
egyik gyönyörű lányába szeret bele. Delila
nem viszonozza érzelmeit, mégis úgy tesz,
mintha szerelmes lenne Sámsonba. S teszi
mindezt azért, mert a filiszteus előkelőségek
sok pénzt ígértek neki, ha sikerül megfejtenie
Sámson hatalmas erejének titkát. A férfi
először megpróbálja félrevezetni. Másodszor
és harmadszor ugyanezt teszi, aztán végül
elárulja titkát: "Borotva nem érte soha a
fejemet, mert Istennek vagyok szentelve
születésemtől fogva. Ha megnyírnak, oda
lesz erőm, elgyengülök, és olyan leszek, mint
bármely más ember" - mondja szerelmének.
Delia levágja a férfi haját, s a csodálatos
erejű hős, akitől okkal féltek, a filiszteusok
kezére kerül.. A megvakított Sámsont
bilincsbe verik, és a foglyok házában egy
malmot kell hajtania. Őrzői nem veszik
észre, hogy a fején ismét nőni kezd a haj és
ereje lassan visszatér. Így amikor előhozzák
6177
börtönéből, hogy a filiszteusok vezetői és a
nép a fogoly Sámson nyomorúságán
szórakozzon, két kezével belekapaszkodik a
filiszteusok palotájának tartóoszlopaiba, és a
kőtengert az ott lévő több ezer filiszteusra
dönti.]
Samuel [imię męskie pochodzenia biblijnego,
które wywodzi się od hebrajskiego
Šemū'el, oznaczającego "jego imieniem
jest Pan". W Polsce imię to jest
poświadczone od 1401 roku, a w XVII
wieku należało do najpopularniejszych
imion szlacheckich. Nosił je ostatni z
sędziów izraelskich oraz pięciu innych
świętych katolickich.] – Sámuel [férfinév a
héber Semuél névből származik. Jelentése:
Isten meghallgatott. Rokon név: Samu. A
Sámuel női névpárja a Samuella.]
Samuel (uproszony od Boga) [prorok i
nazirejczyk od urodzenia; wychowywany
pod opieką Boga dla Boga. Wiele
zawdzięczał swojej mądrej i bogobojnej
matce Annie. Był wieloletnim sędzią
Izraela i doradcą królewskim. Za jego
czasów sędziowie i kapłani zawiedli w
posłannictwie otrzymanym od Boga i na
ich miejsce Bóg zaczynał powoływać
proroków, z których Samuel był
pierwszym. Za jego czasów ofiary były już
pozbawione
treści
duchowej
i
praktykowane były jako tradycyjny
obrządek. Mówią o tym wyraźnie
Pierwsza i Druga Księga Samuela,
przypominając i nam, dzisiaj żyjącym, że
''posłuszeństwo lepsze jest niż ofiara''. Nie
wiadomo, czy autorem ksiąg Samuela był
on sam. Przypuszcza się, że napisane
zostały
około
roku
1000
przed
Chrystusem. Pierwsza nazywana jest w
niektórych przekładach ''Pierwszą Księgą
Królów'', a druga ''Drugą Księgą
Królów''. Dlatego też Pierwsza Księga
Królewska nazwana jest w tych
przekładach ''Trzecią Księgą'', a Druga
Królewska
''Czwartą
Królewską''.
Pierwsza Księga Samuela pokazuje nam
brak spełniania obowiązków przez
sędziów
i
kapłanów,
których
przedstawiciela widzimy w Helim. Naród
zaczyna domagać się króla (na wzór
narodów pogańskich), co jest przeciw woli
Boga. Pierwszym królem staje się Saul,
który rządzi nie według woli Boga przez
40 lat, po nim następuje Dawid. W
Drugiej
Księdze
Samuela
mamy
przedstawione rządy Dawida, który
jednoczy
poróżnionych,
walczy
z
wrogami, ustala porządek, ustanawia
Jerozolimę miastem stołecznym z twierdzą
-
Wersja 01 01 2017.
Syjon jako głównym ośrodkiem wielbienia
Boga. W II Sam.7:8-12 widzimy
Przymierze Dawidowe. II Sam. 23;1-7
zawiera
podobieństwa
dotyczące
przyszłego Tysiącletniego Państwa Pokoju
(Millenium). Koniec księgi zawiera także
opis spisu ludności, który Dawid polecił
przeprowadzić przeciw woli Boga.] –
Sámuel (Isten meghallgatott, akit Isten ígért;
Isten neve; az Ő neve: Isten). [1. Izráel
utolsó, egyben legjelentősebb bírája (1Sám
7,15); Mózes után az első próféta (2Krón
35,18; Jer 15,1); néző (1Sám 9,9) és pap
(1Sám 2,18.35); születése isteni tervek
szerint történt; Elkána (1) és Anna (2) fia
(1Sám 1,19-20); Éli (1) főpapnál nevelkedett
Silóban, a szent sátor mellett (1Sám 3),
felkente Sault (1) (1Sám 10) és Dávidot
(1Sám 16,13) Izráel királyává; Rámában (3)
halt meg (1Sám 25,1). 2. Simeon törzsének
fejedelme az ígéret földjének felosztásakor
(4Móz 34,20). 3. Tóla (1) fia, Issakár
unokája (1Krón 7,2).]
Sámuel Aba, Aba, Owo, Owon, Ouban (zm. 5
lipca 1044), król Węgier 1041–1044. – Aba
Sámuel (* 990 körül; † 1044. július 5.)
[Magyarország harmadik királya, ellenkirály
1041-től 1044-ben bekövetkezett haláláig]
samum [gorący, suchy i porywisty wiatr
pustynny w Afryce Północnej i na
Półwyspie Arabskim] – (arab) számum;
met. forró, száraz sivatagi homokvihar a
Szaharában és Arábia sivatagjaiban
samuraj (jap. samurai, wojownik) [1. w feudalnej
Japonii: członek szlacheckiej warstwy
rycerskiej; 2. rzeczownik pochodzący od
archaicznego czasownika saburau, który z
czasem przeszedł zmianę fonetyczną w
samurau, znaczącego służyć panu pierwotnie świta służąca najwyższym
dostojnikom japońskim, także gwardia
cesarska (gosho-zamurai).] – (jap, tört.)
szamuráj (jelentése „közelben szolgáló”)
japán harcos, eredetileg nemes, busi.;
előjogokkal felruházott nemesi-katonai kaszt
a hűbéri Japánban 1868 előtt; e kaszthoz
tartozó személy
Samuraj (ang. samurai) [haker wynajmujący się
do crackowania w sprawach prawnych,
pracujący dla frakcji w walkach
korporacyjnych,
dla
prawników
upominających
się
o
prawo
do
prywatności i innych stron potrzebujących
elektronicznego "ślusarza". W 1991 r.
odnotowano w mediach pojawienie się
swoistej kultury samurajskiej - osób
spotykających się w systemach BBS,
zwykle zdolnych, młodych ludzi, którzy
odwoływali sie do historycznej tradycji
6178
samurajskiej i pozujących na "sieciowych
kowbojów". Ludzie ci podkreślali etykę
lojalności wobec swoich praco- i
zleceniodawców, pogardę dla wandalizmu
i kradzieży, jako sprzecznych z etyką
hakerską. Niektórzy powoływali się na
książkę Miyamoto Musashi "Book of Five
Rings", klasykę historycznej doktryny
samurajskiej, jako podstawę kierujących
nimi zasad.] - (ang. samurai) szamuráj
(hacker)
samurajski, -a, -ie – szamurájSan (ukr. Сян) [rzeka w południowo-wschodniej
Polsce, prawobrzeżny dopływ Wisły.
Długość - 443,4 km. Na odcinku ok. 55 km
tworzy granicę między Polską i Ukrainą
(kilkaset metrów od źródeł, aż do
wielkiego zakola wokół Łysani koło
Smolnika nad Sanem). Powierzchnia
zlewni - 16 861 km² (14 390 km² w Polsce,
2 471 km² na Ukrainie).] – San (ukránul
Сян)
[folyó
Ukrajnában
és
Lengyelországban, a Visztula jobboldali
mellékfolyója]
SAN (ang. Storage Area Network) [sieć pamięci
masowej; rodzaj sieci służący do dostępu
do zasobów pamięci masowej przez
systemy komputerowe. W chwili obecnej
sieci SAN wykorzystywane są głównie w
firmach, zastosowanie domowe jest mocno
ograniczone ze względu na bardzo duże
koszty oraz skomplikowanie budowy
wymaganej infrastruktury: przełączniki
SAN, karty Host Bus Adapter czy w
końcu macierze dyskowe lub biblioteki
taśmowe.] – SAN Storage Area Network
(tároló-hálózat) [Egy tárolóterület hálózat
(SAN), egy nagysebességű, speciális célú
hálózat vagy alhálózat, ami különböző fajta
adattároló eszközök összekapcsolódását
jelenti a hozzájuk kapcsolt adatkiszolgálóval
a nagyszámú felhasználók hálózata helyett.
Tipikus esetben egy tárolóterület hálózat az
általános
számítógép
erőforrások
hálózatának része egy vállalatnál. Egy SAN
általában fürtözötten van jelen szoros
közelségben más kiszolgálói erőforrásokkal,
de szintén kibővíthető távoli helyekre
adatmentési és archiválási céllal, használva a
nagy
kiterjedésű
hálózati
átviteli
technológiákat, mint például az aszinkron
átviteli módot vagy a szinkron optikai
hálózatot.]
San Marino, Najjaśniejsza Republika San
Marino (wł. Serenissima Repubblica di San
Marino, łac. Marinusia) [niewielkie
państwo
śródlądowe
w
Europie
Południowej stanowiące enklawę na
obszarze Włoch. Nie ma dostępu do
-
Wersja 01 01 2017.
morza. Stolica kraju to San Marino.] –
San Marino v. San Marino Köztársaság
(olaszul Serenissima Repubblica di San
Marino) [a világ legkisebb országainak
egyike. Dél-Európában helyezkedik el,
Olaszország teljesen körülöleli.]
sanacja [1. w Polsce międzywojennej: obóz
zwolenników Józefa Piłsudskiego; też:
okres rządów tego obozu; 2. uzdrowienie,
naprawa czegoś, zwłaszcza stosunków w
jakiejś dziedzinie życia społecznego] –
szanálás, szanáció; (az 1939 szeptember
előtti Lengyelországban uralkodó burzsoá és
szovjetellenes rendszer, Józef Piłsudski
marsal által vezetett tábor)
sanacyjny, -a, -e – (pol) szanációs
sanacyjny okres – szanációs idő v. korszak (a két
világháború közt Lengyelországban)
sanatorium [zakład leczniczy przeznaczony dla
przewlekle chorych i rekonwalescentów] –
(lat.) szanatórium, üdülő, üdülőhely,
gyógyintézet; kedvező éghajlatú vidéken
létesített
gyógyintézet
meghatározott
betegségek gyógyítására v. lábadozók
kezelésére; (dawno) fényűző magánkórház
sanatorium przeciwgruźlicze – tüdőszanatórium
sanatoryjny, -a, -e – szanatóriumi
Sanballat (cierń, nienawiść skryta) [perski
namiestnik Samarii; wróg Żydów;
przeszkadzał w odbudowie Jerozolimy.] Horonból való Szanballat [NEH 4:1 „Lõn
pedig, mikor meghallotta Szanballat, hogy
mi építjük a kőfalat, haragra gerjede és
felette igen bosszankodék, és gúnyolá a
zsidókat;”]
sancta simplicitas (zob. o, sancta simplicitas! łac.,
o, święta naiwności!; por. dimitte illis; non
enim sciunt quod faciunt) [łac., odpuść im,
bo nie wiedzą, co czynią ― okrzyk, jaki
miał wydać Jan Hus (zob. husyci) na
widok chłopa w fantastycznym zaślepieniu
dewocyjnym dokładającego drew na stos,
na którym Husa palono 6 VII 1415.] –
(lat.) sancta simplicitas; szent együgyűség
Sancti habeantur legati. [posłów należy
traktować jak nietykalnych] – (lat.) Sancti
habeantur legati; a képviselőket v. követeket
úgy kell kezelni, mint sérthetetleneket.
sanctitas (świętość) [sam związek ze świętymi
znakami; uświęcenie człowieka, „zdolność
wzniesienia ducha uczestniczących w
liturgii ku Bogu”; święte = świeckie,
odróżnienie sacrum od profanum (stąd
wynika zakaz „kalkowania” świeckich
utworów do liturgii).] – (lat.) sanctitas;
szentség
6179
-
Sanctum Officium [wym. sanktum oficjum] [łac.
'Św. Oficjum'; sanctus; zob. inkwizycja w
zn. 1; hist. inkwizycja, rz. kongregacja Św.
Oficjum,
zajmująca
się
sprawami
doktryny, wiary i moralności.] – (lat.)
Sanctum Officium; Szent Hivatal [1908-ban
X. Piusz pápa a római inkvizíciót Sacra
congregatio
Romanae
et
universalis
Inquisitionis seu Sancti Officii névre nevezte
át, röviden Sanctum Officium, vagyis Szent
Hivatal. Ezzel az aktussal az addig a pápa
közvetlen felügyelete alatt álló szervezet egy
új, teljes körű döntési joggal felruházott
vezető szervet kapott, amiben a pápa viselte
ugyan a prefectus címet, de ténylegesen már
nem vett részt az ügyintézésben. Helyette a
titkár járt el, a Szent Hivatal utolsó titkára
Alfredo Ottaviani volt.]
sanctus [święty] – (lat.) sanctus; szent
Sancyt [termin prawa polskiego, oznaczający:
postanowienie, wyrok wydany przez sejm,
konfederację, generalność.] – határozat,
döntés; rendelet
sandacz (Sander lucioperca) [1. gatunek ryby z
rodziny okoniowatych (Percidae); 2. ryba
drapieżna żyjąca głównie w dużych,
czystych jeziorach i rzekach] – (lżejszy niż
1,5 kg) süllő, (ciżęszy niż 1,5 kg) fogas (hal);
fogassüllő
Sandacz (Sander lucioperca) – gatunek
drapieżnych, słodkowodnych ryb z rodziny
okoniowatych. W literaturze spotykane są
również synonimy:
 Perca lucioperca (L., 1758) – (lżejszy niż 1,5
kg) süllő (Sander lucioperca Linnaeus)
 Lucioperca sandra (Cuvier, 1828) - Fogas
Süllő. - Fehérhúsú Csuka, Fogas, Süllő, Sül,
Szellő.
 Lucioperca
sandra
(Kessler,
1864)
-
fogassüllő
 Lucioperca lucioperca (Berg, 1905)
sandał, sandały [1. but mający wierzch z
pasków;
2.
pantofle
zakonników,
składające się z samej prawie podeszwy i
nanoska] – (gör.) (rodzaj obuwia) szandál
[Szíjakkal a lábra erősített, fonott fa-, parafa, vagy bőrtalp, a legősibb lábbeliforma, ma
minden nyitott, könnyű cipőt így neveznek],
Wersja 01 01 2017.
saru; szíjakkal a lábhoz erősített bőrtalp (a
régi görögök és a keleti népek lábbelije)
sandałek [rodzaj buta]; tsz. sandałki – szandál,
nőiszandál; saru
Sandał [drewno sandałowca]; sandałowiec
[tropikalne drzewo dostarczające olejku i
cennego, żółtego, pachnącego drewna] –
(növ.) szantálfa; Kelet-Ázsiában honos, igen
értékes, illatos fa
Sandałowiec (Santalum L.) [1. rodzaj roślin z
rodziny sandałowcowatych. Należy do
niego 9 gatunków występujących na
nizinach Australii, Azji PołudniowoWschodniej i wyspach Pacyfiku. 2. drzewo
rosnące w Indiach, używane w stolarstwie
i do wyrobu olejku i kadzideł.
Sprowadzano je z Indii, południowej
Arabii i z Afryki. Wg Biblii Gdańskiej
''drzewo almugimowe''.] – (növ.) szantálfa
(Santalum) [a szantálfafélék (Santalaceae)
családjába
tartozó,
félparazita
növénynemzetség;
10
faja
közül
legismertebb a fehér szantálfa (S. album). A
nemzetség Délkelet-Ázsiában és a Csendesóceán déli térségében elterjedt.]
Gatunki
 Santalum acuminatum (R. Br.) DC.
 Santalum album L. – sandałowiec biały – fehér
szantálfa (Santalum album) ázsiai eredetű,
félparazita fa, amely 6–10 m magasra nő,
levelei bőrneműek és ép szélűek. Kisméretű
virágai fürtökbe tömörülnek. A szantálfafélék
közül a mérsékelt égöviek lágy szárúak. A
gazdanövény
gyökereihez
tapadt
hausztóriumokkal szívják el a vizet. DélkeletÁzsiából, Indiából, Ausztráliából és Afrikából
származnak. Az Európában élő növényt a
Fülöp-szigetekről hozzák be.
 Santalum austrocaledonicum Vieill.
 Santalum ellipticum Gaudich.
 Santalum freycinetianum Gaudich.
 Santalum haleakalae Hillebr.
 Santalum paniculatum Hook. & Arn.
 Santalum spicatum (R. Br.) A. DC.
 Santalum yasi Seem.
6180
Sandałowiec [Tak zwany 'sandałowiec czerwony to
drzewo Pterocarpus santalinus L. fil.
należące do rodziny bobowatych.] – Vörös
szantálfa, padukfa (Pterocarpus santalinus)
[Fája
kemény,
magas
illóanyag
tartalmú.Finom illatát a zsidó királyok
(Zsolt 45,9), közrangú emberek (Péld 7,17
és Én4,14)
egyaránt
kedvelték.
A
faforgácsból gőzöléssel állították elő a vörös
festéket,
amit
bőráruk
színezésére
használtak.]
Sandałowiec biały (Santalum album) – Szantálfa
(Santalum album) [Ázsia forró égövi vidékén
honos, egyes helyeken termesztett fa.]
sandałowy, -a, -e – szandálszerű; szantálfasandały na płaskim obcasie – saru
sandały z rzemyków – pántos szandál
Sanhedryn [1. grono starszych mężów Izraela, co
tworzyli najwyższą władze religijną. Miał
70
członków.
Nie
miał
prawa
wykonywania wyroków śmierci. Przed
Sanhedrynem byli: Jezus Chrystus,
Szczepan, Paweł. 2. reprezentacja narodu
żydowskiego, jakby senat. W czasach
Jezusa Chrystusa stanowi największa
władzę religijną i sądowniczą w
Jerozolimie. Składał się z 70 członków.
Byli nimi: 1) arcykapłani (aktualny i jego
poprzednicy na tym urzędzie); 2) starsi przedstawiciele możnych rodów; 3) uczeni
w Piśmie - głównie faryzeusze. Po
przejęciu władzy w Palestynie, Rzymianie
zaprowadzili
ograniczenia
dotyczące
kompetencji w sprawach gardłowych.] –
(gör.) Szanhedrin, főtanács, nagytanács,
vének tanácsa (arám szanhedrin, gör.
szünedrion) [1. a babiloni fogság utáni
zsidóság legfőbb törvényhozó, kormányzó és
igazságszolgáltató testülete, a Jézust halálra
ítélő bíróság. - 1) Eredetét a rabbik
hagyománya Neh 8-10 alapján Ezdrás korára
(Kr. e. 400-350) teszi, ami nem felel meg a
-
Wersja 01 01 2017.
tört. tényeknek, de kétségtelen, hogy a ~ Kr.
e. a 3. sz: már létezett, a prófétaság
megszűnése tette szükségessé. 2. Az ÚSZ-i
korban a Szanhedrin volt a legfelsőbb
bíróság a zsidóknál. Minden római polgár a
római császárhoz fellebbezhetett. Pál is élt
ezzel a jogával (ApCsel 25,11).]
sandr [rozległy, bardzo płaski stożek napływowy
zbudowany ze żwirów i piasków
osadzonych i wypłukanych przez wody
pochodzące z topnienia lądolodu. Powstaje
podczas regresji lub postoju lądolodu na
jego przedpolu. Sandry zbudowane są z
materiału piaszczystego i żwirowego
ułożonego warstwami, jedna nad drugą
(podobnie jak rzeczne ławice piaszczyste).
Stanowią zwykle pokrywy o znacznej
powierzchni (do kilku tysięcy km2).] –
olvadékvíz-síkságok
[a
belföldi
jég
előterében kialakuló, olvadékvizek által
létrehozott képződmények. A nemzetközi
tudományos életben az izlandi sandur szóból
keletkezett sander kifejezést használják, a
magyar nyelvben azonban az olvadékvízsíkság kifejezés terjedt el. Az olvadékvízsíkságok
javarészt
a
kainozoikumi
eljegesedés idején jöttek létre, napjainkban
csak Izlandon ismernek ilyen területeket.
Ezen
területek
fejlődését
nagyban
befolyásolja az izlandi vulkánok működése,
amelyek a jégmezőt megolvasztván hatalmas
áradásokat okoznak.]
Sandrac (łać. Tetraclinis articulata) [to żywica z
drzewa Cyprys, pochodząca z Maroko.
Posiada zapach troszkę podobny do
Frankincense, ale delikatniejszy, czystszy,
bardziej balsamiczny. Sandrac jest lekki i
owocowy,
daje
oczyszczający
i
wzmacniający efekt przy zapaleniu w
pomieszczeniu. Niweluje nieprzyjemne
zapachy w pomieszczeniach] – Atlaszciprus, (Tetraclinis articulata)
sandecki, -a, -ie – szandeci
sandomierka [rodzaj pszenicy] – sandomierzi
búza
6181
sandomierski, -a, -ie [przymiotnik od:
Sandomierz,
Sandomierskie
(Sandomierszczyzna)] – sandomierzi
Sandomierz [to miasto i gmina miejska w
województwie świętokrzyskim, w powiecie
sandomierskim, położona nad rzeką Wisłą
(268,5 km od jej źródła i 673,7 km od jej
ujścia do Morza Bałtyckiego) , na siedmiu
wzgórzach (stąd miasto nazywane jest
czasem "małym Rzymem"), na granicy
Wyżyny Sandomierskiej.] – Sandomierz
[lengyel város a Świętokrzyskie vajdaság
sandomierzi járásában a Visztula partján. A
város hét dombon fekszik, innen a Kis Róma
becenév.]
Sandomierzanin [mieszkaniec Sandomierza] –
sandomierzi lakos
Sandomierzanka [mieszkanka Sandomierza] –
sandomierzi nő
Sandra [Imię żeńskie pochodzenia greckiego.
Powstało na gruncie romańskim jako
spieszczenie imienia Aleksandra i znaczy
tyle, co pomocnik, obrońca ludzkości.
Wraz z upływem czasu stało się imieniem
samodzielnym.] – Szandra
sandwich, sandwicz [kanapka' od tytułu ang.
męża stanu Johna Montagu, lorda
Sandwich
(1718-92);
man
'człowiek'kanapka; kanapka z dwóch
złożonych razem kawałków chleba,
przełożonych mięsem, serem itp.] –
szendvics
sandwich-man ang., [wym. sänuidż-män]
[człowiek reklamujący a. pikietujący
jakieś przedsiębiorstwo przez publiczne
obnoszenie plakatów na dwóch arkuszach
tektury a. dykty, które ma zawieszone z
przodu i z tyłu, połączonych krótkimi
szelkami (zwł. w USA).] – szendvics ember
sandżak (tur. Sancak, arab. Liwas) [1. jednostka
terytorialna i jednostka administracji
wojskowej Imperium osmańskiego z
bejem na czele; 2. w dawnej Turcji część
wilajetu] – (tör. hist.) szandzsák; zászló,
zászlóalj; [1. (dawno) török katonaiközigazgatási terület, a vilajet része; 2. Az
Oszmán Birodalomban a vilajet kisebb
területi egységeinek neve a szandzsák. Szó
szerinti jelentése zászló. Vezetője a
szandzsákbég, akinek a bég megtisztelő cím
jár. A szandzsák kisebb területi egységei a
náhijék voltak, de a kádik bírói körzetei, a
kazák is tagolták.]
Sandżak (czar/ser. Санџак, bośn. Санџак) [to
region
geograficzno-historyczny
na
pograniczu Serbii i Czarnogóry. Głównym
miastem jest Novi Pazar. Region jest
zamieszkany przez liczną mniejszość
-
Wersja 01 01 2017.
bośniacką. – Szandzsák (földrajzi-történelmi
régió Szerbia és Montenegró határán)
Sandżakbej (tur. sandżakbeji) ["pan (tj.zarządca)
sandżaku", dowódca wojska z podległego
mu terytorium. Osmański Sandżak można
porównać do polskiego powiatu. Każdy
Sandżakbej podlegał odpowiedniemu
Paszy, władcy ejaletu (który można
porównać do naszego województwa).
Wielu władców Sandżaków miało dość
silną i niezależną pozycję, szczególnie
Sandżakbeje z posiadłości granicznych
prowadzili dość niezależną politykę, często
nie licząc się zbytnio z władzą
zwierzchnią.] – szandzsákbég; a szandzsák
élén álló török tisztviselő
saneczkarski, -a, -ie – szán-, ródlisaneczkarstwo [dyscyplina sportowa obejmująca
m.in. wyścigi na sankach sportowych] –
szánsport; szánkó, versenyszánkó
saneczkarz – (sp) szánkózó, szánsportot űző
saneczki [1. małe sanki, zwłaszcza dla dzieci;
2. sanki sportowe; 3. pot. saneczkarstwo] –
szánkó; ródli; sport szánkó; sp. szánsport;
szánkózás
saneczkować [pot. jeździć na sankach] –
szánkázni, szánkózni
saneczkowanie – szánkázás
saneczkowy, -a, -e – szánkó-, ródliSanguszko, Barbara Urszula z Duninów a.
Sanguszkowa Barbara księżna, z domu
szlachcianka Duninówna (ur. 4 lutego
1718, zm. 2 października 1791 w
Warszawie) [1. marszałkowa litewska,
poetka, tłumaczka i filantropka; 2. trzecia
żona ks. Pawła Sanguszki, marszałka w.
lit.,
po
śmierci
męża
1750
r.
zamieszkawszy przy córce Krystynie
Bielińskiej, starościnie czerskiej, w pałacu
Bielińskich przy ul. Królewskiej w
Warszawie (zwanym później pałacem
Łubieńskich i rozebranym w 1895 r.),
stała się przewodniczką w znanej całej
Warszawie „Miłej trójcy świętych pań”.] –
Sanguszko, Barbara Urszula z Duninów
(1718-1791) [Paweł Sanguszki litván marsall
harmadik felesége, költőnő, humanista]
6182
sangwina
[1. miękka,
czerwonobrunatna
kredka; 2. rysunek wykonany taką
kredką] – vörös kréta, rötli; vöröskrétarajz
sangwiniczność – vérmesség, szangvinikus
természet
sangwiniczny, -a, -e [właściwy sangwinikowi;
beztroski, towarzyski, entuzjastyczny] –
(lat.)
szangvinikus;
vérmes,
heves,
lobbanékony,
heves
vérmérsékletű,
ingerlékeny
sangwinistyczny, -a, -e – szangvinikus, vérmes,
lobbanékony, ingerlékeny
sangwinik (łac. sanguis, czyt. sangwis – krew) [1.
człowiek
o
żywym
i
zmiennym
usposobieniu;
2.
najbardziej
ustabilizowany typ charakteru] – vérmes,
lobbanékony; szenvedélyes, szangvinikus
ember
sangwinizm
[usposobienie
typowe
dla
sangwinika: duża ruchliwość i wrażliwość
na otaczający świat] – szangvinizmus
sanhedryn,
synhedrion
[(talmud.)
hebr.
sanhedrin 'jw.' z gr. synédrion 'rada; sala
obrad'; zob. syn-; hédra, zob. katedra.
rada starszych, w staroż. Judei najwyższa
rada i trybunał, organ władzy relig.-polit.
i adm.-sąd.] – (héber) synedrium,
szanhedrin; az ókori Jeruzsálemben a zsidók
legfőbb törvényszéke; tanácsülés
sanie [1. pojazd konny na płozach, przeznaczony
do jazdy po śniegu; 2. urządzenie na
płozach do ściągania jachtu na wodę; 3. (u
Zygmunta Glogera) Dołączamy tu rysunki
trojga
dawnych
sań.
Pierwsze,
przechowywane niegdyś wśród licznych
pamiątek po Mniszchach w Wiśniowcu na
Wołyniu, pochodzą z czasów Zygmunta
III i należały do głośnej Maryny
Mniszchówny. Są kryte na dwie osoby w
kształcie wielkiego pudła, wiszącego na
czterech
skórzanych
pasach
przymocowanych do sztab żelaznych,
przybitych po dwie, z tyłu do ławki a z
przodu do kozła.] – szán; ródli; szántalp;
(sp) gurulóülés
sanie
sanie eskimoskie – eszkimószán
sanie silnikowe [sanie napędzane śmigłowym
silnikiem lotniczym] – motoros szán
-
Wersja 01 01 2017.
sanitaria [fr. sanitaire 'sanitarny' z łac. sanitas
dpn. sanitatis 'zdrowie' od sanus, zob.
sanacja; komplet urządzeń i instalacji
służących do wyposażenia umywalni,
łazienek, klozetów itd.] – sanitaria;
közegészségügy; egészségvédelem; szaniter
berendezések (WC, kád, mosdó stb.)
sanitariat [budynek z sanitariami do użytku
wczasowiczów,
wojska
itd.]
–
közegészségügyi épület v. állomás; közfürdő
sanitariusz
[pracownik
służby
zdrowia
spełniający czynności pomocnicze w
opiece nad chorym; pielęgniarz.] – (ném.,
wojsk)
szanitéc;
ápoló,
betegápoló;
beteghordó; (wojsk) egészségügyi katona,
egészségügyi szolgálatos; sebesültszállító
sanitariuszka – ápolónő, betegápolónő
Natasza Urbańska jako sanitariuszka Ola Raniewska
sanitarka
(karetka
pogotowia)
[pojazd
przystosowany do przewożenia chorych
lub rannych] – mentőautó; mentőkocsi;
sebesültszálló
sanitarny, -a, -e [1. dotyczący spraw zdrowia,
higieny i profilaktyki; 2. odnoszący się do
służby zdrowia i opieki nad chorymi] –
(lat.)
szanitárius;
egészségügyi,
egészségvédelmi, egészségi
sanitas (zdrowie) – (lat.) sanitas; egészség
sankarz – szánkészítő (bognár); szántulajdonos,
szánbérlő; szánkázó
sankcja [1. kara za naruszenie prawa, 2. akcja
represyjna
skierowana
przeciwko
państwu, któremu zarzuca się naruszenie
przepisów prawa międzynarodowego;
3. zatwierdzenie jakiegoś aktu przez
wyższą instancję; 4. zatwierdzenie lub
uznanie czegoś przez społeczeństwo,
instytucję, autorytet moralny itp.] – (lat.)
szankció; szentesítés; a törvény jogerőre
emelése, szentesítése; vmilyen intézkedés
jóváhagyása,
megerősítése;
büntető
rendelekzés
v.
jogszabály;
megtorló
intézkedés v. rendelkezés v. rendszabály
sankcja bankowa – bankszankció
sankcja ekonomiczna – gazdasági szankció
sankcja finansowa – pénzügyi szankció
sankcja kredytowa – hitelszankció
sankcja majątkowa – vagyoni szankció
6183
Sankcja pragmatyczna [Pragmatica sanctio]
[edykt królewski lub cesarski regulujący
szczególnie ważne sprawy państwowe] –
(gör.+lat.) Pragmatica sanctio; (hist) a
Habsburg-ház
trónörökösödési
jogát
leányágra is érvényesítő törvény (1723)
sankcje
gospodarcze
–
gazdasági
büntetőintézkedések v. szankciók
sankcje militarne – katonai (büntető-) szankciók
sankcjonować [1. nadawać czemuś moc prawną;
2. karać za naruszenie prawa lub
przepisów międzynarodowych; 3. udzielać
sankcji; uprawomocniać, zatwierdzać] –
(lat.) szankcionálni; szankciót alkalmazni;
tekintélyével
megerősíteni,
eldönteni;
törvényerőre emelni; szentesíteni (törvényt),
jóváhagyni
sankcjonowanie – szankcionálás; szentesítés,
jóváhagyás
sanki [pojazd na płozach używany głównie przez
dzieci do zjeżdżania z pagórków, a także
przez
sportowców
w
zawodach
saneczkarskich] – szán, szánkó, ródli
(csúszó jármű)
sanki konne – lovasszán
sanki motorowe – motoros szán
sanki suną po śniegu – a szán csúszik a havon
sanki żaglowe v. z żaglem – vitorlás szán
sankowy, -a, -e – szán-; szánnal kapcsolatos
Sankt Petersburg (ros. Санкт-Петербург,
Sankt-Pietierburg), Petersburg (dawniej
także
Peterburg
ros.
Петербург,
Piotrogród ros. Петроград, Leningrad
ros. Ленинград) [miasto w Rosji, położone
w delcie Newy nad Zatoką Fińską na
terytorium zawierającym m.in. ponad 40
wysp. W latach 1721–1918 historyczna
stolica
imperium
rosyjskiego.]
–
Szentpétervár (oroszul: Санкт-Петербург,
latin betűvel: Sankt-Peterburg) [Oroszország
balti-tengeri kikötővárosa a Finn-öböl
partján, a Néva-folyó torkolatában. 1703-ban
alapították. Korábbi nevei Petrográd
(Петроград, 1914–1924), illetve Leningrád
(Ленинград, 1924–1991) voltak. A helyiek
mai szóhasználatában elterjedt a Питер
(Pityer) név is. Négymillió lakosával
Moszkva után az ország második legnagyobb
városa.]
sanktuarium [późn.łac. sanctuarium 'zakrystia;
(w l.mn.) relikwie' z łac. sanctus 'święty'.
1. miejsce święte; miejsce przechowywania
przedmiotów świętych, relikwii; świątynia
a. jej część najświętsza; azyl.; 2. miejsce
przechowywania przedmiotów kultu lub
relikwii; 3. miejsce, gdzie się znajduje coś
cennego; też: miejsce dla kogoś szczególnie
-
Wersja 01 01 2017.
drogie] – (lat.) sanctuarium, szanktuárium;
(egyh.) a szentek életét tartalmazó kódex;
szentély
sanktuarium sztuki – (átv.) a művészet temploma
v. szentélye
sanktyfikacja
[Święty,
Poświęcenie,
Sanktyfikacja - wyraz ''święty'' spotykany
jest bardzo często w ST (hebrajski kadosz)
i w NT (grec. hagios). Bóg jest doskonały
w sprawiedliwości, czystości, prawdzie,
miłości, dobroci i to wszystko czyni Go
świętym. Bóg chce, aby człowiek przyjął
Jego naturę, co ma miejsce w odrodzeniu
się z Ducha Świętego i chce także, aby
człowiek odrodzony z Ducha Świętego rósł
w naturze Bożej, i to nazywa się
sanktyfikacją. Każdy z Boga narodzony
człowiek jest świętym - odseparowanym
dla Boga od świata. Bracia mają
pozdrawiać się świętym pocałunkiem, tzn.
pocałunkiem, który objawia naturę Bożą.
Jezus jest Świętym. O świętości decyduje
Bóg, co wyrażane jest w Słowie Jego
podanym nam na piśmie. Jezus Chrystus
nazwał Boga Stwórcą nieba i ziemi,
Ojcem.
Jezus
Chrystus
nazywa
chrześcijan
braćmi
Swymi.]
–
szanktifikáció; felszentelés; szenttéavatás
sanktyfikacja i deifikacja –szenttéavatás és
bálványozás
sanna [usłana śniegiem droga, po której można
jeździć saniami; też: jazda saniami po
takiej drodze] – szánpálya, ródlipálya,
szánút; ródlipálya; (jazda) szánkózás
sanna się ściele – készül a szánút (havazik)
sanować [1. daw. uzdrawiać, poprawiać coś,
zwłaszcza stosunki w jakiejś dziedzinie
życia społecznego; 2. przestarzale:
uzdrawiać, poprawiać panujące warunki]
– (lat.) szanálni; gyógyítani, orvosolni;
vmilyen intézmény, elsősorban az állam zilált
pénzügyeit rendezni; ilyen intézkedés során
állásából
elbocsátani;
eltávolítani,
kiselejtezni
sanowanie (czyli uzdrawianie) – (lat.) szanálás;
meggyógyítás, rendbehozás; újabban ált.
pénzügyi rendezés gyökeres eszközökkel
sans-culotte [fr. sans-culotte; zob. sankiuloci;
l.poj. dosł. 'bez krótkich spodni; jw.'; sans
'bez'; culotte 'spodnie do kolan (wg mody
warstw wyższych)'; republikanie używali
długich pantalonów; nazwa nadawana od
r. 1792 żarliwym stronnikom Rewolucji
Fr.; przen. ekstremiści, radykałowie.] –
(fr.) sansculotte (nadrágtalan, térdnadrág
nélküli); a nagy francia forradalom
proletárjai, akik pantallót viseltek az akkor
divatban volt rövid nadrág helyett; a nagy
6184
francia polgári forradalom következetes
hívei (az udvari nadrág helyett hosszú
nadrágot hordtak)
sans gêne [wym. sã że:n] [Etym. - fr. 'jw.'; sans
'bez'; gêne, zob. żenada; swobodnie, bez
żenady, bez ceremonii] – (fr.) sans gène,
szanzsén; (biz) tartózkodás, tekintet nélkül;
fesztelenül, kötetlenül, szabadon; nem
zavartatva magát
sans phrase [Etym. - abbé Joseph Sieyes (por.
j'ai vecu), głosując 20 I 1793 za wyrokiem
śmierci na Ludwika XVI; większość
członków
Komitetu
Narodowego
uzupełniała swój głos jakąś odpowiednią
sentencją (wg Sieyesa owo sans phrase
dodał od siebie sprawozdawca prasowy);
fr., bez frazesów] – (fr.) sans phrase; frázis,
kertelés, kerülgetés nélkül [la mort sans
phrase fr., śmierć - bez frazesów: halál,
frázisok nélkül]
Sanseweria (Sanseveria), sanseweria zwana
wężownicą
(Sanseveria)
[Nazwa
botaniczna:
Sanseviera
trifasciata
"Leurentii"] – szanszeveria, szanzavera;
(növ.) tigriske; a liliomfélék családjába
tartozó forró égövi növény (San Severio gróf
nevéről)
 Sanseviera trifasciata "Leurentii" - liście o
żółtych brzegach – anyósnyelv
 Sanseviera trifasciata "Hahnii" - twózą
rozetkę o krótkim lejku
 Sanseviera Moonshine - posiada kilka
żółtawobiałych podłużnych prążków
sansewieria, sansewiera [tropikalna roślina o
krótkiej łodydze i długich, sztywnych
liściach] – (növ.) szanszeveria, szanzavera
sanskrycki, -a, -ie – szanszkrit
sanskryt [1. język literacki starożytnych i
średniowiecznych Indii; 2. (dewanagari:
saṃskṛtam; sa.msk.rtaa bhaa.saa, od
sa.m+k.r: zestawiać, składać; bhaa.saa:
język; "język uporządkowany", w
przeciwieństwie do języków naturalnych
prakrytów,
tzn.
ludowych
o
"nieuporządkowanej" gramatyce) – język
literacki starożytnych, średniowiecznych i
wczesnonowożytnych Indii. Należy do
indoaryjskiej gałęzi indoirańskiej grupy
rodziny języków indoeuropejskich.] –
-
Wersja 01 01 2017.
(nyelv) szanszkrit, óind; a legrégibb
irodalommal
bíró
indoeurópai nyelv
[szanszkrit nyelv (/saṃskṛtā vāk/), más
néven óind, az indoeurópai nyelvcsalád indoiráni csoportjába tartozik. Az egyik legősibb
indoeurópai nyelv, az egyik köznyelvi
változatából származnak a mai észak-indiai
indoárja nyelvek. Az ókori India és a hindu
vallás máig használt liturgikus nyelve.
Hasonló szerepet tölt be az indiai kultúrában,
mint a latin és az ógörög az európaiban,
központi szerepe van a hindu, a dzsainista és
a buddhista hagyományokban. A nevében
található kri igető azonos eredetű a latin
creare (teremteni) igével. Legközelebbi
rokona az óiráni avesztai nyelv volt. A
szanszkrit és az óperzsa nyelv még igen
közel álltak egymáshoz, mára azonban a
belőlük kialakult modern nyelvek révén (→
perzsa nyelv és ind nyelvek) már
eltávolodtak egymástól.]
sanskrytolog
[specjalista
w
zakresie
sanskrytologi]
–
szanszkritológus;
szanszkrit nyelvész
sanskrytologia [1. (sanskryt + gr. lógos ‘nauka’)
nauka zajmująca się badaniem sanskrytu i
zapisanej w nim literatury; 2. nauka
zajmująca się badaniem sanskrytu i
literatury sanskryckiej] – szanszkritológia;
szanszkrit nyelvtudomány
Santa Claus [ang. z hol. Sinter-klaas od Sint
Nikolaas 'Św. Mikołaj' - legendarny
biskup z Miry w Azji Mn. z IV w. w
świecie anglosaskim - św. Mikołaj
przynoszący
dzieciom
podarki
na
Gwiazdkę.] – (ang.) Santa Claus; Télapó,
Mikulás
Santolina
cyprysikowata
(Santolina
chamaecyparissus
L.)
[gatunek
niezdrewniałego krzewu należący do
rodziny astrowatych. Pochodzi z Europy
Południowej
(Jugosławia,
Włochy,
Francja, Hiszpania).] – Cipruska v. Hamvas
cipruska (Santolina chamaecyparissus)
santon [1. fr. z hiszp. sanón, zgrub. od santo
'święty'. 2. fr. z prowans. santoun, zdrobn.
od sant 'święty' z łac. sanctus, zob.
sanktuarium ― 1. święty w krajach
muzułm.; derwisz uważany przez lud za
świętego; pustelnik. 2. w płd. Francji -
mała
figurka
gliniana
zazw.
przedstawiająca świętego.] – (ol, sp,
portug) santo v. santa; szent (férfi/nő); szent
a mohamedán országokban; (fr.) santon; kis
figurák (pl. betlehemi jászolnál)
6185
sapa [1. podmokła gleba, głównie piaskowa;
2. rów kopany pod ogniem nieprzyjaciela,
umożliwiający podejście do jego pozycji] –
mocsár; latyakos sár; körbefutó árok; (wojsk,
hist.) futóárok
sapać (sapie) [1. zob. sapnąć; oddychać ciężko,
przez nos, wydając charakterystyczne
odgłosy] – pihegni, szuszogni; lihegni
sapała – szuszogó, lihegő ember
sapanie [1. dźwięki wydawane przez kogoś
oddychającego z trudem; 2. odgłos
przypominający takie dźwięki, wydawany
przez maszynę lub jakieś urządzenie] –
pihegés, szuszogás, lihegés, zihálás, horkolás
saper [fr. sapeur; ang. sweeper] [żołnierz wojsk
inżynieryjnych
zajmujący
się
umocnieniami,
robotami
drogowomostowymi,
minowaniem
i
rozminowywaniem] – (fr.) sapeur; katonai
alakulat, árkász, aknakutató; utász; útépítő
munkás
saperda [mędrek (z łac. sapere, rozumieć, być
mądrym). Mohiła w XVII w. pisze: „Nie z
Pisma Świętego twoja takowa odpowiedź,
miły saperdo, ale z twojej to głowy, jak z
pustej stodoły, wyleciała”.] – nagyokos,
tudálékos, főokos, bölcsek bölcse
Sapere aude (łac.) Miej odwagę być mądry. –
Sapere aude; merj bölcs lenni [Horatius
Epistolából (I., 20. 40.) vett idézet]
saperka [1. krótka łopata; 2. żołnierski but z
krótką cholewką] – rövidnyelű utászlapát;
rövidszárú cipő
saperski, -a, -ie – utász-, árkász-; műszaki (katona)
Sapias, vina liques (łac.) [Bądź mądra, nalej
wina. Źródło: Horacy, Pieśni I, 11] – „...
sapias, vina liques, et spatio brevi /spem
longam reseces. Dum loquimur, fugerit
invida/ aetas: carpe diem, quam minimum
credula postero./: Légy okos, szűrd meg a
bort, és – mivel az élet rövid – vágd el a
-
Wersja 01 01 2017.
hosszú reményt. Míg fecsegünk, el is futott
az irigy idő: használd a napot, lehető
legkevésbé bízva a holnapiban./ Horatius,
Carm. 1. 11.
(dictum) sapienti sat (est) [łac., mądremu (to, co
powiedziano) wystarczy; mądrej głowie
dość dwie słowie; por. à bon entendeur... z
Plauta (Persa, 4, 6, 19).] – (lat.) sapienti sat
(a bölcsnek elegendő…); okos ember kevés
szóból is ért
sapieżanka (grusza sapieżanka) – körtefa
sapka [trudności w oddychaniu spowodowane
zapaleniem błony śluzowej nosa] – nátha
(csecsemőknél)
“sapka” i katar – nátha és hurut
sapliwie – lihegve, pihegve, szuszogva
sapliwy, -a, -e – lihegő, pihegő, szuszogó
sapnąć — sapać [1. głęboko, z trudem odetchnąć
przez nos, wydając charakterystyczny
odgłos;
2. o
lokomotywie:
wydać
charakterystyczny
odgłos
przy
wypuszczaniu pary z komina] – pihegni,
szuszogni, szisszenni, szusszanni, pisszenni,
fújtatni (orron át); pöfögni
sapie jak miech kowalski – szuszog, mint a fújtató
saponifikacja [rozkład tłuszczów pod wpływem
środków
hydrolitycznych]
–
elszappanosodás
saponina [«związek organiczny występujący w
roślinach, wykorzystywany w lecznictwie i
w produkcji środków piorących] – (vegyt)
szaponin [karcos ízü, mérges anyag, melyet a
Sileneákból, nevezetesen a szappanfűből
(Saponaria officinalis L.) forró alkohollal
való kivonás utján állítanak elő. Különös
tulajdonsága, hogy 1000 rész víz már 1
részétől ugy habzik, akár a szappanos víz.]
sapor (z łac. przysmak) [sos ostry do mięsa albo
ryb. Rej pisze: „Owe rozmaite przysmaki, co
je sapory zowią, a prawie sapory; bo chłop
po nich sapi, ożarłszy się”.] – (daw.)
(ínyencség, ínyencfalat, csemege) csípős
szósz (húshoz v. halhoz)
saprobiont [organizm cudzożywny żyjący w
rozkładającej się materii organicznej,
którą się odżywia. Do saprobiontów należą
saprofagi
rozdrabniające
martwą
substancję organiczną i saprofity, czyli
reducenci - bakterie i grzyby mające
zdolność rozkładu materii organicznej do
prostych związków mineralnych.] –
szaprobionta; szaprobionta szervezet
saprofag, szczątkojad (gr. sapros zgniły, phageín
jeść, pożerać) [organizm odżywiający się
rozkładającymi się szczątkami innych
organizmów. Są to drobne zwierzęta,
głównie bezkręgowce, występujące w
6186
wodach i mułach na dnie zbiorników
wodnych, w glebie i ściółce leśnej.] –
szaprofág, korhadékevő; bomló anyagokkal
táplálkozó szervezet
saprofit [zob. roztocze] – szaprofia; szaprofiták
(rothadó szerves anyagokkal táplálkozó
növények, leginkább gombák)
saprotrofy, roztocza, mikrokonsumenci (z gr.
saprós - zgniły) [cudzożywne organizmy
pobierające
energię
z
martwych
szczątków organicznych, rozkładając je do
związków
prostych]
–
szaprofiták;
korhadékokat, az elpusztult élőlények
maradványait fogyasztó szervezetek
SAR
(Segmentation
and
Reassembly)
(segmentacja
i
ponowne
złożenie)
[Wykorzystywany jest w sieciach ATM i
wykorzystuje ich zestaw protokołów do
segmentacji danych wychodzących na
jednostki danych protokołu (jednostki
PDU). Jednostki te wykorzystywane są do
tworzenia komórek. Dane przychodzące
muszą więc zostać ponownie złożone przed
wysłaniem ich do protokołu następnej
warstwy.] - SAR (Segmentation and
Reassembly) - darabolás és összeállítás
SAR-PDU (Segmentation and Reassembly Protocol
Data Unit) - (jednostka danych protokołu
SAR) [Jest strukturą przed-komórkową,
w której każda warstwa adaptacji ATM
(warstwa AAL) składa otrzymane dane.
Jednostki te przesyłane są następnie do
warstwy ATM, gdzie dołączane są do nich
5-oktetowe nagłówki, co tworzy znajome
53-oktetowe komórki ATM.] – SAR-PDU
(Segmentation and Reassembly Protocol
Data Unit) – szegmentációs és újraösszeállító protokollalréteg
Sara [imię żeńskie pochodzenia hebrajskiego,
oznacza:
"księżniczka".
W
Polsce
kojarzone głównie jako imię Sary, żony
Abrahama.] – Sára [héber eredetű bibliai
női név, jelentése: hercegnő, uralkodónő,
fejedelemasszony.]
Sara (księżniczka) [żona Abrahama i matka
Izaaka (wg Abrahama była ona córką jego
ojca, ale nie jego matki i dlatego nazywał
ją także swoją siostrą). Ponieważ była
niepłodną, namówiła Abrahama do
pożycia ze służebną jej Hagar, która
urodziła syna Ismaela. Zaś w podeszłym
już wieku Sara urodziła z obietnicy syna,
którego imię było Izaak. Hagar jest typem
Izraela w poddaństwie zakonu, a Sara
znów typem kobiety wolnej, żyjącej z
łaski. Została pochowana w Jaskini
Machpela, w ziemi Kanaan, przeżywszy
lat 127.] – SÁRA (fejedelemasszony, úrnő,
-
Wersja 01 01 2017.
főrangú hölgy) [Eredetileg Szárai (fejedelmi
nő), Ábrahám felesége, Izsák anyja (1Móz
11,29; 21,2-3); Ábrahám kétszer testvérének
mondta (féltestvére volt) (1Móz 12,10-20;
20,1-18); rávette Ábrahámot, hogy Hágár
nevű szolgálóját mellékfeleségnek elvegye
(1Móz 16,1-6), majd később arra, hogy azt
elkergesse (1Móz 21,9-21); Makpelá
barlangjában temették el (1Móz 23); hitét
(Zsid 11,11) és engedelmességét (1Pt 3,6) az
Ige példa gyanánt említi.]
Saraa, Sorea (szerszeń) [gdzie Samson się
urodził] – Szorea [Sámson szülőhelye; Bír.
13,2. „Volt egy Szoreából, Dán törzsébõl
való ember, Mánoah volt a neve. Felesége
meddõ volt, és nem volt gyermeke.”]
Sarabanda [1. Powolny taniec dworski
pochodzenia hiszpańskiego, tańczony
także we Włoszech i Francji. Ze względu
na przesycone erotyką pozy tańczących,
pozostawał przez wiele lat tańcem
zabronionym w katolickiej Hiszpanii. 2.
Sarabanda, narzędzie muzyczne, melodja
tańca i śpiewu – wszystko przybyło do
Polski z Hiszpanii może przez Włochy w
XVI w.] – (fr) (zene) sarabande; régi spanyol
tánc és tánczene; lassú, hármas lüktetésű,
eredetileg spanyol tánc, a barokk szvitek
része;
háromnegyedes
ütemű,
lassú,
méltóságteljes francia társastánc; a szvit
lassú tétele
Saracen [zob. Murzyn] – szerecsen v. szaracén
férfi
Saraceni [późn.łac. Saracenus l.poj. z późn.gr.
Sarakēnós; nazwa ogólna, którą w śrdw.
Europie określano muzułmanów, zwł.
arabskich, z którymi walczyli krzyżowcy]
– (arab: keletiek) szaracénok, a középkorban
az arabok neve; így nevezték a keresztények
a mohamedánokat
Saracenka [dawniej Arabka, Muzułmanka] –
szaracén v. szerecsen nő
saraceński,-a, -ie [przymiotnik od: Saracen] –
(ar.–lat.) szaracén v.
szerecsen; a
középkorban az arabok neve; (átv.)
mohamedán, különösen izmaelita
saradela, seradela [roślina o cienkich łodygach,
drobnych
listkach,
białawych
lub
różowych kwiatach, uprawiana jako
6187
roślina pastewna] – (növ.) szaradella,
szaratella;
körömfű,
madártoppfű;
madárkörömfű v. madárlábfű [(növ.,
tehénvidító
Benkő
szerint,
körbecő
Diószegiéknél, madártroppfű, Ornithopus
L.), vitorlás virágu fű, 7 fajjal kivált a
mediterrán vidéken és D.-Amerikában.
Gyenge, puhaszőrü, ritkánmeztelen fű, levele
páratlanul szárnyalt, sokpáru, virága apró,
ernyős v. csaknem gömbforma, cikkes
hüvelye görbült, ugy terpeszkedik szét mint a
madár ujja. Az O. sativus L. (szerradella v.
szaratella).]
Saradela drobna (Ornithopus perpusillus) madár-köröm-fű [Az O. perpusillus L.
homokos helyen terem. Horvátországból
említik.]
saradelowy, -a, -e – szaratella-
sarafan
sarafan, serafan (z perskiego sera-pa, głowa-noga,
czyli suknia od głowy do nóg) [1. ros.
'dawn. długi kaftan męski specjalnego
kroju; jw.; lekka suknia bez rękawów' z
pers. särāpā dosł. 'od stóp do głów;
uroczysta szata'; rosyjski kobiecy strój
ludowy, rodzaj długiej sukni z wysoką
talią, bez rękawów a. z wszytymi
rękawami z tkaniny bieliźnianej. 2. długi
szlafrok niewieści z przodu rozwarty. W
testamencie matki Jerzego Ossolińskiego z
czasów Zygmunta III wymieniony jest
sarafan czarny kunami podbity. 3.
wierzchni
szlafrok,
suknia
długa
niewieścia, u dołu rozwarta, u góry
zapięta na guziki z miedzi lub ze srebra.
Wyraz pochodzenia perskiego oznaczać
ma rzekomo suknię okrywającą od stóp
do głów. Za Zygmunta III zwykle czarna i
podszyta kunami. W każdym razie
-
Wersja 01 01 2017.
sarafany noszone w Polsce w XIX wieku
były luźne, powiewne, z rozpuszczonymi
połami.] – (or) сарафан, perzsa: sеrāрā)
szarafán; orosz nők ujjatlan, hosszú nemzeti
ruhája
Sarajewo (bośn. Sarajevo, Сарајево, tur.
Saraybosna) [stolica Bośni i Hercegowiny
zamieszkana przez 303 tys. osób (2007).] –
Szarajevó [(bosnyákul, horvátul és szerbül
Sarajevo, cirill írással Сарајево, törökül
Saraybosna, mely névből a "saray" tag
palotát
jelent)
Bosznia-Hercegovina
fővárosa. A Dinári-hegységben, a Miljackafolyó két partján fekszik. Lakosságát
elővárosaival együtt 400 ezer főre becsülik.
Túlnyomóan bosnyákok, ezenkívül szerbek
és horvátok lakják.]
Sarassar, Sareser (Boże, chroń króla). *
Sennacheryb – Sarézer (védd a királyt, a tűz
fejedelme) [1. Sénahérib, asszír király fia
(2Kir 19,37; Ézs 37,38). 2. Zakariás (17)
próféta (Zak 7,2), Régem-Mélek társa.]
sardela [niewielka ryba morska] – (ol) szardella
(Bugraulis); a heringfélék egyik faja
Sardela europejska (Engraulis encrasicholus) –
szardella
Sardelowate
(Engraulidae)
[rodzina
ryb
śledziokształtnych]
–
szardellafélék
(Engraulidae)
[a
csontos
halak
(Osteichthyes) főosztályába, a sugarasúszójú
halak (Actinopterygii) osztályához, a
heringalakúak
(Clupeiformes)
rendjébe
tartozó család. 2 alcsalád, 16 nem és 140 faj
tartozik a családhoz.]
sardelowy, -a, -e – (ol) szardellasardelowe masło – szardellás vaj
sardonicznie – görcsösen
sardoniczny, -a, -e [szyderczy, ironiczny] – (lat.)
szardonikus, irónikus; görcsös, eltorzult
sardoniczny śmiech [1. gr. sardónios, sardánios
(gélōs) 'szyderczy, gorzki (śmiech)'. sarkastyczny, szyderczy, wzgardliwy,
sceptyczny, cyniczny; 2. grymas twarzy
wywołany skurczem mięśni mimicznych,
występujący głównie w tężcu] – gúnyos v.
görcsös, eltorzult nevetés
Sardynia [(wł. Sardegna) – to skalista wyspa,
druga pod względem wielkości na Morzu
Śródziemnym.
Wraz
z
pobliskimi
wyspami tworzy region administracyjny
we Włoszech.] – (földr.) Szardínia (olaszul
Sardegna, szárdul Sardinna, katalánul
Sardenya, spanyolul Cerdeña) [a második
legnagyobb sziget a Földközi-tengeren
(Szicília
után),
amely
Olaszország,
Spanyolország és Tunézia között, Korzika
szigetétől pedig déli irányban fekszik.]
sardynka, sardynki [mała ryba morska] – (ol.)
szardínia (Sardina pilchardus) [a csontos
halak (Osteichthyes) főosztályához, a
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii)
osztályához, a heringalakúak (Clupeiformes)
rendjébe és a heringfélék (Clupeidae)
családjába tartozó faj.]; kisebb tengeri hal,
heringféle; halkonzerv
6188
Sardynka - zbiorcza nazwa grupy jadalnych
ryb z rodziny śledziowatych (Clupeidae).
Największe znaczenie mają rodzaje:
 sardyna (Sardina) - 1 gatunek,
 sardynela (Sardinella) - 16 gatunków,
 sardynops (Sardinops) - 5 gatunków
sardynki w oleju – olajos szardínia
sarenka [zdrobnienie od: sarna] – őzike; őzgida
sargasso, sargasy [port. sargaço 'morszczyn;
morszczyna'; morzypła, gronorosty, bot.
rodzaj brunatnic, glonów rozwijających
się u wybrzeży mórz tropikalnych, skąd
znoszą je prądy na otwarty ocean, tworząc
niekiedy
ogromne
skupiska
(jak
atlantyckie Morze Sargassowe).] – (ol)
sargasso; az Atlanti-óceán bizonyos részén
több
ezer
négyzetmérföld
területű
hínártömeget alkotó úszó tengeri moszat
Sargon Wielki zwany też Sargonem Akadyjskim
(akad. Šarru-kin, tłum. "prawowity król")
założyciel dynastii akadyjskiej i twórca
imperium akadyjskiego, panował w latach
2334-2279 p.n.e.. Uważany za twórcę
pierwszego w dziejach świata imperium,
rozciągającego się od Elamu i dolnej
Mezopotamii aż po Morze Śródziemne i
Anatolię (zasięg ten jest dyskutowany).
Jego imię przetrwało w tradycji przez
wieki, otoczone legendą, a jego dokonania
– prawdziwe i legendarne – stały się na
długie lata wzorcem dla mezopotamskich
władców w następnych wiekach. Sargon
Wielki swoim imperium rządził z nowo
założonej przez siebie niedaleko Kisz
stolicy – miasta Akad (Akkad, Agade),
dotąd nieodnalezionego. – Sarrukín v. Nagy
Sarrukín (Šarru/Šarrum-kīn, a biblikus
héberben Sargon, magyar irodalomban néha
Szargon) v. I. Sargon [1. az akkádi sémita
dinasztia megalapítója, Akkádot Kr. e. 2475ben fővárosává tette. 2. La-ibum fia, az
Akkád Birodalom alapítója, első uralkodója
-
Wersja 01 01 2017.
volt. A rövid kronológia szerint kb. i. e.
2270-2215, a középső kronológia szerint kb.
i. e. 2334-2279 között uralkodott.]
sari [1. strój kobiecy z długiego płata tkaniny
udrapowanego wokół figury, noszony
głównie w Indiach; 2. bogato wyhaftowana
odzież noszona przez kobiety Indyjskie;
pokrywa głowę i sylwetkę. Składa się z
długiego paska jedwabiu lub tkaniny
bawełnianej, który jest zabezpieczony w
talii i owija figurę. Jeden brzeg przechodzi
przez biust i opada na plecy, lub jest
owinięty wokół głowy. 3. element
garderoby kobiecej noszonej na półwyspie
indyjskim, ma formę długiego, podłużnego
pasa (5-6 m) noszonego jako odzienie
wierzchnie. Sari nosi się udrapowane, nie
spięte, najczęściej obwinięte w talii z
jednym końcem przerzuconym przez
ramię. Pod sari nosi się halkę i bluzeczkę z
krótkimi rękawami. 4. ndm. indyjski strój
kobiecy] – (hindi) szári; hindusztáni (indiai)
nők nemzeti viselete [Az indiai nők
hagyományos, gazdagon hímzett felsőruhája,
amely a fejet és az egész testet beborítja.
Egyik széle a mellet keresztezi és szabadon
leomlik hátul, vagy a fejre tekerik. Egy 5-8
m hosszú, 1 m széles szövetcsíkból áll,
amely pamutból vagy selyemből készül.]
sark-, sarko- [w złożeniach: mięso; ciało] – hús-;
testsarkastyczny, -a, -e [gorzki, zjadliwy, szyderczy,
drwiący,
natrząsający
się,
pełen
sarkazmu, jadowitej kpiny, złośliwej
ironii,
urągliwej
przymówki]
–
szarkasztikus; keserűen, bántóan gúnyos;
rosszindulatú, gúnyos
sarkać na kogo/co – zúgolódni, morogni stb. vmi
miatt; haragudni vkire/vmire
sarkanie – szívás, felszívás; szipákolás; sziszegés;
szörcsögés;
zúgolódás,
morgás,
elégedetlenkedés, zsörtölődés, harag
sarkastycznie – szarkasztikusan, szarkazmussal,
maró gúnnyal, gúnyosan
sarkastyczność – szarkazmus; maró gúny
sarkastyczny, -a, -e – (gör.) szarkasztikus, maróan
gúnyos
6189
sarkazm
[złośliwa
ironia,
drwina
lub
szyderstwo] – (gör.) szarkazmus; maró v.
metsző gúny; csípős, epés gúny
sarknąć
—
sarkać
[1. wyrazić
głośno
niezadowolenie z czegoś; 2. odezwać się
nieuprzejmie] – (sarkać) felszívni, beszívni;
szipákolni; sziszegni, szörcsögni; haragudni,
zúgolódni,
morogni,
zsörtölődni,
elégedetlenkedni; (sarknąć) felszippantani;
felszisszenni; megharagudni vkire/vmire
sarkofag
[(ozdobna,
rzeźbiona)
trumna
kamienna (w kościołach, kryptach itd.)] –
(gör.-lat.) szarkofág; díszesen faragott
kőkoporsó (a középkorban a szarkofág neve
tumba)
sarkofag na kolumienkach – kis oszlopokon
nyugvó szarkofág
sarkoma [1. med. mięsak, nowotwór złośliwy; 2.
gr. sarkasmós (od sarkádzein 'rozdzierać
mięso (jak psy); zagryzać wargi ze złości;
szydzić') i sárkōma 'narośl mięsna' od
sarks dpn. sarkós 'mięso; ciało';med.
mięsak, nowotwór złośliwy.] – (gör.)
sarkoma, szarkóma; (orv.) húsdaganat;
kötőszöveti eredetű, rosszindulatú daganat
Sarmaci (lub Sauromaci) [to nazwa irańskich
ludów koczowniczo-pasterskich. Sarmaci
byli spokrewnieni ze Scytami, Medami,
Partami i Persami. Pierwsze wzmianki o
Sarmatach znajdują się u Herodota
(IV,21), Hipokratesa i Strabona. W
starych dziełach zapisano, że mieszkali na
ziemiach polskich na wschód od Wisły.] –
szarmaták, a Fekete-tenger északi partján a
Dontól keletre lakó ókori indogermán nomád
lovas néptörzs
sarmacki, -a, -ie – (földr) szarmata; (dawno)
régivágású lengyel (vö. „szittya”)
sarmacko – szarmata módon; (dawno) régivágású
lengyel
sarmackość – régivágású lengyelesség
Sarmata, sarmata [szlachcic polski, zwłaszcza z
XVII i XVIII w., hołdujący dawnym
obyczajom i poglądom] – szarmata;
(dawno) (régivágású) lengyel (vö. „szittya”)
sarmatyzm [1. barokowa formacja kulturowa
dominująca w Rzeczypospolitej od końca
XVI do drugiej połowy XVIII wieku.
Opierała się na micie, jakoby szlachta
polska miała pochodzić od Sarmatów –
starożytnego
ludu
zamieszkującego
początkowo między Dolną Wołgą a
Donem. Po Sarmatach szlachta miała
odziedziczyć
umiłowanie
wolności,
gościnność, dobroduszność, męstwo oraz
odwagę. 2. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Sarmata i sarmatyzm. W mowie
staropolskiej Sarmata znaczył Polaka
-
Wersja 01 01 2017.
starej daty. Starowolski w XVII w. pisze:
„Jeszcze chwała Bogu nie schodzi Sarmatom
na mężach dobrych, na rozumiech bystrych i
dostatkach wojennych”. W drugiej połowie
XVIII w. sarmatyzmem zaczęto nazywać
obyczaj staroświecki, staroszlachecką
rubaszność z jej prostotą, szczerością,
prawdomównością i krewkością, jednem
słowem, wszystkie te cechy rdzennie
polskie, narodowe i słowiańskie, które u
ludzi salonowych i zcudzoziemczałych szły
w poniewierkę.] – szarmatizmus [A XVI–
XVIII. századi egységes lengyel nemesi
kultúrát szokás általában szarmatizmusnak
nevezni. A fogalom a XVI. század első
felének geográfusaitól származik, akik a kor
divatjának
megfelelően
az
antik
elnevezésekhez visszatérve Sarmatiának
nevezték Lengyelországot, Litvániát és a
tőlük keletre eső területeket. Szarmatának
tulajdonképpen azokat az iráni eredetű
törzsekre hívták, akik a Kr. e. III.
évszázadban nyugat felé vonulva szóródtak
szét az egész vidéken, és egészen a XIX.
századig megőrizték hagyományaikban és
kultúrájukban különállásuk nyomait. lengyel
társadalomban a szarmatizmus elsősorban a
nemesség, a kis- és középnemesség
gondolkozására volt jellemző.]
Sarmacja [1. kraton stanowiący obecnie
południową część większego kratonu
wschodnioeuropejskiego;
2.
Tłómacz
Gwagnina podług pojęć w. XVI tak
określa tę nazwą pod wzglądem
geograficznym: „Dwojaka Sarmacja: jedna
Tatarska abo Azjatycka na wschodnim
brzegu Donu i Wołhy, w której mieszkają
Tatarowie Zawolscy; druga Europejska, w
której Polacy, Ruś, Litwa, Mazurowie,
Prusacy, Pomorczycy, Inflantczyki, Moskwa,
Gotowie, Alani, Wołosza i Tatarowie na tym
brzegu Donu”.] – (hist.) Sarmatia (a
szarmaták birodalma) [Plinius korábbi írók
adatait is belefoglalja művébe, és tudósít
Sarmatia népeiről. Az 1973-as magyar kiadás
egyik jegyzete arról ír, hogy, idézzük:
"Sarmatia = a szarmatáknak nevezett szláv
6190
nép által lakott terület a Fekete-tengertől
északra (megfelel a mai Lengyelország és a
Szovjetunió nyugati részének)". Figyelembe
kell venni azonban, hogy a szarmaták sosem
voltak szlávok, hanem minden antik forrás
szerint a szkíták és az amazonok
(Hérodotosz), illetve a médek utódai
(Plinius, VI. 7,19: Sarmatae, Medorum (ut
ferunt) suboles; a szarmaták, mint hírlik, a
médektől erednek). Hibás, vagy legalábbis
töredékes
a
Plinius-jegyzet
helymeghatározása is: Sarmatia - mint
Ptolemaiosz is leírja néhány évtizeddel
Pliniust követően - európai és ázsiai részre
(Sarmatia Europe és Asiatica) tagolódott,
mely területeket a Don választotta el
egymástól a közelben lakó krími görögök
felfogása szerint (a szkíták elsődleges keleteurópai
központja
pedig
a
Borüszthenész/Dnyeper folyó környékén
volt, nem a Donnál, mint egy másik jegyzet
írja). A szarmaták egészen a Kaukázusig és a
Dél-Urálig, illetve a déli Transzurálig lakták
a kelet-európai sztyeppéket. Plinius továbbá,
másokhoz hasonlóan, megkülönböztetni
látszik szarmatákat és szauromatákat, ami
azonban valószínűleg abból fakadt, hogy
voltak - mint maga is mondja - görög
szarmaták (Graecis Sauromatae), azután a
"güneokratikus" szauromaták, akik az
amazonokkal éltek együtt, és számos más
szarmata törzset (a nyugatabbra lakók
bizonyára keveredtek szláv törzsekkel is).]
Sarmatia
-
Wersja 01 01 2017.
sarna [1. zwierzę roślinożerne o smukłym ciele,
długich nogach i krótkim porożu u
samców; 2. jadalny grzyb o brązowym
kapeluszu pokrytym z wierzchu łuskami]
– (áll.) őz; (növ.) őzlábgomba
Sarna, sarna europejska (Capreolus capreolus)
[gatunek ssaka parzystokopytnego z
rodziny
jeleniowatych.
Jedno
z
ważniejszych zwierząt łownych Europy.
Samica jest nazywana kozą, samiec
rogaczem, kozłem, młode zaś koźlętami.
Istnieje również łowieckie określenie
sarniak na dorosłego samca sarny.] –
európai őz (röviden gyakran csak őz)
sarni, -ia, -ie – őzsarna koza (samica sarny) – suta
sarniak [zob. kozioł w zn. 4.] – (vad.) őzbak; nagy
szemű vadászsörét
sarniątko [zdrobnienie od: sarnię] – őzike, kis őz
sarnię [młoda sarna] – őzborjú
sarnina [mięso sarny; też: pieczeń z tego mięsa] –
őzhús; őzpecsenye, őzsült
Saron (hebr. Szaron)
(równina) [1. Żyzna
równina
nad
brzegiem
Morza
Śródziemnego w pobliżu góry Karmel.
Widocznie rósł tam specjalny gatunek róż.
2. Widocznie miasto na wschód od
Jordanu. 3. żyzna równina, bogata w
wodę,
położona
nad
Morzem
Śródziemnym, pomiędzy Karmelem a
Jafą.] – Sáron (síkság, sík föld) [1.
Tengerparti síkság Palesztinában, Joppe és
Kármel (1) közt (1Krón 27,29; Ézs 35,2). 2.
Sáron legelői Gád törzsének birtokába
jutottak (1Krón 5,16). 3. Képes értelemben
termékenységet, hírnevet és békességet jelent
(Ézs 35,2; 65,10).]
6191
sarong [1. malaj. (kain) sarong 'jw.'; kain
'płótno'; sarong 'przykrycie; pochwa';
rodzaj obszernej spódnicy powstałej przez
owinięcie wokół bioder długiego płata
tkaniny, noszony przez obie płcie na
Malajach i wyspach Pacyfiku; tkanina na
takie spódnice (zazw. z drukowanej
bawełny). 2. rodzaj spódnicy noszonej
przez kobiety i mężczyzn w południowej i
południowo-wschodniej Azji, na półwyspie
arabskim, w części Afryki i wielu wyspach
Pacyfiku. Ma kształt albo szerokiej tuby
bądź też podłużnego kawałka materiału,
który obwija się wokół talii. Zwykle
barwione lub drukowane w kolorowe
wzory. 3. spódnica noszona przez kobiety
na Jawie, Malajach i w Tajlandii] –
(maláji) sarong; maláj ruhadarab, a csípőre
csavart kendő, malájok ágyékkendője
sarong
Sarolta (węg. Sarolt, zm. po 997) [znana pod
przydomkiem Bela Knegini, księżniczka
siedmiogrodzka, żona Gejzy, księcia
węgierskiego, matka m.in. Stefana I
Świętego. Dawniej błędnie przyjmowano,
że oprócz Sarolty Gejza miał jeszcze
drugą żonę Adelajdę, księżniczkę polską.]
–
Sarolt
fejedelemasszony
[Géza
nagyfejedelem felesége, az erdélyi Gyula
leánya, Szent István anyja, Anonymus
szerint Töhötöm (Tétény) dédunokája.
Születésének és halálának körülményeit nem
ismerjük. Gyermekei születési idejéből
következtetve, születési idejét a 950-es évek
második felére szokás tenni. Nevét a Sarold,
Sarud, Sarród helynevek őrzik, ahol
szálláshelyei lehettek.]
SARS (od ang. Severe Acute Respiratory
Syndrome – Zespół ostrej ciężkiej
niewydolności
oddechowej)
[rodzaj
nietypowego zapalenia płuc, które po raz
pierwszy pojawiło się w końcu 2002 roku
-
Wersja 01 01 2017.
w prowincji Guangdong, na południu
Chin. Informacje o tej nowej chorobie
pojawiły
się
dopiero
wtedy
gdy
zachorowali
pierwsi
pacjenci
w
Hongkongu i Wietnamie. Pierwszy raz
rozpoznał chorobę lekarz WHO, Carlo
Urbani, który diagnozował 48-letniego
biznesmena z nieznanym schorzeniem
wyglądającym na zapalenie płuc, sam
zaraził się od niego i zmarł 29 marca 2003
roku w Tajlandii. Po pewnym czasie
choroba rozprzestrzeniła się drogą
podróży lotniczych na inne kraje świata.
Do chwili obecnej śmiertelność w
przypadku zachorowania na SARS jest
oceniana na około 7%. Choroba ta jest
wywoływana przez wirusa nazywanego
wirusem SARS.] – SARS (angolul Severe
Acute Respiratory Syndrome, SARS,
„Súlyos Akut Légzőszervi Szindróma”) [1.
emberi légzőszervi betegség, amelyet a
SARS-vírus (vagy SARS-koronavírus) okoz.
2002 novembere és 2003 júliusa közt egy
csaknem világméretű SARS-járvány az
Egészségügyi Világszervezet (WHO) adatai
alapján 8096 ismert megbetegedést okozott.
A betegek 9.6 százaléka, 774 ember meghalt.
2003
elején
a
Kína
Guangdong
tartományából indult járvány hetek alatt
szétterjedt és a világ 37 országában okozott
megbetegedéseket.
2.
un.”a”tipusos
tüdőgyulladás,
amely
kórokozójának
genetikai felépitését egy Linux alapú IBM
eServer XSeries fendszerekből összeállitott
fürt segitett 2 hónap alatt megfejteni]
Sarsaparilla (Smilax officinalis) [jest rośliną
występującą głównie w Meksyku, gdzie od
wieków była stosowana na reumatyzm i
choroby skóry.] – szárcsagyökér (Smilax
officinalis) [Közép-Amerika és Nyugat-India
területeiről származik. Elsősorban szteroid
szaponinokat, glükozidokat, mitrafilint,
shynchophylint, hirsutint tartalmaz. Továbbá,
kalciumot, rezet, vasat, jódot, mangánt,
káliumot, magnéziumot, nátriumot és ként,
valamint A, C, D és B vitaminokat.
Harmonizálja a vese és a húgyhólyag
meridiánját. Segíti a felesleges só
eltávolítását a szervezetből jótékonyan hat
pikkelysömör, reuma, arthritis, valamint
húgy- és nemi szervi gyulladások esetén.]
6192
sartorial (krawiecki) – (mod) sartorial [A
tradicionális kézi szabásra támaszkodó
megjelenés, amelyet klasszikus stílus és
kitűnő kidolgozás jellemez. (Olaszul a
sartore szó szabót jelent.) Alkalmazzák a
tailor made kifejezést is. (A tailor szó
angolul ugyancsak szabót jelent.)]
sartorial elegance (elegancja w ubiorze) – (mod)
szalon elegancia
Sarwia * Seruia – SÉRUJA (őrtálló leány,
balzsam) [Dávid nővére, Jóáb (1), Abisái és
Asáel (1) anyja (2Sám 17,25; 1Krón 27,24).]
Sas, Saska – szász (ffi/nő)
sas [z powiedzenia "od sasa do lasa"] –
„Szásztól” az erőig
SAS (Single-Atteched Stations) - (stacje o
pojedynczym
przyłączeniu)
[Wykorzystywane mogą być w sieciach
FDDI. Wyposażone są one w jeden zbiór
interfejsów nośnika, który pozwala na
przyłączanie ich do sieci o topologii
pierścienia z drzewem.] – SAS (SingleAtteched Stations)
szasszafrász babérfa
Sasafras lekarski, sasafrzan lekarski, sassafras
lekarski (Sassafras albidum) [gatunek
drzewa z rodziny wawrzynowatych
(Lauraceae). Występuje we wschodniej
części Ameryki Północnej.] – szasszafrász
babérfa [latinul Sassafras albidum (Sassafras
officinale) más néven amerikai lázfa vagy
orvosi szasszafrász is említik. A növény
részeit a gyógyászatban hasznosítják és
fűszernövényként is ismert. A fa 1500 m
tengerszint feletti magasságig megtalálható
és őshonos Észak-Amerika keleti részein,
elsősorban dél Maine, dél Ontario, nyugat
Iowa, Florida, valamint kelet Texas
államokban.
Sasanidzi [dynastia panująca w Iranie w latach
224-651 naszej ery] – szasszanidák; perzsa
dinasztia Kr.u. 226-643-ban uralkodott
(uralmának az arabok vetettek véget)
-
Wersja 01 01 2017.
sasanka [roślina o fioletowych lub białych
kwiatach pokryta srebrzystymi włoskami]
– kökörcsin (Pulsatilla vulgaris)
o Magyar kökörcsin (Pulsatilla pratensis subsp.
hungarica)
o leánykökörcsin
(Pulsatilla
grandis)
a
boglárkafélék (Ranunculaceae) családjába
tartozó, selymesen gyapjas évelő növényfaj.
Népies nevei: lókökörcsin, kikirics, kükörics,
tikdöglesztő,
alamuszvirág,
kokasharang,
varjúkikerics
Sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis subsp.
nigricans v. Pulsatilla pratensis (L.) Mill.)
[gatunek byliny należący do rodziny
jaskrowatych. Występuje w stanie dzikim
w niemal całej Europie (z wyjątkiem
Europy Zachodniej), sięgając aż po
zachodnią Syberię. W Polsce w stanie
dzikim jest rzadka.] – Fekete kökörcsin,
mezei kökörcsin (Pulsatilla pratensis subsp.
nigricans, Ranunculaceae) [mezei kökörcsin
(Pulsatilla pratensis) a boglárkafélék
családjába tartozó növényfaj. Közép- és
Kelet-Európa
száraz
rétjein,
világos
fenyőerdeiben nő. Négy alfaj ismeretes: 1.
Pulsatilla pratensis subsp. Pratensis; 2.
Pulsatilla pratensis subsp. bohemica
Skalický; 3. Pulsatilla pratensis subsp.
hungarica Soó - magyar kökörcsin; 4.
Pulsatilla pratensis subsp. nigricans fekete kökörcsi (Störck) Zämelis]
Sasanka otwarta,
sasanka
dzwonkowata
(Pulsatilla patens (L.) Mill.) [gatunek
byliny należący do rodziny jaskrowatych
(Ranunculaceae Juss.). Występuje wokół
bieguna w Ameryce Północnej, Azji i
Europie. W Polsce w stanie dzikim jest
rzadka.] – Tátogó kökörcsin (Pulsatilla
patens) [a boglárkafélék családjába tartozik]
Sasanka wiosenna (Pulsatilla vernalis) [gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
jaskrowatych]
–
tavaszi
kökörcsin
(Pulsatilla
vernalis)
[a
kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
a
boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjéhez,
ezen belül a boglárkafélék (Ranunculaceae)
családjához tartozó faj. Magyarországon nem
őshonos.]
6193
Sasanka zwyczajna (Pulsatilla vulgaris) [gatunek
rośliny należący do rodziny jaskrowatych.
Niegdyś występowała w Polsce w
środowisku
naturalnym
(ostatnio
podawana
tylko
z
Lubeszczyzny),
jednakże już prawdopodobnie wymarła
na naturalnych stanowiskach. Jest
natomiast często uprawiana. Oprócz
typowego gatunku w uprawie występują
jej mieszańce określane często nazwą
sasanka ogrodowa (Pulsatilla ×hybrida) i
często mylone z sasanką zwyczajną] –
Kökörcsin (Pulsatilla vulgaris)
Sasanka zwyczajna (Pulsatilla vulgaris)
Sasi (Saksoni, niem. Sachsen, ang. Saxons) [lud
pochodzenia germańskiego, osiadły w
średniowieczu w Westfalii i Dolne
Saksonii. W V-VI wieku wraz z Anglami i
Jutami najechali Brytanię i założyli tam
królestwa Wessex, Sussex i Essex. W
latach 772-804 Karol Wielki podbił Sasów
mieszkających na kontynencie i nawrócił
ich na chrześcijaństwo. Na przełomie
XII/XIII wieku dotarli jako osadnicy do
Siedmiogrodu, na Węgry i Słowację oraz
do południowej Polski głównie poprzez
Węgry. Najpotężniejszy z rodów saskich,
po ugruntowaniu swej pozycji w rodzimej
Saksonii na przełomie IX i X wieku,
opanował tron niemiecki (919-1024)
zakładając dynastię saską Ludolfingów.] –
-
Wersja 01 01 2017.
szászok, szász [a németség egyik legnagyobb
létszámú etnikai csoportja, amely ma
Németország
három
szövetségi
tartományában, Szászországban, SzászAnhaltban és Alsó-Szászországban él. A
németség egyik törzse, több kisebb germán
törzs összeolvadásából keletkezett hatalmas
népfaj az Alsó-Rajna és az Elba között. Nagy
Károly hódította meg és bírta rá őket a
kereszténység fölvételére. Így nevezik a II.
Géza hívására nagyrészt a Rajna és Mosel
vidékéről Erdélybe települt németeket, sőt a
flám (vallon) eredetű szepesieket is.]
saski, -a, -ie [związany z dynastią Sasów] – szász
saska porcelana – meisseni porcelán
saszetka (fr. sachet) [1. mała, płaska torebka z
przegródkami;
2. jednorazowe
opakowanie, zawierające porcję czegoś;
3. poduszeczka wypełniona pachnącymi
substancjami, wkładana między bieliznę
dla nadania jej zapachu; 4. mała torebka
do przechowywania pończoch, chusteczek
itp. bez paska, z przegródkami do
noszenia osobistych drobiazgów 5.
dawniej: torebka zapachowa] – (illatos
anyaggal töltött zacskó v. párnácska);
kézitáska, autós táska
Saszor (węg. orzeł) / Orla [określenie spotykane
w heraldyce oznaczające "orzeł bez
głowy".] – (daw) fej nélküli sas (címer)
sataniczny, -a, -e [1. mający cechy przypisywane
szatanowi; 2. związany z kultem szatana]
– sátáni, ördögi; kárörvendő, kaján
6194
satanistyczny, -a, -e – sátánista
satanista, satanistka – sátánista (ffi/nő)
satanizm [1. kult szatana; 2. zło, które uosabia
szatan]
–
(héber-lat.)
satanizmus,
szatanizmus; ördöngösség, ördögimádás;
(átv.) kajánság, káröröm
satelicki, -a, -ie [dotyczący satelity] – (csill.)
bolygó; (pol) csatlós
satelita [1. mniejsze ciało niebieskie krążące
wokół większego; 2. statek kosmiczny
wyprowadzony na orbitę wokół jakiejś
planety lub jej księżyca; 3. miasto
położone w pobliżu większego miasta; 4.
osoba,
organizacja
lub
państwo
pozostające w strefie czyichś wpływów;
5. zob.
trabant:
krótki
odcinek
chromosomu położony na końcu jego
ramienia,
oddzielony
przewężeniem;
6. mniejsze koło przekładni obiegowej; 7.
każde ciało niebieskie krążące po orbicie
wokół
innego,
większego
ciała
niebieskiego; 8. każde ciało niebieskie o
względnie małej masie, obiegające inne
ciało, o większej masie. Tor ruchu tego
ciała nosi nazwę orbity.] – (lat.) satellita;
satelliták; (csill.) mellékbolygó, bolygó;
holdak, műhold; planéta; (átv.) (hist) csatlós,
fegyvernök; kengyelfutó, fullajtár; (átv.)
politikai csatlós
satelita geostacjonarny, stacjonarny [sztuczny
satelita okrążający Ziemię w ciągu jednej
doby]
–
geostacionárius
műhold;
stacionárius hold; a földdel egyenlő
szögsebességű mesterséges hold, amely így a
föld állandóan azonos pontja fölött
tartózkodik
satelita meteorologiczny [sztuczny satelita Ziemi
przeznaczony
do
zbierania
i
przekazywania informacji o stanie
atmosfery] – meteorológiai műhold
satelita sztuczny – mesterséges hold, műhold
satelita telekomunikacyjny [1. sztuczny satelita
Ziemi umożliwiający transmisję sygnałów
radiowych
i
telewizyjnych
między
stacjami naziemnymi; 2. satelita sztuczny
umożliwiający teletransmisję sygnałów
radiowych
i
telewizyjnych
między
naziemnymi
stacjami]
–
telekommunikációs
műhold;
hírközlési
célokat szolgáló műhold
satelita ziemi – a föld bolygója
satelitarny, -a, -e – műholdra vonatkozó,
műholdas, szatellitáris
satem [grupa języków praindoeuropejskich] –
(nyelvt.) szatem
sati [Etym. - sanskr. satī dosł. 'dobra kobieta' r.ż.
od sat, sant 'istniejący; prawdziwy; dobry;
-
Wersja 01 01 2017.
w Indiach do r. 1829 - (obyczaj
nakazujący) spalenie wdowy na stosie
wraz ze zwłokami męża (ang. suttee);
wdowa w ten sposób spalona] – (szanszkrit)
sati; a jóságos; halott férjét máglyán a
halálba követő hindu asszony neve; az
özvegyek elégetését 1829-ben az angolok
törvényesen betiltották
Satius esse impunitum relinqui facinus nocentis
quam
innocentem
damnari
[lepiej
pozostawić sprawcę przestępstwa bez kary
niż skazać niewinnego] – (lat.) Satius esse
impunitum relinqui facinus nocentis quam
innocentem damnari; Jobb a bűnelkövetőt
ítélet nélkül hagyni, mint egy ártatlant
elítélni .
Satius enim esse impunitum relinqui facinus
nicentis quam innocentem damnari [Lepiej
pozostawić
bezkarnym
występek
złoczyńcy, niż skazać niewinnego] – (lat.)
Satius enim esse impunitum relinqui facinus
nicentis quam innocentem damnari; Jobb a
bűnöző vétséget büntetlenül hagyni, mint
elítélni az ártatlant.
satrapa [1. łac. satrapia 'jw.' z gr. satrapeía 'jp.'
od
satrápēs
'satrapa'
z
pers.
chszathrapāwan 'obrona państwa'. hist.
namiestnik prowincji (satrapii) w staroż.
Persji, mający nieograniczoną władzę;
przen. despotyczny, surowy władca, tyran;
2. człowiek bezwzględny, narzucający
swoją wolę i wymagający całkowitego
posłuszeństwa; 3. w starożytnej Persji:
zarządca
prowincji]
–
(perzsa:
shatrapavan, az ország ura→gör.) satrapa,
szatrapa; (hist) Darius óta (Kr. e. 515) az
egyes perzsa tartományok teljhatalmú
kormányzóinak v. helytartóinek neve
satrapia [w starożytnej Persji: prowincja
zarządzana przez satrapę] – (hist) szatrapia
(perzsa tartomány)
Satu Mare (Satmar) (węg. Szatmárnémeti,
niem. Sathmar) [to miasto w północnej
Rumunii,
siedziba
władz
administracyjnych okręgu o tej samej
nazwie] – Szatmárnémeti , köznapi nevén
Szatmár (románul Satu Mare, román
népnyelvben Sătmar, németül Sathmar,
héberül és jiddisül Szákmér, illetve Szátmér)
[város a mai Romániában. Az egykori
Szatmár vármegye és a mai Szatmár megye
névadója, 1968 óta székhelye. A Szamos
egyik kiszáradt ága által elválasztott Szatmár
és Németi 1715-ben egyesült és szabad
királyi város lett.]
saturacja [proces nasycania cieczy gazem] –
(vegyt) szaturáltság, telítettség
6195
saturator [1. aparat do saturacji; 2. urządzenie
montowane na wózku, z którego
sprzedawano dawniej na ulicach wodę
gazowaną] – folyadékot gázzal telítő
készülék; utcai szódavízkészítő kiskocsi
(Lengyelországban)
Saturn [1. mit. rzym. bóg rolnictwa; 2. szósta
według oddalenia od Słońca planeta
Układu Słonecznego] – Szaturnusz [a
hatodik bolygó a Naptól számítva, a második
legnagyobb a Naprendszerben a Jupiter után.
A Szaturnusznak látványos, jégből és
törmelékekből álló gyűrűrendszere van.
Szaturnuszról, a római istenről nevezték el.]
Saturnalie, Saturnalia [w starożytnym Rzymie:
święto ku czci Saturna] – (hist) szaturnália;
elfajult, vad mulatozás,
kicsapongás
(eredetileg Saturnus ókori római isten
tiszteletére rendezett örömünnep a tavasz
kezdetekor)
saturnizm [fr. saturnisme 'jw.' od saturne 'chem.
ołów' z Saturne 'Saturn, zob. saturnalie;
planeta Saturn, przez alchemików
wiązana z ołowiem'; med. ołowica,
zatrucie ołowiem a. jego związkami.] –
(lat.) saturnizmus; ólommérgezés
satyna [1. tkanina bawełniana lub jedwabna
mająca prawą stronę błyszczącą, a lewą
matową; 2. O średniej masie bawełniana
tkanina
z gładką
i
błyszczącą
powierzchnią, o atłasowym splocie.
Wykorzystywna na damskie sukienki. 3.
rodzaj tkaniny bawełnianej, jedwabnej
lub wełnianej o splocie atłasowym.
Materia delikatna i gładka o powierzchni
błyszczącej z prawej strony i matowej z
lewej. Używana do produkcji sukienek,
żakietów, bluzek i marynarek. 4. splot
satynowy. Barwiona lub drukowana o
trwałym połysku. Stosowana na sukienki,
bluzki, podomki. 5. Tkanina o splocie
atłasowym,
o
gładkiej
błyszczącej
powierzchni.
Bawełniana,
jedwabna,
najczęściej
z
domieszką
włókien
syntetycznych.
Zależnie od
składu
ubraniowa lub podszewkowa.] – (fr.)
szatén, satin; eredetileg selyemből, ma
pamutból készült selyemfényű szövet; szatén
(2) [1. Közepes súlyú, sima, csillogó
felületű, atlaszkötésű pamutszövet, női
ruhaanyag. 2. Nevét az egyik kötésmódról
kapta. Pamutból vagy selyemből készülő
szövet. 3. sima alapanyag szálas anyagból,
„láncatlaszkötéssel“, decensen ragyogó
külsővel. egy jól kieszelt szövési technika
teszi lehetővé, hogy ennek az értékes
szövetnek két különböző oldala legyen: egy
teljesen sima, értékesen ragyogó - általában
ez a külső oldal – és egy mattabb,
-
Wersja 01 01 2017.
rendszertelenebb oldal; 4. sima alapanyag
visszafogottan fénylő, szálas anyagból. a
sima és enyhén fénylő optika a „láncatlaszkötésnek” köszönhetően alakul ki,
amelyben elsősorban a láncfonalak alkotják a
felületet. 5. sima, selymes fényű és puha
esésű, atlasz kötésű szövet, gyakran
használják estélyi ruhákhoz, illetve dessousvagy bélésanyagként. 6. Első változatai kínai
importáruként, olasz közvetítéssel érkeztek
Európába. Eredetileg tiszta selyemből
szőtték, ma már ez a színén fényes, fonákján
matt, hűs fogású, szép esésű anyagok átfogó
elnevezése
is.
A
lakberendezésbe
leggyakrabban
dekoratív
sötétítő
függönyként, drapériaként, baldachinként
vagy
díszítőanyagként
(díszpárnák)
találkozhatunk vele.]
satyna, atłas (1) [gęsta, średniej wagi bawełniana
tkanina, która ma płaską powierzchnię i
jest w splocie atłasowym z czystych
przędz.] – szatén (pamut) [Közepes súlyú,
sűrű szövésű, sima felületű pamutszövet,
finom fonalakból atlaszkötésben készül.]
satyna, atłas (2) [gęsta, błyszcząca, lekka
tkanina, o płaskiej powierzchni w splocie
atłasowym. Nazwa pochodzi od słowa
łacińskiego "seta" (= błyszczący).] – szatén
(3) [Könnyű, fényes, szűrű szövésű, sima
felületű szövet, atlaszkötésben készül.]
6196
satyna, atłas (3) [ogólne określenie dla
błyszczącej, płaskiej tkaniny w splocie
atłasowym (w osnowie lub w wątku) z
czystego jedwabiu. W zależności od jej
cech charakterystycznych, wyróżniamy
dwustronny, duchesse s., faonn s., gaufr s.,
krepowy oraz otomana. Stosowana do
damskich sukienek, garsonek i płaszczy.] szatén (selyem) [Finom selyemből készült
sima, fényes, lánc- vagy vetülékoldalú
atlaszkötésben
készült
selyemszövet.
Többféle fajtája van: kétoldalas szatén,
duchesse, façonné-szatén, gaufré-szatén,
krepp-szatén, ottomán-szatén stb. Női ruhák,
kosztümök, kabátok anyagai.]
satyna, atłas (4) czysta, lekka wełniana tkanina o
bardzo błyszczącej powierzchni; czasami
ma delikatny odwracalny lub pionowy
wzór w splocie, lub pasy z przędz w
przeciwnym skręcie. W pięciokrotnie lub
ośmiokrotnie
zakończonej
osnowie
atłasowej/satynowej z czystej, pojedynczej
czesankowej przędzy. Stosowana do
damskich sukienek na formalne okazje.] szatén (gyapjú) [Könnyű, finom, fényes
felületű gyapjúszövet, esetenként finom
hossz- vagy keresztirányú mintázattal, vagy
ellenkező sodratirányú fonalakból álló
csíkokkal. Finom, egyágú, fésült fonalakból
atlaszkötésben készül. Női ruhák, alkalmi
öltözetek készítésére használják.]
satyna wątkowa [splot, w którym wątkowe
punkty wiążące wpływają na przód
tkaniny] – vetülékoldalú atlasz [Olyan
atlaszkötés, amelynek színoldalán a vetülékkötéspontok vannak túlsúlyban.]
satynować [zob. gładzić w zn. 2, 3.] – szatinálni,
szatinírozni, fényezni, simítani
satynowanie – fényezés, hengerlés, mángorlás
satynowany wyrób papierowy [wyrób papierowy,
przeważnie niepowlekany, z dodatkowo
wygładzoną powierzchnią. Satynowanie
-
Wersja 01 01 2017.
może być wykonane z uzyskaniem
powierzchni błyszczącej lub matowej.] –
simított
papírtermék
[A
későbbi
felhasználástól függően végzik a papír
simítását, szatinírozását a szatinírozó
mángorlón, ahol a papír átmegy az acél-,
papír-, illetve filchengereken, esetenként
nyomás, meleg és nedvesség hatására simává
válik („vasaló hatás”).]
satynowy, -a, -e – szaténsatynowa podszewka do rękawów [błyszcząca,
średniej wagi jedwabna tkanina, z
leworęcznym, pięciokrotnie zakończonym
osnowowym atłasowym splocie. Stosowana
do podszewek rękawów.] – szatén ujjabélés
[Közepes
súlyú,
fényes,
ötfonalas
atlaszkötésű, selyem típusú szövet, amit
ujjak bélelésére használnak.]
satyr [1. mit. gr. bożek płodności i urodzaju
przedstawiany jako pół człowiek, pół
kozioł; 2. lubieżny mężczyzna] – (gör.)
szatír; Dionysos (Bacchus) isten kiséretéhez
tartozó állati vonásokat hordozó, duhaj,
érzéki eredi istenség az ógörög mitológiában;
(átv.) kéjsóvár, buja, különösen fiatal nőkkel
erőszakoskodó (idősebb) férfi
satyra
[1.
utwór
literacki,
piętnujący
(wyśmiewający)
ludzkie
słabostki,
występki, zwyczaje itp. Satyry w greckiej
mitologii to swawolni, lubieżni, pijani
towarzysze Dionizosa, z długimi uszami i
koźlim ogonem. 2. Schyłek XV i połowa
XVI w. odznaczyły się w dziejach oświaty
europejskiej nadzwyczajnem wzmożeniem
się satyry skierowanej ku wszystkim
prawie dziedzinom życia społecznego.
„Satyr” Jana Kochanowskiego godzi
głównie na wady w wychowaniu
narodowem,
na
jałowość
dysput
religijnych.] – (lat.) szatíra; a visszásságokat
csípősen gúnyoló és ostorozó irodalmi mű;
gúnyos tartalmú költemény; csípős, ostorozó
gúny
satyra jadowita – maró gúnnyal teli szatíra
satyrycznie – szatírikusan; gúnyolódva, élcesen
satyryczny, -a, -e – (lat.) szatírikus; gúnyolódó,
élcesen gúnyolódó; szatíra jellegű; gúnyos,
csípős, maró
satyryk [dawniej autor satyr], satryczka – (lat.)
szatíra-író, szatírikus (ffi/nő)
satyrować – (lat.) szatirizálni; a szatíra eszközeivel
kigúnyolni, kipellengérezni
satysfakcja (fr. satisfaction, z p.-łac. satisfactio
‘zadośćuczynienie,
zaspokojenie’)
[1. uczucie przyjemności i zadowolenia z
czegoś (np. z dokonania czegoś);
2. zadośćuczynienie za wyrządzoną komuś
krzywdę lub za obrazę; dawniej:
6197
zwłaszcza
pojedynek;
3.
odczucie
przyjemności,
zadowolenia.
4.
zadośćuczynienie za skrzywdzenie kogoś,
obrażenie, dawniej np. pojedynek.] – (lat.)
satisfactio;
szatiszfakció,
elégtétel;
megelégedettség, megelégedés
satysfakcjonować [dawać satysfakcję; sprawiać
komuś przyjemność] – elégtételt adni;
megelégedni
satisfactio vicaria [zadośćuczynienie zastępcze;
Jest to zadośćuczynienie zastępcze
Chrystus ponosi śmierć za grzechy ludzi.]
- (lat) satisfactio vicaria; helyettes elégtétel
Saul (pożądany) [1. Starożytny król edomicki. 2.
Saul, syn Cysa, Kisza, z pokolenia
Beniamina; pierwszy
król Izraela.
Namaszczony przez Samuela na króla
Izraela.
Początkowo
przychylny
Dawidowi, ale później chciał go zabić.
Zabija kapłanów, obraża Boga przez
szukanie porad u wróżki w En-Dor.
Kończy życie samobójstwem. Zaznaczyć
należy, że przy domaganiu się króla,
naród izraelski nie pytał o wolę Boga, ale
chodziło im o ich własne zamiary. 3. Saul z
Tarsu.] – SAUL (akit kértek, kívántak; a
megkérdezett, kikövetelt) [1. Izráel első
királya; a benjáminita Kis (1) fia; Sámuel (1)
próféta királlyá kente (1Sám 10,1) és a nép
királlyá választotta (1Sám 10,17-27);
megverte Izráel ellenségeit: az ammonitákat,
filiszteusokat, moábitákat és amálekitákat
(1Sám 11-14). Engedetlen lett azonban
Istennel szemben (1Sám 13), ezért Isten
elvetette (1Sám 15,11.23). Gonosz szellem
szállta meg (1Sám 16,14); féltékeny lett
Dávidra, és igyekezett megölni őt (1Sám
19,10). A filiszteusokkal vívott vesztett
csatája után kardjába dőlt (1Sám 31,4). 2.
Edom királya (1Móz 36,37-38; 1Krón 1,4849). 3. Simeon (1) fia (1Móz 46,10; 2Móz
6,15); tőle származik a sauliták nemzetsége
(4Móz
26,13).
4.
Lévita,
Kehát
leszármazottja (1Krón 6,24).]
sauna [łaźnia, w której po kąpieli w suchym,
gorącym powietrzu następuje kąpiel
parowa zakończona zanurzeniem się w
zimnej wodzie; też: kąpiel w takiej łaźni] –
(finn) szauna; finn gőzfürdő
-
Wersja 01 01 2017.
savoir-vivre [wym. sawuar wiwr] [znajomość
zwyczajów i form towarzyskich, reguł
grzeczności; por. bon ton] – (fr.) savoirvivre; élni tudni kell
Sawa (Sava, niem. Save, węg. Száva, w czasach
rzymskich Savus) [jest to rzeka w
południowej
Europie,
przepływająca
przez terytoria Słowenii, Chorwacji i
Serbii (leżą nad nią stolice tych trzech
państw) oraz wyznaczająca na pewnym
odcinku północną granicę Bośni i
Hercegowiny.] – Száva (latinul Savus,
németül Save, horvátul és szlovénül Sava) a
Duna jobboldali mellékfolyója
sawanna, sawanny [zbiorowisko roślinne złożone
z
wysokich
traw
oraz
rzadko
rozrzuconych
drzew
i
krzewów,
występujące
w
strefie
międzyzwrotnikowej]
–
(indián→sp.
sabana) szavanna; (földr) ligetekkel tarkított
forró égövi füves puszta; a trópusok száraz,
pázsitos síksága kevés fával
sawannowy, -a, -e – szavanna-; szavannai
Sawin z Hermopolis, scs. Muczenik Sawin (ur. ?,
zm. 287) [męczennik chrześcijański i
święty Kościoła prawosławnego] – Szent
Savin vértanú
Saxony (tkanina wełniana wysokiej jakości)
[średniej wagi wełniana tkanina która jest
miękka w dotyku. Ma czyste, krótkie runo
na przedzie, które zakrywa splot, jest w
poczwórnie zakończonej, odwracalnej
krepie. Tkana z czystych zgrzeblonych
przędz,
jest
zwykle
wzorowana.
Stosowana do męskich kurtek i spodni
sportowych oraz do damskich garsonek.
Nazwa pochodzi od stanu, w którym
początkowo była produkowana.] – Saxony
[Közepes súlyú, puha gyapjú típusú szövet, a
felületét rövid száltakaró borítja, amely
elfedi a négyfonalas, egyenlő oldalú
kreppkötésű szövetszerkezetet. Finom kártolt
fonalakból készítik, többnyire mintásan.
Sportos zakók és öltönyök, kosztümök
készítésére használják.]
są – vannak
są ciżko ranni! – súlyos sérültek vannak
są gusta i guściki [syn. każdemu podoba się co
innego] – az ízlések különbözők; saz ízlések
és pofonok különbözők; közm. kinek a pap,
kinek a papné
są kanapki z szynką i serem – van sonkás és sajtos
szendvics
są koperty? – vannak borítékok?
są ludzie i ludziska – az emberek nem egyformák,
vannak ilyen emberek is
są na ciebie poszlaki – gyanús vagy; gyanúsítanak
6198
są powiązane – összefüggenek egymással
są skłóceni – össszevesztek, haragban vannak
są tam też domy zabytkowi – ott szintén sok
műemlék ház van
są też stoły, zeszyty, długopisy, lampy, gazety,
krzesła, pióra, ołówki, firanki i książki –
asztalok, füzetek, golyóstollak, lámpák,
újságok, székek, tollak ceruzák, függönyök
és könyvek is vannak
są znaczki? – vannak bélyegek?
sączek [1. krążek bibuły lub naczynie z porowatą
przegrodą służące do filtrowania; 2. rurka
lub gaza służąca do odprowadzenia ropy,
krwi itp. z ran lub narządów; 3. dren do
odprowadzania
nadmiaru
wód
gruntowych] – (orv.) (felszívó) sebkötés;
alagcső, talajvíztelenítő cső, dréncső
sączenie – szűrés, szivárogtatás, csepegtetés
sączenie się – csepegés, szivárgás
sączka – (ép) vízköpő
sączkarnia – (műsz) drénszivattyú, alagcsövezés;
talajvíztelenítő cső v. berendezés; (haj)
fenékvíztelenítő csővezeték
sączkować [odprowadzać z organizmu ropę,
krew lub inną wydzieliną za pomocą
sączków] – (orv.) drenálni [A tályogot
feltárás után drenálni kell, azaz el kell
vezetni a tályogüregben lévő gennyet, míg az
elhalt szöveteket ki kell metszeni.]
sącznik – szűrő
sączyć [1. pić powoli, po trochu; 2. powoli, po
trochu wlewać gdzieś jakiś płyn;
3. wydzielać
jakąś
ciecz
powoli;
4. przepuszczać płyn przez filtr] –
csöpögtetni; hörpintgetni; szörcsölni
sączyć jad w duszę – megmételyezi, mérget
csöpögtet a lelkébe, megfertőzi a lelkét
sączyć wino z kieliszka – pohárból bort szürcsölni
v. szürcsölgetni
sączyć się [1. płynąć małym strumieniem;
2. powoli wnikać gdzieś] – csöpögni,
folydogálni;
szivárogni,
beszűrődni,
átszűrődni
sąd [1. instytucja powołana do rozstrzygania
spraw spornych; 2. zespół sądziów
prowadzących rozprawę; 3. rozpatrzenie
sprawy i wydanie wyroku; 4. opinia o
czymś;
5. log.
znaczenie
zdania
oznajmującego lub samo to zdanie; 6. we
współczesnych
demokratycznych
systemach prawnych to niezawisły organ
państwowy powołany do stosowania
prawa w zakresie rozstrzygania sporów
między podmiotami pozostającymi w
sporze,
a
także
decydowania
o
przysługujących uprawnieniach oraz
-
Wersja 01 01 2017.
dokonywania
innych
czynności
określonych w ustawach lub umowach
międzynarodowych.]
–
bíróság,
törvényszék; ítélőszék; rögtönbíráskodás;
ítélet; vélekedés, megítélés; vélemény; (bibl.)
ítélet [A Biblia gyakran beszél olyan
szerencsétlenségről vagy nyomorúságról,
amelyet egy meghatározott bűn büntetésének
lehetett
tekinteni.
Izráel
történelme
szakadatlan sorozata Isten ítéleteinek, népe
ellenségei, de az Ő szövetségének népe,
Izráel felett is, amikor az bűneivel megszegte
ezt a szövetséget. Az "Úr napja" az ítélet
napja minden bűnös fölött, azok fölött is,
akik büszkén és magabiztosan azzal
dicsekszenek, hogy a szövetség népéhez
tartoznak (Ézs 2,12; Ám 5,18; Hós 5,8-9).
Isten az ítéletek által meg akarja tisztítani
népét, nem pedig megsemmisíteni. Jézus
óvja a Gyülekezetét a szeretetlen ítélkezéstől
(Mt 7,1), ugyanezt teszi Pál is (Róm 14,1;
1Kor 8-10). Az ÚSZ három ítéletről szól: 1.
Krisztus Gyülekezetének megítélése (2Kor
5,10); 2. Izráel és minden élő megítélése az
1000 éves uralom előtt (Mt 25,31-46) és 3. A
nagy fehér trónszék előtt mindenek
(halottak) megítélése (Jel 20,11-15). - Mózes
és utódai különböző fokú bíróságokat
állítottak fel a nagyobb és kisebb ügyekben
való ítélkezésre (2Móz 18,25-26).]
sąd analityczny – (bölcs) analitikus ítélet
sąd apelacyjny [sąd wyższej instancji, do którego
kierowane są sprawy do ponownego
rozpatrzenia] – fellebviteli v. fellebbezési
bíróság
Sąd Apelacyjny dla Dziewiątego Okręgu (Court
of Appeals for the Ninth Circuit)
[federalny sąd apelacyjny dla okręgu
obejmującego część stanów zachodniego
wybrzeża (m. in. część Kalifornii, Oregon i
Hawaje). Jest to największy spośród 12
federalnych sądów apelacyjnych (11
numerowanych oraz Sąd Apelacyjny dla
Okręgu D.C.).] – (ang.) The U. S. Court of
Appeals for the Ninth Circuit; amerikai
fellebbviteli bíróság
sąd apodyktyczny [log. sąd, w którym występuje
słowo musi lub zwrot jest rzeczą konieczną,
aby] – apodiktikus v. megcáfolhatatlan ítélet
sąd aprioryczny – a priori ítélet
sąd arbitrażowy – döntőbíróság
sąd asertoryczny [log. sąd stwierdzający dany
stan rzeczy, a więc mówiący o stanie
faktycznym, a nie możliwym lub
pożądanym] – asszertórikus ítélet v. állító,
kijelentő vélekedés
sąd asesorski zob. [asesoria] – (hist.) törvényszéki
bíróság
6199
sąd boży (ordalia) [1. środek dowodowy w
średniowiecznym procesie, szczególnie
karnym, ale czasami również cywilnym; 2.
w
średniowieczu:
poddawanie
podejrzanego próbie ognia lub wody w
przekonaniu, że Bóg go wybawi, jeżeli jest
niewinny] – istenítélet [(latinul: ordalium)
ellentétes érdekű felek vitájában a bizonyítás
egyik formája volt, isten segítségül hívásával
az ártatlanság vagy bűnösség bizonyítására.]
sąd cywilny – polgári bíróság
sąd dla nieletnich [instytucje działające w Polsce
od 1949 roku, których zadaniem jest
jurysdykcja w sprawach dla nieletnich
sprawców czynów zabronionych oraz
orzeczenia
w
zakresie
małoletnich
pozbawionych opieki.] – fiatalkorúak
bírósága
sąd dla nieletnych – kiskorúak bírósága
Sąd dominialny [wiejski sąd ławniczy, który
wykształcił się w dobie rzeczypospolitej
szlacheckiej.
Funkcjonował
pod
przewodnictwem urzędnika dominium –
wójta. W sądach wiejskich stosowano
prawo niemieckie (więc sądy te
występowały we wsiach lokowanych na
prawie niemieckim) z uwzględnieniem
miejscowego prawa zwyczajowego. W
niektórych latyfundiach znany był sąd
dominialny wyższy prawa niemieckiego,
zwany sądem zamkowym.] – falusi bíróság;
úriszék
sąd doraźny [sąd powoływany w razie
zagrożenia
bezpieczeństwa
państwa,
rozpatrujący
sprawy
karne
z
zastosowaniem skróconej procedury] –
rögtönítélő bíróság, statáriális bíróság;
haditörvényszék
sąd drugiej instancji – másodfokú bíróság
sąd giełdowy – tőzsdebíróság
sąd grodzki [1. w Polsce przedrozbiorowej: sąd
sprawowany przez starostę; 2. sąd
pierwszej instancji rozpatrujący sprawy
cywilne i karne mniejszej wagi] – (büntető)
járásbíróság; városi bíróság
sąd handlowy – kereskedelmi bíróság
sąd hipotetyczny [log. sąd wyrażony przez
zdania
warunkowe
rzeczywiste]
–
hipotetikus ítélet
sąd honorowy [osoby powołane przez strony lub
na mocy przepisów prawnych do
rozstrzygania spraw dotyczących głównie
obrazy honoru] – becsületbíróság
sąd jednostkowy [log. sąd, którego orzeczenie
stosuje się do jednego desygnatu] – egyedi
ítélet v. vélekedés
-
Wersja 01 01 2017.
sąd kaperski [w dawnym prawie wojennym:
trybunał decydujący o tym, czy statki i
ładunki zatrzymane w czasie wojny przez
okręty wojenne podlegają konfiskacie] –
kalóz bíróság v. törvényszék
sąd kapturowy [1. sąd szlachecki powoływany w
czasie bezkrólewia; 2. sąd działający
nieoficjalnie i skrycie, wydający zwykle
wyroki śmierci] – titkos vészbíróság,
vésztörvényszék;
(büntetőtörvényszék
interregnum idején)
sąd karny – büntetőbíróság
sąd kasacyjny – semmítőszék; kúria
sąd koleżeński [osoby wyłonione spośród jakiejś
grupy w celu rozstrzygania sporów
między jej członkami] – társadalmi bíróság
Sąd Komitatowy – Megyei Bíróság (M. Bír.)
Sąd Komitatowy w Hajdú-Bihar, Węgry –
Hajdú-Bihar Megyei Bíróság (Cím: 4025
Debrecen, Széchenyi u. 9. Postacím: 4001
Pf. 131.)
sąd konieczny [log. sąd bezwarunkowy,
wynikający z przesłanek, niedający się
zaprzeczyć] – végső ítélet
sąd konkursowy – versenybíróság, döntőbíróság,
zsűri;
(dawno)
versenybizottság,
bírálóbizottság
Sąd Konstytucyjny – Alkotmánybíróság (AB)
sąd konsystorski [sąd przy dawnej kurii
biskupiej, orzekający m.in. w sprawach o
unieważnienie
małżeństwa]
–
konzisztóriumi tanács v. bíróság
Sąd Kryminalny Księstwa Mazowieckiego [sąd
powołany 22 kwietnia 1794 przez Radę
Zastępczą Tymczasową po opanowaniu
Warszawy
przez
powstańców
kościuszkowskich] – Mazóviai Hercegség
Katonai Hadbírósága (a Kościuszko vezette
felkelés idején)
Sąd Kryminalny Wojskowy [sąd wojskowy
insurekcji kościuszkowskiej powołany 23
sierpnia
1794
przez
Najwyższego
Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej gen.
Tadeusza Kościuszkę] – (hist) Katonai
Hadbíróság (a Kościuszko vezette felkelés
idején)
sąd ludowy – népbíróság; népi bíróság
Sąd Metropolitalny – érseki bíróság
sąd międzynarodowy – nemzetközi bíróság
Sąd Najwyższy (SN) [naczelny sąd sprawujący
nadzór nad działalnością wszystkich
innych sądów w zakresie orzecznictwa] –
Legfelsőbb Bíróság v. törvényszék (LB,
Legf. Bír.)
Sąd Najwyższy (Sąd Najwyższy Stanów
Zjednoczonych Ameryki) [połączenie
6200
naszego Sądu Najwyższego z Trybunałem
Konstytucyjnym.
Amerykański
Sąd
Najwyższy rozpatruje wprawdzie sprawy
z odwołań od orzeczeń sądów niższej
instancji, ale rozstrzygnięcia mają na celu
ocenę zgodności ustaw z konstytucją. W
systemie common law orzeczenia Sądu
Najwyższego stanowią (przez moc
precedensu) obowiązujące prawo. Sędziów
powołuje na dożywotnią kadencję (do
emerytury) Prezydent USA, wybór
zatwierdza większością głosów Senat.
Obecnie jest 9 sędziów (nie jest to stała
liczba): przewodniczący – William
Renhquist oraz 8 sędziów: Ruth Bader
Ginsburg, Stephen Breyer, Sandra Day
O’Connor, Anthony Kennedy, Antonio
Scalia, David Souter, John Paul Stevens,
Clarence Thomas.] – Amerikai Egyesült
Államok Legfelsőbb Bírósága (United States
Supreme Court)
Sąd Najwyższy Kryminalny dla Korony i Litwy
[najwyższy
sąd
insurekcji
kościuszkowskiej utworzony 17 czerwca
1794 przez Radę Najwyższą Narodową] –
(hist) A Korona és Litvánia Legfelsőbb
Katonai Bírósága (a Kościuszko vezette
felkelés idején)
sąd najwyższej instancji – legfelsőbb bíróság;
kúria
sąd oddala jego pretensje – a bíróság elutasítja a
keresetét
sąd okręgowy [sąd pierwszej instancji
rozpatrujący
poważniejsze
sprawy
cywilne i karne oraz odwołania od
orzeczeń sądów grodzkich] – kerületi v.
járásbíróság
sąd opiekuńczy – gyámbíróság
Sąd Ostateczny (ros. Strasznyj Sud) [1. w wielu
religiach: sąd Boga nad ludźmi, który ma
się odbyć po końcu świata; 2. w różnych
religiach
ujawnienie
historycznych
owoców ludzkiego postępowania na rzecz
dobra lub zła następujące po paruzji. Po
raz pierwszy idea sądu ostatecznego
pojawiła się w religii staroegipskiej. 3.
końcowy
akt
historii
świata,
poprzedzający jego przebóstwienie i
ostateczne zjednoczenie człowieka z
Bogiem. Jego obraz uzależniony jest od
starostestamentowych
przedstawień
pełnego i
ostatecznego
zwycięstwa
królestwa Bożego (Wj 13,2-9; Ez 30,3). Z
biegiem czasu te przedstawienia układają
się w rozwinięte obrazy eschatologiczne
(Dn
7-8).
W
tekstach
nowotestamentowych
opisy
Sądu
Ostatecznego mają najczęściej charakter
-
Wersja 01 01 2017.
alegoryczny - oddzielenie owiec od kozłów
(Mt 25,31-33), przypowieść o mądrych i
głupich pannach (Mt 25,1-13) żniwo i
winobranie (Ap 14,14-20) i inne.
Poszczególne
eschatologiczne
obrazy
zawarte w Piśmie Świętym zostały
usystematyzowane i ułożone w jeden opis
przez Ojców Kościoła, wśród których
decydującą rolę odegrał Efrem Syryjczyk.
Ikonografia
Sądu
Ostatecznego
ukształtowała się w sztuce bizantyjskiej w
XI-XII w., chociaż świadectwa o istnieniu
takich przedstawień odnoszą się do
znacznie wcześniejszych czasów (jednym z
nich jest list Jana z Damaszku do cesarza
Konstantyna Kopronima w obronie kultu
ikony).
Tradycyjny
wariant
tej
kompozycji, rozpowszechniony w XII-XVI
w., powstał na bazie wielu źródeł i
obejmuje
dużą
liczbę
różnych
przedstawień, które można ułożyć w trzy
podstawowe grupy: 1. powtórne przyjście
Chrystusa, wskrzeszenie umarłych oraz
sąd nad sprawiedliwymi i grzesznikami (z
przedstawieniami raju i piekła); 2.
przebóstwienie
świata;
3.
tryumf
sprawiedliwych w niebieskiej Jerozolimie.
Przedstawienie
Sądu
Ostatecznego
stanowi część ikonografii bizantyjskiej i
staroruskiej cerkwi oraz występuje na jej
zachodniej ścianie. W ruskiej ikonografii
rozpowszechnia się zwłaszcza od XVI w. 3.
przyjdzie po Millenium, kiedy sądzeni
będą wszyscy, którzy nie słuchali Boga, nie
przyjęli Jezusa Chrystusa jako Mesjasza i
Zbawiciela swego, nie mieli udziału w
pochwyceniu.] – (egyh.) utolsó ítélet, ítélet
napja; Jézus Krisztus újbóli eljövetelekor
tartandó ítélet, mely némelyeket kárhozatra,
másokat
örökéletre
rendel
(lásd:
Apokalipszis, parúzia)
sąd pierwszej instancji – elsőfokú bíróság
sąd pojednawczy – döntőbíróság
sąd polowy – hadbíróság, tábori bíróság;
haditörvényszék
sąd polubowny – választott bíróság v. bíráskodás
sąd powiatowy – járásbíróság
Sąd Pracy – Munkaügyi Bíróság (MüB)
sąd pracy – munkaügyi döntőbírság
sąd przysięgłych – esküdtbíróság, esküdtszék
sąd rejestrowy – Cégbíróság
sąd rejonowy – területi bíróság
sąd rewizyjny [sąd wyższej instancji, do którego
kompetencji należy przeprowadzenie
rewizji danego procesu] – vizsgáló bíróság
sąd robotniczy – munkásbíróság
sąd rozjemczy – választottbíróság, döntőbíróság
6201
sąd sejmowy – (hist) parlamenti bíróság
sąd skasował wyrok – a bíróság megsemmisítette
az ítéletet
sąd stołeczny – fővárosi bíróság
sąd specjalny – különleges bíróság, különbíróság
sąd syntetyczny – (bölcs) szintetikus ítélet
sąd ten nie jest kompetentny – ez a bíróság nem
illetékes
sąd upadłościowy – csődbíróság
sąd w trybie doraźnym – katonai rögtönbíráskodás
sąd twierdzący [log. sąd, w którym nie występuje
negacja] – igenlő ítélet
sąd uzna się niewłaściwym – a bíróság
megállapítja illetéktelenségét v. hogy nem
illetékes az ügyben
sąd wojewódzki – (1999-ig) megyei bíróság
sąd wojenny, polowy [sąd wojskowy działający
w trybie doraźnym, powołany do sądzenia
spraw w czasie wojny lub w czasie stanu
wyjątkowego] – hadbíróság, katonai
bíróság; haditörvényszék
sąd wojskowy [sąd rozpatrujący wykroczenia
popełnione przez żołnierzy lub sprawy
osób oskarżonych o szpiegostwo] –
haditörvényszék, hadbíróság
sąd zadecyduje – a bíróság dönt v. határoz
sąd ziemski – nemesi bíróság, úriszék
sądecki, -a, -ie (sandecki) – szandeci
sądny, -a, -e [daw. dotyczący sądu, sądzenia] –
bírósági
sądny dzień [1. według chrześcijańskich wierzeń
religijnych: dzień, w którym ma nastąpić
Sąd Ostateczny; 2. zob. Jom Kippur;
3. wielkie zamieszanie; 4. popłoch,
zamieszanie,
lęk
wywołane
przez
nieoczekiwaną kontrolę (Mt 10,15):
Zaprawdę, powiadam wam: Ziemi
sodomskiej i gomorejskiej lżej będzie w
dzień sądu niż temu miastu] – zűrzavar,
szerencsétlenség; ítélet napja, utolsó ítélet;
Jom Kippur; engesztelés napja (zsidó ünnep)
sądny stolec – ítélőszék, bírói szék
sądowe – bírósági költség v. díj
sądownictwo [1. ogół państwowych organów
wymiaru sprawiedliwości w danym kraju;
2. władza sądowa sprawowana przez te
organy] – törvénykezés, igazságügy,
bíráskodás, igazságszolgáltatás; perrendtartás
sądowniczy, -a, -e – bírósági
sądownie – bírósági úton
sądowy, -a, -e – bírói, bírósági; törvénykezési
sądy – 1. bíróságok; 2. ítéletek, rendeletek,
határozatok
Sądy - w Piśmie Świętym jest kilka rodzajów sądów, z
których najważniejszymi są:
-
Wersja 01 01 2017.
1. Sąd nad grzechami wierzących, który dokonany
został na samym Panu.
2. Osądzanie samego siebie (u chrześcijanina) co
powoduje uniknięcie kary, którą Pan nakłada w razie
zaniedbania (co nie jest potępieniem wiecznym).
3. Sąd nad uczynkami wierzącego (ale nie nad
grzechami, które zostały obmyte krwią Chrystusa w
czasie osiągnięcia zbawienia). Jest to sąd nad
wierzącymi za uczynki popełnione po nawróceniu. Sąd
ten decyduje o nagrodzie (jednak wierzący zbawionym
pozostaje). Sąd ten odbywa się podczas przybycia Pana
po Swój Zbór (Kościół).
4. Sąd nad poganami w czasie drugiego przyjścia Pana
na ziemię przy końcu wielkiego ucisku. Gdy ''Syn
człowieczy przyjdzie w chwale'' żadne księgi nie będą
otwierane; przy tym ''owcami'' będą nawróceni
poganie, ''kozłami'' - niezbawieni poganie (nominalni
chrześcijanie), a ''braćmi'' nawróceni z narodu
izraelskiego.
5. Sąd nad Izraelem, zebranym z wszystkich narodów
w czasie powrotu Pana na ziemię. W sądzie tym
zapadnie decyzja nad tym, kto z Izraela będzie
uczestnikiem błogosławieństw.
6. Sąd nad aniołami i szatanem po Tysiącleciu
(Millenium), bo i wtedy wciąż jeszcze trwać będzie
''Dzień Pański''. Prawdziwi chrześcijanie występują tu
także, współdziałając z Chrystusem.
7. Sąd ostateczny nad zmarłymi bezbożnymi; tam
będzie ''biały tron''; księgi będą otworzone i na tym
skończyć się mają dzieje świata.
(Jak może czytać u Zygmunta Glogera) Sądy.
Pierwotnie książę panujący lub król był nietylko
naczelnym wodzem i prawodawcą, ale i najwyższym
sędzią. Przy boku jego były osoby, wyręczające go w
wymiarze sprawiedliwości, był sędzia nadworny, judex
curiae, judices nostri, jak mówi Statut Wiślicki; były
sądy wojewody i kasztelana w sprawach kryminalnych.
Ze Statutu Wiślickiego widzimy, że wyręczając króla
sądzili panowie z sędzią i podsędkiem tej ziemi, do
której król przybył. W tymże Statucie znajdujemy
wzmiankę o sądzie wiecowym (colloqium), na którym
zasiadał panujący z liczną radą panów, prałatów i
urzędników ziemskich. Długosz powiada o dobie
Piastowskiej, że „sądy ziemskie i główne, które Polacy
zwali po łac. colloquia albo mniej właściwie termini
magni, odbywały się na błoniach lub nizinach
zagajonych lasami. Był bowiem zwyczaj dawnych
królów i książąt odprawiania sądów walnych dlatego
na łąkach i polnych rozłogach, żeby każdy
przybywający do sądów, które trwały czasem przez
kilka tygodni, snadnie mógł znaleźć potrzebną dla
bydląt paszę. Zwyczaj ten już zdawna ustał, odkąd
Polacy nabyli więcej oświaty, i sądy odbywają się po
zamkach albo grodach nie pod namiotami, jak
dawniej”. Gdy później na wiecach przewodniczył
wojewoda lub kasztelan, można się było odwołać
jeszcze do króla. Za Kazimierza Jagiellończyka ustały
sądy kasztelańskie, a nastały starościńskie (grodzkie),
do których należały 4 przestępstwa: zgwałcenie,
rozbój, pożoga i najazd. Ustały także sądy wojewody,
pozostało przy nim tylko przewodniczenie w sądach
wiecowych i najwyższy sąd nad Żydami, jak również
obowiązek naznaczania urzędowej taksy na artykuły
spożywcze i wyroby rękodzielnicze. Od Kazimierza
Jagiellończyka jest już wybitny rozdział sądów na
6202
zjazdowe wiece i na sądy ziemskie, złożone tylko z
sędziego, podsędka, pisarza i komorników. Na sądach
wiecowych, pod prezydencją wojewody lub
kasztelana, zasiadali wszyscy urzędnicy ziemscy
województwa i sądzili sprawy większe, oraz apelacje
od sądów ziemskich powiatowych, do których należały
sprawy mniejsze. Dopiero gdy w r. 1523 za Zygmunta
Starego dano sądom ziemskim atrybucję sądzenia
wszelkich spraw, odtąd sądy wiecowe stały się tylko
apelacyjnymi, co nie przeszkadzało, że od sądów
wiecowych, jak to już wyżej powiedziano, była jeszcze
apelacja do króla, jako najwyższej instancyi. Oprócz
tych zwyczajnych sądów, oddzielne były sądy
wiejskie, a oddzielne miejskie miast, na prawie
niemieckiem lokowanych. O sądach gmin wiejskich
pierwszą dobrą rozprawę napisał Jan Tad. ks.
Lubomirski p. t. „Rolnicza ludność w Polsce”. O
sądach zaś miejskich Mecherzyński w pracy o
Magistratach
polskich.
Ponieważ
nie
było
jednostajnego prawa, więc i sąd w sprawach
poszczególnych nie mógł być jeden dla wszystkich.
Młynarze mieli sąd młynarski, flisy sąd flisacki, jus
acuaticum. W starostwie Przasnyskiem bartnicy mieli
sąd bartny, a zwyczaje ich zebrał starosta Krzysztof
Niszczycki i drukiem ogłosił r. 1559, jako
rozporządzenie starościńskie p. t. „Prawo bartne,
bartnikom należące”. (Prawo to przedrukował
Wójcicki w 4-ym tomie „Bibljoteki Starożytnej”).
Wieś Jedlnia pod Radomiem, o której Długosz pisze,
że należy do króla, a mieszkańcy jej więcej łowiectwu
niż rolnictwu są oddani, miała sąd zwany „prawem
obelnem”. Było jeszcze „prawo gościnne” czyli sąd
kupiecki dla kupców, przybywających z towarami. Był
to sąd natychmiastowy, ale sądził obcych (gości)
podług prawa polskiego, stosując się do zwyczajów
handlowych w sprawach kupieckich. Takie było
sądownictwo polskie w najogólniejszym zarysie, aż do
pamiętnej epoki ustanowienia Trybunału czyli sądu
ostatniej instancyi w r. 1578, za Batorego. Sądy
wiecowe, colloquia, pomimo ustanowienia Trybunału,
nie były zniesione, tylko zastrzeżona możność
odwołania się od nich do Trybunału; z czasem atoli
wyszły z użycia. Trybunał wstąpił w miejsce sądu
królewskiego, jako ostatnia instancja. Początkowo
ustanowiony był dla Wielkopolski w Piotrkowie i dla
Małopolski w Lublinie. Sędziowie trybunału, zwani
„deputatami”, byli wybierani ze szlachty na sejmikach
deputackich. Urzędowanie takiego deputata trwało
jeden rok, a wybrać go można było powtórnie dopiero
po upływie 4 lat. W Litwie ustanowiony został
Trybunał na wzór koronnego w r. 1581. Ziemie pruskie
przystąpiły do Trybunału wielkopolskiego w r. 1588,
zaś województwa: Wołyńskie, Bracławskie – do
Trybunału małopolskiego czyli lubelskiego na sejmie
r. 1589, Kijowskie w r. 1590. Pierwej województwa te
miały oddzielny trybunał w Łucku i sądziły się
statutem oddzielnym, który zwano Wołyńskim lub
Litewskim drugim, a był istotnie Litewskim, z
odmianami zastosowanemi dla Wołynia. Po
ustanowieniu trybunałów Rzplita miała następujące
sądy:
1) Sądy asesorskie ob. S. królewskie.
2) Sądy duchowne. Początkowo jurysdykcja
duchowieństwa była bardzo obszerna, dopiero postęp
czasu ją ścieśnił. Już za króla Aleksandra w r. 1505
-
Wersja 01 01 2017.
postanowiono, że duchowni z dóbr ziemskich w sądzie
ziemskim odpowiadać mają (Vol. leg. I, f. 304).
Kazimierz Wielki z dóbr takich (bona patrimonialia)
duchownym służbę wojskową (przez zastępstwo)
pełnić rozkazał (Vol. leg. I, f. 5 i 102). Do sądów
duchownych należały sprawy o ślub i rozwody, o
postępki duchownych, o rzeczy do karności kościelnej
należące i o wyznanie wiary. Gdy szło o ukaranie
osoby duchownej, tylko sąd duchowny wyrokował.
Zygmunt I w Statucie z r. 1543 wskazał, jakie sprawy
do sądu duchownego należą. Za Zygmunta Augusta nie
dopuszczano egzekucyi wyroków duchownych tam,
gdzie szło o cześć lub majątek szlachcica. Przez
ustanowienie Trybunałów ścieśnił się zakres spraw,
sądowi duchownemu należnych. Sprawy o dziesięciny
wyszły z pod jurysdykcyi duchowieństwa.
3) w Komisyi Edukacyjnej w XVIII w. był Sąd do
spraw, funduszu edukacyjnego dotyczących.
4) Sądy grodzkie, Judicia Capitanealia, zwane także
„Jurydyką” (od miejsca tychże dotąd po miastach
istnieją ulice z taką nazwą), sprawował starosta
grodowy. Były to sądy kryminalne. Rozróżniano tu sąd
starościński od urzędu grodzkiego. Do starosty
należały, jak już wyżej powiedziano, 4 artykuły:
zgwałcenie, rozbój, pożoga i najazd, ale oprócz nich i
niektóre sprawy natury cywilnej, jak działy między
braćmi, wyposażenie sióstr, opieki, inwentarze, sprawy
o „wybicie ze spokojnego posiadania” i egzekucja
wyroków cywilnych. W województwach pruskich sądy
starościńskie sprawował wojewoda. Grody mogły
także przyjmować wszelkie akta dobrej woli, ale te, o
ile dotyczyły dóbr ziemskich, musiały być potem
przeniesione czyli oblatowane do właściwego
ziemstwa. Zeznawano zaś akta w grodzie dlatego, że w
sądach ziemskich można było zeznawać tylko podczas
ich kadencyi. Przy grodzie w Warszawie był jeszcze
„sąd potoczny”, uchwałą sejmu z roku 1658 z Krakowa
przeniesiony, który sądził sprawy „gościnnych”, t. j.
cudzoziemców, szlachty bez posiadłości i mieszczan,
mieszkających w starej, nowej Warszawie lub na
przedmieściach. W tymże sądzie sądzone były także
sprawy uczynkowe i policyi dotyczące, jeżeli się król
ze stolicy wydalił, bo wtedy ustawała jurysdykcja
marszałkowska, podążająca za królem.
5) Sąd kapturowy ob. Kaptury (Enc. Star. t. III, str.
3).
6) Sąd komisarski. Jeszcze Kazimierz Wielki statutem
z roku 1356 ustanowił w kraju dwie wyższe instancje
sądowe dla miast, rządzących się prawem
niemieckiem, a mianowicie: Sąd Najwyższy niemiecki
Zamku Krakowskiego z trzecią instancją, którą
stanowił Sąd Królewski z 6-ciu miast czyli Sąd
komisarski.
7) Sąd Komisyi Skarbowych. W miejsce trybunału
Radomskiego ustanowiono w r. 1764 ze znacznie
obszerniejszą atrybucją Komisje Skarbowe. Sądy
Komisyi Skarbowych sprawowali podskarbiowie jako
prezesi i komisarze z senatu i stanu rycerskiego
wybierani na sejmie. Do sądu tego należały sprawy o
niewypłacone podatki, o zdzierstwa kupców, o
kontrakty handlowe i weksle między kupcem i
szlachcicem, miary i łokcie, o nadużycia w pobieraniu
mostowego, groblowego, przewozowego i o wszelkie
skrzywdzenie skarbu publicznego.
8) Sądy kompromisarskie czyli polubowne były w
Polsce najdawniejsze, bo pierwotnie wszystkie sądy
miały charakter pojednawczy, a nie należy mniemać,
że sądy kompromisarskie wtedy dopiero nastały, gdy
dla nich prawodawca wyraźne dał przepisy. Przepisy te
dla Litwy mamy w Statucie Litewskim, oraz w
uchwale sejmowej z roku 1726. Wyroki sądu
polubownego, jak każdego innego, nazywano
„Dekretami”. Od rozstrzygania sądów polubownych
wyłączone były: sprawy kryminalne, o rzeczy cudze i
o złe użycie urzędu.
6203
9) Sądy kopne. W stosunku analogicznym do sądów
wiejskich w państwach Piastów były t. zw. sądy kopne
v. kupne (od kupy czyli gromady wiejskiej) na Rusi
litewsk. Kupa, zwana inaczej kopą w Statucie
Litewskim, występuje jako instytucja ludowa,
gromadzka, która skutkiem wyjątkowych warunków
terytorjalnych przetrwała na Polesiu aż do początku
XVIII wieku. Sądy kopne istniały pierwej wszędzie na
Litwie. Statut Litewski nawet w wydaniu z r. 1786,
kiedy
już
kopników,
jako
nieprawnie
przywłaszczających sobie atrybucje sądowe, pociągano
do odpowiedzialności w sądach grodzkich lub
ziemskich, wszystkie artykuły, dotyczące kupy,
dokładnie jeszcze przedrukowywał. W dziełku Rawity
„Studja i szkice historyczne”, serja II, znajduje się
ciekawy artykuł o sądach kupnych i opis jednej sprawy
na takim sądzie.
10) Sądy królewskie, inaczej zadworne, post Curiam,
które były znowu trojakie. Relacyjne, gdy zasiadał król
z senatorami i ministrami, a relację sprawy odesłanej
przez kanclerza przedstawiał referendarz, głównie zaś
należały tu apelacje do sądów kurlandzkich.
Asesorskie, czyli kanclerskie, z udziałem asesorów z
kancelaryi królewskiej i od Stanów. Do tego sądu
należały apelacje od sądów miejskich, sprawy
dotyczące dóbr królewskich i o ważność przywilejów.
Ign. Krasicki w „Zbiorze potrzebnych wiadomości” t.
I, str. 122 tak (pod wyrazem Assessorja) o sądach tych
pisze: „Assessorja, sąd zadworny królestwa Polskiego,
pod prezydencją kanclerzów. W nim miasta królewskie
rozsądzać się zwykły. Tamże sprawy przywilejowe
mają swoją rozprawę. Niegdyś sami kanclerze mieli
votum z decyzją, późniejsze konstytucje wyznaczyły
im asesorów z równym prezydentowi zdaniem w
niektórych okolicznościach. Ciż asesorowie nie od
kanclerzów, jak przedtym, ale przez sejm są
nominowani na 2 lata. Sądy asesorskie raz do roku
mają swoją kadencję, podług konstytucyi 1776 r. –
Koronne w Warszawie, Litewskie w tamtym księstwie.
Sekretarze, pisarze, referendarze z urzędu mają w tej
jurysdykcyi stallum swoje”. Referendarskie, które
sprawował referendarz koronny, a należały do nich
sprawy poddanych dóbr królewskich przeciw
starostom i dzierżawcom i wzajemnie.
11)
Sądy
marszałkowskie
z
jurysdykcją
najobszerniejszą
w
zakresie
artykułów
marszałkowskich w sprawach o spokojność i
bezpieczeństwo w miejscu rezydencyi królewskiej, t. j.
zawsze tam, gdzie król przebywał. Była to pierwsza a
zarazem i ostatnia instancja.
-
Wersja 01 01 2017.
12) Sądy miejskie. Miasta lokowane na prawie
niemieckiem, t. j. Magdeburskiemu inaczej Średzkiem
w Prusiech, a Chełmińskiem na Mazowszu, miały
autonomję, czyli własny rząd, w magistracie i radzie i
własne sądy. Zebrane stany miejskie stanowiły
uchwały, zwane Wilkirzami, Plebiscytami. Sądy
miejskie były dwojakie: do spraw mniejszych,
Radzieckie, czyli sprawowane przez radę złożoną z
rajców, i do spraw kryminalnych oraz większych
cywilnych, sądy Wójtowskie Ławnicze, w których
zasiadali ławnicy (scabini), nie urzędujące stale, ale
zwoływane czyli zagajane i stąd zwane sądem
gajonym. Przy sądach tych były akta Radzieckie i
Ławniczo-Wójtowskie, zwane Magdeburgjami, czyli
jurysdykcja, do której mógł każdy wpisać akt
dobrowolny. Od tych sądów apelowano za Piastów do
Magdeburga i Halli, ale zwyczaj ten, uwłaczający
władzy panującego i narażający mieszkańców na
znaczne koszta, zniósł Kazimierz Wielki przez
ustanowienie roku 1365 krajowych sądów wyższych
dla miast. Sądy te wyszły z użycia dopiero za
Władysława IV, gdy upowszechniła się apelacja do
sądu Zadwornego asesorskiego.
13) Sądy nuncjaturskie, t. j. legata papieskiego,
rezydującego w Polsce, były ostatnią instancją w
sprawach małżeńskich, tak że nie potrzeba było
udawać się do Rzymu.
14) Sąd podkomorski, czyli graniczny, wyłącznie dla
spraw granicznych. Sprawował go podkomorzy,
pierwszy urzędnik w ziemi. (Ob. Podkomorzy).
Wyznaczał on termin zjazdu na miejsce sporne, tam
zakładał jurysdykcję, zbierał dowody różnorodne, całą
sprawę roztrząsał na gruncie i wyrok wydawał.
Apelacja od wyroku szła na trybunał. Jeżeli zachodził
spór graniczny między dobrami szlacheckiemi a
królewszczyzną, król wyznaczał do rozgraniczenia
komisarzy i sąd ten nazywał się komisarskim. Spory
graniczne
między
dwoma
królewszczyznami
rozstrzygali rewizorowie. W województwach pruskich
nie było sądów podkomorskich, a spory graniczne
rozstrzygane były przez sądy ziemskie.
15) Sądy pograniczne były zaprowadzone pomiędzy
Polską a Rosją. Z obu tych państw byli wyznaczani
sędziowie do załatwiania sporów i spraw między
poddanymi
obojga
państw,
tudzież
karania
przestępców bez żadnej apelacyi.
16) Sąd potoczny. Cudzoziemcy, zwłaszcza kupcy,
mieli u nas tę dogodność, że im „prawo gościnne”
szybką zapewniało sprawiedliwość. Nie czekano na
roki czyli kadencję, ale w każdym czasie sąd był
gotowy. W dobrach królewskich starosta lub
dzierżawca, w prywatnych sam dziedzic, w stolicy Sąd
potoczny, to jest stale zasiadający, sprawiedliwość
wymierzał.
17) Sądy referendarskie ob. Sądy królewskie.
18) Sądy relacyjne. Tak nazywano Najwyższe Sądy
Królewskie, na których sam król z senatorami zasiadał
a referendarz czynił królowi relację.
19) Sądy sejmowe, na których sądził król z senatem, a
od r. 1585, kiedy sprawę przeciw Zborowskim
prowadzić miano, dopuszczono do głosowania i
posłów ziemskich z izby poselskiej. Najprzód
konstytucja z r. 1588 dopuściła ich w liczbie 8-miu, z
czasem aż 24. Do sądu sejmowego należały sprawy,
odesłane z trybunału: a) gdy nie było uchwalonego
prawa na rozsądzenie danego wypadku, b) o
sprzedajność sędziów, c) przeciw ministrom, d) o
obrazę majestatu i zdradę kraju. Ostateczna ordynacja
nastąpiła w latach 1775 i 1776. (Ob. Skrzetuskiego
„Prawo polityczne” t. 2, str. 360).
6204
20) Sądy wiejskie. Sąd wiejski w dobie Piastów nie
zasiadał we dworze dziedzica, ale u sołtysa, plebana, w
karczmie lub chacie kmiecia a wykonywał nad
kmieciami jurysdykcję cywilną i wojskową. Tylko
przed ten sąd mógł kmiecia pozywać kmieć inny,
mieszczanin, szlachcic a nawet sam dziedzic, i ten sąd
rozstrzygał spory między dziedzicem a kmieciem, np.
o opuszczenie gruntu, o zwrot załogi, o długi na
gospodarstwie ciążące, o nieodrabianie robocizny,
niepłacenie czynszu i t. p. Tenże sąd ławniczy wiejski
sądził sprawy kryminalne i karał grzywnami, chłostą,
ucięciem członków a nawet gardłem. Dziedzica zaś
swego mógł kmieć pozywać przed sądem jego
właściwym a więc ziemskim, grodzkim, wiecowym,
nawet królewskim. Samorząd gminny w sprawach
sądowych nie dotrwał jednak nawet do końca XIV w.
Nie mogła z nim iść w parze wzrastająca szybko w XV
w. przewaga szlachty polityczna i ekonomiczna.
Odzyskane w r. 1466 ujście Wisły otworzyło dla
Polski szeroki handel zbożem z Europą, dając
podstawę silnego rozwoju większej własności (ob. w
Enc. Star.: Sołtys, sołtystwo). Kmiecie i ludzie wolni,
do stanu rycerskiego i do mieszczańskiego nie
należący, mieli zdawna w sądach krajowych forum,
czyli miejsce otwarte, tak jak inni mieszkańcy kraju,
ale konfederacja po śmierci Zygmunta Augusta w r.
1573 poddała ich pod jurysdykcję dziedziców.
Wprawdzie
Statut
Jana
Olbrachta
zabronił
mieszczanom aresztować kmiecia za długi, które ten u
mieszczan zaciągał i gdy kmieć kryminał popełnił, nie
sądził go dziedzic, ale sąd ziemski, grodzki lub
miejski, jeżeli w mieście, a gdyby zdarzyło się, że
szlachcic chłopa zabił, karany był nie płaceniem
główszczyzny, jak za zabicie szlachcica lub
mieszczanina, ale gardłem czyli utratą własnej głowy.
21) Sądy obozowe czyli wojenne, w obozach i
podczas wojny odbywane, miewały swoje księgi. Prof.
Michał Bobrzyński na posiedzeniu Komisyi
prawniczej w Akademii Um. r. 1879 oznajmił o
znalezionej przez siebie w archiwum rządowem w
Poznaniu księdze sądu obozowego wojew. Kaliskiego
z wyprawy Jana Olbrachta na Wołoszę r. 1497 a
Komisja prawnicza uchwaliła wydać ten arcyciekawy
zabytek w VII tomie „Starodawnych prawa polskiego
pomników”. Za Stanisława Augusta były
22) Sądy wojskowe, sprawowane przez departament
wojskowy w Radzie Nieustającej. Tu należały sprawy
służbowe wojskowych i między nimi a cywilnymi
wynikające. Do departamentu tego należało udzielanie
pomocy wojskowej do egzekucyi wyroków innych
sądów.
23) Sądy szkolne. Kazimierz Wielki, zakładając
akademję krakowską, zdał na rektora władzę sądową
nad członkami akademii. Władysław Jagiełło,
otwierając tę wszechnicę w roku 1400, władzę sądową
nad studentami, ich sługami, księgarzami, drukarzami,
bedelami i wogóle osobami należącemi do akademii,
-
Wersja 01 01 2017.
podzielił między rektora, biskupa krakowskiego i sądy
królewskie. Najwyższa kara, którą rektor mógł
wymierzyć, było wykluczenie z akademii. Do ostatnich
czasów Rzplitej sądownictwo szkolne należało do
władz szkolnych.
24) Sądy wiecowe, ob. początek niniejszego artykułu.
25) Sądy zjazdowe czyli Kondescenzje były to sądy
na grunt przez sądy zwyczajne zsyłane, gdy chodziło o
oszacowanie szkód w lasach, polach lub łąkach, o
kalkulację przychodów w dobrach, o otaksowanie
dóbr, lub ich rozdział między wierzycieli. Apelacja
szła na trybunał. W jednem tylko województwie
Łęczyckiem apelacja od dekretu grodzkiego szła do
ziemstwa, a od ziemstwa na trybunał. Oprócz
powyższych sądów zwyczajnych były jeszcze sądy
szczególne, to jest do pewnych spraw, albo dla
pewnych osób przeznaczone np.
26) Sądy bartne, które sprawował starosta bartny
(capitaneus mellis seu mellicidarum) – pierwsza osoba
w sądzie bartnym, „zawsze z narodu szlacheckiego”
obierany, na zasadzie prawa bartnego szlachcic
„cnotliwy i dobrze osiadły”, który wraz z 8 sędziami ze
szlachty „ludźmi godnymi i sumnienia dobrego”
składał sąd bartny. Porządek prawa bartnego dla
starostwa łomżyńskiego z r. 1616 określał w paragrafie
2-im skład sądu bartnego i powinności starosty
bartnego, w paragrafie 3-im przysięgę starosty, w 4-ym
stanowił mniejsze sądy bartne przez 2 osoby z starostą
bartnym odprawowane. Wogóle sądy polskie były
jawne, t. j. publiczne. Sprawy wprowadzane być mogły
przez same strony lub obrońców zwanych już za
Kazimierza Wielkiego adwokatami, prokuratorami lub
prolokutorami, w późniejszych czasach patronami a
przy trybunałach mecenasami. Sąd, tak jak i teraz, z
urzędu nic nie działał. Proces rozpoczynał się od
pozwu na piśmie, przez woźnego stronie wręczonego.
Pozwy były na piśmie w sprawach cywilnych, ale były
i ustne, gdy woźny zaraz do sądu pozwanego
prowadził, np. gdy złodziej z „licem”, czyli rzeczą
skradzioną, był schwytany. Formę dla pozwów
przepisał Zygmunt I. Głosy i dokumenta strony
komunikowały sobie podług spisanego sumarjusza.
Wstępne rozprawy zwano akcesorjami, t. j. ekscepcje,
dylacje i t. z. punkta incydentalne. Od tych.
akcesoryjnych dekretów, jeżeli nie przesądzały sprawy,
nie było apelacyi i bardzo mądrze, bo inaczej żadna
sprawa nie miałaby końca. Po ułatwieniu sporów
akcesoryjnych, gdy sprawę wprowadzano, najprzód
czytał głos obrońca powoda, który to głos nazywał się
w Koronie induktą, w Litwie produktem, i przedstawiał
sądowi dowody. Następowała potem odpowiedź
obrońcy pozwanego, zwana repliką. Dekret zapadał
większością głosów. Jeżeli się pozwany nie stawił w
sądzie, wydawana była na niego kondemnata. Do
zupełnego pokonania, czyli konwikcyi, potrzeba było
trzech kondemnat. Ale jeżeli termin był zawity, t. j.
stanowczy, to w takim razie jedna kondemnata
stanowiła konwikcję. Jeżeli się powód nie stawił,
upadał ze sprawą. Przeciwko wyrokom, z
niestawiennictwa pozwanego wydanym, służyła skarga
nieważności. Kondemnata miała ważne skutki
polityczne, bo nie dopuszczała do urzędowania
publicznego. Najgłośniejsza w dziejach była
kondemnata na Zakon Krzyżowy, w procesie między
6205
Łokietkiem a tymże Zakonem o zabór nieprawny
Pomorza. Wyrok sędziów, ustanowionych przez
papieża Jana XXII, ogłoszony r. 1321 w Inowrocławiu,
zwracał Polsce Pomorze. Ale Zakon, nie chcąc mu się
poddać, nie stawił się w Inowrocławiu, a wówczas to
arcybiskup gnieźnieński ogłosił kondemnatę na
Zakonie, poczem nastąpiło rzucenie klątwy na Zakon i
interdykt kościelny. Zwykła egzekucja dekretów
należała do sądu grodzkiego. Gdyby pokonany
prawem nie był wyrokowi posłuszny, występował
przeciw niemu starosta ze szlachtą. Jako środek obrony
przeciw wyrokowi pierwszej instancyi była apelacja do
trybunału, ale tu nie można było nowych czynów i
dowodów przywodzić, z wyjątkiem chyba, że wykryty
dokument był tak stanowczy, iż gdyby się znajdował
był przy pierwszem sądzeniu, inny wypaśćby musiał
dekret. O sądownictwie dawnem polskiem, nie licząc
dzieł pierwszorzędnych, mamy wiele prac i
wiadomości rozrzuconych tu i ówdzie, począwszy od
Kitowicza, który opisuje obyczaje sądowe za czasów
Saskich. O sądach kopnych na Rusi pisał Iwaniszew,
Antonowicz i Rolle (dr. Antoni J.). O sądownictwie
piastowskiem pisał Fr. Piekosiński w tomie 35-ym
rozpraw Akademii Um. W „Wielk. Encykl. powsz. il.”
znajdujemy poważne artykuły: Forum (t. XXII, str.
1022), Grodzkie sądy (tom XXV, str. 884) i t. d. W
Enc. Star. ob. jeszcze Trybunały.
sądy boże – (hist) istenítéletek, próbák
sądy kanclerskie – kancellári határozatok
sądy nadworne – udvari rendeletek
sądy patrymonialne – (tört.) úrbéri bíráskodás,
úriszékek
sądy twierdzące i przeczące – igenlő és tagadó
ítéletek
sądy zadworne – (dawno) udvari bíróságok
sądząc po barwie – a szín után ítélve
sądząc po zapachu – a szag után ítélve
sądząc z wyglądu – a külsejéről ítélve
sądzenie [może oznaczać potępienie i wydawanie
wyroku, dlatego też sądzenie drugich nie
jest zgodne z nauką Chrystusa. Należy
ostrzegać przed złym postępowaniem, co
czynić należy w umiejętny i nieobraźliwy
sposób. Pismo Święte poleca, byśmy się
sami osądzali (tzn. poznawali, co czynimy)
i doprowadzali wszystko do porządku.
Osądzać także należy słowa drugich (i
swoje), co także należy czynić w miłości, w
nieobraźliwy sposób. Uszczypliwość i
złośliwość wskazuje na brak dojrzałości
umysłowej
i
duchowej,
uleganiu
szatanowi, brak odróżniania tego, co leczy
od tego, co rozdrażnia stosunki konieczne
w pożyciu chrześcijan do czasu, aż Pan
przyjdzie po nich. Sądzenie może
oznaczać rozpoznawanie, odróżnianie
tego, co zgodne, a co niezgodne z wolą
Boga. Wszelki sąd i prawo do wydawania
wyroków, skazywania, potępienia itd. Bóg
-
Wersja 01 01 2017.
oddał Synowi Swemu.] – ítélkezés,
bíráskodás, ítélés, megítélés, vélekedés
sądzenie w trybie doraźnym – katonai
rögtönbíráskodás
sądzić [1. rozpatrywać w sądzie czyjeś
postępowanie;
2. sprawować
władzę
sądowniczą; 3. wydawać sąd, opinię o
kimś, o czymś; 4. żywić przekonanie,
przypuszczać; 5. daw. przyznawać coś
komuś lub przeznaczać dla kogoś] –
(wydać sąd) ítélni, bíráskodni, ítéletet
mondani, ítélkezni; ítéletet hozni, bírói v.
bírósági úton elintézni; fogalmat alkot
magának vmiről; törvénykezni; törvényt ülni;
(mniemać) vélni, gondolni, hinni; találni;
vélekedni [sądzę, że tak: úgy gondolom,
igen; úgy vélem, igen]
sądzić innych po ludzku – emberiesen bírálni;
enyhén ítélni meg másokat
sądzić kogo – ítélni, elítélni vkit
sądzić kompetentnie – jogosultan ítélni
sądzić naiwnie – együgyüen gondolkozni
sądzić o czymś – vélekedni vmiről
sądzić o kim po powierzchowności – felületesen
ítélni meg vkit
sądzić o (za) kradzież – lopásért elítélni
sądzić wedle prawa – a jog alapján elítélni
sądzić zaocznie – távollétében elítélni vkit
sądzę – azt hiszem; úgy vélem
sądzę że tak będzie lepiej – úgy vélem v. azt
hiszem, így lesz jobb
sądzisz, że warto przeczytać tę książkę? – úgy
véled (ítéled), hogy érdemes elolvasni ezt a
könyvet?
sądzić się [pot. procesować się z kimś przed
sądem] – pereskedni, perlekedni
sądzić się z kim – pereskedni vkivel v. vki ellen
sadź, szadź [1. biały osad powstały wskutek
zamarzania kropelek mgły] Szadź (też:
sadź; 2. osad lodu powstający przy
zamarzaniu małych, przechłodzonych
kropelek wody (mgły lub chmury) w
momencie
zetknięcia
kropelki
z
powierzchnią przedmiotu lub już narosłej
szadzi. Składa się ze zlepionych
kryształków lodu narastając niekiedy do
stosunkowo
znacznych
grubości,
powodując łamanie się pod jej ciężarem
gałęzi drzew] – zúzmara [kialakulása: 0 oC
alatti hőmérsékleten a túlhűlt köd v.
felhőcseppek a különféle tárgyakhoz ütődve,
azokra
ráfagynak.
Három
fajtáját
különböztethetjük meg.]
sąg [stos drewna] – ölmérték, ölfa
sąg drzewa – ölfa
sągowy, -a, -e – öl-
sąpierz, szampierz [strona pozwana, adwersarz.
Statut Wiślicki powiada: „Gdy acz
sampierz na roku zawitym nie stanie, powód
ziszcze mienionej dziedziny pieniądze”. Jan
Kochanowski mówi: „Szampierz w
szachach rycerz”. Mączyński w słowniku z
r. 1564 wyraz competitor tłómaczy:
„szampierz w staraniu o jaką dostojność,
gdy się dwa do jakiej dostojności ubiegają”,
zatem rywal, współzawodnik. W rodzaju
żeńskim:
sampierka,
szampierzka,
sampierzyca.] – alperes oldal, ellenfél
6206
Sąpierz jest wyrazem archaicznym i w swojej
budowie rzadkim, choć jako typ nazwy działacza
w
prasłowiańszczyźnie
nieodosobnionym
(Wojtyła-Świerzowska 1974: 26-30). Jak widać z
przytoczonych
danych
statystycznych,
w
najstarszym okresie języka polskiego sąpierz jest
dość często zaświadczony w źródłach; Słownik
staropolski przytacza go aż w 57 przekazach,
najczęściej
z
mazowieckiego
Kodeksu
Świętosława (Suleda) i z ortyli magdeburskich (ca
1455),
których
przekład
powstał
najprawdopodobniej na Rusi Czerwonej – we
Lwowie lub okolicy (Reczek, Twardzik 1970:
11), takŜe z małopolskiego Kodeksu Działyńskich
(1460). Ciekawe, że brak go jednak w tak
obszernym źródle, jakim są Zapiski warszawskie,
gromadzące aż 3100 tekstów rot i zapisów
sądowych
polskich
z
lat
1421–1558,
pochodzących z 66 ksiąg sądowych ziemi
warszawskiej i z 6 ksiąg zakroczymskich.
RównieŜ trzeba zauważyć, że sąprza (też
sąpierza) brak teŜ w rotach wielkopolskich.
Wyraz jest kontynuantem prasłowiańskiej postaci
søpьŕь, zbudowanym za pomocą starego
przyrostka -jь od czas. sъpьrĕti ‘spierać się,
sprzeczać się’; podobnie jak zъlodĕjь ‘złoczyńca’
– obydwie nazwy działacza (Sławski 1974, I: 81;
Wojtyła-Świerzowska 1974: 29). W archaicznym
sąprzu (sąpierzu) znajdujemy jeszcze stary
przedrostek sø- ‘cum, współ’ – rzeczownikowy
wariant znanego z czasowników przedrostka *sъ-.
STAROPOLSKIE NAZWY OSÓB 39 Należy
zauważyć wieloznaczność wyrazu – nazywał on
nawet strony przeciwne, pozywającą i pozwaną,
co nie pozostanie bez wpływu na jego dalszą
historię. Zauwayć teŜ moŜna, Ŝe Słownik
staropolski notuje od wyrazu sąpierz 2
przymiotniki – 1 r. sąpierzny 1479 AGZ XVIII
192 i 4 r. sąprzowy 1449 Sul 10 (2 r.), 32, 42.
sąsiad [1. ten, kto mieszka w pobliżu kogoś;
2. ktoś znajdujący się w danej chwili tuż
obok] – szomszéd
sąsiad spalił się – a szomszéd leégett
sąsiad z pobliża – közeli szomszéd
sąsiad z zapłocia – (dawno) a kerítésen túli v.
kertvégi szomszéd; a szomszéd a kerítésen
túl
sąsiadka – szomszéd nő; szomszédasszony
sąsiadka z przeciwka – a szembenlakó
szomszédasszony
-
Wersja 01 01 2017.
sąsiadować [1. mieszkać w pobliżu kogoś;
2. siedzieć obok kogoś; 3. być położonym
obok czegoś; 4. współwystępować z czymś
lub upodabniać się do czegoś] –
szomszédságban van, szomszédos
sąsiadować o miedzę – tőszomszédok
sąsiadować z kim – szomszédságbnan (lakik) van
vkivel
sąsiadujący, -a, -e – szomszédos
sąsiedni, -a, -ie [położony w pobliżu czegoś] –
szomszéd-, szomszédos, szomszédi
sąsiedni kanał – szomszédos csatorna
sąsiednia częstotliwość – szomszédos frekvencia
sąsiedzi [(u Zygmunta Glogera) Statut Kazimierza
Wielk. z r. 1347 ustanowił, iż sąsiedzi we
wsiach pomódz mają gonić złodzieja,
kiedy sąsiad prosi; inaczej winni szkody
będą. (Vol. leg. I, f. 23). Prawo uchwalone
w r. 1523 stanowiło, iż przy wszelkich
sprawach i czynnościach granicznych
sąsiedzi collatorales przypozwani być mają
do granic. (Vol. legum, f. 412).] –
szomszédság
sąsiedzki, -a, -ie [należący do sąsiada, właściwy
sąsiadowi, taki jak między sąsiadami] –
szomszéd-, szomszédi, szomszédos
sąsiedzkie prawo – szomszédossági jog v. törvény
sąsiedzkie zatargi – szomszédok közötti
összetűzések
sąsiedztwo [1. znajdowanie się lub mieszkanie w
pobliżu kogoś, czegoś; 2. okolica, miejsce
najbliżej czegoś położone; 3. osoba lub
osoby znajdujące się albo mieszkające w
pobliżu] – szomszéd, szomszédság
sąsiek [część stodoły, gdzie składa się zboże,
siano, słomę] – hombár, gabonás láda v.
rekesz, rekeszték
sążeń [1. dawna jednostka długości; 2. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) Ręce
rozkrzyżowane poziomo przeciętnego
mężczyzny dały pierwotnie początek
miarze długości nazwanej od sięgania
rękami siągiem, potem sążniem. Haur w
XVII w. pisze: „Sążeń jest, kiedy człowiek
obie ręce jak może najlepiej wyciągnie; taka
miara bywa w górach (kopalniach); zowią ją
też klafter albo łatr. Ks. Kluk mówi, iż:
„sążeń kopalny ma w sobie półczwarta
łokcia”. Jest to zatem sążeń, który
przeniesiony do Rosyi stał się tam
trzyarszynowym. Sążeń polski dzielił się
na 3 łokcie małe (długość przeciętnej ręki
od pachy do dłoni) albo na 2 łokcie wielkie
(długość przeciętna od środka piersi do
kończyn ręki). Łokieć mały czyli
„kramny” ustalony został w XVIII wieku
urzędownie pod nazwą „warszawskiego”
(ob. Łokieć), łokieć zaś wielki czyli
półsążeń używany jest dotąd w niektórych
okolicach przez lud wiejski do mierzenia
tkanin domowych i nazywany łokciem
„giętym” lub „strzałą”. Sążeń w gwarach
ludu polskiego pozostał pierwotnym
„siągiem”. (Ob. w „Wielk. enc. pow. ill.”
Barkowy sążeń (t. VI, str. 976).] – (régi
lengyel hosszmérték-egység) öl, négyszögöl
[a metrikus rendszer bevezetése előtt széles
körben
alkalmaztak,
mára
azonban
használata
főleg
a
tengerészeti
mélységmérésre korlátozódik]
6207
Sążeń niemetryczna, antropometryczna
jednostka długości. Miara miała długość
rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny.
W Polsce sążeń (lub inaczej siąg) zmieniał się na
przestrzeni wieków oscylując w okolicach 2m:


