docpobierz artykuł
download 
Reklamacja Transkrypt
pobierz artykuł
5 Czesława Pilarska Grzegorz Wał ga Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych do kraju goszcz cego na przykładzie Polski 1. Wprowadzenie Pocz wszy od lat 80. XX w. obserwuje si dynamiczny wzrost rozmiarów midzynarodowych przepływów kapitału, szczególnie za w postaci bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ)1. W 2006 r. napływ BIZ w skali wiata wyniósł 1306 mld USD, natomiast odpływ tych inwestycji kształtował si na poziomie 1216 mld USD2. Ten wzrost wartoci globalnych przepływów BIZ w 2006 r. był w duej mierze efektem utrzymuj cego si oywienia w gospodarce wiatowej, które dotyczyło nie tylko krajów rozwinitych gospodarczo, ale równie krajów rozwijaj cych si. Na popraw klimatu inwestycyjnego w wikszoci regionów wiata wpłynła take 1 Zgodnie z definicj OECD bezporednim inwestorem zagranicznym jest osoba fizyczna, prywatne lub pastwowe przedsibiorstwo, rzd, grupa osób fizycznych lub prawnych, które posiadaj przedsibiorstwo bezporedniej inwestycji. Przedsibiorstwem bezporedniego inwestowania jest takie przedsibiorstwo, w którym inwestor zagraniczny ma co najmniej 10% akcji zwykłych (tzn. udziału w kapitale) lub uprawnienia do 10 praw głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, albo w inny sposób posiada efektywny wpływ na zarzdzanie przedsibiorstwem (OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, 3rd ed., OECD, Paris 1996, s. 8). Zob. take: Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce według stanu na koniec 2004 roku, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, DAiPE, Warszawa 2005, http://mg.gov.pl. 2 World Investment Report 2007, UNCTAD 2007, http://www.unctad.org/fdistatistics. 38 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga postpuj ca liberalizacja polityki pa stwa wobec inwestorów zagranicznych, polegaj ca m.in. na upraszczaniu procedur, stosowaniu rónego rodzaju bodców inwestycyjnych oraz na obnianiu podatków. Wzrostowi globalnych przepływów BIZ sprzyjały równie dobre wyniki finansowe korporacji transnarodowych oraz obserwowana szczególnie w krajach rozwinitych gospodarczo, zwikszaj ca si liczba fuzji i przej 3. Midzynarodowe przepływy kapitału wywołuj okrelone skutki zarówno dla krajów dostarczaj cych, jak i przyjmuj cych kapitał. Celem niniejszego opracowania jest analiza efektów wynikaj cych ze zwikszonego po 1989 r. (dziki zapocz tkowanemu w tyme roku procesowi transformacji) napływu BIZ do Polski oraz próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy inwestycje te stanowi szans czy te zagroenie dla rozwoju gospodarczego naszego kraju. 2. Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych do kraju goszcz cego – aspekty teoretyczne Skutki napływu bezporednich inwestycji zagranicznych do gospodarki kraju goszcz cego s przedmiotem wielu teoretycznych analiz4. Maj one zarówno charakter ilociowy (wystpuj w postaci modeli ekonometrycznych), jak i jakociowy (dokonywane metod opisow ). Analizy ekonometryczne s najczciej prób modelowania wpływu BIZ na wzrost gospodarczy kraju goszcz cego. W licznych pracach przyjmowano wielko napływu kapitału zagranicznego jako jedn ze zmiennych objaniaj cych tendencje zmian PKB. Osi gnite w wyniku tych bada rezultaty róniły si midzy sob 5. Niektóre z nich potwierdzały pozytywny wpływ BIZ na wzrost gospodarczy, inne za ukazywały negatywne skutki dla wzrostu gospodarczego kraju lokaty. Rónice pomidzy krajami wy3 Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2007, s. 43. Zob. M. Blomstrom, A. Kokko, How Foreign Investment Affects Host Countries?, „Policy Research Working Paper” 1997; R. Hausmann, E. Fernadez-Arias, Foreign Direct Investment: Good Cholesterol?, „Working Paper” 2000, nr 417; P. Loungani, A. Razin, How Beneficial Is Foreign Direct Investment for Developing Countries?, „Finance & Development” 2001, vol. 38, nr 2; K. Axarloglou, M. Pournarakis, Do All Foreign Direct Investment Inflows Benefit the Local Economy?, „The World Economy” 2007, vol. 3; A. Kumar, Does Foreign Direct Investment Help Emerging Economies?, „Economic Letter” 2007, vol. 2, nr 1. 5 Zob. M. Blomstrom, R. Lipsey, M. Zejan, What Explains Developing Country Growth?, „Working Paper” 1994, nr 4132; E. Borensztein, J. DeGgregorio, J.W. Lee, How Does Foreign Investment Affect Economic Growth?, „Journal of International Economics” 1998, nr 45; M. Bk, P. Kulawczuk, Analiza wpływu inwestycji zagranicznych na polsk gospodark, PAIZ, Warszawa 1996; M. Gradzewicz, M. Kolasa, Napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych a wzrost gospodarczy w Polsce, „Ekonomista” 2005, nr 4. 4 39 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... nikały nie tylko z odmiennej charakterystyki i stopnia rozwoju gospodarek przyjmuj cych kapitał, ale take z niedoskonałoci baz statystycznych, na podstawie których dokonywano opracowa , trudnoci wynikaj cych z oddzielenia wpływu BIZ na wielkoci makroekonomiczne od oddziaływania na nie inwestycji krajowych, jak równie z istnienia sprzenia zwrotnego pomidzy napływem inwestycji zagranicznych a wzrostem dochodu narodowego – wysoka dynamika PKB przyci ga napływ BIZ, z kolei inwestycje zagraniczne bezporednio i porednio przyczyniaj si do wzrostu PKB (rys. 1). Bezporednie inwestycje zagraniczne w kraju goszczcym Transfer nowej technologii Zatrudnienie siły roboczej Transfer i mobilizacja zasobów Wzrost produkcji krajowej Aktywizacja bilansu płatniczego Dochód narodowy Rys. 1. Po rednie oddziaływanie BIZ na dochód narodowy ródło: opracowanie własne na podstawie: F.R. Root, International Trade and Investment, College Division South-Western Publ. Co., Cincinnati–Ohio, s. 628– 632. Analiz ilociow posługiwano si take w celu uchwycenia zwi zków pomidzy handlem zagranicznym a napływem BIZ do kraju goszcz cego.Z teoretycznego punktu widzenia bezporednie inwestycje zagraniczne mog by substytucyjne b d komplementarne w stosunku do handlu. W pierwszym przypadku napływ BIZ powoduje całkowite lub czciowe zast pienie dotychczas realizowanego importu, gdy celem inwestycji jest uniknicie barier celnych lub zmniejszenie kosztów transportu i tym samym bezporednie zaopatrzenie lokalnego rynku. W drugim przypadku, gdy celem BIZ jest racjonalizacja procesu produk cji poprzez wykorzystanie niszych kosztów pracy, mog one przyczynia si do kreowania handlu6. W sytuacji wystpowania zjawiska komplementarnoci mi6 Zob. A. Golejewska, Relacje midzy handlem zagranicznym i bezpo rednimi inwestycjami zagranicznymi w przemy le przetwórczym Polski, „Gospodarka Narodowa” 2004, nr 5–6, s. 1–2 oraz Z. Wysokiska, Konkurencyjno w midzynarodowym i globalnym handlu technologiami, PWN, Warszawa–Łód 2001, s. 62–68. 40 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga dzy inwestycjami zagranicznymi i handlem, BIZ mog dodatnio stymulowa wzrost gospodarczy poprzez handel zagraniczny. W ten sposób bezporednio zwi zane z handlem zagranicznym BIZ wzmacniaj pozytywny efekt ci gnienia handlu na gospodark kraju gospodarza7. Oprócz ilociowych skutków napływu BIZ do gospodarki kraju goszcz cego nie mniej wane, cho trudniejsze doskwantyfikowania, s efekty jakociowe, które maj wpływ na konkurencyjno kraju lokaty. Napływ kapitału zagranicznego w formie BIZ wypełnia luk „zasobów” pomidzy po danym poziomem inwestycji a wysokoci oszczdnoci krajowych. Cech charakterystyczn tych inwestycji jest przemieszczanie si do kraju przyjmuj cego nie tylko rodków finansowych, ale przede wszystkim czynników produkcji, przy czym istotn rol odgrywaj tutaj umiej tnoci technologiczne, menederskie i marketingowe. Na skutek napływu kapitału zagranicznego moe nast pi wzrost produktywnoci zasobów krajowych, poprzez ich udoskonalenie w wyniku naladownictwa lub te bardziej efektywn alokacj spowodowan b d to kooperacj , b d te walk konkurencyjn rodzimych firm z zagranicznymi filiami. Bezporednie inwestycje zagraniczne prowadz take do intensyfikacji powi za gospodarki kraju goszcz cego z gospodark wiatow , co w konsekwencji powoduje wł czenie si jej do midzynarodowego podziału pracy, a tym samym przyczynia si do poprawy jej konkurencyjnoci. Skutki napływu BIZ w kontekcie kształtowania konkurencyjnoci kraju 1. Jak wynika z tabeli, skutki napływu przyjmuj cego kapitał przedstawia tabela BIZ do kraju goszcz cego mog by zarówno pozytywne, jak i negatywne. To, czy pozytywne efekty przewa w danym kraju negatywne rezultaty, zaley od wielu czynników. Do najwaniejszych z nich mona zaliczy : – wielko strumienia napływu BIZ oraz sposób wejcia inwestorów zagranicznych do gospodarki kraju przyjmuj cego. Istotne znaczenie ma tu fakt, czy wchodz ca na rynek danego kraju firma zagraniczna przejmuje istniej ce ju przedsibiorstwo, czy te tworzy je od podstaw (tzw. greenfield investment), – struktur branow inwestycji zagranicznych – kluczow spraw jest tutaj rodzaj podejmowanych inwestycji, czy dotycz one sfery produkcji, czy te sektora usług, – strategie korporacji transnarodowych – chodzi tu m.in. o zakres zastpowania produkcji krajowej zagranicznymi komponentami oraz ewentualn współprac korporacji z lokalnymi firmami, – polityk ekonomiczn pa stwa wobec BIZ – wypracowanie odpowiedniej strategii wobec inwestorów zagranicznych pozwala skutecznie ukierunkowa ich aktywno na te przedsiwzicia, które s najbardziej po dane z punktu widze7 M. Majewska, J. Grala, Zagraniczne inwestycje bezpo rednie a wzrost gospodarczy Polski [w:] Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce, UMK, Toru 2003, s. 240. 