sążeń staropolski - 1,787 m


sążeń rosyjski = 2,1336 m = 1/500 wiorsty
sążeń nowopolski - 1,728 m = 3 łokcie = 6
stóp = 72 cale = 864 linie
W zaborze rosyjskim wprowadzono w 1849 roku:
sążeń rosyjski = 3 arszyny = 48 werszków
W Wielkiej Brytanii sążeń (ang. fathom) używany
był do określania głębokości morza na
brytyjskich mapach nawigacyjnych:

1 sążeń = 6 stóp = 1,8288 m
Fathom néven része többek közt az angol
mértékegységrendszernek, illetve a brit birodalm
mértékegységrendszernek és az Egyesült Államok
sztenderd mértékegységeinek, de nagyon sok helyen
használták. Az angol fathom az óangol fæthm szóból
származik, ami kinyújtott karokat jelent. Az angol
rendszerben egy fathom 2 yardnak, illetve 6 lábnak
felel meg.
sążeń kwadratowy – négyszögöl (n.öl.)
sążyca [1. mieszany zasiew żyta i pszenicy; 2. (u
Zygmunta Glogera) żyto pomieszane na
polu z pszenicą. Haur powiada, że: „gdy
się komu na polu miasto pszenicy sążyca
urodzi, a takie na nasienie nie jest sposobne
ziarno, bo w dalszym siewie jużby się w żyto
obróciło”. Wymłócona sążyca była jednak
pożądaną na domowy użytek, jako dająca
dobrą mąkę na kluski i pierogi.] – (daw)
rozs vegyesen vetve búzával; rozs és búza
vegyes vetése
sążniowy, -a, -e [przymiotnik od: sążeń] – öles,
egy ölnyi; (átv.) hatalmas, nagy
sążnisty, -a, -e [o tekście: bardzo długi] – öles,
termetes, hatalmas, nagy
sążniście – termetesen, hatalmasan, nagyon
SBB (najpierw Silesian Blues Band, później
Szukaj, Burz, Buduj – Search, Break, Build)
[polski zespół rockowy założony w 1971 w
Siemianowicach przez Józefa Skrzeka,
multiinstrumentalistę i wokalistę grupy.
-
Wersja 01 01 2017.
SBB w całym okresie swojej działalności
rozwijał kilka stylów muzycznych: blues
rock, jazz-rock czy wreszcie rock
progresywny.] – SBB [egy lengyel zenekar,
a név a Silesian Blues Band rövidítése]
scalanie — scalenie – kiegészítés; több rész
egyesítése; (gruntów) tagosítás
scalenie się – kiegészülés, több rész egyesülése
scalić — scalać [1. połączyć w całość; 2. zacieśnić
więzi łączące kogoś z kimś lub z czymś] –
eggyé tenni; egyesíteni; tagosítani
scalić się — scalać się [1. połączyć się w jedną
całość; 2. zacieśnić więzi z kimś lub z
czymś] – egyesülni
scałkować [dokonać matematycznej operacji
zwanej całkowaniem] – kiegészíteni; (mt)
integrálni
scałkowanie – kiegészítés; integrálás
scałować — scałowywać [zetrzeć, usunąć coś
pocałunkami] –
lecsókolni, csókkal
eltörölni, elmázolni
scapieć – megkukulni, elhallgatni
Scap(p)ino [wł. 'jw.' od scappare 'wymknąć się;
uciec'
z
późn.łac.
cappa,
postać
tchórzliwego i chytrego sługi włoskiej
commedia dell'arte (w teatrze Moliera Scapin).] – (ol.) Scapino, Scapin; a régi olasz
vígjáték alakja, a tréfás, furfangos, örökösen
csínytevő szolga
scapulare (łac. słowo scapulare pochodzi
najwyraźniej od scapula, ramiona) – (lat.)
scapulare; a szerzetesi ruha fölött, Szt.
Benedek szabáélyzata szerint, a kézimunka
alkalmával viselendő, elől-hátul lógó
vállruha
scatoscopia, -ae [f oglądanie kału] –
szkatoszkópia (scatoscopia), székletvizsgálat
scedować [przekazać swoje prawa do czegoś lub
obowiązki innej osobie] – (jog) átengedni
6208
scedzić — scedzać [oddzielić płyn od osadu
zbierającego sie na dnie poprzez powolne
przelanie płynu do innego naczynia;
odcedzić] – leszűrni, (bort) lefejteni
scementować [1. spoić cementem; 2. połączyć
jakichś ludzi, wzmocnić łączące ich więzi]
– cementezni, öszecementezni; (átv.)
egyesíteni,
megerősíteni;
acélozni,
összeforrasztani
scementować się [1. zostać spojonym cementem;
2. zjednoczyć
się]
–
cementeződni,
öszecementeződni;
(átv.)
egyesülni,
megerősödni; acélozódni, összeforrni
scementowanie – cementezés, összecementezés;
(átv.)
megacélozás,
összeforradás,
eggyéválás
scena [1. miejsce w teatrze, operze itp., na
którym występują aktorzy; 2. teatr lub
działalność teatralna; 3. część aktu utworu
dramatycznego
wyodrębniona
przez
zmianę liczby osób; 4. fragment utworu
literackiego,
reportażu,
filmu
itp.
stanowiący pewną całość; 5. kompozycja
plastyczna
przedstawiająca
jakieś
zdarzenie; 6. zdarzenie, którego ktoś jest
świadkiem; 7. miejsce, w którym zachodzą
jakieś zdarzenia; 8. pot. ostra wymiana
zdań] – (gör-lat.) scena; (dawno) jelenet;
(miejsce) színpad, színtér; szín; színhely;
(dawno) játékszín; (átv.) jelenet; perpatvar,
veszekedés, feltűnő, botrányos jelenet
scena batalistyczna, scena bitwy – csatajelenet
scena dantejska – pokoli v. szörnyű v. infernói
jelenet
scena filmowa – filmjelenet
scena finałowa – fináléjelenet
scena kameralna – kamaraszínház
scena karczemna – korcsmai veszekedés
scena końcowa – zárójelenet
scena literacka – irodalmi színpad
scena małżeńska – házastársi perpatvar v. jelenet
scena miłosna – szerelmi jelenet
scena obrotowa [scena obracająca się dzięki
wmontowanej w nią tarczy obrotowej] –
forgószínpad
scena operowa – operaszínpad
scena otwarta – nyílt szín
scena rodzajowa – zsánerkép, genrekép, életkép
scena zazdrości – féltékenységi jelenet
scena zbiorowa – tömegjelenet
scenariusz [1. tekst stanowiący podstawę filmu,
przedstawienia
lub
audycji;
2. szczegółowo przygotowany program
jakiejś imprezy lub jakiegoś spotkania;
3. zaplanowany lub przewidywany rozwój
wydarzeń] – (gör) szcenárium, (ol)
-
Wersja 01 01 2017.
szcenárió; jelentkezés; díszlet; (filmu)
forgatókönyv, a film forgatókönyve,
szövegkönyv;
színpadi
rendezőkönyv;
rendezőpéldány; (színdarab) szöveg
scenariusz filmowy – film-forgatókönyv
scenarzysta [1. osoba pisząca scenariusze do
filmu, przedstawienia, audycji itp.; 2.
osoba pisząca scenariusz do filmu, serialu,
reklamy, audycji radiowej, programu
telewizyjnego
itp.
(nie
mylić
z
dramaturgiem, czyli osobą piszącą sztuki
teatralne)], scenarzystka –
filmíró;
forgatókönyvíró, filmszövegíró (ffi/nő);
díszletrendező (ffi/nő)
sceneria [1. krajobraz lub dekoracje tworzące
plastyczne tło, na którym rozgrywa się
akcja filmu albo sztuki; 2. miejsce lub
okoliczności, w których coś się dzieje] –
díszlet; a szín, színhely; a szín berendezése v.
elrendezése
scenicznie
–
szcenikailag;
színpadiasan,
jelenetszerűen
sceniczność – színre, szanpadra alkalmas volta
vminek; színpadiasság
sceniczny, -a, -e [1. dotyczący sceny lub teatru;
2. o utworze literackim: nadający się do
wystawienia na scenie] – szcenikus;
színpadi, színpadias; színscenka – jelenetke, kis szín
scenograf [osoba zajmująca się artystycznym
opracowaniem dekoracji scenicznych,
oprawą widowiska, projektem scenografii
do filmu a także oświetleniem, kostiumami
i rekwizytami] – díszlettervező
scenografia
[opracowanie
plastycznej
i
architektonicznej oprawy widowiska,
filmu itp.; też: oświetlenie, dekoracje,
kostiumy i rekwizyty stanowiące taką
oprawę] – díszlet, színpadi dekoráció v.
festészet
scenopis [plan realizacji filmu sporządzony na
podstawie scenariusza przez reżysera i
operatora, zawierający szczegółowy opis
kolejnych ujęć] – technikai forgatókönyv
scenopisarski, -a, -ie – színműíró, drámaíró
scenopisarstwo (zob. dramatopisarstwo) –
színműírás, drámaírás
scenopisarski, -a, -ie – színműírási, drámaírási
scenopisarz – dramaturg
scenopisowy, -a, -e – technikai forgatókönyvscentralizować [skupić coś w jednym miejscu lub
pod jednym zarządem] – centralizálni,
központosítani, összpontosítani
scentralizować przemysł – központosítani az ipart
scentralizować się – központosulni, centralizálódni
6209
scentralizowany,
-a,
-e
–
centralizált,
központosított
sceny główne i epizody są w sztuce bardzo
ciekawe – a fő jelenetek és az epizódok igen
érdekesek a darabban
sceptr [1. łac. sceptrum 'jw.; władza królewska' z
gr. skēptron 'laska; jp.' przest. berło
królewskie. 2. berło, także sceptrum.
Ozdobna
laska,
oznaka
władzy
królewskiej] – (gör.-lat.) sceptrum; pálca,
jogar, királyi pálca [A király kezében lévő,
annak méltóságát és hatalmát jelző bot
(1Móz 49,10; 4Móz 24,17; Zsolt 45,7).]
sceptycyzm [1. Sceptycyzm naukowy to
praktyczna postawa przyjmowana przez
olbrzymią
większość
społeczności
naukowej, która polega na uznawaniu za
wiarygodne tylko tych teorii i wyników
badań, które spełniają elementarne zasady
metodologii naukowej, a w takich samych
warunkach dają ten sam wynik.; 2.
powątpiewający stosunek do czegoś;
3. stanowisko filozoficzne odrzucające
możliwość uzyskania wiedzy wiarygodnej
i ostatecznie uzasadnionej] – (gör)
szkepticizmus; hajlandóság a kételkedésre;
kételkedés,
kétkedés;
(fil)
idealista
ismeretelméleti irányzat, amely tagadja,
hogy a tudatunktól független valóságról
megbízható
ismereteket
szerezhetünk;
hitetlenség
sceptycyzm absolutny – teljes szkepszis
sceptycyzm metodyczny – módszeres kétkedés, (a)
szkepszis mint módszer
sceptycyzm skrajny – kétkedés mindenben
sceptycznie – szkeptikusan; kételkedően, kétkedő
módon
sceptyczny, -a, -e [podchodzący z rezerwą do
obserwowanych
zjawisk,
zachowań,
wątpiący w powodzenie działań] – (gör)
szkeptikus; kételkedő, kétkedő, mindenben
kételkedő, semmiben sem hívő; (fil) a
szkepticizmussal kapcsolatos, rá jellemző
sceptyk [człowiek wątpiący, krytycznie myślący,
niedowierzający], sceptyczka – szkeptikus,
kételkedő, kétkedő, hitetlen (ffi/nő)
scerować – megvarrni, megjavítani (varrással),
összevarrogatni
scerować podarta bieliznę – elszakadt fehérneműt
összevarrogatni
schab [mięso z kością pochodzące z części
grzbietowej
i
lędźwiowej
tuszy
wieprzowej; też: potrawa z tego mięsa] –
csemegekaraj,
karaj,
disznókaraj,
hosszúkaraj
schab cielęcy – karaj
schabowy, -a, -e – disznó-, disznókaraj-
-
Wersja 01 01 2017.
Schadenfreude [1. radość n. (z czyjejś szkody); 2.
przyjemność
czerpana
z
cudzego
nieszczęścia bądź niepowodzenia. Termin
ten
powstał
poprzez
połączenie
niemieckich słów Schaden (szkoda, strata)
i Freude (radość). W kilku językach
używanych na obszarze Europy występują
kalki] – káröröm
schadzka [1. umówione, potajemne spotkanie,
najczęściej pary kochanków; 2. rodzaj
spotkania towarzyskiego dla par] –
találkozás, összetalálkozás, találka, légyott,
randevú
schadzka czarownic – boszorkányszombat
schamieć [stać się chamem] – (közb.) gorombává,
közönségessé, pimasszá válni; eldurvulni
scharakteryzować [opisać charakterystyczne
cechy kogoś lub czegoś] – karakterizálni;
jellemezni
scharakteryzować epokę – korszakot jellemezni
scharakteryzować ludzi – embereket jellemezni
scharakteryzować się [scharakteryzować samego
siebie] – jellemzi magát
scharakteryzowanie – karakterizálás, jellemzés
scheda [1. odziedziczony po kimś majątek;
2. władza
lub
wysokie
stanowisko
pozostawione przez kogoś; 3. idee,
tradycje, dobra kultury itp. przejęte z
przeszłości i wywierające wpływ na
teraźniejszość] – hagyaték, örökség, juss,
örökrész
schemat [wym. s-chemat] [gr. schēma dpn.
schēmatos 'postawa; kształt; wygląd;
okazałość'; przedstawienie, wyobrażenie,
rysunek, opis czegoś (np. konstrukcji,
organizacji,
działania)
w
sposób
uogólniający,
ogólny,
szkicowy,
abstrakcyjny, uproszczony, w rysach
głównych, podstawowych, w sytuacji
przeciętnej, typowej; diagram, zarys,
plan; (utarty wzór, szablon] – (gör.)
schema, séma; helyes kiejtés: szkéma, alak, a
lényeges
vonásokra
korlátozódó,
leegyszerűsített ábrázolás; terv, tervezet,
vázlat, alaprajz; folyamatábra; (átv.) mintául
szolgáló forma; rendező elv, rendezési
forma; előírt mód, előírt forma; (átv.)
gondolkozás, kritika, egyéni állásfoglalás
nélkül követett eljárásmód, forma; kaptafa,
sablon
schemat aksjomatu [jest to pewien nieskończony
zbiór aksjomatów, który można jednak w
łatwy sposób przedstawić, zwykle w logice
wyższego rzędu.] – axióma séma
schemat cyklu hydrologicznego – a hidrológiai
ciklus ábrája
6210
schemat cyklu hydrologicznego
schemat blokowy (ang. block diagram, flowchart)
[jest narzędziem nakierowanym na
prezentację kolejnych czynności w
projektowanym algorytmie. Realizowane
jako diagram, na którym procedura,
system albo program komputerowy są
reprezentowane przez opisane figury
geometryczne, połączone liniami zgodnie z
kolejnością
wykonywania
czynności
wynikających z przyjętego algorytmu
rozwiązania zadania.] – folyamatábra
[Valamely feladat megoldásának, jelenségek,
tevékenységek egymás utáni mozzanatainak
grafikus ábrázolási módja. Lényege, hogy az
adott jelenséget, folyamatot, műveletsort, ill.
a feladat megoldásának egyes lépéseit önálló
egységeknek tekintve, azokat egy-egy zárt
geometriai alakzatban ábrázolja. Az így
kapott blokkokat a folyamat, jelenséglefutási
irányának, ill. a feladat megoldásához vezető
lépések egymásutánjának (a megoldás
logikai menetének) megfelelően nyilakkal
kötik össze.]; blokkséma [Blokk-kapcsolási
rajz: egy változóan bonyolult rendszer
grafikus ábrázolása. A bemenet, a kimenet és
a rendszer
funkcionális egységeinek
jellemzői és funkcionális összefüggései
alapján következtetések vonhatók le a
rendszer szerkezetére és működésére (blackbox módszer)]; blokkdiagram [a dolgok,
fogalmak
stb.
nem
folyamatszerű
viszonyainak ábrázolását is jelentheti
blokksémában. (Pl. egy gépi berendezés
egységei közötti kapcsolatot ábrázolhatunk
blokkdiagrammal)]
schemat
montażowy –
szerelési vázlat,
csőcsatlakozások vázlata
schemat organizacyjny [jest to graficzna
prezentacja struktury organizacyjnej
danej organizacji, a w szczególności
zależności
pomiędzy
komórkami
funkcjonalnymi. W zakładzie pracy
komórkami takimi mogą być pojedyncze
stanowiska pracy lub grupy stanowisk
wyodrębnionych ze względu na swe
funkcje.] – organigram (vagy organogram)
[egy
szervezet,
egy
program
stb.
funkcionális, szervezeti és hierarchiai
-
Wersja 01 01 2017.
kapcsolatainak sematikus ábrája.
Az
informatikában az ordinogram vagy a
logigram a szinonimája.]
schemat pojęciowy [abstrakcyjny i ogólny opis
wiedzy w kategoriach informatycznych podstawa
zgodnych
realizacji
narzędziowych
w
odmiennych
środowiskach] – (ang.) conceptual schema;
fogalmi séma
schemat połączeń – catlakozási terv; (vill.)
kapcsolási vázlat
schemat poznawczy [to podstawowy element
wiedzy o świecie społecznym, to
organizacja uprzednich doświadczeń z
jakimś rodzajem zdarzeń, obiektów lub
osób.] – séma [olyan szervezett struktúrát
jelent, ami magában foglalja a világgal
kapcsolatos tudásunkat és elvárásainkat, az
új dolgokra ezen létező struktúrák
segítségével emlékezünk]
schemat taryfowy – díjszabási rendszer,
tarifatáblázat
schemat zastępczy źródła szumu (hałasu) –
zajforrást helyettesítő kapcsolás
schemat zdaniowy [Wymyślamy dowolne zdanie,
np. "Marysia lubi swojego psa, a
pies lubi Marysię"] – mondatszerkezet
schematyczne ujęcie tematu – a téma vázlatos
értelmezése
schematycznie – sematikusan; vázlatosan
schematyczność – vminek sematikus, vázlatos volta
schematyczny, -a, -e [1. ukazujący coś w sposób
uproszczony, w ogólnych zarysach;
2. zgodny z jakimś utartym wzorem] –
(gör.) sematikus, sémaszerű; vmilyen séma
szerint készült; vázlatos; egyszerű; csak fő
vonásaiban ábrázolt; (átv.) kaptafára készült;
kitaposott utakon járó; unalmas, elcsépelt
schematyczny rysunek – vázlatos rajz
schematyzacja [1. układanie lub tworzenie
czegoś według utrartego schematu;
2. nabieranie cech schematu] – sematizálás
schematyzm [wym. s-che...] [szablonowość,
trzymanie
się
utartych,
gotowych,
pospolitych wzorów] – (gör) sematizmus,
sablonosság; az ábrázolásleegyszerűsítése
bizonyos kész sémák, kaptafák alapján;
ilyen alapon történő általánosítás; (átv.)
hajlam a kész sémákban való gondolkodásra;
(dawno) névtár, tiszti címtár
schematyzować – (gör.) sematizálni; vmit csak fő
vonásaiban ábrázolni;
leegyszerűsíteni;
vmely séma szerint alakítani, rendezni;
egyöntetűvé tenni, egy sémára hozni
schematyzowanie – (schematyzacja) sematizálás
schera – szikla; sziklasziget
6211
schera z Częstochowy – Częstochowa-i szikla
scherzando [wym. skercando] [muz. żartobliwie]
– (ol) scherzando; (muz) tréfásan, pajkosan,
játékosan, könnyedén
scherzo [wym. skerco] [wł. dosł. 'żart' od
scherzare 'żartować'1. instrumentalny
utwór
muz.,
zazw.
o
budowie
trzyczęściowej, dawn. żartobliwy, o
nieoczekiwanych
efektach,
później
poważny, dramatyczny (Chopin), również
jako 3. część sonaty (symfonii, koncertu
itd.) na miejsce manueta; 2. pogodny
utwór muzyczny] – (ol) scherzo; (muz)
gyors ütemű, zenei kompozíció; vidám
jellegű, élénk ütemben előadott zenedarab;
rendszerint szimfóniák v. szonáták második
v. harmadik tétele; zenei tréfa
schiava (wł. niewolnica) – schiava (ol.:
rabszolganő); forlána, vidám, élénk velencei
tánc
schift [Klawisz Shift – klawisz modyfikatora
używany do wpisywania wielkich liter i
innych
alternatywnych
"górnych"
symboli (znajdujących się na klawiszach
nad innymi "podstawowymi" znakami
np: $ nad 4, : nad ;). Na klawiaturze
znajdują się dwa takie klawisze: po lewej i
prawej
stronie
głównego
bloku
klawiatury.
Podczas
pracy
przy
włączonym klawiszu caps lock Shift
pozwala wpisywać małe litery.] – schiftgomb [Ha a betű-, szám- vagy jelbillentyű
leütése
előtt
lenyomjuk
az
egyik
váltóbillentyűt (Shift) is (a kisujjunkhoz esik
a legközelebb, rendszerint nagyobb a
betűbillentyűknél), akkor a betű nagybetűs
alakja, illetve a billentyű felső részére rajzolt
jel jelenik meg. A váltót egy kicsit előbb
nyomjuk le, mint a billentyűt, és egy kicsit
később engedjük el; így biztosan a
nagybetűt, illetve a váltós jelet írjuk be.]
schiz-, schizo- [wym. s-chiz...] [w złożeniach:
rozszczepienie; pęknięcie; rozdwojenie;
rozłam; rozdzielony; schizofrenia] schizma [1. rozłam w Kościele; 2. rozłam relig.;
Kośc. rz.kat. odszczepieństwo ustrojowe
(dyscyplinarne)
a.
dogmatyczne
(heretyckie)] – (gör.-lat.) schisma; skizma,
szkizma; a római katolikus egyház
egységéből való kiválás; egyházszakadás
kettészakadás,
hitszakadás;
egyházi
szakadás,
mégpedig
külső
(liturgiai,
egyházpolitikai) okokból; elszakadás az
egyháztól a tanok nyílt tagadása nélkül; az
egyház egységétől és ennek következtében a
pápától való elpártolás [főleg a római
katolikus egyház kettészakadását (13781417) értik alatta)]
-
Wersja 01 01 2017.
schizma wschodnia – a görög egyházszakadás
schizmatycki, -a, -ie [dotyczący schizmy,
schizmatyków] – szkizmatikus, szakadár
schizmatyczka – szakadár v. hitehagyó nő
[Królowa nie może być koronowana tylko
Katoliczka Rzymska, tak Aleksandra
Jagiellończyka Żona Helena Schizmatyczka*
nie była koronowana, jako i Augusta II.**
dla odmiennych Wiar. ŁubHist 147.]
*Helena Iwanowna (ur. 19 maja 1476 w
Moskwie, zm. 20 stycznia 1513 w Wilnie)
**August II Mocny, niem. August II der
Starke, także August II Sas (ur. 12 maja 1670 w
Dreźnie (według kalendarza juliańskiego), zm. 1
lutego 1733 w Warszawie)
schizmatyczny, -a, -e – (gör, vall) schismaticus,
szkizmatikus; a schismával kapcsolatos, rá
jellemző
schizmatyk [1. Kośc. rz.kat. odszczepieniec; 2.
człowiek należący do grupy, która
oddzieliła
się
od
dotychczasowej
organizacji kościelnej] – (gör, vall)
schismaticus, szkizmatikus; (vall) szakadár;
az anyaegyháztól a tanok nyílt megtagadása
nélkül elszakadt felekezet híve
schizofrenia (stgr. σχίζειν, schizein, "rozszczepić" i
stgr. φρήν, φρεν-, phrēn, phren-, "umysł",
rzadziej stosowana nazwa – choroba
Bleulera, łac. Morbus Bleuleri, w skrócie
MB, synonimy: zaburzenia schizofreniczne,
psychoza schizofreniczna) [1. med. jedna z
najczęściej
występujących
psychoz,
powodująca osłabienie kontaktu
z
otoczeniem, osłabienie zainteresowań i
aktywności, niekiedy zaś urojenia,
omamy, mutyzm, autyzm, jaskrawą
ambiwalencję przeżyć emocjonalnych itp.;
2. zaburzenie psychiczne (lub raczej grupa
zaburzeń) zaliczane do grupy psychoz
endogennych] – (gör) schizophrenia,
skizofrénia,
szkizofrénia;
hasadásos
elmezavar [Az endogén - (nincs felismerhető
szervi oka, de mégsem zárható ki, hogy van
ilyen) - pszichózisok egy csoportja. Alapvető
tünete a "hasadás" a gondolkodás és a
cselekvés között. További tünetei a
gondolkodás (és a nyelvhasználat) súlyos
károsodása,
ami
túlzott
szimbolikus
gondolkodásban, kontaminált (összekevert,
összevegyült) fogalmakban, zavartságban,
koncentrációs zavarokban, vonatkoztatási és
üldöztetési téveszmékben, főként akusztikus
hallucinációkban nyilvánul meg. Időnként
lehangolt a beteg, szorongások és inadekvát
érzelmek kísérik a betegséget. Akut
formájában utóhatások nélküli intellektuális
károsodással jár, krónikus esetben az
intellektuális teljesítőképesség körülhatárolt
területeken jelentkező romlása tapasztalható.
6212
Más felfogások nem követelik meg az
alapvető,
ill.
jellegzetes
tünetkép
jelentkezését a betegség meghatározásában.
Ehelyett elsősorban a tartalami, ill. formális
gondolkodás, az észlelés, az érzelmek, az
énérzés (éntudat), az akarat és/vagy a
külvilággal való kapcsolat területének
fokozódó sorvadását veszik figyelembe. E
felfogás képviselői attól függően, hogy
milyen tünetek a dominánsak, határozzák
meg a betegség egyes típusait: Dezorganizált
típus: zavartság, az asszociációk gátlása,
fokozódó
viselkedéses
dezorganizáció,
inadekvát
érzelmek.
Kataton
típus:
pszichomotoros
zavarok,
céltalan
hiperaktivitás, gyakran merev testtartásba
való átváltások, negativizmus. Paranoid
típus: egy vagy több téveszmerendszer,
akusztikus hallucináció, melyek ugyanarra
témára vonatkoznak. Differenciálatlan típus:
téveszmék,
hallucinációk,
zavartság,
dezorganizált viselkedés] (dawno) dementia
praecox; serdüléses elmezavar; [egy olyan
pszichiátriai betegség, amely az észlelés, a
gondolkodás, a viselkedés és az érzelmi élet
komplex zavarával járhat együtt]
schizofrenia paranoidalna (s. urojeniowa) [typ
schizofrenii,
w
przebiegu
której
dominującymi objawami choroby są
objawy
pozytywne
(urojenia
oraz
halucynacje);
objawy
negatywne,
katatoniczne oraz zaburzenia myślenia nie
są zbyt wyraźne lub w ogóle nie
występują.] – paranoid szkizofrénia
[pranoid schizophrenia]
[Szkizofrén
reakció, amelyben a páciensnek üldöztetéses
téveszméje van.]
schizofreniczny, -a, -e [przymiotnik od:
schizofrenia; dotyczący schizofrenii i osób
cierpiących na nią, charakterystyczny dla
schizofreników]
–
(gör)
skizofrén
szkizofrén; (orv) szkizofréniára mutató, rá
jellemző
schizofrenik
[człowiek
cierpiący
na
schizofrenię], schizofreniczka
–
(gör)
skizofrén szkizofrén, szkizofréniás (ffi/nő);
(orv) öntudathasadásban szenvedő lelki
beteg
schizoid
[schizotymik
o
właściwościach
psychopatycznych,
przypominających
objawy schizofrenii] – (gör) szkizoid,
skizoid
schizoidalny, -a, -e – (gör) szkizoid, skizoid; (orv)
szkizofréniás jellegű (lelki alkat)
schizotymia, typ schizotymiczny [1. typ
osobowości
charakteryzujący
się
wyniosłością, oschłością, nerwowością,
drażliwością, nieufnością w stosunku do
-
Wersja 01 01 2017.
ludzi i odgradzaniem się od innych. 2. typ
psychiczny, cechujący zazw. osoby o
budowie leptosomicznej: egocentryzm,
twardość dla siebie i innych, skłonność do
krańcowych uczuć, introwersja; por.
ekstrawersja.] – (gör.) schizothymia,
schizotymia
schlać się [bardzo się upić] – (közb.) leissza
magát, lerészegedni
schlagfertig [wym. szla:kfertik] [nm. 'jw.';
Schlag 'cios, uderzenie'; fertig 'gotowy';
zawsze gotów do celnej, ciętej odpowiedzi;
por. esprit d'escalier] – (ném., biz.)
slágfertig; talpraesett; gyors és találó
visszavágásokra képes
schlapać (schlapię) [pot. «mocno pochlapać] –
besározni, besárazni
schlapać się (schlapie się) [1. pot. pochlapać
samego siebie; 2. pot. pochlapać jeden
drugiego] – besározódni; besározzák
egymást
schlastać [1. pot. ostro skrytykować; 2. pot. zbić
mocno, uderzając z rozmachem; 3. pot.
mocno zachlapać czymś] – (átv.) élesen
kritizálni, lepocskondiázni, lerántani; (zbić)
megostorozni, verni, elverni, elpáholni;
besározni, befröcskölni sárral
schlastać konia batem – megostorozza v. ostorral
megveri a lovat
schlastać sztukę – lehordani a művészetet v.
színdarabot
schlastać ubranie błotem – sárral fröcsköli be v.
besározza a ruhát
schlastać się [1. pot. zbić się mocno nawzajem;
2. pot. ochlapać się nawzajem] –
befröcskölik, összelocsolják, összerázozzák
egymást
schlebianie – hízelgés, hízelkedés
schlebić — schlebiać [1. pochwalić kogoś, coś,
zwykle przesadnie, dla przypodobania się
komuś; 2. o pochwałach, opiniach,
zdarzeniach: sprawić komuś przyjemność
przez
zaspokojenie
jego
ambicji,
próżności]
–
hízelegni,
hízelkedni;
hajbókolni
schludnie, schludno – tisztán, takarosan, csinosan
schludność – tisztaság, csín
schludny, -a, -e [1. dbający o czystość, porządek;
2. utrzymany w czystości] – tiszta, takaros,
csinos
schlustać (sluszcze) – fellocsolni, meglocsolni,
megöntözni, leöntözni
schłodzenie – lehűtés, kihűtés
schłodzić — schładzać [obniżyć temperaturę
czegoś] – kihűteni, lehűteni
6213
schłopiały, -a, -e [taki, który nabrał cech
chłopskich] – elparasztosodott
schłopieć
[nabrać
cech
chłopskich]
–
elparasztosodni
schłostać (schłoszcze) – elverni, elpáholni,
elnáspángolni,
megostorozni;
cserezni,
kicserezni (bőrt)
schmurzyć się – duzzogni, sötéten nézni; haragos
schnąć (schnę, schnie) [1. stawać się suchym; 2. o
roślinach: więdnąć z braku wody; 3. pot.
gwałtownie
chudnąć]
–
száradni,
kiszáradni,
elszáradni;
szikkadni,
elszikkadni; fonnyadni; életkedve kiapad;
(átv.) sorvad, fogy
schnięcie – száradás; fogyás, sorvadás
schodeczek – kis lépcsőfok
schodek [każdy ze stopni, z których składają się
schody] – lépcsőfok; lépcső
schodki [1. małe schody; 2. coś, co kształtem
przypomina takie schody] – kis lépcsők,
lépcsőcskék; lépcső; létra
schodki w księgarni – könyvkereskedési
hordozható falépcső v. létra
schodkować [w narciarstwie: podchodzić po
stoku, ustawiając narty poprzecznie do
linii spadku] – halszálka mentében menni
(sísportban)
schodkowatość – lépcsőzetesség
schodkowaty, -a, -e [ułożony, wycięty w kształcie
schodków; przypominający kształtem
schodki] – lépcsőzetes, lépcsős
schodkowy, -a, -e [przymiotnik od: schodek] –
lépcsőzetes, lépcsős
schodowy, -a, -e [przymiotnik od: schody, np.
klatka schodowa - odrębna część
budynku, w której znajdują się schody] –
lépcső-; a lépcsőhöz tartozó; lépcsőzetes
schody [1. szereg stopni, często z poręczami,
umożliwiający przechodzenie z jednego
poziomu na inny; 2. szyk lecących w
grupie samolotów] – lépcső [különböző
magasságú szinteket köt össze]
schody dla pasażerów – utaslépcső
schody dla wsiadających – feljárólépcső (repülőn)
schody frontowe [schody prowadzące do
frontowej części gmachu] – homlokzati
lépcső; főlépcső
schody do piwnicy – pincelejáró
schody frontowe [schody prowadzące do
frontowej części gmachu] – főlépcső
schody kręte – csigalépcső [kör alakú orsófal, v.
üres orsó körül kör alakban futó, az orsó felé
elkeskenyedő fokokkal képzett lépcső, amely
már a középkorban ismert volt]
-
Wersja 01 01 2017.
schody kuchenne [boczne schody od strony
kuchni] – oldallépcső, konyhalépcső
schody na strych – padlásfeljáró
schody
ruchome
(eskalator)
[urządzenie
składające się z wielu ruchomych stopni,
służące do transportu ludzi w górę lub w
dół] – mozgólépcső
schody wolne – szabad lépcső; fedetlen lépcső
schody wysłane dywanem – a lépcsőket
szőnyeggel borították
schodzący, -a, -e – lemenő
schodzenie – leereszkedés, lejövetel, lejövés,
lemenetel; lejutás
schodzić (schodzę, schodzi) [1. przemieszczać się
w dół; 2. ustępować komuś miejsca lub
opuszczać
jakieś
miejsce;
3. być
usuwanym lub zdejmowanym z czegoś;
też: odpadać; 4. być produkowanym;
5. osiągać
wartość
mniejszą
od
początkowej; 6. o czasie, dniach: upływać;
7. obniżać się, prowadzić w dół; 8. pot.
przejść wielokrotnie jakiś teren, jakąś
drogę; 9. pot. zniszczyć obuwie długim
używaniem; 10. pot. sprzedawać się
szybko] – lemenni, lemászni, lejönni, lejárni
(vhová); leszállni; (átv.) (poniżać się)
leereszkedni; (o czasie) múlni, elmúlni, telni;
(bőr) hámlani
schodzi skóra – hámlik v. lejön a bőr
schodzić komu z drogi – félreállni vkinek az
útjából
schodzić na ląd – partra szállni, szárazföldre lépni
schodzić na psy – (átv.) az ebek harmincadjára
jutni; tönkremenni, elszegényedni
schodzić po schodach – lejönni a lépcsőn
schodzić po schodach w dół – lépcsőn lejönni
schodzić po schodach w górę – felmenni a lépcsőn
schodzić się [1. gromadzić się w jakimś miejscu;
2. o drogach, liniach: przecinać się, łączyć
się; 3. zachodzić w tym samym czasie;
4. ponownie łączyć się, dochodzić do
porozumienia, zaczynać robić coś razem;
5. zmęczyć się długim chodzeniem] –
összejönni, összetalálkozni, összegyűlni,
összegyülekezni; összeállni; gyülekezni;
szállongani
Schojn [1. miara odległości u Greków = 30
stadiom, około 5 i pół km a. starogrecka
miara odległości, równa 30 stadiom czyli
około 5,5 km. 2. staroegipska miara
odległości, równa około 16,648 km] – 1.
Perzsa hosszmérték: 1 parasanga (perzsa
mérföld) = 30 stadion = 5,328-5,760 m; 2.
óegyiptomi hosszmérték (16,648 km)
scholastycyzm [kierunek myślenia oparty na
scholastyce] – (lat.) skolaszticizmus (Neve a
6214
középkorban
származott
módszernek,
amellyel a keresztény hitigazságokat
tárgyalták. Keresztény bölcseletnek is
nevezik.)
scholastyczny, -a, -e [odnoszący się do
scholastyki,
właściwy
scholastyce;
dogmatyczny,
odwołujący
się
do
autorytetów] – (gör.) skolasztikus; (fil.)
skolasztikával kapcsolatos, rá jellemző
scholastyk [1. zwolennik lub przedstawiciel
filozofii scholastycznej; 2. w XII–XVIII
w.: duchowny sprawujący nadzór nad
szkołami w obrębie diecezji] – (gör.)
skolasztikus; (fil.) a skolasztika teológusa,
filozófusa; (átv.) a valóságtól elszakadt,
betűrágó, vaskalapos ember
scholastyka, szkolastyka (1. okres w rozwoju
filozofii
chrześcijańskiej
(właściwie
katolickiej), który rozpoczął się około XII
wieku;
2. średniowieczna
filozofia
chrześcijańska,
charakteryzująca
się
wywodzeniem
prawd
z dogmatów
religijnych;
3. formalistyczne
rozumowanie
odwołujące
się
do
autorytetów i dogmatów, bezwartościowe
naukowo) – (gör) skolasztika; (fil) eredetileg
az arisztotelészi és egyházi filozófia
rendszerbefoglalása, később a középkori
hűbéri társadalom merev és formalista vallási
filozófiája;
(átv.)
terméketlen
szőrszálhasogató vitákba fúló okoskodás;
formális, az élettől és a gyakorlattól
elszakadt tudás
schorowany, schorzały, -a, -e [wycieńczony
chorobami; też: świadczący o takim
stanie] – leromlott (betegségtől), beteges;
betegségben leromlott, betegségre hajlamos,
betegeskedő
schorowany człowiek – betegeskedő, gyengélkedő
ember
schorzałość – betegeskedés
schorzenie [nieprawidłowe funkcjonowanie
jakiegoś
narządu]
–
szenvedés,
betegeskedés; megbetegedés
schorzenia organiczne [choroby, których
podłożem są zmiany anatomiczne w
narządach i tkankach organizmu] –
organikus megbetegedés
schować [1. umieścić coś w bezpiecznym lub
niewidocznym miejscu; 2. odłożyć coś na
później] – (utaić) elrejteni, eldugni;
(zachować) eltenni, félretenni; megőrizni
schować akta pod sukno – elsüllyeszteni az
aktákat
schować co na czarną godzinę – eltenni v.
félretenni a mostohább napokra
schować do kieszeni – zsebre vágni
-
Wersja 01 01 2017.
schować pieniądze do kieszeni – pénzt zsebretenni
v. zsebredugni v. zsebrevágni
schować rękę – kezét eldugja
schować się [1. ulokować się w miejscu
zasłoniętym,
bezpiecznym;
2. zostać
schowanym] – bújni, elbújni; elrejtőzni
schować się przed kim – elreztőzni v. elbújni vki
elől
schować się w kącie – elbújni a sarokban
schować się z czym – elrejtőzni, eltűnni v. elmenni
vmivel
schowaj się! – tűnj el! bújj el!
schowanie – megőrzés, elvetés; rejtekhely
schowanko [pot.; zob. schowek w zn. 1] –
búvóhely, rejtekhely
schowany, -a, -e – rejtett; elrejtett
schowek [1. miejsce przeznaczone do chowania
czegoś lub kogoś; 2. część pamięci
operacyjnej komputera, w której można
doraźnie
przechowywać
dane]
–
kesztyűtartó; rejtekhely
schowek na rękawiczki – kesztyűtartó
schromieć – megnyomorodni, nyomorékká válni
schron [1. zamaskowany obiekt przeznaczony do
ostrzeliwania wroga, ochrony wojska i
sprzętu; 2. budowla lub pomieszczenie
przystosowane do ochrony ludności
cywilnej przed bombardowaniem w czasie
wojny] – menedékhely, menedék; óvóhely,
bunker, fedezék, rejtekhely; menedékház
schron antyatomowy – atombiztos óvóhely
schron bunkrowy – légoltalmi pince, bunker,
menedék
schron przeciwgazowy – gázbiztos fedezék
schron przeciwlotniczy – légvédelmi óvóhely
schron prowizoryczny – átmeneti fedezék,
ideiglenes hajlék
schronić [ukryć kogoś lub coś w bezpiecznym
miejscu] – elrejteni, megóvni, biztonságba
helyezni, menedéket nyújtani
schronić się [ukryć się w bezpiecznym miejscu] –
elbújni, rejtőzködni, elrejtőzni; menedékre
találni, menekülni, bujkálni
schronić się pod parasolem – beáll az esernyő alá
schronienie [miejsce, gdzie można się schronić] –
hajlék, menedékhely
schronisko [1. budynek na szlaku turystycznym
umożliwiający turystom odpoczynek,
nocleg oraz zjedzenie posiłku; 2. miejsce,
gdzie się można schronić; 3. przytułek dla
bezdomnych zwierząt; 4. daw. dom opieki
nad starcami i kalekami] – (turystyczne)
(dla turystów) menedékház, turistaház;
(zakad dobroczynny) menház, menhely;
(przystułek) búvóhely; menedék
6215
schronisko dla bezdomnych – hajléktalanszálló
schronisko dla dzieci – gyermekmenhely
schronisko dla psów a. zwierząt – kutyamenhely
schronisko dla starców – aggok háza
schronisko dla zwierząt – állatmenhely
schronisko turystyczne – turistaház, menedékház
schronisko w górach – hegyi menedékház
schropowaciały, -a, -e – érdes; kiaszott
schrupać (schrupie) [zjeść coś chrupiącego; też:
zjeść z apetytem coś bardzo smacznego] –
ropogtatni, ropogtatva enni v. rágni
schrupanie – ropogtatás, evés v. rágás ropogtatva
schrypłym głosem – rekedt hangon, rekedten
schrypnąć [1. nabawić się chrypki; 2. o głosie:
stać się chrypliwym] – berekedni
schrypnięty, schrypły, -a, -e [1. mający chrypkę;
2. o głosie: niski, szorstki, z chrypką] –
rekedt, berekedt
schrypnięty głos – rekedt hang
schrystjanizować – krisztianizálni; a keresztény
hitre téríteni v. megtéríteni
schrzanić — schrzaniać [1. pot. zrobić coś źle,
byle jak; 2. pot. uciec szybko] – (közb.)
eltolni, elrontani, tönkretenni
schrzanić się — schrzaniać się [1. pot. zepsuć się,
nie udać się; 2. pot. spaść skądś] –
elromlani; tönkremenni; vhonnan leesni
Schubert, Franz Peter [(ur. 31 stycznia 1797 w
Lichtentalu, zm. 19 listopada 1828 w
Wiedniu) - austriacki kompozytor,
prekursor romantyzmu w muzyce] –
Schubert, Franz Peter [(Himmelpfortgrund,
1797. január 31. – Bécs, 1828. november
19.), osztrák zeneszerző]
schudnąć [stać się szczuplejszym] – lefogyni,
soványodni, lesoványodni
schudnąć 3 kilogramy – leadni 3 kilót
schudnięcie – lefogyás, lefogyasztás
schwycenie, schwytanie – megfogás, elcsípés
schwycić [1. wziąć kogoś, coś szybkim ruchem w
rękę, zęby itp. i trzymać mocno; 2. o
zjawiskach atmosferycznych, chorobach,
stanach itp.: zjawić się nagle, owładnąć
kimś gwałtownie; 3. zorientować się w
czymś] – megragadni, megfogni, elfogni;
elcsípni, rajtakapni; kézre keríteni (vkit);
markolni, megmarkolni
schwycić kii, schwycić za kij – botot fogni v.
ragadni v. kapni
schwycić kogo na czym – megfogni v. rajtakapni
vkit vmin
schwycić kogo na gorącym uczynku – tetten érni,
rajtakapni (azon pillanatban)
schwycić (kogo) za kark – nyakon csípni (vkit)
schwycić w lot – röptében elfogni v. elkapni
-
Wersja 01 01 2017.
schwycić za kark – nyakon csípni v. fogni
schwycić zdobycz – zsákmányt ejteni v.
megragadni
schwycić się [1. dotknąć jakiejś części własnego
ciała; 2. schwycić jeden drugiego; 3. ująć
coś szybko w ręce dla utrzymania
równowagi]
–
elkapni,
megfogni,
megragadni, megkapaszkodni, belekapni;
végigtapogatja
magát;
megragadják,
megfogják egymást
schwycić się kogo/czego – megfogódzik,
megkapaszkodik,
belakapaszkodik
vkibe/vmibe; elkap vkit/vmit
schwytać [1. złapać kogoś, wziąć do niewoli;
2. zob. schwycić w zn. 1.] – megragadni,
megfogni, elfogni; lefülelni
schwytać kogoś – elfogni, elkapni vkit
schwytać zdobycz – zsákmányt ejteni v.
megragadni
schwytany, -a, -e – megragadott, elfogott
schylić (schlę, schyli) — schylać [opuścić w dół,
nagiąć ku ziemi] – meghajlítani, meghajtani
schylić gałązkę – vesszőt meghajlítani
schylić głowę – lehajtja a fejét, fejet hajtani
schylić kark pod jarzmo – járomba hajtani a
nyakat; beadni a derekat
schylić się — schylać się [1. zgiąć się w pasie,
pochylić
się
ku
ziemi;
2. zostać
pochylonym,
zgiętym]
–
lehajolni,
meghajolni, meghajlani
schylić się po co – lehajolni vmiért
schylony, -a, -e – hajlott, görbült, meggörbült
schyłek [czas, kiedy coś się kończy] – vég,
végződés, befejezés; alkony, napnyugta;
(schyłek życia) az élet alkonya
schyłek lata – nyárutó; nyárvég
schyłek roku – évvége; az év vége
schyłek wieku – századvég
schyłek wiosny – tavaszvég
schyłek życia – az élet alkonya
schyłkowiec
[1. reprezentant
poglądów
kończącej się epoki; 2. artysta tworzący u
schyłku jakiejś epoki] – öregedő; dekadens
ember
schyłkowość – végesség
schyłkowość literatury – az irodalom végessége v.
alkonya
schyłkowy, -a, -e [przymiotnik od: schyłek] –
vége felé járó; lanyhuló; öregedő, öregkori;
alkonyuló
schyłkowy wiek – elörehaladt öregkor, öregség
schytrzeć – ravasszá válni
science fiction [wym. sajens fikszn] [zob.
fantastyka naukowa] – (ang.) science
fiction, sci-fi; tudományos-fantasztikus
6216
Scienti et consentienti non fit iniuria, neque dolus.
– (lat.) Scienti et consentienti non fit iniuria,
neque dolus. (Reg. Iur.27.) = Aki valamit tud
és ahhoz hozzá is járul, utóbb jogtalanság
vagy csalás miatt nem panaszkodhat.
Scientia nobilitat [wiedza uszlachetnia. W
średniowieczu uczony dzięki tytułom
naukowym uzyskiwał niekiedy również
szlachectwo.] – (lat.) Scientia nobilitat;
(hist.) nemesítő tudás
scilicet (scil., sc.) [łac. 'rozumie się; oczywiście;
naturalnie;
wszakże';
scire,
zob.
scjentyficzny; licet 'wolno; jest dozwolone'
3. os. l.poj. od licēre, zob. licencja. to
znaczy; to jest; mianowicie.] – (lat.)
scilicet; tudniillik, ugyanis
Scio me nihil scire [wiem, że nic nie wiem] – (lat.)
Scio me nihil scire; "tudom, hogy nem tudok
semmit" [„Scio me nihil scire or scio me
nescire ill.” = " tudom, hogy nem tudok
semmit" - Szókratész]
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed
vim ac potestatem (D. 1.3.17) [1. znać
ustawy to nie znaczy trzymać się ich słów,
lecz rozumieć ich sens i znaczenie.
Wytyczna dla stosowania prawa. 2. Znać
prawa nie znaczy trzymać się słów ustaw,
lecz ich treści i mocy działania.] – (lat.)
Scire leges non hoc est verba earum tenere,
sed vim ac potestatem; A törvények ismerete
nem azt jelenti, hogy azok szavait tudjuk,
hanem hogy az értelmûket és céljukat.
scjatyk [dawniej: człowiek cierpiący na rwę
kulszową (scjatykę)] – isiászos beteg
scjatyka (dawniej: ischias) – (dawno) isiász
scjentyficznie – tudományosan
scjentyficzny, -a, -e (naukowy) – (dawno)
tudományos
scjentyfizm
[naukowość,
uczoność]
–
szcientizmus (tudományosság)
SCMS (ang. Serial Copy Management System) [1.
System
zabezpieczający
przed
kopiowaniem dysków CD i DVD.
Uniemożliwia uzyskanie kopii z kopii
dysku. 2. to system zabezpieczający przed
nieograniczonym kopiowaniem nagrań w
formacie cyfrowym. Powstał w odpowiedzi
na pojawienie się urządzeń DAT (ang.
Digital Audio Tape), które umożliwiały
tworzenie cyfrowych kopii każdego
materiału. Aktualnie system SCMS można
znaleźć w urządzeniach CD, DAT, MD,
DCC i innych wyposażonych w port
cyfrowy (S/PDIF).] – SCMS (Serial Copy
Management System); soros generációs
másolást kezelő rendszer
-
Wersja 01 01 2017.
SCO, Santa Cruz Operation [amerykańska
korporacja informatyczna. Powstała w
1979 założona przez Douga i Larry'ego
Michelsów jako jedna z pierwszych firm
oferujących komercyjne wsparcie dla
rozwiązań opartych na systemie Unix.
Firma
zbankrutowała
na
skutek
przegranej sprawy sądowej o prawa do
Uniksa.] – SCO, Santa Cruz Operation
[Unix-forráskód jelenlegi gondozója,]
Scripta publica probant se ipsa [1. dokumenty
publiczne (urzędowe) same z siebie są już
dowodami; 2. dokumenty urzędowe
świadczą sam] – (lat.) Scripta publica
probant se ipsa; a hivatalos dokumentumok
(ügyiratok) önmagukról vallanak (a hivatalos
dokumentumok bizonyítékként bírnak).
scudzoziemczały, -a, -e – elkülföldiesedett,
idegenné vált
scudzoziemczeć,
scudzoziemczyć
się
[wynarodowić się] – elkülföldiesedni
scudzoziemczyć [wynarodowić kogoś] – idegenné
tenni v.változtatni; elidegeníteni
scout (szpieg, zwiadowca) – (ang.) scout; kém
scrabble [wym. skrabl, skrable] [gra, w której
gracze układają z wylosowanych liter
słowa tak, aby krzyżowały się na planszy]
– betűkirakós játék, scrabble [az USA-ban,
James
Brunot
által
1946-ban
szabadalmaztatott betűjáték. Ötletét egy
másik játék ihlette, melyet 1931-ben Alfred
Butts, állástalan amerikai építészmérnök
találta ki. Jelenleg több tízmillióan játsszák.]
scrabble’owy, skrablowy, -a, -e – betűkirakós
játékscrabblista, scrabblistka
–
scrabblista;
betűkirakóval játszó (ffi/nő)
scrambling (wspinanie) [jest podstawowym
elementem systemow przesyłana danych
dla kanałow komunikacyjnych o dużej
przepustowości. Dane docierające do
nadajnika są generowane przez działania
użytkownika i strumień danych może mieć
dowolną postać, mogą być to długie ciągi
zer lub jedynek lub powtarzających się
sekwencji bitow. Przesyłanie danych w
takiej postaci jest nieefektywne – nie ma
synchronizacji nadajnika i odbiornika
oraz występują negatywne zjawiska
związane z niekorzystnym kształtem
widma nadawanego sygnału. Scrambling
jest jednym z elementow kształtowania
widma nadawanych sygnałow. Realizacja
operacji
w
ramach
scramblingu
powoduje, że wynikowy strumień danych
jest zbliżony do danych losowych.
Operacja mieszania danych polega na
przemnażaniu porcji danych przez
6217
sekwencję pseudolosową. W wyniku
otrzymujemy lepszy rozkładu mocy
sygnału w paśmie transmisyjnym zbliżony
do szumu białego. Proces scramblingu
nazywany jest rownież w literaturze
szyfrowaniem ze względu na użycie
podobnych metod co w szyfrowaniu
danych, istotną rożnicą jest cel w jakim
stosujemy te metody. Szyfrowanie
zapewnia poufność danych, scrambling
zapewnia
pseudolosowość
danych,
samosynchronizację
nadajnika
i
odbiornika raz większą efektywność
widmową.] – (ang.) scrambling; bitkeverés
[az
adatbitek
felismerhetetlen
sorrendváltoztatása pl. titkosítás vagy szerzői
jog védelmének céljából; fordított művelet a
descrambling]
Screen Actors Guild [związek zawodowy
reprezentujący aktorów w Stanach
Zjednoczonych] – az amerikai film-és
televíziós művészek egyesülete (Screen
Actors Guild, azaz SAG)
screen capture {rzecz.} (też: snapshot); zrzut
ekranu {m.} [komp.] [zł.] – (ang.) screen
capture [kommunikációs programok gyakori
funkciója, mellyel elmenthető az aktuális
képernyő tartalma egy helyi file-ba későbbi
tanulmányozás vagy felhasználás céljából]
Snapshot [Egy rendszer vagy adathalmaz egy
adott pillanatban érvényes állapotát rögzítő
mentés]
screen saver {rzecz.}; (też: screensaver)
wygaszacz ekranu {m.} [komp.] [zł.] –
(ang.) screen saver – képcsőkímélő
[számítógépek monitorjában a képcső
foszforrétegei kopásnak vannak kitéve; ezért
szokás munkaszünetekben a monitort
képcsőkímélő, energiatakarékos üzemmódba
kapcsolni; a legtöbb gépnél beállítható, hogy
rövidebb munkamegszakításnál a gép
ömüködően egy ideig kisméretű, mozgó
grafikákat ábrázoljon, egy idő után pedig -ha
nem jött újabb parancs- a monitort teljesen
kikapcsolja]
scriptura sacra sui ipsius interpres [Pismo
Święte ilustruje samego siebie] – (lat.)
scriptura sacra sui ipsius interpres; a
Szentírás önmagát magyarázza. [Walter
Mostert
(1936-1995):
„Az
önmagát
értelmező
Szentírás.”
Luther
hermeneutikájáról [„Scriptura sacra sui
ipsius interpres.” On Luther’s Hermeneutics
— Scriptura sacra sui ipsius interpres –
szólt Luther hitvallása: Walter Mostert, a
Zürichi Hermeneutikai Intézet 1995-ben
elhunyt igazgatója ebben a tanulmányban
Luther
írásmagyarázati
alapelvének
feltárására és megértésére vállalkozik.
-
Wersja 01 01 2017.
Eközben Lutherral együtt arra a fórumra
kérdez rá, ahol az Írásnak elsődleges
tekintélyként kell funkcióját betöltenie, s
rámutat, hogy Luther eljut a lelkiismerethez,
mely által Isten munkálkodik. Az ember
azonban hajlamos nem az Íráson keresztül,
hanem saját értelmével – sensus proprius –
értelmezni Isten előtti helyzetét. Éppen az
“önmagát értelmező Írás” az, ami az embert
erről az útjáról Isten által kijelölt helyére
irányíthatja.]
scrub, skrub [wym. skrab] [ang. 'krzaki; drzewo
karłowate; jw.; zwierzę nierasowe,
kundel'. obszar pokryty roślinnością
złożoną gł. z karłowatych drzew i gęstych
krzewów, często nie do przebycia, na
ubogich a. piaszczystych gruntach (np. w
Australii, płd. USA).] – (ang.) scrub;
cserjés, sűrűség Ausztráliában
scrutinium [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
wyraz łac. oznaczający badanie świadków
w sprawach kryminaln. W sprawach
cywilnych nazywano to zwykle inkwizycją.
Przysięgę składali świadkowie przed
zeznaniem. Skrutator zwał się ten, który
badanie przeprowadzał. Prawo uchwalone
w r. 1557 stanowiło, że: scrutinium o
zabicie ma czynić wojewoda z Sądem
ziemskim na Wiecach, albo starosta z
tymże Sądem ziemskim. Mógł jednak
wojewoda
osiadłego
szlachcica
przysięgłego a starosta podstarościego na
swem miejscu posadzić. A gdy się ex
scrutinio na kogo pokazało, że zabił, przed
króla ma być pozwan o wieżę. Scrutinium
o zabicie szlachcica przy robocie na
Wiecach ma być czynione. W przepisach
kościelnych scrutinium oznaczało badanie
kandydatów do stanu duchownego, w celu
przekonania się o ich godności i zdatności
do przyjęcia sakr. kapłaństwa.] – (lat.)
skrutinium; (hist., praw) tanúk jelölésének
vizsgálata; (vall.) három skrutinium (a
katekumenek
hitének
megvizsgálása),
amelyet a nagyböjt 3., 4., és 5. vasárnapján
lehet végezni.
script
{rzecz.},
skrypt
{m.}
[komp.]
[1. podręcznik
zawierający
zbiór
wykładów
z
określonej
dziedziny,
przeznaczony zwłaszcza dla studentów;
2. prosty
program
komputerowy
składający się z ciągu poleceń systemu
operacyjnego
lub
instrukcji
uruchamiających
inne
programy;
3. socjol. przyswojony przez jakąś osobę
schemat
poznawczy,
wyznaczający
właściwy dla niej schemat postępowania w
określonych kontekstach sytuacyjnych;
4. daw. pismo urzędowe, zwłaszcza tajne]
6218
– (ang.) script; kézirat; szöveg; okmány,
okirat;
(okt.) írásbeli vizsgadolgozat;
(informatika) script (file) [a makrókhoz
hasonló
funkciójú
parancsfile
egy
kommunikációs programnál, ami például
automatikusan bejelentkezik egy távoli
szolgáltatóhoz; más értelemben: többek közt
a Web szolgáltatásoknál is használt
parancsnyelv (pl. Perl, JavaScript) illetve
ilyen nyelven írt állomány, mellyel például
interaktív funkciók vagy különleges vizuális
effektek valósíthatók meg; egy script file
mindig fordítás nélkül, soronként értelmezve
kerül feldolgozásra, futtatásra]
script file – (ang.) script file - 'script' kisprogram
[1. a makrókhoz hasonló funkciójú
parancsfile például egy kommunikációs
programnál, mely mondjuk automatikusan
bejelentkezik egy távoli szolgáltatóhoz; 2.
valamilyen alkalmas parancsnyelven (Perl,
Java, stb.) megírt rövid programocska, mely
interaktív weboldalak kezelését szolgálja;
CGI-scripteket a szerver futtatja, de a
böngésző indítja el; ezek használatosak pl.
űrlapkezelésnél, számlázásnál, statisztikánál,
stb.; hátrányuk, hogy a legtöbb szolgáltató
nem engedélyezi, hogy az előfizetők
scripteket töltsenek fel a szerverre és csak a
'meglévőket' használhatják; a JAVA, ASP,
PHP-scripteket ezzel szemben az ügyfél
gépén futtatja a böngészőprogram; ezek
egyszerüen az oldal HTML forráskódjába
beépíthetők és dinamikussá tehetik a
weboldalt (mozgás, hang, számítások,
elindíthatók velük a merevlemezen lévő
bedolgozó programok, stb.) (hasonló az I.
Explorernél a Visual Basic Script)]
scroll-bar [zob. pasek przesuwania] – (ang.)
scroll-bar;
gördítősáv
[grafikus
megjelenítéseknél használatos tologatható
felület a kép (ablak, keret) alján vagy szélén,
mely az illető kép különben nem látható, az
ablakon, kereten kívül eső részeit a jel fel-le,
vagy oldalra tolása által segíti megjeleníti]
SCSI (skrót z ang. Small Computer Systems
Interface) [1. równoległa magistrala
danych przeznaczona do przesyłania
danych między urządzeniami. System
SCSI do niedawna był powszechnie
wykorzystywany głównie w wysokiej klasy
serwerach i stacjach roboczych. Obecnie
jest on stopniowo wypierany przez nowszy
interfejs SAS. Tańsze komputery domowe
wykorzystują przeważnie standard Serial
ATA (wcześniej najpowszechniejszy był
standard ATA/IDE) 2. Jest interfejsem
sprzętowym,
wykorzystywanym
do
łączenia hostów i urządzeń peryferyjnych.
SCSI uległ rozszerzeniu i teraz jest
-
Wersja 01 01 2017.
standardem składającym się z wielu
specyfikacji. Obsługuje od 7 do 15
urządzeń peryferyjnych i szybkości
przesyłania danych od 5 do 40 MB/s.] –
SCSI (Small Computer System Interface) (interfejs małych systemów komputerowych)
[1.
olyan
szabványegyüttes,
melyet
számítógépek
és
perifériák
közötti
adatátvitelre terveztek. A SCSI szabványok
definiálják a parancsokat, protokollokat, az
elektromos és optikai csatolófelületek
definícióit.
Leggyakoribb
felhasználási
területe a merevlemezek és mágnesszalagmeghajtók, de sok más perifériánál is
alkalmazzák
(pl.
szkennerek,
CDmeghajtók). 2. Multitaszkos periféria I/O
vezérlő első szabványa, 1 vezérlővel max. 7
winchester
üzemeltethető,
1,5
MB/s
sebességgel. A Fast SCSI sebessége 10
MB/s. A Wide SCSI 16 bites, 20 MB/s
sebességgel. Az Ultra SCSI 32 db perifériát
kezel.]
-
-
-
-
-
-
SCSI-1 - Specyfikacja SCSI-1 określa
pierwszy poziom z rodziny interfejsów SCSI.
Był on bardziej pojęciem niż produktem i
szybko został zastąpiony przez specyfikację
SCSI-2.
SCSI-2 - Specyfikacja SCSI-2 to pierwsza
standardowa forma SCSI wyposażona w 8bitową magistralę, która umożliwia obsługę
do 8 urządzeń (włącznie z kartą kontrolera
SCSI) i przesyłanie danych z szybkością 5
MB/s. Jednostronne okablowanie SCSI może
być rozciągane na odległość do 6 metrów.
Okablowanie dyferencjalne może mieć do 25
metrów długości.
SCSI-2 Fast - Specyfikacja Fast SCSI-2
oferuje zwiększoną do 10 MB/s szybkość
przesyłania danych. Maksymalna długość
pojedynczego kabla jest zmniejszona do 3
metrów.
SCSI-2 Fast Wide - Specyfikacja Fast Wide
SCSI-2 stanowi dalsze udoskonalenie
specyfikacji SCSI-2. W jej skład wchodzi
magistrala 16-bitowa. Pozwala to na
przyłączenie do 16 urządzeń (włącznie z
kartą kontrolera) i przesyłanie danych z
szybkością od 10 do 20 MB/s.
SCSI-3 (8-bit Ultra) - 8-bitowa specyfikacja
Ultra SCSI-3 jest nową wersją standardu
SCSI opartą - jak nazwa wskazuje na
magistrali
8-bitowej.
Usprawnienie
pozwoliło na przesyłanie danych z
szybkością 20 MB/s do 8 urządzeń.
Maksymalna długość pojedynczych kabli
zależy od liczby przyłączonych urządzeń i
dla 4 lub mniej urządzeń ograniczona jest do
3 metrów, a dla większej liczby urządzeń do
1,5 metra.
SCSI-3 (16-bit Ultra) - 16-bit Ultra SCSI-3
jest 16-bitową specyfikacji SCSI-3 o 16bitowej
magistrali
pozwalającą
na
przyłączenie proporcjonalnej liczby urządzeń
i szybkość przesyłania od 20 do 40 MB/s.
Ograniczenia
dotyczące
dopuszczalnej
długości kabla są te same, co dla wersji 8bitowej.
SCTP
6219
(ang. Stream Control Transmission
Protocol) [czyli Protokół Sterowania
Transmisją Strumieniową to protokół
internetowy zdefiniowany w 2000 roku
przez IETF (RFC 2960) a dokładnie przez
jej Signaling Transport (SIGTRAN)
working
group.
Jako
protokół
transmisyjny, SCTP jest bardzo podobny
do protokołów TCP i UDP. Zapewnia on
działanie takich samych usług jak TCP zapewnienie
wytrzymałego,
uporządkowanego transportu informacji z
kontrolą zatłoczenia. Podczas gdy TCP
jest
protokołem
strumieniowym
przesyłającym pakiety bitów, SCTP służy
do
przesyłania
pakietów
z
ukształtowanymi wiadomościami.] – SCTP
(ang. Stream Control Transmission Protocol)
[multimédiás átvitelre szánt megbízható
protokoll]
scukrzeć – elcukrosodni
scukrzyć się, scukrować się — scukrzać się [o
produktach
zawierających
cukier:
zgęstnieć wskutek wytrącania się i
krystalizacji cukru] – elcukrosodni
scukrzyć, scukrować — scukrzać [spowodować
wytrącenie się i skrystalizowanie się cukru
w produkcie spożywczym, który zawiera
go dużo] – elcukrosítani
scull, skull [ang. wym. skal], [lekkie wiosło do
wiosłowania z rufy łodzi ruchem
poprzecznym; jedno z pary krótkich
wioseł poruszanych przez jedną osobę;
jednoosobowa łódź półwyścigowa] – (ang.
sport) scull; egyenként 2,95 méter hosszú
evezőpár; párevezős versenycsónak
sculpsit (sculps., sc.) [łac. 'jw.' od sculpere 'ryć;
rzeźbić'. wyrył, rytował (wyraz stawiany
przed nazwiskiem twórcy na sztychach,
drzeworytach itp.)] – (lat.) sculpsit;
szobrokon és metszeteken művész neve v.
kézjegye előtt található szó: metszette, véste,
faragta
scumware (ang. scum - piana; szumowiny, męty)
[żargonowe,
zbiorcze
określenie
oprogramowania, które wykonuje w
komputerze
niepożądane
przez
użytkownika czynności, jak spyware czy
malware.] – (ang.) scumware (digitális
követő)
scyganić – (dawno) becsapni, megcsalni, rászedni
Scylla i Charybda (znaleźć się między S. i Ch. - w
sytuacji,
w
której
zagraża)
-
Wersja 01 01 2017.
[niebezpieczeństwo z dwóch stron; gr.
Skýlla (dziś Scilla), skalny przylądek na
wł. wybrzeżu Cieśniny Messyńskiej,
naprzeciw wiru Chárybdis (dziś Galofalo)
przy brzegu sycylijskim; mit. gr. dwa
żeńskie potwory morskie, porywające
żeglarzy, czyhające na nich po obu
stronach cieśniny (por. Homer, Odyseja,
12, 235), zlokalizowanej później jako
Messyńska.] – (gör) Scylla (Skylla) és
Charybdis;
Scylla
görög
mondabeli
szörnyeteg, a messinai tengerszorosban lakik
(szemben vele Charybdis), s a hajókról
leszedi és elpusztítja a hajósokat; Scylla
tengeri nimfa, Homérosznál hatfejű, ugató
tengeri szörny, aki a messinai szorosban
lakik (szemben vele a Charybdis)
scyntygrafia, gammagrafia [1. metoda badania
narządów
polegająca
na
ocenie
rozmieszczenia
i
natężenia
promieniowania
wprowadzonej
do
organizmu substancji promieniotwórczej;
2. med. metoda śledzenia przepływu a.
rozmieszczenia w tkankach żywego
organizmu związków chem. znakowanych
wskaźnikami izotopowymi] – szcintigráfia
[Diagnosztikus képalkotó eljárás, mely abból
áll, hogy az előzetesen injekcióval bejuttatott
sugárzó
anyag
szervezetben
történő
megoszlását képen ábrázolja. Leggyakrabban
a pajzsmirigy- és a csontszcintigráfiát
alkalmazzák.]
scyntygraficzny, -a, -e – szcintigráfiai
scyntylacja [1. zmiana położenia, jasności lub
barwy
gwiazdy
wywoływana
nieregularnymi
ruchami
atmosfery
ziemskiej; 2. błysk pojawiający się w
scyntylatorze w wyniku jego fluorescencji
wywołanej przez promieniowanie o dużej
energii; 3. łac. scintillatio 'iskrzenie' od
scintilla 'iskra'; błyski pojawiające się na
ekranie fluoryzującym pod wpływem
bombardowania
cząstkami
różnego
rodzaju o dużej energii; migotanie światła
gwiazd] – (lat.) szcintilláció; (vegy)
fényfelvillanás radioaktív sugárzás hatására
scysja [1. ostra wymiana zdań; 2. konflikt,
kłótnia]
–
véleménykülönbség,
összekülönbözés, jogvita
Scyta * Tatarzyn – (gör) szkíta v. szittya; (hist)
Ukrajnában és Dél-Oroszországban élt, iráni
nyelvű ókori nép tagja
Scytowie [koczownicze ludy irańskie wywodzące
się z obszarów pomiędzy Ałtajem a dolną
Wołgą, zamieszkujące od schyłku VIII lub
od VII wieku p.n.e. północne okolice
Morza Czarnego. Byli spokrewnieni z
Sakami i Sarmatami.] – szkíták [az ókor
folyamán Európa és Ázsia különböző
területein élt számos hasonló kultúrájú rokon
törzs összefoglaló neve. A szkíták nomád
népek is voltak, az iráni nyelvekhez tartozó
nyelven is beszéltek. Törzseik a következő
területeken
éltek.
Egyes
töredékei
Magyarország területén is letelepedtek.]
6220
Scytowie
scytyjski,
-a,-ie
[dotyczący
Scytów,
charakterystyczny dla Scytów] – szkíta
scyzoryk [1. mały, składany nożyk; 2. podręczny
przedmiot składający się zazwyczaj ze
składanego noża lub kilku noży, niekiedy
również
z
innych
narzędzi
(np.
śrubokrętu, nożyczek, otwieracza); 3. to
"miecz teutoński z norymberskiej stali",
podobno zdobyty na Krzyżakach. Miecz
krzyżacki Gerwazego nie miał w okolicach
Horeszkowa dobrej sławy, to miecz raczej
zbójecki, po dawnemu rozlewający z ręki
zajadłego mściciela krew niewinnych, choć
Gerwazy w XII Księdze powie, że nie ma
na nim żadnej szczerby: " i żaden go nie
splamił zbójecki uczynek".] – bicska,
zsebkés, tollkés; (daw., wojsk) kardfajta;
nürnbergi egyenes kard
Kopia miecza obosiecznego z XV w
sczepić — sczepiać [złączyć razem jakieś
przedmioty, zaczepiając jeden o drugi] –
kapcsolni, összekapcsolni; összefércelni,
összevarrni; (lánccal) összeláncolni
sczepić brzegi rozdartej tkaniny – szakadozó v.
elszakadt kelmét összevarrni
sczepić się — sczepiać się [1. złączyć się z czymś,
z kimś przez zaczepienie o coś; 2. objąć
jeden drugiego, walcząc; 3. łączyć się z
czymś, z kimś, zahaczając o coś lub czymś
4. obejmować się ciasno w walce; zwierać
się w uścisku] – összekapcsolódni,
összeakaszkodni;
(bírkózásban)
összekapaszkodni; átfogják egymást
-
Wersja 01 01 2017.
sczepienie (złączenie) – összekapcsolás
sczerniały, -a, -e [taki, który stał się czarny lub
ciemniejszy
niż
poprzednio]
–
megfeketedett
sczerniały obraz – megfeketedett kép
sczernieć [stać się czarnym lub ciemniejszym niż
poprzednio] – megfeketedni
sczerstwiały, -a, -e [o pieczywie: czerstwy] –
megszikkadt
sczerstwieć [1. o pieczywie: stać się czerstwym;
2. o ludziach, cerze: stać się krzepkim,
jędrnym] – megszikkad, kiaszik; (átv.)
megkeményíti a szívét
sczerwieniały, -a, -e [1. taki, który sczerwieniał;
2. taki, który dostał silnych rumieńców] –
pirosló; elpirult, szégyenlős
sczerwieniały odzimna – a hidegtől kipirult
sczerwienieć [1. stać się czerwonym; 2. dostać
silnych rumieńców] – elpirulni, elvörösödni,
kipirulni
sczesać (sczesze) — sczesywać [1. czesząc włosy,
zgarnąć je na bok lub do tyłu; 2. czesząc,
oczyścić coś z czegoś] – összefésülni
sczesać włosy na bok – oldalra fésüli a haját
sczesać łupież – kifésüli a korpát
sczeznąć (sczeznę, sczeżnie) [stać się mniejszym,
słabszym lub przestać istnieć] – elveszni,
eltűnni; háramlik
sczochrać – összekócolni, összeborzolni
sczochrać się – összekócolódni, összeborzolódni
sczochranie – összekócolás, összeborzolás
sczyszczenie – megtisztítás, letisztítás
sczyścić (sczyszczę, sczyści) — sczyszczać
[czyszcząc, usunąć brud, kurz itp. z
czegoś] – letisztítani, megtisztítani
sczyścić plamę – kitisztítani v. kivenni a foltot v.
pecsétet
sczytać — sczytywać [czytając, porównać tekst
przepisany z oryginałem] – (közb.)
összeolvasni (kéziratot a szedéssel)
SD = Stronnictwo Demokratyczne
[polska
partia polityczna] – Demokrata Párt
(Lengyelországban)
SD (ang. Secure Digital) [jeden ze standardów
kart pamięci opracowany przez firmy
Panasonic, SanDisk i Toshiba w 2000
roku. Karty SD charakteryzują się
niewielkimi wymiarami (24 × 32 × 2,1
mm) i masą (ok. 2 gramów). Poza
grubością, ich wymiary są identyczne jak
kart MMC. Karty SD posiadają 9
wyprowadzeń oraz rzadko używaną
funkcję
zabezpieczenia
danych
chronionych prawami autorskimi przed
kopiowaniem. Dodatkowo posiadają mały
przełącznik zabezpieczający zapisane na
6221
karcie dane przed przypadkowym
skasowaniem. Dostępne są karty SD o
pojemnościach od 8 MB do 2 GB. Karty
od 4 GB do 32 GB określane są jako
SDHC. Starsze urządzenia mogą mieć
problem z ich obsługą. Występują też
karty 4GB SD (nie SDHC).] – SD (ang.
Secure
Digital)
[a
legelterjedtebb
memóriakártya, mivel a korábban (főként
mobiltelefonokban)
alkalmazott
MMC
kártyáknál sokkal nagyobb adatátviteli
sebességet tesz lehetővé. A hagyományos
SD-kártya mellett később megjelentek a
kisebb méretű MiniSD, majd a még kisebb
MicroSD
kártyák
is.
Ezeket
a
fényképezőgépek,
videokamerák
és
mobiltelefonok is képesek közvetlenül írni és
olvasni, a külső kártyaolvasókban azonban
csak kiegészítő adapterrel használhatók. A
kártyák sebességét a típusuk utáni class 2,
class 4, class 6, class 8, class 10 adja meg,
amiben a class utáni számok a kártyák
írási/olvasási sebességét jelölik MB/s-ban.
Ez az SD kártya nem azonos a személyi
számítógépekben használt SD-memóriával,
csak a rövidítés azonos.]
SDDI (Shielded Distrubuted Data Interface)
[Specyfikacja wypromowana przez firmę
IBM i innych producentów umożliwiająca
uruchomienie protokołów FDDI w kablu
zawierającym skrętkę ekranowaną.] –
SDDI (Shielded Distrubuted Data Interface)
SDK (ang. Software Development Kit) [zestaw
narzędzi dla programistów niezbędny w
tworzeniu aplikacji korzystających z
danej biblioteki (np. DirectX SDK), pod
dany system (np. Microsoft Platform
SDK)] – (inf.) SDK (Software Development
Kit), programozói fejlesztőkészlet; szoftver
fejlesztő készlet (szoftverfejlesztő csomag)
SDKPiL (Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego
i Litwy) [działająca na przełomie XIX i XX
wieku polska marksistowska partia
polityczna] – (hist) a Lengyel Királyság és
Litvánia Szociáldemokrata Pártja
SDL (ang. Simple DirectMedia Layer) [biblioteka
programistyczna ułatwiająca tworzenie
gier oraz programów multimedialnych] Simple DirectMedia Layer (SDL) [egy
„platformfüggetlen/multiplatform” ingyenes,
nyílt
forráskódú
multimédiás
szoftverkönyvtár, amely C környezetben
íródott, és különböző rendszerek grafikai,
hang és bemeneti ún. API-jai felett vett hidat
létesít, lehetőséget nyújtva a fejlesztők
számára, hogy megírjanak egy számítógépes
játékot, vagy egyéb multimédiás alkalmazást
egyszer, majd azt valamennyi rendszeren
futtassák, beleszámítva a Linuxot, Windows-
-
Wersja 01 01 2017.
t, Mac OS X-et, AmigaOS-t illetve ennek
egy utánzatát, MorphOS-t. Ez a könyvtár
videót, esemény kezeléseket, digitális audiót,
CD-ROM-ot,
hangot,
folyamatokat,
megosztott objektumok betöltését, hálózatot
és időzítést kezeli.]
SDLC (ang. Synchronous Data Link Control) [jest
protokołem warstwy łącza danych modelu
OSI, z którego wywodzi się HDLC. Został
zaprojektowany przez IBM jako część
architektury
SNA.
Był
pierwszym
popularnym protokołem bitowym. SDLC
jest
dostosowany
do
pracy
pełnodupleksowym lub półdupleksowym z
wykorzystaniem łączy dedykowanych lub
komutowanych
z
synchroniczną
transmisją danych. Możliwa jest też praca
w systemie o konfiguracji punkt-punkt lub
punkt- wiele punktów. W trybie
niezrównoważonym mającym miejsce w
sieci z konfiguracją wielopunktową jedna
ze stacji jest stacją główną (nadrzędną),
pozostałe zaś są podrzędne. Tryb
zrównoważony pracy, definiowany np. w
protokole HDLC, nie jest w SDLC
realizowany. Przy dupleksowym trybie
pracy stacja SDLC jest protokołem
bardzo efektywnym, mając znacznie
krótszą część organizacyjno-sterującą
ramki niż protokoły BISYNC lub
DDCMP.] – SDLC Synchronous Data Link
Control (szinkron adatkapcsolat vezérlés)IBM
SDMI (Secure Digital Music Initiative) – SDMI
(Secure Digital Music Initiative) - 'SDMI'
zene
biztosítókódolás
[digitális
hangfelvételek
jogtalan
másolást
megakadályozni
hivatott
kódolás;
tervezésben lévő, sokat vitatott kódolás,
mely főleg az interneten használatos MP3
technikával kódolt, jogtalanul másolt zene
terjesztését hivatott megakadályozni; még
nem szabvány]
SDRAM (ang. Synchronous Dynamic Random
Access
Memory)
[1.
synchroniczna
dynamiczna pamięć operacyjna; 2. rodzaj
pamięci
o
dostępie
swobodnym
wykorzystywana m.in. w komputerach
jako pamięć operacyjna. Początkowo pod
nazwą SDRAM kryły się układy obecnie
nazywane SDR SDRAM. Przedrostek
SDR pojawił się po wprowadzeniu pamięci
DDR SDRAM. 3. rodzaj pamięci DRAM
pracującej synchronicznie z magistralą
systemową, co odróżnia ją od klasycznej
pamięci DRAM typu FPM i EDO, które
pracują asynchronicznie] – SDRAM,
Synchronous Dynamic RAM; szinkron
dinamikus RAM (szinkron működésű
6222
dinamikus, közvetlen elérésű tár) [1.
Szinkron DRAM. A CPU sínsebességével
szinkronizálja önmagát, azaz 66, 100 vagy
133 MHz-en fut. 2. A processzorok gyors
fejlődése során a rendszersín maximum 50
MHz-es órajele már túl kevésnek bizonyult.
Ahhoz, hogy át tudják lépni a bűvös 50
MHz-es határt, új memória típust vezettek
be. Az alapgondolat az, hogy a processzor
órajelével működjön a memória, így
kiküszöbölhetőek a szinkronizálásból adódó
várakozási ciklusok. Ennek az elgondolásnak
a végeredménye a szinkron dinamikus
RAM. A SDRAM-ok többsége DIMM
(Dual Inline Memory Modul) modulként
készül. Központi memóriának úgynevezett
dinamikus RAM-ot használnak. 3. Szinkron
DRAM.
A
CPU
sínsebességével
szinkronizálja magát.]
SDSL [1. technologia przesyłu danych za
pomocą telefonicznej linii abonenckiej
pozwalająca użytkownikowi połączyć się
z siecią danych (np. Internetem) w sposób
symetryczny. Umożliwia profesjonalne
zastosowania,
wideokonferencje
czy
budowanie
korporacyjnych
sieci
wirtualnych.
Oferuje
prędkość
transmisji: 1,536Mb/s (T1) lub 2Mb/s
(E1). 2. Technologia cyfrowej linii
telefonicznej - zwana pojedynczym HDSL
- umożliwia transport informacji z
szybkością 768 Kb/s w obydwu
kierunkach przez jedną dwuprzewodową
skrętkę miedzianą.] – SDSL Symmetric
Digital Subscriber Line; Szimmetrikus
Digitális Előfizetői Vonal [Az első tag utal
arra, hogy ennél a technológiánál a fel- és
letöltési sebesség megegyezik, tehát a
4Mbps csomagnál a feltöltési sebesség is
4Mbps. A tényleges sebességérték minden
esetben
az
egyedi
vonalvizsgálati
jegyzőkönyv alapján állapítható meg.]
SDTV (ang. Standard-Definition TeleVision telewizja
standardowej
rozdzielczości)
[cyfrowa wersja analogowego standardu
NTSC i PAL wraz z przeplotem,
nazywana
też
"standardową
rozdzielczością" dla odróżnienia od
"wysokiej rozdzielczości" (HDTV).] –
SDTV
(ang.
Standard-Definition
TeleVision),
Standard-Definition
TV
(normál felbontású televízió) [rövidítése,
nevét az Egyesült Államokban a HDTV-től
való megkülönböztetés érdekében hozták
létre. A Standard-Definition TV PAL és
NTSC normával megegyező felbontású és
képfrissítésű,
digitális,
veszteséges
tömörítéssel dolgozó TV szabvány. Ez egy
olyan analóg tévé, amit elláttak egy digitális
-
Wersja 01 01 2017.
adások vételére alkalmas ATSC vagy DVBT tunerrel. Ezzel venni tudja a digitális
adásokat, de a HDTV-műsorok közel sem
nézhetőek rajta olyan jól, mint egy HDTVn.]
se non è vero è (molto) ben trovato [wł., jeśli to
nie jest prawdziwe, to jednak (bardzo)
dobrze wymyślone; z Giordana Bruno (Gli
eroici furori; 1585 r.)] – (ol) se non è vero è
(molto) ben trovato; ha nem is igaz, de találó
Sea [1. miara ciał sypkich, ok. 15 litrów; 2.
Miara ciał sypkich wynosząca około 15
litrów] – sea (véka) (régi űrmérték = 15 l;
száraz anyagoknál tehát 1 homer = 10 éfa =
30 sea = 180 kab]
seans [fr. séance 'posiedzenie; sesja; jw.' od seoir
'siedzieć' z łac. sedēre, 1. przedstawienie
publiczne jednego programu filmowego w
kinie;
zebranie
poświęcone
doświadczeniom spirytystycznym; (s. gry
jednoczesnej)
symultan;
przest.
każdorazowe pozowanie malarzowi a.
rzeźbiarzowi; 2. pokaz jakiegoś filmu;
3. spotkanie
z
uzdrowicielem,
psychoanalitykiem itp.; 4. jednorazowe
pozowanie malarzowi lub rzeźbiarzowi] –
(fr)
szeánsz;
előadás,
felolvasás;
mozielőadás; spiritiszta összejövetel; (biz)
ülés, értekezlet
seans filmowy – mozielőadás; filmelőadás
seans spirytystyczny [spotkanie ludzi w celu
nawiązania kontaktu z duchami zmarłych]
– spirituális összejövetel v. szeánsz
search engine {rzecz.} (też: browser, search
enginge, crawler); wyszukiwarka {f.}
[komp.] – (ang.) search engine - kereső
(program) [kereső programok lehetővé teszik
nevek, címek, kiadványok, képek, zene, stb.
keresését
az
Interneten;
használatuk
ingyenes, többnyire reklámokból tartják fent
azokat; újabban Web-kapuknak is szerves
része egy-egy népszerű kereső, mint pl. a
=>AltaVista; =>Yahoo, stb. utóbbiakat nagy
forgalmuk miatt (> 1 millió látogató
naponta), irritálóan sok reklámmal terhelik;
2001-ben a két leghatékonyabbb, gyors és
reklámmentes
kereső
a
http://www.google.com/ (ez képekre is
keres) és az alltheweb.com, mely norvég
fejlesztésű; mindkettő a magyar webirodalomban is feltűnően jól keres (a Google
már több mint egy milliárd Web-oldalt vett
nyilvántartásba); a FastSearchnak FTP és
MP3 keresője is van; a kereső programok
részben azonos, részben eltérő elvek szerint
keresnek, így eredménytelen keresés esetén
érdemes több keresőt kipróbálni; előnyös
lehet nyelvterületek szerint keresni, de a
6223
kimondottan magyar keresők részben csak az
anyaországbeli szervereken keresnek és a
szaporodó határokon túli magyar honlapokat
gyakran nem találják meg]
Seba, Szeba, Saba (przysięga) [1. Syn Regmy,
syna Kusza. Jego potomkowie podobno
osadzili się nad Zatoką Perską. 2. Saba,
syn Joktana, potomek Sema. Jego
potomkowie osadzili się w południowej
Arabii. 3. Saba, syn Jokszana, wnuk
Abrahama i Ketury. 4. Syn Bichry,
Beniaminita; po śmierci Absaloma
planował rewoltę przeciw Dawidowi;
został zabity w Abel i głowa jego została
wydana wojskom Joaba. 5. Potomek
Gada.] – Séba (eskü; hét; iszákos; ember) [1.
Joktán fia, valószínűleg a dél-arábiai
sabeusok királyságának megalapítója (1Móz
10,28; Ézs 43,3; Zsolt 72,10; Jer 5,20. 2.
Ábrahám unokája, második felesége, Keturá
után (1Móz 25,1-3). 3. Kút, amelytől
Beérseba a nevét kapta (1Móz 26,33:
"Sibá"). 4. Gád törzse egyik nemzetségének
feje (1Krón 5,13). 5. Benjáminita férfi, aki
felkelést szervezett Dávid ellen (2Sám
20,1kk.). 6. Kús fia (1Móz 10,7; 1Krón 1,9:
"Széba"). 7. Rahmá fia, Kús unokája (1Móz
10,7; 1Krón 1,9). 8. Város Simeon törzsi
területén (Józs 19,2).]
Sebastian [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"czcigodny", "dostojny". Odpowiada
łacińskiemu Augustus.] – Sebestyén [(latingörög) Jelentése: Sebastia városából való;
magasztos, felséges.]
Święty Sebastian, Sabastián (zm. ok. 287 w
Rzymie) [męczennik chrześcijański i
święty
Kościoła
katolickiego
oraz
prawosławnego] – Szent Sebestyén, latinul
Sebastianus (születési helye ismeretlen –
meghalt 287. január 20-án) [keresztény szent
és mártír, aki Diocletianus római császár
keresztényüldözéseinek
idején
halt
vértanúhalált. Sebestyén a legnépszerűbb
szentek közé tartozik. Mint segítőszenthez
fordultak hozzá pestis és más – embereket
vagy állatokat pusztító – járvány idején.
Számos egyesület és kézműves-céh tisztelte
védőszentjeként, ereklyéinek birtoklásáért
több település vetélkedik. A művészet
Sebestyén vértanúságát sokszor választotta
témájául, és számtalan változatban dolgozta
föl a mindenkori ízlésnek megfelelően. A
szentek római naptára január 20-án
emlékezik meg róla Fábián pápával együtt.
Az emléknap dátuma és a megünneplés
ténye szinte az egyetlen, ami komolyan
vehető tanúságként elfogadható Szent
Sebestyénről. Ünnepét egészen a 354. évi
-
Wersja 01 01 2017.
római kalendáriumig vissza lehet vezetni.
Emlékezetét abban a Via Appián lévő
katakombában ülték meg, amely az ő nevét
viseli. Már a 4. században építettek ott egy
bazilikát, igaz, hogy először az apostolok
tiszteletére, csak később lett Szent Sebestyén
temploma.
Temetésének
helye
és
körülményei nem ismertek, valószínűleg
nem ebben a római katakombában helyezték
el földi maradványait. Halála időpontjának
meghatározására is föltevés eredménye.]
Sebastiana [forma żeńska imienia Sebastian.
Patronką tego imienia jest św. Sebastiana
z Heraklei (z Tracji)] – a Sebestyén női
változata
Sebastiana
z
Heraklei
[męczennica
chrześcijańska z czasów panowania
Domicjana (81-96), święta Kościoła
katolickiego. Zginęła ścięta mieczem,
wcześniej torturowana i palona, za
odmowę
złożenia
ofiary
bożkom
rzymskim. Jej wspomnienie liturgiczne
obchodzone jest 16 września.] – Szent
Szebasztiána vértanúnő [Domicián császár
uralkodása alatt élt. Szent Pál apostolnak volt
tanítványa. György elöljáró megkötöztette őt
Markianopoliszban. Ólmos végül korbáccsal
ütötték és megtüzesített kemencébe dobták,
de mindezek között sértetlen maradt. Aztán
Herakleába vitték. Ott fára függesztették,
majd vadállatok elé vetették. A kínzások
közt ismét sértetlen maradt. Végül lefejezték.
Testéből vér helyett tej folyt ki.]
Sebek, Bastuś – Sebestyén beceneve
SECAM séquentiel couleur à mémoire (pl.
kolejny kolor z pamięcią) [francuski system
nadawania koloru w sygnale kolorowej
telewizji analogowej. SECAM został
opracowany przez zespół Henryka de
France z zakładów Thomson. To pierwszy
system telewizji kolorowej jaki został
zastosowany w Europie.] – SECAM
(franciául Séquentiel couleur à memoire;
(ang.) "Sequential Color with Memory":
egymás utáni sorok memoriája) [1. az analóg
színes televízió olyan francia találmányú
rendszere, melyben a színinformációt
hordozó két színkülönbségi jel (R-Y, B-Y)
átvitele
két
különböző
frekvenciájú
színsegédvivő
frekvenciamodulációjával
történik.
A
rendszer
működésének
alapgondolata, hogy két egymást követő
sorban a színjel nem változik lényegesen.
Ezért felváltva, egyik sorban csak az R-Y, a
következő sorban csak a B-Y jelet viszik át,
a vevőkészülékben az éppen át nem vitt (de a
megfelelő szín előállításához szükséges)
másik színkülönbségi jelet pedig az előző
sorban átvitt jel pontosan 1 soridejű (64 us)
6224
késleltetésével állítják elő. Magyarországon
az MTV 1-es és 2-es csatornái sugároztak
ebben a rendszerben az 1996-os PAL-ra
történő átállásig. 2. Ez a Franciaországban
használatos színes tévérendszer, amely
különböző kelet-európai országokban is
elterjedt. Másodpercenként 50 félképpel
dolgozik. Jellemzője, hogy csak minden
második képsor színének információját
tárolja el egy speciális tárolómédiumon, ami
aztán hivatkozásként szolgál a köztük fekvő
sorokra. A színekre vonatkozó információk
„részlegesen vándorolnak a memóriába”,
mint azt a francia szó is elárulja.]
secans (sec.) [wym. sekans], sekans [1. n.łac. z łac.
p.pr. od secare, zob. sekcja; mat.; sieczna;
funkcja
trygonometryczna
będąca
odwrotnością cosinusa; 2. oznaczany w
Polsce
–
stosunek
długości
przeciwprostokątnej
i
długości
przyprostokątnej
przyległej do kąta
ostrego
; odwrotność cosinusa; pl.
sieczna (sie)] – (lat., menny.) secans,
szekáns; (menny) metsző, szelő; az egyik
szögfüggvény: a derékszögű háromszögben
az átfogó és a szög mellett fekvő befogó
aránya
secco (wym. sekko) = sucho, oschle – (ol.) secco;
„szárazon”
secento [wym. seczento] [nazwa XVII wieku w
odniesieniu do dziejów kultury wł.] –
secento; XVII. sz. neve
secentyzm [wym. secze...] [wł. secentismo
'secentyzm' od secento '600'; skr. od
'1600', tj. liczby, po której zaczyna się
numeracja lat XVII w.; sei '6' z łac. sex
'6'; cento; jedna z nazw baroku w lit.] –
(ol) secentismo; XVII. század; barokk
irodalmi irányzat
secesja [łac. secessio 'wycofanie się; odstąpienie;
odejście; opuszczenie Rzymu przez
plebejuszy (w 494, 449 i 289 r. p.n.e.) jako
wyraz protestu przeciw uciskowi ze strony
patrycjuszy' od secedere 'wycofać się;
odejść'; se- 'roz-'; zob. cesja; por. Liwiusz,
2, 32. ― oddzielenie się, odłączenie,
odseparowanie; 1. styl w sztuce przełomu
XIX i XX w., charakteryzujący się
zamiłowaniem do stylizacji, falistych linii i
asymetrii; 2. wystąpienie ze związku lub
ugrupowania dużej grupy osób; też:
oddzielenie się części kraju od reszty; 3.
zwł. od pewnej grupy, organizacji; styl w
sztuce i kulturze art. w okresie 1880-1910
zwrócony
przeciw
tendencjom
akademickim i historycznym sztuki XIX
w. (por. modernizm; Jugendstil; style
moderne); nazwa nm. i austr. ugrupowań
-
Wersja 01 01 2017.
artystów występujących przeciw oficjalnej
sztuce akademickiej (Monachium 1892;
Wiedeń 1897; Berlin 1899); w hist. USA
odłączenie się stanów płd. od Uniii w r.
1861, które doprowadziło do tzw. wojny
secesyjnej (1861-65)] – (lat.) secessio,
szecesszió;
elkülönülés,
kivonulás,
különválás, elszakadás, elválás (államé,
népcsoportté); (műv) a XIX. század végén
divatos, eredetileg naturalista jellegű, majd
bizarr túlzásokba eső képzőművészeti irány
secesjonista (łc. secessio ‘oddzielenie się;
ustąpienie’) [1. artysta tworzący w duchu
secesji; entuzjasta secesji w sztuce. 2. lm.
secesjoniści
–
członkowie
jakiegoś
ugrupowania, partii, z których wystąpili,
by założyć własne.], secesjonistka – (lat.)
szecesszionista (ffi/nő)
secesjonistyczny, -a, -e – (lat.) szecesszionista
secesjonizm [dążenie do oddzielenia się jakiegoś
regionu od reszty kraju i utworzenia
samodzielnego
państwa]
–
(lat.)
szecesszionizmus
secesyjny, -a, -e [przymiotnik od: secesja] – (lat.)
szecessziós
secesyjna wojna – (hist.) az észak amerikai
polgárháború v. szecessziós háború
secina – száz fő v. darab; (hist.) kozák szotnya
Second Life (SL) [Darmowy, wirtualny świat,
udostępniony publicznie w 2003 roku
przez firmę Linden Lab, mieszczącą się w
San Francisco, założoną przez Philipa
Rosedale'a – byłego dyrektora ds.
technicznych firmy RealNetworks. Świat
Second Life znajduje się na wielu
serwerach, zarządzanych przez Linden
Lab. To połączenie serwerów zwane jest
"siecią" (ang. grid). W kliencie gry
zawarte są narzędzia, umożliwiające
użytkownikom (nazywanym mieszkańcami
– ang. residents) modyfikację świata SL
oraz uczestniczenia w jego wirtualnej
gospodarce. Pod koniec sierpnia 2007
roku,
według
oficjalnych
danych,
zarejestrowanych było ponad 9 mln
graczy, z czego około 1,5 mln aktywnych
w ciągu ostatnich 60 dni. Second Life jest
darmową
platformą,
umożliwiającą
wykupienie płatnego konta premium,
oferującego dodatkowe możliwości jakimi
są np. możliwość zakupu własnej wyspy
(ang. Sim) czy otrzymywanie okresowego
kieszonkowego w tamtejszej walucie Linden Dollars (Ls, L$)] - Second Life
(rövidítve: SL) [internet alapú virtuális világ,
melyet a Linden Research, Inc (sokszor csak
Linden Labnak nevezik) fejlesztett ki 2003-
6225
ban, de igazából 2006 végén és 2007-ben
került a figyelem középpontjába.]
secundo [łac., wym. seku...] [(po) drugie; por.
primo] – (lat.) secundo; másodszor
secundum quid [łac.] – (lat.) secundum quid
(latinul „a dolog alapján”), vagy elsietett
általánosítás, olyan érvelési hiba, amely a
következtetést túl kicsi, vagy nem
reprezentatív minta alapján vonja le.
Secure Digital Music Initiative, SDMI
[inicjatywa na rzecz bezpiecznej muzyki
cyfrowej, organizacja skupiająca liczne
firmy elektroniczne i wytwórnie płytowe,
której celem było stworzenie bezpiecznych
standardów dla muzyki cyfrowej.] – (ang.)
Secure Digital Music Initiative (biztonságos
digitális zenei kezdeményezés)
Security and Exchange Comission (odpowiednik
polskiej KPWiG) [instytucję kontrolną z
ramienia amerykańskich giełd; wydał
regulację
wymuszającą
stopniowe
przejście na XBRL dla wszystkich firm
raportujących do SEC do połowy 2011
roku.] – SEC Security and Exchange
Comission (Értékpapir és Tőzsdefelügyeleti
Bizottság)
Security through obscurity lub security by
obscurity (z ang. bezpieczeństwo poprzez
niezrozumiałość) [to przykład złych
praktyk stosowanych w bezpieczeństwie
teleinformatycznym, którego istotą jest
ukrywanie
detali
dotyczących
implementacji, formatów i protokołów
przed
potencjalnymi
adwersarzami.
Osoby stosujące tę technikę wierzą, że
nawet jeśli system posiada luki,
nieznajomość
błędów
uniemożliwia
przeprowadzenie
ataku.]
–
bizonytalanságon alapuló biztonság v.
titkolózáson alapuló biztonság (ang.: security
by/through obscurity) [az informatikai
biztonság területén alkalmazott irányelv,
melynek lényege, hogy egy rendszer
elemeinek (designjának, megvalósításának)
eltitkolásával próbálja megteremteni annak
biztonságát.]
-
Wersja 01 01 2017.
Sedan [miasto we Francji] – (földr.) Sedan
(francia város) [Bitwa pod Sedanem została
stoczona podczas wojny francusko-pruskiej
1 września 1870 roku: A sedani csata a
porosz–francia háború legfontosabb csatája
volt, melyben egy teljes francia hadsereg
semmisült meg, és adta meg magát a
poroszoknak a francia császárral, III.
Napóleonnal együtt. Császáruk nélkül a
Második Francia Császárság összeomlott, a
birodalmi kormány szétesett, helyére egy
vértelen
forradalomban
visszaállt
a
köztársaság, mely még öt hónapig folytatta a
háborút, majd Párizs ostroma után
kapitulált.]
Sedan – Sedan (kocsitípus)
sedan, kareta, notchback (ang. notch - szczebel,
stopień; back - tył) [1. rodzaj nadwozia
samochodowego z wyraźnie wydzielonymi
przedziałami: silnikowym, osobowym i
bagażowym; 2. rodzaj trójbryłowego,
zamkniętego
nadwozia
samochodu
osobowego, z wyraźnie oddzielonym
przedziałem silnikowym i bagażowym. W
okresie od lat 50. do 90. XX wieku był to
najczęściej spotykany rodzaj nadwozi
samochodowych, obecnie wciąż nadwozie
typu sedan uważane jest za klasyczne i
eleganckie.] – szedán (kocsitípus)
sedański, -a, -ie [przymiotnik od: Sedan] – sedani
sedatywny, -a, -e [uspokajający, uśmierzający] –
(lat.) sedatív; (orv.) enyhítő, nyugtató
sedatywa – (lat.) sedatívum; enyhítő, nyugtató szer
Sedecjasz * Sedekiasz (sprawiedliwy Pan) [1.
Imię nadane Mataniaszowi, ostatniemu
królowi
judzkiemu,
przez
Nabuchodonozora, króla babilońskiego.
Rządził
11
lat
(599-588
przed
Chrystusem). Czyny jego były złe, za co
ostrzegany był przez proroka Jeremiasza.
2. Syn Chanaana, fałszywy prorok,
doradca Achaba. 3. Syn Joakima. 4. Syn
Maazejasza. 5. Syn Chananiasza.] SÉDÉKIÁS
(Jahve
igaz,
Jahve
igazságossága; az Úr igaznak bizonyította
meg magát) [1. Kénaána (1) fia, aki Aháb (1)
király idejében 400 hamis próféta vezetője
volt (1Kir 22,19-24; 2Krón 18,10). 2. Júda
utolsó királya, Jósiás (1) és Hamutál fia,
eredeti neve: "Mattánia" (1) (2Kir 24,17-19;
1Krón 3,15), Nabukodonozor hűbéres
királlyá tette; de fellázadt Babilon ellen és
6226
emiatt súlyosan bűnhődött (2Kir 24,20; 25,17). 3. Jekóniás fia (1Krón 3,16). 4. Mahásiás
(17) fia; hamis próféta a Babilonba hurcolt
zsidók közt (Jer 29,21-23). 5. Hanániás (2)
fia, Jójákim király főembere (Jer 36,12). 6.
Pap, aki elsőnek pecsételte meg a
szövetséget Nehémiással (Neh 10,1).]
seder [1. w judaizmie a. u judaistów: wieczerza
obrzędowa spożywana w pierwsze dwa
dni święta Paschy] – (héb.) széder; a
kovásztalan kenyér ünnepének (peszah) első
és második estéjén a családi asztalnál történő
szertartás
1
sedes [1. muszla klozetowa z pokrywą; 2.
muszla klozetowa wraz z deską i pokrywą;
sama muszla klozetowa lub sama deska] –
WC-kagyló
2
sedes (stolica) – (lat.) sedes; ülőhely, lakóhely
Sedes Apostolica [łac., stolica apostolska; władza
papieska] – (lat., vall.) Sedes Apostolica; a
Pápai (Apostoli) Szentszék
sedes impedita [łac., prawo kośc. siedziba, stolica
biskupia, w której biskup nie może
sprawować swych czynności i gdzie
zastępuje go wikariusz kapitulny] – (lat.)
sedes impedita [akadályozott püspöki szék]
Sedilie [miejsce w kościele przeznaczone dla
celebransa
i
służby
liturgicznej.
Zazwyczaj znajduje się w prezbiterium.
Szczególnym
rodzajem
sedilii,
zarezerwowanym
dla
biskupa
ordynariusza jest katedra. Katedra
znajduje się tylko w kościele katedralnym
(od sedilii biskupa wzięła się nazwa
budynku katedry).] – ülőfülke (sedilia)
sedimentum ('osad’) [Osady – ogólne określenie
utworów luźnych zgromadzonych na
powierzchni Ziemi, powstałych wskutek
gromadzenia się materiału w procesie
sedymentacji.] – (lat.) szedimentum; üledék,
lerakódás, seprő; (vegytan) kiválasztódás,
lerakódás, üledék; (földtan) hordalékos v.
üledékes kőzet
sedno [1. istota czegoś, to co jest zasadnicze w
czymś; 2. Sedno albo sadno – przetarcie
skóry na ciele od kulbaki.] – (orv.) feltörés;
bőrsérülés a nyeregtől a testfelületen; (átv.)
érzékeny v. fájó pont; vminek gyenge oldala,
vminek a java v. magva; lényeg
sedno obuwia – lábfeltörés
sedno rzeczy – a dolog lényege; a dolog veleje
sedno sprawy – a dolog lényege v. veleje v. nyitja
sednowiec – (műsz) központfúró
sedymentacja [1. zjawisko opadania cząstek
ciała stałego rozproszonego w cieczy;
2. proces osadzania się pod wpływem siły
ciężkości materiałów naniesionych przez
-
Wersja 01 01 2017.
wiatr, lodowce lub wody płynące; 3. łac.
sedimentum 'osad; fusy' od sedēre,
osadzanie się zawiesin na dnie zbiornika
pod wpływem siły ciężkości; tworzenie się
osadów geol. przez opadanie mas
mineralnych a. szczątków organicznych
na dno wód a. powierzchnię lądu (np.
pustyń)]
–
(lat.)
sedimentáció,
szedimentáció; lerakódás
sedymentować – (lat.) szedimmentálni; (fiz)
ülepíteni; oldatból, folyadékból a lebegő
szilárd anyagot leülepíteni
Sefardejczycy a. Sefardyjczycy, Sefardim [1.
późn.hebr. Sěpharadhī 'jw.' z Sěphāradh
'Hiszpania' od nazwy regionu, prawdop. w
płn. Azji Mn., gdzie Żydzi byli niegdyś w
niewoli (por. Biblia, Abdyjasz, 20); nazwa
Żydów pochodzących z Europy płd.-zach.,
wcześnie osiedlonych na Półwyspie
Iberyjskim, a później zamieszkałych w
Grecji, krajach Lewantu, Anglii, Holandii
i w obu Amerykach; 2. (także Spaniolowie,
Żydzi sefardyjscy; od hebr. ‫ ספרד‬Sefarad
'Hiszpania i Portugalia’) – określenie
ludności
żydowskiej
zamieszkującej
obszar
Półwyspu
Iberyjskiego,
posługującej się dialektami judeoromańskimi. 3. Żydzi zamieszkujący do
końca XV w. Hiszpanię, gdzie stworzyli
wielki ośrodek kultury i nauki. Wydaleni z
Hiszpanii w 1492, osiedlili się w północnej
Afryce, w państwie otomańskim, a na
terenie Europy - w Italii, Anglii i Holandii.
4. liczna grupa żydowska, która spędziła
wiele wieków w Hiszpanii, Portugalii,
Francji i Anglii.] – (héber) szefárd; spanyol,
ill. általában Földközi-tenger vidéki, afrikai
eredetű zsidó
Sefarwaici * Adramelech [Według Biblii (2 Ks.
Król. 17, 31) Sefarwaici palili swoje dzieci
na jego cześć.] – Sefárvaimbeliek
[Sefárvaimbeliek tűzzel égették meg az ő
magzatjaikat
az
Adraméleknek
és
Anaméleknek, a Sefárvaimbeliek isteneinek.
(Kir. II. k. 17,31)]
Sefer, Szefer (przyjemność) [w pobliżu tej góry
Izraelici rozbili obóz w czasie wędrówki
do Ziemi Obiecanej. Tam przybyli z
Kehelata, a po wyjściu stamtąd rozbili
obóz w Charada.] – Séfer (szépség) [Hegy,
amely mellett Izráel fiai pusztai vándorlásuk
során tábort ütöttek (4Móz 33,23-24)]
Segedyn, Szeged [(pol. Segedyn, serbs. Segedin,
rum. Seghedin) - czwarte pod względem
liczby ludności miasto Węgier, położone
nad Cisą na południu kraju, na wschód od
Dunaju. Stolica komitatu Csongrád.] –
Szeged (megyei jogú város, Délkelet-
Magyarország regionális központja, az
ország negyedik legnagyobb városa,
Csongrád megye székhelye.)
6227
Szeged- Dóm
segetalny, -a, -e – (növ.) szántóföldi (szegetális)
segment [1. jedna z wielu powtarzających się
części składowych czegoś; 2. jeden z
domów stojących w rzędzie i połączonych
bocznymi ścianami; 3. jeden z mebli
stojących wzdłuż ściany i połączonych ze
sobą; 4. część koła ograniczona łukiem
oraz jego cięciwą; 5. część płata płucnego;
6. zob. metamer] – (lat.) szegment,
szegmentum, szegmens; szelet, szelvény;
(menny) körszelet; a körnek egy ív és a
hozzátartozó húr által határolt része; (menny)
gömbszelet; a gömbnek egy sík által
lemetszett
része;
(áll.)
szelvény,
testszelvény; (informatika) szegmens [185
m hosszú egység, amire 28 gép
csatlakoztatható]
segmentowy, -a, -e [przymiotnik od: segment] –
(lat.) szegmentes
segmencik [zdrobnienie od: segment]
–
körszeletke; gömbszeletke
segmentacja [1. podział czegoś na segmenty;
2. zob. bruzdkowanie w zn. 2.; 3. zob.
metameria] – (lat.)
szegmentáció,
szelvényezettség;
szegmentálás;
feldarabolás, felaprózás
Segmentation [Sposób usprawnienia wydajności
sieci przez dzielenie pojedynczych dużych
sieci
w wiele
mniejszych,
mniej
przeciążonych
sieci
z
zachowanie
połączenia między nimi. Switche jest
efektywnym narzędziem segmentacji
przez zapewnienie każdemu portowi
konkretnej
wielkości
łącza,
bez
konieczności
zmiany
jakiegokolwiek
wyposażenia
LAN
(karty,
huby,
okablowanie, routery, mostki) przez
użytkowników. Switche także pozwalają
na liczne transmisje jednoczesne.] – (ang.)
Segmentation; darabolás szegmentálás
-
Wersja 01 01 2017.
segregacja [1. dzielenie czegoś na grupy,
kategorie według wybranych cech; 2.
faktyczne lub prawne oddzielenie od siebie
w ramach jednego państwa grup ludzi ze
względów etnicznych, rasowych lub
religijnych; 3. nierównomierność rozkładu
składników stopowych w metalu] – (lat)
szegregáció;
osztályozás,
besorolás,
válogatás; elválasztás, elkülönítés; (dawno) a
négerek elkülönítése a fehérektől az USAban
segregacja rasowa – faji megkülönböztetés
segregator1 [1. szafa z szufladkami lub pudło z
przegródkami służące do przechowywania
posegregowanych
dokumentów;
2. okładka z klamerkami do wpinania
pism urzędowych] – osztályozó, rendező,
válogató; iratrendező
segregator na dokumenty – iratrendező
segregator2 – osztályozó, rendező, válogató
(ember)
segregować – (lat) szegregálni; osztályozni,
szortírozni;
elválasztani, elkülöníteni,
besorolni, válogatni
segregowanie – (lat) szegregálás; osztályozás,
rendezés, válogatás
segue = tak samo jak poprzednio, naśladując –
(ol.) segue; következik, jön (zene)
seguidilla [1. wym. segidilja] [hiszp. 'jw.' od
seguir 'następować (po czym)' z łac. sequi,
zob.
sekwencja;
taniec
hiszp.
zróżnicowany w tempie i nastroju zależnie
od regionu; muzyka do tego tańca w
takcie trójdzielnym, wykonywana zazw.
na gitarze i kastanietach; szybkie bolero;
2. bardzo żywy taniec hiszpański; muzyka
do tego tańca; segedilla] – (sp, zene)
seguidilla; kasztanyettával kísért, gyors,
háromnyolcados ütemű spanyol tánc
seicento [wym. sejczento] [wiek XVII w kulturze
włoskiej] – (ol, irod, műv) seicento; a XVII.
Század olasz művészetének összefoglaló
elnevezése (a.m. hatszáz)
seid, said, sidi [arab. sejjid 'pan; książę';
przywódca
muzułm.;
pan,
tytuł
grzecznościowy
muzułmanina
znakomitego rodu a. wybitnych zasług] –
(arab) sidi; úr