41 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... Tabela 1. Potencjalny udział napływu BIZ w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej kraju goszcz cego (host country) Obszar oddziaływania Pozytywne oddziaływanie Negatywne oddziaływanie 1. Zasoby Poprzez uzupełnienie krajowych zasobów w postaci transferu kapitału, technologii i umiejtnoci w dziedzinie zarzdzania oraz dostpu do rynków zbytu Napływajce dziki BIZ zasoby mog by niewystarczajce lub niedopasowane (złego rodzaju) do lokalnych potrzeb oraz moliwoci ich wykorzystania. Ponadto mog one prowadzi do ograniczenia dostpu do rynków zagranicznych dla podmiotów krajowych 2. Przedsibiorczo Poprzez pobudzanie przedsibiorczoci, wprowadzenie nowych stylów zarzdzania oraz kultury pracy, a take zdynamizowanie praktyk zwizanych z walk konkurencyjn Niemono wprowadzenia zmian w lokalnej kulturze biznesu i przystosowania jej do zagranicznych wzorców przedsibiorczych zachowa. Zastosowanie nowych metod (procedur) przez inwestorów zagranicznych moe nie by akceptowane i w konsekwencji moe prowadzi ono do niepokojów społecznych. Denie do koncentracji rynku, wprowadzenia praktyk monopolistycznych i wyeliminowania rodzimej konkurencji 3. Efektywno Poprzez bardziej efektywn alokacj zasobów dziki stymulowaniu konkurencji, powstawanie efektów spill-over w stosunku do krajowych producentów i konsumentów. BIZ mog stwarza moliwoci lepszego wykorzystania rodzimych zasobów i osigania korzyci przez uczestnictwo firm krajowych w klastrach przemysłowych Napływ BIZ moe ograniczy moliwoci poprawy jakoci lokalnych zasobów i tym samym doprowadzi do zepchnicia produkcji krajowej w kierunku wytwarzania towarów o niskiej wartoci dodanej, przy równoczesnym kreowaniu importu towarów technologicznie zaawansowanych. Moe prowadzi take do redukcji okazji, szans (opportunities) krajowych producentów na rozwój powiza z zagranicznymi dostawcami i odbiorcami 4. Wpływy podatkowe Poprzez udział podmiotów zagranicznych w tworzeniu PKB (dziki transferowi dodatkowych zasobów, pobudzaniu przedsibiorczoci oraz zwikszeniu wydajnoci) kraju gospodarza i generowanie w nim przez firmy z kapitałem zagranicznym dodatkowych wpływów do budetu pastwa Ograniczenie wzrostu PKB przez wymienione w punktach 1–3 negatywne skutki oddziaływania BIZ na gospodark kraju goszczcego. Zmniejszenie wpływów podatkowych w wyniku stosowania cen transferowych w rozliczeniach 42 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga cd. tabeli 1 Obszar oddziaływania Pozytywne oddziaływanie Negatywne oddziaływanie 5. Bilans płatniczy Poprzez popraw bilansu płatniczego w wyniku substytucji importu, kreowania eksportu lub poszukiwania bardziej efektywnych inwestycji Poprzez pogorszenie bilansu płatniczego na skutek ograniczenia eksportu i kreowania importu przez firmy z udziałem kapitału zagranicznego 6. Midzynarodowa integracja ekonomiczna Poprzez lepsze powizanie (umiejscowienie) gospodarki kraju goszczcego z rynkiem globalnym i pomoc w osiganiu wzrostu gospodarczego dziki uczestnictwu w tworzeniu bardziej efektywnego midzynarodowego podziału pracy Poprzez pogorszenie bilansu płatniczego na skutek ograniczenia eksportu i kreowania importu przez firmy z udziałem kapitału zagranicznego oraz wypieranie z rynku rodzimych firm, które duo eksportuj przy niewielkim udziale importu 7. Stosunki polityczne, społeczne i kulturowe Poprzez bardziej bezporednie przenikanie do gospodarek krajów goszczcych, politycznych i ekonomicznych systemów funkcjonujcych w innych krajach, przenikanie wartoci i struktury popytu charakterystycznych dla zagranicznych gospodarstw domowych oraz wzorców zachowa biznesowych i kulturowych, a take norm społecznych Poprzez pojawianie si politycznych, socjalnych i kulturowych podziałów i niepokojów społecznych, powstałych w wyniku wprowadzenia nieakceptowanych wartoci (z uwzgldnieniem reklam, zwyczajów biznesowych oraz standardów dotyczcych pracy i rodowiska), poprzez bezporedni ingerencj w proces wyborczy oraz system polityczny panujcy w kraju goszczcym ródło: World Investment Report, UNCTAD 1999, s. 235. nia długookresowych celów społecznych i ekonomicznych kraju przyjmuj cego kapitał. Przedmiotem dalszej czci opracowania bdzie przypadek polskiej gospodarki. W pierwszej kolejnoci zostanie zaprezentowana skala zjawiska BIZ w naszym kraju, a nastpnie przeprowadzona zostanie analiza zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków napływu tych inwestycji. W analizie tej posłuono si metod opisow , gdy uznano, e metoda ta pozwoli pełniej uchwyci róne aspekty oddziaływania BIZ na polsk gospodark. 3. Stan bezpo rednich inwestycji zagranicznych w Polsce Według danych Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) Polska jest jednym z najwikszych odbiorców BIZ wród krajów Europy rodkowej i Wschodniej8. Na przestrzeni całego okresu transformacji 8 World Investment Report 2006, UNCTAD 2006, http://www.unctad.org/fdistatistics. 43 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... napłynło do Polski ł cznie 93 329 mln USD w postaci inwestycji bezporednich (tabela 2). Tabela 2. Strumienie napływu BIZ (FDI inward) do wybranych krajów Europy rodkowej i Wschodniej w latach 2002–2005 oraz zasoby napływu BIZ (FDI stocks) w 2005 r. (w mln USD) 2002 2003 2004 2005 Zasoby napływu BIZ na koniec 2005 r. Rosja 3461 7958 15444 14600 132491 Polska 4131 4589 12873 7724 93329 Strumienie napływu BIZ w poszczególnych latach Kraj Wgry 2994 2137 4654 6699 61221 Czechy 8483 2101 4974 10991 59459 Rumunia 1144 2213 6517 6388 23818 Ukraina 693 1424 1715 7808 17209 Słowacja 4094 756 1261 1908 15324 Estonia 284 919 1049 2853 12274 Bułgaria 905 2097 3443 2223 9173 Słowenia 1636 333 827 496 8064 Litwa 732 179 773 1009 6461 Łotwa 254 292 699 632 4783 ródło: World Investment Report 2006... Na pierwszym miejscu pod wzgldem skumulowanej wartoci BIZ (zasobów napływu) na koniec 2005 r. znalazła si Rosja, do której napłynło ł cznie 132 491 mln USD. Polska w tej klasyfikacji zaj ła drug pozycj , wyprzedzaj c m.in. Wgry, którym udało si pozyska w postaci BIZ 61 221 mlnUSD, oraz Czechy z inwestycjami o wartoci 59 459 mln USD. Warto zwróci uwag na fakt, e w latach 1992–2005 Polska a siedmiokrotnie była liderem wród pa stwEuropy rodkowej i Wschodniej w przyci ganiu kapitału zagranicznego. Warto skumulowan 9 bezporednich inwestycji zagranicznych w polskiej gospodarce w latach 1990–2005 przedstawia rys. 2. Pod pojciem wartoci skumulowanej BIZ naley rozumie stan inwestycji obliczony poprzez dodanie rocznych strumieni napływu tych inwestycji do polskiej gospodarki. Strumie napływu BIZ obejmuje kapitał zakładowy (akcyjny lub udziałowy) – wnoszony w postaci pieninej lub jako aport rzeczowy, dopłaty do kapitału, reinwestowane zyski oraz inne zmiany nalenoci i zobowiza zwizanych z zadłueniem midzy przedsibiorstwami powizanymi kapitałowo (głównie kredyty inwestorów, tzw. intercompany loans), http://www.nbp.pl. 9 44 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Rys. 2. Warto skumulowana BIZ do Polski w latach 1991–2005 (w mln USD) ródło: opracowanie własne na podstawie: J. Przystupa, Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce według danych Narodowego Banku Polskiego [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKiCHZ, Warszawa 2004, s. 73; Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w 2003 roku, NBP, Warszawa 2004; Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w 2004 roku, NBP, Warszawa 2005; Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w 2005 roku, NBP, Warszawa, stycze 2007. Instytucj zajmuj c si monitorowaniem napływu BIZ do Polski jest NBP10. Według statystyk tej instytucji do dnia 31 grudnia 2005 r. zainwestowano w Polsce ł cznie 77 129 mln USD11. Kapitał zagraniczny w postaci BIZ napływał do Podstawowym ródłem informacji dotyczcych BIZ w Polsce s roczne sprawozdania otrzymywane przez NBP od krajowych przedsibiorstw bezporedniego inwestowania, tj. spółek prawa handlowego, w których bezporedni inwestorzy zagraniczni maj 10% lub wicej w kapitale podstawowym, a łczna warto tego kapitału wynosi co najmniej 1 000 000 zł (http:// www.nbp.pl). 11 Naley zwróci uwag na bardzo du rozbieno wystpujc pomidzy zasobem BIZ ukazanym w World Investment Report 2006 (WIR) a zasobem BIZ obliczonym na podstawie rocznych raportów publikowanych przez NBP. W 2005 r. NBP dokonało znaczcej korekty wartoci zasobu BIZ nie tylko za ostatni rok, ale równie za lata wczeniejsze. O ile w publikacji World Investment Report 2005 zasób BIZ w Polsce dla 2004 r. kształtował si na poziomie 61,4 mld USD, o tyle w kolejnym raporcie (World Investment Report 2006) zasób dla tego roku został skorygowany w gór a o 24,2 mld USD i wynosił 85,6 mld USD. Z informacji uzyskanych w Departamencie Statystyki NBP wynika, e tak dua rozbieno spowodowana jest tym, i dane publikowane w World Investment Report s jedynie danymi wstpnymi dotyczcymi napływu BIZ do Polski. Natomiast kwesti rónic wystpujcych pomidzy danymi zawartymi w World Investment Report 2006 a zasobem obliczonym na podstawie rocznych raportów NBP, pracownicy Departamentu Statystyki wyjaniaj w ten sposób, e s to, ich zdaniem, nieporównywalne kategorie eko10 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 45 Polski w latach 1990–2005 nierównomiernie. Strumienie napływu tego kapitału w poszczególnych latach przedstawia tabela 3. W pierwszych latach procesu transformacji wzrost napływu BIZ w stosunku do roku poprzedniego był wysoki, ale wynikało to w głównej mierze z tego, e pocz tkowe rozmiary BIZ w polskiej gospodarce były niewielkie. Dopiero w latach 1995–2000 mona mówi o znacz cym i systematycznie rosn cym napływie inwestycji bezporednich do naszego kraju. O ile w 1995 r. strumie napływu BIZ kształtował si na poziomie 3,6 mld USD, o tyle w 2000 r. był on ju ponad dwuipółkrotnie wyszy, osi gaj c rekordow wówczas warto 9,3 mld USD. Trzy kolejne lata charakteryzowały si zmniejszeniem napływu BIZ do Polski. Osłabienie dynamiki, widoczne szczególnie w latach 2001–2002, spowodowane było zarówno czynnikami zewntrznymi – w okresie tym zmniejszył si strumie napływu BIZ w gospodarce wiatowej12, a ponadto zwikszyła si konkurencja wród krajów Europy rodkowej i Wschodniej zabiegaj cych o pozyskanie inwestycji zagranicznych13 – jak i czynnikami wewntrznymi (spadek tempa PKB, spowolnienie tempa prywatyzacji, a take zmiana warunków inwestowania w specjalnych strefach ekonomicznych oraz konflikt rz du polskiego z koncernami Eureko i Vattenfall). W 2004 r. tendencja spadkowa w napływie BIZ została zahamowana. Niew tpliwie wpływ na to miało przyst pienie Polski do Unii Europejskiej, które stało si impulsem dla inwestorów zagranicznych do zwikszenia aktywnoci gospodarczej w naszym kraju. W konsekwencji w roku tym do polskiej gospodarki napłynło w postaci BIZ 12,9 mld USD. O tak wysokiej wartoci strumienia napływu tych inwestycji w 2004 r. zadecydowały przede wszystkim wysokie nomiczne, poniewa zasób BIZ (wystpujcy w publikacji NBP pod nazw zobowizania z tytułu zagranicznych inwestycji w Polsce) nie stanowi sumy rocznych strumieni napływu. Zobowizania te, jak wynika z uwag metodologicznych, obejmuj przypadajc na inwestorów zagranicznych bilansow warto netto przedsibiorstw bezporedniego inwestowania, tj. warto kapitału własnego. Stanowi go efektywnie wniesiony kapitał podstawowy (akcyjny lub udziałowy) oraz kapitał zakładowy, rezerwowy, a take niepodzielone zyski pomniejszone o straty (zob. Uwagi metodologiczne [w:] Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w 2005 roku…, s. 36). 12 W 2001 r. odnotowano pierwszy od 1991 r. spadek napływu BIZ w gospodarce wiatowej. Ich napływ do krajów przyjmujcych (735 mld USD) zmniejszył si a o 50%. Lata 2002–2003 równie charakteryzowały si tendencj spadkow w zakresie BIZ. W 2003 r. zasoby napływu BIZ w skali globalnej wynosiły 575 mld USD i były o 12% nisze w stosunku do 2002 r. (zob. U. Kope, Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w gospodarce wiatowej i w krajach Europy rodkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2003, s. 170 oraz Bezpo rednie inwestycje zagraniczne wynios w skali globalnej 755 mld USD, „Puls Biznesu” 2004, 27 maja. Na temat przyczyn zmniejszenia napływu BIZ do Polski w latach 2001–2003 pisze take B. Liberska w: Przyczyny zmniejszenia napływu bezpo rednich inwestycji do Polski w kontek cie globalnych i regionalnych przepływów [w:] Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagro enia, RSSG, Raport nr 46, Warszawa 2005, s. 31–41. 13 Zob. J. Bielecki, Konkurencja midzy kandydatami, „Rzeczpospolita” 2002, 2 listopada. 46 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga Tabela 3. Strumienie napływu BIZ do Polski w latach 1990–2005 z podziałem na poszczególne składniki (w mln USD) Rok Zakup udziałów lub akcji za dewizy Aporty rzeczowe 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003b 2003c 2004 2005d 51 177 298 892 884 1807 2845 2663 4323 5143 8276 4587 3735 3248 3248 3511 2544 17 91 135 217 212 298 314 453 281 403 141 337 132 149 149 532 694 Konwersje kredytów, innych zobowiza oraz dywidend na udział – – – – – – – – – 921 395 376 416 1139 1139 3420 536 Reinwestowane zyski Kredyty inwestorów zagranicznych Napływ kapitału ogółem 20 66 154 199 382 888 244 25 –264a –453 –400 –1040 –1224 –84 –84 6340 3420 – 25 91 407 397 666 1095 1767 2025 1256 929 1453 1072 –328 136 –913 2322 88 359 678 1715 1875 3659 4498 4908 6365 7270 9341 5713 4131 4124 4589 12890 9515 znak minus oznacza, e straty bilansowe przewyszały reinwestowane zyski w danym roku sprawozdawczym; b, c w zwizku ze zmianami metodologicznymi dokonanymi w 2004 r. do pozycji udzielonych/otrzymanych kredytów pomidzy podmiotami powizanymi kapitałowo zaliczono kredyty handlowe. Dla zachowania porównywalnoci dane za 2003 r. podano w dwóch wersjach: b – dane bez kredytów handlowych oraz c – dane z uwzgldnieniem kredytów handlowych; d euro przeliczono na dolary w stosunku: 1 EUR – 1,2409 USD. ródło: obliczenia własne na podstawie: J. Przystupa, Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce według danych Narodowego Banku Polskiego [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKiCHZ, Warszawa 2006, s. 45; Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w 2005 roku… a dodatnie reinwestowane zyski14 w kwocie 6340 mln USD. Wzrost reinwestowanych zysków był rezultatem poprawy wyników finansowych przedsibiorstw Mianem reinwestowanego zysku okrela si przypadajc na inwestora bezporedniego t cz zysku, która pozostaje w przedsibiorstwie bezporedniego inwestowania i jest przeznaczona na jego rozwój. Poczwszy od 1997 r., zgodnie z metodologi OECD i MFW, reinwestowane zyski wyliczane s na bazie netto, co oznacza, e s one pomniejszone o straty bilansowe roku sprawozdawczego (Uwagi metodologiczne…, s. 28). 