sejf [ogniotrwała szafa lub skrzynia służąca do
przechowywania pieniędzy i kosztowności]
– széf, páncélszekrény
sejf hotelowy – szállodai széf
sejm [izba niższa polskiego parlamentu; też: cały
parlament] – (lengyel) szejm; képviselőház,
országgyűlés (Lengyelországban)
Sejm Czteroletni, Wielki [sejm obradujący w
latach
1788–1792,
który
uchwalił
6228
Konstytucję 3 maja] – négyéves Nagyszejm
(1788-1792)
sejm egzekucyjny – végrehajtó szejm
sejm elekcyjny [sejm, na którym obierano króla]
- királyválasztó szejm
sejm galicyjski – (hist) galíciai parlament (18611918)
sejm jednoizbowy – egy házból v. kamarából álló
országgyűlés
sejm konstytucyjny – (lengyel) alkotmányozó
szejm v. országgyűlés
sejm konwokacyjny [1. w dawnej Polsce sejm
zwoływany przez interrexa w czasie
bezkrólewia. Ustalał czas i miejsce
przeprowadzenia sejmu elekcyjnego 2. był
sejmem poprzedzającym wolną elekcję,
gdzie ustalani byli kandydaci do władzy.
Jego celem było ustalenie zasad obrad
przyszłego sejmu elekcyjnego. Pierwszy
sejm konwokacyjny odbył się w 1573 roku
po śmierci Zygmunta II Augusta. Nie
można było go zerwać. W 1764 na sejmie
konwokacyjnym ograniczono władzę
hetmanów i podskarbich tworząc komisję
wojskową i skarbową. 3. (u Zygmunta
Glogera) Sejm konwokacyjny oznaczał
zwołanie wszystkich stanów Rzplitej
podczas bezkrólewia, celem uchwalenia
terminu i formy sejmu elekcyjnego. Za
Jagiellonów
nie
znano
sejmów
konwokacyjnych, lecz po ogłoszeniu
bezkrólewia naznaczano odrazu czas
sejmu elekcyjnego. Gdy atoli życie
polityczne zaczęło się rozwijać na
szerokich przestrzeniach połączonej z
Koroną Litwy i Rusi, postanowiono po
śmierci Zygm. Aug. na styczeń r. 1573 do
Warszawy konwokację Stanów, żeby
uchwaliły czas i formę elekcyi. Z tej
potrzeby
chwilowego
porozumienia
wywiązał się sejm konwokacyjny, który
odtąd wszedł w zwyczaj i prawo, a miał
określony czas trwania dwutygodniowy.
W kilka miesięcy po konwokacyi
następował
sejm
elekcyjny.
Sejm
konwokacyjny czyli „przyzywny” był w
gruncie rzeczy ze swemi uchwałami
„generalną konfederacją Stanów” i nosił
taką nazwę prawną..] – (tört.) a
királyválasztás
időpontját
meghatározó
parlamenti gyűlés; a királyválasztást
megelőző v. konvokációs szejm
sejm koronacyjny [1. sejm, w czasie którego
odbywała się koronacja; 2. w I
Rzeczypospolitej
był
to
sejm,
poprzedzający
koronację
elekta.
Odbywał się zazwyczaj w Krakowie
(wyjątkiem
był
sejm
koronacyjny
-
Wersja 01 01 2017.
warszawski
Stanisława
Augusta
Poniatowskiego). Na sejmie tym elekt
dopełniał
wszystkich
formalności
przygotowujących
jego
koronację.
Zaprzysięgał artykuły henrykowskie i
pacta conventa] – (hist.) koronázó szejm v.
országgyűlés
sejm ma władzę ustawodawczą – a szejmnek
törvényhozó hatalma van
sejm śląski – (hist) sziléziai parlament (1922-1939)
sejm ustawodawczy – törvényhozó országgyűlés
v. szejm
sejm walny [w dawnej Polsce: najwyższy organ
prawodawczy państwa składający się z
króla, senatu i izby poselskiej] – általános
szejm
sejsmiczny, -a, -e [dotyczący drgań i ruchów
tektonicznych skorupy ziemskiej] – (gör.)
szeizmikus;
(geol)
a
földrengéssel
kapcsolatos, rengésre jellemző, földrengés
alkalmával szokásos
sejsmicznie – (gör.) szeizmikusan
sejmik [1. w dawnej Polsce: zjazd szlachty w
obrębie województwa lub ziemi, który
podejmował uchwały i wybierał posłów na
sejm; 2. organ lokalnego samorządu;
3. burzliwe, hałaśliwe zgromadzenie; 4.
Sejmiki. W XV w. przywileje Nieszawskie
przeniosły punkt ciężkości ustawodawczej
do
sejmików
w
ziemiach
i
województwach.] – (tört.) tartománygyűlés,
kisgyűlés, provinciális gyűlés, kis szejm
sejmik generalny [zob. generał w zn. 3.] –
általános tartománygyűlés v. kis szejm
sejmik jaskółczy – (átv.) zsibvásár, zenebona
sejmik kapitulny – (dawno) káptalani gyűlés;
kanonokok együttes ülése
sejmik komitatu – megyei közgyűlés
Sejmik przedsejmowy [w dawnej Polsce
zgromadzenie
zwoływane
w
celu
wyłonienia posłów na sejm walny oraz
uchwalenia instrukcji dla posłów. Zbierał
się w terminach podanych w uniwersale
królewskim, w Koronie zazwyczaj 6
tygodni, na Litwie 4 tygodnie przed
sejmem walnym. W praktyce nie
przestrzegano wyznaczonych terminów i
sejmik
przedsejmowy
na
Litwie
wyprzedzał na ogół koronny.] – a Szejm
összeülése előtti gyűlés
sejmik relacyjny [w dawnej Polsce: sejmik, na
którym posłowie danej prowincji zdawali
szlachcie relacje z obrad sejmu] –
beszámoló
gyűlés;
a
képviselők
beszámolását napirendre tűző szejm
6229
sejmik stołeczny – fővárosi közgyűlés
sejmik stanowy – rendi gyűlés
sejmik trybunalski [w dawnej Polsce: sejmik, na
którym
wybierani
byli
sędziowie
trybunału] – törvényszéki v. ítélőszéki
gyűlés
sejmik
wojewódzki
–
(hist.)
vajdasági
tartománygyűlés v. kis szejm
Sejmik
województwa
(potocznie:
sejmik
wojewódzki) [jest organem stanowiącym i
kontrolnym samorządu województwa,
który tworzą radni, wybierani w
wyborach bezpośrednich. Jego kadencja
trwa cztery lata, licząc od dnia wyborów.]
– megyei közgyűlés
sejmikować – (dawno) ülésezni, összeülni; (átv.)
fecsegni; (gúny) tanakodni, ülésezni,
tanácskozással lopni az időt v. a napot
sejmikowy, -a, -e – kis szejmi, tartománygyűlési
sejsmo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
trzęsieniem ziemi, ruchami tektonicznymi
lub wibracją] – (gör) szeizmo-; földrengéssejsmograf [przyrząd do wykrywania i
mierzenia drgań skorupy ziemskiej] –
(gör) szeizmográf; (geol) a földkéreg
rengéseinek erejét és irányát önműködően
feljegyző műszer
sejsmografia (zob. sejsmologia) – (gör)
szeizmográfia
sejsmograficzny, -a, -e – (gör) szeizmográfiai
sejsmogram [zapis drgań gruntu uzyskany za
pomocą sejsmografu] - (gör) szeizmogram;
(geol) a földrengésjelző műszer rajzolta
görbe, amelyből a föld rengéseinek helye és
ereje megállapítható
sejsmolog [specjalista w zakresie sejsmologii] –
(gör) szeizmológus; földrengéskutató
sejsmologia [nauka o trzęsieniach ziemi] – (gör)
szeizmológia; földrengéstan [a geofizikának
az az ága, amelyik távoli rengések
megfigyelésével foglalkozik]
sejsmologiczny, -a, -e – (gör) szeizmológiai
sejsmometr [1. zob. sejsmograf; 2. przyrząd do
mierzenia drgań skorupy ziemskiej] –
(gör)
szeizmográf;
szeizmométer;
a
földrengéssel járó talajmozgás önműködő
feljegyzésére szolgáló rendkívül érzékeny
műszer (inga, amely óraszerkezettel van
összekötve)
sejsmoskop
[aparatura
do
optycznego
wykrywania drgań ultradźwiękowych
wywołanych wstrząsami sejsmicznymi] –
szeizmoszkóp [(seismós gör. rázkódás,
-
Wersja 01 01 2017.
skopēîn gör. megfigyelni) a földrengések
megfigyelésére szolgáló készülék]
sejmować (regionalizm śląski zdejmować) –
ülésezni, tanácskozni (képviselőház)
sejmowy, -a, -e [przymiotnik od: sejm] –
országgyűlési, szejmi
sejmowy sąd – országgyűlési határozat
sejmy
[zebrania
prawodawcze
ogólnopaństwowe] – szejmek; országgyűlések
Sejmy rozbiorowe (1773-1775) – a felosztás
korához tartozó országgyűlések (1773-1775)
sek (sekunda) – mp (másodperc)
Sek [(u Zygmunta Glogera) wino słodkie
hiszpańskie lub z wysp Kanaryjskich.
Wspominają o niem nieraz Vol. leg.,
naznaczając np. cła od kufy małmazyi,
alekantu, kanaru, seku, po 4 złote (t. III, f.
564).] – (daw) spanyol v. a Kanáriszigetekről származó édes bor
sekans (secans) – secans (sec); szelő, szekáns
sekator [nożyce ogrodnicze] – metszőolló, kerti
olló
sekatura [1. wł. seccatura 'suszenie; przen.
zanudzanie' od seccare 'suszyć; przen.
nudzić' z łac. siccus 'suchy'. dawn.
nękanie, dokuczanie, drażnienie, szykana;
2. daw. nękanie lub prześladowanie kogoś]
– (ol) szaketúra; kínzás, ingerlés, izgatás;
zaklatás,
bosszantás,
gyötrés;
alkalmatlankodás, tolakodás, szemtelenség,
ingerkedés; nyűgösködés
sekciarski, -a, -ie – szektárius, szekta-; (pol)
szektáns
sekciarstwo [1. zasklepianie się w obrębie
wąskiej grupy, zwykle politycznej lub
ideologicznej;
2. powstawanie
lub
działalność sekt religijnych] – (lat.)
szektásság, szektáriánizmus, szektánsság,
szektaszellem;
vallási
vagy politikai
türelmetlenség, szűk látókörű elfogultság
sekciarstwo lewicowe – baloldali szektánsság
sekciarz [1. członek sekty; 2. przenośnie:
człowiek izolujący się od ogółu, kierujący
się interesami małej grupy, do której
należy] – szektás; (valamilyen) szekta tagja;
(pol) szektáriánus, szektáns; valamely párt,
nézet egyoldalú, türelmetlen, elvakult híve
sekiel [(u Zygmunta Glogera) tak nazywano w
Polsce konie siedmiogrodzkie] – (daw)
eredélyi ló
sekcja [1. dział urzędu, organizacji itp.;
2. badanie zwłok w celu stwierdzenia
zmian chorobowych i ustalenia przyczyny
zgonu; 3. część urządzenia mająca
określony zakres działania; 4. część
plutonu; 5. grupa żołnierzy obsługujących
6230
określony sprzęt bojowy] – (lat) szekció;
intézmény, egyesület, szervezet stb. tagozata,
osztálya; szak; (widział) osztály, alosztály,
ügyosztály; szakosztály, rész, részleg,
tagozat; szakosítás; (med) boncolás; (wojsk)
raj; szakasz
sekcja filatelistyczna – bélyeggyűjtő kör
sekcja historyczna – történelmi szakosztály
sekcja kolarska – kerékpárszakosztály
sekcja modelarstwa – modellezőklub v. -szakkör
sekcja sportowa – szakosztály
sekcja zwłok – boncolás
sekcjonować; dokonać, dokonywać sekcji
(zwłok) – felboncolni
sekcyjny, -a, -e [związany z sekcją] – boncolási;
osztály-, osztályos; rajsekcyjny – rajparancsnok
Sekler – székely
Seklerka – székeny (nő v. lány)
seklerski, -a, -ie – székely
Seklerzy, Szeklerzy, Sekelowie (węg. Székely
[l.poj.], Székelyek [l.mn.] (węgierskie „sz”
wymawiane jak polskie „s”, „é” – jak długie
„yj”, „ly” – jak „j”), łac. siculitas) [grupa
etniczna zamieszkująca wschodnią część
Siedmiogrodu (nazywaną także Seklem
bądź Seklerszczyzną (węg. Székelyföld lub
Székely) w dzisiejszej Rumunii.] –
székelyek [magyar tudatú és magyar nyelvű
népcsoport. Jelenleg a székelyek
elsősorban az Erdély keleti részén található
Székelyföldön élnek, de székelynek vallja
magát a Brassótól Nagyszebenig húzódó,
úgynevezett
Szászföld
magyar
ajkú
lakosságának nagy része is. A bukovinai
székelyek
az
1764-es
„madéfalvi
veszedelem” után menekültek át a
Kárpátokon túlra, onnan a 19. és a 20.
században telepítették vissza őket, ma főként
Tolna és Baranya megyékben, illetve a
Vajdaságban élnek. Jelentős számban
telepedtek meg székelyek Budapesten,
Magyarország és Erdély egyéb részein,
Nyugat-Európában,
Amerikában
és
Ausztráliában. Első okleveles említésük
1116-ból maradt fenn.]
sekować [nękać lub prześladować kogoś] –
szekálni; gyötörni, kínozni, bosszantani,
zaklatni, ócsárolni
sekować się [dokuczać jeden drugiemu, nękać się
wzajemnie] – bosszantani, szekálni; gyötrik,
kínozzák, bosszantják, szekálják egymást
sekowanie
[dręczenie,
dopiekanie,
prześladowanie
napomnieniami,
dokuczliwymi uwagami, dogadywanie] –
-
Wersja 01 01 2017.
gyötrődés,
gyötrelem,
kínszenvedés,
nyomorgatás, sanyargatás
sekrecik [zdrobnienie od: sekret] – kis titok,
titkocska
sekrecja [1. zob. wydzielanie przez komórki a.
specjalne gruczoły substancji (jak ślina,
łzy, mleko, żółć itd.) niezbędnych do
funkcjonowania
organizmu
(por.
hormony;
ekskrecja).
2. skupienie
minerałów wypełniające wolną przestrzeń
lub szczelinę w skale] – (lat.) szekréció
(secretio); elválasztás, kiválasztás, kiürítés;
(él)
a
mirigyeknek
váladékok
kiválasztásában megnyilvánuló működése;
belső kiválasztás; a mirigyek váladéktermelő
tevékenysége; (med.) kiválasztás, kiürítés;
általában a sejtek által kibocsátott anyagok
kiürítésének folyamata (mirigyek, vese, stb.)
sekrecja wewnętrzna – belső szekréció v.
elválasztás
sekret [1. sprawa lub informacja, którą trzeba
ukrywać; 2. sposób wykonywania czegoś
znany
tylko
wtajemniczonym;
3.
tajemnica] – titok
sekretarczyk – (gúny) titkárocska
sekretariat (sekr.) [dział instytucji, w którym
załatwia się sprawy bieżące] – titkárság
(titk.), titkári iroda
sekretarka [1. pracownica
zajmująca się
pracami
biurowymi
związanymi
z
działalnością jakiejś osoby lub instytucji;
2. urządzenie nagrywające informacje
przekazywane przez osobę dzwoniącą, gdy
abonent nie może odebrać telefonu] –
titkárnő (jestem sekretarką); (tel.) automata
titkárnő
[saját interaktív, hangvezérelt
menürendszer telefonszámainkra kapcsolva];
automata kezelő
sekretarka automatyczna – üzenetrögzítő
sekretarski, -a, -ie – titkári
sekretarstwo – titkárkodás, titkárság
sekretarz (sekr.) [fr. secrétaire 'sekretarz;
sekretarzyk; sekretera' (ze śrdw.łac.
6231
secretarius 'powiernik' od łac. secretum
'tajemnica') i secretio 'wydzielanie;
oddzielanie' od secernere 'oddzielać,
wyróżniać'; se- 'roz-'; cernere; 1. urzędnik
załatwiający
sprawy
związane
z
działalnością osoby lub instytucji 2. osoba
kierująca
pracą
administracyjnoorganizacyjną w instytucji, urzędzie 3.
obieralna
funkcja
w
różnych
organizacjach
4.
drapieżny
ptak
afrykański; 5. gra towarzyska ulubiona w
Polsce już za czasów Stanisławowskich.] –
(lat.) szekretárius; (dawno) titkár (titk.)
(jestem sekretarzem)
sekretarz generalny – főtitkár
Sekretarz generalny Organizacji Narodów
Zjednoczonych
[kieruje
pracami
Sekretariatu ONZ.] – Egyesült Nemzetek
Szervezetének főtitkára; ENSZ főtitkára
sekretarz gminy – (községben) jegyző
sekretarz
organizacji
podstawowej
–
alapszervezeti titkár (párté)
sekretarz osobisty – személyi titkár
sekretarz partii – párttitkár
sekretarz podstawowej organizacji partyjnej –
alapszervezeti titkár
sekretarz posełstwa – követségi titkár
sekretarz redakcji – szerkesztőségi titkár
sekretarz stanu [minister spraw zagr. USA;
kardynał
kierujący
polityką
zagr.
Watykanu] – államtitkár (át.)
sekretarz urzędu – jegyző; (w stolicy) főjegyző
sekretarze [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Sekretarzem królewskim, jak to widzimy
z prawa r. 1504, zwał się każdy z pisarzów
i komorników Króla Jmci. Królowie
polscy mieli przytem wielką liczbę
honorowych sekretarzów, bo tytułem
sekretarskim obdarzali chętnie dla
odznaczenia wszystkich ludzi uczonych
bez względu czy pochodzili ze szlachty lub
nieszlachty. Aleksander Jagiellończyk r.
1504 za zgodą senatorów postanowił urząd
sekretarza wielkiego koronnego, który
powinien być najbliżej boku królewskiego.
Sekretarze wielcy mieli sobie powierzone
tajemnice
państwa,
na
których
dochowywanie przysięgali. Przechowywali
pisma tajne, zastępowali kanclerzy, na
sejmach odczytywali pisma publiczne,
oddalać się nie mogli od dworu
królewskiego bez żadnych powodów.] –
(hist.) királyi jegyzők
sekretarzować – titkárkodni, titkároskodni; titkári
feladatokat ellátni, titkári hivatalt tölteni be
-
Wersja 01 01 2017.
sekretarzyk [biurko w kształcie stolika z
nadstawką zawierającą szufladki] – (fr)
secretair, szekreter; íróasztal; iratdoboz
sekretera [większych rozmiarów sekretarzyk, tj.
biurko
z
licznymi
szufladami
i
(zamykanym) pulpitem — szafa-sekretera;
sekretera-szyfoniera; secrétaire vioplonne;
secrétaire à rideau ; secrétaire à abattant;
secrétaire à culbute] – (fr) secrétaire,
szekreter; szekrényszerű
fiókos bútor
írólappal; íróasztalka
sekretnie – titokban, titkon
sekretnik [specjalny rodzaj papieru listowego,
sklejanego na brzegach, używanego
dawniej] – ragasztott szélű levélpapír;
leragasztott szélű levélpapírra írt levél
sekretny, -a, -e [poufny, tajny] – titkos, titkolódzó
sekrety kucharskie [Do nich należało np.
podanie kapłona w flaszy, lub ryby, która
w jednej sztuce byłaby: smażona,
gotowana i pieczona.] – szakács-receptek
sekretyna [hormon wytwarzany w dwunastnicy,
pobudzający
wydzielanie
soków
trawiennych trzustki (i żołądka)] –
szekretin [egy gasztrointesztinális (gyomorbél rendszer)
hormon]; a
bélnedv
alkotórésze, amely felszívódva és a
véráramba jutva a hasnyál elválasztását
megindítja
seks, sex [1. ogół spraw i czynności związanych z
zaspokajaniem popędu płciowego; 2.
czyjaś atrakcyjność seksualna; 3. w
znaczeniu
ogólnym
całość
życia
erotycznego człowieka, w znaczeniu
węższym stosunek płciowy] – (közb.) szex,
szeksz, sex; nemiség, nem; (biz.) közösülés
6232
seks analny (łac. anus - odbyt) [1. forma seksu
polegająca na stymulacji odbytu partnerki
lub partnera. Stymulacja tego typu nie
musi polegać na wprowadzaniu penisa do
odbytu. Pieszczoty mogą być wykonywane
także
przy
pomocy
odpowiednich
przedmiotów (np. wibratora lub dildo),
jak również zwilżonym palcem. Seks
analny bywa uprawiany zarówno przez
pary
homoseksualne
jak
i
heteroseksualne. 2. w wielu kobietach seks
analny wzbudza silne prawie zawsze
negatywne uczucia. Ale seks analny wcale
nie musi oznaczać stosunku analnego.
Powszechna forma pobudzania analnego
polega na dotykaniu i głaskaniu odbytu
partnera podczas stosunku lub drażnienia
pocałunkami jego narządów płciowych.
Ewentualnie można również wprowadzać
czubek palca lub cały palec do odbytu.
Jeśli pragniesz spróbować tego rodzaju
pieszczot, należy posmarować palec
jakimś kremem i wcześniej dokładnie
opiłowanie paznokci. ― Seks analny
najczęściej kojarzy się z pozycją od tyłu, w
której kobieta jest na czworakach. Do
penetracji analnej może również dojść w
tradycyjnej pozycji misjonarskiej, gdy
mężczyzna leży na kobiecie, a ona
podniesie nogi trochę wyżej niż zwykle. Te
dwie pozycje są nie tylko najbardziej
popularne, ale również są najlepsze dla
osób
początkujących.
Zostały
one
pogrupowane w zależności od ogólnego
ułożenia partnerów.] – anális szex [az
anális szexet sokan a végbélen (ánusz)
keresztül történő közösüléssel azonosítják,
pedig ha igazán pontosak akarunk lenni,
akkor anális szexnél inkább a végbélnyílást,
mint erogén zónát használjuk az örömszerzés
céljára. Ennek több módja is lehetséges, úgy
mint kézzel, orálisan és anális közösüléssel.
Az anális szex lehet akár elsődleges célja a
szexuális együttlétnek, de kiegészítője is
lehet egy másfajta ingerlésnek. Példa erre
mikor egy pár kézzel ingerli az ánuszt
(egyikük lágyan dörzsöli a gyűrűt vagy
bedugja az ujját az ánuszba) vaginális
közösülés közben. Másik lehetőség a nyelv
használata, hasonlóan az orális szexhez.
Anális közösülés során pedig a férfi péniszét
partnere végbelébe helyezi. Jóllehet az anális
szexet gyakran a homoszexuálisokkal
azonosítják, sok heteroszexuális pár leli
örömét benne.]
seks analny z kobietą – anális szex nővel
seks analny jest ochydny dla kobiety i
niehigieniczny dla mężczyzny – az anális
-
Wersja 01 01 2017.
szeksz a nőnek undorító és nem higiénikus a
férfinak
seks lesbijski – leszbikus szex
seks na stole – szex az asztalon
seks nastolatków – tinédzserszex
seks od tyłu, seks z tyłu – szex hátulról
seks oko w oko – szex szemtől szembe
seks oralny [1. zachowanie seksualne polegające
na pieszczeniu ciała partnerki lub
partnera, a w szczególności narządów
płciowych oraz innych stref erogennych, z
użyciem języka i ust. Seks oralny
występuje
u
wszystkich
orientacji
seksualnych. 2. pieszczenie narządów
płciowych partnera ustami lub językiem;
3. Seks oralny, miłość francuska –
zachowanie seksualne polegające na
pieszczeniu ciała partnerki lub partnera, a
w szczególności narządów płciowych oraz
innych stref erogennych, z użyciem języka
i ust. Seks oralny występuje we wszystkich
orientacjach seksualnych. Rozróżniane
jest fellatio (oralne pieszczenie męskich
narządów płciowych) oraz cunnilingus
(oralne pieszczenie żeńskich narządów
płciowych).] – orális szex [1. orális szex
körébe
tartozik
minden
olyan
szexuálistevékenység, amikor a nemi
szerveket szájjal, nyelvvel stb. ingerlik; 2. A
nemi szervek szájjal, nyelvvel történő
érintése, ingerlése. A szexuális érintkezésnek
ez a formája teljes elfogadást igényel
mindkét féltől.]
seks przedmałżeńskie – házasság előtti szex
seks przedślubny; sex przed ślubem – házasság
előtti szex; szex házasság előtt
seks
telefoniczny
[rodzaj
zachowania
seksualnego,
polegającego
na
wspomaganiu
masturbacji
rozmową
telefoniczną z osobą, która również
masturbuje się podczas takiej rozmowy
lub też deklaruje że to robi. Stan
podniecenia jest wzmacniany poprzez
bodźce słuchowe – odgłosy sugerujące
masturbację, opisy podejmowanych przez
rozmówcę czynności seksualnych itp.] –
telefonszex
6233
seks w ciąży, bezpieczne pozycje – szex terhesség
idején, biztonságos helyzet
seks w łożu; seks w łóżku – szex az ágyban
seks w pracy – szex a munkában
seksagon (sześciokąt) – (mt.) hatszög
seksapil, sex appeal [wym. seksapil] [ang. 'dosł.
zew płci'; sex 'płeć' z łac. sexus, zob.
seksualny; appeal 'apel(acja); odwołanie
się; błaganie; powab' z łac. appellare, zob.
apel; czyjś atrakcyjny seksualnie wygląd;
seks, powab, ponęta, które działają
kusząco, pociągająco na zmysły osoby płci
odmiennej.] – (ang.) sex appeal, szexepil,
nemi vonzerő (nőkben), nemi varázs
seksbomba [pop. kobieta, zazw. aktorka,
posiadająca niezwykły sex appeal] –
szexbomba, jó nő
seksowy, -a, -e [przymiotnik od: seks] – szex-;
szexi
seksowa bielizna – szexi fehérnemű
seksowy komplet – szexi teljes v. komplet
seksowa jedwabna sukienka – szexi selyemruha
seksowy nowy strój – szexi új öltözet v. viselet
seksowy strój kąpielowy – szexi fürdőruha
seksta [1. muz. odległość (interwał) między
dwoma dźwiękami, z których wyższy
notowany jest na szóstym miejscu w
stosunku do niższego; por. prima; zob.
hora 1; w szermierce - 6. zasłona, broniąca
prawej górnej części pola; 2. jest
to interwał między I i VI stopniem. Seksta
wielka składa się z 9 półtonów, seksta
mała - 8 półtonów, seksta zmniejszona - 7
półtonów, seksta zwiększona - 10
półtonów] – (zene) szext; a törzshangsor
bármely tagjától számított hatodik hang;
(dawno) hatodik osztály
sekstant, sekstans [1. przyrząd nawigacyjny do
pomiaru kątów, zwł. pionowych (np.
wysokości kątowej Słońca a. gwiazd nad
horyzontem),
m.in.
dla
określenia
położenia geogr.; 2. przyrząd nawigacyjny
do określenia położenia statku na
podstawie pomiaru
wysokości
ciał
niebieskich] – (lat.) sextans, szeksztáns,
szextáns; (mt.) a kör hatodrésze; szögmérő
eszköz
csillagászati
és
hajózási
helymeghatározás céljaira; a kör hatodrésze
v. 600-os sector, csillagászati műszer, amely
két pont szögtávolságának lemérésére
szolgál (különösen a hajózásban fontos
műszer a geográfiai helymeghatározás
szempontjából)
sekstern [dawniej: zeszyt, nieoprawiona książka;
arkusz papieru złożony na sześć części] –
(dawno) irka, füzet
-
Wersja 01 01 2017.
sekstet [1. zespół muz. złożony z sześciu
wykonawców; utwór na taki zespół.; 2.
zespół złożony z sześciu instrumentalistów
lub śpiewaków; 3. utwór przeznaczony na
sześć instrumentów lub głosów] – (ol)
sestetto, szextett; (zene) hatos; hat hangra v.
hangszerre írt mű; az ilyen műveket
megszólaltató művészegyüttes
Zespół rockowy:
 bębny,
bębny,
bas,
gitara,
gitara,
organy/pianino (dość nietypowy skład - np.
Allman Brothers Band, Grateful Dead, jeden z
muzyków
jest
równocześnie
głównym
wokalistą)
 bębny, bębny/marimba, bas, gitara, gitara,
wokalista/saksofonista (np. Captain Beefheart
and His Magic Band)
 bębny, bas, gitara, gitara, gitara, wokalista (np.
Iron Maiden, Bad Religion)
 gitara, gitara, wokal, perkusja, klawisze, bas
(np. Linkin Park, Dżem, Rammstein)
seksualizm
[sfera
erotyki
i
zachowań
seksualnych człowieka] – (lat.) szexualitás;
nemiség, nemi élet
seksualizm
[sfera
erotyki
i
zachowań
seksualnych człowieka] – nemiség, nemi
élet; sexualitás, szekszualitás
seksualnie – szexuálisan, nemileg
seksualność – nemiesség, szexualitás
seksualny, -a, -e [dotyczący płci i zaspokajania
popędu płciowego] – (lat.) sexuális,
szexuális; nemi, a nemi élettel kapcsolatos,
rá vonatkozó; ivari
seksualne pozycje w ciąży – szexpozíció terhesség
alatt v. idején
seksuolog [specjalista w zakresie seksuologii] –
szexológus
seksuologia [1. nauka o życiu płciowym
człowieka i zaburzeniach czynności
płciowych; 2. dziedzina zajmująca się
szeroko pojętą seksualnością człowieka) –
szexuológia [lat–gör.] (orv) a nemi élettel
foglalkozó orvostani tudományág
seksuologiczny, -a, -e – szexológiai
seksyzm [amer.ang. sexism 'jw.' (zob. seksualny),
na wzór wyrazu racism 'rasizm';
upośledzenie,
dyskryminacja,
pozbawienie
równouprawnienia
ze
względu na płeć; uprzedzenie do osób płci
żeńskiej a. męskiej; postawy i praktyki
dyskryminacyjne w stosunku do kobiet w
polityce, nauce, sztuce, handlu, przemyśle
itd.; por. male chauvinism] – szexizmus [1.
az egyik vagy másik nem alacsonyabb
rendűnek való tekintését, pusztán neme
miatti diszkriminációját jelenti. 2. a
szexizmus előítélet és értékítélet is egyben,
6234
amely legtöbbször a nők ellen irányul, az ő
alacsonyabb rendűségüket fejezi ki.]
sekta [1. odłam wyznaniowy jakiejś religii; też:
grupa ludzi skupiona wokół jakiegoś
przywódcy, mająca własną religię;
2. grupa społeczna stanowiąca odłam
wśród wyznawców jakiejś ideologii] –
(lat.) szekta, párt; iskola; filozófiai irány; az
egyházból kivált eretnek felekezet; egyháztól
vagy egyházi közösségtől elszakadt zárt
csoport
Sekta (z łac. seco - uciąć, amputować) [oznacza
grupę ludzi, którzy oddzielili się od
większej grupy religijnej, wyznania,
kościoła,
by
hołdować
odmiennej
doktrynie, zaniedbanej lub nienależycie
pojmowanej w grupie, którą opuścili.
Sektę tworzyli dawni faryzeusze, którzy
uważali się za gorliwszych wykonawców
Zakonu. Saduceusze, którzy rekrutowali
się z zamożniejszych warstw żydowskich i
trzymali się zawsze bliżej najwyższego
kapłana. Byli wrogami faryzeuszów, ale
występowali razem z nimi przeciw
Chrystusowi. Nie wierzyli w proroków, w
zmartwychwstanie, byli podobni do
dzisiejszych
racjonalistów**
(trzymających się pewnej religii), nie
wierzyli w aniołów, sympatyzowali z
filozofią grecką. Obok tych była jeszcze
mniejsza, ale dość silna w trzymaniu się
zasad podobnych do Zakonu, sekta, znana
pod nazwą ''eseńczycy''. Ci żyli w
ubóstwie, próbowali żyć w bezżeństwie.
Wspomniani w zwojach znad Morza
Martwego.
Żydzi
nazywali
także
chrześcijan sektą.] – (bibl.) szekta
sekta religijna – vallási szekta
sektor [1. część jakiejś przestrzeni lub terenu;
2. część gospodarki wydzielona ze względu
na określony typ własności, produkcji lub
usług; 3. fragment dysku magnetycznego]
– szektor; (mat.) körcikk; (pol) népgazdasági
ág, szektor; (informatika) szektor (sector) [A
CD legkisebb írható egysége. A lemezre
(75 szektor/másodperc×60 másodperc/perc×
a lemezen lévő percek száma) szektor írható
fel. A szektorban tárolható adatok száma a
felírás fizikai formátumától és módjától
függ. A közönséges CD-ROM (1. mód)
2048 byte adatot tárol minden szektorban.
Az ISO-9660 megengedi a fizikai szektor
több logikai blokkra (512, 1024 byte)
tagolását is, de az MSCDEX program csak a
2048 byte-os logikai blokkot tudja kezelni.]
sektor eksportowy – exportszektor
sektor finansowy – pénzügyi szektor
sektor gospodarczy – gazdasági szektor
-
Wersja 01 01 2017.
sektor gospodarki narodowej – népgazdasági ág
sektor komunalny – kommunális szektor
sektor państwowy – állami szektor
sektor produkcyjny – termelési szektor
sektor prywatny – magánszektor; „maszek”
sektor socjalistyczny – szocislista szektor
sektor spółdzielczy – szövetkezeti szektor
sektor szkoleniowy – oktatási szektor
sektorowy, -a, -e [przymiotnik od: sektor] –
szektor-; szektorhoz tartozó
sekularny, -a, -e [stuletni, wiekowy; (sekularne
ruchy, wahania) geol., b. powolne ruchy,
przesunięcia skorupy ziemskiej widoczne
dopiero po upływie stuleci] – évszázados
sekularyzacja [1. przejście majątków, urzędów
lub uprawnień spod władzy kościelnej pod
władzę świecką; 2. przejście osoby
duchownej do stanu świeckiego; 3. zob.
laicyzacja; 4. zeświecczenie; zwolnienie
zakonnika z zakonu; wywłaszczenie
własności kościelnej i przeznaczenie jej na
cele świeckie; usuwanie wpływów Kościoła
z różnych dziedzin życia społecznego,
laicyzacja]
–
(lat.)
szekularizáció,
szekularizálás; világiasítás, államosítás;
(hist.) az egyházi javaknak világi célokra
való kisajátítása, lefoglalása; vminek kivétele
az egyházi, lelkészi hatáskörből és átadása
világi, polgári hatáskörbe; elvilágiasodás
sekularyzacyjny,
-a,
-e
[związany
z
sekularyzacją] – szekularizációs
sekularyzować [1. przenosić majątki, urzędy lub
uprawnienia spod władzy kościelnej pod
władzę świecką; 2. laicyzować] – (lat.)
szekularizálni; (hist.) egyházi javakat világi
célokra kisajáttani, lefoglalni; világivá tenni,
elvilágiasítani, államosítani
sekularyzować się – szekularizálódni; világiasodni
sekunda (sek.) [1. jednostka czasu równa 1/60
minuty; 2. krótka chwila; 3. jednostka
miary kąta płaskiego równa 1/3600
stopnia; 4. odległość między dwoma
dźwiękami równa jednemu półtonowi lub
dwu półtonom; 5. (sekunda kątowa): Jedna
minuta dzieli się na 60 sekund. Wobec
tego jeden stopień to 60 × 60 = 3 600
sekund kątowych, zaś pełne koło to 1
296 000 sekund kątowych (1.296.000’’); 6.
jest to interwał między I i II stopniem.
Sekunda mała składa się z jednego
półtonu, sekunda wielka - z 2 półtonów,
sekunda zwiększona - z 3 półtonów,
sekundę zmniejszoną tworzy się poprzez
obniżenie
lub podwyższenie
dźwięku
odległego
od
danego
o I stopień
podwójnym bemolem lub podwójnym
krzyżykiem] – (lat.) secundum, secunda,
6235
szekunda, második; másodperc (mp.); rövid
pillanat; (dawno) iskolai életben a
legrosszabb osztályzat; (muz) másodhangzat,
szekund,
szünet,
kíséret;
(geom.)
szögmásodperc [1 szögmásodperc = 1
szögperc 1/60-ad része = 1 fok 1/3600-ad
része. Jele:”]
sekunda gwiazdowa – csillagászati másodperc,
parsec
sekundant [1. świadek osoby pojedynkującej się;
2. w boksie: doradca i opiekun zawodnika
w czasie walki] – párbajsegéd, segéd,
megbízott
sekundarny, -a, -e [wtórny, drugorzędny] –
szekunder; másodlagos
sekundka – (közb.) pillanat, másodperc
sekundnik [mała wskazówka odmierzająca
sekundy] – másodpercmutató
sekundo – másodszor, pro secundo
sekundomierz [zob. stoper w zn. 1.] – stopper;
másodpercmérő, másodpercmutató
sekundować [1. wspierać kogoś w jakiejś
działalności; 2. być czyimś sekundantem w
pojedynku] – (lat.) szekundálni; segédkezet
nyújtani, segédkezni, vele tart; (lovagias
ügyben) segédje v. megbízottja vkinek;
segédként működni; helyeselni, bólogatni
sekundować komu – segédkezni v. szekundálni
vkinek
sekundowy, -a, -e – másodperces, másodpercnyi,
másodperc-; pillanatnyi
sekutnica [kobieta dokuczliwa i kłótliwa] –
zsémbes nőszemély, Xantippe, házisárkány
Sekwana (fr. Seine) [jest rzeką w północnej
Francji. Długość Sekwany wynosi 776 km,
a powierzchnia dorzecza około 78 tys.
km²; swe źródła bierze na Wyżynie
Langres, a uchodzi w formie estuarium do
Zatoki Sekwańskiej koło Hawru (kanał La
Manche).] – Szajna (franciául la Seine)
folyó Franciaország területén, az ország
legismertebb,
legjelentősebb
folyója,
tölcsértorkolattal ömlik a La Manchecsatornába
sekwencer
[urządzenie
lub
program
komputerowy sterujący urządzeniem
MIDI, np. syntezatorem] – szekvenszer,
Sequencer [alapvetően egy olyan eszközt
értünk rajta, ami események sorozatán
lépked keresztül. Létezik alapvetően analóg
és digitális, ezekből az utóbbi az elterjedt.
Ami az utóbbit illeti: a zenészek ezt
használják arra, hogy fevegyék a lejátszott
zenei eseményeket, melyek tulajdonképpen a
MIDI üzenetek. Sequencerként szolgálhat
egy számítógépen futó program (pl.
Steinberg Cubase, Cakewalk, stb), vagy lehet
-
Wersja 01 01 2017.
egy dedikált külső eszköz is (pl. Ensoniq
ASR-X Pro)]
sekwencja [1. fragment filmu lub przedstawienia
stanowiący zamkniętą cząstkę akcji;
2. układ jakichś elementów, w którym
następują one w określonej kolejności;
3. średniowieczna
pieśń
liturgiczna;
4. zob. progresja w zn. 3] – 1. (zene)
sequentia
[1.
egyike
a
változó
miseénekeknek. Eredetileg (a 9. században)
az Alleluják jubilusai alá rakott próza; ezzel
az applikációval a jubilatiók nehéz dallama
bizonyos
tagolást
nyert
s
ezáltal
énekelhetőség szempontjából szélesebb és
zeneileg kevésbé képzett rétegeknek is
könnyebben hozzáférhetővé vált. A 10.
századtól
kezdve
azonban,
főleg
Franciaország és Svájc kolostoraiban, divattá
vált
oly
szekvenciák
komponálása,
melyeknek szövege költemény, dallama
pedig a himnuszokéhoz hasonló egyszerű,
szillabikus melódia. Gyakori volt e strófikus
daloknál 2-2 versszaknak alkalmazása egyegy dallamra. V. Pius pápa számukat
mindössze ötre csökkentette le (1568).]; ―
2. szekvencia [az összhangzattanban, ill.
zenei szintaxisban valamely motívumnak
más hangmagasságban, más hangfokon való
megismétlése, tehát fel- vagy lefelé való
<eltolása>. Mint a dallamszövés, illetve
formaépítés
technikai
eszköze,
természetesen mindenekfelett melodikus
képlet, mely azonban a harmóniai
szerkesztést is befolyásolja. Tonális és
transzpozíciós (azaz hangnemben maradó és
valamely szakaszt a maga egészében
hangnemileg is transzponáló) S. között ezért
a zenei szerkesztés szempontjából inkább
helyzeti, mint lényegbeli különbség van. A
mai zenei szintaxis az utóbbit többnyire
gyarló kisegítő eszköznek tekinti; de elég
rámutatni a S. rendkívüli jelentőségére a 17.
század
monódikus
irodalmában
(Monteverdi, Caccini stb.), vagy az újabb
magyar népdalban (quint-szekvencia: az első
frázisnak egy quinttel magasabban való
megismétlése), hogy nagy melódia-képző
szerepe
(igaz,
elsősorban
homofón
szerkezetekben) kellőleg szembetűnjék.];
filmjelenet; (biol.) szekvencia (sorrend) [A
különböző
egyszerűbb
alapvegyületek
összekapcsolódásával
felépülő
óriásmolekulákban, elsősorban a fehérjékben
és a nukleinsavakban az egyes alkotók
egymásutánja. A sorrend megállapítása a
szekvencia-meghatározás vagy röviden
szekvenálás.]
sekwencer, sekwenser, sequencer [1. urządzanie
elektroniczne lub program komputerowy
6236
zapamiętujące sekwencję dźwięków i
umożliwiające wielokrotne odtworzenie
jej;
2.
urządzenie
lub
program
komputerowy sterujący urządzeniem
MIDI, np. syntezatorem] – sequencer [A
sequencer a zene területén a MIDI-Setup
keretében használatos. Ebben a zenészek
meghatározzák kompozícióik partitúráját –
tehát a hangjegyek magasságát, hosszúságát,
a hangszerelést és más információkat is, mint
pl. hangzás paramétereit, a leütés erősségét
stb. A sequencer vezérel ezután minden más
MIDI-zeneeszközt. Ma már sok a megfelelő
MIDI programmal ellátott számítógép képes
arra, hogy átvegye a sequencer funkcióját és
feladatát.]
sekwencyjny, -a, -e [związany z sekwencją] –
szekvenciasekwencyjno-indeksowa metoda dostępu ISAM;
metoda ISAM (metoda dostępu do danych
wykorzystująca listę adresów wszystkich
zapisanych rekordów) – (kat.: informatyka)
ISAM (Indexed Sequential Access Method)
Indexszekvenciális adat elérési mód.
sekwens [kilka kolejnych co do wartości kart w
tym samym kolorze] – (ká) egyszínű
kártyasorozat
sekwestr [1. oddanie rzeczy spornej pod zarząd
lub na przechowanie osobie trzeciej do
czasu wydania wyroku przez sąd;
2. zajęcie majątku w celu zapewnienia
realizacji
dochodzonego
roszczenia],
sekwestracja
[1. zajęcie
majątku,
ruchomości na rzecz państwa; 2. zob.
sekwestr]
–
(lat.)
szekvesztráció,
szekveszter, szekvesztrálás; bírói zár v.
zárlat; kisajátítás, zár alá vétel; zárolás
sekwestator – (bírósági) végrehajtó
sekwestracja [1. zajęcie majątku, ruchomości na
rzecz państwa; 2. zob. sekwestr] – (lat.)
szekvesztráció; bírói zár; letétele valamely
vitás tárgynak pártatlan, harmadik személy
kezébe, ez a harmadik személy a szekvesztor;
zárgondnoki, zárlati kezelésbe adás
sekwestrować – (lat.) szekvesztrálni; zárolni, zár
alá venni, kisajátítani, bírói zár alá venni,
végrehajtani; vmely birtokot zár alá venni
sekwoja [1. bardzo wysokie, długowieczne
drzewo iglaste rosnące w Ameryce
Północnej
2.
drzewo
z
rodziny
cyprysowatych, jedno z największych
drzew
iglastych;
sosnogrom]
–
mammutfenyő
Sekwoja wiecznie zielona (Sequoia sempervirens
(Lamb. ex D. Don) Endl.) [gatunek drzewa
iglastego z rodziny cyprysowatych,
spokrewniony
z
mamutowcem
-
Wersja 01 01 2017.
(Sequoiadendron).
Pochodzi
z
nadbrzeżnych gór Oregonu i Kalifornii.
Żyje do ok. 2 tysięcy lat.] – (indián, növ.)
örökzöld mamutfenyő (parti mamutfenyő,
Sequoia sempervirens) a Sequoia nemzetség
egyetlen élő képviselője
sekwojowy, -a, -e – mammutfenyőSela (hebr. selah) [1. słowo występujące
siedemdziesiąt razy w Księdze Psalmów,
trzy razy w trzecim rozdziale Księgi
Habakuka oraz w pokanonicznych
Psalmach Salomona. Septuaginta oddaje
to słowo za pomocom greckiego wyrazu
diapsalma, które oznacza interludium.
Mimo greckiego odpowiednika jego
znaczenie nie jest nam znane. 2. słowo
często spotykane w psalmach, także w
proroctwie Habakuka. Niektórzy, że
oznacza to zmianę tonacji, albo i przerwę,
chwilkę milczenia dla zastanowienia się
nad śpiewanymi słowami. 3. znaczenie
tego wyrazu, zachodzącego w psalmach,
jest niepewne; prawdopodobnie oznacza
zmianę tonacji.] – (héb.) selāh v. Sela
(hebr. ‫( ) ָסלֶה‬zsoltárokban)
Sela (skała) [miasto Edomitów w Arabii] –
JOKTEÉL (2) (Isten védelme, Isten az
oltalmam, Isten bástyája); Helység Edomban,
valószínűleg "Petra", előzőleg "Séla I." (2)
(2Kir 14,7); — (szikla, szirt, hasadék) SÉLA
I. (kérés, ima; nyugodt, gondtalan, erőtlen;
béke) [A nabateusok fővárosa, akikre
azonban csak közvetve történik utalás (Bír
1,36; 2Kir 14,7; Ézs 16,1); a későbbi "Petra".
„Ugyanő (Saul) megvert az Edomiták közül
tízezeret a sós völgyben; és bevette Sélát
ostrommal, és ezt nevezé Jokteélnek mind e
mai napig.” (2Kir 14, 7.)]
Seldżucy,
Seldżukidzi
[turecka
dynastia
muzułmańska założona przez Seldżuka z
Buchary (?-1010), wodza jednego z
tureckich plemion oguzyjskich, która w
latach 1040-1055 podbiła Iran i
Zakaukazie, 1072-1092 Azję Mniejszą,
Syrię i Palestynę, co stało się bezpośrednią
przyczyną wypraw krzyżowych. Seldżucy
dzielili się na kilka gałęzi: Wielkich
Seldżuków
(1037-1157),
Seldżuków
syryjskich
(1078-1117),
Seldżuków
rumijskich z Azji Mniejszej (tzw. sułtanat
konijski, 1077-1300) i Seldżuków irackich
(1118-1194).] – szeldzsukok [Kr.u. 1000
körülk feltűnt bokharai török törzs, száz év
alatt Iránt, Turánt, majd Kis-Ázsiát és
Mezopotámiát leigázták, és az arab kalifátust
megbuktatták. Hatalmuk azonban rövid életű
volt, apró fejedelemségeiket a különböző
hódítók hamar meghódították.]
6237
seledyn [kolor seledynowy] – szeladonzöld (szín)
seledynowy, -a, -e [bladozielony, zielonkawy,
jasnozielony, pokryty takim kolorem (np.
seledynowa sukienka)] – szeladonzöld
selekcja [1. dobór osób lub rzeczy przez
eliminację tych, które nie spełniają
określonych warunków; 2. zob. dobór
naturalny; 3. zob. dobór sztuczny] – (lat.)
szelekció;
kiválasztás,
megválogatás,
kiválasztódás
selekcja naturalna [zob. dobór naturalny] –
természetes
szelekció;
természetes
kiválasztódás
selekcja sztuczna – (ang. artificial selection);
mesterséges kiválogatás v. szelekció egy faj
módosítása válogató (szelektív) tenyésztéssel
selekcjoner [1. osoba przeprowadzająca selekcję
czegoś; 2. trener wybierający sportowców
do zawodów] – kiválasztó, szelektáló; (sp)
versenyző válogató edző; szövetségi
kapitány
selekcjonować – (lat.) szelektálni; kiválasztani,
megválogatni
selekcjonować coś – elkülöníteni, szortírozni,
szelektálni vmit
selekcjonować kandydatów do wyborów –
jelölteket kiválasztani a választásokhoz
selekcyjny, -a, -e [związany z selekcją] – (lat.)
szelekciós;
szelektált;
válogatott,
kiválasztott,
selektor [urządzenie służące do selekcjonowania
czegoś] – (lat.) szelektor; elkülönítő
készülék
selektywnie – (lat.) szeketiven; elkülönítetten,
válogatva
selektywność – (lat.) szelektivitás [rád. rádióvevők
jellemzője: mennyire pontosan képesek
megkülönböztetni valamely adóállomás jelét
a szomszédos adók jelétől]
selektywność względem kanału sąsiedniego –
szomszédoscsatorna-szelektivitás
selektywny, -a, -e [obejmujący tylko niektóre
elementy jakiejś całości] – (lat.) szelektív
selektywna zbiórka odpadów – szelektív
hulladékgyűjtés [a hulladékok anyagfajta
szerinti elkülönített gyűjtése]
Selen (Se, łac. selenium) [pierwiastek chemiczny
z grupy półmetali w układzie okresowym]
– szelén [egy nemfémes elem, amelynek a
rendszáma 34 és a vegyjele Se. Az
oxigéncsoport eleme, tulajdonságai a kénre
és a tellúrra hasonlítnak. A természetben
csak vegyületeiben fordul elő.]
-
Wersja 01 01 2017.
Selene (gr. Σελήνη "Księżyc") [w mitologii
greckiej córka Hyperiona i Thei, siostra
Heliosa i Eos. (W niektórych wersjach
mitów jest córką Pallasa - Tytana lub
samego Heliosa; czasem uważa się ją za
matkę Hor). Uznawana za personifikację
Księżyca.] – Szeléné (görögül: Σελήνη,
jelentése: hold) [a görög mitológiában, az ősi
hold istenség megszemélyesítője, Hüperión
és Theia titánok gyermeke, Héliosz és Éósz
testvére. A római mitológiában alakja Luna
istennőjével azonosítható.]
selenografia [dział astronomii zajmujący się
opisem
powierzchni
Księżyca
i
opracowaniem jego map] – szelenográfia; a
hold leíró földrajza
selenograficzny, -a, -e – szelenográfiai
selenonauta [kosmonauta biorący udział w
lotach na Księżyc] – holdkutatással
foglalkozó űrhajós, holdutas
selenonautyczny, -a, -e – szelenonautikai;
holdutazási
selenonautyka [dział astronautyki dotyczący
lotów na Księżyc] – szelenonautika;
holdutazás
selenowy, -a, -e – szelénseler [roślina warzywna o pierzastych liściach i
mięsistym, jadalnym korzeniu; też: korzeń
lub liście tej rośliny] – zeller (Apium
graveolens)
Selery zwyczajne (Apium graveolens L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny selerowatych.
Taka jest prawidłowa nazwa tego
gatunku, zwyczajowo nazywany bywa
selerem zwyczajnym] – zeller (Apium
graveolens) [a zellerfélék családjába tartozó
(népies neve téves, német olvasatban: celler,
ui.
németül:
Sellerie)
gyógyés
fűszernövény]
seler korzeniowy – zellergumó
Selery zwyczajne (Apium graveolens L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny selerowatych]
– zeller (Apium graveolens, népies neve:
celler) [gyógy-, és fűszernövény]
 seler korzeniowy (Apium graveolens var.
rapaceum Gaud.)
6238
 seler naciowy (Apium graveolens var.
dulce Pers.)
 seler liściasty (Apium graveolens var.
secalinum)
self-made man [wym. selfmejd män] [1. ang.
dosł. 'człowiek zrobiony przez siebie; jw.';
self- 'samo'-; made 'zrobiony' od make
'robić'; man 'człowiek'; człowiek, który o
własnych siłach wydobył się z biedy a.
wybił się w jakiejś dziedzinie; 2. człowiek
torujący sam sobie drogę w życiu] – (ang.)
self-made man; önerejéből érvényesülő
ember, maga csinálta ember, aki saját
erejéből küzdötte föl magát (a kapitalista
országokban)
selfaktor (ang. Selfactor) – szelfaktor (kártoltipari
fonógép)
sella (krzesło) – (lat) sella; szék, ülés; hordozható
szék
sella curulis [łac., zob. kurulne krzesło] – kúriai
szék
Sellum, Szallum (odpływający) [1. Król Izraela,
syn Jabes; zabił Zachariasza, króla
Izraela, a po upływie miesiąca sam został
zabity przez Manachema (w roku 772
przed Chrystusem). 2. Mąż prorokini
Huldy. 3. Syn Sysmaja. 4. Syn Jozjasza,
króla Judy; wstąpił na tron po ojcu, ale po
trzech miesiącach pozbawiony tronu;
wywieziony do Egiptu, gdzie zmarł. W ST
jest 9 mężczyzn o tym imieniu.] –
SALLUM
(kárpótlás,
megfizetés,
helyrehozás; egész, ép, jó állapotban levő;
békés) [1. Izráel királya (2Kir 15,10-15). Egy
hónapig uralkodott. 2. Ezékiás (5), efraimita
főember atyja (2Krón 28,12). 3. Hulda
prófétaasszony férje (2Kir 22,14; 2Krón
34,22). 4. Jeremiás (1) próféta nagybátyja
(Jer 32,7). 5. Mahásiás (19), ajtónálló lévita
atyja (Jer 35,4). 6. Ajtónálló lévita, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,24). 7.
Zsidó férfi, aki ugyanezt tette (Ezsd 10,42).
8. Jeruzsálem fél tartományának elöljárója,
aki segített a falat építeni (Neh 3,12). 9.
Mispa (4) tartomány elöljárója, aki segített
Jeruzsálem falát építeni (Neh 3,15). 10.
Naftali negyedik fia (1Krón 7,13; az 1Móz
46,24-ben és a 4Móz 26,49-ben "Sillém". 11.
Simeonita, Saul (3) fia, Simeon unokája
(1Krón 4,25). 12. Férfi Júda törzséből
(1Krón 2,40). 13. Kóré (1) fia, az ajtónállók
feje (1Krón 9,17.19.31; Neh 7,45). 14.
Főpap, Sádók (2) fia, Hilkia (4) apja (1Krón
6,12-13; Ezsd 7,2); az 1Krón 9,11-ben
"Mésullám" (7), a Neh 11,11-ben
"Mesullám" a neve. 15. Jósiás (1) fia és
utóda, Júda királya (1Krón 3,15), ismertebb a
"Joáház" (2) néven (2Kir 23,30-34).]
-
Wersja 01 01 2017.
selskiny [ang. sealskin l.poj. 'skóra foki; ubiór z
selskinów' ze śr.ang. seleskin; sele 'foka';
skin 'skóra'. skóry futerkowe z młodych
niedźwiedzi
morskich
(uchatek
niedźwiedziowatych) i fok.] – (ang)
sealskin; fókaprém
sełedec (osełedec) [1. kosmyk włosów noszony
przez Kozaków zaporoskich 2. kosmyk
włosów na czubku wygolonej głowy] –
kozák hajtincs, hajfürt
[w semantyce: elementarna cząstka
znaczenia, zwłaszcza wyrazu, niemająca
swojego
odpowiednika
w
planie
wyrażania] – szemantikai tulajdonság
SEM [[czytaj: sem] siła elektromotoryczna napięcie źródła energii elektrycznej przy
odłączonym obciążeniu] – elektromotorikus
erő
Sem (imię) (postać biblijna, najstarszy syn
Noego) [najstarszy syn Noego; jego
braćmi byli Cham i Jafet. Jest praojcem
Semitów, do których należeli także
Assyryjczycy,
Babilończycy,
Chaldejczycy.] – Sém (név, hírnév,
dicsőség, tekintély) [Nóé fia, a sémita népfaj
törzsatyja (1Móz 5,32; 11,10; 1Krón 1,24);
Krisztus ősatyja (Lk 3,36). 600 évet élt, ő kb.
97 éves volt, amikor az árvíz elkezdődött.]
semafor
(ramieniec)
[1.
urządzenie
sygnalizacyjne przy torze kolejowym w
postaci słupa z poprzecznym ramieniem i
światłami; 2. nadbrzeżne urządzenie w
postaci masztu z ruchomymi ramionami,
wskazujące statkom kierunek i siłę
wiatru; 3. system sygnalizacji morskiej za
pomocą ruchów chorągiewkami] –
szemafor; vasúti karjelző, árbócra szerelt kar
semantycznie – szemantikailag; jelentéstanilag
semantyczny, -a, -e [znaczeniowy] – szemantikus,
szemantikai; jelentéstani
semantyk [specjalista w zakresie semantyki
(semazjologii); semazjolog; językoznawca]
– szemantikus; szemantikával foglalkozó
tudós
sem
6239
semantyka [1. dział językoznawstwa, którego
przedmiotem
jest
analiza
znaczeń
wyrazów; 2. dział semiotyki zajmujący się
badaniem związków, jakie zachodzą
między
wyrażeniami
języka
a
przedmiotami, do których się one
odnoszą; 3. dział językoznawstwa,
zajmujący się znaczeniem w języku, a
także relacją formy znaku językowego do
treści
oznaczanej
w
ujęciu
synchronicznym
i
diachronicznym.
Semantyka bada ponadto relacje między
znaczeniem podstawowym wyrazu, a jego
znaczeniem
w
konkretnym
wypowiedzeniu] – szemantika (magyarul
jelentéstan, ám ez a terminológia az utóbbi
időkben egyre kevésbé pontos) [1. a
nyelvészet egyik részterülete, amely a nyelvi
formák
(szavak,
szimbólumok
stb.)
jelentésével illetve jelentésváltozásaival
foglalkozik. Eredetileg csak szójelentéssel
foglalkozott, de a 1960-as évek óta, vagyis a
generatív nyelvészet megjelentése óta a
mondatjelentést is vizsgálja. Hasonlóképpen
a formális nyelvek elméletében a szemantika
az adott formális nyelv szintaxisa által
meghatározott szavak jelentését definiáló
szabályok összessége 2. A jelentéstan
tudománya, a nyelv szavainak jelentésével,
azok
árnyalataival
és
változásaival
foglalkozik.]; jelentéstan
semantyka funkcjonalna [dział semantyki
badający rozwój znaczenia wyrazów z
punktu widzenia identyczności funkcji,
jaką spełnia desygnat nazwany przez
dany wyraz] – funkcionális szemantika
semazjologia (semantyka) [1. nauka o znaczeniu
wyrazów badająca, czy budowa wyrazu
określa jego znaczenie; 2. dział semiotyki
badający związki między wyrażeniami
językowymi a przedmiotami, do których
się odnoszą] – szemasztológia
semazjologiczny, -a, -e – szemasztológiai
Semej, Szimej (moja sława) [w ST jest 8
mężczyzn o tym imieniu ale czytelnikom
Biblii chodzi chyba najbardziej o Semeja,
syna Gery, Beniaminity, który nie
pocieszał Dawida w zmartwieniu swoim,
ale mu złorzeczył i zwiększał ból, który
trudny był do zniesienia.] – Sémei, Simhi,
Sémei, Simei (messze híres; az Úr a
meghallgatás; Jahve meghallgatta). [1.
Lévita, Gerson fia (2Móz 6,17; 4Móz 3,18;
1Krón 6,17; 23,7). 2. Gersonita lévita (1Krón
23,9). 3. Dávid és Salamon hűséges katonája
(1Kir 1,8). 4. Salamon helytartója
Benjáminban (1Kir 4,18); talán azonos a (3)
alattival. 5. Simeon törzséből származó férfi
(1Krón 4,26-27). 6. Férfi Rúben törzséből
-
Wersja 01 01 2017.
(1Krón 5,4). 7. Lévita, Mérári dédunokája
(1Krón 6,29). 8. Benjáminita férfi (1Krón
8,21). 9. Lévita, a 10. énekes rend vezetője
Dávid idejében (1Krón 25,17). 10. Dávid
szőlőskertjeinek felügyelője (1Krón 27,27).
11. Lévita Ezékiás (1) király idejében, részt
vett a templom megtisztításában (2Krón
29,14-16). 12. Lévita kincstartó Ezékiás (1)
idejében (2Krón 31,12-13). 13. Lévita, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,23).
14. Két zsidó férfi, akik elbocsátották idegen
feleségeiket (Ezsd 10,33.38). 15. Márdokeus
nagyatyja, Kis (5) leszármazottja (Eszt 2,5).
16. Benjáminita férfi, aki szidalmazta és
átkozta Dávidot, mikor az fia, Absolon elől
menekült; Dávid később nem állt bosszút
rajta (2Sám 16,5-13; 19,16-23); Salamon
azonban engedetlensége miatt megölette
(1Kir 2,36-46). 17. Zorobábel fivére (1Krón
3,19). 18. Lévita, Gerson unokája (1Krón
6,42). 19. Krisztus őse (Lk 3,26).]
Semejasz, Szemajasz (Jahwe słyszał) [1. Prorok,
który przeciwstawił się judzkiemu królowi
w walce przeciwko Izraelowi. Napisał
książkę o genealogiach. 2. Nechalamita,
fałszywy prorok. W Starym Testamencie
jest 26-iu Mężów o tym imieniu.] – Semája
(Jahve meghallgat; Jahve a hírnév; menny)
[1. Lévita családfő Dávid idejében (1Krón
15,8.11). 2. Lévita írnok Dávid idejében
(1Krón 24,6). 3. Lévita, Obed-Edom (3)
legidősebb fia (1Krón 26,4.6.7). 4. Isten
embere, aki Isten nevében megtiltotta
Roboámnak, hogy Izráel ellen hadat viseljen
(1Kir 12,22-24; 2Krón 11,2-4). 5. Lévita,
akit Jósafát (4) kiküldött a nép tanítására
(2Krón 17,8). 6. Lévita, aki Ezékiás (1)
idejében a templomot megtisztította (2Krón
29,14). 7. Lévita, aki Ezékiás (1) idejében
segített az élelem kiosztásánál (2Krón
31,15). 8. Lévita elöljáró, Jósiás (1) király
idejében (2Krón 35,9). 9. Családfő, aki
Ezsdrással (3) tért vissza a fogságból (Ezsd
8,13). 10. Családfő, akit Ezsdrás (3)
Kaszifiába küldött, hogy hozzon szolgákat az
Úr házához (Ezsd 8,16). Talán azonos (9)
alattival. 11. Egy pap és egy zsidó férfi, akik
elbocsátották idegen feleségeiket (Ezsd
10,21.31). 12. Hamis próféta, aki ellenállt
Jeremiásnak (1) (Jer 29,24-32). 13. Delája
(3) atyja (Jer 36,12). 14. Férfi Simeon
törzséből (1Krón 4,37). 15. Férfi Rúben
törzséből (1Krón 5,4); talán azonos a 8.
versbeni "Séma"-val (2). 16. Zorobábel
leszármazottja (1Krón 3,22). 17. Lévita
Mérári nemzetségéből, Nehémiás (3)
idejében (1Krón 9,14; Neh 11,15). 18.
Fogságból hazatért lévita (1Krón 9,16). 19.
Papi elöljáró, aki Zorobábellel visszatért a
6240
fogságból (Neh 12,6.18). 20. Lévita,
Jeruzsálem kőfalának építője, a keleti kapu
őre (Neh 3,29). 21. Pap, aki Nehémiással (3)
együtt megpecsételte a szövetséget (Neh
10,8). 22. Hamis próféta, aki Nehémiásban
(3) félelmet akart kelteni (Neh 6,10-13). 23.
Egy júdabeli főember, két lévita és egy pap,
akik részt vettek Jeruzsálem falainak
felszentelésénél (Neh 12,34-36.42). 24.
Úriásnak (6), a kirját-jeárimbeli prófétának
atyja (Jer 26,20).]
Semel absolutus semper absolutus [kto został raz
uniewinniony, pozostaje na zawsze
uniewinniony] – (lat.) Semel absolutus
semper absolutus; aki végül ártatlan maradt,
az örökre ártatlan
Semel heres semper heres (ad D. 28.5.89) [1. kto
raz zostanie dziedzicem, pozostaje nim na
zawsze.
Nie
można
ustanowić
spadkobiercy na określony czas. 2. Kto
raz został spadkobiercą, jest nim na
zawsze.] – (lat.) Semel heres semper heres;
akit örökösként jelöltek meg, örökre az
marad (nem lehet valakit határozott időre
örökösként kijelölni).
Semel malus semper praesumitur esse malus. –
(lat.) Semel malus semper praesumitur esse
malus. (Reg. iuris 8.) = Akit egyszer
becstelennek mondtak, arról feltételezik,
hogy az is marad.
semen [1. ukr. 'jw.' z osm.tur. sejmen 'żandarm'
od pers. sägbān 'psiarz'; säg 'pies'; bān
'naczelnik'; 2. nadworny Kozak w dawnej
Rusi; 3. Tak nazywano kozaków
nadwornych na Rusi, zapożyczając tę
nazwę ze Wschodu, gdzie Semeni stanowili
milicję nadworną cesarzów tureckich.] –
udvari kozák a régi Oroszországban
semestr [połowa roku akademickiego lub
szkolnego; też: kurs nauki objęty tym
okresem] – (lat.) szemeszter; félév,
egyetemi tanítási időszak
semestralny, -a, -e – félévi, félévenkénti
semi- [pierwszy człon wyrazów złożonych
tworzący nazwy osób, rzeczy lub zjawisk,
które tylko w części są tym, na co
wskazuje druga część złożenia] – (lat.)
semi-, szemi-; félSemiarianizm
[pogląd
teologiczny
w
starożytnym chrześcijaństwie, odłam
arianizmu, zakładający, że Bóg Ojciec i
Syn Boży nie mają identycznej natury
(homouzja), a jedynie podobną (gr
homoiousios). Pogląd ten głoszony był od
około 356 roku przez Bazylego z Ancyri i
jego
zwolenników
(zwanych
homojuzjanami, od greckiego terminu).
Semiarianizm był próbą pogodzenia
-
Wersja 01 01 2017.
ortodoksji
w
chrześcijaństwie
z
arianizmem, w szczególności w kwestiach
dotyczących wzajemnej relacji osób
Trójcy Świętej.] – semiarianizmus v.
szemiarianizmus
Semici (Ludy semickie) – szemiták (a népek
táblájával
összhangban
közeli
nyelvrokonságban lévő elő-ázsiai népek
összefoglaló neve)
semicki, -a, -ie [dotyczący Semity] – semita,
szemita
seminarium
[1. zajęcia
dydaktyczne
dla
studentów starszych lat lub doktorantów;
2. spotkanie naukowców zajmujących się
jakąś dziedziną wiedzy; też: szkolenie
wzorowane na takim spotkaniu; 3. szkoła
kształcąca
kandydatów
do
stanu
duchownego; 4. w Polsce międzywojennej:
szkoła kształcąca nauczycieli] – (lat.)
(zajęcia praktyczne) szeminárium (főiskola),
tanítóképző; (do kształcenia duchownych)
papnevelde, papi szeminárium, papnevelőintézet;
lelkészképző
intézet;
(átv.)
tanácskozási, konferenciai forma
seminarium (duchowne) – (do kształcenia
duchownych) papnevelde, papi szeminárium,
papnevelő-intézet
seminarium [6-letni okres studiów filozoficznoteologicznych wymaganych do przyjęcia
święceń kapłańskich] – (egyh.) szeminárium
[6 éves filozófiai-teológiai tanulmányok,
melyek a pappá szentelésre készítenek fel]
seminarium nauczycielskie – tanítóképző
seminarium partyjne – pártszeminárium
seminarium pedagogiczne – tanárképző intézet
seminaryjny, -a, -e – szemináriumi
seminarzysta a. seminarysta [1. student lub
doktorant uczęszczający na seminarium
uczelniane;
2. student
seminarium
duchownego;
3. uczeń
seminarium
nauczycielskiego — np. seminarysta
Zakonu Pijarow w Krakowie] –
papnövendék;
szemináriumista;
szemináriumi hallgató
seminarzystka – szemináriumista; szemináriumi
hallgató (lány v. nő)
Seminit (z hebr. szemone - osiem) [wyraz
spotykany na początku niektórych
psalmów; oznacza widocznie instrument o
ośmiu strunach, którym akompaniowano
przy śpiewaniu psalmów.] – „nyolc”
(amelyben a nyolc hang kiterjesztése
történik: pl. nyolc húros hangszer)
semiotyczny, -a, -e [dotyczący semiotyki] – (orv.)
szemiotikai, tünettani
semiotyk [specjalista w dziedzinie semiotyki;
semiolog] – tünettan tudósa v. művelője
6241
semiotyka [1. ogólna teoria znaku w procesie
porozumiewania
się
ludzi;
2. zob.
symptomatologia; 3. teoria badająca
wpływ znaków na porozumiewanie się
ludzi, obejmuje semantykę, syntaktykę i
pragmatykę;
semiologia]
–
(orv.)
szemiotika, tünettan
Semita [człowiek należący do jednego z ludów,
mówiących językami semickimi] – szemita
[Sémi. Szemiták: sémi nyelvű népek]
semitologia – szemitológia; sémi nyelvészet
semitysta [specjalista w dziedzinie semitystyki];
semitolog – szemitológus; sémi nyelv tudósa
semitystyka, semitologia [nauka zajmująca się
badaniem
ludów
semickiej
grupy
językowej] – sémi nyelvvel és kultúrával
foglalkozó tudomány
semityzm [kultura żydowska] – szemitizmus
Semper specialia generalibus insunt (Dig. 50, 17,
147.) [zawsze szczegóły mieszczą się w
ogółach]
– (lat.) Semper specialia
generalibus insunt; a részletek mindig az
egészben rejlenek.
sempre [zawsze; stale, np. sempre vivace] –
(zene) sempre; mindig
sempre piu mosso [coraz żywiej] – (zene) sempre
piu mosso; egyre élénkebben
1
sen
[1. naturalny
stan
umożliwiający
organizmowi wypoczynek, polegający na
obniżeniu
wrażliwości
na
bodźce,
spowolnieniu funkcji fizjologicznych oraz
czasowym zaniku świadomości; 2. to, co
się śni człowiekowi śpiącemu; 3. marzenie
o czymś] – álom; álomlátás [Az ÓSZ-ben
gyakran olvashatunk arról, hogy Isten
bizonyos dolgokat álmukban közöl az
emberekkel (1Móz 20,3; 28,12; 37,5-11;
40,5; Dán 2,4; Mt 1,20). Egyes álmok olyan
embereknek szóltak, akik nem tartoztak a
választott néphez, pl. a Gérárból való
Abiméleknek (1Móz 20,3), Lábánnak (1Móz
31,24), a fáraónak (1Móz 41,1-36).
Egyeseknek Isten megadta azt a képességet,
hogy az álmokat meg tudják magyarázni és
titkos értelmüket meg tudják fejteni; így
Józsefnek (1) és Dánielnek (3) (1Móz 40,523; Dán 4,19-27). Az álmok félre is
vezethetnek (5Móz 13,1-3).]
sen fantasmagoryczny – fantazmagórikus álom
sen głęboki – mély álom
sen go napadł – az álom erőt vett rajta;
elálmosodott
sen go zmorzył – az álom elnyomta
sen hipnotyczny – hipnotikus v. delejes álom
sen letni [u niektórych zwierząt: obniżenie
intensywności
procesów
życiowych
występujące w lecie] – nyári álom
-
Wersja 01 01 2017.
sen lunatyczny – holdkóros álom
sen mara, Bóg wiara – (közm.) [az álom:
lidércnyomás, az isten: hit] az álmok
hazudnak; kísértetek nincsenek de Isten van
sen mnie marzy – elfog az álom, elálmosodom,
erőt vesz rajtam az álmosság
sen mocny – mély álom
sen mu oczy zlepi – a szeme beragad az álomtól
sen na jawie – éber álom, félálom
sen skleił powieki – az álom leragasztotta
szemhéjait
sen spędzać komu z powiek – elzavarni az álmot
vkinek a szeméről
sen to, czy jawa? – álom vagy való; álom ez vagy
valóság?, álmodom ezt, vagy valóság
sen zimowy [u niektórych zwierząt: stan ciągłego
lub przerywanego snu trwający całą zimę]
– téli álom v. alvás
sen2 [drobna moneta w Japonii, Indonezji,
Malezji i Kamdodży] – szen (japán
aprópénz)
Sen, Jeszana (ząb) [między miastami Sen i
Mispa, Samuel postawił kamień z napisem
''Ebenezer''.] – Sén (hegyes sziklák,
sziklacsúcs, szirtek) [Ismeretlen fekvésű
hely, amelynek közelében Sámuel felállította
az "Ében-Háézer" nevű emlékkövet (1Sám
7,12).]
Senaar (kraj podwójnych miast) [dawniejsza
nazwa Mezopotamii, Babilonii i Chaldei.]
– Hinár (Senaar) [I. Sargon, a Sem-törzsek
vezére és az asszír nép ősatyja (Assur, Sem
fia, de város is volt Asur-Assur. (Gen. X. 22,
Gen. II. 14, I. Par. 1-17, 2-24.) szövetkezett a
Kabhur és Valikh vidék nem semita népeivel
(Cath. Bibl. Encycl. 123 old.), valamint a
Sephard hegyekben lakó Sem-törzsekkel s
kétirányú hatalmas támadást
indított
Szuméria ellen: a Zargos hegy vidékéről
hozta a vad törzseket, dél-keleti irányból a
sefárd hadakat. Az északi támadás Ninive
ellen, míg a déli lerohanás Guthás-Úr-BorSippa ellen történt. A hátráló szumér
csapatokat a Hinár (Senaar) környékén
verték meg, K. e. 2220 körül. (Cath. Bibl.
Encycl. I. köt.: 2360 c.) 1045-ik oldalán
Curie Schmidt világ történelme így eltér,
mert 200 évig tartott I. Sargon és utódainak
dinasztiája, amikor is az újra felerősődött
szumér hitt-kanaanita törzsek lerázzák a
Sargonok igáját K. e. 1993-ban.]
senacki, -a, -ie [przymiotnik od: senat] –
szenátusi; tanácsi, tanácssenat [1. izba wyższa w parlamentach
dwuizbowych; 2. organ kolegialny szkoły
wyższej, współdziałający z rektorem w
kierowaniu szkołą; 3. w starożytnym
6242
Rzymie: pierwotnie – rada starców
działająca jako organ doradczy króla, w
okresie republiki – główny organ
rządzący,
w
okresie
cesarstwa
ograniczony do zatwierdzania decyzji
cesarza; 4. w średniowieczu: władze
magistrackie większych miast, w czasach
nowożytnych:
organ
rządzący
w
niektórych wolnych miastach; 5. w
carskiej Rosji: wyższe kolegium sądowe] –
(lat.) szenátus; (jog) tanács; az újkorban
államtanács, felsőház; (dawno) az ókorban
az öregek tanácsülése; Spártában, Athénban,
Karthágóban
és
Rómában
a
legtekintélyesebb kormányzó testület
senat akademicki – egyetemi v. főiskolai tanács v.
szenátus
Senat litewski [ten utworzony przez Władysława
Jagiełłę na sejmie w Horodle roku 1413,
na wzór senatu polskiego, rozwijał się
podług wyrobionych już form i pojęć o
wolności w narodzie polskim, od którego
Litwa czerpała swoją cywilizację i wiarę.
Przykład ustroju społeczeństwa polskiego
i polskich swobód musiał być na Litwie
potężny, skoro Jagiełło w 27 lat po
wstąpieniu na tron polski sam znosi
nieograniczone samowładztwo swoje w
dziedzicznej Litwie i stanowi dla narodu
swego senat.] – (hist.) Litván tanács [A
Litván
Nagyfejedelemség
Európa
jelentékeny részére terjedt ki a Baltitengertől a Fekete-tengerig. A litván
nemesség, városlakók és parasztok 1386-ban
tértek át a kereszténységre, azután, hogy
Litvánia nagyfejedelmét, Jagellót (Jogaila)
1386. február 2-án lengyel királlyá
koronázták. Litvánia és Lengyelország
perszonálunióban egyesültek. A szoros
együttműködésben harcoló lengyel és litván
hadsereg legyőzte a Német Lovagrendet
1410-ben a grünwaldi csatában, a középkori
Európa legnagyobb csatájában. 1413 A
gorodtói unió. A Litván Nagyhercegség és
Lengyelország uniójának megerősítése. A
litván nagyherceg továbbra is Lengyelország
vazallusa marad, de politikai különállását
megőrzi. Jagelló II. Ulászló Litvánia
vonatkozásában supremus dux, de nem
király.
A
centralizált
Moszkvai
Nagyfejedelemség növekvő ereje miatt
1569-ben Litvánia és Lengyelország egyesült
a Lengyel–Litván Államszövetségben. Az
államszövetség tagjaként Litvánia megőrizte
intézményeit, beleértve önálló hadseregét,
pénzét és jogrendszerét. Ekkortól kezdve
Litvániából sok zsidó menekült tengerentúlra
az üldözések elől és tevékenységük
korlátozása miatt.]
-
Wersja 01 01 2017.
Senat polski, Senatorowie. [(Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Nazwy wzięte z łaciny,
w której senat zowie się senatus, członek
senatu senator, a wszystko pochodzi od
wyrazu senex, stary, sędziwy, sędziwiec.
Rząd polski za doby Piastów składał się z
księcia lub króla i rady starszych w
narodzie, przy boku jego zostającej. Za
Mieczysława I i Bolesława Chrobrego
radę taką, według Gallusa, składali
comites.
Byli
to
niewątpliwie
kasztelanowie i wojewodowie, a należeli do
niej i biskupi. Grono tej starszyzny
nazywali Polacy niewątpliwie radą
królewską lub książęcą. Za Jagiellonów
zwano je Wielką Radą, a członków
wielkoradcami lub „panowie rada”.
Nazwy te wzięte były zapewne w spadku
po poprzedniej epoce Piastów. Że jednak
pierwotnie wszystko pisano po łacinie,
więc
w
języku
piśmiennym
i
prawodawczym, a później w książkach i
mowie potocznej upowszechniły się
wyrazy senat i senator.] – lengyel szenátus;
szenátorok
Król Aleksander w senacie, Statut Łaskiego
Senat Rzeczypospolitej Polskiej [1. organ władzy
ustawodawczej, druga izba polskiego
parlamentu. Składa się ze 100 senatorów
wybieranych w wyborach powszechnych
(w systemie większości względnej) na 4letnią kadencję, rozpoczynającą się i
kończącą wraz z kadencją Sejmu (jeśli
kadencja Sejmu zostanie skrócona,
skróceniu ulega także kadencja Senatu).
W przypadku wygaśnięcia mandatu
Prezydent
RP
zarządza
wybory
uzupełniające. 2. Senat RP wywodzi się z
Rady królewskiej. W I Rzeczypospolitej,
od schyłku XV wieku, był wyższą izbą
Sejmu. W skład Senatu I Rzeczypospolitej
wchodzili
biskupi
katoliccy
oraz,
pochodzący z nominacji królewskiej,
wyżsi urzędnicy państwowi (wiryliści). W
6243
II Rzeczypospolitej instytucja Senatu
została
(mimo
sprzeciwów
lewicy)
przywrócona od roku 1921 w konstytucji
marcowej; senatorowie byli wybierani w
wyborach powszechnych – w sumie pięć
razy aż do wybuchu wojny w 1939 r.
Konstytucja kwietniowa z 1935 znacznie
ograniczyła czynne prawo wyborcze do
Senatu – przysługiwało ono niewiele
ponad 100 tys. wyborców – oraz nadała
Prezydentowi
Rzeczypospolitej
uprawnienia do mianowania jednej
trzeciej senatorów. Senat spełniał rolę izby
korygującej projekty ustaw uchwalonych
wcześniej przez izbę niższą – Sejm. W
PRL, po II wojnie światowej, instytucja
Senatu została zniesiona na podstawie
wyników referendum w 1946 r., które
zostało sfałszowane. Przez ponad 50 lat
Sejm był
jedyną izbą polskiego
parlamentu aż do wyborów, które odbyły
się 4 czerwca 1989 r. Wybrano wówczas
Senat I kadencji, głosowanie zakończyło
się ogromnym sukcesem "Solidarności",
udało jej się wprowadzić aż 99
przedstawicieli do izby. Senat powstał na
podstawie
umów
okrągłostołowych;
ustalono, iż w każdym z województw
wybieranych będzie po 2 senatorów
(oprócz warszawskiego i katowickiego, w
których
wybierano
po
3).
Po
przywróceniu Senatu w 1989 r., miejscem
jego posiedzeń do maja 1991 r. była Sala
Kolumnowa
w
Sejmie.
Obecnie
posiedzenia odbywają się w Sali Obrad w
budynku Senatu, mieszczącym się w
kompleksie parlamentarnym tuż obok
budynku Sejmu.] – a Lengyel Köztársaság
Szenátusa
 Senat Prus polskich [(Jak czytamy u
Zygmunta
Glogera)
Za
czasów
Piastowskich spotykamy na Pomorzu
licznych wojewodów i kasztelanów. Był
wojewoda gdański, świecki, tczewski,
kasztelan świecki, starogrodzki, słupski,
pucki i t. d. Ustrój ten polski zmienił się
pod panowaniem Krzyżaków, bo
starszyzna narodowa poszła w służbę do
Niemców. Dopiero wskutek powstania
ziem pomorskich i zrzucenia jarzma
krzyżackiego
a
przyłączenia
się
dobrowolnego do dawnej ojczyzny
polskiej, podania narodowe tam odżyły.
Kazimierz Jagiellończyk, nim wojnę
jeszcze rozpoczął, ustanowił dla ziem
tych
i
zaraz
nominował
4-ch
wojewodów: gdańskiego, toruńskiego,
elbląskiego i królewieckiego. Kiedy król,
po wybuchu wojny, z Torunia
-
Wersja 01 01 2017.
przyjechał do Elbląga, „gdzie – jak
mówi Bielski – nie jako za pana, ale
ledwie nie za Boga od tych tam ludzi był
przyjęt”, oprócz szlachty przysięgali mu
także
trzej
biskupi:
chełmiński,
pomezański i sambieński, tylko czwarty
nie przysięgał – warmiński, bo u mistrza
pruskiego był w Malborgu. Nastąpił
sejm w Grudziążu, na którym stanęła
unja ziem pruskich z Koroną.
Senatorowie tych ziem mieli zasiadać
również i w radzie koronnej i wspólnie
króla obierać, król też przyrzekł urzędy
w Prusiech rozdawać tylko obywatelom
miejscowym. Pokój toruński z r. 1466
zostawił mistrza wielkiego w posiadaniu
lennem Prus Wschodnich, przez co
musiało
ustać
województwo
Królewieckie. Stanęły tylko w Prusach
Zachodnich
czyli
Królewskich
3
województwa: zamiast Toruńskiego
Chełmińskie,
zamiast
Elbląskiego
Malborskie i zamiast Gdańskiego
Pomorskie. Dalej król ustanowił 3
kasztelanów: chełmińskiego, elbląskiego
i gdańskiego, 3 podkomorzych, 3
chorążych, miecznika i podskarbiego
ziem pruskich, oraz sędziów po
powiatach.
Do
wielkorady
Prus
Zachodnich weszło tylko 2 biskupów:
chełmiński i warmiński, bo dwaj inni,
sambieński i pomezański, pozostali w
Księstwie Królewieckiem. Cały senat
pruski składał się z 15-tu wielkoradców,
a mianowicie: biskupów 2, wojewodów
3, kasztelanów 2, podkomorzych 3,
przedstawicieli miast Torunia, Elbląga i
Gdańska 3 i wreszcie podskarbiego ziem
pruskich. Nikt nie mógł piastować
urzędu, kto obywatelem pruskim nie
został przez osobną uchwałę sejmową.
Do senatu koronnego od r. 1466
wchodziło 8-u senatorów pruskich, a
mianowicie: biskupów 2, wojewodów 3 i
kasztelanów 3. Na sejmie unii lubelskiej
pomieszały się krzesła senatorów
pruskich z koronnemi i litewskiemi. Do
rodzin senatorskich w województw.
pomorskich należeli: Bajsen Bażeńscy, z
Mortęga Mortęscy, Schewe, Felden
Zakrzewscy, Wejherowie, Konopaccy,
Działyńscy, Czapscy, Przebendowscy,
Żalińscy i inni. Po pierwszym rozbiorze
r. 1772, choć ziemie pomorskie odpadły
od Rzplitej, to senatorowie zajmowali
wciąż krzesła w wielkoradzie i król
wakanse obsadzał tylko obywatelami
pruskimi. Dopiero po drugim rozbiorze
w r. 1793 panowie pomorscy z izby
6244
senatorskiej
ustąpili.
Zmarła
w
Warszawie r. 1837 matrona 90 letnia,
Anna z Leduchowskich Czapska,
wojewodzina malborska, była najdłużej
w stolicy żyjącym pamiętnikiem podań
narodowych z ziem pomorskich.] Királyi
Poroszország
(1466-1773)
szenátusa [A Lengyelországhoz került
Kelet-Pomeránia
és
a
történeti
Poroszország nyugati és középső fele egy
részének megnevezése, amely a lengyel
korona része volt Lengyelország első
felosztásáig.]
senator [1. członek senatu; 2. (dawn) członek
rady, radca] – (lat.) szenátor; a szenátus
tagja
senator drążkowy – (történelmi) ülnök szenátor
senatorski, -a, -ie – szenátori
senatorstwo – szenátorság
senatus consultum (ultimum) [łac., (u schyłku
republiki
rz.)
uchwała
senatu
wprowadzająca stan nadzwyczajny i
dająca konsulom władzę nieograniczoną
(w wypadku wielkiego niebezpieczeństwa
wewn.)] – (lat.) senatus consultum
(ultimum) [(lat.), a rómaiaknál a tanácsnak
(l. Senatus) a comitiák közreműködése
nélkül hozott s törvényerővel biró
rendeletei.]
"Senatus consultum est quod senatus iubet atque
constituit; idque legis vicem optinet,
quamvis fuerit quaesitum" ("Uchwałą
senatu jest to co senat nakazuje i
ustanawia. Ma ona moc ustawy, choć było
to kwestionowane") – (lat.) Senatus
consultum est, quod senatus iubet atque
constituit. – Szenátus határozata az, amit a
szenátus parancsol, és elrendel.
senatus populusque Romanus (SPQR) [łac.,
senat i lud rz.] – (lat.) senatus populusque
Romanus; (hist) a római tanács és a római
nép; a senatus és a római nép, vagyis a római
állam.
Senegal (Republika Senegalu, franc. République
du Sénégal) [państwo w zachodniej Afryce
nad Oceanem Atlantyckim] – Szenegál
[egy Magyarországnál több, mint kétszer
nagyobb területű ország Nyugat-Afrikában.
Legjelentősebb folyójáról, a Szenegálról
kapta a nevét. Az egykori Francia NyugatAfrika központi területe, függetlenségét
1960-ban nyerte el. Az ország az Atlantióceán partján fekszik.]
senes [1. wysuszone liście lub strąki kasji
używane jako środek przeczyszczający; 2.
zob. kasja w zn. 1.] – (növ.) szenna (Cassia
angustifolia) [a lepényfélék családjába
tartozó
félcserjék.
A
szenna
-
Wersja 01 01 2017.
(Ceasalpiniaceae) Indiában, Arábiában élő,
1-1,5 m magas növény. A szenna cserje
megszárított levelét és termését alkalmazzák
gyógyászati célokra. A levél tartalmaz homoés heterodiantron-glikozidokat, szennozid A,
B, C és D-t, aloeemodint és reinglikozidokat,
valamint
flavonoidokat.
A
termés
aloeemodin-tartalma kisebb. Hatóanyagainak
köszönhetően erős hashajtóként használják.
Teakeverékekben alkalmazzák. Számos
gyógyszertári
készítmény
tartalmaz
szennalevelet.]
senilizm [starcze zniedołężnienie fizyczne i
psychiczne] – (orv.) szenilitás
senior (sen.) [1. najstarszy wiekiem członek
rodziny lub rodu; 2. najstarszy wiekiem
lub stażem członek jakiegoś zespołu;
3. zawodnik w wieku odpowiednim do
uprawiania danej dyscypliny sportowej;
4. w Polsce dzielnicowej: najstarszy z
Piastów, któremu mieli podlegać książęta
poszczególnych dzielnic; 5. w prawie
lennym: feudał sprawujący opiekę nad
uzależnionym od niego wasalem] – (lat)
senior; idősebb (id.), öregebb; a család v.
testület v. egyesület legidősebb tagja;
idősebb korosztályban versenyző
seniorat [1. zasada dziedziczenia dóbr przez
najstarszego członka rodu; 2. godność lub
władza seniora – najstarszego z Piastów
lub feudała; 3. zasada dziedziczenia
ordynacji przez najstarszego członka
rodu,
bez
względu
na
stopień
pokrewieństwa ze zmarłym] – (hist.)
szeniorátus, szeniorság; idősebb családtag
öröklési rendje
seniorka [1. najstarsza wiekiem członkini
rodziny,
rodu,
zespołu
itp.;
2.
zawodniczka w wieku odpowiednim do
uprawiania danej dyscypliny sportowej] –
(a család, társaság, munkahely) legidősebb
nőtagja; 19 évesnél idősebb sportolónő
Sennacheryb [jest to imię assyryjskie: sin-ahiirib, ''sin'' (bóg księżyca), ''daje wielu
braci''. Był królem assyryjskim (705-681
przed Chrystusem) po Sargonie (718-705
przed
Chrystusem).
Podczas
jego
pierwszego najazdu na Judę Ezechiasz dał
mu wiele bogactw z świątyni i pałacu
królewskiego. W drugim najeździe został
pobity przez anioła. Został zamordowany
przez
swoich
dwóch
synów.]
–
SÉNAHÉRIB
(SZANHÉRIB)
(Sin
(holdisten)
számtalan
testvére;
Sin
megsokasítja a testvéreket) [Asszíria királya
(Kr. e. 705-681); II. Szargon fia és utóda;
nagy építő és hódító; Ezékiás király idejében
megtámadta a kicsiny Júdát; serege azonban
6245
titokzatos módon, valószínűleg hirtelen
fellépő járvány által megsemmisült (2Kir 18;
19; Ézs 36-37); agyagtáblákon fennmaradtak
híradások a hadjáratairól.]
sennie – álmosan, álmatagon
sennik [książka zawierająca wyjaśnienie snów] –
álmoskönyv; álomfejtő; álomlátó
senność [chęć spania, potrzeba snu] – álmosság,
álomkór, aluszékonyság, álmosság
senny, -a, -e [1. taki, któremu chce się spać; też:
świadczący
o
takim
stanie;
2. usposabiający do spania; 3. widziany,
przeżywany we śnie; 4. taki, któremu brak
energii] – álom- ; álmos; álomba merült
sens [1. właściwe, zgodne z prawidłowym
myśleniem lub z rozsądkiem znaczenie
czegoś;
2.
(właściwe)
znaczenie;
logiczność; rozsądek, rozum] – értelem;
fontosság, jelentősség; vminek a tartalma,
vminek az értelmi tartalma
sens moralny – (erkölcsi) tanulság
sens wyrazu [jest jednym ze znaczeń danego
wyrazu] – a szó jelentése
sens życia – élet értelme
sensacja [1. zaskakujące, niespodziewane
wydarzenie
zwracające
powszechną
uwagę, wywołujące żywe zainteresowanie,
poruszenie,
podniecenie
umysłów;
wrażenie wywołane takim wydarzeniem;
(l.mn.) med. niezbyt wyraźne wrażenia
objawowe odczuwane przez pacjenta; 2.
zaskakująca wiadomość lub niezwykłe
wydarzenie
budzące
powszechne
zainteresowanie; też: wrażenie wywołane
taką
wiadomością
lub
takim
wydarzeniem] – (újlat.) szenzáció; érzéki
észrevételek; feltűnő esemény, v. ilyennek
híre; feltűnés; világra szóló felfedezés
sensacje [pot. niedomagania organizmu] –
legyengülés, elgyengülés
sensacyjnie – szenzációsan, feltűnést keltően
sensacyjno-kryminalny – rém-,
sensacyjność – vminek szenzációs volta
sensacyjny, -a, -e [1. wywołujący sensację; 2. o
powieści, filmie: charakteryzujący się
wartką akcją i kryminalną tematyką] –
szenzációs, feltűnést keltő
sensat [człowiek (przesadnie) poważny; mędrek;
dawn. człowiek uczony] – fontos ember;
nagyokos, tudálékos, főokos, bölcsek bölcse;
(dawno) tanult ember; komoly, megfontolt
ember
sensibile = czule – (ol.) sensibile; érzéssel
sensomotoryczny, -a, -e [psych. zmysłoworuchowy] – szenzomotorikus
-
Wersja 01 01 2017.
sensor (1. czujnik {m.}; 2. przełącznik lub
wyłącznik elektryczny działający pod
wpływem jakiegoś impulsu) – (ang.) sensor
– szenzor, érzékelő [fényt, hangot, mágneses
teret, stb. érzékelő elektronikus alkatrész pl.
az eletronikus kommunikáció bemeneti
oldalán; legfontosabbak a képérzékelő
(image sensor)
és a hangérzékelő
(microphone)]
sensorowy, -a, -e – szenzor-; érzékelő-; szenzoros
[Az észleléssel (beleértve az idegi vezetést és
az agyi központokat is) összefüggő összes
folyamat.]
sensoryczny, -a, -e [czuciowy, wrażeniowy] –
szenzoriális; érző; érzékeny, érzésbeli
sensowność
–
értelmesség,
logikusság,
megalapozottság
sensowny, -a, -e [1. mający sens; 2. kierujący się
logiką
i
rozsądkiem;
3.
postępujący
rozsądnie]
–
értelmes
(tevékenység), logikus, megalapozott
sensowne znaczenie – értelmes jelentés
sensowne znaczenie tekstu – a szöveg értelme
sensowny – (közb.) meggondoltan, átgondoltan,
megfontoltan cselekvő ember
sensu largo [łac., w znaczeniu szerokim] – (lat.)
sensu largo; tágabb értelemben
sensu proprio [łac., w znaczeniu właściwym] –
(lat.) sensu proprio; szoros értelemben vett
sensu stricto [łac., w ścisłym znaczeniu; 2. w
znaczeniu ścisłym] – (lat.) sensu stricto;
pontos v. szoros értelemben; a szó szoros v.
szigorú értelmében
sensualista – szenzuális típus; szenzualista
sensualizm [1. pogląd, według którego jedynym
źródłem poznania są wrażenia zmysłowe;
2. pogląd filoz. (XVII i XVIII w.), wg
którego jedynym źródłem poznania są
wrażenia zmysłowe; zob. nihil est in
intellectu...]
–
(lat)
sensualizmus,
szenzualizmus; az a tan, amely szerint összes
képzeteink eredetileg érzéki behatásokon és
észleleteken alapultak
sensualny, -a, -e [odbierany za pomocą zmysłów,
zmysłowy] – (lat) sensualis, szenzuális;
érzéki
Sensum, non verba spectamus (ad C. 6.28.3, D.
34.4.3.9) [patrzymy na sens, a nie na
słowa. — Prawnik powinien doszukiwać
się sensu przepisów, a nie trzymać się ich
dosłownego brzmienia.] – (lat.) Sensum,
non verba spectamus; az értelmet nézzünk és
ne a szavakat. (A jogász köteles megkesni a
jogszabályok értelmét, és nem tartani magát
annak minden egyes szavához. – a
jogszabály értelmezése, ellentétben a
szószerinti betartásával.)
6246
sensus communis [łac., zdrowy rozsądek,
"chłopski rozum", zdanie powszechne;
zmysł powszechności; postulat rozumu
("norma
idealna")
zakładający
powszechność
poznania,
a
zwł.
powszechność sądów estetycznych i
możliwość porozumienia estetycznego, tj.
obywającego się bez pomocy pojęć (u
Kanta Gemeinsinn)] – (lat.) sensus
communis; jelenti a belső érzéket, józan észt,
a társadalmi értelemben vett közös érzéket
sensybilizacja [uczulenie, uwrażliwienie; techn.
proces zwiększania wrażliwości, tj.
zdolności do reagowania] – (lat)
sensibilizáció; érzékennyé tétel
sensybilizować – (lat) sensibilizálni; érzékennyé
tenni
sensybilny, -a, -e – (lat.) szenzibilis (sensibilis);
érzékeny, gyöngéd
sensytometria [to nauka o liczbowym oznaczaniu
właściwości materiałów światłoczułych.
Jest działem metrologii zajmującym się
fotograficznymi
właściwościami
materiałów
światłoczułych,
głównie
światłoczułością,
ale
również:
kontrastowością, zadymieniem, gęstością
optyczną,
barwoczułością,
ostrością,
rozdzielczością,
ziarnistością]
–
fényérzékenységmérés
sensytywność – szenzitivitás; fokozott érzékenység
sensytywny, -a, -e [czuły, wrażliwy; mogący
odczuwać; przeczulony] – (lat) sensitív,
szenzitív; érző, érzékeny, fokozottan
érzékeny, érzelgős
Senta (serb. Сента, węg. Zenta) [miasto w
północno-wschodniej Serbii (Wojwodina),
port nad Cisą, w pobliżu granicy z
Węgrami.] – Zenta (szerbül Senta / Сента)
[város és község (járás) Szerbiában, a
Vajdaságban, az Észak-bánsági körzetben.]
sentencja [łac., sententia 'czucie; opinia; osąd;
maksyma' od sentire — 1. zwięźle
sformułowane zdanie zawierające ogólną
myśl o charakterze moralnym lub
filozoficznym; 2. maksyma, aforyzm;
prawn. część zasadnicza orzeczenia sąd.,
wyroku; 3. powiedzenie, opinia, wyrok] –
(lat.) szentencia; erkölcsi alapelvet, általános
igazságot kifejező velős mondás
sentencja wyroku [zasadnicza część orzeczenia
sądowego, zawierająca rozstrzygnięcie
sprawy] – ítélet szentenciája
sentencjonalnie
–
szentencionálisan;
szentenciaszerűen
sentencjonalność – szentenciaszerűség
sentencjonalny, -a, -e [aforystyczny; obfitujący
w "złote myśli"] – szentenciaszerűen
-
Wersja 01 01 2017.
sentencjonarz [(u Zygmunta Glogera) księga, do
której podczas sesyi sądu pisarz wpisywał
treść uchwały, według której redagował
później wyrok z motywami w księdze,
zwanej „dekretarzem”. Sentencjonarz był
zaprowadzony w sądach ziemskich jeszcze
przez Kazimierza Jagiellończyka r. 1454.
Powiedziano
bowiem
w
statutach
Nieszawskich, że wyrok sądu powinien być
zapisany do księgi, żeby nadal w takiejże
sprawie jednakowo rozstrzygano.] – (daw)
bírósági határozatok gyűjteménye
Sententia capitalis [wyrok śmierci] – (lat.)
Sententia capitalis; főben járó ítélet; halálos
ítélet
Sententia facit ius [wyrok stanowi prawo.
Prawomocny wyrok obowiązuje jako
prawo (dla stron).] – (lat.) Sententia facit
ius; az ítélet határozza meg a jogot
Sententia facit ius inter partes a. Sententia ius
facit inter partes (ad D. 5.2.17.1) [Wyrok
tworzy prawo między stronami.] – (lat.)
Sententia facit ius inter partes; az ítélet jogot
teremt a felek között. [ítélet egyedi, konkrét
jogszabálynak minősül]
sentyment [1. uczucie sympatii i przywiązania do
kogoś
lub
czegoś;
2. uczuciowość,
sentymentalność;
3.
uczucie;
przywiązanie, skłonność, miłość] –
érzelem, érzés, rokonszenv, érzelmesség
sentymentalista,
sentymentalistka
–
szentimentalista (ffi/nő), a szentimentalizmus
híve
sentymentalizm
[ fr.
sentimentalisme
'uczuciowość;
sentymentalizm'
(z
sentiment '(u)czucie; sentyment; poczucie;
mniemanie') — 1. przesadna uczuciowość
i nadmierna wrażliwość; 2. kierunek
umysłowy i literacki w Europie w końcu
XVIII w., głoszący prymat uczuć nad
rozumem oraz powrót do naturalnej
prostoty; 3. sentymentalizm kierunek lit.
europ. 2. poł. XVIII w., wyrażający się w
kulcie uczuć, które przeciwstawiał
konwenansom
klasycyzmu
i
racjonalistycznym tendencjom oświecenia;
uczuciowość, czułostkowość, ckliwość] –
szentimentalizmus; érzelmesség, érzelgősség
[a 17–18. századi felvilágosodás révén jelent
meg az irodalomban. A szentimentalizmus a
líra műnemére volt jellemző, hiszen az
érzelmeket, ahogy az irányzat elnevezése
mutatja (latin: sensus=érzés,érzelem), ez
tudta a legjobban kifejezni]
sentymentalnie – szentimentálisan; érzelgősen,
érzelmesen; szenvelgően, érzelgősen
sentymentalność
(sentymentalizm)
–
szentimentalizmus; érzelgés
6247
sentymentalny, -a, -e [1. przesadnie uczuciowy;
też:
będący
objawem
przesadnej
uczuciowości; 2. charakterystyczny dla
sentymentalizmu
jako
kierunku
artystycznego] – (fr.) szentimentális;
szenvelgő, érzékeny, érzelgős, érzelmes
senza [bez] – (zene) senza, vmi nélkül
señor [wym. senior] [pan – zwrot grzecznościwy
używany w Hiszpanii] – (portug) señor, (sp)
senor; úr (férfiak megszólítása a portugál ill.
spanyol nyelvű országokban)
señora [wym. seniora] [pani – zwrot
grzecznościowy używany w Hiszpanii przy
zwracaniu się do mężatek lub starszych
kobiet] – (portug) señora, (sp) senora; úrnő
(asszonyok megszólítása a portugál ill.
spanyol nyelvű országokban)
señorita [wym. seniorita] [panna, panienka –
zwrot
grzecznościowy
używany
w
Hiszpanii przy zwracaniu się do
niezamężnych kobiet] – (portug) señorita,
(sp) senorita; úrnő (fiatal nők megszólítása a
portugál ill. spanyol nyelvű országokban)
sep, w liczbie mn. spy [1. dawna danina składana
w ziarnie; 2. (u Zygmunta Glogera) danina,
składana w ziarnie. W dokumencie z r.
1242 znajdujemy: „Triginta lapides de
sepo, quo pro sepo dedimus duas marcas”.
Prawo z r. 1565 zastrzegło, aby poddani
królowi i panom swym wszelkie spy i dani,
według miary starodawnej, a nie nowych
miar, oddawali (Vol. leg. II, f. 687). Później
spy nazywano osepami.] – (daw) (osep)
gabonában lerótt adó, beszolgáltatás; gabona
adó
separacja [1. rozdzielenie, rozłączenie; sądowe
rozłączenie małżonków "od stołu i łoża"
bez rozwiązania małżeństwa (w prawie
kanonicznym i prawodawstwie niektórych
państw); dawn. rozdzielenie i komasacja
gruntów folwarcznych i chłopskich; 2.
uchylenie wspólnoty małżeńskiej bez
prawa wstępowania przez któregokolwiek
z małżonków w nowy związek małżeński;
3. oddzielenie lub odosobnienie osób albo
rzeczy] – (lat.) szeparáció; elválasztás,
elkülönítés,
elkülönülés;
szétválás,
eltávolodás;
különválás,
elszakadás;
(małżeństwa) különélés
separacja małżonków – házastársak v. házasfelek
különválása
separacja od stolu i łoża – különélés (elválasztás
ágytól és asztaltól)
separacyjny, -a, -e – szeparált; különvélt,
elkülönült, különSeparata esse debet possessio a proprietate [1.
posiadanie powinno oddzielać się od
własności; 2. Odróżnione powinno byc
-
Wersja 01 01 2017.
posiadanie od własności. 3. Posiadanie
winno być odróżnione od własności.] –
(lat.) Separata esse debet possessio a
proprietate;
a birtoklást
meg kell
különböztetni a tulajdonjogtól.
separatka [jednoosobowe pomieszczenie w
szpitalu, więzieniu itp. (por. izolatka);
przest. gabinet w restauracji; dawn.
kobieta żyjąca w separacji] – különbejáratú
szoba, különfülke, szeparé; magánzárka;
elkülönítő (betegszoba); (dawno) férjétől
külön élő nő
separator
[techn.
sortownik;
oddzielacz;
izolator]
–
szeparátor;
osztályozó;
elválasztó,
elszigetelő;
szűrő
(szeszfőzdében); (műsz.) közbenső erősítő
separator gazu – gázelválasztó
separator nasienny – szeparátor; magkiválasztó
készülék
separator węglowy – szénosztályozó
separatysta [zwolennik separatyzmu] – (lat)
szeperatista; a szeparatizmus v. az elválás
híve
separatystyczny, -a, -e [dotyczący separatyzmu]
– szeparatista, szeparatisztikus
separatyzm [dążenie do wyodrębnienia się,
oddzielenia, secesji (narodowej), schizmy
(relig.), segregacji (społ.), izolacjonizmu
(państwowego)] – (lat.) separatismus,
szeparatizmus; az elkülönödési törekvés,
különösen hitdolgokban; szétálasztásra való
törekvés
separować [1. książkowo: nie dopuścić, nie
dopuszczać do zetknięcia kogoś lub czegoś
z kimś lub z czymś; 2. w prawie:
przeprowadzić, przeprowadzać separację
małżonków; 3. separować się - książkowo:
nie dopuścić, nie dopuszczać do zetknięcia
się samego siebie z kimś lub z czymś] –
szeparálni; elválasztani, különválasztani,
elkülöníteni, elkülönülni; különélni
separować się [izolować się lub odsuwać się od
innych ludzi] – elszeparálódni; elkülönülni,
elszigetelődni
separowanie
–
szeparálás;
elválasztás,
különválasztás, szétválasztás
separowanie się – szeparálódás; elválasztódás,
különválasztódás,
szétválasztódás,
elkülönülés
sepecik [mały sepet] – almáriumocska; ládácska
sepet (tur. ‘kosz’) [1. skrzynka z szufladami do
przechowywania klejnotów, dokumentów
itp., rozpowszechniona w XVII i XVIII w.;
2. dawna skrzynka do przechowywania
klejnotów, dokumentów; 3. (u Zygmunta
Glogera) Sepet, sepecik – skrzynia okuta,
skrzynka, kufer, wyraz przyjęty z
6248
tureckiego. Po turecku sepet znaczy
nietylko skrzynię, ale i sakwojaż
zamykany, skórzany lub z sitowia. 4. daw.
ozdobny
kufer
lub
skrzynka,
z
szufladkami, służące do przechowywania
kosztowności, dokumentów; niekiedy z
pulpitem do pisania.] – almárium;
kelengyés v. gyolcsos láda; bőrönd, útitáska
sepia [łac. z gr., zool. mątwa; barwnik
otrzymywany z wydzieliny gruczołu
czernidłowego mątwy i in. głowonogów;
ciemnobrunatny kolor (tego barwnika)] –
(ol) sepia, szépla; tintahal; szépia (festék)
Sepiolit (pianka morska) [1. minerał z gromady
krzemianów, zaliczany do minerałów
ilastych. Minerał pospolity, szeroko
rozpowszechniony w niektórych rejonach
Ziemi. Nazwa pochodzi od gr. sepia =
mątwa i lithos = skała, kamień i nawiązuje
do wewnętrznej muszli mątwy, do której
minerał jest podobny. 2. minerał, rodzaj
glinki używanej do wyrobu drobnych
przedmiotów]
–
tajtékkő (szepiolit)
[Magnézium-hidro-szilikát ásvány. Finoman
szálas agyagásvány jellegű, könnyen
faragható, tömbökben fordul elő. Száraz
állapotban finoman porózus szerkezetű. Fő
lelőhelye Kis-Ázsia.]
sepleniący, -a, -e – pösze; selypítő
seplenić [wymawiać wadliwie spółgłoski s, z, c,
sz, ż, cz wskutek nieprawidłowej budowy
narządów mowy lub złego ich ustawienia
podczas mówienia] – selypíteni, pöszén
beszélni
sepoy [wym. si:poj] [ang. 'jw.' z port. sipai(o) z
jęz. hindi sipāhi 'jeździec; kawalerzysta', z
pers., zob. spahis. sipaj, dawn. żołnierz
indyjski na służbie mocarstwa europ., zwł.
w wojsku bryt.] – (perzsa, hist.) sepoy,
seapoy; az indiai angol hadseregben szolgáló
bennszülött katona
Seppuku [japoński rytuał samobójstwa poprzez
rozpłatanie
mieczem
wnętrzności,
nazywany również pospolicie harakiri
('hara' znaczy brzuch, 'kiri' to rzeczownik
odczasownikowy - cięcie, w Japonii raczej
-
Wersja 01 01 2017.
nieużywane i uznawane za wulgarne).
Według tradycji japońskiej to właśnie w
brzuchu mieściła się dusza, był on też
miejscem, w którym, jak wierzyli,
umiejscowione były uczucia. Rozcięcie
brzucha miało być dowodem niewinności
samobójcy i okazania szczerości jego
zamiarów. Po śmierci był on oczyszczany
ze wszelkich zarzutów.] – szeppuku
(japánul: 切腹, jelentése ’hasmetszés’), v.
nyugaton
elterjedt,
az
írásjegyek
felcserélésével kapott másik nevén harakiri
(腹切) [a japán szamurájok rituális
öngyilkossága, amely a szégyentől való
megtisztulást
szolgálja.
A
szeppuku
elkövetője dicsőséges halált hal, családjának
nem kell szégyenkezni. Szeppukut csak
szamuráj követhet el az ura (a daimjó)
engedélyével. Ha az elkövetett bűn nagyon
súlyos volt, megtagadhatták a szeppukut a
szamurájtól,
és
egyszerű
kivégzésre
ítélhették. Ebben az esetben szégyenétől nem
szabadulhatott.]
Seppuku
sepsa,
posocznica (łac. sepsis) [specyficzna
reakcja organizmu na zakażenie. Sepsa
nie jest samodzielną jednostką chorobową,
a obecnie definiuje się ją jako zespół
ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS)
wywołany zakażeniem.] – szepszis;
vérmérgezés [a szervezet egészét érintő
gyulladásos válaszreakció (angolul: Systemic
inflammatory response syndrome, SIRS),
melynek hátterében fertőzés áll]
sepsis [gr. 'gnicie'; med. posocznica, ogólne
zakażenie krwi] – (lat.) sepsis, szepszis;
(gnicie) romlás, rothadás, korhadás; (orv)
vérmérgezés; fertőzés [vérmérgezés a
szervezet valamely pontján lévő baktériumos
gócból a baktériumok a véráramba jutnak, és
elterjednek az egész szervezetben]
Septentrio [północ] – (lat.) Septentrio; a
rómaiaknál a Göncölszekér neve; Az észak
["Faxint caelites ut hic noster Septentrio
eius viri vultum videat, cuius famam et
virtutem iamdudum stupet et admiratur".: ]
septentrionalny, -a, -e [przest. północny] –
septentrionális; északi
6249
septet [zespół muz. złożony z 7 wykonawców;
utwór na taki zespół] – (zene) septett; hét
énekhangra v. hét hangszerre írt zenemű v.
ilyet játszó zenekar
septicaemia [zob. zakażenie krwi; sepsa,
posocznica] – septicaemia; szepszis;
vérmérgezés [a szervezet egészét érintő
gyulladásos válaszreakció (angolul: Systemic
inflammatory response syndrome, SIRS),
melynek hátterében fertőzés áll]; a