14 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 47 bezporedniego inwestowania. Na popraw tych wyników duy wpływ miał dynamiczny wzrost eksportu, wynikaj cy z rozlunienia barier zewntrznych popytu. Take obnika podatku od osób prawnych przyczyniła si do zwikszenia zdolnoci akumulacyjnej przedsibiorstw. Akumulacji własnej firm sprzyjała równie moliwo wykorzystania funduszy unijnych w projektowanych przez te firmy zamierzeniach inwestycyjnych. Ponadto duy wpływ na wielko rodków ulokowanych w postaci BIZ miała jednostkowa transakcja, polegaj ca na przej ciu przez inwestora zagranicznego zadłuenia kredytowego polskiej spółki 15 . w zamian za akcje w innej polskiej spółce Rok 2005 równie mona oceni pozytywnie z punktu widzenia napływu BIZ do naszego kraju. Pomimo e strumie napływu BIZ do Polski w tyme roku wyniósł 9,5 mld USD, co oznacza, e był on niszy o 3,4 mld USD stosunku do roku poprzedniego, to jednak jego warto była prawie dwukrotnie wysza od redniej wartoci strumienia napływu tych inwestycji do polskiej gospodarki, która w latach 1990–2005 kształtowała si na poziomie 4,8 mld USD. Spadek wartoci kapitału, jaki napłyn ł do Polski w 2005 r. w porównaniu z 2004 r., wynikał z niszych o 3689 mln USD (tj. o 49,4%) inwestycji zagranicznych w kapitały własne przedsibiorstw działaj cych w Polsce oraz ze zmniejszonych o 2920 mln USD (o 46%) reinwestowanych zysków. Tak niska warto rodków inwestowanych w kapitały własne polskich przedsibiorstw i banków była z kolei rezultatem jednostkowej transakcji przeprowadzonej wewn trz grupy kapitałowej, polegaj cej na odkupieniu od nierezydenta udziałów polskiej spółki przez inn spółk krajow 16. Porównuj c wielko napływu BIZ do Polski w poszczególnych latach, na ley zwróci uwag take na struktur tych inwestycji. Od pocz tku procesu transformacji inwestorzy zagraniczni uczestniczyli w procesie prywatyzacji polskich przedsibiorstw, czego konsekwencj było nabywanie akcji i udziałów za dewizy. Du e prywatyzacje miały znacz cy udział w napływie BIZ do Polski szczególnie w latach 1996–200017. W 2000 r. napływ kapitału w formie zakuZagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w roku 2004…, s. 9. Zob. Bilans płatniczy Rzeczpospolitej Polskiej za IV kwartał 2005 roku, Departament Komunikacji Społecznej NBP, Warszawa 2006, http://www.nbp.pl oraz Napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski. Informacja Departamentu Analiz i Prognoz Ministerstwa Gospodarki, DAiPMG, Warszawa 2006, http://www.mg.gov.pl. 17 W latach 1996–2000 sprywatyzowano metod kapitałow z aktywnym uczestnictwem inwestorów zagranicznych m.in. takie due przedsibiorstwa, jak: w 1996 r. – Wytwórni Wyrobów Tytoniowych Pozna SA (inwestor – Niemcy) oraz Zakłady Przemysłu Tytoniowego Kraków SA (inwestor – Holandia), w 1997 r. – Zakłady Celulozy i Papieru wiecie SA (inwestor – Austria) oraz Polf Kraków SA (inwestorzy – Chorwacja i Luksemburg), w 1998 r. – Poznaskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa SA (inwestor – Wielka Brytania). Z kolei w 1999 r. inwestorzy zagraniczni uczestniczyli głównie w prywatyzacji sektora finansowego: 52% Banku Pekao SA nabyło włoskie konsorcjum UniCredito Italiano oraz niemiecki Allianz, natomiast 80% Akcji Banku Zachodniego 15 16 48 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga pów udziałów, akcji oraz aportów rzeczowych stanowił a 91% ogólnej wartoci napływu BIZ do Polski, podczas gdy w 2005 r. było to zaledwie 34%. W 2005 r. w zwi zku ze spowolnieniem procesu prywatyzacji w naszym kraju18 rodki przeznaczone na zakup akcji lub udziałów w krajowych przedsibiorstwach bezporedniego inwestowania były nisze o 967 mln USD, tj. o 27,5% w stosunku do roku poprzedniego. Natomiast głównym składnikiem strumienia napływu BIZ do Polski w tyme roku były reinwestowane zyski. Oznacza to, e firmy z udziałem kapitału zagranicznego, prowadz ce w naszym kraju działalno gospodarcz , s nie tylko w dobrej kondycji finansowej, ale ponadto decyduj si one na rozszerzenie tej działalnoci poprzez ponowne zainwestowanie wypracowanych przez siebie zysków19. Z danych NBP wynika, e w 2005 r. najwicej rodków ulokowanych w Polsce w postaci BIZ pochodziło z krajów OECD. Inwestorzy z tych krajów ulokowali ł cznie 8948 mln USD, co stanowiło 93,8% rocznego strumienia napływu tych inwestycji. Udział inwestorów pochodz cych z 25 krajów Unii Europejskiej stanowił 81,2%. Najwicej kapitału w 2005 r. napłynło z Luksemburga (2111,5 mln USD), Niemiec (1887,0 mln USD), Austrii (721,7 mln USD), Danii (575,2 mln USD), Wielkiej Brytanii (574,2 mln USD), Finlandii (573,3 mln USD), Szwecji (532,8 mln USD) oraz Holandii (458,9 mln USD). W przypadku niektórych krajów wyst piło zjawisko dezinwestycji, polegaj ce na odnotowaniu ujemnej wartoci napływu kapitału netto. Zjawisko to, wynikaj ce b d ze sprzeday akcji i udziałów, b d te ze spłaty kredytów i poyczek lub spowodowane ujemnymi reinwestowanymi zyskami, dotyczyło kilku krajów, m.in. Wgier (–196,5 mln USD), Irlandii (–53,6 mln USD), Korei Południowej (–47,6 mln USD), Francji (–44,0 mln USD) oraz Turcji (–28,0 mln USD)20. Znaczn cz kapitału, jaki napłyn ł do Polski w 2005 r., zainwestowano w porednictwo finansowe. Tak wysok pozycj zawdzicza ono przede wszystkim inwestycjom dokonanym w sektorach bankowym oraz ubezpieczeniowym. Według danych NBP w porednictwie finansowym ulokowano ł cznie 3,1 mld USD, co stanowiło 33,1% rocznego strumienia napływu BIZ. SA nabył irlandzki inwestor – Allied Irish Banks. W tyme roku sprzedano równie 30% akcji PZU SA holenderskiemu konsorcjum Eureko BV. Rok 2000 zdominowała jedna dua transakcja, która miała miejsce w sektorze telekomunikacyjnym, a mianowicie francuska firma France Telecom zainwestowała w Telekomunikacj Polsk SA oraz PTK Centertel warto 3,2 mld USD. Zob. take: M. Jaworek, Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w prywatyzacji gospodarki, Dom Organizatora, Toru 2006. 18 Ponad dwa miliardy mniej z prywatyzacji, „Rynki Zagraniczne” 2006, nr 20, s. 4. 19 Zgodnie z zasadami sporzdzania bilansu płatniczego reinwestowane zyski s traktowane, tak jakby zostały wypłacone inwestorowi bezporedniemu i dopiero potem ponownie przez niego zainwestowane. Zob. Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w roku 2005…, s. 36. 20 Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w roku 2005…, s. 99–104. Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 49 Drug istotn sekcj , w któr firmy zagraniczne zainwestowały 2,6 mld USD (27,9%), była działalno produkcyjna. Wród gałzi przemysłu najbardziej atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych okazał si przemysł spoywczy i tytoniowy (505,9 mln USD). Polem aktywnoci inwestorów zagranicznych była take produkcja maszyn i urz dze niesklasyfikowanych gdzie indziej (426,4 mln USD). Firmy zagraniczne zainteresowane s równie produkcj rodków transportu (403,3 mln USD), bran chemiczn (389,5 mln USD) oraz produkcj metali i wyrobów z metali ( 317,8 mln USD). Na trzecim miejscu uplasował si handel i naprawy z inwestycjami o wartoci 2,6 mld USD (27,0%). Pozostałe brane charakteryzowały si znacznie mniejszym zaanga owaniem kapitału zagranicznego. Mona do nich zaliczy : zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz i wod – 0,2 mld USD, budownictwo – 0,08 mld USD, hotele i restauracje – 0,03 mld oraz rolnictwo i rybołówstwo – 0,05 mld USD. Najmniej kapitału zagranicznego napłynło do górnictwa i kopalnictwa. Brane, w których odnotowano ujemn warto napływu kapitału netto, to: transport, gospodarka magazynowa i ł czno oraz inne usługi. Zobowi zania Polski z tytułu BIZ na dzie 31 grudnia 2005 r. wynosiły 89,5 mld USD. 80,4% (72,0 mld USD) tej kwoty stanowiła warto kapitałów własnych i reinwestowanych zysków polskich przedsibiorstw bezporedniego inwestowania przypadaj ca na bezporednich inwestorów zagranicznych. Natokredytów miast 19,6% (17, 5 mld USD) przypadało na zobowi zania z tytułu otrzymanych od udziałowców zagranicznych pomniejszone o warto nalenoci spółek z tytułu kredytów udzielonych zagranicznym wspólnikom. Bior c pod uwag struktur geograficzn zobowi za , to na koniec 2005 r. najbardziej aktywne kapitałowo w Polsce były firmy z krajów OECD (95,6% całoci zobowi za ) oraz Unii Europejskiej (85,1%). Najwicej kapitału pochodziło z Holandii (19,5 mld USD), Niemiec (14,6 mld USD), Francji (11,3 mld USD) oraz Stanów Zjednoczonych (6,6 mld USD). Ł cznie te cztery wymienione kraje zainwestowały do ko ca 2005 r. 52,0 mld USD, co stanowiło 58,1% ogólnej wartoci zobowi za . Na dzie 31 grudnia 2005 r. najwicej rodków finansowych firmy zainwe stowały w działalno przemysłow – 37,1 mld USD, co stanowiło 41,4% ogólnej kwoty zobowi za z tytułu BIZ w Polsce, w tym najwicej w przetwórstwie przemysłowym – 32,7 mld USD (36,6%). Z działalnoci produkcyjnej najwicej rodków ulokowano w produkcji sprztu transportowego – 5,8 mld USD (6,5%). W brany motoryzacyjnej najwikszymi inwestorami s znane koncerny midzynarodowe, takie jak: General Motors, Fiat, Volkswagen, Toyota, Isuzu czy Man. Drugie miejsce zajło porednictwo finansowe z inwestycjami o wartoci 18,2 mld USD i udziałem procentowym w zobowi zaniach z tytułu BIZ w Pol- 50 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga sce wynosz cym 20,3. Trzecie miejsce przypadło sekcji handel