szervezetben zajló fertőzés, szepszis súlyos,
előrehaladott állapota
Septuagesima a. Siedemdziesiątnica, inaczej
Starozapustna [(Jak czytamy u zygmunta
Glogera) nazwa niedzieli 3-ej przed
wielkim postem a 10-ej przed Wielkanocą,
utworzona niewątpliwie od tego, że
poprzedzała na dni 70 czyli 10 tygodni to
wielkie święto chrześcijańskie. Nazwa zaś
Starozapustnej powstała stąd, że w
średnich wiekach rozpoczynano od tej
niedzieli, zwłaszcza po zakonach, post
wielki, była więc ostatnią niedzielą starego
zapustu.] – (lat.) Septuagesima; hamvazó
szerda előtti harmadik vasárnap, vagyis
húsvét előtti hetvenedik nap (Régi időben e
napon kezdődött a nagybőjt)
Septuaginta (z łac. siedemdziesiąt, dlatego znak
LXX) [1. łac. '70' od septem; dokonany
(wg legendy przez 70 a. 72 żyd. uczonych)
w Aleksandrii, w III i II w. p.n.e.,
przekład gr. Starego Testamentu (wraz z
apokryfami); 2. jest to przekład tekstu
hebrajskiego ST na język grecki,
dokonany przez 72 uczonych, Żydów, dla
biblioteki aleksandryjskiej. Pracę nad
przekładem rozpoczęto podobno około
roku 280 a skończono około roku 150
przed Chrystusem. Przekład ten nie jest
zbyt
dokładny,
ale
cytowany
w
Ewangeliach Nowego Testamentu.] – (lat.)
Septuaginta [1. A héber Ószövetség görög
fordítása; Alexandriában keletkezett Kr. e.
250-150 között; 2. a biblia legrégibb görög
fordításának közkeletű elnevezése (a legenda
szerint 70 tudós műve); a Pharos-szigeti
legrégibb Ószövetség-fordítás (72 tudós 72
nap alatt készítette); 3. LXX, septuaginta;
hetven, az Ótestamentum görög nyelvű
fordításának neve, mert a hagyomány szerint
hetven tudós készítette.]
septyczny, -a, -e [powodujący zakażenie lub
wywołany zakażeniem drobnoustrojami] –
(orv.) szeptikus (sepsicus); fertőzött
septyma [1. muz. odległość między dwoma
dźwiękami równa 10 lub 11 półtonom; 2.
jest to interwał między I i VII stopnie.
Septyma mała składa się z 10 półtonów,
-
Wersja 01 01 2017.
septyma wielka - 11 półtonów, septyma
zwiększona - 12 półtonów, septyma
zmniejszona - 9 półtonów] – (zene)
szeptima; hetedik; (dawno) hetedik osztály
sepulkralny, -a, -e [grobowy, nagrobkowy,
cmentarny] – halotti sírsepulkralna maska – halotti maszk
sequestrum (sekwestacja) – (lat.) sequestrum,
szekvesztrum; vmely birtok zár alá vétele
sequestrum forceps (kleszcze do usuwania
martwaków)
–
a
csontszilánk
eltávolításához használatos fogó
sequola, sekwoja [bardzo wysokie, długowieczne
drzewo iglaste rosnące w Ameryce
Północnej] (Park Narodowy Sequola w
Kalifornii) – sequola; tűlevelű, óriás termetű
fa (Amarikában honos)
Sekwoja olbrzymia, mamutowiec olbrzymi
Sequoiadendron giganteum (Giant Sequoia)
Park Narodowy Sekwoja
(Sequoia National Park)
ser [produkt spożywczy w postaci gęstej masy,
otrzymywany z mleka] – (twardy) sajt;
(twaróg) túró
ser biały – gomolya, túró
ser chudy – sovány sajt
ser domowy, ser zgliwiały, ser smażony (śl.
Hauskyjza, niem. Hauskäse, Kochkäse)
[popularny w kuchni niemieckiej, śląskiej,
wielkopolskiej
i
galicyjskiej
ser
wytwarzany z dojrzałego (zgliwiałego)
twarogu z mleka krowiego] – házi készítésű
sajt
ser edamski [żółty, twardy lub półtwardy ser
podpuszczkowy o łagodnym smaku] –
edámi sajt
ser ementalski [zob. ementaler] – ementáli sajt
ser kozi – kecskesajt
ser limburski [miękki
formowany w cegiełki]
ser
podpuszczkowy
ser łagodny – enyhe ízű sajt
ser miękki – puha sajt
ser owczy – juhsajt, juhtúró
ser parmezański [zob. parmezan] – parmezán sajt
ser pikantny – csípős, aromás sajt
ser pleśniowy [miękki ser podpuszczkowy z
porostem pleśni]
ser
podpuszczkowy
[ser
dojrzewający,
otrzymywany ze ściętego przez działanie
podpuszczki skrzepu mleka]
6250
ser półtłusty – félkövér sajt
ser półtwardy – félkemény sajt
ser sojowy[zob. tofu]
ser suchy – sovány v. száraz sajt
ser szwajcarski [daw. żółty ser] – emmentáli sajt;
svájci sajt
ser tarty – reszelt sajt
ser tłusty – kövér v. zsíros sajt
ser topiony – ömlesztett sajt
ser trapistów [półtwardy ser podpuszczkowy w
kształcie krążków] – trappista sajt;
félkemény sajtfajta (a rend nevéből, amely
először készítette)
ser twardy – kemény sajt
ser tylżycki [półtwardy ser podpuszczkowy, dość
ostry, mający niewielkie dziurki] – tilsiti
sajt
ser warmiński [ser podpuszczkowy, twardy, dość
ostry w smaku]
ser wędzony – füstölt sajt
ser żółty – sajt; kemény sajt
seradela, saradela [roślina o cienkich łodygach,
drobnych
listkach,
białawych
lub
różowych kwiatach, uprawiana jako
roślina pastewna] – (növ.) szeradella
(Ornithopus. sativus)
Seradela pastewna, seradela siewna (Ornithopus
sativus) [1. gatunek rośliny jednorocznej z
rodziny bobowatych. W Polsce jest
uprawiany, czasami dziczeje (efemerofit).;
2. zob. ptaszyniec w zn. 1.: roślina o
pierzastych
liściach,
różowawych
kwiatach i prawie prostych strąkach; 3.
łodygi rozgałęzione, pół na pół leżące i
wzniesione o długości 30-60cm. Roślina
roczna. Kwiaty jasnoróżowe i białe.
Kwitnie od połowy czerwca do końca
lipca.] Szeradella (Ornithopus. sativus)
-
Wersja 01 01 2017.
seraficki,
seraficzny
[anielski,
wzniosły,
niebiański, czysty; pełen piękna a.
ekstatycznej adoracji] – szeráfi, angyali,
fenséges, égi, tiszta
seraf, serafin [hebr. sěrāphim (l.mn.) 'serafowie';
por. Biblia (Izajasz, 6, 2). teol. chrześc.
sześcioskrzydłowy
anioł
ognisty
z
najwyższego
w
hierarchii
chórów
anielskich] – (héber) szeráf = szárnyas isteni
küldött, angyal (száráf = égni); (t.sz.)
szeráfok = az Isten trónja körül levő
hatszárnyú angyalok, akik az ő dicsőségét
zengik, tolluk fényes volt (vezérük Uriel
angyal)
serafimy (hbr. ogniści, płomienni) [w teologii
jeden z dziewięciu chórów anielskich,
wyższy stopień hierarchii niebieskiej
(według Pseudo-Dionizego Areopagity);
przedstawiani są w ikonografii w ludzkiej
postaci i ze skrzydłami.] – a fény angyalai
Serafin lub Seraf (z hebr. l.p. ‫ ףרׂש‬seraf, l.mn.
‫ ףרפקׂש‬serafim) [istota biblijna wymieniona
w Starym Testamencie przez proroka
Izajasza (Iz 6,2-6): Słowa, które
wypowiadały serafiny znane są obecnie
jako hymn Trishagion i są częścią hymnu
Sanctus śpiewanego podczas mszy.
Hebrajski rzeczownik sârâp zwykle
łączony jest z czasownikiem sârap
oznaczającego palić się, płonąć. W ten
sposób sugerowano, że serafini to istoty
mające jakiś związek z ogniem (powstały z
bezdymnego ognia). Serafini (i pokrewni
im cheruby) nie pełniły funkcji posłańców
Bożych (aniołów), być może dlatego, że ich
niezwykły wygląd mógłby niepotrzebnie
przerażać ludzi.]Serafiny (palacze) [są
podobni do Cherubów, jednak całkiem
inni, chociaż także należą do świętych istot
anielskich. Cheruby prawdopodobnie
służą
przy
ołtarzu,
a
Serafiny
p0000000000rzy obmywaniach. Cherubi
są błogosławieni, silni, strzegą przed
dostaniem
się
do
drzewa
życia.
Podobieństwa ich umieszczone są na
ubłagalni.] – (héber) szeráf
Serafiny (palacze) [są podobni do Cherubów,
jednak całkiem inni, chociaż także należą
do świętych istot anielskich. Cheruby
prawdopodobnie służą przy ołtarzu, a
Serafiny p0000000000rzy obmywaniach.
Cherubi są błogosławieni, silni, strzegą
przed dostaniem się do drzewa życia.
Podobieństwa ich umieszczone są na
ubłagalni.] – szeráfok [a zsidó és keresztény
vallásban az angyalok kilencedik karának
hatszárnyú angyalai.]
6251
Serafiny
("ogniści",
"płonący")
według
PseudoDionizego oraz zdaniem większości
żydowskich angelologów, najwyższy rangą chór
aniołów. Serafiny otaczają Tron Chwały, nie
przerwanie śpiewając Trisagion ("Święty, Święty,
Święty").
"Nazwa
serafinów
powiada
PseudoDionizy oznacza ich stały i wieczny pociąg
do rzeczy boskich, [...] i tę moc potężną, z jaką
oni podnoszą i przerabiają na swój obraz podległe
im natury, ożywiając je i zapalając ogniem, który
ich samych pożera (zob. Dionizjusz Areopagita, O
hierarchii niebiańskiej, s. 141). W wizji Izajasza
(zob. Iz 6, 23) każdy z sera finów "miał po sześć
skrzydeł; dwoma zakrywał twarz, dwoma okrywał
swoje nogi, a dwoma latał". Według słowiańskiej
Księgi Henocha serafiny mają po cztery oblicza i
sześć skrzydeł (por. Apokryf o sprawiedliwym
Henochu, w: Sie dem niebios i ziemia, s. 34).
Serafiny są aniołami miłości, światłości i ognia.
Według hebrajskiej Księgi Henocha istnieje tylko
czterech aniołów tego chóru, "odpowiadających
wiatrom wieją cym z czterech stron świata"
(tradycja rabinacka utożsamia serafiny z chajot).
W Nowym Testamencie wprawdzie nie pojawia
się określenie "serafiny', jednak w Apokalipsie
św. Ja na (4, 8) mowa o aniołach, zwanych
"czterema Zwierzętami", które mają "po sześć
skrzydeł [...] i nie mają spoczynku, mówiąc dniem
i no cą: Święty, Swięty, Swięty". Według różnych
źródeł wodzem chóru serafinów jest Serafiel,
Jehoel, Metatron lub Michał, a pierwotnie (tj.
przed swoim upadkiem) Szatan. [Według Miltona
(Raj utracony III, 80) wodzem (lub jed nym z
wodzów) serafinów był Uriel. Innym wy
mienionym w tym poemacie wysokim rangą
serafinem jest Abdiel (V, 972). Podczas wielkiej
bitwy w niebie aniołowie chóru serafinów wal
czyli zarówno w zastępach Boga, jak i Szatana
(VI, 719,1037) przyp. tłum.] Apokalipsa
Mojżesza
opowiada
o
"jednym
z
sześcioskrzydłych
serafinów,
który
zaprowadziwszy Adama do jeziora, mył go w
obecności Boga". Z księgi tej dowiadujemy się
również, że "serafiny ryczą niczym lwy". [O
serafinach mówi także najstar sza księga kabały
żydowskiej, zwana Sefer Jecira (zob. Księga
Jecirah, s. 24; Sefer Jecira, czyli Księga
Stworzenia, s. 93): Według św. Tomasza z Ak
winu serafiny stoją najbliżej Boga i "są jak gdy by
jego przyjaciółmi"; nad innymi chórami aniołów
"górują miłością" (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o
Aniolach..., s. 17) przyp. tłum.] Zda niem
Regameya (Anges) anioł grający na viola d'amore
-
Wersja 01 01 2017.
na obrazie Grunewalda Narodziny Dzieciątka
Jezus to serafin (zob. Mittelstadt, Mat thias
Grunewald, il. 15).
A szeráfok az Isten iránti szeretetet képviselik,
annak trónja körül állnak, s dicsőségét zengik. Hat
szárnyuk van, kettő-kettő a fejükön, a lábukon és
a derekukon. Az ó-keresztény festészetben egész
alakok, s mind a hat szárnyuk a fejükön és
vállukon van. Vezérük Uriel.
„Mindegyiknek hat-hat szárnya volt. Kettővel
befödték arcukat, kettővel befödték lábukat, s
kettővel lebegtek.” Hatszárnyú szeráf képi
ábrázolása a budapesti Szent Ferenc Sebei
templom (I. ker.Fő utca, 41. sz.) főoltárán látható.
A szeráf szó a megemésztő, elégető, elnyelő tüzet
jelentő száraf igéből származik, tehát tüzes, izzó,
elégető, megemésztő lényt jelent.
A legtöbb teológus szerint Isten jelenlétének,
szentségének közvetlen őrei. Ha Isten útra kel,
jelenléte lejön a Földre, akkor sem hagyják el,
hanem e négy lény hordozza, veszi körül, mint
afféle „testőrök”.
serafitki [1. Serafitki, właśc. Zgromadzenie
Córek Matki Bożej Bolesnej - żeńskie
katolickie zgromadzenie zakonne; 2. pop.
zgromadzenie zakonne Córek Matki
Boskiej Bolesnej oparte na regule
franciszkańskiej (stąd pop. nazwa, gdyż
św. Franciszka nazywano Doktorem
Serafickim), zał. w 1875 r.] –
„Zgromadzenie
Córek
Matki
Bożej
Bolesnej”(Fájdalmas Szűz Anya Lányai
Gyülekezet) (Siostry Serafitki; Szerafita
Rendi Szerzetesnővérek) (Szent Franciska
regulái szerinti női szerzetesrend)
seraj [pers. särāj 'pałac; gmach; zajazd'; na
Wschodzie pałac (zwł. dawn. sułtański);
harem] – (p) Serail; szeráj; palota; szultáni
palota [a szultán palotájának, Isztambulban
álló rezidenciájának megnevezése]
Serapia
[imię
pochodzenia
egipskiego,
oznaczające "słońce". Wśród patronek –
św. Serapia, męczennica w Rzymie.] –
Szeráfia (egyiptomi eredetű női név)
Święta Serapia, również Serafia, łac. Seraphia (ur.
w I wieku w Antiochii Syryjskiej, zm. w II
wieku
na
Awentynie
w
Rzymie)
[męczennica chrześcijańska i święta
Kościoła katolickiego. Kiedy Serapia była
dzieckiem, jej rodzina uciekła z Syrii do
Italii,
aby
uniknąć
prześladowań
chrześcijan
w
czasach
Hadriana.
Przygotowywana była do życia zakonnego.
Jako młoda kobieta została osierocona.
Nie skorzystawszy z ofert zamążpójścia
rozdała swój majątek biednym a sama
sprzedała się w niewolę. Trafiła do
pogańskiej wdowy Sabiny, która pod jej
wpływem nawróciła się i przyjęła chrzest.
Obie udawały się nocami do rzymskich
6252
katakumb, gdzie z obawy przed
cesarskimi prześladowcami regularnie
gromadzili się chrześcijanie. Kiedy
Serapia na rozkaz prefekta Berylla została
schwytana i ścięta (niektóre źródła podają
śmierć przez zachłostanie) św. Sabina
pochowała jej ciało. Sama została stracona
w miesiąc później (29 sierpnia ok. 126).
Niektóre źródła datują śmierć św. Serapii
na 110 rok, jednakże wówczas były to
czasy
Trajana.
Jej
wspomnienie
liturgiczne obchodzone jest 29 lipca
(wcześniej 3 września).] – Szerafia
vértanúnő
Serb [mieszkaniec Serbii], Serbka – szerb (ffi/nő)
Serbia [Republika Serbii (serb. Република
Србија) to państwo w południowej
Europie, powstałe 5 czerwca 2006 roku po
rozpadzie państwa Serbii i Czarnogóry.
Stolicą jest Belgrad.] – Szerbia [Szerbia,
hivatalos nevén Szerb Köztársaság (szerbül,
cirill írással Република Србија, latin írással
Republika Srbija) délkelet-európai állam.
Miután Montenegró népszavazás útján
önálló állammá lett, a szerb és montenegrói
államszövetség megszűnt, és 2006. június 5én Szerbia is deklarálta függetlenségét,
valamint azt, hogy a korábbi államalakulat
jogutódjának tekinti magát. 2008. február 17én Koszovó elszakadásával területe 77 474
négyzetkilométerre csökkent.]
serbochorwacki, -a, -ie; serbsko-chorwacki, -a, ie (serbochorwacki, chorwackoserbski,
chorwacki czyli serbski) – szerbhorvát
Serbowie (Срби) [naród południowosłowianski
mieszkający głównie w Serbii, Chorwacji,
Bośni, Kosowie, Słowenii, Macedonii,
Czarnogórze i Ameryce] – szerbek
[(szerbül Срби / Srbi) egy délszláv
-
Wersja 01 01 2017.
népcsoport, akik főként Szerbiában élnek, de
jelentős szerb közösség él Montenegróban,
Bosznia-Hercegovinában, és elüldözésükig
sok szerb élt Horvátországban.]
serbski, -a, -ie [przymiotnik od: Serbia] – szerb,
szerbiai
Sercanie, Zgromadzenie Księży Najświętszego
Serca
Jezusowego
(Congregatio
Sacerdotium a Sacro Corde Iesu, w skrócie
SCI lub SCJ) [katolicka wspólnota życia
apostolskiego, założona w 1878 roku w
Saint Quentin (Francja) przez Sługę
Bożego ks. Leona Jan Dehona] – (egyh.)
Congregatio Sacerdotium a Sacro Corde
Iesu, w skrócie SCI lub SCJ
serce (łac. cor, cordis) [1. narząd mięśniowy,
którego praca warunkuje krążenie krwi w
układzie naczyniowym; 2. miejsce z lewej
strony piersi, gdzie się znajduje serce; 3.
harakter i typ uczuciowości człowieka;
4. siedlisko wewnętrznych, duchowych
przeżyć człowieka; 5. uczuciowy, życzliwy
stosunek do ludzi; 6. siedlisko uczuć i
przeżyć miłosnych; 7. wielka siła moralna
lub odwaga; też: ochota do czegoś;
8. najważniejszy lub środkowy punkt
czegoś; 9. przedmiot lub rysunek mający
kształt spłaszczonego stożka, zwróconego
podstawą ku górze; 10. umieszczony
wewnątrz dzwonu metalowy drążek, który
w zderzeniu ze ściankami wydaje donośny
dźwięk; 11. wyraz ten ma wiele znaczeń w
Biblii. Może oznaczać siedlisko mądrości,
uczuć, powstawania i przechowywania
złych i dobrych myśli. Szczerość myśli i
oddania się. Dlatego często mówi się o
''oddaniu serca Jezusowi''. Miłość z
czystego serca oznacza całkowite oddanie
się Bogu, bez pozostawienia w nim
jakiejkolwiek nieczystości. 12. centralny
narząd układu krwionośnego położony w
klatce
piersiowej,
w
śródpiersiu
środkowym,
wewnątrz
worka
osierdziowego] – szív, emberi szív (lat. cor,
cordis); a vérkeringés központi szerve,
izmos, kúp alakú szerv [egy üreges, izmos
szerv, mely ritmikus összehúzódásokkal
pumpálja
a
vért
a
gerincesek
vérkeringésében. A szívvel kapcsolatos
összetételekben a görög eredetű cardia(καρδιά) szót használják.] [z bólem serca:
fájó szívvel, nehéz szívvel]; (centrum)
központ, szíve (vminek); (átv.) szív, lélek;
keves, drága
6253
serce bić przestało – szíve v. a szív megszünt
dobogni; a szív v. szívverés megállt
serce bije – dobog a szív; ver a szív
Serce Boga – (rel.) Isten Szíve; az Úr szíve
-
Wersja 01 01 2017.
serce człowieka – ember szíve; emberi szív
serce dzwonu – kereplő, harangnyelv; a harang
nyelve
serce i dusza się podniosła – örült a szíve, lelke
Serce Jezusa (Najświętsze Serce Pana Jezusa,
Serce Jezusowe, Serce Boże, Boskie Serce)
[obiekt kultu w katolicyzmie, cześć
oddawana sercu Jezusa Chrystusa jako
symbolowi Bożej Miłości do człowieka.] –
Jézus Szent Szíve [1. az úrnap nyolcadát
követő péntek, az egyházi év utolsó változó
ünnepe A Szent Szív a vallásos lélek
számára Jézusnak az emberért való
önfeláldozó, megváltó szeretetét állítja oda
követelményül. A kultuszt Alacocque Szent
Margit látomásai (1673–1625) szentesítették.
A Szent Szív ikonográfiájának első jelentős
hazai barokk emléke a tihanyi bencés
templom oltára (1750), továbbá a jezsuiták
vízivárosi templomának képe (1765). A
márianostrai
hajdani pálos templom
oltárképén Jézus hatalmas szívéből kereszt
nő ki, jelképezvén a szeretetből vállalt halált.
2. Jézus Szent Szívének ünnepén Isten
emberszeretetét ünnepeljük, ami abban érte
el csúcspontját, hogy Egyszülöttét adta
nekünk, aki a végtelen szeretet eszközévé tett
„emberi szívvel” szerette a világot.
Istenszolgája II. János Pál pápa 2004-től
Jézus
Szívének
ünnepét
a
Papok
Megszentelődésének Világnapjává tette.]
serce kołacze – lüktet a szív; ver a szív, a szív
dobog v. zakatol
serce litościwe – irgalmas szív
serce lodowate – rideg szív
serce łopotało – a szív hangosan dobogott v.
„kalimpált”
serce mi się rozedrgało z radości – felmerengett
szívem az örömtől
serce mi się krwawi a. kraje – vérzik a szívem
serce mu pęka z żału ― majd meghasad bánatában
a szíve
6254
serce mu skacze z radości – repes a szíve az
örömtől
serce mu taje – (átv.) a szíve felenged
serce mu zabiło – megdobban (szív)
serce nadęte pychą – büszkeséggel eltelt szív
serce nie kamień – az ember szíve nincs kőből
serce nie sługa – a szívnek nem lehet parancsolni
serce nienasycone – telhetetlen szív
serce pęka – meghasad, megszakad a szív
serce przestało bić – megszűnt a szívdobogás
serce puka – ver v. dobog a szív
serce się kraje – (átv.) megszakad az ember szíve,
a szív meghasad
serce się krwawi – szívét elönti a vér, vérzik a
szíve
serce twarde jak głaz – kőszív, kőkemény szív
serce ustało – megállt a szíve
serce wali młotem – erősen ver a szíve
serce wezbrało radością – szeve megtelt örömmel
serce więdnie z tęsknoty – (átv.) a szív hervadozik
v. eped a vágyakozástól
serce wierne – hű v. hűséges, szerető szív
serce z kamienia – kőszív
serce zajęcze – nyúlszív
serce zakamieniałe – kőkemény szív v. kőszív
serce zalało się goryczą – szívét elöntötte a
keserűség v. a bánat; a szíve megtelt bánattal
serce zamarło mu z przerażenia – elállt a
szívverése az ijedtségtől
serce zastygłe – kihűlt szív
serce zbolałe – fájó szív, fájdalommal telt szív
serce żywiej zatętni – a szív gyorsabban v.
élénkebben ver
sercowaty, -a, -e – szív alakú, szívformájú
sercowaty liść – szív alakú levél
sercowy, -a, -e [1. dotyczący serca jako narządu;
2. uczuciowy, miłosny; 3. pot. chory na
serce; 4. pot. nadmiernie kochliwy] – (lat.)
cardi-; szív- (szóösszetételben)
sercówka [1. odmiana czereśni; 2. łopata o
sercowatym ostrzu; rodzaj łopaty o ostrzu
w kształcie serca; 3. zob. chomątko w zn.
2.; uchwyt liny, chomątko, kausza; 4. małż
morski
o
żeberkowanej
muszli,
przypominającej kształtem serce; małż z
rodzaju Cardium lub Cerastoderma
najczęściej pod taką nazwą opisywana jest
sercówka pospolita (Cardium edule)
nazywana również jadalną, białą lub
bałtycką] – (növ.) cseresznye változat; szív
alakú lapát; (áll.) szívkagyló
o sercówka drobna (Cardium hauniense) –
Cardium hauniense
-
Wersja 01 01 2017.
o sercówka
kolczasta
echinatum) – Szívkagyló
echinatum L.).
(Cardium
(Cardium
serdaczek [zdrobnienie od: serdak] – mellényke;
pruszlik
serdak [1. ciepła kamizelka, zwykle z kożucha; 2.
kamizelka bez rękawów, najczęściej
futrzana albo watowana o długości
sięgającej talii. Może być zapinana na
kołki lub bez zapięcia. Często występuje
jako element regionalnych strojów
ludowych. Serdaki często zdobi się
haftem.] – mellény; ujjatlan posztó- v.
prémmellény
Serdak
Serdak męski
6255
serdar [1. osoba wysokiej rangi w Indiach,
Pakistanie
i
Afganistanie;
2. wódz
naczelny w Turcji i Egipcie] – (tör.)
szerdár, szirdár; magas rangú személy
Indiában, Pakisztánban és Afganisztánban;
(tör.) vezér, hadvezér, akit a szultán főleg
hadjáratok alkalmával és annak tartamára
nevez ki főparancsnoknak [A szerdár,
perzsa nyelven fővezér, katonai vezető az
Oszmán Birodalomban. Szerakszernek/
szerekszirnak is hívták. A szultán nevezte ki
főparancsnoknak egy-egy hadjárat idejére, ha
ő maga nem vett részt. Általában a
nagyvezír, ritkábban egy vezír, vagy
beglerbég, esetleg szandzságbég volt a
szerdár. A kisvárosokban a janicsáraga által
kinevezett és a janicsárok, az adzsemioglanok, ill. a dzsebedzsik és a tüzérek
rendjére felügyelő személynek is szerdár volt
a neve.]
serdecznie [1. z wielką sympatią, szczerze i z
życzliwością; 2. bardzo, naprawdę] –
szívélyesen, szerettel, szívből
serdecznie całuję… – szeretettel csókol…
serdecznie Cię ściskam – szerettel ölel…[Bardzo
serdecznie Cię ściskam!: Szeretettel és
szívből ölellek!]
serdecznie dziękuję – szívből köszönöm
serdecznie gratuluję panu awansu – szívből
gratulálok a kinevezéséhez!
serdecznie gratuluję panu z okazji imienin –
névnapja alkalmából szívből gratulálok
serdecznie panu (pani) dziękuję. – szívből
köszönöm önnek
serdecznie pozdrawiać kogo – szívélyesen
üdvözölni vkit
serdecznie pozdrawiam – szívélyes üdvözlet:
szívélyesen üdvözlöm, szerettel üdvözlöm
serdecznie ściskam – szeretettel ölel…
serdecznie śmiać się – szívből nevet
serdecznik [1. roślina zielna o niemiłym zapachu.
Rośnie na śmietnikach, rumowiskach, w
zaniedbanych parkach; 2. serduszka] –
(növ.) oroszlánfark (Leonurus), gyöngyajak;
szívvirág
Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.) [1.
gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny jasnotowatych. W Polsce jest
rośliną pospolitą na całym niżu i pogórzu.
Status gatunku we florze Polski: kenofit.
2. łodyga owłosiona i gałęzista do 150cm.
wysokości.
Liście
ciemnozielone.
Występuje na śmietniskach, przydrożach i
pod płotami. Kwitnie od czerwca do
września.] – Szúrós gyöngyajak (Leonurus
cardiaca L.) [népies nevei szerint
gyöngyhím, szárfű, szívfű, erősítőfű,
-
Wersja 01 01 2017.
torokgyíkfű, lúdlábfű; egy virágos növény a
Lamiaceae családból. Eredetileg KözépÁzsiában honos, de ma már világszerte
elterjedt gyógyhatása miatt.]
Serdecznik syberyjski (Leonurus sibiricus)
[gatunek rośliny zielnej należący do
rodziny jasnotowatych] – Gyöngyajakfű
(Leonurus sibiricus)
serdeczność
–
szívélyesség,
kedvesség,
szeretteljesség
serdeczność
przyjaciół
jest
dla
mnie
podtrzymaniem – a barátok szívessége
számomra buzdítást jelent
serdeczny, -a, -e [1. miły, życzliwy i otwarty;
2. uczuciowo bliski komuś; 3. będący
wyrazem lub objawem przyjaznych uczuć]
– szívélyes, szíves, szívből fakadó; szívbeli;
szeretteljes
serdeczna przyjaźń – őszinte v. igaz barátság
serdeczne pozdrawiam – szívélyesen üdvözlöm
serdeczne pozdrowienia – szívélyes üdvözletek,
szívélyes jókívánságok, szívélyes üdvözlettel
serdeczne pozdrowienia! – szívélyes üdvözlet!
serdeczne pozdrowienia dla wszystkich –
mindenkit szívélyesen v. szeretettel üdvözlök
serdeczne pozdrowienia z Krakowa! – Szívélyes
üdvözletem Krakkóból
serdeczne pozdrowienia zasyłam z Węgier (z
Polski, z Budapesztu, z Warszawy) –
szívélyes
üdvözletemet
küldöm
Magyarországról
(Lengyelországból,
Budapestről, Varsóból)
serdeczne pozdrowienie – szívélyes üdvözlettel
serdeczne przyjęcie – szívélyes fogadtatás
serdeczne ukłony – szívélyes üdvözlet
serdeczne życzenia – szívélyes üdvözlet
serdeczny list – szívélyes levél
serdeczny przyjaciel – szívbéli v. testi-lelki jóbarát
serdeczny palec [czwarty palec u ręki] –
gyűrűsujj
serdeczny przyjaciel – testi-leki jóbarát
serdeczny śmiech – szívből jövő nevetés
serdelek, serdelki [krótka i gruba kiełbaska z
drobno mielonego mięsa] – szafaládé;
sörbomba (ecetes, hagymás szafaládé)
serdelowy, -a, -e – szafaládés
6256
serdeńko [serce, serduszko, serdeńko] –
szívecském, kis szívem, édesem, drágám
serduszko – szívecske, kis szív
Serduszka okazałe (Lamprocapnos spectabilis)
[gatunek byliny należący do rodziny
makowatych. Przez długi czas zaliczany
był do rodzaju serduszka (Dicentra) i stąd
wynika utrwalona nazwa polska. Od 1997
roku gatunek wyodrębniany jest w
osobny,
monotypowy
rodzaj
Lamprocapnos. W stanie naturalnym
występuje w Chinach i Korei. Poza tym
szeroko rozpowszechniony jest w uprawie,
także sadzony jest w Polsce. Inne nazwy:
serduszka okazała, ładniczka okazała,
serce
Jasia.]
–
nagy
szívvirág
(Lamprocapnos
spectabilis,
korábban
Dicentra
spectabilis)
[a
mákfélék
(Papaveraceae) családjának füstikeformák
(Fumarioideae)
alcsaládjába
tartozó
növényfaj, a Lamprocapnos nemzetség
egyetlen faja. Sokáig a szívvirág (Dicentra)
nemzetségbe
sorolták,
ám
1997-es
molekuláris genetikai vizsgálatok kimutatták
különbözőségét a nemzetségtől.]
-
Wersja 01 01 2017.
wileńskim roku 1551 serepszczyznę na
wszystką ziemię Litewską, Ruską i Żmudzką,
na trzy lata, od sochy po 5 groszy
uchwalono”.] – (hist.) a tatároknak
készpénzben v. ezüstben fizetett adó
(Oroszországban és Litvániában)
serek [1. typ wycięcia w bluzce, swetrze; karo; 2.
zdrobnienie od: ser] – sajtocska; háromszög
alakú kivágás (dekoltázs) ruhán
serek homogenizowany – túrókrém
serek topiony – ömlesztett sajt
serek ziołowy – (étel) gyógyfüves sajtocska
200 g kremowego serka typu Philadelphia; 2-3
łyżki jogurtu naturalnego; 2-3 łyżki posiekanych
ziół (u mnie : szczypiorek, natka pietruszki i
drobno pokrojony szpinak kubański) sól, pieprz
do smaku; dla lubiących pikantne smaki:
zmiażdżony ząbek czosnku ― Serek dobrze
wymieszać z jogurtem, dodać zioła (od szpinaku
kubańskiego odrywamy łodyżki i siekamy tylko
listki), doprawić do smaku i wymieszać.
Najlepiej smakuje rzecz jasna z pieczywem
domowego wypieku :)
serduszkowaty, -a, -e – szív alakú, szív formájú
[Serduszkowaty aplikator jest rzeczywiście
bardzo wygodny, precyzyjny i miękki: a szív
alakú aplikátor valóban nagyon kényelmes,
pontos és lágy]
serebszczyzna, sierpszczyzna, sierebszczyzna i
sierebrzeszczyzna [podatek ziemski na
Litwie i Rusi, nazwany tak od tego, że był
płacony
gotówką
czyli
srebrem.
Pierwotnie Ruś opłacała serebszczyznę
Tatarom, zanim ją Polska z Litwą nie
zasłoniły od tego haraczu. Później był to
podatek krajowy przez wielkich książąt
litewskich z ziem ruskich pobierany. W
statucie
Litewskim
czytamy:
„Nie
będziemy mogli ani sierebszczyny, ani płatu
żadnego i nijakiego poboru ustanawiać aż na
sejmie”. Stryjkowski pisze: „Na sejmie
serenada [1. krótki utwór instrumentalny, o
charakterze lirycznym; 2. pieśń miłosna,
którą kochanek śpiewał wieczorem pod
oknem ukochanej] – (ol.) serenata, (fr)
sérénade, szerenád; éjjeli zene
serenissimus – (lat) serenissimus; tulajdonkáppen
fenség, a német fejedelmek címe; a XIX. sz.
végén a politikai élclapok révén a fejedelmek
gúnynevévé vált
Serenissimus Augustus a Deo coronatus;
"Najczcigodniejszego Augusta od Boga
koronowanego" – (lat.) Serenissimus
Augustus a Deo coronatus; Istentől
megkoronázott, legtiszteletreméltóbb Ágost
(király)
sergety lub surgoty [(u Zygmunta Glogera) strój
kobiecy, o którym wspomina Haur w
XVII w.] – (daw) női viselet
6257
Sergiusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od nazwiska rzymskiego
rodu] – Szergiusz [latin eredetű férfinév,
jelentése: őrző, gondozó, felügyelő, vigyázó]
Sergiusz i Bakchus, Sergius i Bacchus, cs.
Muczeniki Siergij Rimljanin i Wakch
Rimljanin (zm. 6 października ok. 290-303)
[żołnierze rzymscy znad Eufratu w armii
Galeriusza, męczennicy chrześcijańscy,
święci
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego, czczeni przez Apostolski
Kościół Ormiański, koptyjski i syryjski
Kościół
Ortodoksyjny.
Obaj
byli
chrześcijanami. Straceni zostali za wiarę
w czasach panowania Maksymiana lub
Maksymina
Dai.
Bakchus
został
zamęczony w Barbalissus nad Eufratem,
Sergiusz, zabrany przez rządcę Antiocha
do Syrii, ścięty mieczem.] – Szent Szergiusz
és Bakkhusz vértanúk [Mindketten Rómából
származtak. Keresztények voltak, de hitüket
egy darabig titokban tartották. Maximián
császár előtt ugyanis mindketten nagy
becsben állottak és rangos hivatalt viseltek.
Ezért irigyeik is akadtak. Jelentették a
császárnak, hogy Szergiusz és Bakkhusz
keresztény emberek. A császár először nem
hitt a feljelentőknek, de egy alkalommal
próbára akarta tenni őket. Mivel egy pogány
ünnepen nem látta őket az ünneplők között,
megparancsolta, hogy erővel vezessék őket a
császár elé. Mivel keresztények voltak és ezt
bátran megvallották, nem akartak áldozatot
bemutatni a pogány isteneknek. A császár
átadta őket a népnek, hogy gúnyolják ki őket.
Ezután hízelgésekkel próbálta őket arra
rábírni, hogy tagadják meg Krisztust.
Állhatatosságukat látva, a császár nem akarta
személyesen kínozni kedves embereit,
hanem a keleti Antioch parancsnohoz küldte,
hogy ő bírja őket hittagadásra, vagy
ellenkező esetben kínokkal gyötörje.
Antioch, aki sokat köszönhetett a két
főembernek,
kedvesen
akarta
őket
hittagadásra bírni. Mivel ez nem sikerült,
megparancsolta, hogy irgalom nélkül verjék
meg a két embert. Bakkhusz a kínzások
között meghalt. Holttestét kidobták a vadak
és madarak ételéül. A keresztények azonban
titokban elvitték és eltemették. Azon az
éjszakán Bakkhusz álmában megjelent
Szergiusznak és megerősítette a bátor
kitartásra. Másnap Szergiusz lábát éles
szegekkel kivert cipőbe tették, és arra
kényszerítették, hogy így menjen Antioch
után városról városra, ahol neki hivatalos
ügyei voltak. A szíriai Rozáta városában, bár
új kínzások alá vetették, bátran elviselve
azokat, zsoltárokat énekelt és imádságokat
-
Wersja 01 01 2017.
mondott. Végül, karddal fejezték le 290-303
között..]
Sergiusz Paweł * Starosta – Sergius Paulus
(Sergius: háló, belegabalyodott) [Ciprus
római prokonzula, aki Pál szolgálata által lett
keresztyénné (ApCsel 13,6-12).]
seria [1. szereg następujących po sobie czynności
lub zdarzeń; 2. zbiór przedmiotów
jednakowych lub stanowiących pewną
całość; 3. szereg szybko po sobie
następujących strzałów lub wybuchów;
4. określona
liczba
wyrobów
przemysłowych wykonana według tej
samej
dokumentacji;
5. zespół
następujących po sobie warstw skalnych o
wspólnych
cechach;
6. jednostka
stratygraficzna
podziału
utworów
geologicznych; 7. zestawienie 12 dźwięków
o różnej wysokości i o różnym czasie
trwania,
różnej
głośności,
barwie,
artykulacji itp.] – (lat.) series, széria; sor,
sorozat
seria
ataków
–
sorozatos
támadások;
támadássorozat
seria doświadczalna – kísérleti sorozat
seria i numer paszportu – útlevél száma
seria
informacyjna
[pierwsza
partia
nieprodukowanych
dotąd
artykułów
ukazujących się w sprzedaży] –
információs sorozat
seria katastrof – sorozatos szerencsétlenségek,
katasztrófasorozat
seria
napaśki
–
sorozatos
támadások;
támadássorozat
seria próbna – próbasorozat
seria wydawnicza [ciąg publikacji o określonym
założeniu,
połączonych
w
całość
wydawniczą wspólnym tytułem lub
znakiem graficznym, mających jednolitą
szatę graficzną] – kiadói sorozat
seria zastrzyków – injekciókúra
seria zerowa – nullszéria
seria znaczków – bélyegsorozat
serial [1. cykl filmów telewizyjnych, związanych
wspólnymi postaciami, charakterem akcji
lub
wspólnym
tematem;
2. film
telewizyjny składający się z kilku
odcinków]
–
sorozat;
filmsorozat,
tévéfilmsorozat
Serial ATA (ang. Serial Advanced Technology
Attachment, SATA) [szeregowa magistrala
komputerowa,
opracowana
i
certyfikowana przez SATA-IO, służąca do
komunikacji
pomiędzy
adapterami
magistrali hosta (HBA), a urządzeniami
pamięci masowej, takimi jak dyski
twarde, napędy optyczne i taśmowe.
6258
SATA jest bezpośrednim następcą
równoległej magistrali ATA.] – Serial
ATA
(Serial
Advanced
Technology
Attachment) vagy SATA [1. busz egy
számítógépes pont-pont kapcsolat, amelyet
adatok továbbítására terveztek a számítógép
és a tároló eszközök között (tipikusan
merevlemezek
és
optikai
meghajtók
számára). 2. Soros IDE interfész merev
lemezhez 150-300 MB/s sebességgel,
működés közbeni csere lehetőségével, hét
eres adatkábellel.]
serial input/output [wejście-wyjście szeregowe] SIO
Serial
Input/Output
(soros
bemenet/kimenet)
serial telewizyjny [wieloodcinkowy telewizyjny
serial filmowy lub wieloodcinkowa
telenowela] – TV-film sorozat; tévéfilm
sorozat
serial wieloodcinkowy – sokrészes filmsorozat
serif {rzecz.}; szeryfka {f.} [komp.] – Serif
[Betűtalpas karakter ( H ), Sanserif Betűtalp nélküli ( H ).]
serio1 [w sposób świadczący o poważnym
traktowaniu czegoś] – (ol) serio (m.)
(nőnem seria, hímnem többes szám serios,
nőnem többes szám serias) komoly
serio2 [1. mający duże znaczenie; 2. poważny,
surowy] – (lat.) szeriózus; nagy fontosságú;
komoly, szigorú, ünnepélyes
serio? – tényleg?, valóban?, igazán?, komolyan?
serio, na serio – komolyan
seriowy, -a, -e – sorozatos, sorozatsermo (z łaciny: mowa) – (lat.) szermo; egyházi
beszéd, tematikus igehirdetés
sernica [rodzina owadów; owad z rzędu
muchówek] – légyfajta; sajtszárító
sernik [1. ciasto lub ciastko z masy z białego sera
z różnymi dodatkami, zwykle na kruchym
spodzie; 2. zob. kazeina; 3. Sernik albo
lesica – budynek kwadratowy pokryty
gontami lub słomą, na wysokim słupie
albo na czterech, do obsuszania serów i
gomółek. Nazwa lesica poszła od ścian
robionych
niekiedy
dla
lepszego
przewiewu z lasek leszczyny. Jeżeli ściany
były z bali, to zwykle z mnóstwem
nawierconych
dziur.
Do
sernika
wchodzono po przystawianej drabinie.
Znajdujący się dawniej przy każdym
dworze i dworku sernik dowodził pewnego
rozwoju i zamiłowania gospodarstw
mlecznych.
Sernik,
opisany
przez
Mickiewicza w „Panu Tadeuszu,” stał na
jednym słupie. Na płaskorzeźbach
kolumny Trajana widzimy w grodzie
Daków siedmiogrodzkich domy ich
-
Wersja 01 01 2017.
drewniane, także jak serniki polskie na
czterech słupach budowane.] – (piorożek)
sernik (sajtos torta), túróslepény, túrósrétes,
túrótorta (túróból v. krémsajtból készítik);
(átv.) kazein; (vegytan) sejtanyag, az
emlősállatok
tejének
foszfortartalmú
fehérjéje; (lesica) rudakból csinált láda v.
szekrény; sajtszárító
[A tehén- vagy
juhtejből oltóval készített sajtok gomolyáit
azonban nálunk is különböző formájú
szárítókon
szikkasztják.
Az
abaúji
Csereháton fali deszkapolcocska vagy polc
alakú, de fonott – hogy alulról is levegőt
kapjon a sajt – lészka szolgál e célra.
Vesszőfonatú, változatos alakú, kis fonott
ajtóval ellátott sajtszárítók jellemző területe
Göcsej és főleg a Muraköz, azonkívül ÉszakHorvátország. E változatos formájú, favázra
vagy a nélkül fonott (kúp-, hasáb-,
teknőalakú) sajtszárítók a házak utcai
homlokzatán, a vértelken a padláscsúcslyuk
előtt függtek – kisebb háztartásokban; a
nagyobb parasztgazdaságokban az udvaron
kúposkunyhó alakú sajtkosarat szereltek
földbe ásott dúcra. Horvát nagycsaládgazdaságok udvarán gyakran tucatnyi
sajtszárító
kosár
függött
cölöpökön,
cölöpökre vízszintesen felerősített rudakon.
A kárpáti juhtejfeldolgozó esztenákon a
sajtokat
általában
az
esztenaházban
(kalyibában) polcokon tárolják, szikkasztják
– különösen, ha enyhén füstölni is akarják –,
olykor az esztenaháznak külön kis osztata,
kamrácskája van e célra. A román havasi
juhászoknál, de ott is az előbbi megoldásnál
ritkábban, olykor különálló sajtszárítás
található a szállás építményei között: ez
földbe ásott dúcra szerelt deszkapolc
nyeregtetővel lefedve (comarnic). – Irod.
Czimmermann Ferenc: Muraközi sajtszárítók
(Népr. Ért., 1905); Viehwirtschaft und
Hirtenleben (szerk. Földes László, Bp.,
1969).]
sernik wiedeński
sernik wiedeński [sernik pieczony bez kruchego
spodu, z samej tylko lekkiej masy serowej]
– túróslepény; bécsi túróslepény
serodiagnostyka [metoda rozpoznawania chorób
przez badanie ciał odpornościowych w
surowicy krwi] – szérumdiagnosztika
6259
serojeszka
(gorzkówka) [bot. → goryczak
żółciowy:
Tylopilus
felleus,
rodzaj
grzybów z klasy podstawczaków; kapelusz
do 15 cm średnicy; niejadalny] – (gomba)
Epeízű tinóru (Tylopilus felleus)
serolog [specjalista w zakresie serologii] –
szerológus
serologia [nauka o właściwościach surowicy
krwi, zwłaszcza o powstających w niej
przeciwciałach] – serológia, szerológia [1.
egy immunológiai tudományág amely az
antigén-antitest reakció tanulmánzozásával
foglalkozik; 2. az immunitástannak az
ellenanyag (antigén) reakciókkal foglakozó
tudományága]
serologiczny, -a, -e – szerológiai
seroterapia [leczenie chorób zakaźnych przez
wstrzykiwanie surowic odpornościowych,
zawierających odpowiednie przeciwciała]
– szérumkezelés, szérumterápia
serotonina
(5-HT;
5-hydroksytryptamina;
C10H12N2O)
[organiczny
związek
chemiczny, biogenna amina, hormon
tkankowy, ważny neuroprzekaźnik w
ośrodkowym układzie nerwowym i w
układzie pokarmowym. Produkowana w
jądrach szwu. Związek ten występuje też
w trombocytach.] – szerotonin (5-hidroxitriptamin [angol: 5-hydroxy-tryptamine],
rövidítve: 5-HT - C10H12N2O) [1. egy
monoamin neurotranszmitter, amit a
központi idegrendszer szerotonerg neuronjai
és a gyomor-bél rendszer enterokromaffin
sejtjei állítanak elő. 2. Biogén amin, amelyet
a központi idegrendszerben (hipotalamusz), a
vérben (trombociták, granulociták), és a
bélnyálkahártyában
mutattak
ki..
Koncentrációja a vizeletben előforduló
lebontási termékei alapján határozható meg.
Többek között érszűkítést idéz elő a tüdőben
és a vesében, értágítást a vázizomzatban,
részt vesz továbbá a serkentő és a gátló
folyamatokban a szív-keringési rendszer
simaizmaiban, a gyomor-bél traktusban és a
hörgőkben. Túlzott termelődése valószínűleg
összefügg a depresszióval és a migrénnel.]
serowacieć [o tkankach zaatakowanych gruźlicą,
kiłą lub nowotworem: ulegać procesowi
martwiczemu]
–
megtúrósodni,
meggsajtosodni; (orv.) elsajtosodik
serowar [osoba produkująca sery] – sajtkészítő,
sajtgyártó ffi
serowarnia [zakład produkujący sery] –
sajtpince; sajtüzem
serowarski, -a, -ie – sajtkészítési, sajtgyártási;
sajtkészítő, sajtgyártó
-
Wersja 01 01 2017.
serowarstwo [1. dział przemysłu mleczarskiego
zajmujący się wyrobem serów; 2. wyrób
serów] – sajtkészítés, sajtgyártás
serowaty, -a, -e [1. przypominający ser
wyglądem lub konsystencją; 2. będący
efektem serowacenia tkanek] – sajtszerű,
sajtos
serowiec [daw.; zob. sernik] – túrós (sütemény)
serownia [daw.; zob. serowarnia] – sajtpince;
sajtüzem
serownik1 – (növ.) vattafa, szürke nyár (Populus x
canescens)
serownik2 – túrós tészta [Ser, ziemniaki zemleć w
maszynce do mięsa. Cukier utrzeć z masłem
i żółtkami,dodać zmielony ser i ziemniaki dalej ucierać.Ubić pianę z białek, dodać do
masy - delikatnie wymieszać. Wsypać mąkę
ziemniaczaną,proszek,śmietanę,rodzynki.
Całość ostrożnie wyrobić,wyłożyć na blachę
(dużą - wyłożoną pergaminem). Piec w
nagrzanym piekarniku do temp.200 stopni,
pezez 60 min.]
Serownik z ziemniakami – krumplis túrós
sütemény
serowy, -a, -e [przymiotnik od: ser (np. chrupki
serowe, przetwory serowe)] – sajt-, sajtos,
túrós
serpanka [rodzaj stroju białogłowskiego, o
którym w pisarzach XVI w. napotykamy
wzmianki] – (or. серпянка) fehér szalag
serpentyn [minerał o barwie zielonkawej,
używany m.in. do wyrobu materiałów
ogniotrwałych] – (ásv) szerpentin, kígyókő;
zöldes, kígyóbőrszerűen erezett, pettyezett
ásvány, magnázium-hidroszilikát
serpentyna [1. droga górska mająca wiele
zakrętów; 2. wąska, barwna taśma
papierowa skręcona spiralnie, rzucana na
tańczących podczas zabaw; 3. niezdobiona
szabla, używana dawniej przez uboższą
szlachtę polską; 4. działo o długiej lufie i
bardzo małym kalibrze, używane w XVI–
XVII w.; 5. inaczej szarpentyna,
szerpentyna (z łac. serpentinus, wężowy),
6260
wąska i łukowato wygięta szabla typu
wschodniego, noszona przez uboższą
szlachtę do codziennego stroju. W XVI XVII wieku małokalibrowe działo o
długiej lufie 6. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Od wyrazu łacińskiego serpens,
wąż, żmija, nazwali Polacy serpentyną,
serpentynką szablę najbardziej krzywą,
używaną do zwykłego stroju polskiego w
wieku XVI, XVII i XVIII. Kochowski
pisze w „Wiedniu wybawionym”: „Kordy,
pałasze, kręte serpentyny”. Służyły one
zwykle do pojedynków. Był także rodzaj
dział 24-funtowego kalibru, zwanych
„serpentynami.] – (lat.-fr) serpentine,
szerpentin; kígyóvolnal, kanyargó út,
kígyózó út a hegyoldalakon; szerpentinút,
folyókanyar; a könnyű lövegeknek egyik
neme (csatakígyó) a XVI-XVII. században;
(hist.) szablya; (dział) 24 fontos ágyú
Szable polskie z XVII w
serpentynit [skała metamorficzna utworzona w
strefie epi metamorfizmu regionalnego
niskiego stopnia, powstała w wyniku
metasomatozy hydrotermalnej. Nazwa
pochodzi od minerałów serpentynowych,
które są głównym składnikiem tej skały.
Opisana w 1823 roku przez A. von
Humbolta (łac. serpens – żmija, wąż – z
uwagi na ich częste plamiste zabarwienie,
a także żyłkową i falistą budowę).] –
szerpentinit [A szerpentinit valójában
hidratált
magnézium
szilikát
(Mg6Si4O10[OH]8).
A
három
szerpentinásvány egyike (krizotil, lizardit és
antigorit) vagy többük együtt alkotja, kevés
járulékos
ásvánnyal.
A
szerpentinit
uralkodóan (>50%) a szerpentin-csoport
ásványaiból álló, ultrabázisos összetételű
metamorf kőzet. Általában kis metamorf
fokú. A szerpentinit akkor keletkezik, ha
vízben gazdag környezetben, például az
óceáni litoszférában mozgó forróvizes
oldatok, a bázikus és ultrabázikus magmás
kőzetek olivin és piroxén ásványait
átalakítják szerpentin ásványokká.]
serpentynowy, -a, -e [przymiotnik od:
serpentyna] – (ásv) szerpentin-; kígyózó
serso [1. gra rekreacyjna polegająca na
podrzucaniu i chwytaniu przez graczy
kółek na specjalne laski; 2. kółko do tej
gry] – karikajáték, karokadobás; karika
Seruja, Sarwia (o zapachu żywiczym) [siostra
Abigail i przyrodnia siostra Dawida. Była
córką Nachasza. Miała trzech synów:
-
Wersja 01 01 2017.
Abiszaja, Joaba i Asahela. Nie wiadomo,
kto był jej mężem.] – Séruja (őrtálló leány,
balzsam) [Dávid nővére, Jóáb (1), Abisái és
Asáel (1) anyja (2Sám 17,25; 1Krón 27,24).]
serum [1. płynna część krwi pozbawiona
włóknika; 2. preparat leczniczy lub
zapobiegawczy
zawierający
ciała
odpornościowe] – szérum (savó) (serum);
vérsavó [1. ált. a vérsavót jelenti, azt a
folyadékot, amely a testből kibocsétott vér
megalvadása után az alvadékból kiválik;
szérum, ellenanyag; 2. a vérplazmával
azonos összetételű, az alvadt vérből
kisajtolódó fibrinogénmentes folyadék]
serumalbumina – szérumalbumin, a vérsavó egyik
fehérjéje; szemfehérje
server
(zob.
serwer)
[Jest
dowolnym
komputerem przyłączonym do sieci LAN,
który
jest
hostem
dla
zasobów
udostępnianych
innym
urządzeniom
przyłączonym do sieci LAN.] – (ang.)
server; szerver - kiszolgálógép, gazdagép,
'szerver' (néha: kiszolgáló program) [1.
lokális hálózat központi szolgáltató gépe,
illetve file-átvitelt, levélelosztást vagy más
hálózati
funkciót
biztosító
központi
számítógép nagytávolságú hálózatokon; 2.
csoportosan telepített állomásokat közösen
kiszolgáló számítógép a hálózat egyik
szögletében; több felhasználó által egyidőben
hozzáférhető: az ügyfelek (kliensek)
adatállományait (Web-oldalait, leveleit, stb.)
tárolja és lehívásra elérhetővé teszi
ugyanakkor parancsra összeköttetést épít fel
távoli gazdagépekkel]
Server-based Computing (SBC) – (ang.) serverbased
computing
szerver
alapú
számítástechnikai modell [számítástechnikai
modell, melynél a felhasználó csak a
képernyőn látható változások adatait kapja a
szervertől, maga pedig csak parancsokat küld
annak; az ICA-protokoll szerint műlödő, t.k.
Citrix által javasolt eljárás nagy előnye, hogy
a minimálisra csökkentett adatforgalom (9,6
bps) GSM mobilhálózatokon keresztül is
műküdik; így olyan irodai alkalmazások mint
a SAP, Excel, Outlook, stb. mobil
noteszgépről is kommunikál- hatnak pl. egy
vállalati hálózattal; Microsoft ".Net"
terveiben is szerepel a szerverekre háruló
nagyobb feladatkör egyszerűbb gépekkel a
felhasználó kezében]
Server-based-networks - (sieci oparte na
serwerze) [Sieci oparte na serwerach
wprowadzają hierarchię, której zadaniem
jest poprawa sterowalności wszelkich
funkcji obsługiwanych przez sieć w miarę
zwiększania się jej rozmiaru.] – (ang.)
6261
Server-based-networks;
szerver
alapú
hálózatok
Server Message Block (SMB) [protokół służący
udostępnianiu zasobów komputerowych,
m.in. drukarek czy plików. Znany również
jako CIFS (Common Internet File System)]
– Server Message Block (SMB); szerverüzenetblokk
Service Level Agreement, SLA (ang.) [jest to
umowa utrzymania i systematycznego
poprawiania ustalonego między klientem
a usługodawcą poziomu jakości usług
informatycznych] – SLA, Service Level
Agreement (megállapodás a szolgáltatás
szintjéről,
ill.
szolgáltatási
szint
megállapodás, vagy meghatározott szintek)
service provider { rzecz. } dostawca usług {m.}
[komp.] – (ang.) service provider;
szolgáltató (Internet-kapcsolathoz)
Service Release – (inf.) Service Release
(programfrissítés) [Két CD-n megjelenő
verzió frissítés közötti javító fájlok.]
Servitus in faciendo consistere nequit [1.
służebność nie może polegać na działaniu.
Właściciel rzeczy obciążonej służebnością
nie jest zobowiązany do działań na rzecz
uprawnionego,
powinien
jedynie
powstrzymać się od czynienia (non facere)
i znosić (pati) wykonywanie służebności. 2.
służebność nie może polegać na
pozytywnym działaniu (facere) ze strony
właściciela nieruchomości służebnej. Od
tej zasady istniał jeden wyjątek, którym
była służebność oparcia budynku o ścianę
domu sąsiada (servitus oneris ferendi),
gdzie właściciel nieruchomości obciążonej
miał obowiązek utrzymywania ściany w
stanie umożliwiającym jej wytrzymanie
nacisku opartego o nią budynku.] – (lat.)
Servitus in faciendo consistere nequit;
Szolgalom cselekvésből nem áll össze.
Servitus servitutis esse non potest [nie może
istnieć służebność na służebności] – (lat.)
Servitus servitutis esse non potest; a
szolgalmat további szolgalommal terhelni
nem lehet.
Servitus praedio utilis esse debet. [Służebność
powinna być pożyteczna dla gruntu.] –
(lat.) Servitus praedio utilis esse debet. A
szolgalom a birtokszámára hasznos kell,
hogy legyen.
Servitus civiliter utendum est. [Służebność
powinna być wykonywana w sposób jak
najmniej uciążliwy.] – (lat.) Servitus
civiliter utendum est. A szolgalmakat a
civiljog szerint kell használni
Servitutes [(łac.) służebności] – szolgalmi jogok
(servitutes)
-
Wersja 01 01 2017.
Servitutes
praediorum
[(łac.)
służebności
gruntowe.
W
prawie
rzymskim
ograniczone
prawo
rzeczowe
uprawniające każdoczesnego właściciela
gruntu władającego (praedium dominans)
do korzystania z gruntu służebnego
(praedium serviens) w pewien określony
sposób. Służebności gruntowe dzielono na
- historycznie starsze - służebności
gruntów wiejskich (servitutes praediorum
rusticorum) oraz - młodsze - służebności
gruntów miejskich (servitutes praediorum
urbanorum).] – (lat.) servitutes praediorum;
telki szolgalmak
Servitutibus civiliter utendum est [służebność
należy wykonywać w sposób oględny,
najmniej uciążliwy dla właściciela. ] – (lat.)
Servitutibus civiliter utendum est; a
szolgalom óvatos módon kell hogy eljárjon, a
legkisebb
nehézséget
okozva
a
tulajdonosnak.
Servitutis causa debet esse perpetua [1. cel, dla
którego została ustanowiona służebność,
musi
być
trwały;
2.
Przyczyna
ustanowienia służebności powinna być
trwała.] – (lat.) Servitutis causa debet esse
perpetua; a szolgalom felállításának oka
tartós kell legyen.
Servitus actus [służebność przegonu obejmująca
servitus itineris a ponadto dające prawo
przechodzenia przez cudzy grunt łącznie z
przepędzaniem pojedynczych zwierząt,
stada albo przejazdu pojazdem.] – (lat.)
Servitus actus; marhacsapás szolgalma
[mezei szolgalom, mely jogot ad a
szorgalmas telken marhát keresztülhajtani és
taligázni. A marhacsapás szolgalma magában
foglalja a gyalogösvény szolgalmát (servitus
itineris) is, vagyis a jogot a szolgalmas telken
járni, lovagolni s magát gyaloghintón,
vitetni, más embereket magához járathatni.
Mindkét szolgalmat magában foglalja a
szekérút szolgalma (s. viae), mely azonfelül
a szolgalmas telken való kocsihajtásra is
kiterjed.]
Servitus aquae haustus [służebność czerpania
wody dająca prawo wchodzenia na cudzy
grunt w celu czerpania wody.] – (lat.)
Servitus aquae haustus; vízmerítés joga; kút
v. forrás használati joga.
Servitus aquaeductus (servitus aquaeducendae)
[służebność wodociągu dająca prawo
przeprowadzenia przez cudzy grunt wody
pitnej, celem nawodnienia, albo celem
odprowadzenia wody.] – (lat.) Servitus
aquaeductus (servitus aquaeducendae);
vízvezeték átvezetés joga; közmű-átvezetési
jog [A vízvezeték latin neve aquaeductus,
ami az aqua (víz) és ducere (vezetni) latin
szavak
összetételével
képzett
szó,
magyarosított alakja az akvadukt.]
6262
Servitus calcis coquendae [służebność wypalania
wapna na cudzym gruncie] – (lat.) servitus
calcis coquendae; mészégetés joga idegen
területen
servitus cretae eximendae – (lat.) servitus cretae
eximendae; krétafejtés joga idegen területen
Servitus harenae fodiendae [służebność kopania
piasku na cudzym gruncie] – (lat.) Servitus
harenae fodiendae; homokbányászatijog
idegen területen
Servitus itineris [służebność przechodu dająca
prawo przekraczania cudzego gruntu
pieszo, konno albo lektyką, bez prawa
przepędzania zwierząt.] – (lat.) Servitus
itineris; gyalogösvény szolgalma [jog a
szolgalmas telken járni, lovagolni s magát
gyaloghintón, vitetni, más embereket
magához járathatni.]
Servitus pecoria ad aquam adplusus [służebność
dopuszczenia bydła do wodopoju] – (lat.)
Servitus pecoria ad aquam adplusus; a
marha itatóhelyhez engedésének szolgalma
Servitus pecoris pascendi [służebność wypasu
dająca prawo wypasu bydła na cudzym
gruncie.] – (lat.) Servitus pecoris pascendi;
legelőhasználati
szolgalom
idegen
földterületen
Servitus viae [służebność drogi będąca najszerszą
służebnością z "praw drogi" obejmująca
servitus itineris oraz servitus actus.] – (lat.)
Servitus viae; szekérút szolgalma, mely
többek között a szolgalmas telken való
kocsihajtásra is kiterjed.
serw, serwis [w siatkówce, tenisie, badmintonie i
tenisie stołowym: podanie piłki lub lotki
na pole przeciwnika, wykonywane w
momencie rozpoczęcia gry lub jej kolejnej
fazy] – (sp) szerva, (sport) adogatás
Serwacy [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego "ten,
który został zbawiony".] – Szervác [latin –
német – magyar eredetű férfinév, jelentése:
megszabadított.]
-
Wersja 01 01 2017.
serwal [drapieżne zwierzę o żółtobrązowej
sierści w ciemne cętki i pasy, żyjące w
Afryce] – (áll.) szervál, bozótmacska
(Leptailurus serval), v. (Felis serval) [egy
közepes méretű afrikai macskaféle]
serwantka [niewielka szafka oszklona z trzech
stron, przeznaczona do przechowywania
porcelany oraz drobnych przedmiotów
artystycznych] – vitrin
serwatka [1. płyn wydzielający się ze skrzepu
mleka przy jego przeróbce na ser lub
kazeinę; 2. ciecz prawie klarowna, będąca
pozostałością po całkowitym ścięciu mleka
krowiego. Zawiera do 5% laktozy, do 1%
białka i do 0,5% tłuszczu oraz sole
mineralne i witaminy. Stanowi połowę
suchej masy mleka (druga połowa jest
zawarta w oddzielonym od serwatki
skrzepie).] – savó, tejsavó
serwer [1. w sieciach komputerowych: komputer
lub program przeznaczony do obsługi
użytkowników przez udostępnianie ich
komputerom
swoich
zasobów
i
wykonywanie otrzymanych poleceń; 2.
Komputer o dużej mocy przetwarzania z
sieciowym
systemem
operacyjnym,
zapewniającym przyłączonym stacjom
roboczym obsługę ich żądań, przez
współdzielenie
istniejących
zasobów
(drukarek, skanerów, dysków, systemów
bazodanowych, usług katalogowych i
komunikacyjnych).] – szerver, kiszolgáló
[1. A kiszolgálók (szerverek) olyan
nagyteljesítményű
programok,
illetve
számítógépek,
amelyek
különböző
szolgáltatásokat biztosítanak a hálózat
felhasználói számára. A szolgáltatások a
kliensek segítségével vehetők igénybe. Azért
nevezik kiszolgálóknak őket, mert a
szolgáltatásokra
irányuló
kéréseket
szolgálják ki]; kiszolgálógép [A szerverek
(kiszolgálók)
olyan
programok, illetve számítógépek, amelyek
különböző szolgáltatásokat biztosítanak a
hálózat felhasználói számára. 2. több
felhasználó (kliens) egyidejű kiszolgálására
képes számítógép és/vagy szoftver egy
6263
hálózaton, mely file-átvitelt, levélelosztást
vagy más szolgáltatást nyújt; egy kiszolgáló
gépen egyszerre több szerverprogram is
futhat (pl. mail, FTP, HTTP), és a kliensek
különböző port számok segítségével tudnak a
megfelelő programhoz kapcsolódni; 3.
Lokális hálózat központi szolgáltató gépe,
illetve file-átvitelt, levélelosztást vagy más
hálózati
funkciót
biztosító
központi
számítógép nagytávolságú hálózatokon.]
serwer anonimizujący (ang. anonymizing proxy,
anonymous proxy) [serwer pośredniczący,
który funkcjonuje jako przekaźnik
między użytkownikiem i serwisem
internetowym oraz którego zadaniem jest
ukrywanie
adresu
IP
maszyny
użytkownika,
usuwanie
niektórych
elementów pozwalających na identyfikację
użytkownika (ciasteczka, identyfikator
używanej przeglądarki, itp.) i ewentualne
szyfrowanie komunikacji, co ma na celu
uczynienie użytkownika anonimowym.
Serwery anonimizujące są udostępniane
przez dostawców usług lub przez innych
użytkowników
internetu,
również
bezpłatnie. Otwarty serwer proxy może
również
być
użyty
jako
serwer
anonimizujący, często bez wiedzy i zgody
właściela komputera, na którym jest
uruchomiony.] - (ang.) anonymizing proxy,
anonymous proxy [1. Az eredeti webező
identitásának elrejtésére alkalmas proxy
kiszolgáló. 2. proxy szerverek segítségével
anonimizálhatjuk webes tevékenységünket.]
serwer aplikacji; (ang.) application server (ang.) application server; alkalmazás szerver
[Olyan kiszolgáló-program, amelyik nagy
erôforrás-igényes alkalmazásokat oszt meg
számos kliens között. A korábban ismert
kétszintes
(two-tier)
kiszolgáló-kliens
rendszerekben többnyire csak az adatokat
osztották meg a kliensek a kiszolgáló
segítségével. A többszintes (multitier)
kiszolgáló-kliens rendszerek átveszik az
erőforrás-igényes alkalmazásokat a kliens
oldaláról, és áthelyezik egy köztes szintre, az
alkalmazás szerverre. Ezzel egyszerűbbé
teszik az alkalmazások fejlesztését, és
emelett hatékonyabbak, gyorsabbak is.]
serwer archiwizacyjny; archive site – (ang.)
archive site [1. olyan hálózati szolgáltató
gép, amelyen (nyilvánosan, anonim FTP-vel
elérhető) file-gyűjtemény található; 2. olyan
hálózati
szolgáltató
gép,
amelyen
(nyilvánosan
elérhetõ)
file-gyûjtemény
található]
Serwer czasu
[specjalizowany serwer
dostarczający wzorcowy czas UTC do
-
Wersja 01 01 2017.
komputerów za pomocą sieci lokalnej lub
rozległej] – (ang.) time server [1. "pontos
időt" szolgáltató szerverek a hálózaton a
többi host belső órájának szinkronizálásához;
az Interneten a gépek rendszeridejének
összehangolása a Network Time Protocol
(NTP) alapján zajlik; 2. Olyan szerver, amely
a megfelelô protokollokon keresztül (pl.
NTP, DTSS) a hozzá forduló klienseknek
továbbítja a koordinált világidôt (UTC). Az
elsôdleges time server valamilyen egyéb
eszköz (pl. műholdvevô) segítségével
szinkronizálja magát. (L. számítógép-hálózat
szinkronizálása)]
serwer faksowy [to oprogramowanie pracujące
na komputerze wyposażonym w minimum
jeden faks-modem (lub kartę faksową)
podłączony
do
linii
telefonicznej.
Zadaniem
serwera
faksowego
jest
zamiana dokumentu otrzymanego od
użytkownika na faks i wysłanie go do
odbiorcy oraz odbieranie przychodzących
faksów
i
przekazanie
ich
do
użytkowników.
Użytkownicy
mogą
komunikować się z serwerem faksowym
poprzez LAN (sieć lokalną) lub Internet.]
– faxszerver [egy célszámítógép, amely
képes akár 4 telefonvonal egyidejű
kezelésére.
A
bejövő
faxokat
a
telefonszámokhoz rendelt e-mail címekre
továbbítja.]
serwer korespondencyjny – listaszwerver
serwer plików; serwer plikowy (ang.) file server
[1. serwer, który udostępnia w sieci
komputerowej określone zasoby plikowe
komputera; 2. Komputer udostępniający
swoje pliki i katalogi pozostałym
użytkownikom sieci.] – fileserver [1. olyan
szerver, amely számítógépes állományokat
szolgáltat a hálózaton (pl. anonim FTP
archívum formájában); 2. olyan gép és
szoftver,
amely
az
általa
"kezelt"
állományokat elérhetővé teszi mindenkinek a
hálózaton]
Serwer poczty elektronicznej (ang.) Mail Transfer
Agent,
MTA
[program
poczty
elektronicznej przesyłający wiadomości
internetowe pomiędzy adresami poczty
elektronicznej,
wykorzystujący
architekturę oprogramowania typu klientserwer. Niepoprawnie skonfigurowany
MTA może stanowić tzw. open relay i
służyć
do
rozsyłania
spamu.]
–
Üzenettovábbító ügynök (mail transfer
agent) [Ha feladunk egy elektronikus
levelet, az átkerül egy Levél Továbbító
Ügynökhöz (MTA = Mail Transfer Agent)]
6264
serwer pośredniczący (pośrednik, często z ang.
proxy) [oprogramowanie lub serwer z
odpowiednim oprogramowaniem, które
dokonuje pewnych operacji (zwykle
nawiązuje
połączenia)
w
imieniu
użytkownika. Często utożsamiany z
pośrednikiem HTTP (HTTP proxy).
Użytkownik zleca pośrednikowi zadania
za pomocą odpowiedniego klienta. W
wypadku usług FTP i HTTP jest to klient
FTP i przeglądarka internetowa. Obok
tych popularnych rozwiązań znane są
także inne, jak np. pośredniki (proxy)
aplikacyjne,
transferujące
zapytania
aplikacji, w istocie pełni ono funkcję
oprogramowania
pośredniczącego
i
realizuje "trasowanie zależne od danych".
Inne
rodzaje
pośredników
mogą
obsługiwać np. sieciowe protokoły
transmisji głosu i innych usług.] – proxy
[1. Angol szakkifejezés. Magyarul talán úgy
lehetne fordítani: közvetítő, megbízott. A
proxy lényegében egy olyan kiszolgáló,
amely egy másik kiszolgálót helyettesít.
Helyi hálózatokon általában valmilyen más
funkcióval
(például
tűzfal)
együtt
működtetik. Az Interneten arra használják,
hogy a szolgáltatások elérésére irányuló
kéréseket ne saját maga válaszolja meg,
hanem irányítsa azokat egy közeli (innen a
név: proxy -- közelben lévő) kiszolgálóhoz,
amely az adott szolgáltatással rendelkezik és
nagyobb
teljesítményt
produkál;
2.
Számítógép-hálózatokban
proxynak,
helyesebben proxy szervernek (angol
„helyettes”,
„megbízott”,
„közvetítő”)
nevezzük az olyan szervert (számítógép vagy
szerveralkalmazás), ami a kliensek kéréseit
köztes
elemként
más
szerverekhez
továbbítja. A kliens csatlakozik a proxyhoz,
valamilyen szolgáltatást (fájlt, csatlakozást,
weboldalt vagy más erőforrást) igényel, ami
egy másik szerveren található. A proxy
szerver a kliens nevében eljárva csatlakozik
a megadott szerverhez, és igényli az
erőforrást a számára. A proxy esetlegesen
megváltoztathatja a kliens kérését vagy a
szerver
válaszát,
és
alkalomadtán
kiszolgálhatja a kérést a szerverhez való
csatlakozás nélkül is. Az olyan proxy
szervernek, ami változtatás nélkül továbbítja
a kérelmeket és a válaszokat külön neve is
van: ez a gateway, vagy néha tunneling
proxy. 3. A WEB-kiszolgáló és a
munkaállomás böngésző programja közötti
szerver, amely a valaki által már letöltött
oldalakat tárolja és bocsátja rendelkezésre,
illetve szűrők beépítését teszi lehetővé.]
-
Wersja 01 01 2017.
Serwer wideo (ang. video server) [urządzenie
stosowane w telewizji przemysłowej
(CCTV) działające w sieci - np. LAN.
Serwer wideo koduje analogowy sygnał
wideo z kamer telewizji przemysłowej do
standardu cyfrowego (MJPEG, MPEG-4),
tworząc z analogowych kamer, kamery IP.
Za pomocą serwerów wideo można
zmodernizować analogową instalację
telewizji przemysłowej do postaci cyfrowej
(CCTV IP).] – (ang.) video-server - 'videoszerver', video-kiszolgáló [kisebb vagy
nagyobb hálózatokon keresztül digitális
video-szolgáltatást nyujtó kiszolgálógép; a
gyakorlatban ez egy egy vagy több
processzorral és egy vagy több merevlemez
tárolóval rendelkező (többnyire UNIX) gép,
melynek processzorjai egyenkint akár 100
"video kérésre" szolgáltatást is képesek
párhuzamosan ellátni ('time multiplex'); a
kliens oldalon illesztődobozok (set-top box)
végzik
a
dekódolást;
[kommerciális
alkalmazása az USA-ban eddig nem vált be,
mert kiderült, hogy az átlag TV-néző inkább
nézi az ingyenes kommerciális TV-adásokat
reklám- jaikkal együtt, mint a reklámmentes,
de fizetős 'video kérésre' programokat; új
alkalmazás a programozható, otthoni videoszerver ("ReplayTV", "TiVo", stb.), mely
több hagyományos TV-csatorna napi
műsoranyagát (digitális formában) tárolhatja
és azokat tetszőleges későbbi időpontban
lehívhatóvá teszi; az eredeti reklámbetétek
ezeknél is kiiktathatók]
serweta [1. nakrycie na stół z ozdobnej tkaniny;
2. pęk białej sierści na pośladkach sarny;
3. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) O
serwetach w XVII w. sprowadzanych z
zagranicy znajdujemy w Vol. leg.: „Tuzin
serwet
kolońskich,
holenderskich,
adamaszkowych”.
Od
czasów
Zygmuntowskich powstał zwyczaj przy
talerzu każdej osoby kładzenia dużej
białej serwety, która służyła ucztującym
do zasłonięcia piersi i zawiązania rogów
jej na karku, a to żeby przy jedzeniu nie
poplamić kosztownego ubioru, o którego
czystość
bardzo
dbała
szlachta,
przekazująca nieraz swoje delje, sajety,
żupany i kontusze synom i wnukom.
Widok też siedzących przy obiedzie lub
wieczerzy przedstawiał od strony stołu,
jakby biesiadowano w bieliźnie, a gdy jedli
i gwarno rozprawiali, trzęsły się im tylko
białe rogi od serwet na karkach. W
domach możniejszych, oprócz serwet
dużych, dodawano jeszcze maleńkie,
przykrywając chleb na talerzu. 4. rodzaj
ozdobnego nakrycia stołu, od obrusa
odróżniające się tym, że nie przeznaczone
do spożywania na nim posiłków.
Nazywany również bieżnikiem. Często
bardzo ozdobne, np. koronkowe.] –
asztalkendő, asztalterítő, szalvéta; terítő,
szakajtóterítő
serweta koronkowa – csipketerítő
6265
serweta operacyjna (sterykna) – steril textíliák
(csíramentes nagy- és kislepedők)
serweta szydełkowa – horgolt csipketerítő
serwetka, serwetki [1. kwadratowy kawałek
tkaniny lub bibułki, służący do wycierania
ust lub ochrony ubrania podczas jedzenia;
2. mała serweta używana do ozdoby stołu
lub innych mebli] – (ol) szalvéta,
asztalkendő
serwetka koronkowa – csipketerítő
serwetka papierowa; serwetki papierowe –
szalvéta, papírszalvéta; papírszalvéták
serwetka (płócienna) – asztalkendő
serwetnik [element zastawy stołowej, służący do
przechowywania
serwetek
stołowych
pełniący również funkcję dekoracyjną.
Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje
serwetników: serwetniki pierścienie i
serwetniki zwykłe] – szalvétatartó
serwetniki pierścienie [ang. napkin rings] [służą
wyłącznie do eleganckich serwetek z
tkaniny] – gyűrűs szalvétatartók
serwetniki zwykłe [główną funkcją serwetnika
jest podtrzymywanie wielu serwetek,
głównie papierowych] – szalvétartók
(szokásos)
serwita – (lat.) szervita; az egyik lelkipásztorkodó
rk. szerzetesrend tagja
Serwici a. Słudzy Najświętszej Maryi Panny
czyli „Zakon Sług Maryi” Ordo Servorum
Mariae) – katolickie zgromadzenie zakonne
załozone w 1233 r. we Włoszech . [Założyło
go siedmiu mieszkańców Florencji
(czczonych przez Kościół jako Świętych
Siedmiu Założycieli zakonu serwitów
NMP), którzy życiem wypełnionym
pokutą,
modlitwą
i
uczynkami
miłosierdzia postanowili zadośćuczynić
-
Wersja 01 01 2017.
Panu Bogu grzechy współmieszkańców] –
(szűz Mária szolgái, Ave-Mária-testvérek,
Krisztus kínszenvedése- vagy MonteSenariói testvérek). A rendet 1233. gazdag
firenzei kereskedők alapították. 1233. Villa
Camartiába vonultak, hol szigoru életmód
mellett 1234 máj. 31-ig tartózkodtak; ekkor
Senario nevü hegyre vonultak, hol mint
remeték a boldogságos szűz Mária
tiszteletére szentelték életöket. Elfogadták
szt. Ágoston szabályait s IV. Sándor pápa
1255. megerősítette az új rendet, mely
Európa más orszgáaiban is hamar elterjedt. A
rend első feje Bonfilius volt 1233-56. A
mostani rendfőnök Rómában a Szt.marcellus-templomban él.]
serwilatka (serdelek) – szafaládé
serwilista – szolgalelkű, szervilis ember
serwilistyczny, -a, -e – szolgalelkű, szervilis
serwilizm [bezkrytyczne podporządkowanie się
jakiejś
władzy]
–
szervilizmus,
szolgalelkűség, talpnyalás
serwis [1. komplet naczyń stołowych; 2. zestaw
materiałów informacyjnych, prasowych,
filmowych itp., zebranych w określonym
celu lub regularnie dostarczanych;
3. obsługa w zakresie napraw lub
konserwacji sprzętu; też: zespół osób
wykonujących usługi w tym zakresie;
4. obsługa w restauracji] – (fr-ang.)
service, szervíz; asztali étkészlet; teríték;
készlet; ecet-olajtartó, kiszolgálás, javítás;
vevőszolgálat,
ügyfélszolgálat;
(műsz)
szerviz, kiszolgálás, kezelés, karbantartás,
gyári lerakat, ahol az illető vállalat
gyártmányait
kijavítják,
alkatrészeit
kicserélik; (sp.) adogatás, szerválás
serwis do herbaty – teáskészlet
serwis do kawy – kávéskészlet
serwis gwarancyjny – garamnciális javítás
serwis informacyjny – híradó
serwis kuchenny – edénykészlet
serwis stołowy – asztali étkészlet
serwis techniczny – műszaki szerviz
serwisowy, -a, -e – kiszolgáló szervizSerwitorjat [(u Zygmunta Glogera) Ludzie,
składający dwór monarszy, nie podlegali
sądom miejskim, ale marszałkowskim i
królewskim. Stąd kupcy i rzemieślnicy
miejscy nieszlacheckiego pochodzenia,
którzy byli dostawcami czegokolwiek do
dworu, dostawali przywilej, wyjmujący
ich z pod sądów miejskich. Przywilej taki,
bardzo przez wszystkich pożądany, zwał
się „serwitorjatem”.] – (hist.) szerviensek
[1. Szerviensek azok a személyek, akik a
király vagy földesúr közvetlen segítői és
6266
személyes
szolgái
voltak.
Ez
az
elkötelezettség egyúttal rangot és biztonságot
is jelentett. Voltak királyi, és magán
szerviensek, akik urai a dominusok voltak. A
szerviens a familiaritás, vagyis egy
családfőhöz tartozás egyik formája. 2. A
királyi szerviens a királyt szolgáló
személyzet elnevezése. A király szolgáiként
az uraktól függetlenek voltak, kisebb
földbirtokkal, szolgákkal rendelkeztek, és
csak a királynak tartoznak katonai
szolgálattal. 3. királyi szerviensek (lat.
servientes regis): vagyonos közszabadok
(liber), az önállóan gazdálkodni tudó vitézek
(miles) utódai.]
serwitut [prawo do korzystania z cudzej
nieruchomości w określonym zakresie] –
(jog) szolgalom
serwitutowy, -a, -e [przymiotnik od: serwitut] –
szolgalmi, szolgalmakkal kapcsolatos
serwituty [dawne prawo do korzystania z
gruntów folwarcznych i chłopskich,
przysługujące chłopom i dziedzicom] –
szolgalmak
serwować (serwuje) [1. w siatkówce, tenisie,
badmintonie, tenisie stołowym: wybijać
piłkę lub lotkę zza linii boiska na pole
przeciwnika; 2. podawać do stołu;
3. powtarzać lub przekazywać komuś coś]
– (sp) adogatni, szerválni (tenisz); (fr-ném)
(dawno)
szervírozni,
kiszolgálni,
felszolgálni; készletet az asztalra tenni;
asztalnál felszolgálni, tálalni
serwowanie – (dawno) szervírozás (asztalnál),
kiszolgálás, felszolgálás; (sp) adogatás,
szerválás
serwus! [forma poufałego pozdrowienia] –
szervusz! szia!, heló! (do grupy osób)
sziasztok! szervusztok! heló! helkósztok!
seryjny, -a, -e [1. wytwarzany masowo, zwykle
według tego samego wzoru; 2. następujący
jeden po drugim; 3. składający się z
elementów tworzących serię] – széria-;
sorozatos, sorozatseryjny morderca [powszechnie używane
określenie osoby, która dokonała, w
odstępach czasu, co najmniej trzech
zabójstw] – sorozatgyilkos [az az ember, aki
három vagy több embert öl meg különböző
(3 vagy több) időpontokban. A gyilkosságok
között általában van egy nyugalmi időszak,
amelyet érzelmi lehűlésnek is neveznek. Ez a
periódus tarthat napokig, hetekig, hónapokig
vagy éppen évekig is. A legtöbb
sorozatgyilkos pszichopata (lelkibeteg),
mivel általában személyiségzavarosak és
nem elmebetegek, így gyakran normálisnak
és kedvesnek tűnnek, amely a környezethez
-
Wersja 01 01 2017.
való alkalmazkodásban játszik szerepet
(Hervey Cleckley amerikai elmeorvos a
józan ész álarcának nevezi ezt a jelenséget).
A gyilkosságokat hasonló módon követik el
és az áldozatokban mindig van valami közös
vonás (kor, nem, foglalkozás stb.).A
sorozatgyilkos kifejezést valószínűleg Robert
Ressler FBI-ügynök vagy Dr. Robert D.
Keppel alkotta meg a 70-es években. A
köznyelvbe Ted Bundy (őt nevezték először
sorozatgyilkosnak) és David Berkowitz
kapcsán került be a kifejezés.]
serża [fr. serge z łac. sericus 'jedwabny'; trwała
tkanina
obustronnie
diagonalna,
samodziałowa, (ba)wełniana, jedwabna a.
płócienna, używana gł. na garnitury,
płaszcze i suknie] – (fr., text) serge, szerzs;
sávolykötéses gyapjú v. selyem bélésanyag;
gyapjúból készült bélésszövet
serża (1) [płaska, lekko błyszcząca, średniej wagi
jedwabna tkanina, nieco sztywna i zwykle
jednokolorowa; w splocie skośnym, z
wiskozową przędzą sztucznego jedwabiu
w osnowie, bawełnianą przędzą w wątku.
Stosowana do pościeli.] – szerzs (selyem)
[Közepes súlyú, sima, fényes, meglehetősen
merev, jellemzően egyszínű, selyem típusú
szövet. Sávolykötésben szövik viszkóz láncés pamut vetülékfonalakból. Bélésanyagként
használják. Az elnevezés valószínű eredete a
latin "serica", aminek jelentése: selyemből
való.]
serża (2) [tkanina wełniana która jest nieco
ostrzejsza w dotyku, z efektownym
skośnym ściągaczem. Zwykle w potrójnie
kończonym osnowowym splocie skośnym;
przy większym ciężarze w poczwórnie
kończonym skośnym splocie. Zwykle
produkowana z czesankowych przędz z
ostrzejszej wełny szewiotowej, w jednym
kolorze lub w melanżu. Stosowana do
damskich sukienek, garsonek, spodni i
spódniczek. Nazwa pochodzi od słowa
łacińskiego "serica" (= jedwab), chociaż
według alternatywnej etymologii wywodzi
się z hiszpańskiego słowa erga(= lekki
szalik lub koc).] – szerzs (gyapjú)
[Meglehetősen kemény fogású gyapjú típusú
szövet,
hangsúlyozott
sávoly
bordázottsággal. Jellemzően háromfonalas,
nehezebb változatban négyfonalas, egyenlő
oldalú sávolykötésben készül. Rendszerint
fésült fonalból, egy színben, vagy melanzs
6267
kivitelben
gyártják.
Női
ruhákat,
kosztümöket,
szoknyákat,
nadrágokat
készítenek belőle. Az elnevezés a latin
"serica" szóból ered, aminek jelentése:
selyemből való. (Egy másik vélemény
szerint a spanyol "erga" a szó eredete, ami
egy könnyű sál elnevezése.)]
Sesak, Szeszak (piękne płótno) [inna nazwa dla
nazwy ''Babel''. ''Pić po nich'' może
oznaczać:
cierpieć
karę,
ponosić
konsekwencję.] – Sésák [Talán Bábel vagy
Babilon rejtjeles neve (Jer 25,26; 51,41).]
Sesak, Sziszak * Faraon Sisák (Sésák) (talán:
fehér márvány, alabástrom; előkelő, híres)
[Egyiptomi
fáraó,
a
22.
dinasztia
megalapítója (Kr. e. 945-924). Menedéket
nyújtott Jeroboámnak, a későbbi királynak,
amikor az Salamon elől menekült (1Kir
11,40);
Roboám
uralkodása
idején
megtámadta Jeruzsálemet (1Kir 14,25kk,;
2Krón 12,2kk.). Azonos I. Sesonkkal.]
sesja [1. posiedzenie poświęcone określonej
sprawie; 2. powtarzający się cyklicznie
okres, w którym odbywają się posiedzenia,
obrady itp.; 3. spotkanie przeznaczone na
robienie zdjęć lub nagrywanie utworu
muzycznego; 4. dzień pracy giełdy; 5.
(informatyka) to w informatyce obiekt,
zapamiętujący przez pewien czas na
serwerze szczegóły dotyczące połączenia z
klientem. Cechą charakterystyczną sesji
jest to, że przypisane do niej dane mają
przeważnie charakter chwilowy, ulotny (w
przeciwieństwie np. do preferencji
przypisywanych do konta klienta).] – (lat.)
szesszió; ülés (rendezvény); ülésszak; (inf.)
session vagy munkamenet a számítógéphálózatoknál két
számítógép
közötti
kommunikáció, mely során az egyik (vagy
mindkét) gép átmenetileg adatokat tárol a
másikról;
ennek
segítségével
egy
állapotmentes protokollon keresztül is lehet
állapotokat megőrizve kommunikálni. Az
eljárás legelterjedtebb alkalmazása a
böngésző és webszerver közötti HTTP
kapcsolat kibővítése egy speciális azonosító,
a session cookie segítségével.
sesja egzaminacyjna [okres, w którym się
odbywają
egzaminy
na
wyższych
uczelniach] – vizsgaidőszak
sesja giełdowa – tőzsdenap
sesja nadzwyczajna – rendkívüli ülés
sesja naukowa – tudományos ülésszak
sesja parlamentarna – parlamenti v. országgyűlési
időszak
sesja semestralna – félév végi vizsgaidőszak
sesja zwyczajna – rendes ülés
-
Wersja 01 01 2017.
session {rzecz.}; sesja {f.} – (ang.) session;
szekció [A Sárga Könyv meghatározása
szerint a szekció a CD-re felvett szegmens,
mely egy vagy több típusú sávot tartalmazhat
(adat
és
hang),
bevezetésből,
programterületből és kivezetésből áll. A
fogalom az egyszekciós és többszekciós
lemez ek megkülönböztetésére jött létre.]
Session Layer - (warstwa sesji ) [Jest piątą
warstwą modelu OSI. Jest ona dość
rzadko używana: wiele protokołów
funkcje tej warstwy dołącza do swoich
warstw transportu. Zadaniem warstwy
sesji modelu OSI jest zarządzanie
przebiegiem
komunikacji
podczas
połączenia między dwoma komputerami.
Określa ona, czy komunikacja może
zachodzić w jednym, czy obu kierunkach.
Gwarantuje
również
zakończenie
wykonywania bieżącego zadania przed
przyjęciem kolejnego.] – (ang.) Session
Layer; viszonylati réteg [a végfelhasználói
alkalmazások
közötti
dialógus
menedzselésére alkalmas mechanizmust
valósít meg. A megvalósított mechanizmus
lehet
duplex
vagy
félduplex,
és
megvalósítható ellenőrzési pontok kijelölési,
késleltetések beállítási, befejezési, illetve
újraindítási eljárások. (A mai OSI modellben
a Viszonylati réteg a Szállítási rétegbe lett
integrálva.)]
sestercja [łac. sestertius dosł. 'półtrzecia (asa)';
semis 'połowa (asa)' por. semi-; tertius,
zob. tercet; srebrna moneta st.rz. wartości
2 1/2 asa (tj. ćwierć denara)] – (lat.)
sestertius; ókori római ezüstpénz
sestyna, sekstyna [1. (sekstyna, sestina) to forma
wiersza powstała w XIII w. w Prowansji,
za jej wynalazcę uchodzi trubadur Arnaut
Daniel. Zbudowana z sześciu strof
sześciowersowych i jednej trzywersowej,
kończącej cały utwór (nazywanej envoi
bądź tornada).; 2. wł. sestina 'jw.' od sesto
'szósty' z łac. sextus, zob. seksta; lit. strofa
złożona
z
sześciu
wierszy
(jedenastozgłoskowych) o układzie rymów
ababcc; dawn. forma wiersza o sześciu
strofach 6-wierszowych i jednej 3wierszowej.] – (ol, irod) sestina; hatsoros
szakaszokból álló költemény; a versszakok
utolsó sora a refrént az azt alkotó szavak
felcserélésével tartalmazza
sesyjny, -a, -e [przymiotnik od: sesja] –
időszakos; (a parlament, vizsga-, stb.)
időszakra vonatkozó
Seszele, Seychelles, Sesel [państwo wyspiarskie
na Oceanie Indyjskim, ok. 1600 km od
wybrzeży Afryki, położone na północny
6268
wschód od Madagaskaru. Pobliskie
państwa i terytoria zamorskie to
Mauritius i Reunion na południe oraz
Malediwy na północny wschód.] –
Seychelle-szigetek [szigetállam az Indiaióceánban, Afrika keleti partjától 1500 km-re
található, Madagaszkártól északkeletre]
set [ang. 'seria; komplet; set; pozycja'; partia
gry w tenisie (stołowym) i siatkówce] –
(ang.) set, szet v. szett; készlet; (sp.) játszma
set (ang. 'seria’) – (ang.) set [adatbázisokban való
kereséskor képződő találati halmaz, melyen
további halmazműveletek végezhetők, illetve
amelynek megjeleníthető a tartalma]
Set (wynagrodzenie, rekompensata) [trzeci syn
Adama i Ewy, urodzony po śmierci Abla.
Urodził się, gdy Adam miał 130 lat.] – SÉT
(pótlás; elrendelt, odahelyezett) [1. Ádám és
Éva harmadik fia (1Móz 4,25-26; 1Krón
1,1). 2. Moáb egyik mellékneve (4Móz
24,17).]
Set-top box (przystawka STB, dekoder STB) [jest
elektronicznym
urządzeniem
podłączanym do telewizora. Umożliwia
odtwarzanie video, dźwięku, przeglądanie
stron internetowych, granie w gry
komputerowe
itp.
Set-top
box
wykorzystuje w tym celu najczęściej
antenę
satelitarną,
ale
może
wykorzystywać
również
łącze
ethernetowe, łącze telewizji kablowej, linię
telefoniczną (włączając w to DSL/ADSL)
albo nawet zwykłą antenę UHF/VHF.]set-top box - csatlakoztató doboz, illesztő
doboz,
köztesdoboz
[1.
televíziós
készülékhez csatlakoztatható eszköz (egy
célszámítógép és egy modem), mellyel Weboldalak böngészhetők a TV-t használva
képernyőnek és a távirányítót vezérlő
eszköznek;
olcsó,
de
korlátozott
lehetőségeket nyújtó megoldás; 2. TVkészülék közelébe helyezendő dobozalakú
eszköz Internet-csatlakozás céljából, telefonvagy TV-kábelen keresztül; Internetcsatlakozáshoz a doboz többnyire egy
egyszerűsített számítógépet és módemet
tartalmaz, míg kijelzőnek a TV képernyőjét
használja; kevésbé sokoldalú mint egy
személyi számítógép, de a PC árának
negyedrészéért valósítja meg az Intrer- netkapcsolatot]
-
Wersja 01 01 2017.
Set, Seth [wym. set] [mit. egip. bóstwo o
ambiwalentnej naturze, obrońca przed
siłami chaosu, a zarazem uosobienie
prymitywnej siły] – Seth; Ozírisz fivére és
gyilkosa az egyiptomi mitológiában; a
természet
vad,
pusztító
erőinek
megszemélyesítője
SET (Secure Electronic Transaction) [to protokół
bezpiecznych transakcji elektronicznych.
Jest
standardem
umożliwiającym
bezpieczne przeprowadzenie transakcji z
wykluczeniem bezpośredniego kontaktu
przez
Internet,
z
użyciem
kart
kredytowych. Projekt ten został ogłoszony
1 lutego 1996 roku. Popierany przez dwie
największe organizacje związane z
kartami płatniczymi - Visa i MasterCard
oraz wspierany przez firmę IBM. Protokół
ten
posiada
cechy
następujących
technologii: SSL, STT, SEPP, SHTTP.] –
SET, Secure Electronic Transaction;
biztonságos
elektronikus
tranzakció
(biztonságos elektronikus utalások)
setbol [zagranie piłką decydujące o wygraniu
seta] – (sp) játszmalabda
seter [pies myśliwski o długiej, jedwabistej
sierści barwy czarnej, rdzawej lub białej
nakrapianej] – (áll) angol vizsla, setter
seterka [samica setera] – setter nőstény
seter angielski [zob. lawerak] – (áll) angol vizsla,
setter
SETI
6269
(ang. Search for Extra-Terrestrial
Intelligence) [to rozbudowany, wieloletni
projekt naukowy, którego celem jest
znalezienie kontaktu z pozaziemskimi
cywilizacjami
poprzez
poszukiwanie
sygnałów radiowych i świetlnych sztucznie
wytworzonych,
pochodzących
z
przestrzeni kosmicznej, a nie będących
dziełem człowieka.] – SETI (angolul
„Search for Extra-Terrestrial Intelligence”,
azaz a „földön kívüli intelligencia keresése”)
[interdiszciplináris tudományág, melynek
célja a földön kívüli, intelligens élet
felfedezése. Elsősorban a csillagászat, az
asztrobiológia, az informatika és a filozófia
határtudománya.]
setka [1. liczba sto; 2. całość składająca się ze stu
części lub jednostek; 3. to, co jest
oznaczone liczbą sto; 4. sto jednostek
podstawowych dla danego systemu
pieniężnego; też: banknot stanowiący ich
równowartość; 5. tkanina zawierająca
100% wełny; 6. pot. porcja napoju
alkoholowego równa dziesiątej części litra;
7. sport. dystans stu metrów; też: zawody
na tym dystansie] – százas; (vmiből) száz,
száz darab; százas busz, házszám; (sp.)
százméteres táv (futásban, úszásban)
setkami – százával; százanként
setkarz – (közb.) százas futó v. vágtázó
setki [duża liczba osób lub rzeczy] – tömeg,
halom
setnia część forinta – fillér
setnie – pompásan, kitűnően
setnik [1. daw. człowiek mający nadzór nad stu
ludźmi;
2. daw.
dowódca
oddziału
żołnierzy składającego się ze stu ludzi; 3.
dowódca małej jednostki wojskowej w
starożytnym Rzymie] – (hist) centurio,
százados; (bibl.) centurio [Századosi rangban
levő tiszt latin neve; a római hadseregben
mintegy száz ember parancsnoka (Mt 8,5-13;
ApCsel 10; 22,25; 23,17).]
setna – (törtszám) század
setny, -a, -e [1. będący ostatnim elementem
zbioru składającego się ze stu jednostek
lub jedną ze stu części, na które można coś
podzielić; 2. daw. dzielny, dziarski; też:
znakomity,
wyborny]
–
századik,
századrész; erős, tagbaszakadt
setna rocznica – százéves évforduló
setny chłop – erős v. tagbaszakadt
setny raz – századszor
Seul (kor. Seoul, Sŏul; posłuchaj oryginalnej
wymowy) [od ponad 600 lat stolica Korei]
– Szöul (Sŏul T'ŭkpyŏlsi kiejtése: Szaul
thükpjalsi) [a Koreai Köztársaság (Dél-
-
Wersja 01 01 2017.
Korea) fővárosa és egyben legnagyobb
városa is, tartományi jogú város a Koreaifélsziget nyugati, középső részén]
Seweryn [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Severus
oznacza
"surowy,
srogi,
poważny"] – Szeverin, Szörény
Seweryna [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego.
Forma żeńska imienia Seweryn. Patronką
tego imienia jest św. Septymia Seweryna,
wspominana razem ze swoim mężem, św.
Flawiuszem Juliuszem Katerwiuszem i
synem, św. Bassusem] – Szeverina
sewrski, -a, -ie – Sévres-i
sewrski, serwska porcelana (naz. Sčvres, m. we
Francji, w zespole miejskim Paryża) szt.
porcelana s. [artykuły porcelanowe
produkowane od 1756 r., cechujące się
wysokim
artyzmem,
wykwintnymi
barwami i dekoracjami malarskimi] Sévres-i porcellán
sex (seks) – (lat) szex; hat; (ang) sex; nem, nemmel
összefüggő
sex appeal [wym. seksepi:l] [seks, powab, ponęta,
które działają kusząco, pociągająco na
zmysły osoby płci odmiennej] – (ang.) sex
appeal, szexepil; nemi vonzerő v. varázs, a
nő öntudatlan varázsa
sex-party
[wym.
seksparty]
[spotkanie
towarzyskie połączone z uprawianiem
seksu] – szexparty
sex shop, sex-shop [wym. seks szop] [sklep z
artykułami służącymi do uatrakcyjnienia
doznań seksualnych] – (ang.) sex shop,
szexbolt
sex z dwoma kobietami – szex két nővel
sex z dwoma męższczyznami – szex két férfivel
sex z dwoma dziewczynami – szex két lánnyal
sexy [wym. seks-i] [zob. seksowny] – (ang) sexy;
nemileg vonzó, erotikus, érzéki, szexi, buja;
a nemi izgalom felkorbácsolására alapozott,
művészileg értéktelen film
sezam [1. roślina pochodząca z Afryki, z nasion
której otrzymuje się olej spożywczy i
produkuje chałwę; też: nasiona tej
rośliny; 2. miejsce, w którym znajdują się
bardzo cenne przedmioty] – (arab) szezám
(Sesamum indicum); (növ) szezámolajat
szolgáltató távolkeleti olajos növény
sezami – szezámmag
sezamowy, -a, -e [przymiotnik od: sezam] –
(arab) szezám-; szezámos
sezon [1. pora roku; 2. okres dogodny do jakichś
działań; 3. okres dojrzewania i zbiorów
roślin lub owoców] – (fr, ang.) season,
szezon; idény, évad, évszak
6270
sezon grzewczy, ogrzewczy [okres roku, podczas
którego ogrzewa się pomieszczenia] –
fűtési idény v. időszak v. idény
sezon jesienny – őszi évad
sezon kąpielowy – fürdőidény; fürdési szezon
sezon kuracyjny – fürdőidény
sezon letniskowy – üdülőszezon
sezon letny – nyári szezon
sezon martwy – holtszezon
sezon narciarski – síidény
sezon ogórkowy [okres letniego zastoju w życiu
kulturalnym] – uborkaszezon, holtszezon
sezon teatralny – színházi évad
sezon zimowy – téli szezon
sezonowość – idényszerűség
sezonowy, -a, -e [właściwy jakiemuś sezonowi,
pracujący w jakimś sezonie] – idény-,
szezon-, idényszerű
sezonowy robotnik – alkalmi munkás
sezonowe żłobki wiejskie – falusi idény-bölcsödék
sędzia [1. osoba powołana do rozpoznawania
spraw i wydawania wyroków w imieniu
państwa; 2. osoba, która wydaje sąd,
opinię o kimś lub o czymś; 3. osoba
uprawniona do prowadzenia zawodów
sportowych i oceniająca ich wyniki; 4.
osoba wydająca sąd; 5. funkcjonariusz
publiczny uprawniony do orzekania w
sprawach należących do właściwości
sądów i trybunałów, na zasadach
niezawisłości i bezstronności; 6. osoba
uprawniona do prowadzenia i oceniania
zawodów sportowych; 7. (hist.) Sędzia –
wyraz polski, starożytny. Sędziowie
zastępowali książąt i królów piastowskich
w sądzeniu spraw. 4. funkcjonariusz
publiczny uprawniony do orzekania w
sprawach należących do właściwości
sądów i trybunałów, na zasadach
niezawisłości i bezstronności. Tym samym
słowem określa się zarówno mężczyzn jak
i kobiety wykonujące ten zawód,
aczkolwiek w przypadku kobiet stosuje się
odmianę żeńską (ta sędzia, tej sędzi). Słowo
sędzina dawniej było rozumiane jako żona
sędziego, więc jego używanie na określenie
kobiety pełniącej tę funkcję, pomimo jego
funkcjonowania w języku potocznym, nie
jest wskazane.] – bíró (jestem sędzią);
(sport) bíró, játékvezető; (bibl.) bíró [1.
Köztisztviselő; Mózes megszervezte az
igazságszolgáltatást Izráelben (2Móz 18,1326; 5Móz 1,9-17); a próféták keservesen
felpanaszolták, hogy az igazságszolgáltatást
és az ítélkezést megvesztegetéssel rontották
meg (Ézs 1,23; Ám 5,12; Mik 3,11). 2. bíró
az állami igazságszolgáltatás meghatározott
-
Wersja 01 01 2017.
területen
és
terjedelemben
való
gyakorlásával megbízott személy, jogi
szakvizsgával rendelkező jogász, a bírói
hatalom gyakorolója.]
sędzia apelacyjny – a fellebbezési bíróság v.
felsőbíróság bírája; a felsőbíróság tagja,
fellebbezési v. másodfokú bíró
sędzia
autowy
–
oldalbíró,
partjelző
(labdarúgásban)
sędzia boczny – oldalbíró
sędzia bokserski – (sp) ökölvívó mérkőzés bírója;
boxbíró
sędzia bramkowy – (sp) (kézilabda) gólbíró
sędzia główny – vezetőbíró; pályabíró
sędzia grodzki – járásbíró
sędzia handlowy – kereskedelmi bíró
sędzia kalosz! – (sport) szemüveget a bírónak
sędzia liniowy – (sport) partjelző, vonalbíró,
szögletbíró
sędzia odgwizdał koniec meczu – (sport) a bíró
lefütyülte a mérkőzést
sędzia penitencjarny [sędzia sprawujący nadzór
nad wykonaniem kary pozbawienia
wolności] – vezeklési eljárást lefolytató bíró
sędzia pokoju [w niektórych państwach: sędzia
niezawodowy orzekający samodzielnie w
drobnych sprawach cywilnych lub
karnych] – békebíró
sędzia polowy – hadbíró
Por. Dr .Dwernicki, sędzia polowy Legionów Polskich
sędzia
polubowny [rozjemca, pogodziciel,
jednacz] – (dawn., hist.) döntőbíró,
választott bíró
sędzia prowadzący – vezetőbíró
sędzia przysięgły [członek ławy przysięgłych,
powołany do udziału w rozpoznawaniu
konkretnej sprawy karnej i orzekaniu o
winie oskarżonego] – esküdt bíró
sędzia punktowy – (sp) pontozóbíró
sędzia ringowy – bíró v. vezetőbíró (a ringben)
6271
sędzia śledczy [w niektórych państwach: sędzia
prowadzący
śledztwo
w
sprawach
karnych] – vizsgálóbíró
sędzia trybunału – törvényszéki bíró
sędzia wojskowy – hadbíró
sędzia [kobieta zajmująca się sądzeniem; sędzina
(potocznie)] – bírónő
sędzia zawodów, sędzina zawodów – versenybíró
(ffi/nő)
sędzina [1. pot. forma ż od sędzia w zn. 1.;
2. daw. żona sędziego] – bírónő; (dawno)
bíróné, a bíró felesége
sędziostwo [1. urząd lub funkcja sędziego; 2.
sędzia z żoną] – bírók; bíró és felesége
sędziować [1. być sędzią w sądzie; 2. być sędzią
na zawodach sportowych] – bíráskodni,
ítélkezni; zsűrizni
sędziowanie – bíráskodás; ítélkezés
sędziowie zebrani w komplecie – a bíróság teljes
számban megjelent
sędziowski, -a, -ie – bírói
sędziwość – magas kor, korosság
sędziwy, -a, -e [1. bardzo stary; też: świadczący o
długim życiu; 2. pochodzący z dawnych
czasów lub od dawna istniejący] – agg,
idős, koros
sędziwe lata – tiszteletreméltó, tisztes kor
sędziwy wiek – magas, előrehaladott, hajlott,
élemedett kor, aggkor
sęk [1. część uschniętej lub uciętej gałęzi
pozostała przy pniu; 2. podstawa gałęzi
wrośnięta w pień i mająca niezależny od
niego układ słojów; też: ślad po takiej
podstawie na powierzchni pnia lub deski;
3. łow. palczaste zakończenie poroża byka
daniela; też: odnoga tego poroża] – görcs,
csomó (fában)
sękacz [1. ciasto piaskowe i biszkoptowe w
postaci walca z dziurą w środku, pokryte
zgrubieniami przypominającymi sęki;
2. drzewko pokryte licznymi sękami;
3. daw. sękaty kij] – fatörzs (sütemény);
bunkósbot, furkósbot, csomós v. görcsös bot
sękatość – csomósság, görcsösség; görcsös v.
csomós állapot
sękaty, -a, -e [pełen sęków] – görcsös, csomós
-
Wersja 01 01 2017.
sękate drzewo – görcsös, csomós fa
sękaty kij – bunkósbot
sęp [ptak drapieżny o nagiej głowie i szyi,
żywiący się głównie padliną] – keselyű,
saskeselyű [Nagy ragadozó madár, amely
túlnyomórészt dögevő volt, és ezért a zsidók
számára tisztátalan állatnak számított (3Móz
11,13; 5Móz 14,13).]
sęp kasztanowy – barátkeselyű
sęp kosodzioby – görbecsőrű keselyű
sęp ma zakrzywiony dziób – a keselyűnek kampós
csőre van
sęp mięsożerny – dögkeselyű
Sęp płowy (Gyps fulvus) [duży ptak padlinożerny
z rodziny jastrzębiowatych] – fakókeselyű
(Gyps
fulvus)
[a
sólyomalakúak
(Falconiformes) rendjébe, ezen belül a
vágómadárfélék (Accipitridae) családjába
tartozó, rokonai közül nevében is
megmutatkozó világos tollazatával kitűnő,
nagy termetű, dögevő madár]
sępi, -ia, -ie – keselyűsępie oczy – saszem
Sępnik żółtogłowy, urubu żółtogłowy (Cathartes
melambrotus) [gatunek dużego ptaka z
rodziny kondorowatych (Cathartidae).
Zamieszkuje Amerykę Południową] - nagy
sárgafejű keselyű (Cathartes melambrotus)
[a vágómadár-alakúak (Accipitriformes)
rendjébe, ezen belül az újvilági keselyűfélék
(Cathartidae) családjába tartozó faj]
sępota [roślina pnąca z rodziny wielosiłowatych;
kobea a. kobea pnąca] –
Sępota pnąca (Cobaea scandens) [ta pochodzi z
Meksyku. W rodzimym kraju rośnie w
formie krzewiastej, zaś w Polsce jest
rośliną jednoroczną. Dekoracyjne, duże
kwiaty pojawiają się już w lipcu i zdobią
roślinę aż do nadejście pierwszych
-
mrozów. Sępota pnąca preferuje miejsca
słoneczne,
osłonięte
od
nagłych
podmuchów wiatru. Pnącze zdecydowanie
lepiej rośnie na glebach żyznych i
wilgotnych.]
–
Serleglonc
(Cobaea
scandens) [Ez egy édes illatú kúszónövény.
A tölcsér alakú virágok általában kék vagy
levendulaszínűek, amit zöld levelek vesznek
körül.]
Wersja 01 01 2017.
o