i naprawy, w której ulokowano 16,5 mld USD (18,5%). Najwikszymi inwestorami w tej brany s takie firmy, jak: Metro Group AG (które kupiło w ostatnich latach sie hipermarketów Macro Cash & Carry od holenderskiego inwestora SHV Macro N.V. i zainwestowało t kwot w sie sklepów i supermarketów: Praktiker, Real, Tip Discount, Adler, Roller, Centrum Handlowo-Usługowe M1, Media Markt oraz Saturn), Tesco, Carrefour oraz BP, Shell, Conocophilips i Statoil, które zainwestowały w stacje benzynowe. Udział procentowy poszczególnych bran w zobowi zaniach Polski z tytułu BIZ przedstawia rys. 3. Wytwarzanie i zaopatrywanie Budownictwo w energi 1,8% elektryczn , gaz i wod 3,4% Hotele i restauracje 0,5% Rolnictwo i rybołówstwo 0,5% Inne usługi oraz pozostałe nigdzie niesklasyfikowane 0,4% Górnictwo i kopalnictwo 0,1% Transport, gospodarka magazynowa i ł czno 7,9% Przetwórstwo przemysłowe 36,6% Obsługa nieruchomo ci 10,0% Handel i naprawy 18,5% Po rednictwo finansowe 20,3% Rys. 3. Udział procentowy poszczególnych bran w zobowi zaniach Polski z tytułu BIZ według stanu na dzie 31 grudnia 2005 r. (w mln USD) ródło: obliczenia własne na podstawie: Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w roku 2005…, s. 28–30. Analiza struktury branowej BIZ wskazuje na powoli zmieniaj c si tendencj rozdysponowania kapitału zagranicznego. Dane NBP wskazuj na zmniejszanie si udziału BIZ lokowanych w działalnoci produkcyjnej, a zwikszanie si ich udziału w usługach, tj. porednictwie finansowym, handlu, obsłudze nieruchomoci oraz działalnoci prawniczej, informatycznej, naukowej, rachunkowo-ksigowej, a take polegaj cej na zarz dzaniu i doradztwie. Warto Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 51 podkreli , e w sferze usług zainwestowano ponad połow strumienia BIZ, jaki napłyn ł do Polski w 2005 r. Ł cznie do działalnoci usługowej napłynło 6,5 mld USD, co stanowiło 68,4% rocznego strumienia BIZ w tyme roku. Natomiast w przypadku zobowi za Polski z tytułu BIZ warto ta kształtowała si na poziomie 51,6 mld USD, co stanowiło 57,6% wszystkich zobowi za . Tego rodzaju zmiany w strukturze gałziowej (branowej) BIZ s zgodne z trendami obserwowanymi w krajach wysoko rozwinitych. Przeprowadzona powyej analiza napływu BIZ do Polski po 1989 r. wykazała, e cech charakterystyczn jest ich wysoka warto oraz dynamika. Z szacunkowych danych ogłoszonych przez NBP wynika, e tendencja wzrostowa utrzymała si równie w 2006 r. W skali całego roku strumie napływu BIZ do Polski kształtował si na poziomie 14,7 mld USD. To rekordowa warto napływu BIZ w historii naszego kraju21. W tym miejscu powstaje pytanie, jakie skutki dla polskiej gospodarki rodzi tak wzmo ony napływ BIZ. Przedmiotem dalszej analizy bd zatem zarówno korzyci, jak i potencjalne zagroenia, jakie temu napływowi towarzysz . 4. Korzy ci zwi zane z napływem bezpo rednich inwestycji zagranicznych do Polski BIZ stanowi najbardziej po dan form dopływu kapitału zagranicznego do Polski, poniewa w przeciwie stwie do innych ródeł zewntrznego finansowania: poyczek lub kredytów nie powoduj wzrostu jej zadłuenia zagranicznego22, a ponadto towarzysz im oprócz napływu kapitału dodatkowe efekty wane dla rozwoju gospodarczego, jak: przepływ technologii, know-how, zarz dzania oraz dostp do nowych rynków. S wanym ródłem finansowania procesów restrukturyzacyjnych w polskiej gospodarce, przez co przyczyniaj si do podnoszenia szeroko rozumianej midzynarodowej konkurencyjnoci naszej gospodarki23. BIZ dokonywane głównie przez korporacje midzynarodowe s jednym z najwaniejszych kanałów midzynarodowego transferu nowoczesnej techno- Rekordowa warto inwestycji, http://www.paiz.gov.pl. K. Przybylska, Czynniki determinujce przypływ zagranicznych inwestycji bezpo rednich do Polski, ,,Ekonomista” 1998, nr 2–3, s. 328. Zob. take: Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagro enia, RSSG , Raport nr 46, Warszawa 2005, s. 9. 23 B. Durka, Podnoszenie konkurencyjno ci polskiej gospodarki, „Nowe ycie Gospodarcze” 2004, nr 8, s. 5–7. 21 22 52 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga logii24. Z przeprowadzonych w Polsce bada dokonanych przez Instytut Bada nad Gospodark Rynkow wynika, e 67% badanych korporacji stosowało w Polsce maszyny, urz dzenia oraz uyło oprogramowania pochodz cego z zagranicy, przede wszystkim z macierzystej firmy. W przypadku 11% korporacji pochodziły one z Polski, za w 22% firm stosowano zarówno zagraniczne, jak i polskie urz dzenia oraz oprogramowanie25. Wród zagranicznych inwestorów produkuj cych zaawansowane technolo gicznie wyroby naley wymieni m.in. ameryka skie firmy Motorol oraz Dell, niemiecki Siemens, szwedzki Elektrolux, korea sk Toshib oraz japo ski Sharp. Wyroby o wysokiej technologii produkuj take zakłady przemysłu motoryzacyjnego: Fiat, General Motors, Volvo, Toyota, MAN Truck oraz Isuzu. Pojawienie si znanych i wielkich koncernów w Polsce jest niezmiernie wane dla gospodarki m.in. ze wzgldu na tzw. efekt mno nikowy. Polega on na tym, e wielki koncern inwestuj cy w Polsce przyci ga za sob ogromn liczb firm współpracuj cych i kooperuj cych, które inwestuj w naszym kraju. Tak było m.in. w przypadku jednego z dostawców General Motors, który zainwestował w Kronie w fabryk amortyzatorów 30 mld USD, poniewa General Motors zainwestował wczeniej. Take dziki inwestycjom poczynionym w Pol sce przez firm LG Philips, zamierzaj c produkowa w naszym kraju ekrany LCD, została podjta inna inwestycja wysokich technologii, a mianowicie ameryka ska firma 3M podjła decyzj o wybudowaniu we Wrocławiu fabryki specjalnych, opatentowanych folii optycznych do produkowanych przez Philipsa ekranów. W fabryce tej ma znale zatrudnienie docelowo około 500 osób, a warto inwestycji szacowana jest na poziomie 50 mln USD26. Ponadto, jak wynika z bada Banku wiatowego, najwikszym motorem przyci gaj cym bezporednie inwestycje do danego regionu s ju tam zrealizowane inwestycje zagraniczne27. Jedn z wikszych trudnoci, jakie napotyka Polska w okresie transformacji, jest obci enie gospodarki nie tylko niekonkurencyjnymi przedsibiorstwami, lecz całymi niekonkurencyjnymi gałziami przemysłu. Zagraniczni inwestorzy, wchodz c do polskich firm, przełamuj wewntrzne bariery konkurencyjnoci tych firm. Wnosz c kapitał, czsto nieznane w Polsce nowoczesne technologie, kwalifikacje, nowoczesne metody zarz dzania, organizacji, dystrybucji i marketingu, zwikszaj ich konkurencyjno . W rezultacie przy udziale korporacji 24 Zob. J. Witkowska, Zagraniczne ródła innowacji w gospodarce polskiej [w:] Procesy innowacyjne w polskiej gospodarce, RSSG , Raport nr 26, Warszawa 2005, s. 33–60. 25 G. Garliska, Kierunek: innowacyjno , „Nowe ycie Gospodarcze” 2005, nr 1, s. 21. 26 500 miejsc pracy od 3M, „Gazeta Wyborcza” 2005, 19 grudnia, s. 28. 27 E. Janto-Drozdowska, M. Majewska, J. Grala, Atrakcyjno inwestycyjna Polski w wietle zagranicznych inwestycji bezpo rednich, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2002, z. 3, s. 136. Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 53 midzynarodowych moliwa staje si restrukturyzacja poszczególnych niekonkurencyjnych bran, co w konsekwencji przyczynia si równie do zwikszenia konkurencyjnoci całej polskiej gospodarki. Przykładów restrukturyzacji całych gałzi przemysłu przy pomocy korporacji midzynarodowych jest na wiecie wiele. Jednym z nich jest przemysł samochodowy w Wielkiej Brytanii, który bd c w zastoju lub nawet kryzysie stał si pod wpływem japo skich BIZ konkurencyjnym przemysłem eksportowym tego kraju. Wpływ kapitału zagranicznego na polsk gospodark nie ogranicza si tylko do przedsibiorstw z udziałem tego kapitału, lecz przez efekt odbicia wpływa równie na przedsibiorstwa krajowe. Wymóg konkurencyjnoci wywołuje w polskich przedsibiorstwach pozytywne zmiany, pobudza unowoczenienie potencjału produkcyjnego, stymuluje wprowadzanie nowych technologii oraz zmian w zarz dzaniu28. Na przykład inwestycje francuskiej firmy Danone w Polsce wymusiły znaczn popraw jakoci polskich produktów mleczarskich oraz rozszerzenie asortymentu oferowanych towarów. Bardzo istotne jest równie to, e polskie przedsibiorstwa szybko si ucz od firm z udziałem kapitału zagranicznego i w wikszoci przypadków w ci gu kilkunastu miesicy s w stanie przyswoi sobie nowoci produkcyjne, takie jak: nowe opakowania, nowe formy sprzeday, nowe zasady funkcjonowania sieci sprzeday itp. Przedsibiorstwa te osi gaj coraz wyszy poziom jakoci reklamy i promocji, coraz czciej uczestnicz w targach i wystawach. Oznacza to, e w walce o klienta konkurenci krajowi wzorem zagranicznych podmiotów zaczy naj upowszechnia agresywn i dynamiczn strategi marketingow . Porównanie danych mikroekonomicznych przedsibiorstw polskich z przedsibiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego wskazuje, e przedsibiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego osi gaj znacznie korzystniejsze podstawowe wskaniki. Dotyczy to w szczególnoci osi ganych przychodów z prowadzonej działalnoci, udziału eksportu w całoci produkcji, sprawnoci organizacji pro29 ci pracy itp. dukcji, wydajno Warto kapitału podstawowego spółek z udziałem zagranicznym wyniosła na koniec 2005 r. 132 398,0 mln zł, w tym kapitał zagraniczny stanowił warto 111 028,3 mln zł (na koniec 2004 r. kapitał podstawowy wynosił 128 225,9 mln zł, w tym kapitał zagraniczny 104 002,1 mln zł). Według danych NBP oraz GUS napływaj ce do Polski BIZ odpowiadały w 2005 r. 3,2% wartoci PKB30. Z danych tych wynika, e BIZ odgrywaj Zob. J. Róaski, Warunki efektywnego działania inwestora zagranicznego w kraju goszczcym – teoria i praktyka, „Przegld Organizacji” 2004, nr 1, s. 18. 