o

o

o

o
o
o
o
o
o
o
o
6272

Sępy (sępy Starego Świata) (Gypaetinae syn.
Aegypiinae) [podrodzina ptaków z
rodziny
jastrzębiowatych.
Obejmuje
gatunki padlinożerne, zamieszkujące
Stary Świat.] – óvilági keselyűformák
(Aegypiinae) [a madarak osztályának
vágómadár-alakúak
(Accipitriformes)
rendjébe és a vágómadárfélék (Accipitridae)
családjába tartozó alcsalád. Keselyűk
(Eurázsia, Afrika és Amerika viszonylag
nagy testű dögevő madara. A huszonhárom
keselyűfajt két jól elkülönített csoportba
sorolják.)]
Do rodziny należą następujące rodzaje i gatunki

Rodzaj: Necrosyrtes
brunatny,
ścierwnik
(Necrosyrtes monachus)
o sęp

o
o
o
o
o
o
o
o


Rodzaj: Gyps
sęp afrykański (Gyps africanus)
sęp bengalski (Gyps bengalensis)
sęp himalajski (Gyps himalayensis)
sęp indyjski (Gyps indicus)
sęp długodzioby (Gyps tenuirostris)
sęp plamisty (sęp Rüppella) (Gyps rueppellii)
sęp płowy (Gyps fulvus)
sęp przylądkowy (Gyps coprotheres)
Rodzaj: Aegypius
o sęp kasztanowaty (Aegypius monachus)
Rodzaj: Torgos
Rodzaj: Trigonoceps
o sęp białogłowy (Trigonoceps occipitalis)

o
 saskeselyűformák (Gypaetinae) a madarak
osztályának
vágómadár-alakúak
(Accipitriformes) rendjébe és a vágómadárfélék
(Accipitridae) családjába tartozó alcsalád.
Az alcsaládhoz az alábbi 4 nem és 4 faj tartozik:
 Neophron (Savigny, 1809) – 1 faj
o dögkeselyű (Neophron percnopterus)
 Gypohierax (Ruppell, 1836) – 1 faj
o pálmakeselyű (Gypohierax angolensis)
 Gypaetus (Storr, 1784) – 1 faj
o szakállas saskeselyű (Gypaetus barbatus)
 Eutriorchis (Sharpe, 1875) – 1 faj
o madagaszkári kígyászhéja (Eutriorchis
astur)
brunatny
o sęp uszaty (Torgos tracheliotus)