29 J. Chojna, Sektor zagraniczny w polskiej gospodarce [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006, s. 77. 30 Polska 2006. Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s. 356. 28 54 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga w Polsce ci gle jeszcze zbyt mał rol w gospodarce. Szczególnie jest to wi doczne na tle pa stw Unii Europejskiej. Przykładem mo e by tutaj Irlandia, w której firmy z udziałem kapitału zagranicznego wytwarzaj około 30% dochodu narodowego31. Jednym z pozytywnych aspektów napływu BIZ do Polski jest ich korzystny wpływ na rynek pracy. W latach 1993–2005 firmy z udziałem kapitału zagranicznego rozszerzały rozmiary zatrudnienia. W 1993 r. w podmiotach, w których zaangaowali si inwestorzy zagraniczni, prac znalazło 310,2 tys. osób, co stanowiło 2-procentowy udział w zatrudnieniu ogółem w gospodarce narodowej32. Wskanik ten zwikszał si stopniowo w kolejnych latach i w 2005 r. osi gn ł poziom 9,43%. Na koniec 2005 r. podmioty z udziałem kapitału zagranicznego zatrudniały 1186,1 tys. osób, co oznacza wzrost o 6,6% w porównaniu z 2004 r.33 Jak wynika z raportu opublikowanego w połowie 2006 r. przez Ernst & Young, Polska zaj ła pierwsz pozycj wród krajów europejskich pod wzgldem iloci utworzonych w 2005 r. przez inwestorów zagranicznych miejsc pracy34. Dziki inwestorom zagranicznym na terenie naszego kraju powstało w tyme roku 37 745 nowych stanowisk pracy. To, e inwestorzy zagraniczni tworz nowe miejsca pracy, potwierdzaj równie wyniki bada zaprezentowanych w corocznym raporcie „Rzeczpospolitej” – Lista 500. Na postawione pytanie, kto w Polsce tworzy wicej miejsc pracy – kapitał pa stwowy czy prywatny, odpowied była jednoznaczna – kapitał prywatny, a w szczególnoci zagraniczny. Na 202 przebadane firmy, wród których wzrosło zatrudnienie, a 91 miało wył cznego lub wikszociowego inwestora zagranicznego35. Obserwowany, szczególnie w ostatnich latach, wzrost zatrudnienia w firmach z udziałem kapitału zagranicznego wynika przede wszystkim ze zmiany struktury napływaj cych do Polski BIZ36. B. Liberska, Czynniki przycigajce zagraniczne inwestycje bezpo rednie [w:] Kapitał zagraniczny w Polsce – warunki działania, pod red. Z. Sadowskiego, PTE, Warszawa 1999, s. 48. 32 W obliczaniu wskanika uwzgldniono pracujcych ogółem w gospodarce narodowej poza jednostkami budetowymi prowadzcymi działalno w zakresie obrony narodowej i bezpieczestwa publicznego. 33 Działalno gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006, s. 15. 34 T. Barzdo, Polska pita na wiecie. Ernst & Young o atrakcyjno ci krajów, „Gazeta Prawna” 2006, nr 119. Zob. take: FDI. Poland’s Dynamism Confirmed, „The Warsaw Voice” 2006, nr 27, s. 47. 35 K. Bie, Lepsze czasy dla pracowników. Kto zatrudnia, kto zwalnia, „Rzeczpospolita” 2006, 26 kwietnia. 36 Otó wród inwestorów zagranicznych wyranie wzrasta zainteresowanie inwestycjami od podstaw (typu greenfield). O ile w 2002 r. udział inwestycji tego typu wynosił 37%, o tyle w 2006 r. kształtował si on na poziomie 60%. Zob. T. Chrocicki, Inwestycje i eksport o ywiaj gospodark, „Nowe ycie Gospodarcze” 2006, nr 1, s. 7 oraz J. Kotowicz-Jawor, Inwestycje w polskiej 31 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 55 Wydajno pracy w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego mierzona przychodami na 1 zatrudnionego jest ponad dwukrotnie wysza od wydajnoci w sektorze publicznym37. W znacznym stopniu jest to zwi zane z efektywniejszym gospodarowaniem czynnikami pracy, ni ma to miejsce w przedsibiorstwach z kapitałem polskim. Na uwag zasługuj działania firm z udziałem kapitału zagranicznego na rzecz podwyszania kwalifikacji zawodowych lokalnych zasobów pracy38. BIZ powi zane z now technologi , lepsz organizacj produkcji i zbytu, wymagaj podniesienia umiejtnoci pracowników i kadry kierowniczej oraz wprowadzania nowych metod zarz dzania. W pierwszych latach działa inwestorów według bada przeprowadzonych przez PAIZ prawie 80% wszystkich firm zagranicznych w Polsce prowadziło szkolenia zawodowe w kraju lub w której ze swoich filii dla własnych pracowników. Przykładanie duej wagi do szkole przez firmy z udziałem kapitału zagranicznego potwierdzaj równie badania przeprowadzone przez GUS. W 2003 r. nakłady poniesione przez te firmy na szkolenie personelu zwi zane z działalnoci innowacyjn stanowiły 47,9% ogółu nakładów przeznaczonych na ten cel w przedsibiorstwach przemysłowych39. Niektóre firmy utworzyły w Polsce centra szkoleniowe i badawczo-rozwojowe. Na przykład koncern ABB utworzył niedaleko Warszawy Centrum Rozwoju Kadr ABB (jedno z 7 istniej cych na wiecie). Placówki badawczo-rozwojowe na terenie Polski maj takie firmy, jak: Philips, Motorola, Intel, Samsung, Pratt & Whitney Delphi, Pliva oraz Lucent Technologies. Oprócz centrów szkoleniowych i badawczo-rozwojowych na uwag zasługuj take tworzone przez midzynarodowe korporacje centra kompetencyjne40. Ponad 20 globalnych koncernów ma dzi w naszym kraju zlokalizowane centra zajmuj ce si infrastruktur informatyczn , ksigowoci oraz usługami z zakresu human resources41. gospodarce, „Nowe ycie Gospodarcze” 2006, nr 23, s. 7. Z punktu widzenia wpływu BIZ na rynek pracy taka zmiana struktury jest korzystna, poniewa to włanie inwestycje typu greenfield prowadz na ogół do wzrostu zatrudnienia. Inwestorzy budujc przedsibiorstwo od podstaw tworz nowe stanowiska pracy, zatrudniaj nowych pracowników, co przyczynia si do zmniejszenia bezrobocia na danym terenie. W przypadku prywatyzacji lub przej inwestorzy d przewanie do racjonalizacji zatrudnienia poprzez zwolnienia pracowników. 37 J. Witkowska, op. cit., s. 45 oraz J. Chojna, Sektor zagraniczny…, s. 84. 38 Z. Wysokiska, J. Witkowska, Handel i inwestycje zagraniczne a zrównowa ony rozwój, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łód 2004, s. 180. 39 J. Chojna, Miejsce podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce narodowej Polski [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2005, s. 114. 40 Coraz wicej centrów kompetencyjnych. Czy nasz kraj ma szans sta si centrum usług BPO?, „Rynki Zagraniczne” 2005, nr 81, s. 3. 