pirosfejű keselyű (Sarcogyps calvus)
Aegypius (Savigny, 1809) – 1 faj
barátkeselyű (Aegypius monachus)
Torgos (Kaup, 1828) – 1 faj
füles keselyű (Torgos tracheliotos)
Trigonoceps (Lesson, 1842) – 1 faj
gyapjasfejű
keselyű
(Trigonoceps
occipitalis)
Gyps (Savigny, 1809) – 8 faj
fakó keselyű (Gyps fulvus)
fehérhátú keselyű (Gyps africanus)
fokföldi keselyű (Gyps coprotheres)
havasi fakókeselyű (Gyps himalayensis)
hosszúcsőrű keselyű (Gyps indicus)
karvalykeselyű (Gyps rueppelli)
bengál keselyű (Gyps bengalensis)
keskenycsőrű keselyű (Gyps tenuirostris)
Necrosyrtes (Gloger, 1841) – 1 faj
csuklyás keselyű (Necrosyrtes monachus)
Rodzaj: Sarcogyps
o sęp łysy (Sarcogyps calvus)
 óvilági keselyűformák (Aegypiinae), az
alcsaládhoz az alábbi 6 nem és 13 faj
tartozik:
 Sarcogyps (Lesson, 1842) – 1 faj
Sępy
Sępy [ptaki podobne do orłów. Orzeł ma głowę
przykrytą piórami, występuje sam,
pojedynczo, a sępy mają gołe głowy,
występują gromadnie. Orzeł rzuca się na
żywą zdobycz, a sępy żywią się padliną,
ścierwem. Jest ptakiem nieczystym. Mają
bardzo silny wzrok.] – keselyűk;
dögkeselyűk [A természetben a dögkeselyűk
az evolúció szükségesnek látszó termékei. A
dögkeselyűk azok a madárfélék, akik a
hullákról is leeszik a húst.]
6273
sfabrykować [1. zrobić coś, zwykle mało
wartościowego; 2. sfałszować lub wymyślić
coś] – öszeeszkábálni, összefabrikálni
sfaldować czoło – homlokát ráncolja
sfaleryt [minerał, najbogatsza ruda cynku] –
(gör) szfalerit; (ásv) többnyire barna színű
ásvány, a legfontosabb cínkérc
sfalić (na kogoś) [zrzucić na kogoś winę] [Teatr
Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w
Katowicach] – vkire hárítja a bűnét
sfalować [1. spowodować powstanie fal na
wodzie; 2. ułożyć w fale] – hullámot verni,
felborzolni; hullámosítani, hullámossá tenni
sfalować się [o wodzie: pokryć się falami] –
hullámzani kezd, felborzolódni
sfałdować [1. ułożyć, zebrać w fałdy; 2. utworzyć
na jakiejś powierzchni nierówności, fałdy,
zmarszczki] – ráncba rakni, ráncolni
sfałdować się [1. ułożyć się w fałdy; 2. pokryć się
zmarszczkami lub wygiąć się, tworząc
fałdy] – ráncolódni
sfałszować [1. podrobić coś; 2. przedstawić coś
niezgodnie z prawdą; 3. obniżyć wartość
produktów spożywczych, zachowując ich
pozorną jakość; 4. zagrać lub zaśpiewać,
biorąc za wysoki lub za niski ton] –
hamisítani, meghamisítani; (muz.) hamisan
énekjelni, hamisan játszani, falsolni
sfałszować rachunek – számlát hamisítani
sfałszowanie dokumentu – okirathamisítás; az
okirat meghamisítása
sfałszowanie podpisu – aláírás hamisítása
sfałszowanie wynagrodzenia – bércsalás
sfałszowany, -a, -e – hamis, meghamisított
sfałszowany czek – hamis csekk
sfałszowany dokument – hamisítvány, hamis
okirat
sfanatyzować – fanatizálni, rajongóvá v.
vakbuzgóvá tenni
sfanatyzować się [ulec fanatyzmowi] –
fanatizálódni; rajongóvá v. vakbuzgóvá válni
sfanatyzowany, -a, -e [taki, który uległ
fanatyzmowi]
–
fanatizált;
rajongó,
vakbuzgó
sfastrygować [zszyć coś prowizorycznie fastrygą]
– összefűzni, összeölteni, összefércelni,
egybekötni
sfastrygować coś – fércelni vmit
sfastrygowanie – összefércelés, megfércelés,
összeöltés
SFAT
(Samodzielna
Formacja
AntyTerrorystyczna)
–
Független
Antiterrista v. Terrosta-elhárító Alakulat
-
Wersja 01 01 2017.
SFAT
sfatygować [1. zużyć coś, użytkując to długo lub
niewłaściwie; 2. daw. narazić kogoś na
fatygę] – fárasztani, elfárasztani, kimeríteni;
(tréf.) elnyűni
sfatygować się [1. o rzeczach: zniszczyć się lub
zużyć; 2. bardzo się zmęczyć] – kifáradni,
elfáradni, fárasztja magát, kimerülni; elkopni
sfatygowany, -a, -e – fáradt, kimerült
sfaulować [w grze lub walce sportowej:
zastosować niedozwolony chwyt lub użyć
siły wobec przeciwnika] – (sp.) faultolni;
meglökni, megtaszítani
sfederować – föderálni; föderációs alapon
összevonni
[moglibyśmy
spróbować
sfederować Białoruś z Polską]
sfeminizować [1. poddać feminizacji; 2. nadać
czemuś cechy żeńskie] – elnőiesíteni,
feminizálni
sfeminizować się [ulec feminizacji] – elnőiesedni,
feminizálódni
sfeminizowanie się niektórych zawodów – némely
szakma elnőiesedése
sfera [1. zakres czyichś działań lub wpływów;
2. warstwa społeczna lub towarzyska,
którą łączy pochodzenie, wykształcenie
lub
zainteresowania;
3. przestrzeń
okalająca Ziemię; 4. obszar wydzielony ze
względu na swoje położenie; 5. mat.
powierzchnia kuli] – (gör) szféra; (fiz.)
felső levegőréteg, légkör; gömb, golyó,
(geom.) gömbfelület; (csill.) égitest: a
bolygók keringési pályája; égbolt; környezet;
(átv.) kör, hatáskör, működési terület,
érdekkör; terület; környezet; régió
sfera
budżetowa
[działy
gospodarki,
przedsiębiorstwa, instytucje finansowane
przez budżet państwa] – költségvetési
szféra
sfera dystrybucji – elosztási szféra
sfera działania – hatáskör
sfera konsumpcji – fogyasztási szféra
sfera niebieska [zob. sfera] – szféra; égi szféra
sfera produkcji – termelési szféra
6274
sfera usług – szolgáltatási szféra
sfera wypływów – (pol) befolyási szféra
sfermentować [ulec fermentacji] – megerjedni,
felmentálni, fermántálódni
sferoida [kula spłaszczona, powierzchnia
obrotowa
zbliżona
do
elipsoidy,
odtwarzająca kształt Ziemi] – (gör.)
szferoid (akkor keletkezik, ha az ellipszist
egyik tengelye körül forgatjuk); forgási
ellipszoid
sferoidalny, -a, -e [mający kształt sferoidy] –
gömbszerű
sferolit [kuliste skupienie minerałów zbudowane
z dużej ilości igiełkowatych kryształów] –
szferolit (kristályos polimer)
sferolityczny, -a, -e – szferolitsferometr [przyrząd
pomiarowy
służący
pomiarom promieni krzywizn elementów
sferycznych, jak na przykład soczewki. W
odróżnieniu
od
promieniomierza
pomiarów dokonujemy nie wprost.] –
(gör) szferométer; gömbmérő, mely vékony
lemezek, üveglencsék görbületi sugarának
stb. megmérésére szolgál
sferometr
sfery – szférák
sfery kierownicze – vezető rétegek
sfery finansowe – pénzügyi szférák
sfery handlowe – kereskedelmi szférák
sfery miarodajne – illetékes tényezők, mértékadó
körök
sferyczny, -a, -e [1. mający kształt kuli;
2. położony na powierzchni kuli] – (gör)
szferikus; gömb alakú, gömbölyű; (menny)
gömbi, gömbbel, gömbfelülettel kapcsolatos;
gömbformájú, gömbfelületen elhelyezkedő;
(csill) az égboltozattal kapcsolatos
sferyczna
trygonometria
–
(mt.)
gömbháromszögtan
sfiksować [pot. zwariować] – meghibbanni,
megbolondulni
sfiksowany, -a, -e [pot. postępujący w sposób
niezrównoważony; też: świadczący o
-
Wersja 01 01 2017.
czyimś niezrównoważeniu] – hóbortos,
hibbant, nem normális, nem tökéletes
sfilcować [zbić wełnę lub sierść w filc albo na
podobieństwo filcu] – filcesíteni, filcessé
tenni
sfilcować się [o tkaninie lub dzianinie wełnianej:
stać się ścisłym na podobieństwo filcu] –
filcesedni, filcessé válni, megfilcesedni
sfilmować [1. utrwalić coś na taśmie filmowej
lub taśmie wideo; 2. nakręcić film na
podstawie dramatu, powieści itp.] –
megfilmesíteni, filmre vinni, filmezni,
lefilmezni, filmet forgatni, filmre venni v.
felvenni
sfilmować coś – lefilmezni vmit; filmre felvenni
vmit
sfinalizować [doprowadzić do końca] – befejezni,
végső simítást végezni vmin; finalizálni, tető
alá hozni vmit
sfinalizować rokowania – a tárgyalást befejezni
sfinalizować się [zostać ostatecznie załatwionym]
– befejeződni; finalizálódni
sfinansować
[pokryć
koszty
jakiegoś
przedsięwzięcia, jakiejś działalności] –
finanszírozni, anyagilag fedezni, pénzzel
ellátni
sfinansować się [zostać sfinansowanym] –
finanszírozódni
sfinansowanie – finanszírozás
sfingować
[świadomie
sfałszować
lub
upozorować coś] – koholni, hamisítani,
meghamisítani
sfingowany, -a, -e – fiktív, hamisított, koholt
sfingowany rachunek – hamisított számla
sfinks [1. gr. Sphínks 'mit. gr. sfinks tebański,
który
pożerał
przechodniów
nie
umiejących rozwiązać zadawanej przez
niego zagadki (rozwiązanej na koniec
przez Edypa); człowiek tajemniczy';
tajemniczy potwór mit. gr., przedstawiany
z ciałem lwa, skrzydłami, z głową i
piersiami kobiety; osoba przypominająca
gr.
sfinksa
swoją
tajemniczością,
zagadkowym
postępowaniem
a.
niejasnością
wypowiedzi;
st.egip.
wizerunek (rzeźba) leżącego lwa o głowie
człowieka, barana a. jastrzębia; por.
androkefalizm; 2. mit. gr. Sfinks «potwór
o głowie kobiety i uskrzydlonym tułowiu
lwa, pożerający pod Tebami wchodzących
do miasta, którzy nie umieli rozwiązać
zadawanej
przez
niego
zagadki;
3. człowiek zachowujący się w sposób
tajemniczy; 3. w sztuce starożytnego
Egiptu: wyobrażenie lwa z głową ludzką
lub zwierzęcą] – (gör. sphinx: a fojtogató)
szfinx; oroszlántestű, madár-, kos- v.
6275
emberfejű lény [eredete az Ókori Egyiptomra
nyúlik vissza, ám megjelenik a görög
mitológiában is, innen származik a neve is
(görögül
Σφινξ,
azaz
„fojtogató”)];
emberfejű, oroszlántestű óriási ókori
egyiptomi kőszobor; női felsőtesttel,
szárnyas
oroszlántörzzsel
ábrázolt
szörnyeteg a görög mitológiában; (átv.)
rejtélyes,
titokzatos
lény;
hallgatag,
kifürkészhetetlen ember
sfinksowy, -a, -e [przymiotnik od: sfinks] –
szfinkszszerű, rejtélyes
sfinksowy zagadka – talány, rejtvény
sflaczały, -a, -e [1. pot. Zwiotczały; 2. pot.
niemający siły i energii] – (közb.) fáradt,
hervadt, petyhüdt, ernyedt; kimerült, elesett
sflaczeć [1. pot. Zwiotczeć; 2. pot. o człowieku:
stracić siły i energię] – erejét veszti,
elernyedni, petyhüdtté válni
sfolgować – megértéssel van, megbocsátani,
engedni, kedvére tenni; megkönnyíteni,
enyhíteni
sfora [1. para psów gończych uwiązanych do
rzemienia lub sznura i prowadzonych na
polowanie;
też:
gromada
psów
myśliwskich; 2. pogard. o ludziach: zgraja;
3. daw. rzemień lub sznur do prowadzenia
psów gończych] – falka
sfora chartów – agárfalka
sformalizować [1. uczynić formalnym; 2. nadać
czemuś charakter ścisły i wyrazić to za
pomocą symboli matematycznych lub
innego specjalnego języka] – formalizálni
sformalizować się [ulec sformalizowaniu] –
formalizálódni
sformatować dysk – lemezt formattálni
sformować [1. utworzyć z jakichś elementów
pewną całość o określonym składzie lub
kształcie; 2. utworzyć szereg, szpaler,
pochód itp.] – megformázni, megformálni
(vmit), alakítani, kialakítani, megalakítani;
sorba állítani, felsorakoztatni; formát adni
(vminek)
sformować się [1. przybrać odpowiednią formę;
2. utworzyć
się,
zorganizować
się;
3. ustawić się w określonym porządku] megformálódni, kialakulni
sformowanie – megformázás, alakítás, megalakítás
sformułować [wyrazić coś słowami w określony
sposób] – megfogalmazni, megszerkeszteni,
megszövegezni, megformulázni
sformułować coś – szabályba foglalni vmit
sformułować myśl – gondolatot megfogalmazni
sformułować się [zostać sformułowanym] –
megfogalmazódni, megszerkesztődni
-
Wersja 01 01 2017.
sformułowanie [słowa wyrażające w pewien
sposób jakąś myśl] – dawn. formulázás,
megformulázás; megszövegezés;fogalmazás,
megfogalmazás, megszerkesztés; kialakítás
sforsować
[1. nadwerężyć
nadmiernym
wysiłkiem; 2. pokonać z trudem jakąś
przeszkodę; też: przebyć jakiś teren,
walcząc z nieprzyjacielem] – megerőltetni,
kimeríteni,
túlhajtani,
túlfeszíteni;
kényszeríteni, kikényszeríteni, erőszakolni,
kierőszakolni, nehézségek árán elérni vmit
sforsować rękę – megerőlteti a kezét
sforsować rzekę – (wojsk) kierőszakolja az átkelést
a folyón
sforsować się [zużyć zbyt dużo siły i energii] –
túlerőlteti magát
sforsowanie
–
megerőltetés,
túlerőltetés;
kierőszakolás
sforsowanie się – túlerőltetés, kifárasztás
sforzando [wym. sforcando], sforzato [wym.
sforcato] [muz. nasilając, akcentując] –
(ol., zene) sforzando, sforzato; egy-egy hang
v. akkord fokozott kiemelésére, erősebb
hangsúlyozására utaló jelzés; nyomatékkal,
erősebben
sfotografować [wykonać zdjęcie aparatem
fotograficznym
lub
kamerą]
–
lefényképezni, lefotografálni; foto felvenni;
lekapni
sfotografować się [zrobić fotografię samego
siebie lub zostać sfotografowanym przez
kogoś] – lefényképezi magát; fényképet
készíttet magáról
SFQ (ang. Stochastic Fairness Queueing) [to
bezklasowy algorytm kolejkowania ruchu
na routerze działającym pod kontrolą
systemu operacyjnego Linux] – SFQ (ang.
Stochastic Fairness Queueing), véletlenszerű
egyenlő esélyű sor [Ez az egyenlő esélyű
sorba állítási (fair queueing) algoritmus
család egyik egyszerűen megvalósítható
tagja. Kevésbé pontos, mint a többi hasonló
algoritmus, de kevesebb számítást igényel,
miközben biztosítani tudja az egyenlő
esélyeket.]
sfragistyczny, -a, -e – szfragisztikai; pecséttani
sfragistyk – szfargisztikus
sfragistyka (z gr. sphragís – "pieczęć") [1. dział
historii zajmujący się badaniem pieczęci,
ich znaczenia prawnego, funkcji i formy;
2. nauka zajmująca się badaniem pieczęci
jako źródła historycznego; 3. nauka o
pieczęciach, stanowiąca bardzo ważny
komplement dyplomatyki i heraldyki.
Istotna dla badań nad najwyższymi
warstwami społecznymi i politycznymi; 4.
Sfragistyka,
sigillografia,
nauka
6276
pomocnicza historii badająca pieczęcie
jako źródła historyczne. Zajmuje się:
rozwojem ich form, zakresem pełnionych
funkcji prawnych jako podstawowych
środków
uwierzytelniających
oraz
treściami ideowymi napisów i wyobrażeń
napieczętnych.
Ściśle
związana
z
dyplomatyką, heraldyką i genealogią.
Rozwinęła się w 2. połowie XIX w.,
głównie w Niemczech i we Francji. Do
rozwoju sfragistyki polskiej przyczynili
się: M. Kętrzyński, W. Semkowicz, M.
Gumowski i M. Haisig. 5. nazywana
niekiedy sygillografią (od łacińskiego
sigillum – pieczęć), jest jedną z nauk
pomocniczych historii, zajmującą się
badaniem
pieczęci
jako
źródeł
historycznych, a także ich historią,
powstawaniem itp.] – szfragisztika;
pecséttan [a pecséteket vizsgáló tudomány, a
pecsét kemény nyomóra alkalmazott
ábrázolásnak, képlékeny anyagra átvitt
lenyomata. A magyar nyelvben a pecsét szó
a pecsétnyomó megnevezésére is szolgál, de
a tudomány csak a lenyomatot érti rajta.
Neve a latin signum, sigillum szóból ered.
Már a középkorban is foglalkoztak a
pecsétek
vizsgálatával,
de
önálló
tudománynak a XVIII. századtól tartjuk.]
Początkowo badania nad pieczęciami traktowano
jako element dyplomatyki oraz wykorzystywano
w praktyce sądowej i kancelaryjnej. Badania te do
celów naukowych jako pierwsi wykorzystali Jean
Mabillon (w dziele: De re diplomatica libri sex,
1681 r.) i Jan Michał Heineccius (w dziele: De
vertibus Germanorum aliorumque nationum
sigillis, 1709 r.). W XVIII wieku po raz pierwszy
użyto terminu sfragistyka. Wówczas też rozpoczął
się proces wyodrębniania jej jako samodzielnej
nauki, co ostatecznie dokonało się w XIX wieku.
Pod koniec XIX wieku Hermann Grotefend i
Freidrich Karl Hohenlohe-Waldenburg stworzyli
system
klasyfikacji
formalnej
pieczęci.
Wydawano także albumy sygillograficzne, studia
szczegółowe i podręczniki sfragistyczne.
W Polsce badaniami nad pieczęcią jako pierwszy
zajął się Joachim Lelewel, a jego prace w zakresie
sfragistyki
kontynuowali:
Kazimierz
Stronczyński, Marian Gumowski, Marian Haisig i
Sylwiusz Mikucki. Natomiast w ostatnich latach
najaktywniejszym historykiem w tym zakresie był
Stefan Kuczyński.
Istnieje też sfragistyka kryminalistyczna –
badanie pieczęci w ujęciu kryminalistycznym,
jako przedmiotu lub środka przestępstwa.
sfragistyka polska [ob. Pieczęć (Enc. Star. t. III,
str. 345), Pieczęcie najstarsze szlachty
polskiej (Enc. Star. t. IV, str. 1) oraz inne
artykuły, w których znajdują się opisy i
rysunki rozmaitych pieczęci, np. pod
-
Wersja 01 01 2017.
wyrazami: Jednorożec, Cechy, Poczta itd.]
– lengyel pecséttan
sfrancuziały, -a, -e [taki, który upodobnił się do
Francuza] – elfranciásodott
sfrancuzieć [przejąć zwyczaje i mowę francuską
kosztem własnej] – elfranciásodni
sfrustracja – fusztráció, fusztrálás (fusztárció
agressziót, agresszió fusztárciót eredményez)
sfrustrować [wywołać u kogoś stan frustracji] –
frusztrálni (vkit)
sfrustrować się [doznać frustracji] – frusztrálódni
sfrunąć — sfruwać [1. o ptakach i niektórych
owadach: lecąc, przenieść się z jakiegoś
miejsca na miejsce niżej położone; 2. o
przedmiotach: spaść pod wpływem
wiatru, przeciągu itp.] – elszállni,
tovaszállni, leszállni, elrepülni, lerepülni
SFT – System Fault Tolerance lub Software Fault
Tolerance [Skocz do: nawigacji, szukaj To
angielskie
określenie
określa
całą
dziedzinę badań nad uodparnianiem
oprogramowania - w języku polskim nie
doczekało
się
ogólnie
przyjętego
tłumaczenia, można jednak mówić o
odporności oprogramowania. Odporność
ta oznacza zdolność radzenia sobie w
sytuacji, w której jesteśmy świadomi
występowania
defektów
w
oprogramowaniu. Pomimo istnienia tych
defektów, program powinien być w stanie
uniknąć awarii, tj. klient nie może być
świadomym istnienia tychże oraz nie
powinien
zauważyć
działania
odbiegającego od specyfikacji.] – (ang.)
System Fault Tolerance v. Software Fault
Tolerance [Fault Tolerance System =
hibatűrő rendszer; Novell hálózati hibatűrő
rendszer.]
SFTP (ang.) SSH File Transfer Protocol [protokół
komunikacyjny typu klient-serwer, który
umożliwia przesyłanie plików poprzez sieć
TCP/IP.] – (ang.) SFTP, SSH File Transfer
Protocol; Secret File Transfer Protocol,
Secure FTP; SFTP protokoll
sfukać [pot. odezwać się do kogoś strofująco] –
fújni (macska); fujtatni
sfukać kogo – megdorgálni, megszidni vkit
sfukać się [pot. sfukać jeden drugiego] – fujtatnak
egymásra
sfumato [1. wł. p.p. od sfumare 'rozwiewać się;
cieniować'; s- z łac. ex-, zob. eks-; wł.
fumare 'dymić' z łac. fumus, zob. fumy; przedstawianie ksztatłów w malarstwie
bez użycia ostrych zarysów, przez subtelne
stopniowanie przejść od światła do cienia;
por. chiarioscuro; 2. w malarstwie
olejnym: łagodne przejście z partii
6277
ciemnych do jasnych dające mgliste,
niebieskawe efekty] – (ol., műv.) sfumato;
légies,
elmosódó
színhatásokkal
és
körvonalakkal dolgozó festési technika
sfuszerować [pot. wykonać coś niefachowo, źle] –
elfuserálni,
elrontani,
elpuskázni;
kontárkodni
sfuszerować coś – elfuserálni vmit
SGML (ang. Standard Generalized Markup
Language - Standard uczynił bardziej
ogólnym język znakowania) [standardowy
uogólniony język znaczników służący do
ujednolicania struktury i formatu różnego
typu informacji (danych). Pozwala zapisać
je w formie dokumentu tekstowego i
dzięki temu łatwo przenosić, wyświetlać i
drukować
w
różnych
systemach
elektronicznego przekazu danych.] –
SGML (Standard Generalized Markup
Language, szabványos általános jelölőnyelv)
- 'SGML' (általános szabvány modelező
nyelv v. szabványos általános célú
dokumentumleiró-nyelv) [1. egy ISO
szabványos
jelölőnyelv
dokumentumformátumok
leírására.
Az
SGML elődjét, a GML-t (Generalized
Markup Language) az 1960-as években
fejlesztette ki az IBM-nél Charles Goldfarb,
Edward Mosher és Raymond Lorie
(családnevük kezdőbetűi alapján találta ki
Goldfarb
a
GML
nevet).
Ennek
leszármazottja az SGML, ami 1986-ban lett
ISO szabvány. 2. szabványos jelölő nyelv
dokumentumok
belső
szerkezetének
leírására, beleértve az egyes elemeket jelölő
címkék (tag-ek) definiálásának módját is; az
SGML segítségével elvben bármilyen
dokumentum leírható, függetlenül az azt
tároló
és
megjelenítő
számítógépes
környezettől; a W3C 1998-ban fogadta el az
SGML egy egyszerűsített változatát, az
XML-t a Web-dokumentumok szabványos
leírására. 3. a szöveges állományok belső
szerkezetének jelölésére használt legújabb
szabvány, melynek várhatóan nagy szerepe
lesz
a
hipertext
és
a
full-text
alkalmazásokban; 4. az SGML szabvány
dokomentumokat leíró jelölő címkék (tag)
meghtározásának módját szabványosítja;
tehát nem magukat a jelölő címkéket
határozza meg mint a HTML nyelv; 1998
elején a W3-Consortium szabványosította az
SGML-nek egy egyszerűbb, hatékonyabb
változatát az XML-et]
sgraffito [wym. zgrafito], sgraffiato [1. technika
zdobnicza w architekturze, polegająca na
nakładaniu na mur kilku warstw różnie
zabarwionego tynku i zeskrobywaniu
według wzoru warstw wierzchnich; też:
-
Wersja 01 01 2017.
motyw zdobniczy wykonany tą techniką;
2.
wł. p.p. od sgraffire 'skrobać;
dekorować jw.'; technika dekoracji
polegająca na częściowym zdrapywaniu
warstw (barwnych tynków a. glazur),
dzięki
czemu
powstaje
kolorowa
kompozycja; ściana a. ceramika w ten
sposób ozdobiona.] – (ol., műv.) sgraffito
(ol. sgraffiare = kaparni); a falfestészet egyik
fajtája; fekete stukkóvakolatra fehér réteget
kennek, majd ezt a kívánt minta szerint
eltávolítják
SHA (Secure Hash Algorithm) [rodzina
powiązanych ze sobą kryptograficznych
funkcji skrótu zaprojektowanych przez
NSA (National Security Agency) i
publikowanych przez National Institute of
Standards and Technology. Pierwszy z nich
opublikowany w 1993 oficjalnie nazwany
SHA (nieoficjalnie, żeby nie pomylić z
następcami określany jako SHA-0). SHA1 opublikowany został w 1995 i całkowicie
zastąpił wycofanego (ze względu na
nieujawnione oficjalnie wady) z użytku
SHA-0. SHA-0 i SHA-1 tworzą 160-bitowy
skrót z wiadomości o maksymalnym
rozmiarze 264 bity i jest oparty o podobne
zasady co MD5. Algorytm SHA-1 nie
powinien być używany w nowych
aplikacjach. W 2001 powstały cztery
następne warianty określane jako SHA-2
(SHA-224, SHA-256, SHA-384, SHA512).] – SHA Secure Hashing Algorithm
(biztonságos
tömb-algoritmus);
SHA-1
Secure Hashing Algorithm 1
shaggy-dog (story) [wym. szegydog (story)]
[1. rozwlekła
opowieść
o
błahym
wydarzeniu,
która
opowiadającemu
wydaje się zabawna, a słuchaczom nudna;
2. absurdalna anegdota bez puenty] –
hosszadalmas, unalmas elbeszélés; poén
nélküli elvont anekdota; (film) The Shaggy
Dog
shantung [tkanina z surowej przędzy jedwabnej;
szantung] – santung [1. Vadselyem-szövet a
tussah hernyó egyik fajtájának gubójából. A
kínai Santung tartományról kapta az anyag
az elnevezést; 2. Rusztikus karakterű, a
készítéséhez használt fonal csomóival és
természetes egyenetlenségeivel strukturált
felületű, a klasszikus könnyű selymeknél
strapabíróbb tiszta selyem szövet. A
lakberendezésben
bútorkárpitként,
falikárpitként, függönyként egyaránt elegáns
kelmének számít.]
share [dzielić, wspólnie korzystać, współdzielić,
współużytkować. Określenie to występuje
6278
między innymi w programach p2p i
określa współdzielone pliki, katalogi] –
(ang.) share (felosztani, közösen használni v.
alkalmazni)
Shared
access
(dostęp
współdzielony)
[Technologia dostępu współdzielonego
oznacza to że wszystkie urządzenia
podłączone do sieci korzystają z
pojedynczego medium komunikacyjnego,
najczęściej kabla koncentrycznego lub
UTP.] – (ang.) Shared access (Megosztott
hozzáférés)
shareware
[czyt:
szerłer]
[1.
tanie
oprogramowanie
komercyjne
dystrybuowane
w
sposób
niesformalizowany, za które płaci się po
określonym czasie jego bezpłatnego
użytkowania;
2.
oprogramowanie
komercyjne, za które płaci się po
określonym czasie jego bezpłatnego
użytkowania – shareware – mintaprogram
[1. Ingyenesen, de csak korlátozott
mértékben és/vagy ideig terjeszthető,
birtokolható és felhasználható szoftver.
Szabadon terjeszthető program, mely sok
esetben csak demó, vagy csökkentett
teljesítményű változat, gyakran csak
megadott ideig működik és általában az
adathordozó árát és a regisztrációs díjat kell
megfizetni. 2. szabad terjesztésű szoftver,
amelynek szerzője tartós vagy nem
magáncélú használat esetén (önkéntes)
költségtérítést vár el; a shareware programok
regisztrálási díja általában nem nagy összeg,
és ezért cserébe egy nagyobb tudású
változatot, vagy kézikönyvet, vagy az új
verziók megjelenése esetén értesítést
kapunk; a regisztrálás újabban már többnyire
az Interneten keresztül is történhet; 3.
Szabadon terjeszthető program, mely sok
esetben csak demó, vagy csökkentett
teljesítményű változat, gyakran csak
megadott ideig működik és általában az
adathordozó árát és a regisztrációs díjat kell
megfizetni. 4. szabad (public-domain)
terjesztésű szoftver, amelynek szerzője tartós
használat esetén önkéntes költségtérítést vár
el. 5. térítésmentesen beszerezhető, pl. a
Web-ről
ingyen
letölthető
program
(szoftware); mégsem teljesen ingyenes, mert
szerzői feltételezik, hogy aki a programot
komolyan és főleg kommerciális célra is
használja, az az idegen szellemi termékért a
továbbiakban önként regisztrálási díjat fizet;
utóbbi a gyakorlatban egészen kis összeg
szokott lenni; van olyan mintaprogram
('demo' vagy 'evaluation'), mely bizonyos idő
után használhatatlanná válik és csak teljes
-
Wersja 01 01 2017.
ára megfizetése nyomán szerezhető be
véglegesen]
sharing {rzecz.}; dosł. dzielenie a. dzielenie się
{n.} [Wspólne korzystanie z pewnych
zasobów (plików, drukarek, portów,
pamięci)
przez
różne
programy
uruchomione na jednym lub kilku
komputerach
albo
przez
kilku
użytkowników.] – (ang.) sharing; adatok
közös használata
shell {rzecz.}; powłoka {f.} [komp.] – (ang.) shell
- burok, héj (kagyló) [UNIX operációs
rendszereknek a külső, a felhasználó
parancsaival kommunikáló része; ellentétben
a rendszer kernel, azaz rendszermag
részével]
sherry [wym. szeri] [1. ang. 'jw.' z dawn. sherris
(l.mn.) od Xeres, zob. jerez; angielska
nazwa gatunku wina hiszp. z rejonu Jerez
de la Frontera, wzmocnionego (do 20%
alkoholu, przez dodanie brandy); 2. białe,
mocne wino hiszpańskie, wytrawne lub
półwytrawne]
–
(ang.)
sherry;
borostyánsárga,
kissé
édes
spanyol
csemegebor; a Xerez de la Frontera
környékén termő spanyol bor (xeresi bor)
Shetland (materiał szetlandzki) [pełna, ciężka
wełniana tkanina, która jest miękka i
gładka w dotykui ma delikatne, niskie
runo, które nieco pokrywa jej płócienny
lub odwracalny splot skośny. (Czasami
jest tkana za pomocą technologii
produkcji podwójnego materiału ).
Popularnie produkowana w kolorowych
paskach z pojedynczych zgrzeblonych lub
czesankowych przędzy. Stosowana do
damskich garsonek, damskich i męskich
płaszczy, oddzielnych sportowych kurtek.
Nazwa pochodzi od owcy Szetland, z
której wełny jest produkowana.] - Shetland
[Közepes súlyú vagy nehéz, puha, sima
tapintású gyapjúszövet, amelynek finom,
rövid száltakarója elfedi a vászon- vagy
egyenlő
oldalú
sávolykötésű
szövetszerkezetet. (Néha kettős szövetként)
is készítik.) Népszerű az egyágú fésült vagy
kártolt melanzs fonalból készült változata.
Kosztümöket, női és férfikabátokat, sportos
zakókat készítenek belőle. Elnevezését a
shetland gyapjúról kapta, amelyből eredetileg
készítették.]
6279
shimmy [wym. szimi] ang. skr. od shimmy-shake
(a. -shiver) 'trzęsikoszula'; shimmy
'koszula; jw.' od chemise 'koszula
(damska)' z fr. 'koszula' od późn.łac.
camis(i)a 'jp.'; shake 'trząść (się)'; shiver
'drżeć; jp.'taniec jazzowy, popularny po 1.
wojnie świat.] – (ang) shimmy shake,
simmi; dél-amerikai eredetű, gyors (1/4)
ütemű társasági tánc a XX. század 20-as
éveiből
shoah [zob. szoah] – (héb.) shoa; teljes pusztulás, a
holokauszt héber nyelvi és tartalmi
megfelelője
shocking [wym. szoking] [ang. 'wstrząsający;
okropny; jw.' od shock 'wstrząsnąć,
zdumieć, przerazić, zgorszyć'; rażący,
niestosowny, wywołujący zgorszenie] –
(ang.) shocking; megdöbbentő, megrendítő;
szörnyű, borzalmas, borzasztó, irtózatos,
rémes, rettenetes; éktelen; (odrażający)
irtózatos, irtóztató; bántó, sértő, éles;
(niewłaściwy) helytelen, illetlen, nem illő,
trágár
shopping [wym. szoping] [robienie zakupów w
dużych centrach handlowych, będące
formą spędzania wolnego czasu] –
shopingolás; bevásárlás
shopping center [wym. szoping senter]
[amer.ang., ośrodek handlowy grupujący
sklepy, biura i punkty usługowe; ośrodek
handlowy, grupujący sklepy detaliczne,
biura, różne przybudówki usługowe i
parkingi, często na peryferiach miasta] –
(ang.) shopping center; bevásárló központ
shoppingować – (ang.) shoppingolni; üzletről
üzletre járni, nézni, hogy mit érdemes
vásárolni
short – (ang.) short, sort; rövid, kurta; rövid
alsónadrág; (átv.) könnyű, rövid nyári nadrág
-
Wersja 01 01 2017.
short
position [wym. szort pozyszn] [w
kontrakcie giełdowym future: strona
sprzedająca, która nabywa prawo i
zarazem zobowiązuje się do sprzedania w
przyszłości określonej ilości papierów
wartościowych po określonej cenie] –
(tőzsde) short position; opció kiírója
short story [1. ang., dosł. 'krótkie opowiadanie';
nowela, opowiadanie; 2. wym. szort story]
[krótkie opowiadanie charakteryzujące się
zwięzłością,
jednowątkowością
i
zaskakującą puentą] – (ang) short story;
rövid elbeszélés, novella
short tenis [ang., dosł. 'krótki tenis' sport.
odmiana tenisa przeznaczona dla dzieci,
rozgrywana małymi rakietami na krótkim
korcie z niską siatką] – (ang) short tenis
short-track, short track [wym. szort trek]
[konkurencja
łyżwiarstwa
szybkiego
rozgrywana na krótkim torze, na
lodowisku do hokeja] – short-track;
rövidpálya [Hungarian Short Track Speed
Skating:
Magyar
rövidpályás
gyorskorcsolya]
show [wym. szou] [anglosaskie widowisko art.rozrywkowe w klubie nocnym, kabarecie,
teatrze, TV, stanowiące cały program
wieczoru a. jego część, złożone z występów
śpiewaków,
piosenkarzy,
tancerzy,
instrumentalistów,
sztukmistrzów,
konferansjerów itd.] – (ang) show; (szính)
vegyes szórakoztató műsor; látványosság
show biz [skr. od show business] – (ang.) show
business
show
business
[amerykańska
sztuka
rozrywkowa, jej imprezy, widowiska,
profesje, przedsiębiorstwa (teatr, kino,
cyrk, RTV itp.)] – (ang.) show business;
tömegszórakoztató
ipar
(filmszakma,
színházak, tévé stb.)
show-biznes,
show-business
[1. produkcja
programów rozrywkowych, zwłaszcza
komercyjnych;
2. ludzie
oraz
przedsiębiorstwa zajmujące się taką
działalnością] – (ang.) show business
showboat [wym. szoubout] [ang. show 'pokaz;
widowisko; impreza; zabawa; pozór' boat
'łódź; statek (parowy)'; parowiec rzeczny
mieszczący teatr i trupę aktorów, dającą
przedstawienia
w
miejscowościach
nadrzecznych] – (ang.) showboat; (folyami)
színházhajó
showman [wym. szoman] [człowiek umiejący
zachwalać swój towar; konferansjer
koncertu rozrywkowego, rewii, umiejący
rozbawić publiczność] – (ang.) showman;
vásári/cirkuszi
mutatványos;
kiállítás,
látványosság rendezője
6280
SHTML, Server-Side Include HyperText
Markup Language – SHTML (file) (Serverside include Hypertext Markup Language
file) - 'SHTML' (állomány) (szerver oldalon
kiegészített HTML állomány) [1. Olyan
Weboldal (HTML-állomány), melyhez a
szerver menetközben csatol valamilyen
kiegészítést, mielõtt a böngésző azt
megkapja. Gyakori példa, hogy a szerver
önmûködõen csatolja pl. az állomány utolsó
módosításának a dátumát, stb. Az ilyen
Weboldal felismerhető annak URL címéhez
csatolt .shtml kiterjesztésrõl. Az SHTML
bizonyos mértékig a CGI = Common
Gateway Interface egy egyszerûbb formája.
2. olyan web-oldal (HTML-állomány),
melyhez a szerver 'menetközben' csatol
valamilyen kiegészítést, mielőtt a böngésző
azt megkapja; gyakori példa, hogy a szerver
önműködően csatolja pl. az állomány utolsó
módosításának a dátumát, stb.; [ahol a
szerver az oldal forráskódjában az "include"
paranccsal találkozik, beilleszti a változó,
kiegészítő információt;] az ilyen web-oldal
felismerhető annak URL címéhez csatolt
".shtml" kiterjesztésről; az SHTML bizonyos
mértékig a CGI = Common Gateway
Interface-nek egy egyszerübb formája]
SHTML Secure Hypertext Markup Language
(HyperText Markup Language (HTML) –
hipertekstowy język znaczników) – SHTML
Secure Hypertext Markup Language
(biztonságos hiperszöveg jelölő nyelv)
S-HTTP (Secure HTTP - Secure Hypertext
Transfer Protocol) [jest zdefiniowanym w
RFC 2660 rozszerzeniem protokołu HTTP
umożliwiającym bezpieczną wymianę
informacji między klientem i serwerem z
wykorzystaniem
szyfrowania.
Został
opracowany
niemal
równolegle
z
protokołem HTTPS, i w odróżnieniu od
tego drugiego, nigdy nie spotkał się z
szerszą
akceptacją
dostawców
przeglądarek i serwerów WWW; ze
względu na to, nie jest dziś powszechnie
spotykany.] – S-HTTP, Secure Hypertext
Transfer Protocol; Biztonságos Hypertext
Transfer Protocol
Shylock [wym. szajlok] [postać ze sztuki Kupiec
wenecki (1596 r.); Szekspira. Szajlok,
bezwzględny
wierzyciel,
lichwiarz
wymuszający zwrot długu] – Shylock;
lelketlen, vérszopó uzsorás (Schakespeare
Velencei kalmárjának főalakjából)
SI [wym. es-i] [symbol międzynarodowego
układu jednostek miar] – SI (nemzetközi
mértékrendszer jele)
-
Wersja 01 01 2017.
(łac
silicium)
[symbol
pierwiastka
chemicznego krzem] - (Si, silicium)
szilicium vegyjele
Si in ius vocato, ito! (Ustawa XII tablic) [1. Jeżeli
zostałeś wezwany przed sąd, idź!; 2. Kto
został wezwany przed sąd, niech się stawi.]
– (lat.) Si in ius vocato, ito!; ha beidéztek a
bíró elé, menj!; akit bíró elé idéztek, menjen!
Si quid universitati debetur, singulis non debetur,
nec quod debet universitas, singuli debent –
jeśli jest się coś dłużnym stowarzyszeniu,
to nie pojedynczym członkom, a dług
stowarzyszenia
nie
jest
długiem
pojedynczych członków
Si quid universitati debetur, singulis non debetur;
nec quod debet universitas singuli debent
(D. 3, 4, 7, 1) [jeśli coś należy się
stowarzyszeniu (związkowi osób jako
osobie
prawnej),
to
nie
jego
poszczególnym
członkom;
ani
też
poszczególni
członkowie
nie
są
zobowiązani
do
tego,
do
czego
zobowiązane
jest
stowarzyszenie
(związek).] – (lat.) Si quid universitati
debetur, singulis non debetur; nec quod
debet universitas singuli debent; ha
társaságot kell alapítani (az egyes személyek
társulása jogi személyiség), az sem az egyes
tagjai, sem az egyes tagok nincsenek
kötelezve ahhoz, amihez a társaság.
si vis pacem, para bellum [łac., jeżeli chcesz
pokoju, gotuj się do wojny; zob. qui
desiderat pacem...] – (lat.) si vis pacem,
para bellum; ha békét akarsz, készülj a
háborúra
siabry, siabrostwo (jako forma władania ziemią)
[1.
Nie było to zresztą czemś
wyjątkowem - jedynie pomiędzy osiadłą
na Podlasiu szlachtą mazowiecką; znanem
jest uczestnictwo, w postaci "siabrostwa",
i wśród ziemian - bojarów na Rusi w
poleskiej Owrucczyźnie naprz. Chociaż
rzecz to nie pewna, czy owo "czesnictwo"
podlaskie było takiem samem co do swego
ustroju, jak ruskie '"siabrostwo", główną
cechą którego było, przy niepodzielności
posiadanego przez spólników-"siabrów"
obszaru, dzielenie się tylko dochodami
prowadzonej na nim gospodarki, nie
porównu wcale, lecz stosownie do
wielkości formalnej działku, do którego w
układzie uczestniczo-gospodorczym ma się
prawo. Oto naprz. we wsi Jabłonnej
Ruskiej, parafii Jabłońskiej, powiatu
Drohickiego, szl. Jakób i Szymon "z
czesnikami
swemi",
z
Bujalską,
Smorczewską i Toczyską, dają pobór z 3
1/2 włóki ziemskiej. Widzimy tedy w
Si
6281
działku tym szlacheckim (sors) 5 cząstek;
czy wydzielonych na gruncie - chyba nie;
czy równomiernych między mieczem a
kądzielą
podobnież.
Więc
najprawdopodobniej dzielono się tylko
dochodami, nadto nierównomiernie; w
takim razie było to toż samo
"siabrostwo". 2. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Była to na Rusi naddnieprskiej
pewna odwieczna forma rodowego
posiadania ziemi, różniąca się zasadniczo
tak od wspólnoty gminnej, jak i od
dziedziczenia indywidualnego. Podstawą
do tego rodzaju władania była pierwotna
wspólność krwi i pobratymstwo, t. j.
rodzina szersza, pomnożona członkami do
rodu przybranymi. Posiadanie obyczajem
siabrów różniło się od wspólnoty gminnej
najprzód
nierównością
ucząstków
używalnych, powtóre swobodą aljenacyi i
przedaży działów tak w łonie związku
między siabrami, jak i w ręce obce za
zgodą siabrów. Siabrostwo, jako władanie
rozdrobnione, dało początek w języku
polskim
do
pogardliwego
wyrazu
„szabrajstwo”. Wiadomość o siabrach
znajdujemy w statucie Litewskim (Wilno
1786 r. rozdz. IV, art. 66); w „Źródłach
dziejowych” (t. V, Warszawa 1877):
Lustracje królewszczyzn ziem ruskich.
Aleksander Jabłonowski pomieścił w
Ateneum (r. 1890, t. III, str. 583)
rozprawę: „Siabrostwo jako jedna z form
rodowego posiadania ziemi”. Łuczycki
wydał r. 1889 w Petersburgu: „Siabry i
siabrynnoje
ziemlewładieńje
w
Małorosii”. Rawita (Gawroński) w książce
swojej „Studja i Szkice historyczne” (serja
II) podaje rozprawę: „Siabrostwo jako
forma władania ziemią”.] – (hist. drobna
szlachta na Podlasiu) részesek; kisebb
földtulajdonosok,
földbirtokosok
Oroszországban
siać (sieje) [1. umieszczać nasiona w specjalnie
przygotowanej glebie, aby wyrosły z nich
rośliny; 2. rozrzucać coś sypkiego;
3. szerzyć, rozpowszechniać; 4. sączyć,
roztaczać; 5. pot. zostawiać coś gdzieś i nie
pamiętać gdzie; 6. pot. strzelać seriami;
7. pot.
o
deszczu:
padać;
8. pot.
przesypywać przez sito] – (ziarno) vetni,
elvetni; (átv.) szórni, hinteni, elhinteni,
terjeszteni
siać coś – vetni vmit
siać kąkol niezgody – a viszály, a békétlenség
magvát elhinteni
siać koniczynę – lóherét vetni
siać kwiaty – virágmagot vetni
-
Wersja 01 01 2017.
siać len – lent vetni
siać nienawiść – elhinteni a gyűlölködés magját
siać niesnaski – viszályt okozni, viszály magját
elhinteni
siać niezgodę – (átv.) viszályt hinteni
siać pieniędzmi – szórja a pénzét
siać pogłoski – mende mondát továbbadni v.
híresztelni v. terjszteni
siać popłoch – riadalmat, pánikot okozni
siać postrach – rémületet terjeszteni
siać pszenicę – búzát vetni
siać rutkę – (átv.) pártában maradni
siać trawę – fűmagot vetni
siać zgorszenie – megbotránkozást okozni,
felháborodást
kelteni,
megbotránkozást
szítani
siad [w gimnastyce: pozycja siedząca] – (sp) ülés,
térdhajlítás, guggolás
siad klęczny [siad na nogach opartych o
ziemię od kolan do stóp]
siad kuczny [siad na ugiętych nogach]
siad okraczny [siad, w którym nogi
siedzącego znajdują się po obu stronach
danego przedmiotu lub przyrządu
gimnastycznego]
siad płaski [siad z wyciągniętymi poziomo
nogami]
siad po turecku – törökülés
siad podparty [siad z oparciem rąk o ziemię]
siad rozkroczny [siad z rozstawionymi
nogami]
siad skrzyżny [siad, przy którym krzyżuje
się nogi] – törökülés; ülés keresztbetett
lábakkal
siadać (siadam, -asz, -ają) na + H. [zob. siąść] –
ülni, leülni
siadać (usiąść z pozycji leżącej) – felülni (felül)
siad! – (dla psów) ülj le!, ül!
siadać do stołu – ebédhez v. asztalhoz ülni
siadać na konia – lóra ülni
siadać na rogu stolu – az asztal sarkára ülni
siadajże! – ülj hát le; ülj már le!
siadanie – ülés
siadywać [mieć zwyczaj siedzenia gdzieś] –
ücsörögni, üldögélni
siadywać na lawce w parku – gyakran üldögél a
padon a parkban
siak [pot. zaimek występujący wyłącznie z
zaimkiem tak, odnoszący się do innych
sytuacji niż tak] – (közb.) úgy
siaki, -a, -ie [pot. zaimek występujący wyłącznie
z zaimkiem taki, odnoszący się do innych
cech osób lub rzeczy niż taki] – (közb.)
semilyen
6282
siaki taki – amilyen olyan, amilyen-amolyan
siana po kokoszki – a széna a mestergerendáig ér
sianie – vetés (művelet)
sianie fermentu i paniki – mételyezés és
rémhírterjesztés
sianko – szénácska
siano [1. skoszone i wysuszone rośliny łąkowe i
pastwiskowe, którymi karmi się zwierzęta;
2. pot. brudne, nieuczesane włosy; 3. pot.
słabe papierosy] – széna [1. virágzáskor
vagy az előtt lekaszált és megszárított
növények után származó takarmány; 2.
szárítással tartósított zöldtakarmány, a
haszonállatok egyik legjelentősebb téli
takarmánya.
Vitamintartalma
más
takarmányfélékkel összehasonlítva magas.
Magyarországon legnagyobb jelentőséggel a
réti széna bír. Az anyaszéna az első
kaszálásból származik, míg a sarjúszéna a
nyár folyamán újrasarjadzó növények
második és harmadik kaszálásából. Az édes
réti
széna
zömét
pázsitfűfélék
és
pillangósvirágúak alkotják, míg a savanyú
széna a lápréteken termő savanyúfüvekből
(pl. sás, káka, szittyó) áll.]
siano łąkowe – réti széna
siano prasowane – préselt széna
siano się zaparzyło – a széna begyulladt
sianokosy [1. koszenie i suszenie traw; 2. okres
trwania tych prac] – szénakaszálás,
szénagyűjtés
sianożęcie – szénakaszálás
siara [1. żółtawy, gęsty płyn, wydzielany przez
gruczoły mleczne kobiet i samic ssaków
pod koniec ciąży i w pierwszych dniach po
porodzie; 2. tanie wino] – előtej; olcsó bor
siarczan [1. sól lub ester kwasu siarkowego; 2.
Siarczany(VI) (nazwa półsystematyczna:
siarczany) – sole lub estry kwasu
siarkowego(VI) (siarkowego).] – (vegyt)
vasgálic; szulfát [A szervetlen kémiában a
szulfátok szulfátiont (SO2−4) tartalmazó
vegyületek, a kénsav sói. A szulfátion egy
kénatomból, és négy oxigénatomból épül fel,
melyek a központi kénatom körül szabályos
tetraédert formálva helyezkednek el. Az
alkálifém-szulfátok vízben oldhatók. A
kalcium-szulfát és az ezüst-szulfát nehezen
oldódik, a stroncium-szulfát, a báriumszulfát, a higany-szulfát és az ólom-szulfát
gyakorlatilag nem oldódik vízben.]
siarczan amonu – (vegyt.) ammóniumszulfát
siarczan cynku – cinkgálic
siarczan glinowo-potasowy – timsó, KAl(SO4)2
Siarczan(VI)
glinu-siarczan(VI)
potasuwoda(1/1/24), siarczan glinowo-potasowy,
-
Wersja 01 01 2017.
ałun
glinowo-potasowy,
K2(SO4)·(Al)2(SO4)3·24H2O
[bezbarwne
kryształy rozpuszczalne w wodzie i
rozcieńczonych kwasach. Stosowany jest
m.in. jako klej, do włókien przy farbowaniu,
do garbowania skór (garbowanie), do
oczyszczania wody, w lecznictwie (odtrutka
przy zatruciach ołowiem), kosmetyce
(środek ściągający).] – (chem) timsó;
K2(SO4)·(Al)2(SO4)3·24H2O
siarczan magnezowy – mangéziumszulfát
Siarczan(VI) magnezu (synonimy: sól gorzka, sól
angielska, sól z Epsom) [nieorganiczny
związek
chemiczny
o
wzorze
sumarycznym
MgSO4,
sól
kwasu
siarkowego i magnezu. Występuje on w
przyrodzie jako minerał epsomit.] –
keserűsó, magnézium-szulfát, MgSO4 [egy a
magnézium és a kénsav által alkotott só,
melynek
képlete
MgSO4.
Sokszor
heptahidrát
formában
fordul
elő
(MgSO4·7H2O). Az anhidrát (vízmentes)
formáját szárítóanyagként is alkalmazzák.
Mivel az anhidrát higroszkópos anyag, ezért
a mennyiségét nehéz mérni, mert a levegőből
vizet zár magába, növelve ezzel tömegét.]
siarczan metalu – fémszulfát
siarczan metylu – metilszulfát
siarczan miedzi [Siarczan(VI) miedzi(II), CuSO4
– nieorganiczny związek chemiczny, sól
kwasu siarkowego i miedzi na II stopniu
utlenienia. Bezwodny siarczan miedzi jest
biały. W temperaturze pokojowej jest
silnie higroskopijną substancją o gęstości
3,6 g/cm³. Dobrze rozpuszcza się w wodzie,
roztwór ma odczyn lekko kwaśny.] –
rézgálic, szulfát, kékgálic, kékkő; réz-szulfát
(vagy réz(II)-szulfát, rézgálic), CuSO4 [a réz
egyik leggyakoribb vegyülete. Formálisan a
réz(II)-oxid és a kénsav reakciójából
származtathatjuk.
Ásványtani
neve
kalkantit.]
siarczan ołowiu – ólomszulfát
Siarczan(IV) sodu (siarczyn sodu) [nieorganiczny
związek chemiczny, sól sodowa kwasu
siarkowego(IV) o wzorze Na2SO3.] nátrium-szulfit
(E221)
egy
az
élelmiszeriparban használt tartósítószer
siarczan terbowy – terbiumszulfát
siarczan żelaza(II) (ATC: B 03 AA 07, FeSO 4)
[nieorganiczny związek chemiczny, sól
żelaza i kwasu siarkowego] – vasszulfát;
vas(II)-szulfát (FeSO4, régi magyar nevén:
kénsavas vasélecs); a vas kénsavval alkotott
sója, szulfátja; fekete gálic
siarczany [sole lub estry tlenowych kwasów
siarki] – szulfátok; a szervetlen kémiában a
6283
szulfátiont (SO42−) tartalmazó vegyületek, a
kénsav sói
siarczany, -a, -e; siarczynowy, -a, -e – kénes,
kéntartalmú
siarczanowy papier celulozowy [patrz papier
celulozowy siarczanowy] – szulfát (nátron)
cellulózból készült papír; szulfátcellulóz
papír
siarczek [sól kwasu siarkowodorowego] – (vegyt.)
szulfid
siarczek węgla [dwusiarczek węgla, (poprawnie:
disiarczek węgla, siarczek węgla(IV) ) związek
chemiczny
o
wzorze
sumarycznym CS2.] – (vegyt.) szénkéneg,
széndiszulfid, szén-diszulfid (CS2) [a széndioxid
kénanalóg
vegyülete.
Erősen
mérgező, illékony folyadék. Apoláris
molekulákat alkot, emiatt vízben nem
oldódik (oldhatósága 0,1 g/100 ml).]
siarczek żelaza – vasszulfát
siarczek żelaza(II), FeS [nieorganiczny związek
chemiczny, sól kwasu siarkowodorowego i
żelaza na II stopniu utlenienia. Podobnie
jak tlenek żelaza(II), jest związkiem
niestechiometrycznym (bertolidem). W
przyrodzie
występuje
jako
ferromagnetyczny
minerał
pirotyn.
Można go otrzymać poprzez syntezę z
pierwiastków w wysokiej temperaturze:
Fe + S → FeS] – vas(II)-szulfid [a vas
kénnel
alkotott
vegyülete,
szulfidja.
Szürkésfekete vagy sötétszürke színű. Ha
megolvasztják, fekete színű lesz. Vízben
gyakorlatilag oldhatatlan, az oldhatósági
szorzata 10−18 körüli]
siarczkowy, -a, -e – (vegyt.) szulfidos
siarczyn [sól lub ester kwasu siarkowego] –
szulfit [szulfitok: a kénessav sóii. Szulfitiont
(SO32-) tartalmazó vegyületek. A szulfition
egy központi kénatomból és ekörül
elhelyezkedő három oxigénatomból áll.]
siarczysty, -a, -e [1. mający duże natężenie; 2. o
przekleństwie: dosadny; 3. daw. pełen
temperamentu]
–
heves,
lelkes,
lobbanékony, indulatos, buzgó, tüzes,
lendületes
siarczysty mróz – csikorgó fagy; farkasordító
hideg
siarczyste zapały – kénes gyújtólövedék
siarczysty mróz – erős fagy, csikorgó hideg,
farkasordító hideg
siarczyście – gorombán, durván, nagyon rettentően,
borzasztóan,
hevesen,
lelkesen,
lobbanékonyan,
indulatosan,
buzgón,
tüzesen, lendületesen
siarka (S, łac. sulphur)
[1. pierwiastek
chemiczny, niemetal z bloku p w układzie
-
Wersja 01 01 2017.
okresowym; 2. pierwiastek chemiczny,
żółta krystaliczna substancja występująca
w przyrodzie w stanie rodzimym i w
postaci związków] – (vegytan) kén (S,
Sulphur) [a periódusos rendszer egy kémiai
eleme. Vegyjele S, a latin sulfur
kezdőbetűjéből
származik.
Nevének
eredetére két magyarázat kínálkozik, az
egyik az indoeurópai suelphlos-ra vezeti
vissza, ami a swel (lassan égni) kifejezésből
ered. Korábban viszont úgy gondolták, hogy
a szanszkrit sulver-ból (a réz ellenségéből)
ered. Rendszáma 16. Nemfémes, íztelen,
szagtalan, természetes formájában sárga
kristályos szilárd anyag.]
Siarka i Ogień [łatwopalna mieszanina smoły
ziemnej i siarki znajduje się do dziś na
ziemiach Palestyny. Była używana przez
Boga w czasie wykonywania sądu nad
Sodomą i Gomorą.] – tűz- és kéneső
[Szodoma és Gomorra katasztrófája; A
monda szerint Isten megelégelte, az emberek
bűnös életvitelét, és tűz- és kénesőt bocsátott
rájuk, porig égetve mindent.]
siarkownia – kénezőműhely, gyufagyár
siarkowodór [związek nieorganiczny siarki z
wodorem, trujący, palny gaz o zapachu
zgniłych jaj] – (vegyt.) kénhidrogén, kénhidrogén
(H2S)
v.
hidrogén-szulfid,
hidrotionsav (bűzös, szintelen gáz)
siarkowodorowy, -a, -e – (vegyt.) kénhidrogénes
siarkowy, -a, -e [przymiotnik od: siarka] – kén-;
kénes
siatka [1. ażurowa plecionka ze sznurka, drutu,
nici itp.; też: przedmiot wykonany z takiej
plecionki;
2. układ
czegoś,
podporządkowany
jakiejś
zasadzie;
3. układ krzyżujących się ze sobą linii, np.
ulic lub przewodów; 4. o drobnych,
przecinających się liniach rysujących się
na czymś; 5. zorganizowana grupa ludzi
prowadzących tajną działalność; 6. pot.;
zob. siatkówka w zn. 1.; 7. w siatkówce,
tenisie,
badmintonie:
naciągnięta
plecionka sznurowa, rozdzielająca boisko
na połowy; 8. w piłce nożnej, ręcznej,
wodnej i w hokeju: osłona boków i tyłu
bramki; 9. torba na zakupy] – háló,
hálózat; szatyor, hálószatyor; (sp.) kosár,
háló; (átv.) háló, tőr, lép; horgolás; (rád.)
rács; (nyomd.) raszter; (bonc.) hálózat,
rendszer; drótkerítés; sodrony
siatka, splot siatkowy [1. splot siatkowy dzianiny
osnowowej z otworami tworzonymi przez
oczka. Otwory te są tworzone poprzez
niepowiązane
ze
sobą
sąsiednie
kolumienki oczek. 2. wzór, który jest
tworzony poprzez wypełnianie otwartych
6284
przestrzeni – stąd nazwa siatka
wypełniająca. 3. Splot siatkowy jest
tworzony na maszynach. 4. siatka
szydełkowa – zobacz – koronka
szydełkowa.] – filé, filet [1. Az áttört mintás
láncrendszerű kötött kelmék egy fajtája: a
kihagyásos fonalbefűzés folytán egyes
szempálcák között nyílások („áttörések”)
keletkeznek, amelyeket a kötésnél mintázat
szerint lehet elhelyezni. 2. Hálószerű,
négyszögletes lyukú textília, amit a
csipkekészítéshez használt gépeken állítanak
elő. Sokoldalúan alkalmazzák függönyök és
ruhadíszítések készítésénél, amelyeknél a
négyszögletes nyílásokat a minta szerint
fonallal kitöltik. Lásd még: horgolt filé. A
francia „filet” (ejtsd: filé) szó jelentése:
háló.]
siatka, tiul [materiał włókienniczy tworzony za
pomocą krzyżowania nici lub innych
długości materiału tekstylnego. Tkanina
jest zabezpieczona w miejscach, gdzie
dwie nici się przecinają, tworząc sploty o
różnych rozmiarach.] – háló [Viszonylag
nagy nyílásokkal rendelkező textil szerkezet,
amit fonalból, nehezebb kivitelben zsinórból
vagy kötélből készítenek. A fonalból készült
hálót általában szövéssel vagy kötéssel
állítják elő, a zsinórból, kötélből készültet
csomózással.
Általában
ipari
és
mezőgazdasági célokra használják, finomabb
kivitelben esetleg egyes ruhadarabokon is
előfordul védelmi vagy díszítő célzattal.]
siatka akustyczna – hangrács
siatka dyfrakcyjna – elhajlási rács
siatka do włosów – hajháló
siatka drucianna – drótháló, fémháló, drótkerítés,
sodronyháló, sodronyszövet
siatka dyfrakcyjna [przyrząd optyczny używany
w spektroskopii do otrzymywania widm
optycznych w wyniku dyfrakcji i
interferencji] – diffrakciós rács
siatka ekranowa – árnyékolórács
siatka godzin [plan lekcji, wykładów, zajęć w
szkole, na uczelni itp.] – óraterv, órarend
siatka haseł [spis wyrazów, terminów itp.
stanowiących
hasła
słownika,
encyklopedii] – jelrendszer
siatka hydrograficzna – vízhálózat, vízrajz
siatka geograficzna [układ południków i
równoleżników na powierzchni Ziemi] –
-
Wersja 01 01 2017.
földrajzi fokbeosztási hálózat; földrajzi
fokhálózat
siatka kartograficzna [odwzorowana na mapie
siatka
geograficzna
lub
siatka
współrzędnych
geodezyjnych]
–
térképészeti hálózat v. rendszer
siatka miedziana – rézsodrony
siatka na bagaż – poggyásztartó
siatka na motyle – lepkefogó háló, lepkeháló
siatka na narzędzia – műszerelőtálca
siatka na zakupy – bevásrlóháló, piaciháló; necc
siatka naczyniowa – (bonc.) edényrendszer,
véredényrencszer
siatka obrazowa [zob. raster telewizyjny] –raszter
(kép sorai és oszlopai)
siatka ochronna – védőháló
siatka pajęcza – pókháló
siatka planktonowa [gęsta siatka służąca do
poławiania planktonu] – planktonháló (egy
nagyon sűrű szövésű nylon anyagból készült
tölcsérformájú háló. Ennek végén egy üveg,
vagy műanyag pohár van.)
siatka płac [tabela wynagrodzeń za pracę] –
fizetési rendszer; bérkategóriák
siatka przeciw owadom – szúnyogháló
siatka przecisko komarom – szúnyogháló
siatka przeciwemisyjna – katódháló
siatka przeciwmoskitowa – szúnyogháló
siatka stalowa (w łóżku) – sodronybetét
siatka sterująca – vezérlőrács
siatka szydełkowa [siatka, która charakteryzuje
się tym, że jest tworzona na szydełkarce
poprzez podwójne ściegi lub łańcuszki.
Cała siatka tworzy wzór. Rodzaj siatek
zależy od rozmiaru nici i igieł.] – horgolt
filé [Szabályos négyzetes nyílásokkal,
horgolással készített háló. A nyílások egy
részét a minta szerint szemekből alkotott
pálcákkal töltik ki. Lásd: filé.]
siatka tenisowa – teniszháló
siatka triangulacyjna – háromszögelésű háló v.
hálózat
siatka wielościanu [1. figura płaska powstała
przez rozcięcie wielościanu wzdłuż
krawędzi
i
rozłożenie
ścian
na
płaszczyźnie; 2. jest przedstawieniem
wielościanu na płaszczyźnie] – poliéder
háló
siatka wodna – vízhálózat, vízrajz
siatkarka [kobieta uprawiająca siatkówkę] –
(sp.) röpladbajátékos v. röpladbajátékosnő;
női röplabdázó; hálókészítőnő, hálószövőnő
6285
siatkarski, -a, -ie – (sp) röplabdasiatkarstwo [wyrabianie siatek, sieci] –
hálókészítés
siatkarz [1. sportowiec uprawiający grę w
siatkówkę;
2. robotnik
wyrabiający
metalowe siatki] – (sp.) röplabdázó;
hálókészítő, hálószövő
siatkoskrzydły,
-a,
-e
[o
cechach
siatkoskrzydłych (rodzina owadów)] –
(áll.) recésszárnyúak [owad siatkoskrzydły:
recésszárnyú rovar]
siatkowaty, -a, -e – hálós-, hálószerű
siatkowy, -a, -e [przymiotnik od: siatka] – hálósiatkówka1 [zespołowa gra sportowa, polegająca
na przebijaniu piłki nad siatką na pole
przeciwnika i utrzymywaniu jej w locie] –
(gra) röplabda (grałem w siatkówką:
röplabdáztam)
siatkówka plażowa a. plażowa piłka siatkowa
[sportowa gra zespołowa. Odmiana piłki
siatkowej – jest rozgrywana na piasku. Od
roku 1996 jest to dyscyplina olimpijska.] –
strandröplabda [egy olimpiai sportág ahol két
csapat játssza az eredeti röplabdát homokon.
Tehát itt is két csapat játszik és a saját
térfelük egy magas hálóval van elválasztva
az ellenfelétől. A játék lényege, hogy a
labdát úgy juttatják át a másik csapat
térfelére, hogy a másik csapat játékosai ne
tudják visszaütni, hanem a földön landoljon,
és így pontot szerezzenek. Dél-Kaliforniában
és Hawaii-n kezdték el játszani és mára
szerte a világon nagy népszerűségnek
örvend. A nyári olimpiai játékokon először
1996-ban szerepelt a strandröplabda.]
-
Wersja 01 01 2017.
siatkówka2 (łac. retina) [1. wewnętrzna,
światłoczuła błona gałki ocznej; 2. jeden z
elementów budowy oka, rodzaj błony
wewnątrz gałki ocznej, na tylnej jej
powierzchni] – (lat.) retina; (orv.)
recehártya, ideghártya; kötőhártya [a primer
látási érzékelés helye]
siąć jęczmień – árpát vetni
siąg [zob. sążeń] – (vad) szárnytáv, szárnytávolság
siąknąć — siąkać [wciągnąć nosem powietrze,
powstrzymując wydzielinę, lub wyczyścić
nos, wydmuchując powietrze] – szívja az
orrát, szipákolni; kifújja az orrát
siąpić (siąpi) [pot. o deszczu: mżyć lub kropić] –
szemerkélni, csöpörögni, permetezni, szitálni
siąść (siądę, siądzie) — siadać [et. łac. sedere;
1. przybrać
pozycję
siedzącą;
2. o
owadach, ptakach: zatrzymać się na
czymś; 3. zająć gdzieś miejsce, żeby zacząć
coś robić; 4. o samolocie: wylądować;
5. pot.
zepsuć
się
lub
przestać
funkcjonować] – ülni, leülni
siąść do obiadu – ebédhez ülni
siąść do roboty (do fortepianu, do kolacji) –
(zongorához, vacsorához) munkához ülni v.
leülni
siąść do stołu – asztalhoz ülni
siądźmy do sołu! – üljünk az asztalhoz!
siąść do kart – kártyához ülni
siąść komu na karku – (átv.) nyakára ülni vkinek
siąść na konia – lóra ülni
siąść na ławce – padon ülni
siąść po turecku – törökülésben v. törökösen ülni
siąść przy ogniu – tűznél v. tűz mellett ülni
siąść przy stole – asztalnál v. ebédnél ülni
siąść w kucki – kuporogni, guggolni
Siba, Syba (wyznaczony) [był początkowo sługą
Mefiboszeta] - Siba, a Mefibóset szolgája
Sibiu, Sybin (rum. Sibiu, węg. Nagyszeben, niem.
Hermannstadt) [to miasto w środkowej
Rumunii, w Siedmiogrodzie, stolica
okręgu Sybin. Leży nad rzeką Cibin,
dopływem Oltu.] – Nagyszeben (románul
Sibiu, németül Hermannstadt, latinul
Cibinum) [város Romániában. Egykor az
erdélyi szászok kulturális és kereskedelmi
központja, Szebenszék, majd Szeben
vármegye, ma Szeben megye székhelye.]
sic! [wym. s-ik] (właśnie) tak!, (świadomie) tak
(napisane)! [łac. 'tak; w ten sposób'uwaga
umieszczona po zacytowanym wyrazie a.
zwrocie, stwierdzająca, że tak właśnie był
wydrukowany (napisany, powiedziany) w
tekście oryginalnym; ironiczna uwaga
odręczna na marginesie tekstu] – (sic!)
így! Szöveg közben alkalmazott szó, mely
6286
arra hívja fel a figyelmet, hogy az előtte
szereplő szó, adat nincs elírva, azt eredeti
formájában - akár hibásan is - idézték.
sic itur ad astra [zob. macte nova virtute puer;
sic itur ad astra łac., chwała twej
młodzieńczej odwadze, chłopcze; tak
kroczy się ku gwiazdom; por. per aspera
ad astra; z Wergiliusza (Eneida, 9, 641).]
(lat.) sic itur ad astra (így jutunk a
csillagokig); ez a nagyság útja
sic transit gloria mundi [łac., tak przemija
chwała (tego) świata; łac. Pater sancte, sic
transit... 'Ojcze św., jw.'; początkowe
wyrazy łac. pieśni kośc., wymawiane przy
spalaniu garści pakuł w czasie koronacji
papieża; por. Tomasz à Kempis (13801471) Naśladowanie Chrystusa, 1, 16.] –
(lat.) sic transit gloria mundi (így múlik el a
világi dicsőség); az e világi dicsőség
mulandó
Sichon * Amoryci - Sichon, az amoriták királya
(21,21–32)
siciarz [dawniej: 1. rzemieślnik wytwarzający
sita; 2. starorzymski gladiator oplątujący
rywala siecią; sieciarz] – szitakészítő;
retiarius (katona v. gladiátor hálóval, melyet
ellenfelének fejére vetett)
Siciarz [wieś w Polsce położona w województwie
mazowieckim, w powiecie żuromińskim, w
gminie Siemiątkowo] – Siciarz (lengyel
falu)
sicz [warowny obóz Kozaków zaporoskich w
XVI–XVII w] – (hist.) (kozák székhely)
Sicz (ukr. Січ) [centrum administracyjne i
wojskowe Kozaków] – Szics; (hist.) (kozák
székhely)
Sicz zaporoska (ukr. Запорозька Січ) [główny
ośrodek Kozaków zaporoskich (niżowych).
Ufortyfikowany obóz (por. kosz) kozacki,
zakładany od XVI wieku na różnych wyspach
dolnego Dniepru (m.in. na Chortycy). Pierwsza
sicz
została
założona
przez Dymitra
Wiśniowieckiego zw. Bajdą. W końcu XVII
wieku zlokalizowano ją w pobliżu obecnego
Nikopola. Zburzona w 1709 r., odbudowana w
1734 r. na rzece Podpolna, zlikwidowana
ostatecznie w 1775 r. na polecenie Katarzyny
II.] – Zaporizzsjai kozákok (oroszosan
zaporozsjei kozákok) [a mai Ukrajnában
található Zaporizzsjai területen élt kozákok
neve. Központjuk a Zaporizzsjai Szics nevű
erőd volt.]
Lokalizacja Siczy Zaporoskiej
 Sicz tomakiwska (do 1593)
 bazawłucka (1593-1638) na wyspie Bazawłuk
u ujścia rzeki Bazawłuk
 Sicz Mykytyńska (1638-1652)
 Sicz Czortomłycka (1652-1709)
 Sicz Kamiańska (1709-1711)
-
Wersja 01 01 2017.
 Sicz Ołeszkiwska (1711-1734)
 Nowa Sicz (1734-1775)
Zaporizzsjai Szics: A történelem során
Zaporizzsjai Szics helye állandóan változott:
 1556-1557 Horticai Szics
 1564-1593 Tomakivkai Szics
 1593-1638 Bazavlucki Szics
 1639-1652 Mikitinszkij Szics
 1652-1709 Csortomlinszkai Szics
a
Sicz (Diuna) (ang. sietch) [w fikcyjnej kulturze
fremeńskiej, stworzonej przez Franka
Herberta,
podstawowa
jednostka
organizacji społecznej, w pierwotnym
znaczeniu - jaskinia używana jako
schronienie w czasie niebezpieczeństwa.
Dowódcą siczy był naib - mężczyzna,
który uzyskał władzę zabijając w
rytualnym
pojedynku
poprzedniego
naiba. Władza naiba była absolutna.] –
Dűne [Frank Patrick Herbert (1920. október
11., Tacoma, Washington – 1986. február
11., Madison, Wisconsin) amerikai sci-fi író.
Legismertebb regénye a Dűne.]
sidlić (sidlię, sidli) – tőrbe csalni; lenyűgözni,
megejteni
sidlić się – tőrbe esni, kelepcébe v. csapdába kerülni
sidło, sidła [1. pętla z drutu, sznura itp., używana
przez kłusowników do łapania zwierzyny;
2. sytuacja bez wyjścia; 3. (u Zygmunta
Glogera) Ł. Gołębiowski wymienia takie:
„nawiązka” i „sypełek”, sidła z przynętą
na zwierzynę; „brózdy”, sidła na
skowronki w brózdach stawiane; „dona”,
sidełko
szczególniej
na
kwiczoły;
„kołowrót” albo „kręg” w rodzaju denka
od beczułki na wodzie umocowanego, z
przywiązaną na środku żywą kaczką i
zastawionemi dokoła niej sidłami na
dzikie
kaczki,
które
na
krzyk
przywiązanej zlatują się; „opałki”, sidło
na kuropatwy; „ponóż”, sidło koło gniazd
umieszczane;
„pozżynka”
chwyta
jarząbki; „wnitek”, „wspar” i inne.] –
háló; (átv.) tőr, csapda, kelepce; hurok
sidła na kogo zastawić – kelepcét állítani vkinek v.
vki elé
sidła na tchórza – görénycsapda v-fogó
sidło rozstawiać – tőrt vetni, csapdákat állítani
siebie [zob. się] – magát, önmagát
siebierka [(u Zygmunta Glogera) siebierskie
sukno przywożono z Rosyi a Instruktarz
celny litewski oznaczył cło od postawu.] –
(daw) orosz posztó fajta
6287
siec (siekę, siecze) [1. bić batem, kijem itp.,
zostawiając ślady; 2. uderzać czymś
ostrym, raniąc lub zabijając; 3. o deszczu,
śniegu, wietrze itp.: padać gęsto,
uderzając w coś ostro; 4. reg. kosić, żąć] –
vágni, metszeni, vagdalni, metélni, aprítani
siec wrogów – vágja, aprítja az ellenséget
siec się [1. chłostać się wzajemnie; 2. walcząc ze
sobą, ranić się wzajemnie] – ütik-verik
egymást; megsebesítik egymást
Sieci Doskonałości – (Networks of Exellence –
NoE) [bedace wirtualnymi centrami
badawczymi, które poprzez koordynacje
programów naukowych, wspólny dostep
do laboratoriów oraz wymiane kadry
integrowac beda kilka lub kilkanascie
najlepszych
naukowych
instytucji
europejskich. Głównym celem jest
wzmocnienie współpracy naukowców i
inżynierów, których badania odpowiadaja
priorytetom badan europejskich. Budżet
projektu dotyczacego utworzenia NoE
może wynosi kilkaset tys. euro i co istotne
może w całosci pochodzic z srodków UE.
Warunkiem jest uczestnictwo w projekcie
co najmniej 3 placówek, w tym 2 z krajów
EU lub krajów kandydujacych. Sa to
projekty długoterminowe, o okresie
funkcjonowania min. 2-3 lata.] – NoE
Networks of Exellence (kiválósági hálózat)
sieciarka1 – szitakészítőnő
sieciarka2 [1. owad o jaskrawozielonym, żółtym
lub brunatnym ubarwieniu, żywiący się
innymi owadami; 2. rzadki owad żyjący
na
bardzo
czystych
obszarach
wodonośnych] – igazi recésszárnyú rovar
sieciarka – drapieżnik
-
Wersja 01 01 2017.
Sieciarki, siatkoskrzydłe (Neuroptera) [owady z
rzędu
zaliczanego
do
owadów
uskrzydlonych, rozpowszechnione prawie
na całej kuli ziemskiej. Osiągają od kilku
mm do kilku cm długości ciała i
kilkanaście cm rozpiętości skrzydeł. Są
silnie zróżnicowane morfologicznie, mają
dobrze rozwinięte oczy, długie czułki,
narządy gębowe gryzące, skrzydła
przeważnie
przezroczyste,
silnie
żyłkowane, nogi dobrze rozwinięte,
umożliwiające szybkie chodzenie, u
niektórych występują przednie kończyny
chwytne]
–
igazi
recésszárnyúak
(Neuroptera)
v.
(Neuropterida)
az
ízeltlábúak törzsének és a rovarok
osztályának egyik rendje
sieciarnia [zakład produkujący sieci] –
hálókészítő üzem
sieciarstwo – hálókészítő v. hálókötő ipar
sieciarz [wojownik używający w walce sieci] –
retiarius (katona v. gladiátor hálóval, melyet
ellenfelének fejére vetett)
Sieciarz jaskiniowy (Meta menardi) [gatunek
pająka z rodziny kwadratnikowatych
(Tetragnathidae). W Polsce spotykany jest
m.in. w Ojcowskim Parku Narodowym] –
Barlangi keresztespók (Meta menardi)
sieciarzy – hálókötő ffi
„Sieciechowscy śpiewacy świętokrzyscy pijacy a
pułtuscy żacy” byli słynni. [Ks. Gacki,
opisując „Benedyktyński klasztor w
Sieciechowie” (Radom, 1872 r.), mówi:
„Przy odprawianiu nabożeństwa używaną
była muzyka. O kapeli tutejszej wspominają
dopiero w XVIII w. Kapelistów świeckich
bywało do 15 osób, a prócz nich grywali i
śpiewali amatorowie zakonnicy, bo każdy z
nich mógł się uczyć grać na jakim chciał
instrumencie, a musiał znać koniecznie
przepisy śpiewu kościelnego. Dlatego też
mawiano o benedyktynach: Sieciechovienses
cantores,
Calvomontani
potatores,
Plocenses doctores, lub też po polsku, jak
powyżej.] – (közm.) a „Sieciechów-i
énekesek, szentkereszti korhelyek és pultuski
diákok” híresek voltak
6288
sieciowy, -a, -e [dotyczący sieci, związany z siecią
(np. prąd sieciowy)] – hálózati
sieciówka – összevonalas bérlet
sieczka [1. drobno pocięte słoma, siano itp.,
służące jako pasza; 2. pot. błahe lub
nieuporządkowane wiadomości; 3. pot.
drobne paciorki szklane, koralowe itp.] –
szecska [apróra vagdalt zab-, árpaszalmából
vagy
más
különböző
tápértékű
szálastakarmányból
készült
takarmánykeverék, melyhez ízesítőül korpát,
kukoricát, répát is kevernek]
sieczkarka [maszyna rolnicza służąca do cięcia
słomy, trawy, kukurydzy] – szecskavágó,
szecskavágógép
sieczkarka do kukurydzy (Claas Jaguar 860) –
kukoricaszeczkázó
sieczkarnia [maszyna rolnicza służąca do cięcia
słomy, trawy, kukurydzy i innych roślin
pastewnych na sieczkę] – szecskázó pajta v.
helyiség; szecskavágó, szecskavágógép
sieczkarnia samojezdna [maszyna rolnicza
służąca do równoczesnego koszenia,
rozdrabniania, cięcia, miażdżenia, a także
transportowania na przyczepę kanałem
wyrzutowym sieczki uzyskanej z roślin
stosowanych
jako
pasze:
wysokołodygowych (kukurydza, sorgo),
niskołodygowych
(lucerna,
żyto,
koniczyna, trawy) oraz uprzednio ściętych
i uformowanych w wały lub pokosy
(siano, słoma, trawy). Maszyna ta znalazła
również zastosowanie przy zbiorze
biomasy (wierzby energetycznej).] –
önjáró szecskázógép
-
Wersja 01 01 2017.
sieczna [linia prosta przecinająca krzywą,
jakąkolwiek figurę geometryczną lub
powierzchnię w dwu lub więcej punktach]
– (geom) metsző egyenes, szelő, (mt.)
szekáns
sieczna (okręgu) – szelő
sieczny, -a, -e – vágó, metsző
sieć [1. plecionka z nici lub sznurka służąca do
łapania ryb, rzadziej do chwytania
zwierząt; 2. pułapka lub zasadzka na
kogoś; 3. o drobnych, przecinających się
liniach rysujących się na czymś;
4. zorganizowana
grupa
ludzi
prowadzących tajną działalność; 5. system
krzyżujących się przewodów, dróg, ulic
itp.; 6. ogół placówek określonego typu
obejmujących swym zasięgiem jakiś teren;
7. cieniutkie nitki snute przez pająki; też:
rozpięta pajęczyna; 8. pierwotnie obiekt o
strukturze kratowej (przestrzeń między
splotami lub węzłami, czyli miejscami
spojenia, nazywa się często okami)
przeznaczony chwytania bądź pętania,
przede wszystkim podczas polowania
(później również rybołówstwa), wykonany
z surowców naturalnych (takich jak nici
lub sznurki), później syntetycznych; 9. w
przenośni „pułapka, zasadzka”; 10. pot.
synonim spokrewnionego z nim wyrazu
siatka] – háló (szövedék), (rozgałęzienie np.
komunikacyjna) hálózat,
közlekedési
hálózat; kirendeltségi hálózat; (sieć rybacka)
horgászháló; (przem.) szakág; (átv.) kelepce,
csapda, háló
sieć – (informatika) hálózat [Általában hálózaton
sok eszköz összekapcsolt együttesét értjük.
Így egy számítógépes hálózatban, nem
meglepő módon, számítógépek vannak
egymással fizikai kapcsolatban. Ez alatt
persze nem azt kell érteni, hogy minden gép
minden másikkal közvetlenül össze van
drótozva, hanem azt, hogy elvileg
mindegyikük fel tud építeni kapcsolatot
bármelyik másikkal. A közvetlen fizikai
kapcsolat inkább a helyi hálózatokra
jellemző. Mire jó (egyáltalán jó-e) a hálózat?
Legfőképpen arra, hogy az összekapcsolódás
révén az információ áramlása felgyorsul.
Hasznos a hálózat abban a tekintetben is,
hogy a számítógépek összekapcsolásával az
eredetileg
egyedül
álló,
gyengébb
teljesítményű
gépek
együtt
egy
rendszert
alkotnak,
amelynek segítségével különböző feladatok
oldhatók meg. Mindezek pedig kifejezetten
előnyös tulajdonságok.]
 sieć pajęcza lub pajęczyna – konstrukcja
pająka: pókháló
 sieć łowiecka [1. wnyki do chwytania
6289
ptaków, zwierząt; 2. sieci ze sznurów
konopnych, lnianych itp. używane od dawna
do chwytania zwierzyny; obecnie dozwolone
do odławiania żywej zwierzyny dla jej
przesiedleń, na eksport i do badań
naukowych]: háló, vadászháló
 sieć rybacka [1. sidło do połowu ryb; 2.
narzędzia do połowu ryb wykonane z
tkaniny sieciowej o oczkach dostosowanych
do wielkości łowionych ryb; ceza, drygawica,
manca, mieroża, neta, niewód, okrężnica, sak,
więcierz, włok, żak]: halászháló, háló
 retiarius (łac. sieciarz) – broń gladiatorów, gladiátor háló
Abstrakcja
struktury
sieci
została
zaadaptowana w wielu innych dziedzinach
życia: od języka codziennego do naukowego,
gdzie zwykle oznacza układ o stabilnej i
spójnej,
lecz
niezbyt
uporządkowanej
strukturze przypominającej kształtem sieci w
powyższych znaczeniach:
 sieć maskująca – element kamuflujący,
 sieć społeczna – w socjologii,
o struktura sieciowa – w ekonomii,
 sieć handlowa, usługowa, kulturalna – grupa
budynków, oddziałów firmy, organizacji itp.,
 sieć zegarowa – zespół zegarów wtórnych
sterowanych zegarem głównym z centrali
czasu,
 sieć czynności (diagram Gantta, sieciowy) –
harmonogram w metodzie planowania
PERT.
Transport
 sieć transportowa – w transporcie zespół
węzłów i szlaków,
o sieć kolejowa – układ stacji węzłowych
oraz linii kolejowych,
o sieć trakcyjna (jezdna) – system
elektryczny zasilający pojazdy, przede
wszystkim szynowe (zob. sieć powrotna),
 sieć radiolokacyjna – system obserwacji
radarowej.
Media
 sieć energetyczna – układ nośników energii
wraz z urządzeniami podtrzymującymi jej
przepływ,
o sieć elektroenergetyczna – do przesyłania
energii elektrycznej z elektrowni do
odbiorców (zob. układ sieciowy),
-
Wersja 01 01 2017.
 sieć ciepłownicza (cieplna) – do przesyłania
czynnika grzejnego z elektrociepłowni lub
kotłowni do odbiorców,
 sieć wodociągowa – do rozprowadzania
wody z ujęcia do odbiorców,
 sieć kanalizacyjna – do odprowadzania
ścieków,
 sieć telekomunikacyjna – do świadczenia
usług telekomunikacyjnych (zob. sieć
wewnętrzna, sieć publiczna, eksploatacja
sieci telekomunikacyjnych)
o sieć czasu – system dystrybucji wyniku
pomiarów czasu,
o sieć teledacji (transmisji danych),
o sieć telefoniczna,
 sieć abonencka,
 sieć telefonii komórkowej,
o sieć telegraficzna,
 sieć teleksowa,
 sieć genteksowa,
o Integrated Services Digital Network (ISDN)
o sieć komputerowa – zespół komputerów i
urządzeń połączonych liniami transmisji
danych (zob. topologia sieci komputerowej,
podsieć),
 sieć lokalna (ang. Local Area Network,
LAN),
 sieć bezprzewodowa (ang.
Wireless Local Area Network,
WLAN),
 sieć wirtualna (ang. Virtual
Local Area Network, VLAN),
 sieć miejska (ang. Metropolitan Area
Network, MAN),
 sieć rozległa (ang. Wide Area Network,
WAN),
 Internet, w tym World Wide Web
(WWW, sieć Web),
 Intranet i Ekstranet.
Geodezja i geologia
 sieć geodezyjna – zbiór punktów
geodezyjnych o położeniu ustalonym
jednorodnymi metodami (zob. altimetria
satelitarna),
o sieć poligonowa – wyznaczona metodami
poligonizacji,
o sieć triangulacyjna – wyznaczona
metodami triangulacji (zob. sieć bazowa),
o sieć niwelacyjna – wyznaczona metodami
niwelacji,
 sieć hydrograficzna (wodna) – zespół cieków
wodnych,
 sieć rzeczna,
o sieć monitoringu podstawowego –
kontrola ilości i jakości wód (zob.
reperowa sieć monitoringu),
 sieć krystaliczna – w krystalografii (zob. sieć
Bravais'go).
Anatomia
 sieć większa, sieć mniejsza – części
otrzewnej,
 sieć dziwna – układ naczyń włosowatych
6290
między dwiema tętnicami,
 sieć idiotypowo-antyidiotypowa – system
regulacji odpowiedzi immunologicznej,
 sieć neuro-hormonalno-odpornościowa –
związek czynnościowy układów: nerwowego,
hormonalnego i odpornościowego.
Nauki ścisłe
 sieć – w matematyce pojęcie teorii grafów,
 sieć Petriego – matematyczny model
systemów rozproszonych,
 sieć neuronowa – system symulujący
działanie mózgu,
 sieć cybernetyczna – układ, w sposób dla
niego charakterystyczny, reagujący na
bodźce z otoczenia,
 sieć działań (schemat blokowy, wykonawczy)
– graficzny opis algorytmu,
 sieć Feistela – algorytm kryptograficzny,
 sieć zaufania – zdecentralizowana metoda
uwierzytelniania.
Pozostałe
 Sieć – gwiazdozbiór nieba południowego,
 Sieć – film amerykański z 1976 roku. –
Hálózat (Network) [1976-ban készült színes,
amerikai filmdráma]
Sieci. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Wiązaniem czyli
robieniem sieci tak łowieckich jak rybackich
zajmowano czeladź po dworach wiejskich w
wieczory zimowe przy świetle łuczywa lub
wielkiego ogniska na kominie kuchennym. Nad
Sanem w Jarosławiu i Radymnie wyrabiano sieci
konopne na sprzedaż do Gdańska dla rybaków a
może i myśliwych zachodniej Europy. W okolicach
jezior litewskich zajmowały się wiązaniem sieci
rybackich w chatach ludu zarówno niewiasty, jak
mężczyźni;
na
Podlasiu
i
Mazowszu
nadnarwiańskiem kobiety tylko przędły szpagat a
mężczyźni wiązali siatki. Haur w XVII w. zaleca
tkaczom wiejskim, oprócz tkania płótna, obowiązek
robienia sieci i dopomagania przy ich używaniu, a
mianowicie przy łowieniu ryb. O sieciach łowieckich
pisał Wiktor Kozłowski w książce „Pierwsze
początki
terminologii
łowieckiej”,
str.
89
(Warszawa, 1822 r.). Ł. Gołębiowski w dziele „Gry i
zabawy” wyszczególnia następ. sieci łowieckie i
rybackie, które przemysł łowiecki człowieka
zastosował do ptactwa powietrznego, wodnego i
zwierząt ssących: „Brożek”, sieć mniejsza na
półobręczach do łowienia ptaków; „drygubica”, sieć
na ptaki troista, złożona z rzadkiej środkowej i
dwuch gęstych obocznych; „dziwocza”, sieć
kliniasta na sokoły „dziwoki”; „dzwon”, sieć na
kuropatwy w kształcie dzwonu 3 łokcie wysokiego;
„kobiec”;
„koryto”,
sieć,
której
boki
za
pociągnięciem sznurów stulają się u wierzchu;
kuropatwia sieć zimowa; „lepowa sieć”; lotowe
sieci, do przykrywania kuropatw lecących służące;
„mrzeżna sieć” na cietrzewie; „niewód ptaszy” z
matnią na obręczach; „pajęczyna”, delikatna siatka
na ptaszki; „podgajne sieci” na kuropatwy;
„pochodniowa sieć” do łapania ptaków nocną porą
przy latarni lub pochodni; „podolska sieć”, rodzaj
drygubicy i „podrygawka” na kuropatwy; „poła”;
„pomek” czyli „pomyk”, sieć na kabłąku; „powłok”
albo „włok, włoczek” i „rozjazd” (płachta), sieci na
kuropatwy. „Rozjazd” mniejszy bywał pieszo
-
Wersja 01 01 2017.
ciągniony, większy zaś konno. Były jeszcze „saki”,
„cierzenice”, „szatry” (na cietrzewie), „wniki” i
„zawiasa” (na słupkach). Sieci na łosie i jelenie
„wildgarn” zwano; sieć na wilki zwała się „płotem”;
„parkany” okrążające i poprzeczne używane były
na niedźwiedzie i dziki; knieję okrążano „połami” na
200 łokci długiemi, na 5 wysokiemi. Gdzie sieć nie
obejmowała, rozciągano „fladry” czyli straszydła
piórowe, t. j. długie sznury z nawiązanemi piórami,
żeby zwierz tamtędy z kniei nie uciekł. Pomniejsze
sieci służyły na sarny, borsuki, bobry, wydry, kuny i
tchórze. Lekką „trokówką” łowiono zające,
„włóczkiem” wiewiórki w dziuplach. Siecią przez
zręcznego myśliwca nawet czujne żórawie
podrywane bywały. Służba strzelecka u panów,
czeladź folwarczna u szlachty w jesienne i zimowe
wieczory, w izbach czeladnych, wiązała sieci nowe,
naprawiała stare, kręciła sznurki z konopi, robiła
sposobem szmuklerskim torby i pasy myśliwskie.
W rachunkach Kościeleckiego z lat 1510 i 1511
widzimy, że dla Zygmunta I do Niepołomic za 3
sztuki sieci jelenich zapłacono grzywien 31 i groszy
15. Sieć kuropatwia za Zygmunta III kosztowała
złotych 10.
sieć agentów – megbízottak hálózata, ügynöki
hálózat
sieć ARPANET (sieć wojskowa, od której zaczął
się rozwój sieci Internet) – (kat.:
informatyka) 1. ARPANet, Advanced
Research
Project
Agency
Network
[ARPANET = USA Hadügyminisztériuma.
Internet
őse:
A
kialakulása
oka:
mikroelektronikai háttér fejlődése, és a
félelem az atomháború következményeitől
(USA).];
2.
ARPANet,
ARPANET
(Advanced Research Project Agency
Network) [1. az első igazi nagytávolságú
csomagkapcsolt hálózat, a jelenlegi Internet
elődje; a U.S. Department of Defense
fejlesztette ki katonai célokra a hatvanas
évek végén és a hetvenes évek elején, 1990ben szűnt meg. 2. Az Amerikai Védelmi
Minisztérium kutatóintézetében (Advanced
Research Project Agency) a hatvanas
években kifejlesztett távolsági számítógéphálózat, amely 1969 decemberétől állt az
egyetemek
és
a
kutatóintézetek
rendelkezésére. A fejlesztés célja a
különböző katonai és kutatói szférák közötti
nagysebességű kommunikáció megteremtése
volt. Ez a projekt -- és a később ebből
megszületett hálózat -- adta a mai Internet
technikai megvalósításának alapját. — Az
1960-as évek végén a Bolt, Beranek és
Newman nevű cég nyerte meg a hálózat
megépítésére kiírt pályázatot. Megtervezték
a mai útvonal-választók (router) elődjét,
majd ezeket az USA négy egyetemén (3
Kaliforniában, 1 Utahban) üzembe is
helyezték.
1969
szeptember
2-an
megszületett az ARPANET, amelyet akkor
még telefonvonalak kötöttek össze. — Mivel
a számítógépes kommunikációban sokszor
6291
fordul elő az, hogy egy-két percig rengeteg a
feldolgozni való adat, majd jó sokáig szinte
semmi sem történik, ezért nem igazán
szerencsés, ha két számítógép folyamatosan
lefoglal egy vonalat. Ennek a problémának a
feloldására irányultak a korai kutatások,
majd így került kifejlesztésre az úgynevezett
csomagkapcsolt hálózat. Ebben az esetben a
kommunikáció úgy történik, hogy az
adatokat kissebb csomagokra bontják,
amelyek
mindegyikét
megfelelő
azonosítással látják el (küldő címe,
célállomás címe, stb.) Ezeket a csomagokat
aztán a hálózat lebontja bitek sorozatára,
amit a számítógépek a vonalra tesznek. A
célállomások a bitekből és a csomagokból
felépítik az eredeti üzenetet. — Az
ARPANET fejlesztését erősen befolyásolták
katonai célok is. Egyrészt hardver-független
protokollok,
másrészt
olyan
hálózat
kifejlesztését kívánták, amely egy esetleges
csapásmérő támadás után is üzemképes
marad. A sikeres kutatómunka eredményét
egy 1978-ban végrehajtott teszttel mutatták
be, amelyben egy kaliforniai autópályán
haladó kamionban elhelyezett számítógép
rádióhullámok segítségével küldött adatokat
egy közeli gazdagéphez. Az adatok az
ARPANET-en keresztül az Egyesült
Államok másik felébe, majd onnan egy
műhold közvetítésével Londonba jutottak. —
Az ARPANET-et eredetileg csak az
állományok átvitelére fejlesztették ki. A
felhasználók
azonban
hamarosan
elektronikus levelezést és levelezési listákat
követeltek és kaptak. Nyilvánvalóvá vált,
hogy az ARPANET a tudományos
együttműküdés és haladás szempontjából
nagyon fontos szerepet tölt be. Mivel
azonban a hálózatot csak a Védelmi
Minisztériummal
szerződésben
álló
intézmények használhatták, ezért megoldást
kellett keresni a többi egyetem számára is.
1983-ban, amikor a hálózatról leválasztották
a katonai jellegű részt (MILNET), egyfajta
internet alakult ki, amelynek gerincét az
ARPANET adta. Azonban a probléma
továbbra is fennállt, mert az ARPANET
eredetileg a Védelmi Minisztérium hálózata
volt. Ezért az 1980-as évek vége felé a
National Science Foundation létrehozta az
NSFNET hálózatot, amely az ARPANET-et
váltotta fel. Maga az ARPANET 1990-ben
megszűnt. 3. ARPA, ARPANET Az
Internet kisebb kiterjedésű számítógépes
hálózatok (LAN-ok) összekapcsolásából álló
globális számítógépes rendszer. A rendszer
alapjait a hatvanas évek elején az USA-ban
alakították ki a Védelmi Minisztérium
-
Wersja 01 01 2017.
támogatásával indított ARPA kutatási
program keretében, ezért kezdetben a neve
ARPANET volt. Azt vizsgálták, hogy milyen
módon valósítható meg az egymástól távol
lévő számítógépeken keresztül történő
adattovábbítás.
A
cél
egy
olyan
kommunikációs rendszer kialakítása volt,
amely akkor is tovább működik, ha egy-egy
része valamilyen ok miatt kiesik. Az adatok
átvitelére
csomagkapcsolt
átvitelt
használtak.]
sieć biblioteczna – könyvtári hálózat
sieć centralnego ogrzewania – távfűtőhálózat
sieć ciepłownicza [ogół urządzeń i przewodów
przeznaczonych do przesyłania gorącej
wody lub pary wodnej z ciepłowni do
ogrzewanych budynków] – hőenergetikai
hálózat; távhőellátó szakág
sieć detaliczna – kiskereskedelmi hálózat
sieć drogowa a. dróg – úthálózat
sieć dryfująca [zob. pławnica] – (hal) zsákháló
sieć dystrybucyjna – elosztó hálózat
sieć działań [schemat blokowy (ang. block
diagram, flowchart)] – folyamatábra
sieć elektroenergetyczna [układ urządzeń i
przewodów
przeznaczonych
do
przesyłania
energii
elektrycznej
z
elektrowni do punktu odbioru] –
villamosenergetikai hálózat
sieć elektryczna – villamos hálózat, villanyhálózat;
elektromos hálózat
sieć gazownicza [ogół urządzeń i przewodów
przeznaczonych do doprowadzania gazu z
gazowni lub rozdzielni do odbiorników] –
gázhálózat
sieć handlowa – kereskedelmi hálózat
sieć handlu detalicznego – kiskereskedelmi
hálózat
sieć hurtowa – nagykereskedelmi hálózat
sieć kanałów – csatornahálózat
sieć kolejowa – vasúthálózat, vasúti hálózat
sieć komputerowa [1. zespół oddalonych od
siebie
komputerów,
urządzeń
peryferyjnych, a także urządzeń o
specjalnych
funkcjach,
połączonych
liniami transmisji danych; 2. grupa
komputerów
lub
innych
urządzeń
połączonych ze sobą w celu wymiany
danych lub współdzielenia różnych
zasobów] – számítógép-hálózat [1. egy olyan
speciális rendszer, amely a számítógépek
egymás közötti kommunikációját biztosítja.
A számítógép-hálózat lehet fix (kábelalapú,
állandó) vagy ideiglenes (mint például a
modemen vagy null modemen keresztüli
kapcsolat). A drótnélküli internet általában
6292
vagy a cellás (mobil) szolgáltatásra vagy a
wifi megoldásra épül. 2. A számítógépes
hálózatoknak több fajtája létezik, amelyeket
többféleképpen lehet csoportosítani. A
legelterjedtebb a hálózat kiterjedése szerinti
osztályozás. Egy cég egy vagy több
épületben lévő gépeinek az összekapcsolása
nem haladja meg a néhány kilométeres
kategóriát, ugyanakkor a különböző cégek,
bankok, oktatási intézmények közti kapcsolat
megteremtése már száz kilométer feletti
távolságokat jelent. Ennek eredményeképpen
két fő hálózati technológia alakult ki.
Beszélhetünk helyi (Local Area Network),
illetve nagy kiterjedésű távolsági (Wide Area
Network) hálózatokról. A kettő között a
fizikai eszközök fejlődésével egy harmadik
forma, a városi hálózat (Metropolitan Area
Network) alakult ki, ahol a helyi hálózatok
esetében megszokottnál nagyobb, de
mindenképpen 100 kilométernél kisebb
távolságokról van szó. Az így csoportosított
hálózatokra jellemző még az adatátvitel
sebessége is. Általános megközelítésként
igaz, hogy minél kiterjedtebb egy hálózat,
annál lassabb az információ áramlása.]
sieć komunikacyjna – közlekedési hálózat
sieć krystaliczna [1. sieć występująca w ciałach
krystalicznych; 2. sposób wypełnienia
atomami przestrzeni tak, że pewna
konfiguracja atomów zwana komórką
elementarną
jest
wielokrotnie
powtarzana] – kristályháló; kristályrács [a
kristályrácsok a kristályos anyagokban a
részecskék a tér minden irányában szabályos
rendben helyezkednek el, térrácsot alkotnak.
Ezek az anyagok jellemző hőmérsékleti
ponton, az olvadásponton olvadnak meg. A
kristály rácspontjaiban található anyagi
részecskék és a közöttük működő erők típusa
szerint négyféle rácstípust különböztetünk
meg: atom-, fém-, molekula-, ionrács.]
sieć lokalna (ang. Local Area Network stąd
używany także w języku polskim skrótowiec
LAN) (wewnętrzna sieć) [1. najmniej
rozległa postać sieci komputerowej,
większa jednak od sieci osobistej PAN
(ang. Personal Area Network), zazwyczaj
ogranicza się do jednego budynku (biura)
lub kilku pobliskich budynków (np.
bloków na osiedlu). 2. Lokalna sieć
komputerowa
łącząca
grupę
użytkowników,
pracujących
na
stosunkowo niewielkim obszarze.] – lokális
hálózat (Local Area Network, LAN), helyi
hálózat; Helyi ethernetes hálózat [1. Olyan
magánhálózat, amely egyetlen épületen belül
vagy egy legfeljebb néhányszor tíz kilométer
kiterjedésű területen található. 2. A helyi
-
Wersja 01 01 2017.
hálózatok olyan számítógépes hálózatok,
amelyek néhány kilométernyi távolságokat
hidalnak át. Tipikusan ilyen például egy
intézmény, egy cég egy vagy több
épületében
lévő
gépeinek
az
összekapcsolása, de ide tartozik az egy
helyiségben összekapcsolt gépek hálózata is.
A helyi hálózatok megjelenését és
elterjedését
a hardvereszközök jobb,
hatékonyabb kihasználására kitűzött cél
okozta. Például ha egy irodában mindenki
nagyjából ugyanazokat a programokat
használja a saját gépén, akkor ezek minden
gépen
helyet
foglalnak.
Mennyivel
gazdaságosabb, ha a gépeket hálózatba
kötjük, és a programokat csak egy
példányban, egyetlen számítógépen tároljuk.
Ha valaki egy programot használni akar,
akkor elkéri a hálózaton keresztül. Ez nem
csak a programokra igaz, hanem a
hardvereszközökre is. Például egy hálózatba
kapcsolt géphez kötött nyomtatót is
használhat mindenki a saját gépéről. A
technikai
fejlődés
következtében
a
hardvereszközök egyre olcsóbbak lettek, így
más előnyök kerültek előtérbe. Ilyen a
kollektív munka, mivel a felhasználók
egymás gépeihez, adataihoz könnyen
hozzáférhetnek. Képzeljük el, hogy mekkora
fejfájást okozna az egy központi raktárral, de
több
elárusítóhellyel
rendelkező
kereskedőnek, ha egy árut többször is
eladna! A hálózat lehetőséget ad az adatok
biztonságos tárolására is: két tárolót
használnak, és az egyik meghibásodása
esetén a másik veszi át annak szerepét. Az
egészből a felhasználók semmit nem vesznek
észre. A hálózaton tárolt adatokat titkosítani
is lehet: minden felhasználót különböző
hozzáférési
jogokkal
(írás,
olvasás,
végrehajtás) lehet felruházni. 3. helyi (max.
egy intézményen belüli) hálózat, mely a
nagytávolságú hálózatoktól általában eltérő
műszaki megoldásokat és esetleg más
kommunikációs szabványokat is használ;
elsődleges célja a számítógépes erőforrások
megosztása. 4. Helyi hálózat. Általában egy
épületen vagy telephelyen belüli számítógép
hálózat.]
sieć magazynowa – raktárhálózat
sieć miejscowa (SM) – helyi v. lokális hálózat
6293
sieć miejska, MAN (ang. Metropolitan Area
Network) [duża sieć komputerowa, której
zasięg obejmuje aglomerację lub miasto.
Tego typu sieci używają najczęściej
połączeń
światłowodowych
do
komunikacji pomiędzy wchodzącymi w jej
skład rozrzuconymi sieciami LAN.] –
nagyvárosi hálózat (MAN, Metropolitan
Area Network) [1. a számítógép-hálózatok
egyik fajtája. Nagyobb távolságra lévő
gépek,
helyi
hálózatok
(LAN-ok)
összeköttetéséből alakult ki. Felépítése a
LAN-okhoz hasonlít. Összeköt egymáshoz
közel fekvő vállalati irodákat vagy akár egy
egész várost. Egyik tipikus alkalmazása a
világhálózat kiinduló pontjaihoz való
belépésének biztosítása. Hatótávolsága 1 és
50 km között van. 2. olyan (nagysebességű)
számítógépes hálózat, mely egy nagyváros
méretű területet fog át és ilyen nagyságú
közösséget szolgál ki; egy MAN rendszerbe
rendszerint a település minden fontos
közintézményét és lakóterületét bekötik, és
helyi fontosságú szolgáltatásokat (is)
működtetnek rajta; 3. egy városon belül
kiépített hálózat, körülbelül 10 km
távolságon
belül.
4.
Nagyvárosi
telekommunikációs hálózat, mely kb. 50 km
átmérőjű kör lefedésére alkalmas. Használják
mind adat, mind izokron (beszéd, videó stb.)
átvitelre.]
sieć nagonna – vadászháló
sieć NMT-450 (Nordic Mobile Telephony) – NMT
450 [450 MHz-es frekvencián működő,
analóg rádiótelefon hálózat.]
sieć pajęcza – pókháló
sieć placówek służby zdrowia – egészségügyi
szolgálat hálózata
sieć przestrzenna [trójwymiarowy schemat
struktury ciał krystalicznych] – tágas háló
(kristályos
testek
háromdimenziós
struktúrális sémája; kristályos testek
háromdimenziós, térbeli képe)
sieć rybacka – halászháló
sieć rzek; sieć rzeczna – folyóhálózat
sieć sklepów – üzlethálózat
Sieć szkieletowa (ang. backbone network) [sieć
telekomunikacyjna,
w
tym
sieć
komputerowa, przez którą przesyłana jest
największa liczba informacji. Łączy
zwykle mniejsze sieci (sieci lokalne), grupy
robocze, przełączniki, sieci rozległe.
Urządzenia wchodzące w strukturę sieci
szkieletowej z reguły odpowiedzialne są za
funkcjonowanie całej sieci na określonym
obszarze] – (ang. backbone network)
telekommunikációs hálózat; nagy távolságú
optikai kábelek
-
Wersja 01 01 2017.
sieć telefoniczna – távbeszélő v. telefonhálózat
sieć teleksowa – telexhálózat
sieć trakcyjna, jezdna [zespół przewodów
zawieszonych na słupach, doprowadzający
energię
elektryczną
do
pojazdów
poruszanych tą energią] – országúthálózat
sieć triangulacyjna [sieć utworzona w terenie
przez punkty o znanych współrzędnych,
służąca do szczegółowych pomiarów
geodezyjnych] – homszögelési hálózat
Sieć WAN (z ang. Wide Area Network, rozległa
sieć komputerowa) [sieć komputerowa
znajdująca
się
na
obszarze
wykraczającym poza jedno miasto (bądź
kompleks miejski)] – nagy kiterjedésű
hálózat (általánosan használt rövidítéssel:
WAN az angol Wide Area Network
kifejezésből) [egy olyan számítógép-hálózat,
mely nagyobb területet fed le (azaz olyan
hálózatok, melyek nagyvárosok, régiók,
országok közötti kommunikációt valósítanak
meg), szemben a személyi hálózatokkal
(PAN), helyi hálózatokkal (LAN), egyetemi
hálózatokkal (CAN) vagy a városi
hálózatokkal (MAN), melyek jellemzően egy
szobára, épületre, egy egyetem területére
vagy egy városra vannak területileg
korlátozva.]
sieć wodna – víziúthálózat
sieć wywiadu – hírszerző hálózat, kémhálózat
siedem (siedmiu) [liczebnik główny oznaczający
liczbę 7] – hét (számnév)
siedem chudych lat – hét szúk esztendő
siedem cudów świata (Piramida Cheopsa,
Wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie,
Świątynia Artemidy w Efezie, Posąg Zeusa
w Olimpii, Mauzoleum w Halikarnasie,
Kolos Rodyjski i Latarnia morska w Faros)
[Nazwa Siedem Cudów Świata odnosi się
generalnie do każdej liczby najbardziej
popularnych
miejsc
turystycznych.
Najstarszą taką listą i najbardziej sławną
jest Lista siedmiu cudów starożytnego
świata. Był to swoistego rodzaju
turystyczny przewodnik dla podróżników
starożytności, którzy chcieli zobaczyć
najbardziej sławne i znane miejsca.] – a
világ hát csodája (Szemirámisz függőkertje, A
ródoszi Kolosszus, Mauszólosz síremléke
Halikarnasszoszban, Zeusz szobra, Kheopsz
fáraó piramisa, Artemisz temploma) [Az
ókori világ hét csodája a hét legismertebb
ókori építmény. A hét csodát először a
Szidóni Antipatrosz említette az i. e. 2.
században írt epigrammájában]
-
6294
Gízai piramisok
Kr. e.
2550
Egyiptom
-
Szemirámisz
függőkertje
Kr. e.
600
Babilon
Kr. e.
első
földrengés
évszázad
Epheszoszi
Artemisztemplom
Kr.
e.550
Lüdia,
Törökország
Kr. e.
356
Pheidiasz
olümpiai Zeuszszobra
Kr. e.
435
Görögország
Kr. u. 5–
tűz
6. század
Halikarnasszoszi
mauzóleum
Kr. e.
351
Bodrum,
Törökország
Kr. u.
1494
földrengés
Rodoszi
Kolosszus
Kr. e.
292–
280
Görögország
Kr. e.
224
földrengés
Alexandriai
világítótorony
Kr. e.
3.
Egyiptom
század
Kr. u.
1303–
1480
földrengés
-
tűz
Siedem darów Ducha Świętego [1. dar mądrości,
2. dar rozumu, 3.dar rady, 4. dar męstwa,
5.dar wiedzy (umiejętności), 6. dar bojaźni
Pańskiej, 7. dar pomożności] – zob. Duch
Święty – a Szent lélek hét adománya: a
félelem, a jámborság, a tudás, az erő, a
tanács, az értelem s a bölcsesség adománya.
siedem grzechów głównych [zob. grzechy
główne] – hét főbűn [kevélység, bujaság, a
jóra való restség, falánkság (torkosság),
fösvénység, irigység, harag]
Siedem Kościołów w Azji – hét egyház, mely
Ázsiában van
Azją nazywano w czasie wędrówki Pana po ziemi
tę część Azji, która należy do dzisiejszej Turcji.
Około roku 96 Chrystus w widzeniu kazał
apostołowi Janowi, znajdującemu się wówczas na
wygnaniu na wyspie Patmos, napisać listy które
wytykały błędy i zło uprawiane w siedmiu
zborach w Azji. Tam było oczywiście więcej
zborów, ale Pan wybrał z nich tylko siedem, a to
dlatego, bo w tych panowały stosunki, które
panować miały w chrześcijaństwie przyszłych
wieków.
Zbór w Efezie przedstawiał okres pierwotnych
chrześcijan, w którym były jeszcze osoby, które
widziały Pana w ciele przed wstąpieniem do
Wersja 01 01 2017.
nieba. Widzimy wśród chrześcijan tych żywy
stosunek do żywego Pana i Zbawiciela. Gani ich
jednak Pan za to, że opuszczają pierwszą miłość.
Zbór w Smyrnie wskazuje na okres prześladowań
chrześcijan (Kościoła) i wtargnięcie zła.
Obfitował w krwawe prześladowania ze strony
władz pogańskiego Rzymu w pierwszych trzech
wiekach naszej ery.
Zbór w Pergamie wskazuje na stosunki, które
miały zapanować za czasów cesarza rzymskiego
Konstantyna (około roku 316), kiedy miały
zakończyć się prześladowania, ale do życia
zborowego wtargnął wpływ ludzi nie mających
pojęcia o prawdziwym chrześcijaństwie. Cesarz
Konstantyn
kierował
wtedy
zebraniami
chrześcijan i rozstrzygał między nimi spory, a sam
chrześcijaninem nie był. Dał się dopiero ochrzcić
na łożu śmierci. Od tego czasu oficjalny kościół
przestaje być prawdziwym kościołem, ale jest
mieszaniną chrześcijaństwa z polityką; na miejsce
żywej wiary w żywego Boga przyszła religia mieszanina chrześcijaństwa z polityką, z
pogaństwem, ze światem.
Zbór w Tiatyrze jest rezultatem stosunków
pergamskich, które doprowadziły do tego, że nie
Duch Święty kieruje zborem, ale uprzywilejowana
grupa, tworząca klasę kapłańską (nikolaici) i
jedna osoba, obok której wielki wpływ wywiera
pewien czynnik symbolizowany przez Izebel,
figurę przypominającą żonę Achaba, która
wprowadzała stosunki pogańskie do Izraela,
mordowała proroków, którzy nawoływali do
nawrotu do prawdziwej wiary w Boga.
Zbór w Sardes robi wrażenie, że ma życie, ma
ładne imię, ale nie jest żywy. Widać w nim
podobieństwo do protestantyzmu, który zaczął
trzymać się Biblii, ale wkrótce także stał się
polityczny. Ma klasę kapłańską, tytuły, a głowami
kościoła są głowy państw; np. królowie
protestanckich
krajów
są
głównymi
zwierzchnikami panujących kościołów. Ale w
zborze tym Pan miał kilku, co nie skalali swoich
ubrań, tzn. stali przy Panu, tworzyli może małą
mniejszość wśród tych, co byli chrześcijanami z
nazwy.
Zbór w Filadelfii jest w wielkim nawrocie do
pierwotnych chrześcijan. Jest słaby, ale chce
trzymać się słowa Pańskiego; szuka woli Boga.
Zbór w Laodycei chełpi się wszystkim, co ma, ale
jest ślepy, nie duchowy, Pan nie mieszka w tym
zborze, bo stoi na zewnątrz, za drzwiami, do
których puka, aby Go wpuszczono. Prawdziwy
typ kościoła, który ma wszystko: piękne budynki,
bogatych członków, specjalne, reprezentujące się
chóry, tablice pamiątkowe w ścianach, wieże z
drogimi krzyżami, Biblie w drogiej oprawie,
drogie pisma z kolorowymi fotografiami
''ważniejszych'' figur kościoła, w użyciu mogą
nawet być takie powiedzenia jak: ''Mamy dziś
zjazd chórów'', ''Na przyszłą ewangelizację ma
przyjechać najgłośniejszy ewangelista świata'',
''Musimy przyjąć Chrystusa jako naszego
Zbawiciela'', ''Łączymy się teraz z innymi
wyznaniami, aby mieć jedność'', itd., ale sam
Chrystus nie jest zrozumiany, nie słuchany, nie
6295
miłowany, nie naśladowany, a żywa nauka nie
płynie z Ducha Świętego.
A Jelenések Könyve első része Kis-Ázsia hét
egyházának szóló rövid leveleket tartalmaz.
Ezekből megtudhatunk valamit arról, hogyan
éltek akkor Jézus követői. Nekik is voltak hibáik
és erényeik az 1. század végén, a 2. század elején.
A hét levél címzettjei hét város keresztényei.
Efezus az ókori világ egyik legnagyobb városa
volt. Szmirna helyén ma Izmir török kikötője
fekszik. Pergamon (Pergamum) volt János szerint
"a Sátán trónusa". Ez a kifejezés a pergamoni
Zeusz-oltárra vonatkozhatott, amelyet az ókori
világ hét csodája között tartottak számon. Tiatira
az itt készült kelméről, kerámiáról és
rézművességéről volt híres. Szárdesz szintén
gyapjúszövéséről és festéséről volt híres. Erre
utalhat János hivatkozása a szennyes és fehér
ruhákra. Filadelfia volt az egyetlen a hét egyház
között, amelyben János nem talált kivetnivalót.
Laodicea gazdag város volt, bankárait birodalomszerte ismerték. Egyházát János a város
vízellátásához hasonlítja. A vizet a közeli
Hierapolisz hőforrásaiból vezetéken szállították,
és a városba langyosan érkezett: nem volt elég
forró az enyhülésre és gyógyításra, és nem volt
elég hideg a felfrissülésre. Így érthető János "se
hideg. se meleg" utalása.
siedem lat tłustych, siedem lat chudych – hét
kövér esztendő, hét sovány esztendő
siedem plag egipskich – (hist.) a hét egyiptomi
csapás
siedem razy – hétszer
siedem sakramentów – (egyh) a hét szentség
siedem spódnic [zastępujących jedną krynolinę,
noszono w biedermeierze i noszą je do dziś
kobiety z Górnego Śląska. Są to według
ludowych nazw: odziemek, wierzchniok,
spódnica biała, spódnica kolorowa, fryzka,
watówka i suknia wierzchnia bogato
fałdowana. Na tym wszystkim dopiero
jedwabna zapaska.] – (mod) „hét szoknya”
Siedem sztuk wyzwolonych (łac. septem artes
liberales, właściwie siedem umiejętności
godnych człowieka wolnego) [podstawa
wykształcenia
w
okresie
późnej
starożytności oraz średniowiecza. Owe
siedem sztuk dzielone było na dwie
mniejsze grupy – trivium i quadrivium. Kanwą tego podziału było monumentalne,
encyklopedyczne
dzieło
Marka
Terencjusza Warrona,
zatytułowane
Disciplinarum libri IX (Dziewięć ksiąg
naukowych). - Termin pochodzi od
Marcjanusa Kapelli, który w V wieku
stworzył
podręcznik
wszystkich
wykładanych w szkole nauk (składający
się z siedmiu ksiąg) i nazwał je siedmioma
sztukami wyzwolonymi. Kasjodor w VI
wieku w swoich Institutiones dostosował
podręcznik Kapelli na użytek Kościoła. W
-
Wersja 01 01 2017.
średniowieczu uzyskanie tytułu magistra
siedmiu sztuk wyzwolonych stanowiło
podstawę
do
dalszych
studiów
uniwersyteckich na kierunkach prawa,
medycyny lub teologii.] – hét szabad
művészet (latinul: septem artes liberales) [a
középkori egyetemek bevezető képzésének,
a bölcsészeti fakultásnak (facultas artium)
tananyaga. - Az elnevezés onnan ered, hogy
ezek voltak „szabad emberhez méltók.” A
hét szabad művészetet két további csoportra
osztották. - Maga a rendszerezés Martianus
Capella Kr. u. V. századi afrikai származású
szerző De nuptiis Philologiae cum Mercurii
et de septem artibus liberalibus libri IX
(Kilenc könyv Mercurius és Philologia
házasságáról és a hét szabad művészetről)
című művéből származik. A tudományok
rendszerét
Martianus
Mercurius
és
Philologia házasságának kerettörténetébe
ágyazta. Az első két könyv allegorikus
formában
előadja,
hogy
Philologia
nászajándékba
kapja
Mercurius
hét
szolgálóleányát. A fennmaradó hét kötetben
mindegyik tudomány előadja, hogy mivel
foglalkozik. — A trivium-quadrivium
felosztás csak a VII. századtól jelenik meg.
A tudományok e hetes felosztása a
Karolingok alatt terjedt el, jórészt Alcuin
hatására. A IX. századi Ioanes Scotus kezdi
el a Capella művét magyarázó kommentárok
sorozatát. A XII-XIII. századra a hét szabad
művészet rendszere már kevésnek bizonyul.
A
nyugat-európai
gazdaság
és
társadalomfejlődés fejlődés már megköveteli
a fizika, a mechanika és az ökonómia
fejlesztését is. E tudományok azonban
hosszú ideig kimaradnak az egyetemi oktatás
keretei közül.]
 Trivium [to obejmowało gramatykę, co w
owym czasie oznaczało biegłość w łacinie,
dialektykę, czyli logikę oraz retorykę, czyli
sztukę układania mów. Trivium było na ogół
wstępem do kolejnego etapu nauki. Od słowa
trivium pochodzą współcześnie używane:
triwia – konkurs zagadek; trywialne –
pospolite, oczywiste] – Trivium – a szóval,
szöveggel foglalkozó tudományok („Hármas
út”)
 Grammatica – Nyelvtan
 Retorica – Retorika, a gondolatok
szabatos szóbeli kifejezése
 Dialectica – Dialektika, a gondolatok
logikus kifejtésének tárgya
 Quadrivium
[Na
średniowiecznych
uniwersytetach quadrivium uważane było
za przygotowanie do studiów filozofii i
teologii. Obejmowało ono geometrię,
arytmetykę,
astronomię
i
muzykę.
Quadrivium można traktować jako naukę
o
liczbach:
czystych
(arytmetyka),
rozważanych w przestrzeni (geometria), w
czasie (muzyka), ruchu i przestrzeni
(astronomia).] – Quadrivium [a többi négy
tudományág közös összefoglaló neve
(„Négyes út”)]
1. Astronomia – Csillagászat
2. Aritmetica – Számtan
3. Geometria – Mértan
4. Musica – Zene
6296
siedem święceń kapłańskich – az egyházi rend hét
fokozata
siedem tysiący – hétezer
siedemdziesiąt (siedemdziesięciu) [liczebnik
główny oznaczający liczbę 70] – hetven
Siedemdziesiąt Tygodni Daniela [Pismo Święte
podaje niektóre sprawy bardzo dokładnie
i żąda od nas, byśmy o nich mieli dokładne
wiadomości. I tak np. musimy wiedzieć, że
jesteśmy grzesznikami, musimy być pewni
naszego zbawienia, musimy wiedzieć, że
czeka nas wieczność po skończeniu
wędrówki ziemskiej itd. Ale są sprawy, o
których Pismo Święte nie podaje nam
bardzo dokładnych informacji. Mówi
tylko, że się staną i podaje pewne znaki ich
nadejścia. Nie wiemy, kiedy przyjdzie
chwila naszego zgonu; nie wiemy, kiedy
wykonają się pewne proroctwa itd. Bóg
ma w tym (może obok innych) wielki cel, a
tym jest utrzymanie nas w czuwaniu i
gotowości. Zupełnie podobnie ma się rzecz
z powtórnym przyjściem Pana i
siedemdziesięcioma
tygodniami
w
proroctwie Daniela, w których widzimy
ważny znak orientacyjny. Chodzi tu o
słowa w Dan. 9;24-27 i rozdział 7. Dla
lepszego zrozumienia sprawy najpierw
kilka wyjaśnień:
1. Nie ma tu mowy o Kościele, ale o
Żydach.
2. Oblubienicy (Kościoła) w proroctwach
Starego Testamentu nie ma; one
związane są przeważnie z dziejami
Izraela; okres Kościoła jest okresem
wtrąconym.
3. Słowo ''lud'' w Dan. 9;24 oznacza
Izraela.
4. ''Miasto'' i ''gród'' oznaczają
Jerozolimę.
5. ''Mesjasz'' i ''Pomazaniec Wódz''
oznacza Chrystusa.
6. ''Przyszły wódz'' w Dan. 9;26 oznacza
wodza, który ma przyjść po zabiciu
Mesjasza,
tzn.
po
ukrzyżowaniu
Chrystusa. Jest o nim mowa w Dan. 7;8,
gdzie nazwany jest ''małym rogiem'',
którego ''lud'', tzn. Rzymianie, skażą
-
Wersja 01 01 2017.
świątynię; a tym było zniszczenie
Jerozolimy w roku 70.
7. Każdy tydzień może być tygodniem lat,
czyli pod wyrazem tydzień należy
rozumieć 7 lat.
8. Zatem 70 tygodni oznacza 490 lat
(7*70=490).
9. A każdy rok liczono 360 dni.
10. Czas znaczy rok; Dan. 7;5. ''Czasy'' dwa lata, a ''pół czasu'' - pół roku, czyli 42
miesiące, czyli 1260 dni.
11. Siedemdziesiąty tydzień to czas wielkiego
ucisku (7 lat).
12. W Dan. 9;24-27 czytamy o 70-ciu
tygodniach, co znaczy 7 tygodni, czyli 49
lat, a ten czas był czasem odbudowy
Jerozolimy za Ezdrasza i Nehemiasza
przez Żydów, którzy powrócili z niewoli
babilońskiej; po tych 7 tygodniach
proroctwo wymienia 62 tygodnie (co
znaczy 434 lata), co po dodaniu do
poprzednich 7 daje 69, po czym pozostaje
jeden, tzn. 70-ty tydzień (czyli 7 tygodni i
62 tygodnie wynosi 69 tygodni, czyli 49 lat
i 434 lata, razem 445 lat). Po tych 69
tygodniach Mesjasz będzie zabity, co się
stało przez ukrzyżowanie Chrystusa (w 29
roku naszej ery) i świątynia będzie
skażona, co się stało w roku 70, kiedy
Jerozolima została doszczętnie zniszczona
przez Rzymian, przychodzi przerwa, o
której nie jest powiedziane, jak długo
będzie trwała (a ona trwa już blisko 2000
lat) jest to okres Kościoła, czyli łaski,
który jest między 69-tym a 70-tym
tygodniem Daniela. W okresie Kościoła
Żydzi nieomal znikają z dziejów, bo nie
przyjęli Mesjasza, ale zaczną znów działać
po pochwyceniu Kościoła w czasie
wielkiego ucisku, czyli w 70-tym tygodniu
Daniela.
Na
początku
tego
siedemdziesiątego tygodnia ''mały róg''
zawrze umowę z Żydami (Dan. 7;8), na
mocy której będzie działał razem z nimi,
ale po upływie trzech i pół roku złamie
umowę i zacznie prześladować Żydów, co
przyniesie mu (''małemu rogowi'')
koniec.] – hetven hét [„hetven hét van
kiszabva népedre és szent városodra” (Dán.
9,24.).]
A 9. fejezetben, (Kr. e. 539-ben) elmélkedni látjuk
Dánielt, Jeremiás próféciája felett, Jeruzsálem
hetven éves pusztulását illetőleg. Ez az idő két
éven belül le kellett járjon. Miközben Dániel
bizalommal megvallja imádkozva saját bűneit, és
Izrael bűneit, a hetven hét dicsőséges
próféciájának
kinyilatkoztatásában
részesül,
amely meghatározza a Messiásra való várakozás
idejének a lejárását. Ennek ideje annyira jól, és
6297
pontosan meg volt értve, hogy a zsidók Kr. u. 29ben a Messiásra való várakozás lázában voltak.
(Luk 3:15).
„Hetven hét van kiszabva népedre és szent
városodra. Akkor véget ér a hitszegés, és
megszűnik a vétek, engesztelést nyer a bűn, és
eljön hozzánk az örökké tartó igazság. Beteljesül
a prófétai látomás, és felkenik a szentek szentjét.”
A „hetven hét” kifejezés egy hetes egységet fejez
ki, mely napokat vagy éveket is jelenthet. A
kontextus (szövegösszefüggés) határozza meg,
hogy mit értsünk alatta. Tény, hogy Dániel a
Jeremiás 9,2-őt tanulmányozta, és ott a
hetvenéves fogságról van szó, így itt hetven
évhétre kell gondolni, azaz 490 évre. A fogság
oka Izrael engedetlensége volt, mert 490 évig nem
tartották be a föld nyugalmára vonatkozó
parancsot. Hat évig művelhették a földet, a
hetedik évben viszont nyugodnia kellett. Ha ezt
megszegték, akkor számíthattak az ítéletre. A 490.
év ítéletének végeztével kap választ Dániel
imádságára. A felelet a 9,24-ben ez: ha a 490 év
eltelt, akkor hat dolog fog történni.
A Dán. 9,24. áttekintést ad arról, ami végül be fog
következni. A részleteket később tárgyaljuk.
Emlékezzünk vissza: 1 hét = 7 év.
siedemdziesiątka
[1. liczba
70;
2. całość
składająca się z siedemdziesięciu części
lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone
liczbą 70; 4. szybkość siedemdziesięciu
kilometrów na godzinę; 5. pot. o wieku:
siedemdziesiąt lat] – hetvenes; 70 km/h;
hetvenedik életév
siedemdziesiąty, -a, -e [będący ostatnim
elementem zbioru składającego się z
siedemdziesięciu jednostek lub jedną z
siedemdziesięciu części, na które można
coś podzielić] – hetvenedik
siedemdziesięciokilkuletni,
-ia,
-ie
–
hetvenegynéhány éves
siedemdziesieciokilkuletni
mężczyzna
–
hetvenegynéhány éves férfi
siedemdziesieciolecie – hetvenedik évforduló
siedemdziesieciolecie urodzin – születésének
hetvenedik
évfordulója,
hetvenedik
születésnap
siedemdziesiecioletni, -ia, -ie – hetven éves
siedemdziesiecioletni artysta – hetven éves
művész
Siedemnadziesta [1. to znaczyło 70 grzywien
futrzanych czyli 14 srebrem, albo 7
funtów polskich; 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) ob. Pieniądze w Polsce.
W statutach i aktach sądowych z w. XIV i
XV spotykamy często karę pieniężną,
pisaną po polsku siedemnadziesta a po
łacinie septuaginta. Była to kara z
pieniężnych
czyli
grzywnowych
największa, zwana też „niemiłościwą”,
oznaczała
bowiem
wartość
70-ciu
-
Wersja 01 01 2017.
grzywien skórek kunich, że zaś w wieku
XIII trzy takie grzywny a w XIV i XV pięć
takichże równało się jednej grzywnie
sebra, więc mniej więcej w czasach
Jagiełły „siedemnadziesta” oznaczała 14
grzywien denarowych czyli około 7-miu
funtów czystego srebra. Ob. Grzywna,
Enc. Star. t. II, str. 221. 3. Radzaj
popularnej kary wartościowej określanej
jako 70 grzywien skórkowych. W wieku
XIII zamieniano ją już na 14 srebrnych
marek lub 7 funtów srebra.] – (daw)
hetvenes (14 ezüst v. 7 lengyel font) [régi
lengyel pénzegység]
siedemkroć [siedem razy; siedmiokrotnie] –
hétszer; hétszerte, hétszeresen
siedemnasta [godzina piąta po południu] –
tizenhét óra
siedemnastka [1. liczba 17; 2. całość składająca
się z siedemnastu części lub jednostek;
3. to, co jest oznaczone liczbą 17; 4. pot.
dziewczyna mająca 17 lat] – tizenhetes
(szám); (átv.) tizenhét éves lány
siedemnastokrotnie – tizenhétszeresen
siedemnastokrotny, -a, -e [1. powtarzający się
siedemnaście razy; 2. taki, który osiągnął
coś siedemnaście razy; 3. siedemnaście
razy większy lub mniejszy od czegoś] –
tizenhétszeres
siedemnastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający
siedemnaście lat] – tizenhét éves
siedemnastowieczny, -a, -e [dotyczący XVII
wieku] – tizenhetedik századi, XVII. századi
siedemnasty, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z siedemnastu
jednostek lub jedną z siedemnastu części,
na które można coś podzielić] –
tizenhetedik
siedemnasty [siedemnasty dzień miesiąca] –
tizenhetedike
siedemnaście (siedemnastu) [liczebnik główny
oznaczający liczbę 17] – tizenhét (17)
siedemnaścioro
[liczebnik
zbiorowy
odpowiadający liczbie 17] – tizenheten
(nem hímnemű személyekre vonatkozóan)
siedemnaścioro dzieci – tizenheten gyerekek
siedemset (siedmiuset) [liczebnik główny
oznaczający liczbę 700] – hétszáz (700)
siedemset- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący, że to, co jest wymienione w
drugiej
części
złożenia,
występuje
siedemset razy lub składa się z siedmiuset
jednostek] – hétszázsiedemsetlecie
[1. okres
siedmiuset
lat;
2. siedemsetna rocznica] – hétszáz éves
időszak; hétszáz éves évforduló
6298
siedemsetletni, -ia, -ie [mający lub trwający
siedemset lat] – hétszáz éves
siedemsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z siedmiuset
jednostek lub jedną z siedmiuset części, na
które można coś podzielić] – hétszázadik
(700.)
Siedlce (ros. Седлец, jid. stildehS ‫[ )שעדליץ‬miasto
we wschodniej Polsce położone pomiędzy
rzekami Muchawką i Helenką. Miasto na
prawach powiatu oraz siedziba ziemskiego
powiatu siedleckiego i Gminy Siedlce w
województwie
mazowieckim.
Pod
względem liczby mieszkańców 50. miejsce
w Polsce i 4. w województwie
mazowieckim. W latach 1975-1998 miasto
było siedzibą województwa siedleckiego.]
– (földr.) Siedlce (lengyel város)
siedlecki, -a, -ie [przymiotnik od: Siedlce,
Siedlec] – (földr.) siedlcei
siedlisko
[1. miejsce
czyjegoś
stałego
zamieszkania lub przebywania; 2. miejsce,
z którego coś pochodzi lub gdzie się
skupia; 3. miejsce występowania danego
gatunku roślin, zwierząt lub ich zespołów]
– székhely, fészek, lakóhely, tartózkodási
hely
siedlisko chorób – (átv.) a betegségek fészke v.
melegágya
siedliskowy, -a, -e [przymiotnik od: siedlisko] –
fészkes; lakóhelyi
siedmiobarwny, -a, -e [mający siedem barw] –
hét színű
siedmiobarwna tęcza – hét színű szivárvány
siedmiobok [wielobok płaski o siedmiu bokach] –
(gör.) heptaéder; hétlapú test
siedmiocyfrowy, -a, -e [składający się z siedmiu
cyfr] – hétszámjegyű; hét számból álló
siedmiocyfrowy numer telefoniczny – hétjegyű
telefonszám
siedmiodniowy, -a, -e [mający lub trwający
siedem dni] – hétnapos, hétnapi
siedmiogłowy smok – hétfejű sárkány
siedmiogodzinny, -a, -e [mający lub trwający
siedem godzin] – hétórás
-
Wersja 01 01 2017.
Siedmiogrodzianin, Siedmiogrodzianka – erdélyi
ffi/nő
siedmiogrodzki, -a, -e – erdélyi
Siedmiogród [znany także jako Transylwania
(rum. Transilvania lub Ardeal, węg.
Erdély, niem. Siebenbürgen) [kraina
historyczna
położona
na
Wyżynie
Siedmiogrodzkiej w centralnej Rumunii] –
Erdély (románul Transilvania vagy Ardeal,
németül Siebenbürgen) [földrajzi-történetipolitikai alakulat Közép-Európában, a
Kárpát-medence keleti részén, a mai
Románia területén]
siedmiojęzyczny, -a, -e [1. posługujący się
siedmioma językami; 2. napisany w
siedmiu językach; 3. o jakimś terenie:
zamieszkany przez ludność posługującą
się siedmioma językami] – hétnyelvű
Siedmiojęzyczny
Słownik
Terminów
Muzycznych Włosko – Hétnyelvű zenei
szótár
siedmiokąt [figura geometryczna wycięta z
płaszczyzny przez łamaną zamkniętą
złożoną z siedmiu odcinków] – (mt) hétszög
Siedmiokąt foremny [wielokąt foremny o
siedmiu równych bokach oraz kątach
wewnętrznych o mierze 128,(571428)°.
Niemożliwy do skonstruowania za pomocą
cyrkla i linijki. Ma dwa razy więcej
przekątnych niż boków.] – hétszög [olyan
sokszöget jelent, amelynek hét oldala és hét
szöge van]; szabályos hétszög v. heptagon
siedmioklasowy, -a, -e [1. złożony z siedmiu klas;
2. mieszczący siedem klas] – hétosztályos
siedmiokropka
(Biedronka
siedmiokropka)
[biedronka siedmiokropka - biedronka o
czerwonych
pokrywach
i
siedmiu
czarnych kropkach, po trzech na każdej z
dwóch pokryw i jednej u nasady pokryw,
pospolita
w
Polsce;
biedronka
siedmiokropkowa; boża krówka] – (áll.)
hétpettyes
katica
(Coccinella
septempunctata)
6299
siedmiokrotnie – hétszeresen; hétszer
siedmiokrotny, -a, -e [1. powtarzający się siedem
razy; 2. taki, który osiągnął coś siedem
razy; 3. siedem razy większy lub mniejszy
od czegoś] – hétszeres
siedmiolatek [chłopiec mający siedem lat; też:
zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle
lat] – hétéves fiúcska; (közb.) hét éves állat
v. növény
siedmiolatka [1. dziewczynka mająca siedem lat;
też: samica, roślina lub przedmiot mające
tyle lat; 2. pot. siedmioletnia szkoła
podstawowa, istniejąca w Polsce do 1965
r.] – hétéves leányka v. kislány; (közb.) hét
éves állat v. növény; (dawno) hétéves v.
hétosztályos iskola
siedmiolecie [1. okres siedmiu lat; 2. siódma
rocznica] – hétéves időszak; hétéves
évforduló
siedmioletni, -ia, -ie [mający lub trwający siedem
lat] – hétéves
siedmioletnia wojna – hétéves háború
siedmiomiesięczny, -a, -e [mający lub trwający
siedem miesięcy] – héthónapos, héthavi
siedmiomilowy, -a, -e [długi na siedem mil] –
hétmérföldes
siedmiomilowe buty – hétmérföldes csizma
siedmiomilowymi krokami – hétmérföldes
léptekkel
siedmioosobowy, -a, -e [1. przeznaczony dla
siedmiu osób; 2. składający się z siedmiu
osób] – hétszemélyes
Siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre L.
(L.) [1. bylina o liściach pięcio-siedmio
listkowych, sztywnych, lancetowatych.
Wysokość do 90 cm. Kwitnie w czerwcu i
lipcu. Występuje na brzegach wód,
torfowiskach; 2. gatunek rośliny z rodziny
różowatych. Należy do monotypowego
rodzaju siedmiopalecznik..] – tőzegeper
(Potentilla palustris) [a rózsavirágúak
(Rosales) rendjébe, a rózsafélék (Rosaceae)
családjába, a Potentilla nemzetségbe tartozó
védett faj.]
Siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre L. (L.)
-
Wersja 01 01 2017.
siedmiopiętrowy, -a, -e [mający siedem pięter] –
hétemeletes
siedmioprocentowy, -a, -e [stanowiący siedem
procent jakiejś całości] – hétszázalékos (7
%-os)
siedmioprocentowy udział w zyskach –
hétszázalékos részesedés a nyereségből
siedmioraki, -a, -ie – hétszeres, hétszer
megismételt v. megismétlődő
siedmioramienny, -a, -e [mający siedem ramion]
– hétágú
siedmioramienny świecznik – hétágú gyertyatartó
siedmioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający
liczbie 7] – hét, heten
siedmiotygodniowy, -a, -e [mający lub trwający
siedem tygodni] – héthetes, hétheti, hét hétig
tartó
siedmiozgłoskowy, -a, -e [o wersie: mający
siedem zgłosek; też o utworze: składający
się z takich wersów] – hétszótagú
siedmiozgłoskowiec – hét szótag
siedmiu – (hímnemű személyekre vonatkozóan) hét,
heten
siedmiu mędrców – (hist.) a hét bölcs
siedzą dokoła stolu – az asztal körül ülnek
siedząc przodem (seks analny) [Mężczyzna leży
na plecach. Kobieta siada na jego
wyprostowanym
penisie.
Są
dwa
warianty: ona jest przodem lub tyłem do
partnera. W obu wariantach różne są
doznania odczuwane przez kobietę,
najlepiej samemu ocenić który jest lepszy.
Pozycja
dla
kobiet
dominujących,
dysponują całkowitą swobodą ruchów.
Ułożeniem ciała regulują, która strefa
erogenna jest pobudzana.] – szemből ülve
(lovagló póz anális szex során)
siedząc tyłem (siedząc tyłem do kierunku jazdy)
[Tak jak opisano powyżej, w tej pozycji to
kobieta ma decydujący wpływ na
penetrację. Od niej zależy jak szybko
porusza się, jak głęboko ma wchodzić
penis. Mężczyzna jedynie może unosić
biodra, aby lepiej wyeksponować penisa.
Podnosząc natomiast dłońmi pośladki
partnerki, pomaga jej w wykonywaniu
ruchów frykcyjnych. Bardzo ciekawe
urozmaicenie dla każdej pary, pozwoli
poczuć kobiecie aktywną rolę. Na pewno
spodoba się paniom dominującym.] –
lovagló póz, a nő háttal ülve (anális szex
során)
siedząco – ülve, ülő helyzetben
siedzący, -a, -e [1. taki, podczas którego się siedzi
lub
wymagający
siedzenia;
2. przeznaczony do siedzenia] – ülő
6300
siedząca praca – ülő munka v. foglalkozás
siedzące życie – ülő élet, mód v. foglalkozás
siedzenie [1. to, na czym się siedzi; też: miejsce
siedzące; 2. część ciała, na której się
siedzi; 3. część ubrania okrywająca
pośladki] – ülés, (hely) ülés, ülőhely; (część
ubrania) ülep, fenék; (siodła) nyeregülés
siedzenie dla dziecka – gyerekülés
siedzenie na koniu – lovaglás, lovon ülés
siedzenie pilota – pilótaülés
siedzenie przednie – menetiránnyal szemben való
ülés; első ülés
siedzenie rozkładane – lehajtható ülés
siedzenie tylne – hátsó ülés
siedzenie z oparciem – támlásülés (kocsin)
siedzenie z regulacją – lehajtható ülés
siedziba [1. miejsce, w którym ktoś mieszka lub
stale przebywa; 2. miejsce, w którym się
znajduje jakaś instytucja] – lakóhely;
helyiség; székház, székhely; központ
siedziba arcybiskupa – érseki székhely [az érseki
rangra emelt püspök székhelye]
siedziba biskupa a. biskupów – püspöki székhely
siedziba biura – irodahelyiség
siedziba ludzka – lakóház
siedziba organów partyjnych – párthelyiség
siedziba urzędu komitatu – megyeháza
siedzieć (siedzę, siedzi) [1. o ludziach: znajdować
się w pozycji, w której ciało spoczywa
całym ciężarem na pośladkach, a nogi są
zwykle zgięte w kolanach; o zwierzętach:
spoczywać całym ciężarem na zadzie i na
łapach; 2. o ptakach i owadach:
pozostawać w nieruchomej pozycji na
jednym miejscu; 3. przebywać gdzieś
przez jakiś czas, 4. mieszkać gdzieś stale;
5. o przedmiotach, roślinach, częściach
urządzeń: być gdzieś umieszczonym,
przymocowanym do czegoś; 6. pot.
zajmować się czymś lub pracować bardzo
intensywnie nad czymś; 7. pot. pracować
gdzieś lub zajmować jakieś stanowisko;
8. pot. odbywać karę więzienia] – ülni
[siedzę na krześle: a széken ülök; siedzę przy
stole: az asztalnál ülök]; (átv.) ülni, élni,
lakni, tartózkodni; büntetését tölti, ülni
siedzi jak koczkodan – úgy ül, mint egy
felcicomázott madárijesztő
siedzi jak malowany – tétlenül, mozdulatlanul ülni
(mintha odafestették volna)
siedzi jak mumia – mozdulatlanul ülni
siedzi jak mysz pod miotłą – (közm.) [ül, mint
egér a seprű alatt] hallgat, mint tök a fűben
siedzi jak na rozżarzonych węglach – tűkön ülni
-
Wersja 01 01 2017.
siedzi jak zatumaniony – ül, mintha elkábították
volna
siedzi, modli się, klęczy pod figurą, a diabła ma
za skórą – a szent szobra előtt ül, mádkozik,
térdepel, mégis az ördög bújt belé (átv.)
álnok, álszent
siedzi cicho w kąciku – csöndesen meghúzódni a
sarokban
siedzi na fartuszku u żony – (átv.) az asszony
szoknyáján ülni
siedzi po szyję w długach – nyakig van az
adóssággal
siedzi po szyję w grzechach – nyakig ül a bűnben
siedzi po szyję w wodzie – nyakig ül a vízben
siedzi po uszy w długach – fülig van az adóssággal
siedzi u mnie na kolanach – ölemben ül
siedzi w dusznym pomieszczeniu – fülledt
helyiségben ülni
siedzi w kucki – guggolni, guggolva ülni
siedział trzy lata – három évet ült
siedzieć cicho i spokojnie – csendesen és
nyugodtan ülni
siedzieć cicho jak mysz pod miotłą – [csendben
ül, mint az egér a seprű alatt] hallgat, mint
dinnye (tök) a fűben
siedzieć, jak na rozżarzonych węglach –
türelmetlenül ül, mintha zabszem lenne a
nadrágjában; izzó parázson v. tűkön ülni
siedzieć jak na szpilkach [bardzo się
denerwować, niecierpliwić] – tűkön ülni
siedzieć jak u Pana Boga za piecem – (átv.) úgy
él, mint Marci Hevesen; úgy él, mint hal a
vízben
siedzieć jak na tureckim kazaniu – [ül mint a
török a prédikáción] semmit sem ért az
egészből; értelmetlenül, hallgatva ülni;
faszentként ülni, úgy ül, mint a faszent
siedzieć jak kamień – úgy ülni, mint kő v. kőből
lenne
siedzieć jak mysz pod miotłą – (közm.) [ül, mint
egér a seprű alatt] lapulni, csendben ülni
siedzieć jak na niemieckim (tureckim) kazaniu
[nic nie rozumieć, nie orientować się] – egy
szót sem ért belőle
siedzieć jak na szpilkach – türelmetlenül ülni;
mintha tűkön ülne
siedzieć (komu) na karku – [nyakára ülni] terhére
van (vkinek)
siedzieć komuś na karku – (átv.) vkinek nyakán
ülni v. lenni v. lógni
siedzieć na dwóch stołkach – [két zsámolyon ül]
(átv.) kétkulacsos, két lovat nyergel,
köpönyegforgató; hintapolitikát
folytat,
egyszerre két lovat nyergel
6301
siedzieć na jajach a. jajkach – tojásokon ülni,
költeni
siedzieć na koźle –a bakon ülni
siedzieć na kółku – (sport) karikázni, kerekezni,
kerékpározni
siedzieć na ławce – padon, lócán ülni
siedzieć na ławie oskarżonych – vádlottak padjára
ülni
siedzieć na pieniądzach – a pénzen ülni v.
kuporgatni; majd felveti a pénz
siedzieć na tronie – trónra ülni; trónolni
siedzieć na tureckim kazaniu – egy szót sem ért
az egészből [nie będą siedzieć jak na
tureckim kazaniu]
siedzieć na wsi – vidéken élni
siedzieć nad książką – könyve fölött görnyed;
leköti őt a könyv
siedzieć nad robotą – (átv.) a munka mellett ülni
siedzieć o suchym pysku – (közb.) étlen-szomjan
ülni
siedzieć plecami v. tyłem do kogoś – háttal ülni
vkinek
siedzieć po turecku – törökülésben ülni
siedzieć przy stole – asztalnál ülni v. lenni;
ebédelni
siedzieć sobie – ül, üldögél (magában)
siedzieć spokojnie na podczas lekcji – nyugodtan
ülni az órán
siedzieć stale w domu – mindig v. állandóan otthon
ül
siedzieć tyłem – háttal ülni vminek
siedzieć u kogo na komornym – albérletben lakni
vkinél
siedzieć u stołu – asztalnál ülni
siedzieć w ciupie – dutyiban ülni
siedzieć w ciemnicy – tömlöcben senyvedni;
tömlöcben lenni
siedzieć w długach po uszy; siedzieć w długach
wyej uszu – fülig (nyakig) úszik v. ül az
adósságban
siedzieć w kącie – elvonultan, magában él; a
sarokban ülni v. kuksolni
siedzieć w kryminał – börtönben ülni
siedzieć w książkach – (átv.) a könyveket bújni
(bújja a könyveket)
siedzieć w kucki – guggolni
siedzieć w loży – páholyban ülni
siedzieć w pace, w kiciu – dutyiban ülni
siedzieć w pierwszej ławce – az első padban ülni
siedzieć w tej samej ławce – ugyanabban a padban
ülni, egyazon padban ülni
siedzieć w ulu – dutyiban ülni
siedzieć w więzieniu – börtönben ülni
-
Wersja 01 01 2017.
siedzieć w zaduchu – fojtott v. fülledt v. áporodott
levegőben ülni
siedzieć w zamyśleniu – gondolatokba merülve v.
elmélázva ülni
siedzieć z założonymi rękoma – ölbe tett kézzel
ülni; összetett kezekkel (tétlenül) ülni
siedzi z założonymi rękami – összetett kezekkel ül
siedzieć za kierownicą – a volánnál ülni
siedzieć za kratą v. kratami – rács mögött ülni;
börtönben ülni
siedzieć za kratkami – dutyiban v. börtönben ülni
siedzieć zgodny z kierunkiem jazdy –
menetirányban ülni
siedź spokojnie! – maradj veszteg!; ülj nyugton!
sieja [ryba żyjąca w przybrzeżnym pasie wód
Bałtyku oraz w jeziorach nadbałtyckich i
alpejskich] – (ryba) maréna
Sieja pospolita, sieja, głąbiel, brzona (Coregonus
lavaretus) [ryba z rodziny łososiowatych
klasyfikowana jako supergrupa szeroko
rozprzestrzenionych gatunków lub jako
pojedynczy gatunek występujący w kilku
jeziorach Europy Zachodniej.] – nagy
maréna v. vándormaréna (Coregonus
lavaretus)
[a
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii) osztályához, ezen belül a
lazacalakúak (Salmoniformes) rendjéhez és a
lazacfélék (Salmonidae) családjához tartozó
faj]
siejący niepokój – zavargó
siejący niezgodę – békétlenkedő
siejba [1. rzucanie ziarna w glebę; 2. okres
siewu] – vetés, a vetés munkája, a vetés ideje
siekacz [1. nóż przeznaczony do siekania; 2. u
ssaków: jeden z zębów przednich,
osadzonych między kłami] – (nóż)
metszőkés, metsző szerszám, nagykés,
henteskés; (ząb sieczny) metszőfog
siekacz słonia – elefánt agyar
siekać (siekę, siecze) [1. ciąć coś na drobne
kawałki, uderzając szybko nożem lub
tasakiem; 2. bić, zostawiając na ciele
czerwone pręgi lub przecinając skórę;
3. używając broni, ranić, zabijać kogoś lub
dziurawić coś; 4. o wietrze, deszczu,
śniegu itp.: uderzać ostro, boleśnie] –
metszeni,
metélni;
vágni,
hasítani;
összevágni, vagdosni, vagdalni, szabdalni;
összeaprítani; verni, ütni, vágni
siekać mięso – húst vagdalni
6302
siekać mięso tasakiem – bárddal vágja a húst
siekać na kapustę – (átv.) szecskává aprítani
siekać pałasem – karddal vágni
siekać rózgą – megvesszőzni
siekać się [ranić się wzajemnie bronią sieczną] –
megvagdalják egymást
siekanina [1. pot. cięcie czegoś na drobne części;
2. pot. to, co jest pocięte na drobne
kawałki; 3. pot. walka lub bijatyka na
białą broń] – mészárlás, vérfürdő; vagdalt
hús, fasírt
siekanka [potrawa z drobno posiekanych lub
zmielonych produktów] – vagdalt hús
siekany, -a, -e [ciąć coś na drobne kawałki] –
vagdalt
siekiera [1. ręczne narzędzie składające się ze
stalowego
ostrza
osadzonego
na
drewnianym trzonku, służące m.in. do
rąbania; 2. pot. bardzo mocna herbata,
kawa lub bardzo mocny papieros; 3. (u
Zygmunta Glogera) Były czasy, w których
nikt nie wyruszał się z domu bez obuszka
czyli siekierki, która służyła jednocześnie
za laskę, za broń i za narzędzie konieczne
nieraz w drodze do urąbania drewek na
ognisko i do różnych potrzeb w podróży.
W mogiłach
na Rusi
litewskiej,
pochodzących z pierwszych wieków
chrześcijaństwa w tych stronach a może i
z ostatniej doby pogaństwa, nie
pochowano mężczyzny bez położenia mu
do grobu żelaznej siekiery, jakiej 4 typy
przedstawiliśmy w rysunku przy wyrazie
obuch (Enc. Star. tom III, str. 273). Gdy ze
wzrostem
zaludnienia,
wzrastało
i
bezpieczeństwo
publiczne,
obuch
podróżny utracał stopniowo charakter
broni i narzędzia a nabierał znaczenia
zwykłej laski w kształcie toporka.] – balta,
fejsze, szekerce, bárd; (átv.) nagyon erős tea,
kávé v. cigaretta
siekiera do karczowania – irtófejsze
siekiera zeskoczyła z pnia – a balta lepattant a fa
törzséről v. a fatörzsről
siekierka [zdrobnienie od: siekiera] – kisbalta,
(rövid nyelű) balta; szekerce
siekierka turystyczna – turista fejsze
sielanka (bukolika, idylla, ekloga, skotopaska,
pasterka) [1. niczym niezmącone, pogodne,
spokojne i beztroskie życie; 2. utwór
-
Wersja 01 01 2017.
poetycki przedstawiający w sposób
wyidealizowany uroki życia wiejskiego; 3.
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Ł.
Gołębiowski pisze: „Z śmietany słodkiej,
nieco mąki i jaj dodawszy, gotuje się litewska
sielanka”. Gołębiowski pamiętał sielankę z
czasów swej młodości na Pińszczyźnie i
dlatego nazwał litewską. Rzeczywiście
jednak była to potrawa znana w całej
Polsce. Rozpytywane przez nas staruszki
na Mazowszu, które pamiętały jeszcze
koniec XVIII stulecia, uważały tak samo
„sielankę” za dawną potrawę mazowiecką,
ze śmietany kwaśnej rozbitej z żółtkami
(bez białek) na gęsto jak jajecznica
przyrządzaną. Był to zatem rodzaj
uszlachetnionej jajecznicy, podawanej
głównie na śniadania i podwieczorki w
domach ziemiańskich, gdzie śmietany i
żółtek miano poddostatkiem.] – idill,
pásztorköltemény, szerelmi történet; (átv.)
szerelmi idill
W literaturze polskiej uprawiana w renesansie
(Jan Kochanowski i zwłaszcza Szymon
Szymonowic, który uprawiał sielankę realistyczną
– sceneria i same wydarzenia przedstawione były
realistycznie, dał dojrzałą postać gatunku i nadał
mu polską nazwę), baroku (Szymon Zimorowic,
Józef
Bartłomiej
Zimorowic,
Samuel
Twardowski) i oświeceniu (klasycysta Adam
Naruszewicz; poeci sentymentalizmu: Franciszek
Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin). Ton
idylliczny ujawnia się w utworach, które nie
podejmują modelu gatunkowego sielanki,wielu
innych autorów – jak Mikołaj Rej (pisany prozą
Żywot człowieka poczciwego), barokowa poezja
ziemiańska (i tworzące osobny gatunek poematy
tytułowane Votum, np. Zbigniewa Morsztyna),
Elżbieta Drużbacka (i Pochwała lasów).
Sielanka wpłynęła też na romantyzm, w tym na
poglądy estetyczne (słynna rozprawa O
klasyczności i romantyczności) i poezję (poemat
Wiesław) Kazimierza Brodzińskiego oraz
twórczość polemicznie sięgającego do tej tradycji
Adama Mickiewicza (którego Pan Tadeusz ma w
sobie jednak także tonację idylliczną). Ślady
tradycji sielankowej – jako ton, klimat utworów –
sięgają nawet wieku XX: to Maria Komornicka i
jej późny zbiór rękopiśmienny Xięga poezji
idyllicznej, Czesław Miłosz i Świat. Poema
naiwne, wiersze Józefa Czechowicza oraz wielu
innych autorów).
sielankopisarz – bukolikus (pásztori, falusias,
idillikus hangulatú, pásztorköltészeti) költő
sielankowo – idillikusan
sielankowość – idillikusság
sielankowy, -a, -e [1. odznaczający się pogodą,
spokojem;
2. dotyczący
sielanki
literackiej; 3. o poecie, pisarzu: pisujący
sielanki] – idillikus
-
Wersja 01 01 2017.
sielawa (Coregonus albula) [1. ryba z rodziny
łososiowatych; 2. ryba żyjąca w głębokich
jeziorach nadbałtyckich i w rejonie górnej
Wołgi; 3. (u Zygmunta Glogera) jedna z
najsmaczniejszych
ryb
jeziornych
środkowej Europy, zwana w Wielkopolsce
sułwicą. W Litwie słynęły sielawy połockie
i augustowskie, w Koronie – wielkopolskie
z jezior w okolicach Międzyrzecza.
Sielawa żyje tylko w jeziorach głębokich.]
– (áll.) törpe maréna (Coregonus albula)
Sienkiewicz
6303
sielski, -a, -ie [wiejski i sielankowy] – falusi,
vidéki; idillikus
sielsko – falusiasan, vidékiesen; idillikusan
sielskość – falusi v. vidéki csend v. nyugalom
siema (also: siemanko, siemasz!, cześć!)
[potocznie: słowo używane głównie przez
młodzież, wypowiadane podczas witania
się, rzadziej żegnania, z osobami dobrze
sobie znanymi, np. kolegami; siemasz,
siemanko, siemka, hej, cześć] – szia!,
szervusz!
siemiernik,
siemiernictwo
[Dubiński
w
„Prawach m. Wilna” (druk wileński, r.
1788) pisze: „Co się tknie przekupniów,
siemierników, tedy ci nie mają być
przypuszczeni do miejskiej przysięgi; ale
mają tylko mieć wolność na przekupstwo i
siemiernictwo”.]
–
(siemiernik)
megvesztegethető,
megvásárolható,
lepénzelhető
ember;
(siemiernictwo)
vesztegetés, megvesztegetés
siemię [nasiona roślin oleistych używane jako
pokarm dla zwierząt lub przerabiane na
olej] – mag, vetőmag
siemię konopi; siemię konopne – kendermag
siemię lniane [nasienie lnu] – lenmag
Sienkiewicz, Henryk Adam Aleksander Pius
[herbu Oszyk, pseudonim Litwos (ur. 5
maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15
listopada 1916 w Vevey) – polski
nowelista, powieściopisarz i publicysta;
laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1905) za całokształt twórczości,
jeden z najpopularniejszych pisarzy
polskich przełomu XIX i XX wieku.] Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz
(1846. május 5. – 1916. november 15.) [XIX.
századi lengyel regényíró, irodalmi Nobeldíjas]
sienkiewiczowski, -a, -ie [dotyczący twórczości
Henryka Sienkiewicza] – sienkiewiczi
sienkiewiczowski bohater – sienkiewiczi hős
sienkiewiczowski happy-end – sienkiewiczi
happy-end v. boldog befejezés
sienkiewiczowski diabeł – sienkiewiczi ördög,
sátán
siennik [duży worek wypchany słomą lub sianem
służący jako materac] – szalmazsák
sienny, -a, -e – szénasienny zapach – szénaillat
sień [pomieszczenie prowadzące do wnętrza
domu] – pitvar, csarnok, előcsarnok; átjáró,
kapualj
siepacz [morderca lub bandyta działający na
czyjeś polecenie] – pandúr, pribék, (régi,
régies) poroszló, fogdmeg, hóhér; (régi,
régies) perzekutor; csendbiztos
siepacz carski – cári pribék
siepacz hitlerowski – Hitler-pribék
siepać (siepię) – szakítani, szaggatni, tépni,
marcangolni, cibálni, rángatni
siepać się [o tkaninie: strzępić się na brzegach] –
szakadni, tépődni, foszlani
siepnąć — siepać [1. pot. pociągnąć coś
gwałtownie; 2. pot. uderzyć] – szaggatni,
tépni
sierdzić [przestarzale: a) pobudzać kogoś do
gniewu, gniewać, złościć b) sierdzić się wybuchać gniewem, złościć się, gniewać
się] – (dawno) bosszantani, haragítani,
mérgesíteni, izgatni, idegesíteni
sierdzić się – (dawno) bosszankodni, haragudni,
mérgelődni, neheztelni, orrolni, zsémbelődni,
zsémbeskedni
sierdzistość – (dawno) rossz kedv, bosszankodás
sierdzisty, -a, -e – (dawno) haragos, mérges,
bosszankodó
siermięga [wierzchnie ubranie noszone przez
chłopów w dawnej Polsce] – ködmön, szűr,
köpeny (háziszőttesből)
siermiężnie – ködmönösen
siermiężność – ködmönösség
6304
siermiężny, -a, -e [1. używany na siermięgi;
2. noszący siermięgę; 3. prosty, zgrzebny i
nieefektowny; 4. charakteryzujący się
brakiem obycia,
gburowatością]
–
ködmön-, szűr-; egyenes, jelentéktelen és
gyolcs
sierociniec [dom dla sierot] – árvaház
sieroctwo [1. bycie sierotą; 2. stan człowieka
osamotnionego] – árvaság
sieroctwo społeczne [stan dziecka porzuconego
przez naturalnych rodziców] – társadalmi
árvaság
sierocy, -a-, -e – árvasieroca dola – árvasors
sierota, sierotka [1. dziecko, któremu umarło co
najmniej jedno z rodziców; 2. człowiek
opuszczony, osamotniony; 3. pot. o
człowieku niezaradnym lub budzącym
współczucie] – árva; gyermekét vesztett
szülő; özvegy (ffi/nő, gyerek)
sieroty po poległych w czasie wojny – hadiárvák
sierota po poległym na wojnie – hadiárva
sieroty [(u Zygmunta Glogera) Prawa pisane
polskie, począwszy od statutu Kazimierza
Wiel. z r. 1347, brały w troskliwą opiekę
sieroty. Osieroceni, podł. statutu tego
mężczyzna do lat 15 a białogłowa do 12,
nie mogli wdawać się w procesy. Po
dojściu do pełnoletności sieroty, gdy
dochodziły
swoich
krzywd,
żadne
przedawnienie czyli „dawność ziemska
szkodzić im nie mogła”. Statut Litewski
wzorował się później na dawnych prawach
polskich.] – (daw) árvák
sierp [1. ręczne narzędzie rolnicze do żęcia;
2. sport. cios sierpowy] – sarló; (sp) horog
sierp
i
młot
[symbol
komunistyczny,
spopularyzowany
po
rewolucji
październikowej, używany głownie w
ZSRR. Znalazł się on na fladze ZSRR.] –
sarló és kalapács
sierp księżyca – (átv.) a hold sarlója, holdsarló,
félhold
sierpień [1. ósmy miesiąc roku kalendarzowego;
2. ósmy miesiąc roku kalendarzowego;
ósmy miesiąc w roku wg używanego w
Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31
dni. Nazwa miesiąca (wg Brücknera)
(dawniej sirzpień) pochodzi od używanego
-
Wersja 01 01 2017.
w żniwach sierpa. Inna nazwa to stojączka.
Łacińska nazwa Augustus (zobacz:
kalendarz rzymski), zapożyczona przez
większość języków europejskich, nadana
została na cześć cesarza Oktawiana
Augusta;
przedtem
miesiąc
ten
(początkowo 6. w kalendarzu) nazywał się
Sextilis.] – augusztus (aug.); (dawno)
Kisasszony hava – Szűz hava – Nyárutó hó
(w sierpniu: augusztusban)
sierpik
[1. mały
sierp;
2. kwiatostan
jednostronnie sierpowato wygięty, o
pędach bocznych leżących w jednej
płaszczyźnie] – kis horog v. sarló; (növ.)
kunkor
Sierpik (Serratula L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny
astrowatych.
Gatunkiem
typowym jest Serratula tinctoria L.] Serratula fajok; Festő zsoltina (Serratula
tinctoria)
Sierpik barwierski (Serratula tinctoria L.)
[gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny astrowatych (Asteraceae). W
Polsce występuje głównie na południu, na
północy jest rzadki] – Festő zsoltina
(Serratula tinctoria)
sierpniowy, -a, -e – augusztusi
sierpowato – sarlószerűen
sierpowaty, -a, -e; sierpowy [mający kształt
sierpa] – sarlószerű
sierpowy, -a, -e – sarlósierpowy [sport. cios sierpowy] – horog
Sierpówka (synogarlica turecka) (Streptopelia
decaocto)
[średni
ptak
z
rodziny
gołębiowatych, zamieszkujący południową
Azję, część Afryki i duże obszary Europy] balkáni gerle (Streptopelia decaocto) [a
madarak
osztályának
galambalakúak
(Columbiformes) rendjéhez és a galambfélék
(Columbidae) családjához tartozó faj]
6305
sierra [wym. sjerra] [hiszp. 'piła; jw.' z łac. serra
'piła'łańcuch górski, pasmo gór, góry] –
(port.) serra, (sp) sierra; fűrész; (földr.)
hegység, lánc, hegylánc
Sierra Nevada [to pasmo górskie w Górach
Betyckich, w południowej Hiszpanii.
Powstało w trzeciorzędzie podczas
orogenezy alpejskiej. Jego długość wynosi
około 120 km, szerokość do 40 km, a
powierzchnia - około 2000 km². Najwyższy
szczyt, Mulhacén (3478 m n.p.m.) jest
również najwyższym szczytem Półwyspu
Iberyjskiego
i
europejskiej
części
Hiszpanii.] – Sierra Nevada [ami spanyolul
"havas hegylánc"-ot jelent, egy hegylánc
Andalúziában, Dél-Spanyolországban. Itt
található Spanyolország legmagasabb pontja,
a 3479 m magas Mulhacén.]
sierść [1. okrywa włosowa większości ssaków,
zarazem ich cecha charakterystyczna; 2.
uwłosienie ciała większości ssaków] – szőr,
szőrzet
sierść końska – lószőr
sierść psa – kutyaszőr
sierść zwierząt – szőr, állatszőr, állat szőre
sierżancki, -a, -ie [dotyczący sierżanta] –
őrmesteri
sierżant (sierż.) [stopień podoficerski, wyższy od
plutonowego,
niższy
od
starszego
sierżanta; też: podoficer mający ten
stopień] – (fr., ang.) sergeant, (wojsk) altiszt,
őrmester (őrm.)
sierżant sztabowy [stopień podoficerski wyższy
od starszego sierżanta, niższy od starszego
sierżanta sztabowego] – törzsőrmester
siestrzan czyli stragarz [1. etn. bud. przest.
element
architektoniczny
typowego
drewnianego domu, gruba belka stropowa
biegnąca wzdłuż całego pułapu i
podtrzymująca go, często o walorach
ozdobnych; 2. tram, dawniej po dworach
a dziś już tylko po chatach szeroki ze
starodrzewu poprzeczny podciąg pod
belkami. Nazwa mogła powstać stąd, że
bale lub dwie połowy, roztarte z jednej
kłody, zowią cieśle siostrami, a z takich
połów robiono pierwotnie siestrzany. Ob.
tram. 3. Sosręb, sosrąb, siestrzan, stragarz
– główna belka w stropie drewnianym.
Biegnie w kierunku poprzecznym do
pozostałych belek. Zazwyczaj ma większy
przekrój.] – (ép., építészeti elem) gerenda;
tartógerenda; födémgerenda; mestergerenda
siestrzan [1. daw. syn siostry; 2. siostrzeniec,
daw. siestrzeniec, daw. siostrzan, daw.
siostrzanek, daw. siestrzanek, daw.
-
Wersja 01 01 2017.
siestrzeniec] – (daw) a lánytestvér fia;
unokaöccs
siestrzan [bot. Boltonia, roślina z rodziny
astrowatych] – (növ.) Boltonia asteroides
siew [1. rzucanie nasion w przygotowaną glebę i
przykrywanie ich ziemią; 2. ziarno
przeznaczone na siew, zasiane lub już
kiełkujące] – vetés
siew czysty [siew jednego gatunku rośliny] –
tiszta vetés (egy fajta növényből)
siew gniazdowy [siew w rzędzie, w jednakowo
odległych od siebie dołkach, do których
wkłada się po kilka nasion, sadzonek] –
fészkes vetés
siew jesienny – őszi vetés
siew krzyżowy [siew zbóż w krzyżujące się rzędy,
wykonywany w dwóch prostopadłych do
siebie kierunkach] – keresztirányú vetés,
keresztsoros vetés
siew kupkowy – fészkes vetés
siew kwadratowo-rzędowe – négyzetes vetés
siew mieszany [siew dwu lub więcej gatunków
roślin] – kevert v. vegyes vetés (két v. több
fajta növényből)
siew pasowy [siew polegający na tym, że między
dwoma, trzema rzędami roślin normalnie
sianymi zostawia się na przemian jeden
lub dwa niezasiane] – sávos vetés
siew punktowy [siew polegający na tym, że w
określonych odstępach umieszcza się
ziarna, duże – pojedynczo, małe – po kilka
lub kilkanaście] – szemenkénti vetés
siew rzędowy [siew, w którym zachowuje się
jednakowe odstępy rzędów] – sorba vetés,
sorvetés
siew rzutowy [siew polegający na rozsypywaniu
nasion
równomiernie
na
całym
obsiewanym terenie] – szórva
vetés,
fészkes vetés
siewca [1. daw. ten, kto sieje ziarno; 2. ten, kto
coś propaguje, szerzy] – magvető, vető
ember
siewca niepokoju – (átv.) békétlenség v. viszály
terjesztője
siewka [1. młoda roślina wyrosła z nasienia; etap
w rozwoju rośliny następujący w wyniku
kiełkowania nasiona; 2. ptak wielkości
skowronka, o wysmukłych nogach i
długim dziobie] – (növ.) csíra; (áll.) lille
Siewka złota (Pluvialis apricaria) – aranylile
(Pluvialis apricaria) [a madarak osztályának
lilealakúak (Charadriiiformes) rendjébe,
ezen belül a lilefélék (Charadriidae)
családjába tartozó faj. Alfajai: Pluvialis
apricaria albifrons, Pluvialis apricaria
apricaria, Pluvialis apricaria oreophilos]
-
Wersja 01 01 2017.
Siewka złota (Pluvialis apricaria)
Siewka złota (Pluvialis apricaria) - średni ptak
wędrowny
z
rodziny
siewkowatych,
zamieszkujący w zależności od podgatunku:
6306

Pluvialis apricaria apricaria - Wyspy
Brytyjskie, północno-zachodnie Niemcy,
Dania oraz południowa i środkowa część
Półwyspu Skandynawskiego oraz Finlandii
oraz
wschodnie
wybrzeże
Bałtyku.
Populacja z Wysp Brytyjskich częściowo
wędrowna. Ptaki ze Skandynawii zimują w
środkowej i południowej Europie oraz
północnej Afryce.