41 Centra ksigowe i obsługi transakcji utworzyły w Polsce m.in. takie firmy, jak Thompson, Citigroup czy Lufthansa. Z kolei IBM, Hewlett Packard oraz Siemens uruchomiły na terenie na- 56 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga W centrach tych pracuje obecnie około 3 tys. specjalistów: informatyków, ksigowych i inynierów. Szacuje si, e do 2010 r. w centrach kompetencyjnych w Polsce moe znale prac nawet 500 tys. osób. Rozwój centrów kompetencyjnych zwi zany jest z procesem offshoringu, polegaj cym na wydzieleniu i przeniesieniu nieprodukcyjnych funkcji firmy za granic w celu redukcji kosztów42. Według rankingu A.T. Kearneya, pod wzgldem atrakcyjnoci do lokowania inwestycji offshoringowych Polska zajmuje dziesi te miejsce w wiecie, a sporód krajów Europy rodkowej i Wschodniej wyprzedzaj nasz kraj jedynie Czechy. Szczególnie wanym czynnikiem wiadcz cym o rosn cym znaczeniu w naszej gospodarce firm z kapitałem zagranicznym jest ich wysoki udział w przychodach ogółu podmiotów. W 2005 r. przychody z działalnoci spółek z udziałem kapitału zagranicznego wynosiły 668,9 mld zł i stanowiły 40,4% przychodów wszystkich podmiotów, które złoyły do GUS statystyczne sprawozdania bilansowe. Najwysze przychody z całokształtu działalnoci uzyskały podmioty zaangaowane w przetwórstwo przemysłowe (318,9 mld zł, co stanowiło 47,7% przychodów wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego) oraz handel i naprawy (218,0 mld zł – 32,6%)43. Nakłady inwestycyjne spółek z udziałem kapitału zagranicznego wynosiły w 2005 r. 55,1 mld zł i były o 8,5 mld wysze w stosunku do 2004 r.44 Ponad 59% z tych przedsibiorstw poniosło wydatki inwestycyjne na pozyskanie maj tku trwałego w Polsce. Wydatki inwestycyjne na nowe rodki trwałe kształtowały si na poziomie 37,1 mld zł, co stanowiło 67,4% nakładów ogółem poniesionych na aktywa trwałe. Inwestycje w rzeczowy maj tek trwały przyczyniaj si do wzrostu maj tku produkcyjnego w kraju, jego modernizacji, a take dziki tym inwestycjom mog powstawa nowe obiekty. Z analizy statystyk polskiego handlu zagranicznego na podstawie dokumentów celnych (SAD) wynika, e spółki z udziałem kapitału zagranicznego wykazuj wiksz orientacj proeksportow ni podmioty wył cznie z polskim kapi tałem. W 2005 r. warto eksportu spółek z udziałem kapitału zagranicznego wyniosła 51,3 mld USD, co wobec 42,7 mld USD w 2004 r. oznacza wzrost o 19,8%. Ich udział w eksporcie ogółem w 2005 r. wynosił 57,3%. W 2005 r. działalno eksportow prowadziło 7510 podmiotów z kapitałem zagranicznym, co stanowiło 44,6% całej zbiorowoci podmiotów z udziałem zagranicznym. Due znaczenie spółek z kapitałem zagranicznym w polskim eksporcie wynika szego kraju swoje centra informatyczne. Zob. Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2004, s. 13. 42 Coraz wicej centrów…, s. 3. 43 Działalno gospodarcza podmiotów…, s. 16. 44 Ibidem, s. 17–18 oraz 44. Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 57 z wyszej jakoci i konkurencyjnoci midzynarodowej wyrobów produkowanych przez te firmy oraz wykorzystywania zagranicznych kanałów zbytu i nowoczesnych metod marketingu. Na szczególne wyrónienie z punktu widzenia działalnoci eksportowej zasługuje przemysł motoryzacyjny. Pod koniec lat 90. zrealizowano w tej gałzi przemysłu due inwestycje zagraniczne o charakterze proeksportowym, co wpłynło na podniesienie skłonnoci do eksportu tej grupy przedsibiorstw. W rezultacie inwestycji poczynionych przez midzynarodowe koncerny Polska stała si wanym producentem i eksporterem podzespołów i detali dla przemysłu motoryzacyjnego. Według danych CISG warto eksportu samochodów i ich czci w 2004 r. wyniosła 8,0 mld USD, podczas gdy rok wczeniej 4,8 mld USD. Jednoczenie saldo obrotów w tej grupie towarowej było dodatnie i wyniosło 0,3 mld USD, podczas gdy w roku poprzednim było ujemne i wynosiło 1,3 mld USD45. Szybki wzrost produkcji samochodów w Polsce sprzyja take zwikszeniu produkcji u kooperantów. Dotyczy to np. opon samochodowych, których produkcja wci gu ostatnich 10 lat wzrosła czterokrotnie. Polscy kooperanci bd dostarcza niektóre elementy m.in. do nowej fabryki spółki Toyota Peugeot Citroen Automobile wybudowanej w czeskim Kolinie, która uruchomiła produkcj samochodów w marcu 2005 r. Produkowane tam samochody bd napdzane silnikami najnowszej generacji, pochodz cymi głównie z fabryki Toyoty w Wałbrzychu. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego maj take znacz cy udział w pol skim imporcie, zarówno inwestycyjnym, jak i zaopatrzeniowym. Warto importu tych firm wyniosła w 2005 r. 62,3 mld zł, co stanowiło 61,3% importu ogółem46. Omawiaj c efekty zwi zane z napływem BIZ do Polski nie mona pomin roli, jak odgrywaj one w procesie urynkowienia gospodarki. Chodzi tu nie tylko o udział inwestorów zagranicznych w tworzeniu instytucji rynkowych (banki, firmy konsultingowe, ubezpieczeniowe, instytucje antymonopolowe, ochrony praw konsumenta, sprawny aparat skarbowy itp.), ale równie o to, e inwestorzy zagraniczni wywieraj siln presj na rz dz cych w kierunku odbiurokratyzowania gospodarki i poprawy infrastruktury prawnej w naszym kraju. Trudny do przecenienia jest te wpływ BIZ na kształtowanie si kultury i wiadomoci rynkowej w Polsce, polegaj cej m.in. na umacnianiu szacunku dla własnoci prywatnej w naszym kraju, zmianie stosunku do pracy i płacenia podatków, a take zwikszenie poczucia odpowiedzialnoci za konsekwencje prowadzonej działalnoci gospodarczej. Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce według stanu na koniec 2004 r. … B. Durka, J. Chojna, Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskim handlu zagranicznym [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006, s. 97–98. 45 46 58 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga Wanym obszarem aktywnoci inwestorów zagranicznych w polskiej gospodarce od pocz tku procesu transformacji była i jest w dalszym ci gu prywatyzacja. Przekształceniami własnociowymi w Polsce objto w okresie od 1990 r. do ko ca 2005 r. 5715 przedsibiorstw pa stwowych. Z tej liczby 1578 skomercjalizowano47, 2253 poddano prywatyzacji bezporedniej, a 1884 poddano likwidacji z przyczyn ekonomicznych, z czego 1031 przedsibiorstw zlikwidowano, natomiast w przypadku 676 ogłoszono upadło . Na dzie 31 grudnia 2005 r. wpływy do budetu pa stwa z tytułu prywatyzacji wyniosły 3,8 mld zł, co stanowiło 66,7% planowanej wartoci48. Do połowy czerwca 2005 r. udział inwestorów zagranicznych w całkowitych przychodach z prywatyzacji, pocz wszy od 1991 r., wynosił 51,42%. Przeprowadzone przez Departament Analiz i Prognoz MSP badania efektów udziału inwestorów zagranicznych w prywatyzacji wykazały, e firmy zagraniczne zainteresowane s przede wszystkim du ymi przedsibiorstwami, działaj cymi w tych samych lub pokrewnych branach co spółki macierzyste, zlokalizowanymi w duych aglomeracjach miejskich i posiadaj cymi wzgldnie stabilne krajowe i wschodnie rynki zbytu49. Znacz ce kapitałowo inwestycje zagraniczne w prywatyzacj odbywaj si głównie poprzez nabywanie udziałów jednoosobowych spółek Skarbu Pa stwa oraz poprzez transakcje giełdowe. Badania te wykazały równie, e sprywatyzowane drog kapitałow przedsibiorstwa (w których wikszociowymi włacicielami zostali inwestorzy zagraniczni), w wyniku przeprowadzonych przez ich zarz dy działa restrukturyzacyjnych i modernizacyjnych, osi gnły najnisze rednie wskaniki poziomu kosztów oraz najwysze wskaniki poziomu rentownoci. Wydatki inwestycyjne spółek sprzedanych inwestorom zagranicznym kształtowały si na wysokim i ustabilizowanym poziomie w całej grupie. Firmy te osi gnły równie najwysze wskaniki udziału nowego wyposaenia technicznego w maj tku produkcyjnym50. Bior c pod uwag wszystkie wyej wymienione potencjalne i rzeczywiste korzyci z napływu BIZ do Polski naley stwierdzi , e stanowi one ogromn szans dla naszej gospodarki. Dziki BIZ Polska moe zmniejszy dystans rozSporód 1569 skomercjalizowanych przedsibiorstw pastwowych utworzono 14 spółek z udziałem wierzycieli oraz 1501 spółek Skarbu Pastwa. Z tych ostatnich 512 wniesiono do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, a 343 sprywatyzowano drog poredni (kapitałow). Naley zaznaczy, e inwestorzy zagraniczni preferuj przede wszystkim kapitałow form prywatyzacji. Zob. Prywatyzacja przedsibiorstw pa stwowych w 2004 r., GUS, Warszawa 2005, s. 13–14. 48 Privatization. Ambitious Plans, „The Warsaw Voice” 2005, 23 stycznia, s. 31; Resort skarbu nie zwalnia tempa, „Gazeta Prawna” 2005, nr 135, s. 5; Raport o przekształceniach własno ciowych w 2005 roku, MSP, Warszawa 2006, s. 142. 49 Wybrane procesy prywatyzacyjne z udziałem inwestorów zagranicznych, MSP, Warszawa 2006, http://www.msp.gov.pl. 50 Ibidem. 47 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 59 wojowy, jaki dzieli nas od wysoko uprzemysłowionych pa stw Europy Zachod niej. To, czy bdzie umiała skorzysta z tej szansy, zaley od wielu czynników, przede wszystkim od rozs dnej polityki ekonomicznej pa stwa. Naley bowiem pamita o tym, e inwestycje zagraniczne mog , ale nie musz by korzystne w kadym przypadku dla kraju przyjmuj cego. Skrajnym tego przejawem jest sytuacja, kiedy napływowi BIZ towarzyszy transfer zasobów netto za granic, co ilustruje wiele przykładów krajów Ameryki Łaci skiej. Taka sytuacja wystpuje, gdy istniej due rónice w poziomach rozwoju gospodarczego midzy partnerami, a pa stwo prowadzi polityk pełnejswobody w dziedzinie importu kapitału51. Inwestycje zagraniczne winny by zatem traktowane jako okrelone narzdzie ekonomiczne, które w zalenoci od tego, w jaki sposób zostanie wykorzy stane, moe przynie pozytywne lubnegatywne rezultaty. W sprzyjaj cych warunkach inwestycje te mog stanowi remedium na wiele schorze gospodarki, e przy nieprzestrzeganiu okrelonych reguł mog gospodarce zaszkojednak 52 dzi . 