Pluvialis apricaria altifrons - środkowa i
wschodnia Grenlandia, Islandia, Wyspy
Owcze oraz Laponia i północno-wschodnia
Europa po Półwysep Tajmyr. Ptaki z
Islandii zimują na Wyspach Brytyjskich, we
Francji, na Półwyspie Iberyjskim. Ptaki z
Tajmyru zimują na wybrzeżach Morza
Kaspijskiego i Morza Śródziemnego.
Siewnica (Pluvialis squatarola syn. Squatarola
squatarola) – (áll.) lile, ezüstlile más néven
ujjaslile (Pluvialis squatarola) [a madarak
osztályának lilealakúak (Charadriiiformes)
rendjébe,
ezen
belül
a
lilefélék
(Charadriidae) családjába tartozó faj]
siewnik [1. maszyna rolnicza do wysiewania
nasion roślin uprawnych i nawozów
mineralnych; 2. maszyna rolnicza służąca
do wysiewu materiału siewnego, np. zbóż,
traw, kukurydzy, buraka, słonecznika,
rzepaku lub czosnku. Przed siewem należy
wykonać próbę wysiewu, pozwalającą na
równomiernym rozmieszczeniu danej
partii nasion na polu w celu zapewnienia
optymalnej obsady] – vetőgép; drill
siewnik dwurzędowy – kétsoros vetőgép
siewnik rzędowy [siewnik używany do siewu
rzędowego] – soros vetőgép; sorvetőgép
Unia UNIA Polonez 3/900 sorvetőgép
siewnik rzutowy – szórvavetőgép
siewnik talerzowy – tányéros vetőgép
siewnik traktorowy – traktorvontatású ültetőgép
siewny, -a, -e [związany z siewem] – vetésre
vonatkozó, vetési, vetés-; vető-, vetési
Siewruk [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) to
samo,
co Siewierzanin,
tylko
że
zakończenie na uk, ak oznaczało
pochodzenie człowieka ludowe, np.
Poleszuk, Pińczuk, Krakowiak, Kujawiak,
Szkalmierzak, Sandomierzak, końcówka
zaś anin oznaczała klasy wyższe w
narodzie,
a
stąd
np.
nazwy:
Sandomierzanie,
Krakowianie,
Kujawianie, Łęczycanie, Siewierzanie –
oznaczały wyłącznie szlachtę. Stryjkowski
w XVI w. pisze: „Moskwa Siewruków
litewskich rozbiła i kadź miodu im wzięła; a
o te to Siewruki sroga wojna się wszczęła”.
„O Siewruki litewskie wojna się wszczęła,
którym miód Moskwa odjęła”, ćmę
Siewruków i szlachty pobrano”.] – (daw)
siewierz-i
siewy – vetés
sieża [1. przyrząd do połowu ryb; 2. dawny
przyrząd do łowienia ryb] – (daw) halász
eszköz
się [1. zaimek będący formą biernika, używany
zwykle przy czasownikach, odpowiadający
formie siebie, np. Widziała się w lustrze.;
2. zaimek tworzący stronę zwrotną
czasowników, wskazujący, że sprawca
czynności jest jej odbiorcą, np. Ubrali się i
wyszli.,
lub
nadający
im
odcień
znaczeniowy wzajemności, np. Psy goniły
się po trawniku.; 3. zaimek nadający
czasownikom
odcień
znaczeniowy
intensywności, np. Wrócił się bez potrzeby.;
4. zaimek stanowiący część niektórych
czasowników,
niewnoszący
żadnego
dodatkowego znaczenia, np. śmiać się,
urodzić się, wyobrażać sobie, zakochać się;
5. zaimek tworzący z formą 3. osoby lp
czasowników
orzeczenie
zdań
bezpodmiotowych, np. Zrobiło się późno.;
6. zaimek tworzący w połączeniu z
6307
czasownikiem formy o znaczeniu biernym,
np. Wychowywał się u dziadków.] – magát
(visszaható névmás rövid alakja: myć się,
uczyć się); (a kölcsönös cselekvés
kifejezésére: bić się z kim); (a szenvedő
módkifejezésére:
wychować
się);
(a
személytelen alak kifejezésére: mówi się)
się niecierpliwić z powodu kogo/czego –
türelmetlenné válni vki/vmi miatt
się przypalenie zrostów – (orv.) összenövések
átégetése (tüdőnél)
się spiec na słońcu – lesülni (a napon)
się uczepić o co v. za co – vmibe belekapaszkodni,
beleakaszkodni
sięgnąć — sięgać [1. wyciągnąć rękę, aby wziąć
coś, dotknąć czegoś znajdującego się w
pewnej odległości lub na pewnej
wysokości; 2. wykonując jakiś ruch,
zbliżyć się do kogoś, do czegoś;
3. skorzystać z czegoś dla uzyskania
jakichś
informacji,
wiadomości;
4. postanowić sobie, że się coś osiągnie,
zdobędzie;
też:
podjąć
starania
zmierzające do osiągnięcia celu; 5. mieć
określony zasięg, dojść do pewnej granicy,
do jakiegoś poziomu itp.; 6. użyć czegoś,
skorzystać z czegoś; 7. zaczynać się, istnieć
od jakiegoś określonego czasu] – (rękę
wyciągać) nyúlni, kinyúlni, belenyúlni;
odanyúlni; érni, elérni, eljutni (vmeddig);
(átv.) visszanyúlni (időben v. térben); nyúlni
vmiért v. vmi után v. vhová, követelni vmit
sięgać – elérni (vmeddig)
sięgać a. sięgnąć do kieszeni – zsebébe nyúl
sięgać po berło – hatalomra törni; uralomra törni
sięgać po pachy – hónaljig v. hónaljmagasságig
érni
sięgać ręką – nyúlkálni (vmi után)
sięgać w przeszłość – visszanyúlik a múltba
sięgać (z powrotem) – visszanyúlni (visszanyúlik)
sięgnąć do kieszeni – zsebébe nyúl; belenyúl a
zsebébe
sięgnąć pamięcią – visszaemlékezni
sięgnąć po co – kinyúlni, nyúlni vmiért
sięgnąć po laury – dicsőségre törekedni
sięgnąć po władzę – uralomra, hatalomra törekedni
sięgnąć wzrokiem – ellátni
sięgnąć za wysoko – nagyra vágyni, nagyra
törekedni
Sighişoara (węg. Segesvár, niem. Schäßburg, łac.
Castrum Sex) [to miasto w środkowej
Rumunii, nad rzeką Wielką Tyrnawą w
Siedmiogrodzie. Jednen z najlepiej
zachowanych średniowiecznych zespołów
miejskich
w
Europie
środkowowschodniej. W 1849 miała tu miejsce
-
Wersja 01 01 2017.
jedna z bitew w powstaniu węgierskim, w
której
najprawdopodobniej
poległ
adiutant Bema, wybitny węgierski poeta
Sándor Petőfi.] – Segesvár (románul
Sighişoara, németül Schäßburg, latinul
Stenarum) [municípium a mai Romániában
Maros megyében. Szász szék központja,
majd Nagy-Küküllő vármegye székhelye
volt. A város határában esett el 1849-ben
Pertőfi Sándor.]
sigla (łac. znaki, skróty) [skróty stosowane na
określenie instytutów zakonnych, np.
OFM, OFMConv, OFMCap.] – szigla (lat.
jelek, rövidítések) [szerzetesi intézmények
meghatározását jelölő rövidítések, pl. OFM,
OFM Conv., OFM Cap.]
sigma [wym. s-igma] [1. nazwa litery greckiej Σ,
σ; 2. mat. znak sumy: Σ; 3. łukowate łoże
rzymskie, dostosowane kształtem do
okrągłego stołu] – szigma (σ, Σ); a görög
ábécé egyik betűje; sz betű és hang; (menny)
az összeg jele
signature {rzecz.}; sygnatura {f.} [komp.] –
(ang.) signature (-file) (digital signature) aláírás
(-adatállomány)
[elektronikus
leveleknél lehetséges a levél- törzshöz egy
kis, állandóan azonos tartalmú szöveg
állományt csatolni, mely a feladó nevét,
címét, telefonszámát, esetleg URL-címét és
pl. személyes jelmondatát tartalmazza; más
esetekben lehet az ilyen aláírást a feladó
azonosítására is használni, amennyiben az
egy biztonsági kódot is tartalmaz;
elektronikus
posta
megbízhatóságának
vizsgálata a jövőben egyre fontosabb
szerephez fog jutni]
signor [czytaj: s-inior] [forma grzecznościowa
używana we Włoszech; pan] – (ol.) signor;
úr
signora (pani) [czytaj: s-iniora] forma
grzecznościowa używana we Włoszech w
stosunku do mężatek lub kobiet starszych;
pani – (ol) signora; úrnő (asszonyok
megszólítása Olaszországban)
signore (wł. 'jw.' z łac. senior; pan) – (ol) signore;
úr (férfiak megszólítása Olaszországban)
signoria [wł. [wym. s-ińjorija] [1. ustrój miast
północnowłoskich i środkowowłoskich
rządzonych
przez
signora;
2.
wieloosobowy organ rządzący w miastach
włoskich; 3. kilkuosobowy organ władzy
naczelnej w śrdw. republikach miejskich
we Włoszech.] – (ol, tört.) signoria; a
középkori olaszországi városállamok vezető
hatóságai, kormányzó szervei
signorina (panna) [czytaj: s-iniorina] [forma
grzecznościowa używana we Włoszech] –
6308
(ol) signorina; kisasszony (fiatal nők
megszólítása Olaszországban)
signum (znak) [czytaj: s-ignum] [1. samochód
typu Opel Signum; 2. model samochodu
marki Opel] – (lat) signum; jel, jegy; Opel
autómárka
signum laudis (wojsk) [Złoty medal za
zielność
/Goldene
Tapferkeitsmedaille/ dla P] – (lat)
signum laudis; dicséret jele; osztrák-magyar
katonai érdemrend, béke idején is
adományozzák
(a
különválás
után
fennmaradt)
signum temporis [1. łac., znak czasu; por.
Wulgata (Ew. wg Mat., 16, 3-4); 2. znak,
znamię czasu] – (lat.) signum temporis; idők
jelei
sikacz [pot. słabe i nędzne wino] – lőre, cankó,
vinkó
sikać się – pisilni, (wulg.) pisálni, hugyozni
sikawka [pompa pożarnicza tłokowa, napędzana
ręcznie] – fecskendő; tűzoltó fecskendő;
vízipuska
sikawka ogrodowa – kerti fecskendő v. locsoló
sikawka przeciwpożarowa – tűzoltófecskendő
sikawka strażacka – tűzoltófecskendő
sikhizm [religia monoteistyczna pochodząca z
Indii, uznająca istnienie ponadczasowego,
wszechobecnego Boga, wobec którego
wszyscy są równi] – szikhizmus [a hindu és
muszlim
vallásháborúk
környezetében
kifejlődött vallás annak a kérdésnek a
megválaszolására, hogy mi a helyes
hozzáállás
az
erőszaktól
mentes
hinduizmusban a „szent háborút” folytató
iszlámmal szemben]; szikh vallás [szikh
vallást mintegy 500 évvel ezelőtt Nának guru
(1469-1539) alapította. A guru szó tanítót
jelent, a szikh vallást követő embereket
pedig szikheknek, azaz tanítványoknak
nevezik. Maga a szó a tanítványt, vagy
tanulót jelentő szanszkrit „sisya” szóból
származik. Az indiai pandzsábi nyelvben
maga a szikh is tanulást jelent, így a Tíz
Guru tanítványaira és a szikhizmus élő
guruja, a “Sri Guru Granth Sahib”-nak
nevezett
szikh szentírás tanításainak
követőire utal. Észak-indiai vallásfelekezet, a
mohamedán és indus vallások sajátságos
keveréke.]
-
Wersja 01 01 2017.
sikh [1. członek indyjskiej wspólnoty religijnej;
2. wyznawca sikhizmu, sikhijka] –
(hindusztáni) szikh (ffi/nő); tanítvány
Sikh [tytuł nadawany wyznawcom Sikhizmu],
Sikhijka – (hindusztáni) szikh (ffi/nő)
sikhijski, -a, -ie – szikh
sikhijski mężczyzna – szikh ffi
siki [1. posp. mocz; 2. pot. o mdłym, słabym
napoju, zwłaszcza o herbacie] – (közöns.)
vizelet, húgy; pisi; (átv.) gyenge tea, kávé,
ital
Siklag * Syceleg – Siklág (a pusztulás sivataga,
eredet, forrás) [Város Júda déli részén,
Beeérseba és Debir (1) közt (Józs 15,31),
hosszú ideig a filiszteusoké; Ákis, Gát
királya ajándékozta Dávidnak (1Sám 27,1-7);
Júda királyainak személyi birtoka lett. A
fogság után újra benépesedett (Neh 11,28).]
siklawa [wodospad górski] – hegyi vízesés
siknąć — sikać [1. pot. o jakimś płynie: trysnąć
cienkim strumieniem; 2. pot. wypuścić z
czegoś cienki, silny strumień wody lub
innego płynu; 3. pot. oddać mocz] –
csurrantani, fröccsenteni, fecskendezni;
(közb.) pisilni
sikora [drobny ptak śpiewający, zwykle barwny
i o żółtym brzuszku] – cinege, cinke
Sikora modra
Sikora bogatka, Sikorka bogatka (Parus major
L., 1758) [niewielki ptak; Bogatka] –
széncinege (Parus major L., 1758) [sokszor
becézően széncinke (Parus major) a
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe, ezen
belül a cinegefélék (Paridae) családjába
tartozó apró termetű, közismert és
közkedvelt madárfaj]
Sikora bogatka – széncinege
Bogatka (sikora bogatka) (Parus major) niewielki ptak, częściowo wędrowny, z rodziny
sikor, zamieszkujący w zależności od podgatunku
(podgatunki niekiedy wyodrębniane w osobne
gatunki):
 Parus major major - cała Europa, północnozachodnia Afryka, Azja Mniejsza, Iran, Kaukaz i
6309
południowa Syberia. W Polsce bardzo liczny ptak
lęgowy. Północne populacje przemieszczają się
zimą nieco na południe (z Polski do Francji,
Holandii i Niemiec).
 Parus major bokharensis - Azja Środkowa, Indie,
Birma, Półwysep Malajski i Wielkie Wyspy
Sundajskie oraz północne Borneo.
 Parus major minor - wschodnie Chiny, dolny
bieg Amuru, Półwysep Koreański i Japonia.
 Parus major intermedius - na południowy
wschód od Morza Kaspijskiego.
 Parus major commixtus - północna część
Półwyspu Indochińskiego.
Alfajai
 Európai széncinege (Parus major major) –
Európa
 Angol széncinege (Parus major newtoni) – Anglia
 Mallorcai széncinege (Parus major mallorcae) –
Mallorca
 Görög széncinege (Parus major aphrodite) –
Görögország, Kréta, Ciprus
 Észak-afrikai széncinege (Parus major excelsus)
– Marokkó, Algéria, Tunézia
 Tibeti széncinege (Parus major tibetanus) – Tibet
 Nepáli széncinege (Parus major nipalensis) –
Nepál
 Hajnani széncinege (Parus major hainanus) –
Hajnan
 Okinavai széncinege (Parus major okinawae) –
Okinawa, (Ryukyu-szigetek)
 Jávai széncinege (Parus major cinereus) – Jáva,
Kis Szunda szigetek
 Parus major amamiensis
 Parus major ambiguus
 Parus major bargaensis
 Parus major blanfordi
 Parus major cashmirensis
 Parus major commixtus
 Parus major corsus
 Parus major dageletensis
 Parus major decolorans
 Parus major ecki
 Parus major intermedius
 Parus major kagoshimae
 Parus major kapustini
 Parus major karelini
 Parus major mahrattarum
 Parus major minor
 Parus major niethammeri
 Parus major nigriloris
 Parus major nubicolus
 Parus major sarawacensis
 Parus major stupae
 Parus major subtibetanus
 Parus major templorum
 Parus major terraesanctae
 Parus major vauriei
 Parus major ziaratensis
-
Wersja 01 01 2017.
Sikora czubatka, sikora czubata; Czubatka
(Lophophanes cristatus syn. Parus cristatus)
[niewielki
ptak
z rodziny sikor,
zamieszkujący większość kontynentu
europejskiego] – búbos cinege [(Parus
cristatus) a verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe, ezen belül a cinegefélék (Paridae)
családjába tartozó apró termetű madárfaj, az
európai
kontinens
egyetlen
bóbitás
cinegefaja. Egyes rendszerbesorolások a
Lophophanes nembe sorolják Lophophanes
cristatus néven.]
Sikora modra (zob. Modraszka) – kékcinege
Sikora raniuszek (zob. Raniuszek) – őszapó
Sikora uboga (szarytka) (Poecile palustris syn.
Parus palustris) [mały ptak z rodziny
sikor, zamieszkujący centralną Europę od
Anglii, Francji na zachodzie przez
kontynent do Polski i dalej Europy
Wschodniej,
oraz
od
Włoch
po
południowe
wybrzeża
Półwyspu
Skandynawskiego. Gatunek osiadły. W
Polsce średnio liczny ptak lęgowy.] –
közönséges barátcinege (Parus palustris) [a
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe, ezen
belül a cinegefélék (Paridae) családjába
tartozó apró termetű erdei madárfaj. Egyes
rendszerbesorolások a Poecile nembe
sorolják Poecile palustris néven.]
Sikora uboga – közönséges barátcinege
sikoreczka [zdrobnienie od: sikorka] –
cinegécske, kis cinege; (közb.) leány,
süldőlány, bakfis
sikorka [1. zob. sikora; 2. o młodej dziewczynie]
– cinege, cinke; (közb.) (kislány is) leány,
süldőlány, bakfis
siksa [lekcew. o młodej dziewczynie] – (közb.) kis
pisis, pisis kislány
6310
siku [zob. zdr. mocz] – pisi
s'il vous plaît (s.v.p.) [fr., proszę (uprzejmie);
jeśli łaska] – (fr) S’il vous plait; ha Önnek
úgy tetszik; ha úgy tetszik; tessék; kérem;
legyen szíves
silan [wym. s-ilan] [1. zob. krzemowodór; 2.
związek chemiczny krzemu z wodorem] –
szilíciumhidrogén, kovasav
silenie się – erőlködés, erőfeszítés, fáradozás
Silent leges inter arma [milkną prawa w szczęku
broni] – (lat.) Silent leges inter arma –
Fegyverek között hallgatnak a törvények.
[Cicero Pro Milone c. beszédének egy
helyéből (silent leges inter arma: a
háborúban szünetelnek a törvények)]
silentium [łac., wym. s-ilencjum] [cisza;
milczenie; milczcie!] – (lat) silentium; csend
Silicon Graphics, Incorporated (SGI) [to firma
znana głównie z produkcji wysokiej klasy
sprzętu komputerowego przeznaczonego
do produkcji grafiki komputerowej głównie grafiki trójwymiarowej oraz
obróbki obrazu wideo. Firmę założył w
1982 roku wraz z dziesięcioma studentami
Jim Clark - profesor z Uniwersytetu
Stanford.
Początkowo
ze
swoimi
pionierskimi jak na początek lat 80.
pomysłami zwrócił się do firm takich jak
Hewlett-Packard czy Digital, jednak nie
były one zainteresowane wykupieniem
patentu. Jim Clark opuścił SGI w 1993
roku i wspólnie z Markiem Andreessenem
(współtwórcą
przeglądarki
Mosaic)
założył
firmę
Netscape.
Przy
projektowaniu komputerów SGI Indigo,
Indy oraz O2 pracował Polak Marek
Hołyński.
Firma
jest
członkiem
Architectural Review Board (ARB),
organizacji zajmującej się rozwijaniem
biblioteki graficznej OpenGL. OpenGL
powstał jako rozwinięcie, używanej w
stacjach graficznych Silicon Graphics,
biblioteki IrisGL. Dlatego też, do SGI
należą również prawa do nazwy i logo
"OpenGL".] – Silicon Graphics Inc. (SGI)
[amerikai informatikai vállalat. A céget Jim
Clark alapította, 1982 novemberében
Kaliforniában jegyezték be, majd 1990
januárjában újra bejegyezték Delaware
Corporation néven. Az 1982-es indulásakor
először grafikus terminálkijelzőket (angolul
display) készített. Az SGI hardverekre és
szoftverekre specializálta magát, hogy
felgyorsítsa a háromdimenziós képek
kijelzőit.
MIPS
processzoros
munkaállomásairól is ismert, a cég termékei
az Iris és Crimson gépsorozatok is.]
-
Wersja 01 01 2017.
silicosis (pylica krzemowa) [choroba zawodowa
górników,
pracowników
przemysłu
metalurgicznego i ceramicznego. forma
klasyczna (przewlekła) rozwija się po 5 20 latach ekspozycji na tlenek krzemu
(bywa, że i po 40)] – (lat.-gör.) szilikózis;
(orv.) szén v. kőpor lerakódása a tüdőben;
bányászok súlyos foglalkozási betegsége
silić się [1. starać się coś zrobić pomimo jakichś
przeszkód, trudności lub usiłować zdobyć
się na coś; 2. daw. wytężać siły] –
erőlködni, igyekezni, törekedni, fáradozni
silić się na oryginalność – eredetiségre törekedni
silnia – gép, szerkezet, motor; (mt) faktor
silniczek przyczepny – segédmotor
silnie – erősen, (bardzo) nagyon, rendkívül
silnie oddziałujący – nagy hatású
silnik [urządzenie przetwarzające ciepło, energię
mechaniczną lub elektryczną na pracę
napędzającą maszyny] – motor, erőgép
silnik bocznikowy [silnik, w którym prąd
magnetyzujący przepływa przez uzwojenie
włączone równolegle do obwodu głównego]
silnik niskoprężny [silnik spalinowy tłokowy o
małym stopniu sprężenia, pracujący z
zapłonem iskrowym lub żarowym]
silnik asynchroniczny [silnik elektryczny na
prąd zmienny, którego liczba obrotów na
jednostkę czasu zmienia się w zależności
od obciążenia] – aszinkron villamosmotor;
aszinkron villanymotor
silnik benzynowy – benzinmotor
silnik bezzaworowy – szelep nélküli motor
silnik cylindrowy – hengeres motor
silnik czterocylindrowy – négyhengeres motor
silnik czterosuwowy, silnik czterotaktowy [silnik
spalinowy tłokowy, w którym pełen obieg
odbywa się w czasie czterech kolejnych
suwów tłoka] – négyütemű motor;
négydugattyús motor
silnik Diesla – Diesel-motor, dízelmotor
silnik dieslowski – dízelmotor, Diesel-motor;
gázolaj
meghajtású,
öngyulladásos
belsőégésű motor; két- v. négyütemű
nyersolajmotor,
mely
nem
a
robbanókeveréket,
csak
a
levegőt
komprimálja,
a
szétporlasztott
olaj
gyújtószerkezet nélkül a komprimált tér
melegétől robban
silnik dolnozaworowy [1. (w skrócie SV - ang.
side
valve),
nazywany
także
bocznozaworowym, silnik tłokowy, w
którym wałek rozrządu umieszczony jest
poniżej bloku silnika (najczęściej w
skrzyni korbowej), a zawory w bloku
silnika, co wiąże się z innym systemem
rozrządu niż w silniku górnozaworowym;
6311
2. silnik spalinowy tłokowy o zaworach
umieszczonych w kadłubie obok cylindra]
– alsó szeleppel ellátott erőgép v. motor
silnik dwusuwowy, silnik dwutaktowy [silnik
spalinowy tłokowy, w którym pełny obieg
odbywa się w czasie dwu kolejnych suwów
tłoka] – kétütemű motor
silnik działa bezszumnie – a motor csenesen v.
zajtalanul jár
silnik elektryczny [maszyna do przetwarzania
energii
elektrycznej
w
energię
mechaniczną]
–
elektromotor,
villamosmotor, villanymotor
silnik gazowy [silnik spalinowy tłokowy na
paliwo gazowe] – gázmotor [olyan
berendezés, ami villamos energiát és
hőenergiát termel gázból]
silnik główny – (műsz.) főmotor
silnik górnozaworowy [1. silnik, w którym
zawory ssące i wydechowe umieszczone są
w głowicy silnika, co wiąże się z innym
systemem rozrządu; 2. silnik spalinowy
tłokowy o zaworach umieszczonych w
głowicy cylindra] – felső szeleppel ellátott
v. felülszelepelt motor v. gép
silnik gwiazdowy [silnik spalinowy tłokowy o
cylindrach
rozmieszczonych
wzdłuż
równomiernie rozłożonych na kole
promieni] – csillagmotor
silnik gwiażdzisty – csillagmotor
silnik indukcyjny [silnik prądu przemiennego, w
którym tylko jedna część jest włączona do
sieci zasilającej, druga zaś pracuje dzięki
indukcji] – indukciós motor [váltakozó
áramú aszinkronmotor; ennek forgórészébe
nem kell áramot vezetni, mert az áram az
álló rész térben és időben változó mágneses
mezőjének indukáló hatása folytán jön létre]
silnik jądrowy [zespół złożony z reaktora
jądrowego i urządzeń do zamiany energii
cieplnej wyzwolonej w reaktorze na
energię mechaniczną] – atomerővel hajtott
motor
silnik jednokonny [silnik o mocy jednego konia
mechanicznego] – egy lóerős motor (1 LE)
silnik lotniczy – repülőgép-motor
silnik napędowy – hajtómotor
silnik nawijający – tekercselőmotor
silnik o mocy 160 (stu sześćdziesięciu) koni – 160
lóerős motor
silnik odrzutowy [to silnik działający na zasadzie
wyrzucania z dużą prędkością strumienia
gazów, co zapewnia ciąg do przodu na
podstawie trzeciego prawa dynamiki
Newtona.
Potocznie
przez
silnik
odrzutowy rozumie się najczęściej silniki
-
Wersja 01 01 2017.
turboodrzutowe i turbowentylatorowe] –
lökhajtású motor, rakétagép, léglökéses
motor
silnik ognioszczelny [silnik tak skonstruowany,
że niemożliwe jest wydostanie się z niego
na zewnątrz iskry lub powietrza o
wysokiej temperaturze] – tűzbiztos motor;
tűzálló motor
silnik parowy – gőzmotor, gőzgép
silnik pneumatyczny – pneumatikus motor
silnik pracuje głośno/stuka i przegrzewa się –
kopog a motor és melegszik
silnik przepływowy [1. silnik wytwarzający
energię mechaniczną kosztem entalpii,
energii
potencjalnej
bądź
energii
kinetycznej przepływającego czynnika; 2.
silnik spalinowy, w którym dostarczanie
paliwa i jego spalanie odbywa się w sposób
ciągły w przepływającym przez silnik
powietrzu atmosferycznym; do s.p. należą
niektóre lotn. silniki odrzutowe (silniki
przelotowe), lotn. silniki turbospalinowe
oraz turbiny gazowe (energ. i do napędu
statków, pojazdów, poduszkowców)] –
átfolyó rendszerű motor
silnik przewijający – visszatekercselő motor
silnik
pulsacyjny
[silnik
odrzutowy,
bezsprężarkowy o działaniu nieciągłym] –
pulzáló motor (angol rövidítése LPM)
silnik ropny – nyersolajmotor
silnik rotacyjny – forgómotor
silnik samochodowy – gépkocsimotor
silnik
spalinowy
[silnik
wykorzystujący
sprężanie
i
rozprężanie
czynnika
termodynamicznego
(gazu)
do
wytworzenia momentu obrotowego lub
siły. Sprężany jest gaz "zimny" a
rozprężany - "gorący". Do sprężenia gazu
zimnego zużywana jest mniejsza ilość
energii mechanicznej, niż uzyskuje się z
rozprężania.
Energia
uzyskana
z
rozprężania zużywana jest do sprężania
gazu i do napędu dowolnej maszyny.
Gorący gaz uzyskuje się w wyniku
spalenia paliwa - stąd nazwa - silnik
spalinowy.] – belsőégésű v. Diesel-motor,
robbanómotor
silnik stały – stacioner v. helyhez kötött motor
silnik synchroniczny – szinkron villamos motor
silnik szeregowy – soros (kapcsolású) motor,
szérieszmotor
silnik turboodrzutowy [1. rodzaj silnika, który
napędza pojazd poprzez wykorzystanie
zjawiska
odrzutu
gazów
(silnika
odrzutowego); 2. rodzaj silnika, który
6312
napędza pojazd poprzez wykorzystanie
zjawiska
odrzutu
gazów
(silnika
odrzutowego). W przeciwieństwie do
silnika
rakietowego
wykorzystuje
otaczające
powietrze
jako
masę
wyrzutową a tlen zawarty w tym
powietrzu jako utleniacz znajdującego się
w zbiornikach pojazdu paliwa. Silnik ten
montowany jest zazwyczaj w samolotach.
Popularnie nazywany jest po prostu
silnikiem odrzutowym] - gázturbinás
sugárhajtómű
[olyan
–
elsősorban
repülőgépeken alkalmazott – gázturbina,
amelynél a nagy sebességgel kiáramló
égéstermékek reakcióereje szolgáltatja a
tolóerőt]
silnik turbośmigłowy [rodzaj napędu statku
powietrznego, najczęściej samolotu lub
śmigłowca,
wykorzystujący
turbinę
gazową do poruszania zewnętrznego
śmigła napędowego. Wydostające się z
silnika spaliny mają relatywnie małą
energię w porównaniu z wydalanymi
przez silnik odrzutowy, z tego też względu
w małym stopniu odpowiadają za
napędzanie statku powietrznego] –
turbolégcsavaros motor
silnik wiatrowy [silnik przetwarzający energię
mechaniczną
wiatru
w
energię
mechaniczną ruchu obrotowego wału] –
szélmotor
-
Wersja 01 01 2017.
silnik widlasty (silnik typu V) [silnik tłokowy o
cylindrach leżących w dwóch rzędach,
ustawionych
w
płaszczyznach
przechodzących przez oś wału korbowego
i nachylonych względem siebie pod
pewnym kątem] – V-motor [Henger
formájú furatok (lyukak) a motorblokkban,
ebben dolgoznak a robbanások által
lökdösött dugattyúk. A hengerek lehetnek
egy sorban – ez a soros motor, jellemzően 2,
3, 4, 5 vagy 6 hengerrel. Lehetnek két
sorban, 4, 5, 6, 8, 10 vagy 12 hengerrel, ez a
V motor. Az egzotikusabb motorok közé
tartozik a boxer, ez olyasmi, mint egy
teljesen szétnyitott V, azaz vízszintesen
fekszenek benne a hengerek, egymással
szemben dolgozva, ám a V-motorhoz képest
alapvető különbség, hogy míg a V-ben kétkét dugattyú hajtókarja páronként azonos
csapon van, a boxerben mindegyik dugattyú
egymáshoz képest 180 fokkal elhelyezett,
külön csapon van. Képzeljék azt, hogy négy
lábbal bicikliznek, tehát két-két lábukkal
kénytelenek egy-egy pedált taposni. A boxer
viszont olyan, mint a vízibicikli, ott a négy
láb
külön-külön
pedált
nyomhat.
Boxerből van 2, 4, 6, 8, vagy 12 hengeres.
Ide tartoznak még a W motorok, ami több V
motor egybeépítve, 8, 12 vagy 16 hengerrel.]
silnik wirujący – forgómotor
silnik wodny [silnik, w którym czynnikiem
roboczym jest woda] vízmotor [egy olyan
gép, amely vízzel – mint üzemanyaggal –
működik]
silnik wybuchowy – robbanómotor
silnik zepsuł się – elromlott amotor
silnik zużywa za dużo oleju – túl sok olajat
fogyaszt a motor
silnikowy, a, -e – motorsilny1 [1. ktoś odznaczający się siłą fizyczną lub
duchową; 2. ktoś mający mocną pozycję
życiową] – erős, izmos, markos (ember)
silny2, -a, -e [1. zdolny do dużego wysiłku i
ciężkiej pracy; 2. świadczący o czyjejś sile;
3. odporny psychicznie; 4. działający z
dużym nasileniem; 5. daw. wyrażający coś
mocno, dobitnie] – erős, izmos, markos;
erőteljes; vaskos
silna fala – erős hullám
silna konkurencja – erős mezőny
silna konstrukcja – erős alkat v. fizikum
silna pogłosowość – nagy utózengés
silna stawka – erős mezőny
silna strona (kogoś) – erős oldala (vkinek)
silna wiara – erős hit
silna wola – erős akarat
6313
silne razy – erős ütés
silne słońce – erős nap
silne sprzężenie – (műsz.) merev csatolás
silne tłumienie – erős csillapítás
silny głos – erős hang
silny i wytrwały zawodnik – erős és edzett
versenyző
silny jak lew – erős, mint az oroszlán
silny kaszel – erős köhögés
silny mróz – kemény fagy
silny podmuch wiatru – szélroham, széllökés
silny wiątr dmie – erős szél fúj
silos [wym. s-i...], sylo [1. hiszp. l.mn. od silo
'spichrz zbożowy'.zbiornik komorowy do
przechowywania materiałów sypkich (jak
zboże, cement); zbiornik do zakiszania
pasz
soczystych
w
celu
ich
zakonserwowania;
budowla
dalekosiężnych rakiet gotowych do
strzału; 2. komora do przechowywania,
przewietrzania oraz dosuszania ziarna;
3. zbiornik do zakiszania pasz soczystych i
przechowywania kiszonek; 4. zbiornik do
przechowywania sypkich materiałów
budowlanych na placu budowy; 5.
podziemna
komora,
w
której
przechowywana jest i z której może
startować rakieta balistyczna z głowicami
atomowymi] – (sp) siló; (mezőg.) füves,
gumós, szálas takarmányok eltartására és
savanyítására alkalmas berendezés (árok,
verem v. torony); (mezőg) a benne így kezelt
és tárolt takarmány; több emeletes
gabonatároló; ömlesztett áruk (pl. cement,
szén, érc stb.) tárolására szolgáló nagyméretű
vasbeton tartály
silos na cement – cementsiló
silos na jęczmień – árpasiló
silosy – silótakarmány
Silva rerum [Sylwa (łac. silva rerum = dosł. las
rzeczy) – forma piśmiennictwa popularna
w okresie staropolskim, zwłaszcza w
kręgach szlacheckich, wywodząca się m.in.
ze zbioru Silvae rzymskiego poety
Stacjusza, obejmująca niejednorodne
formalnie teksty zapisywane "na gorąco" i
-
Wersja 01 01 2017.
wyróżniające się różnorodną tematyką.] –
(lat.) silva rerum; 1. a dolgok erdeje, tárháza;
2. vegyes feljegyzések könyve; irattartó,
ügyiratok tokja, tartója
siła [I 1. energia fizyczna lub duchowa
umożliwiająca
działanie;
2. zdolność
oddziaływania na kogoś lub na coś,
możność
wywoływania
określonego
skutku; 3. człowiek ze względu na rodzaj i
charakter wykonywanej pracy w jakiejś
dziedzinie lub w jakimś zakładzie;
4. grupa społeczna mająca wpływ na
przebieg jakichś ważnych wydarzeń; 5. fiz.
jakakolwiek przyczyna fizyczna zdolna do
zamiany warunków ruchu lub spoczynku
ciała materialnego albo do jego
odkształcenia; 6. zdolność bojowa wojska
oceniana według liczby żołnierzy i
uzbrojenia; II daw. dużo, wiele, mnóstwo]
– erő; (fiz.) erő, erősség; (wojsk) erő; (átv.)
munkaerő, dolgozó
siła aerodynamiczna [siła, z jaką gaz lub ciecz
działa na umieszczone w nich ciało stałe,
jeśli występuje ruch ciała i cieczy lub
gazu; 2. siła wywierana na ciało przez
powietrze lub inny gaz, w którym ciało
jest zanurzone, będąca wynikiem ruchu
ciała względem gazu lub cieczy] –
aerodinamikai erő
siła akomodacji – alkalmazkodási v. illeszkedési
képesség
siła bezwładności (siła inercji, siła pozorna) [siła
pojawiająca się w nieinercjalnym układzie
odniesienia,
będąca
wynikiem
przyspieszenia
tego
układu]
–
tehetetlenségi erő
siła biurowa – hivatali munkaerő, irodai dolgozó
siła Boża – zob. wszechmoc Boża – isteni erő
siła celu (rozproszenia zwrotnego) – hátraszórás
(célvisszaszórás) mértéke
siła charakteru – (átv.) jellemszilárdság
siła ciężenia, siła ciężkości [siła działania Ziemi
na ciało materialne] – nehézségi erő
siła dociskowa – nyomóerő
siła dośrodkowa [siła równa co do wielkości sile
odśrodkowej, lecz przeciwnie do niej
skierowana, zmuszająca ciało do ruchu po
torze krzywoliniowym] – (lat.) centripetális
erő; az az erő, amely a forgásban lévő
testeket a forgás középpontja felé igyekszik
húzni; forgó mozgásban lévő testre a pálya
középpontja irányában ható erő
siła ducha – lelkierő
siła działająca – hatóerő
siła dźwięku [natężenie dźwięku zależne od
amplitudy ciała drgającego] – hangerő
6314
siła elektromotoryczna [czynnik powodujący
przepływ
prądu
w
obwodzie
elektrycznym, równy różnicy potencjałów
na końcówkach otwartego źródła prądu] –
elektromotoros erő; feszültség jellegű
mennyiség, áramforrások belső jellemzője; a
belső feszülséggel azonos nagyságú, de
ellentétes előjelű mennyiség
siła elektryczna [pojawia sie kiedy przewodnik z
prądem umieścimy w polu magnetycznym
magnesu. Na skutek jej działania
przewodnik zacznie się poruszać] –
villanyerő; villanyáram, villany, villamosság;
elektromos áram; elektromosság
siła głosu lewego kanału – baloldali csatorna
hangerőssége (sztereo)
siła głosu prawego kanału – jobb csatorna
hangerőssége (sztereovétel)
siła hamownicza – fékező erő
siła herkulesowa – herkulesi erő
siła hydrodynamiczna [siła, z jaką ciecz działa
na poruszające się w niej ciało] –
hidrodinamikai erő
siła igły - tűerő [hangszedők paramétere. A
hangszedő tűjét egy bizonyos erővel a
barázdában kell tartanunk, hogy követni
tudja annak kitéréseit. Valaha grammban,
jelenleg millinewtonban (mN) adják meg;
1g=kb. 10mN. Általában a hangkaron lévő
ellensúllyal kell beállítani.]
siła inercji – fiz. inercia erő; tehetetlenségi erő
siła komiczna [zob. vis comica] – vis comica;
komikus erő
siła kupna – vásárlóerő
siła lądowa – (wojsk) szárazföldi haderő
Siła Lorentza [siła jaka działa na cząstkę
obdarzoną
ładunkiem
elektrycznym
poruszającą
się
w
polu
elektromagnetycznym. Wzór podany
został po raz pierwszy przez Lorentza i
dlatego nazwano go jego imieniem.] —
Lorentz-erő;
Lorentz-törvény
[Hendrik
Antoon Lorentz (1853 – 1928) holland
fizikus fedezte fel. A Lorentz-törvény
meghatározza az elektromágneses térben
mozgó töltött részecskékre ható erőt. Az
erőnek két komponense van: mágneses és
elektromos]
siła magiczna – mágikus erő
siła magnetomotoryczna [wielkość analogiczna
do siły elektromotorycznej w obwodach
elektrycznych,
stosowana
przy
obliczeniach technicznych] – mágnesmororos erő
siła moralna – erkölcsi erő
siła motorowa – hajtóerő, mozgatóerő
-
Wersja 01 01 2017.
siła nabywcza – vásárlóerő, vásárlóképesség,
vásárlóérték
siła nabywcza ludności [możność kupienia przez
ludzi określonej ilości dóbr i usług,
wyrażana sumą pieniędzy i otwartych
kredytów, którymi ci ludzie dysponują] –
a népesség v. lakosság vásárlóereje
siła nabywcza pieniądza [ilość towarów, które
można nabyć za pieniądze] – pénz
vásárlóereje
siła nacisku – nyomóerő
siła nacisku igły odtwarzającej – tűnyomás [olyan
függőleges irányú erő, amelyet a lemezjátszó
hangszedőjének tűje fejt ki a lemezre]
siła nad prawem – az erőszak megdönti a jogot
siła nadprzyrodzona, niebieska, nieziemska
[czynnik nadprzyrodzony mający wpływ
na losy ludzkie] – természetfeletti, égi,
földöntúli erő
siła napędowa – hajtóerő, mozgató erő
siła nauczycielska – tanerő
siła niepożyta – elpusztíthatatlan erő
siła nośna [1. zdolność znoszenia najwyższego
dopuszczalnego dla danej konstrukcji
obciążenia; 2. siła działająca na ciało
poruszające się w płynie (gazie lub cieczy),
prostopadła
do
kierunku
ruchu.
Najbardziej
reprezentatywnym
przykładem wykorzystania siły nośnej jest
siła nośna skrzydła samolotu] – horderő;
dinamikus felhajtóerő [áramló közegbe
helyezett testre ható erőnek az a
komponense, mely merőleges az áramlás
irányára. Az áramlás irányával párhuzamos
erőkomponens neve közegellenállás]
siła obronna – véderő
siła obrotowa a. siła obracająca – forgatóerő
siła odpychająca – visszataszító erő
siła
odśrodkowa
[siła
bezwładności
w
obracającym się układzie odniesienia,
prostopadła do osi obrotu układu i
skierowana do tej osi] – (lat.) centrifugális
erő; középpontfutó erő, forgó mozgásban
levő testek tétlenségéből fakadó erő, mely a
pálya érintőjének irányában hat; az az erő,
amely a forgásban lévő testeket a forgás
középpontjától eltávolítani igyekszik
siła pędna – hajtóerő, motorikus erő
siła pociągowa – húzóerő, vonzóerő; vonzóerő,
vonzerő
siła popędowa – hajtóerő
siła poruszająca – mozgató erő
siła pozorna [zob. siła bezwładności; siła inercji]
– tehetetlenségi erő
siła przyciągająca, siła przyciągania – vonzóerő,
vonzerő
6315
siła robocza – munkaerő
siła robocza ludzka – emberi munkaerő
siła robocza społeczna – társadalmi munkaerő
siła rosproszenie dennego – felületi szóródás
mértéke
siła rozproszenia powierzchniowego zwrotnego –
felületi háttérszórás mértéke
siła rozproszenia zwrotnego – hátraszórási
tényező (hányados)
siła rozruchowa – mozgató erő
siła sprężystości – rugalmassági erő
siła światła – fényerősség
siła tarcia – súrlódási erő
siła twórcza – teremtőerő
siła wiatru – szélerősség
siła wojskowa – haderő
siła wypadkowa – eredő (erő), erők eredője;
rezultáns
[két
egyváltozós
polinom
gyökeiből származtatható]
siła wytwórcza – termelőerő
siła wyższa [zdarzenie, którego nie można
przewidzieć ani któremu nie można
zapobiec] – nagyobb erő, felsőbb erő,
kényszerítő körülmény, magasabb erő; vis
maior
siła zbrojna – fegyveres erő; haderő
siła złego na jednego – túlsok a rosszból egy
emberre v. egyre
siła żywiołowa – elemi erő
siłą [1. z wielkim wysiłkiem; 2. używając
przemocy; gwałtem] – erővel, erőszakkal
siłacz [człowiek o wielkiej sile fizycznej] – igen
erős ember, vasgyúró, erőművész, atléta,
erős ffi
siłacze [Z rozmiarów i wagi zbroic dawnych
rycerzy oraz z wielu innych wskazówek
możemy twierdzić stanowczo, że wzrost
przeciętny naszych ojców był cokolwiek
mniejszy od dzisiejszego wzrostu klas
zamożniejszych, a równy wzrostowi ludu
wiejskiego, siła zaś muskularna i
wytrzymałość znacznie większa. Był to
prosty i konieczny wynik mniejszych
wygód, a większych trudów i zupełnie
innego trybu życia.] – erős emberek;
atléták; erőművészek
-
Wersja 01 01 2017.
siłaczka [kobieta o wielkiej sile fizycznej lub
moralnej; atletka] – igen erős nő; női atléta
siłodajny, -a, -e – erőt adó
siłomierz [przyrząd służący do pomiaru siły] –
erőméter, dinamométer
siłować się [pot. starać się pokonać kogoś, coś] –
erőltetni, erőszakolni
siłownia [1. zakład energetyczny przetwarzający
energię zawartą w zasobach naturalnych
w
energię
użyteczną;
2. sala
z
przyrządami do treningu i ćwiczenia
mięśni] – erőmű, (elektromos) centrálé v.
(központi) erőmű; erőműtelep; (biz.)
kondíconálóterem, konditerem
siłownia elektryczna – villamos erőmű, centrálé
siłownia jądrowa – atomerőmű
siłownia parowa [siłownia przetwarzająca
energię chemiczną paliw w energię cieplną
pary wodnej, a tę z kolei w turbinach
parowych w energię mechaniczną] –
gőzerőmű
siłownia wodna [siłownia przetwarzająca w
turbinach wodnych energię kinetyczną
płynącej wody w energię mechaniczną] –
vízierőmű
siłowy, -a, -e [przymiotnik od: siła] – erősiły [regularne oddziały określonego rodzaju
wojska] – erők
siły endogeniczne [procesy wywołane energią z
wnętrza Ziemi] – belső erők; (földt.) belső
erők (endogén erők) [a Föld felszínét
belülről, a kéreg irányából alakító erők
összefoglaló
neve.
Ide
tartozik
a
vulkánosság,
a
törések,
gyűrődések,
vetődések és az epirogenetikus mozgások]
siły elementarne, siły pierwiastkowe – elemi erők
siły jądrowe – atomerő
siły lotnicze – légierő
siły morskie – tengeri haderő
siły naukowe – (átv.) tanerők; tudományos
dolgozók
siły nieprzyjacielskie – ellenséges erők
siły obrony powietrznej – légvédelmi erők
siły powietrzne – légierők
siły przyrody – a természet erői
siły wewnętrzne [stanowią oddziaływania między
poszczególnymi elementami ciała. Na
podstawie piątej zasady statyki siły
wewnętrzne są zawsze parami przeciwne,
mają równe wartości i działają wzdłuż tej
samej prostej. W celu ujawnienia tych sił
stosuje się metodę przecięć, która polega
na myślowym przecięciu ciała dowolną
płaszczyzną.] – belső erők
siły
6316
wytwórcze
[1.
według
ekonomii
marksistowskiej:
ludzie
z
ich
kwalifikacjami oraz stosowanymi przez
nich środkami produkcji i technicznymi
metodami wytwarzania; 2. potencjał
produkcyjny
danego
społeczeństwa,
techniczna strona procesu produkcji] –
termelőerők [a termelés tárgyi és személyi
tényezőinek együttese. Magában foglalja: a)
a termelési eszközöket; b) a termelésben
részt vevő embert a maga szaktudásával,
tapasztalataival - beleértve nemcsak a fizikai
munkát, hanem a termeléssel kapcsolatos
szellemi munkát végző embert (pl. a
mérnököt) is. ]
siły zbrojne [1. całe wojsko danego państwa; 2.
siły i środki wydzielane przez państwo do
zabezpieczenia
jego
interesów
i
prowadzenia walki zbrojnej, ujęte w
całość organizacyjną, składającą się z
różnych rodzajów wojsk i służb. Posiadają
własne
stowarzyszenia,
instytucje
edukacyjne, służby medyczne oraz inne
odpowiedniki instytucji cywilnych] –
haderő, fegyveres erők, karhatalom
siły zbrojne ONZ – ENSZ- fegyveres erők
Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (ros.
Вооружённые
Си́лы
Росси́йской
Федера́ции) [siły zbrojne Federacji
Rosyjskiej.
Zostały
utworzone
po
rozpadzie Związku Radzieckiego. W dniu
7 maja 1992 na mocy ustawy Prezydenta
Federacji Borysa Jelcyna utworzone
zostało rosyjskie Ministerstwo Obrony dla
wszystkich oddziałów armii wchodzących
w skład RFSRR. Federacja Rosyjska
należy do mocarstw nuklearnych.] – Az
Az Oroszországi Föderációs Fegyveres
Erői (oroszul: Вооружённые Силы
Российской Федерации, magyar átírásban:
Vooruzsonnije Szili Rosszijszkoj Fegyeracii)
— Orosz Fegyveres Erők [az Oroszországi
Föderáció
legfontosabb
fegyveres
szervezete,
melynek
haderőnemei
a
szárazföldi erők, a haditengerészet és a
légierő, valamint ezektől függetlenül, önálló
fegyvernemként működnek a kozmikus
csapatok, a légideszant csapatok és a
hadászati rakétacsapatok. Az orosz haderő a
Szovjet Hadsereg alapjain, a Szovjetunió
felbomlását követően 1992-ben alakult meg.]
siły zdobywcza – vásárlóerő
siły żywotne – életerő
-
Wersja 01 01 2017.
sima [wym. s-ima] [1. profil, np. gzymsu, w
kształcie litery S; 2. w starożytnej
architekturze
klasycznej:
rynna
o
esowatym profilu, umieszczona nad
gzymsem wieńczącym i zakończona
ozdobnym rzygaczem] – S-alakú profil,
párkány stb.; S-alakú eresz
Simchat Tora ("Radość Tory") [wym. s-imchat
tora] [w judaizmie: ósmy dzień świąt
Sukot, w którym kończy się i rozpoczyna
roczny cykl czytania Tory] – Simchat Tóra,
Tóra örömünnepe [Vidám zsinagógai
körmenetekkel
ünneplik
a
tórai
hetiszakaszok éves ciklusának befejezését és
újrakezdését.]
SIMD (ang. Single Instruction, Multiple Data)
[jeden
z
podstawowych
rodzajów
architektur
komputerowych
według
taksonomii Flynna, obejmujący systemy,
w których przetwarzanych jest wiele
strumieni danych w oparciu o pojedynczy
strumień rozkazów. Architektura SIMD
jest charakterystyczna dla komputerów
wektorowych. Pierwsze komputery o
architekturze SIMD stosowano głównie do
obliczeń
naukowo-technicznych
(np.
Geometric-Arithmetic Parallel Processor
czy Thinking Machines CM-1 i CM-2).
Obecnie jednostki realizujące zadania
zgodnie z metodologią SIMD obecne są
także w stosowanych w domowych
komputerach procesorach opartych na
architekturze x86. Procesory te oferują
listę rozkazów poszerzoną o zestawy
rozkazów typu SIMD, takie jak: MMX,
3DNow!, SSE, SSE2, SSE3, SSSE3, SSE4,
SSE5, AVX, AltiVec.] – SIMD (Single
Instruction Multiple Data) [1. az angol single
instruction, multiple data rövidítése; a
párhuzamos számítógépek egy osztályát,
illetve utasítások vagy utasításkészletek egy
csoportját jelöli. A SIMD utasítások lényege,
hogy egy utasítás egy nagyobb adathalmazon
végzi el ugyanazt a műveletet, pl. egész
típusú adatok vektorán. A SIMD gépek az
adat-szintű párhuzamosságot használják ki.
Ezek az utasítások igen hatékonyak különféle
digitális (audió, videó és egyéb szignál)
jelfeldolgozási feladatoknál. Az első SIMD
típusú számítógépek a korai vektorszuperszámítógépek voltak: az 1971-es CDC
STAR-100 és Texas Instruments ASC az
1970-es évek elején. 2. Egyetlen utasítással
ugyanazt a műveletet több adaton végzi el a
processzor. Az Intel MMX processzorában
vezette be először, majd az SSE
utasításkészletében is alkalmazza. Az AMD
a 3DNow! utasításkészletében alkalmazta
először. 3. Speciális gépi utasítás, amellyel
6317
ugyanazt a műveletet több adaton
végezhetjük el (Intelnél SSE).]
simile [podobnie; w ten sam sposób] – (zene)
simile; hasonlóan
similis simili gaudet [łac. podobny cieszy się
podobnym] – (lat.) similis simili gaudet;
hasonló hasonlónak örül
SIMM (z ang. Single Inline Memory Module) [to
pojedynczy moduł pamięci liniowej. Jest
to następna po SIPP generacja pamięci
DRAM] – SIMM; Egyszeres belső
memóriamodul [72 érintkezős, 32 bites sínt
használ. Mivel a Pentium processzor sínje
64 bit széles, a SIMM-eket párosával kell
telepíteni]
Simple Mail Transport Protocol {rzecz.} (też:
SMTP); prosty protokół transportowy
poczty {m.} [komp.] [zł.] – SMTP (Angol
mozaikszó a Simple Mail Transfer Protocol
(egyszerű levéltovábítási protokoll) szavak
kezdőbetűiből = egyszerű postázó protokoll)
Simple Network Management Protocol, SNMP (prosty protokół zarządzania siecią) [1.
rodzina
protokołów
sieciowych
wykorzystywanych
do
zarządzania
urządzeniami sieciowymi, takimi jak
routery, przełączniki, komputery czy
centrale telefoniczne. Do transmisji
wiadomości SNMP wykorzystywany jest
głównie protokół UDP: standardowo port
161 wykorzystywany jest do wysyłania i
odbierania żądań, natomiast port 162
wykorzystywany jest do przechwytywania
sygnałów trap od urządzeń. Możliwe jest
także wykorzystanie innych protokołów
do przekazywania żądań, na przykład
TCP. 2. To protokół zbierający informacje
z urządzeń sieciowych umożliwiający
monitorowanie ich sprawności.] — SNMP,
Simple Network Management Protocol =
egyszerű hálózat menedzsment protokoll [1.
A TCP/IP család része, az IETF hozta létre.
AZ SNMP protokoll egy egyszerű "kérdezzfelelek" protokollnak tekinthető, ahol az
NMS-en (Network Management System)
futó alkalmazások folyamatosan vagy egy
előre meghatározott időközönként lekérdezik
a felügyeleti eszközökhöz rendelhető
változókat, amelyek valamilyen választ
fognak adni további feldolgozás céljából.
Lényeges, hogy egy elosztott felügyeletű
protokollról van szó, amely a hálózatra kötött
eszközök vezérlését, adatainak lekérdezését
szolgálja. 2. az Internet egyik protokollja,
mely a hálózatra kapcsolt (általában saját
operációs rendszer nélküli) eszközök
vezérlését (menedzselését) írja le; 3. Hálózat
-
Wersja 01 01 2017.
működését
ellenőrző
alkalmazások
protokollja]
sin [sinus] – szinusz
sinawy, -a, -e [mający siny odcień] – kékes,
szederjes, halvány v. szürkés kék
sine anno (s.a.) [łac., wym. s-ine...] [bez
oznaczenia roku (wydania książki itd.)] –
(lat.) sine anno (s.a.); év nélkül (könyvészeti
jelzés)
Sine culpa nisi subsit causa, non est aliquis
puniendus. – (lat.) Sine culpa nisi subsit
causa, non est aliquis puniendus. (Reg. Iur.
23.) = Aki önhibáján kívül vétkezett, nem
büntethető.
sine cura (zob. synekura) – (lat.) sine cura; gond
nélkül, szinekúra, vagyis olyan állás, mely
kevés munkával vagy munka nélkül is igen
jövedelmező
sine die [wym. s-ine dije] [bez oznaczenia dnia] –
(lat.) sine die; nap nélkül; bizonytalan időre
elnapolni, elhalasztani
sine ira et studio [łac., bez gniewu i bez
upodobania; bezstronnie, obiektywnie. z
Tacyta
(Roczniki,
1,
1);
słynne
zapewnienie (na początku dzieła) o
obiektywizmie autora] – (lat.) sine ira et
studio (harag és elfogultság nélkül);
pártatlanul
sine loco [wym. s-ine loko] [bez oznaczenia
miejsca] – (lat.) sine loco; hely nélkül (hely
megjelölése nélkül)
sine loco et anno [bez oznaczenia miejsca i roku]
– (lat.) sine loco et anno; hely és év nélkül,
bibliográfiai jelzés
sine obligo (bez zobowiązania) – (lat.) sine obligo
(s.o.); kötelezettség nélkül
Sine possessione praescriptio non procedit. Zasiedzenie nie postępuje bez posiadania.
– (lat.) Sine possessione praescriptio non
procedit.(Reg. Iur. 3.) = Birtokbavétel nélkül
elévülés nem létezhet.
Sine pretio nulla venditio [bez oznaczenia ceny
nie ma sprzedaży] – (lat.) Sine pretio nulla
venditio; Ár nélkül nincs adásvétel. [a
vételárban
való
megállapodást
nem
tartalmazó adásvételi szerződés létre sem
jön, hiszen külső tényállás hiányában
alkalmatlan bármiféle kontraktuális joghatás
kiváltására „Sine pretio nulla venditio est:
non autem pretii numeratio, sed conventio
perficit sine scriptis habitam emptionem.” „Ár nélkül nincs adásvétel: mert nem a
vételár leszámolása, hanem a megállapodás,
írásba foglalás nélkül, hozza létre a vételt.”
(D. 18, 1, 2, 1)]
sine qua non [zob. łac., conditio sine qua non;
warunek niezbędny, nieodzowny] – (lat.)
6318
sine qua non; ami nélkül nem;
elengedhetetlen feltétel
sine tempore [wym. s-ine tempore] [bez
kwadransa akademickiego, punktualnie] –
(lat.) sine tempore; pontosan késedelem
nélkül kell érkezni
sine titulo [wym. s-ine titulo] [bez tytułu] – (lat.)
sine titulo; cím, rang nélkül
sine wargi – kék ajkak
single [wym. s-ingl], singel [ang. single
'pojedynczy; jw.' z łac. singulus 'każdy z
osobna; jeden tylko'gra pojedyncza (w
tenisa itp.), tj. między dwoma graczami;
por. debel; płyta gramofonowa a. kaseta z
jednym tylko utworem muz.] – (ang)
single; egyetlen, egyedüli, szimpla; egyes,
külön, egyedülálló, páratlan; nőtlen, hajadon
Sing-Sing w Nowym Jorku – Sing-Sing (börtön
New York közelében)
sing-sing – (tréf.) csíkos zokni
Singapur (ang. Singapore, chiń. Xīnjīapō, malaj.
Singapura, tamil. Cingkappūr) [miastopaństwo położone na południowym
krańcu
Półwyspu
Malajskiego]
–
Szingapúr (malájul Republik Singapura)
[független ország, városállam Ázsia délkeleti
részén. Az ország főszigetét északról a 900
méter … 1,5 km széles Johori-szoros
választja el Malajziától, vagyis a Malájfélszigettől.]
singularis [łac., gram. liczba pojedyncza] – (lat.)
singularis; egyedüli, egyes számban levő
siniaczyć [uderzeniem, biciem powodować
występowanie na skórze sińców] – kékrezöldre verni
siniak [1. miejscowe, sine zabarwienie skóry
powstające wskutek podskórnego wylewu
krwi; 2. grzyb jadalny, żółtawoszary,
siniejący po uszkodzeniu; 3. gołąb o
szarosinym upierzeniu, jaśniejszym od
spodu, ciemnych lotkach i sterówkach] –
(plama) (med.) (potoczna nazwa krwiaka)
vérömleny (haematoma); véraláfutás; kék
folt
a testen (ütéstől); gombafajta
[Piaskowiec Modrzak (siniak): Kékesedő
üregestinóru]; kék galamb [Gołąb siniak
(siniak) (Columba oenas)]
sinica [1. prymitywny glon występujący w
wodach, glebie i wszelkich miejscach
wilgotnych; 2. sinoniebieskie zabarwienie
skóry
spowodowane
niedotlenieniem
organizmu] – (orv.) elkékülés, szeredjesség,
cianózis
Sinice,
cyjanofity,
cyjanobakterie,
cyjanoprokariota
(Cyanobacteria)
[gromada organizmów samożywnych,
dawniej uznawanych za rośliny, według
-
Wersja 01 01 2017.
nowszej taksonomii zaliczanych do
Procaryota
(prokarioty,
królestwo
bakterii). Nazwa tradycyjna Cyanophyta
(końcówka -phyta – roślina), stosowana w
taksonomii wcześniejszej, kładzie nacisk
na te właściwości, które upodabniają
sinice do organizmów roślinnych –
zdolność do tlenowej fotosyntezy oraz
obecność chlorofilu. To podobieństwo jest
o tyle naturalne, że chloroplasty roślin
powstały w wyniku endosymbiozy z
sinicami – są po prostu uwstecznionymi
sinicami.]
–
cianobaktériumok
(Cyanobacteria) [baktériumtörzsét korábban
kékmoszatok
(Cyanophyta)
néven
a
növények országába sorolták fajainak
megjelenése és életmódja alapján. Mintegy
2000 fajukat ismerjük. Nevük egyrészt
prokarióta rokonságukra utal, másrészt a
többi fotoszintetikus színanyagot elfedő, kék
színű fikociánra.]
 Klasa:
sinicowe,
cyanofitowe
(Cyanophyceae)
o Rząd: Chroococcales
o Rząd: Nostocales
 Rodzina: Nostocaceae
 Rodzaj: Nostoc (trzęsidło)
 Rodzina: Rivulariaceae
 Rodzina: Scytonemataceae
o Rząd: Oscillatoriales
 Rodzina: Oscillatoriaceae
 Rodzaj: Spirulina
 Rodzaj:
Oscillatoria
(drgalnica)
o Rząd: Pseudanabaenales
o Rząd: Stigonematales
o Rząd: Synechococcales
 Gromada: Cyanophyta (sinice)
o Klasa: Cyanophyceae
 Podklasa: Coccogonophycidae
(kokogoniowe)
 Rząd:
Chroococcales
(chrookokowce)
 Rząd:
Pleurocapsales
(pleurokapsowate)
 Rząd: Chamaesiphonales
(chamesyfonowce)
 Podklasa: Hormogonophycidae
(hormogoniowe)
 Rząd:
Stigonematales
(stigonematowce)
 Rząd:
Nostocales
(trzęsidłowce)
Sinicyzm [słowo zapożyczone do polskiego (lub
innych języków) z języków chińskich,
najczęściej za pośrednictwem innych
języków europejskich, jak np. angielski,
francuski czy rosyjski, a także przez
japoński
i
malajski.
Typowymi
6319
sinicyzmami są nazwy geograficzne, tj.
Pekin, Kanton czy Jangcy.] – kínaiasság;
tősgyökeres kínai nyelvi jellegzetesség;
kínaias szóhasználat v. fordulat más
nyelvben
siniec [zob. siniak w zn. 1.] – (med.) (potoczna
nazwa krwiaka) vérömleny (haematoma);
kék folt a testen (ütéstől); véraláfutás
sinieć [1. przybierać siną barwę lub odcień;
2. odróżniać się od tła sinym kolorem] –
kékleni, kékülni, kékké válni
sinistra mano [(grać) lewą ręką] – (ol) sinistra
mano; bal kézzel
sinizna drewna (zob. barwica) [Sinizna drewna,
barwica drewna – wada drewna z grupy
zabarwień. Siniznę określa się jako smugi
i plamy różnej wielkości, kształtu i barwy:
od szarej do czarnej, występujące w
drewnie różnych gatunków drzew.] – a fa
elszíneződése
sinking fund (fundusz "amortyzacyjny")
[regularne
obowiązkowe
przedpłaty
wnoszone
przez
pożyczkobiorcę
niezależnie od ruchu cen na wtórnym
rynku
obligacji
mające
na
celu
wykupienie pewnej części emisji tych
papierów przez płatność na specjalny
rachunek, redukujące tym samym
wysokość kapitału należną w terminie
zapadalności. W praktyce fundusz ten
występuje stosunkowo rzadko, zdarza się
jednak,
że
jego
utworzenie
jest
warunkiem stawianym przy udzielaniu
kredytów i pożyczek.] – (ang) sinking fund;
törlesztési alap
sinobrody [był żonaty wiele razy, ale jego
partnerki
znikały
w
dziwnych
okolicznościach] – kékszakálú; (átv.)
kékszakál; [Béla Bartók, Zamek Księcia
Sinobrodego: Bartók Béla, Kékszakálú
herceg vára]
sinolog [czytaj: s-inolog] [uczony w zakresie
języka, kultury i dziejów Chin] – (gör.)
sinológus; Kelet-kutató; tudós a Kínára
vonatkozó ismeretekben
sinologia [wym. s-in...] [1. późn.łac. Sinae
'Chińczycy' z arab. Sin 'Chiny'; nauka
zajmująca się językiem i kulturą Chin.; 2.
nauka o języku, kulturze i historii Chin;
3. wydział lub kierunek na wyższej uczelni
obejmujący studia w tym zakresie] – (gör.)
sinológia; a kínai nyelvvel, irodalommal,
történelemmel és műveltséggel foglalkozó
tudományág
sinologiczny, -a, -e – sinológiai
sinoszary, -a, -e – kékesszürke
-
Wersja 01 01 2017.
siność [1. siny kolor; 2. sina plama na skórze
będąca objawem choroby] – kékség,
vminek a kék színe; (siniak, sinica)
bekékülés, vérömleny (haematoma)
sinto, szinto, shintō [wym. sinto], sintoizm,
szintoizm [politeistyczny kult religijny w
Japonii, wywodzący się z animistycznej
czci dla zjawisk przyrody i zmarłych
przodków] – (kínai-lat.) sinto, sintoizmus; a
japánok ősi vallása a természet erőinek és az
ősöknek a tisztelete
sintoistyczny, szintoistyczny, -a, -e – sintoista
sintoista, szintoista – sintoista ffi
sinto(izm), szynto(izm) [jap. sinto 'jw.krajowa
religia jap. (i dawny kult etniczny
Japonii), charakteryzująca się kultem istot
mitycznych, duchów sławnych ludzi,
duchów przodków, sił przyrody, nie
posiadająca historycznego założyciela ani
zorganizowanej teologii.] – (kínai-lat.)
sinto, sintoizmus; a japánok ősi vallása, a
természet erőinek és az ősöknek az
istenítése, tisztelete
sinus
[wym.
s-inus]
[1.
funkcja
trygonometryczna,
stosunek
przyprostokątnej przeciwległej do danego
kąta
do
przeciwprostokątnej;
2.
oznaczany w Polsce sin – stosunek długości
przyprostokątnej leżącej naprzeciw tego
kąta (na rysunku
) i długości
przeciwprostokątnej ; pl. wstawa (wst)] –
(lat.) sinus, színusz; öböl, tengeröböl, üreg;
(mat.)
szögfüggfény:
a
derékszögű
háromszögben a szöggel szemben levő
befogó és az átfogó aránya
sinusoida [[wym. s-inusojda] krzywa będąca
wykresem funkcji sinus] – szinuszoid
(görbe, hullám, szabályozás)
sinusoidalny, -a, -e [wym. s-inusojdalny] [mający
kształt sinusoidy] – szinuszoid alakú
siny, -a, -e [niebieskofioletowy, czasem z szarym
odcieniem] – kék, szederjes, kékeslila
sine ciało – kékes test
sine usta – kékes, szederjes száj
sio!
[zawołanie
skierowane
zwykle
do
fruwającego stworzenia, by je przepędzić]
– hess!, huss!
siodełko [1. małe siodło do jazdy wierzchem;
2. siedzenie w dwukołowych pojazdach
jednośladowych; 3. niewielka przełęcz
górska; 4. zob. knaga w zn. 2] –
(motocyklu) nyeregülés; (hegy) nyereg;
(műsz) csapágy; (kol) talpfa; (sp.) ülés,
guggolóülés
siodełko rezerwowe – pótülés (kerékpáron,
motorkerékpáron)
siodełko rowerowe – pótülés (motorkerékpáron)
6320
siodełkowato
–
beesetten,
bemélyedően,
nyeregszerűen
siodełkowaty, -a, -e [mający kształt siodełka] –
beesett, bemélyedő, nyerges
siodełkowaty nos – nyerges orr
siodełkowy, -a, -e [przymiotnik od: siodełko] –
nyergessiodlarski, -a, -ie – szíjgyártó, nyergessiodlarstwo – szíjgyártó-, nyergesmesterség,
nyereg kereskedés
siodlarz [rzemieślnik zajmujący się wyrobem
siodeł i uprzęży] – szijjártó v. szíjgyártó,
nyergesmester v. nyeregkészítő iparos
siodłać [nakładać siodło na konia] – nyergelni,
megnyergelni; felnyergelni
siodłanie – megnyergelés, felnyergelés
siodło [1. siedzenie wkładane na grzbiet konia,
służące do jazdy wierzchem; 2. zob.
antyklina; 3. Siodło, kulbaka czyli
siądzenie na konia.] – nyereg; hegynyereg
siodło do juczenia – málhanyereg
siodło kaleczy kania – a nyereg felsebzi v. feltöri a
lovat
siodłowaty, -a, -e [mający kształt siodła] –
nyeregszerű, nyereghez hasonló
siodłowy, -a, -e [przymiotnik od: siodło] –
nyerges-, hátassiodzi [jap., parawan papierowy w drewnianej
ramie służący jako ściana, przepierzenie a.
rozsuwane drzwi] – japán fakeretes papír
paraván
siogunat [urząd, godność, rządy sioguna] – (jap)
soguni tanács v. hivatal
siogun, szogun [jap., tytuł jap. namiestników
wojsk., będących faktycznymi władcami
Japonii w latach 1603-1867] – (jap, hist)
sogun [az egykori japán császárság legfőbb
katonai parancsnoka, fővezér; a XII.
századtól a sogunok a tényleges uralkodók
az árnyékcsászárok mellett, 1600 óta
örökletes méltóság, 1868-ban Mucsuhito
császár megszüntette hatalmukat]
siogi [jap., szachy japońskie, rozgrywane na 81
polach dwoma kompletami po 20 figur] –
shogi, sógi; japán sakk
-
Wersja 01 01 2017.
sioło [daw. osiedle wiejskie] – falu, község; falusi
v. falusias település
sionka [mała sień] – pitvarka, kis előcsarnok
siorbanie – szürcsölés
siorbnąć — siorbać [pot. pijąc coś lub jedząc
półpłynną potrawę, wydać odgłos podobny
do mlaśnięcia] – szürcsölni
siostra, siostrzyczka [1. córka tych samych
rodziców w stosunku do innej córki lub
syna; 2. pielęgniarka lub sanitariuszka;
3. członkini zakonu żeńskiego; 4. daw.
kobieta bliska komuś ze względu na
wspólne
przekonania,
przeżycia,
pochodzenie społeczne itp.] – nőtestvér,
lánytestvér, (starsza) nővér; (młodsza) húg;
(w szpitalu itd.) nővér, nővérke, ápolónő,
kórházi nővér; (apáca) nővér, apáca,
kedvesnővér
siostra (asystująca przy operacji) – műtősnővér
siostra bliźniacza – ikernővér
siostra cioteczna – unokanővér; unokatestvér,
unokahúg (női ágon, nagynéni leánya)
siostra miłosierdzia [członkini zakonu, którego
celem jest niesienie pomocy chorym,
biednym,
pozbawionym
opieki]
–
ápolónővér, irgalmas nővér; kedvesnővér
(Albertina Nővérek)
siostra mleczna – tejtestvér
siostra
oddziałowa
–
osztályos
nővér,
osztályápolónő
siostra
przyrodnia
–
féltestvér
(lány),
mostohanővér
siostra rodzona – édes nővér, néne, nővér v. húg
siostra stryjeczna – unokanővér, unokahúg
(nagybácsi lánya)
siostra zakonna – szerzetes nővér
siostro! – névérke!; kedves nővér!
siostrunia – nővérke
siostry syjamskie [zob. bliźnięta syjamskie. –
sziámi ikrek (lányok)
siostrzany, -a, -e [1. dotyczący siostry;
2. przyjazny,
serdeczny;
3. bardzo
podobny do innego lub pokrewny innemu]
– testvéri, testvéries, nővéries, nővéri
siostrzenica [córka siostry] – unokahúg (nővér v.
nőtestvér lánya)
siostrzeniec [syn siostry] – unokaöccs (nővér fia)
siostrzyczka, siostrunia, siostrzyca – testvérke,
húgi, húgocska, nővérke
siódemka [1. cyfra oznaczająca liczbę 7; 2. to, co
jest oznaczone cyfrą 7; 3. całość
składająca się z siedmiu części lub
jednostek; 4. karta oznaczona cyfrą 7] –
hetes (szám, lap stb.); heted
siódma [siódma godzina] – hét (óra)
6321
siódma godzina – hét óra
siódma pieczęć [ostateczna tajemnica (Ap 5,1-5):
I ujrzałem na prawej ręce Zasiadającego na
tronie księgę zapisaną wewnątrz i na
odwrocie zapieczętowaną na siedem
pieczęci. I ujrzałem potężnego anioła,
obwieszczającego głosem donośnym: «Kto
godzien jest otworzyć księgę i złamać jej
pieczęcie?» A nie mógł nikt – na niebie ani
na ziemi, ani pod ziemią – otworzyć księgi
ani na nią patrzeć. A ja bardzo płakałem,
że nikt nie znalazł się godzien, by księgę
otworzyć ani na nią patrzeć. I mówi do
mnie jeden ze Starców: «Przestań płakać:
Oto zwyciężył Lew z pokolenia Judy,
Odrośl Dawida2, tak że otworzy księgę i
siedem jej pieczęci».] – hetedik pecsét [Az
első négy pecsét felnyitásakor megjelennek
az Apokalipszis lovasai. A fehér lovon ülő
lovas a világ meghódítására indul, a
tűzvörös, a fekete és a zöldeshalvány lovon
ülő lovasok (a háború, az éhség, a halál
jelképei) pedig szörnyű pusztításokat visznek
véghez a földön. Az ötödik pecsét
felnyitásakor vértanúk jelennek meg, a
hatodik pecsét felnyitásakor földrengés
támad és természeti csapások sújtanak a
földre. A hetedik pecsét felnyitásakor az
angyalok megfújják a harsonákat, és szörnyű
katasztrófák szakadnak a világra. A
hétpecsétes titokként őrzött jövőbe csak a
kevés számú kiválasztottak pillanthatnak
bele. A Teremtő gondosan elrejtette azt az
avatatlan szemek elől.]
siódme niebo – hetedik mennyország, a boldogság
tetőfoka
Siódme niebo (tytuł oryginalny 7th Heaven)
[produkowany przez CBS amerykański
serial telewizyjny emitowany w USA od
1996 do 2007 roku] – Hetedik Menyország
címen elterjedt amerikai TV film sorozat
siódme poty na kogo – vkit kiver a hideg veríték
(félelemtől, izgalomtól)
siódme poty na mnie biją – kiver a verejték
siódmego lutego – február 7-én
siódmoklasista [uczeń siódmej klasy] – hetedik
osztályos tanuló, hetedikes
siódmoklasistka – hetedik osztályos tanulólány,
hetedikes lány
siódmy, -a, -e [będący ostatnim elementem
zbioru składającego się z siedmiu
jednostek lub jedną z siedmiu części, na
które można coś podzielić] – hetedik, hetes
siódmy [siódmy dzień miesiąca] – hetedike; a
hónap hetedik napja
siódmy cud świata – (átv.) a világ hetedik csodája
siódmy krzyżyk – a hetedik x (életkorban)
-
Wersja 01 01 2017.
SIP (ang. Session Initiation Protocol) [protokół
inicjowania sesji, zaproponowany przez
IETF standard dla zestawiania sesji
pomiędzy jednym lub wieloma klientami.
Jest obecnie dominującym protokołem
sygnalizacyjnym dla Voice over IP i
stopniowo zastępuje H.323.] – Session
Initiation Protocol (SIP) [egy internetkommunikációs protokoll két vagy több
résztvevő közötti kommunikációs kapcsolat
felépítésére. A protokollt pontosan az RFC
3261 (korábban RFC 2543) szabvány írja le.
A protokoll egyre inkább szabványossá válik
az
Internet-telefóniában
(VoIP
használatában).]
Sippe (niem.) [ród, klan] – (ném) sippe; germán
népi alakulatok elnevezése (Azok a családok
tömörülnek sippekbe, amelyek vérségi
kapcsolatban vannak egymással. A germán
jogban a sippe tagjai felelősek egymásért. A
nemzeti szocializmus a Sippe-rendszer
felújítását szándékozta.) [a régi germánoknál
a család. Ez volt a germánoknál a társadalmi
szervezés fő formája, ugy mint a hunnszkitha népeknél a törzs és a nemzetség, a
szláv népeknél a község. Jelenleg Sippe vagy
Sippschaft alatt az egy törzshöz tartozó
vérrokonoknak összességét értik. Heilige
Sippe alatt pedig szt. Annának (Szüz Mária
anyjának) családját.]
sir [wym. sö:] [1. pan – angielski tytuł szlachecki
poprzedzający imię lub inicjał imienia;
też: angielski zwrot grzecznościowy
stosowany w nagłówkach listów albo
wobec osób starszych lub przełożonych; 2.
pan, ang., ze st.fr. sire 'pan' od łac. senior,
zwrot grzecznościowy stosowany w
nagłówkach listów a. wobec osób starszych
lub przełożonych; (Sir) ang. tytuł
szlachecki stawiany przed imieniem
(mężczyzny)] – (ang) sir; az angol
baroneteknek a családi név előtt használt
címe; uram! (a férfiak udvarias megszólítása
Angliában és a (volt) brit gyarmatokon)
Sirion [fenicka nazwa Hermonu (zob.)] –
HERMON (szent hegy; hozzáférhetetlen,
száműzött; felszentelt; kiemelkedő; csúcs,
kiszögellés) [Hegy az Antilibanon hegység
déli részén, Damaszkusztól 45 km-nyire
délnyugatra, 2700 m magas; egyúttal
Palesztina északi határát is jelzi; három
csúcsa van. Különböző nevei voltak:
"Szirjon" vagy "Szenir" (5Móz 3,9) és "Sion
III." (5Móz 4,48). Valószínűleg ez volt a
megdicsőülés hegye (Mt 17,1); a Baálkultusz központja és főhelye (Bír 3,3).]
SISD [jest to architektura klasycznego
komputera sekwencyjnego, zawierającego
jeden procesor i jeden blok pamięci
6322
operacyjnej. Ciąg instrukcji wykonywany
jest sekwencyjnie. Architektura taka może
zawierać
również pewne elementy
równoległości, jak np. przetwarzanie
potokowe (ang. pipelining). Procesor może
się
składać
z
kilku
jednostek
przetwarzających, jednak wszystkie te
jednostki podlegają jednej jednostce
sterującej procesora. Również jeżeli
komputer składa się z kilku procesorów,
ale wykonują one niezależne od siebie
programy, to możemy traktować go jako
zestaw maszyn SISD.] – SISD, Single
Instruction Single Data [Olyan számítógép
architektúra,
melyben egyszerre egy
processzor egyetlen utasítássorozatot hajt
végre egy memóriában tárolt adaton. ]
Sisera [postać biblijna ze Starego Testamentu.
Kapitan armii Jabina, króla Chasoru.
Miał pod swoim dowództwem 900
rydwanów i przez dwadzieścia lat
niemiłosiernie nękał Izraelitów. Sisera
został pokonany przez Deborę i Baraka.
Uciekał pieszo i został zabity przez Jaelę,
kiedy ukrył się w jej namiocie. Pojawia się
w Księdze Sędziów 4-5. Pieśń Debory i
Baraka poetycko opisuje kleskę Sisery.] –
Sisera [A birák korában Debóra, Lappidóth
neje, prófétanő Bárákkal, Abinóam király
fiával háborut indított Jábín, kanaánita király
ellen, akinek Sisera vezérlete alatt álló
seregeit az izraeliták teljesen leverték, ugy
hogy Sisera gyalog volt kénytelen
menekülni.]
sistrum [łac. z gr. seistron od seíein 'wstrząsać'.
muz.
staroegipski
samodźwięczny
instrument obrzędowy, rodzaj gruchawki
w kształcie kabłąka, którego ramiona
łączy kilka poprzeczek z zawieszonymi na
nich kółkami wydającymi dźwięk przy
potrząsaniu] – (lat.) sistrum; (zene)
óegyiptomi csörgő; fogantyúval ellátott
kengyelre felfüggesztett 3-4 fémrudacska
Sistrurus
[rodzaj
węży
z
podrodziny
grzechotników,
w
języku
polskim
określany
nazwą
zwyczajową
grzechotniczek] – csörgőkígyók (Crotalus)
[a gödörkés arcú viperák alcsaládjába
(Crotalinae) tartozó nem]








A nembe az alábbi fajok tartoznak:
gyémánt csörgőkígyó (Crotalus adamanteus)
Crotalus aquilus
texasi csörgőkígyó (Crotalus atrox)
sárkány csörgőkígyó (Crotalus basiliscus)
Crotalus catalinensis
szarvas csörgőkígyó (Crotalus cerastes)
borzasztó csörgőkígyó (Crotalus durissus)
Crotalus enyo
-
Wersja 01 01 2017.
 erdei csörgőkígyó (Crotalus horridus)
 Crotalus intermedius
 Crotalus lannomi
 szikla csörgőkígyó (Crotalus lepidus)
 pettyes csörgőkígyó (Crotalus mitchellii)
 feketefarkú csörgőkígyó (Crotalus molossus)
 Crotalus oreganus oreganus
 Crotalus oreganus helleri
 Crotalus polystictus
 Crotalus pricei
 Crotalus pusillus
 Crotalus ruber
 Mohave csörgőkígyó (Crotalus scutulatus)
 Crotalus stejnegeri
 tigris csörgőkígyó (Crotalus tigris)
 Crotalus tortugensis
 Crotalus transversus
 Crotalus triseriatus
 arubai csörgőkígyó (Crotalus uniclor)
 zöld csörgőkígyó (Crotalus viridis)
 tarajosorrú csörgőkígyó (Crotalus willardi)
sit autem sermo vester, est, est; non, non [łac.,
lecz niech mowa wasza będzie: tak, tak;
nie, nie (tj. bez przysiąg i zaklęć; bez
wykrętów i upiększeń; bez ogródek); z
Wulgaty (Ew. wg Mat., 5, 37).] – (lat.) Sit
autem sermo vester: Est, est: Non, non: ut
non sub iudicio decidatis. — Legyen
körötökben az igen: igen, a nem: nem,
nehogy ítélet alá essetek. — Mát. 5.37: „
Hanem legyen a ti * beszédetek: Úgy Úgy;
nem nem; a mi pedig ezeken felül vagyon, a
gonosztól vagyon. * 2 Kor. 1,17. Jak. 5,12.”
sit tibi terra levis! [np. u Marcjalisa (Epigramy,
ks. 9, 29); modlitwa, często na rz.
nagrobkach, w formie inicjałów S.T.T.L.
łac., niech ci ziemia lekką będzie! (napis
na nagrobkach; zwrot używany na
zakończenie mów pogrzebowych); por.
requiescat in pace] – (lat.) sit tibi terra
levis! S.T.T.L.: legyen neked könnyű a föld
(sírfelirat rövidítése)
sit venia verbo [łac., jeśli się tak wolno wyrazić;
jeśli tak można powiedzieć] – (lat.) sit
venia verbo (s.v.v.); legyen szabad a szót
kimondani rövidítése
Sit (Juncus L.) [rodzaj roślin zielnych należący
do rodziny sitowatych. Liczy ok. 300
gatunków, z czego w Polsce występują 22.
Gatunkiem typowym jest Juncus acutus L.
Rodzaj w tradycyjnym ujęciu jest
parafiletyczny.
W
wyniku
analiz
molekularnych okazało się m.in. że
najwyraźniej
dwóch
przedstawicieli
rodzaju (sit skucina J. trifidus i J.
monanthos) stanowi klad bazalny całej
rodziny sitowatych (Juncaceae).] – Juncus
L. sp. — szittyó, sáté, gömbölyű sáté







6323
















Gatunki flory Polski:
sit alpejski (Juncus alpinus Chaix)
sit bałtycki (Juncus balticus Willd.)
sit błotny (Juncus tenageia Ehrh.)
sit chudy (Juncus tenuis Willd.) – antropofit
zadomowiony
sit cienki (Juncus filiformis L.)
sit czarny (Juncus atratus Krock.)
sit członowaty (Juncus articulatus L. em. K.
Richt.)
sit drobny (Juncus bulbosus L.)
sit dwudzielny (Juncus bufonius L.)
sit Gerarda (Juncus gerardi Loisel.)
sit główkowaty (Juncus capitatus Weigel)
sit maleńki (Juncus minutulus Albrt & Jahand)
sit ostrokwiatowy (Juncus acutiflorus Ehrh. ex
Hoffm.)
sit rozpierzchły (Juncus effusus L.) Békaszittyó, Káka (Juncus effusus L.)
sit siny (Juncus inflexus L.)
sit skucina (Juncus trifidus L.)
sit skupiony (Juncus conglomeratus L. em.
Leers)
sit sztywny (Juncus squarrosus L.)
sit ściśniony (Juncus compressus Jacq.)
sit tępokwiatowy (Juncus subnodulosus
Schrank)
sit torfowy (Juncus stygius L.) – w Polsce
wymarły
sit trójłuskowy (Juncus triglumis L.)
sit żabi (Juncus ranarius J. O. E. Perrier &
Songeon)
Juncus planifolius – efemerofit

Sit siny (Juncus inflexus L.) [kępowa roślina
wieloletnia z rośliny sitowatych. Zasięg
obejmuje tereny w południowej i
północnej
Afryce,
południowej
i
środkowej Azji oraz niemal całej Europie.
Zawleczony został do Australii, na Nową
Zelandię, do Urugwaju i Kanady. W
Polsce gatunek pospolity, w miejscach
wilgotnych od niżu po regiel górny.] –
Deres szittyó (Juncus inflexus: [60 cm magas
növény]
sitarski, -a, -ie – szitakötő-, szitakereskedősitarstwo – szitakötés, szitakötőipar
-
Wersja 01 01 2017.
sitarz [1. rzemieślnik wyrabiający przetaki i sita;
2. grzyb jadalny, gatunek maślaka] –
szitakötő, szitakereskedő; (Maślak sitarz)
Tehéntinóru, Tehén fenyőtinóru [Suillus
bovinus (L.)]
site {rzecz.} (też: place, location, spot, room);
miejsce {n.} – (ang.) site [1. egy fontosabb
"helyszín" a hálózaton, valamilyen nagyobb
szerver gép vagy szolgáltatás; 2. egy
(nagyobb) számítógép a hálózaton]
sitemap {rzecz.}; mapa strony {f.} [komp.] –
(ang.) site-map (site map, sitemap) útmutató, eligazító oldal [terjedelmes
webtanyák külön eligazító oldalon közlik a
webhely
tartalmát
szimbólumokkal,
képekkel, címláncokkal; legegyszerűbb
kivitelezésben ez egy kizárólag címláncokból
álló "oldal a telefonkönyvből" utalásokkal
más
honlapokra,
a
gondozottabbak
grafikákkal és kisképekkel segítik az
eligazodást]
sitko (natryskowe) – kis szita, szűrő, teaszűrő;
zuhanyrózsa
sitko (w konewce) – öntözőrózsa
sitko do herbaty – teaszűrő
sitkowy, -a, -e [przymiotnik od: sitko] – szitasitkowa mąka – barna liszt
sitkowy chleb [chleb z mąki razowej przesianej
przez sito] – barna kenyér
sitniak [chleb sitkowy] – félbarna kenyér
sito
[1. sprzęt
gospodarski
służący
do
przesiewania mąki lub do cedzenia;
2. poddawanie kogoś lub czegoś ocenie,
aby odrzucić osobę lub rzecz, które nie
spełniają
określonych
wymagań;
3. przyrząd
z
otworami,
będący
podstawowym elementem w urządzeniach
do przesiewania ciał sypkich, cedzenia
cieczy, odpylania gazów oraz do
przecierania] – szita, rosta
sito do przesiewania mąki – lisztszita
sito gęste – sűrű szita
sito rzadkie – ritka (szemű) szita
sito sortujące ziarna – szelektorszita, rostabetét
sitodruk [drukowanie przez naciągniętą na ramę
siatkę, na której elementy niedrukujące
pokryte są substancją nieprzepuszczającą
farb] – szitanyomat
sitowie [roślina o płaskich i szorstkich liściach,
rosnąca na brzegach wód i na mokrych
łąkach, tworząca gęste zarośla] – nád, sás,
káka, tavikáka
sitowisko [teren porosły sitowiem] – zsombék,
kákával benőtt hely
sitowy, -a, -e [przymiotnik od: sito] – rosta-,
rostával v. szitával kapcsolatos
6324
sitwa [pot.; zob. klika] – (fr.) clique; klikk; szűk
társadalmi kör, legtöbbször érdekkör
értelmében;
(közb.)
érdekközösség,
feketézők társasága, „ring”
Sitzfleisch
[wym.
zycflajsz]
[umiejętność
przysiadywania fałdów, oddawania się
długotrwałej (umysłowej) pracy siedzącej]
– (ném, biz.) Sitzfleisch; türelem, kitartás
siup [pot.
zaskakujący
postępek,
często
naruszający przyjęte normy] – meglepő
tett, váratlan cselekedet (gyakran megsértve
az elfogadott normát)
Siup! [pot. wykrzyknik wyrażający zachętę do
skoku lub oznaczający szybki ruch, skok]
– hopp!
siup do góry – hopp, fel!
siurpryza [daw. niespodzianka] – (elav.)
meglepetés
siusiać [pot. oddawać mocz, sikać] – pisilni
siusiać się – bepisilni
siusiak [1. pieszczotliwie lub w mowie dziecięcej:
penis; 2. lekceważąco o kimś młodym,
niedorosłym; smarkacz; 3. pot. określenie
członka męskiego używane w rozmowach
z małymi dziećmi] – (biz.) fütyi [mały
siusiak, mały kłopot: kis fütyi, kis baj]
siusiu [1. pot. oddanie moczu; 2. pot. mocz; zdr.
siuśki] – (gyerm.) pisilés, pisi
siusiu do nocnika – pisilés a bilibe v. éjjeliedénybe
siusiu! – (gyerm.) pisi!
Siwa czapla, Czapla siwa (Ardea cinerea) – szürke
gém, kék gém (Ardea cinerea) [a
gólyaalakúak (Ciconiiformes) rendjébe, ezen
belül a gémfélék (Ardeidae) családjába
tartozó nagyméretű gázlómadár. Népies
nevei: kék gém, daru gém, fosógém,
vasgém.]
Duży ptak brodzący z rodziny czaplowatych,
zamieszkujący w zależności od podgatunku:
 Ardea cinerea cinerea - Eurazja od Wysp
Brytyjskich przez Norwegię i Finlandię po
Sachalin, Mandżurię oraz Indie i Cejlon,
oraz wyspowo Afryka poza Saharą, a także
Aldabra i Komory. Północne populacje
wędrowne, przeloty w marcu-kwietniu i
sierpniu-wrześniu. W Polsce ptaki na
zachodzie kraju osiadłe. Podczas łagodnych
zim więcej osobników pozostaje w kraju,
nad
dużymi
zbiornikami
wodnymi.
Sporadycznie zalatuje na Grenlandię,
Svalbard, Antyle i do Ameryki Południowej.
 Ardea cinerea jouyi - Daleki Wschód i Azja
Południowo-Wschodnia
 Ardea cinerea monicae - wybrzeże
Mauretanii
 Ardea cinerea firasa - Madagaskar.
Alfajai:
-
Wersja 01 01 2017.
 Ardea cinerea cinerea (Linnaeus, 1758) –
Európa, Afrika, Nyugat-Ázsia
 Ardea cinerea monicae (Jouanin & Roux,
1963) – a Banc d'Arguin sziget Mauritánia
partja mentén
 Ardea cinerea firasa (Hartert, 1917) –
Madagaszkár
 Ardea cinerea jouyi (Clark, 1907) – KeletÁzsia
siwak [garnek, dzbanek gliniany w kolorze
stalowoszarym
lub
czarnym]
–
fémesszürke színűre égetett agyagkorsó v.
edény
siwawy, -a, -e [1. o włosach: trochę siwy;
2. mający
trochę
siwych
włosów;
3. mający częściowo siwą sierść lub
częściowo siwe upierzenie] – őszes, őszülő;
szürkés
siwe – (włosy) ősz
koń siwej maści
siwek [koń siwej maści]; siwosz [koń siwej
maści; siwek] – deres (ló); szürke ló
[Szürke. Ez a szín a korral alakul már az első
vedlés után. Fehér és színes szőrök keveréke.
A derestől abban különbözik, hogy a színes
és fehér szőrök nem egyenletesen vannak
elosztva a testen, almázottság gyakran
előfordul. A fehér szőrök a kor
előrehaladtával egyre nagyobb számban
alkotják a szőrzetet, és ilyenkor már nem
könnyű sötét szőrt találni a lovon. A melanin
ugyanis vándorol, és idős lovakon a végbél
körül ennek folytán csúnya melanomák
alakulhatnak ki. A besütés helyén fehér
szőrök nőnek. Árnyalatai: a piszkosfeketén
született csikókból lesznek az acélszürke,
seregélyszürke, ezüstszürke (majdnem fehér)
lovak, és ezek nyári színállapota lehet a
legyesszürke (kis, sötétszürke pettyekkel); a
vöröses vagy barna csikószínből lesz a
mézszürke. Változó színállapot a szeplős
(kicsi, barna pettyekkel) és a pisztrángszürke
(kicsi, piros pettyekkel) is.]
siwiec pomarańczowy (Glaucum corniculatum) –
szarumák (Glaucum corniculatum L.)
6325
Siwiec żółty (Glaucium flavum Cr.) [gatunek
rośliny należący do rodziny makowatych
(Papaveraceae). Rośnie dziko w Afryce
Północnej, Zachodniej Azji i na znacznej
części Europy, głównie nad morzem. W
Polsce tylko jako efemerofit, podano jego
stanowisko z okolic Gdańska. Jest
uprawiany w wielu krajach, również w
Polsce.] – Sárga szarumák (Glaucium
flavum) [A sárga szarumák a mákfélék
(Papaveracae)
családjába
tartozó,
Eurázsiában és a Mediterráneumban honos
növény.]
siwieć [1. o włosach: stawać się siwym; 2. o
ludziach:
stawać
się
siwowłosym;
3. odcinać się od tła siwym kolorem;
4. nabierać siwego koloru] – őszülni,
deresedni
siwiejący, -a, -e – őszülő
siwienie – őszülés, deresedés
siwiuchny, -a, -e; siwiuteńki, -a, -ie – ősz, deres
siwiutki, -a, -ie – egészesen deres
siwizna [srebrzyste zabarwienie włosów] – ősz
haj
siwobrody, -a, -e [mający siwą brodę] – ősz
szakálú
siwosz [ryba z rzędu rekinokształtnych] – (ryba)
cápaalkatú hal
-
Wersja 01 01 2017.
siwoszary, -a, -e [szary o siwym odcieniu] –
galambszürke
siwość – szürkeség, deresség
siwowłosy, -a, -e [mający siwe włosy] – ősz hajú,
deres hajú
siwucha [pot. wódka gorszego gatunku] – (közb.)
gabonapálinka; keserű vodka
siwy, -a, -e [1. o włosach: mający kolor
białoszary;
2. mający
siwe
włosy;
3. mający siwą sierść, siwe upierzenie; 4.
białoszary, jasnopopielaty] – (szary)
szürke, világos szürke; (dot. człowieka lub
koloru włosów ludzkich) ősz; fakó (színű),
kifakult
siwy jak gołąb – galambősz, galambszürke
siwy koń – szürke, deres
Siwy Włos * Starość – öregség, öregkor
sizal [mocne, elastyczne włókno z pozostałości
różnych rodzajów agawy z rodziny
Amaryllidaceae family. Wykorzystywane
w produkcji lin i szorstkich tkanin.] –
szizál [(Agave sisalana), más néven
szizálagáve, az agávefélék (Agavaceae)
családjába tartozó, levélrostot szolgáltató
termesztett növényfaj leveleiből nyert
szerkezeti rost. Merev, durva, erős szálak;
kötelek és durva zsákszövetek készítésére
használják.]
SJ - Societas Jesu – zob. Towarzystwo Jezusowe
(TJ) – (lat.) S. J. Societas Jesu; a jezsuita
rend latin nevének rövidítése, mint a jezsuita
szerzetesek nevének járuléka is (Jézustársaság)
sjenit [magmowa skała głębinowa zbliżona do
granitu, o jasnoszarej lub różowej barwie]
– (vegyt.) szienit [(syenit), gránitos kőzet,
kristályosan szemcsés elegye ortoklasz és
oligoklasz földpátnak amfibollal, amikhez
némelykor csillám (biotit) is csatlakozik,
ritkábban kvarc]
sjesta [hiszp. siesta 'odpoczynek płd.' z łac. sexta
(hora) 'szósta (godzina - od wschodu
słońca);
południe';
odpoczynek
południowy w niektórych ciepłych
krajach; drzemka poobiednia] – (sp)
szieszta; pihenő, ebéd utáni v. déli pihenő;
étkezés utáni pihenő
sjestować (wypoczywać) – (sp) sziesztázni;
pihenni, pihenőt tartani, kipehenni

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

lengyel úti szótár

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év