5. Potencjalne zagro enia zwi zane z inwestycjami zagranicznymi W przypadku gdy BIZ wpływaj do kraju słabiej rozwinitego, a takim kra jem jest Polska, mog ujawni si nastpuj ce zagroenia: Unikanie płacenia podatków przez inwestorów zagranicznych Urzdy podatkowe pobieraj podatki od zysków wypracowanych przez firm na terenie danego kraju. W celu płacenia jak najniszych podatków korporacje ukrywaj własne zyski poprzez ustalanie cen, po których dobra i usługi s sprzedawane wewn trz korporacji (tzw. cen transferowych). Dotyczy to komponentów, półproduktów oraz aktywów intelektualnych zwi zanych z prowadzeniem działalnoci gospodarczej przez cały koncern. Manewruj c odpowiednio wysokoci tych cen, firma ma mo liwo przetransferowania zysków do kraju o niszej stopie podatkowej53. Bezpo rednie inwestycje i kredyty zagraniczne, RSSG przy RM, Raport nr 18, Warszawa 1996, s. 95. 52 E. Mczyska, Bezpo rednie inwestycje zagraniczne. Czynniki dynamizujce: wiatowe i lokalne, Materiały z konferencji nt. „Bilans płatniczy Polski – wyzwania i zagroenia”, PTE, Warszawa, 11 grudnia 1998 r., s. 3 oraz Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty…, s. 11. 53 J.R. Hines, Jr. E. Rice, Fiscal Paradise: Foreign Tax Havens and American Business, ,,Quarterly Journal of Economics” 1994, vol. 109, II, s. 153–160. 51 60 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga O tym, e spółki z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce mogły stosowa praktyki cen transferowych, wiadczy fakt, i w 2005 r. uzyskały one mniej korzystne wyniki finansowe ni wszystkie podmioty składaj ce bilans. Zysk brutto wykazało 66,8% spółek z udziałem kapitału zagranicznego (w 2004 r. było ich 71%), podczas gdy dla ogółu podmiotów składaj cych bilans takich jednostek było około 79,5%. Przyczyn słabszych wyników finansowych podmiotów z kapitałem zagra nicznym mogły by oczywicie wiksze wydatki ponoszone w zwi zku z unowoczenianiem maj tku produkcyjnego, zmian organizacji pracy czy te wyci nie dotyczyło to wszystkich datkami zwi zanymi z reklam , jednak z pewno firm. A zatem nie da si całkowicie wykluczy moliwoci stosowania przez due koncerny technik, które pozwalaj na ujawnianie zysków nie tam, gdzie one powstaj , ale tam, gdzie si to opłaca54. Zagro enia dotyczce obrotów zagranicznych: pogarszanie si salda bilansu handlowego i płatniczego W spółkach z udziałem kapitału zagranicznego wystpuje bardzo silna tendencja do zwikszania importu. Jest ona znacznie silniejsza ni w przedsibiorstwach krajowych. W 2005 r. warto importu podmiotów zagranicznych zwikszyła si z 54,2 mld USD do 62,3 mld USD, tj. o 14,8%. Ujemne saldo wymiany towarowej tych podmiotów w 2005 r. wynosiło 11,0 mld USD i stanowiło 90,8% deficytu handlowego Polski. Bardziej niepokoj ca od samej wielkoci importu wydaje sijego struktura. Otwarta i dynamicznie rozwijaj ca si gospodarka moe kreowa wysoki popyt na import, rzecz w tym, e w przypadku Polski jest to głównie import zaopatrzeniowy (64,4%), w mniejszym stopniu konsumpcyjny (18,8%), a w najmniejszym inwestycyjny (16,8%). Tak wysoka skłonno do importu ze strony inwestorów zagranicznych nie wynika zatem z potrzeby modernizacji i rozbudowy potencjału produkcyjnego wpływaj cego na popraw konkurencyjnoci produkowanych w Polsce wyrobów, ale ze zwikszania produkcji bie cej, a wic z zapotrzebowania na surowce, półprodukty, czci zamienne i podzespoły. Naley zazna czy , e cz firm z udziałem kapitału zagranicznego, szczególnie w przemyle transportowym, komputerowym, a take elektronicznym, ma charakter montow54 W 2005 r. w wyniku kontroli przeprowadzanej przez urzdy skarbowe wród 2039 podmiotów powizanych kapitałowo ujawniono takie negatywne zjawiska, jak: przerzucanie dochodów do podmiotów powizanych poprzez zawieranie transakcji na raco niekorzystnych warunkach, rónicych si od warunków rynkowych, poprzez stosowanie cen transferowych w rozliczeniach, wzajemne kredytowanie (cienka kapitalizacja), pozorne szkolenia, zawieranie fikcyjnych umów na wiadczenie usług niematerialnych w zakresie zarzdzania i marketingu. W wyniku przeprowadzonych kontroli dokonano ustale na kwot 56 mln zł. Zob. Informacja o funkcjonowaniu „szarej strefy” w polskiej gospodarce i przeciwdziałania jej przez słu by skarbowe, http://www.podatki.gov.pl. Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 61 ni, co oznacza, e nie zajmuj si one produkcj , a jedynie montaem gotowych podzespołów pochodz cych w całoci z importu. Im wicej jest firm tego typu w gospodarce, tym wikszy jest popyt na import zaopatrzeniowy. Import zaopatrzeniowy oddziałuje pozytywnie na bie ce procesy gospodarcze, poprzez lepsze wykorzystanie istniej cego potencjału produkcyjnego polskiej gospodarki, jednak nie wpływa na procesy rozwojowe, nie przyczynia si bowiem do zmiany tradycyjnej struktury gospodarki. Rzeczywisty rozwój przemysłu wysokiej tech niki w Polsce mona osi gn jedynie dziki zwikszeniu importu inwestycyjnego. Niewielki udział tego importu sprawia, e podstaw eksportu Polski (poza wyrobami przemysłu elektromaszynowego, szczególnie za rodków transportu) stanowi w dalszym ci gu głównie surowce i wyroby nisko przetworzone. Natomiast z zagranicy sprowadzamy towary wymagaj ce wysokich nakładów, a wic kapitałochłonne oraz wysokiej techniki, przede wszystkim: maszyny i urz dzenia, chemikalia, artykuły spoywcze, celuloz, papier, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych oraz sprzt elektroniczny55. Zagro enia ze strony firm z udziałem kapitału zagranicznego dla przedsibiorstw krajowych Istnieje ryzyko ustanowienia przez firm zagraniczn lokalnego monopolu przez stopniowe wyeliminowanie konkurencji ze strony firm krajowych, dziki okresowemu stosowaniu zanionych cen56. Tak dzieje si m.in. w przypadku otwierania duych supermarketów, które osłabiaj pozycj ekonomiczn polskich dystrybutorów. Kapitał zagraniczny wkraczaj c we wszelkiego typu handel hurtowy i detaliczny, wypiera z rynku rodzimych producentów, korzystaj c z ich konkurencyjnej słaboci spowodowanej transformacj gospodarki. W momencie, gdy drobni kupcy likwiduj swój interes, właciciele duych supermar ketów pozbawieni konkurencji mog ustala ceny z odpowiednio korzystn mar . Zagro enia w dziedzinie nauki i techniki Zagroenia w dziedzinie nauki i techniki mog pojawi si na skutek tego, e korporacje midzynarodowe prowadz badania naukowe przede wszystkim 55 Wyjtek stanowi grupa produktów mineralnych, gdzie w 2005 r. na skutek czterokrotnie wikszego wzrostu importu (głównie ropy i gazu), w porównaniu z eksportem, utrzymujcy si od lat wysoki deficyt w przypadku tej pozycji towarowej uległ dalszemu pogłbieniu. Wysokie ujemne saldo obrotów handlowych Polski wystpowało oprócz produktów mineralnych take w przypadku produktów przemysłu chemicznego, urzdze mechanicznych i elektrycznych oraz tworzyw sztucznych. 56 Zob. R. Boruc, A. Szoszkiewicz, Dyktatura supermarketów, „Wprost” 1996, nr 12, s. 42–45 oraz W. Karaszewski, Kilka uwag na temat znaczenia bezpo rednich inwestycji zagranicznych dla kraju przyjmujcego oraz skali i znaczenia tych inwestycji w Polsce [w:] Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagro enia, RSSG , Raport nr 46, Warszawa 2005, s. 110–111. 62 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga w swoich macierzystych krajach. Do pa stw przyjmuj cych kapitał zagraniczny napływaj wic jedynie rezultaty tych bada w postaci nowoczesnych technolo gii. Moe to doprowadzi do redukcji b d w skrajnych przypadkach zaniku rodzimego zaplecza naukowo-badawczego. Firmy zagraniczne nie s na ogół zainteresowane ani rozwijaniem na gruncie polskim własnego zaplecza badawczo-rozwojowego, ani zlecaniem zamówie na prace z tego zakresu firmom i orodkom krajowym. Zwi zane jest to m.in. z tym, e kapitał zagraniczny w Polsce właciwie nie jest zaangaowany w inwestycje dotycz ce przemysłu wysokiej techniki, czyli tego rodzaju przemysłu, który jest najsilniej sprzony z funkcjonowaniem zaplecza B+R. Jak wynika z bada przeprowadzonych przez IBnGR udział firm z kapitałem zagranicznym w sektorze wysokich technologii wynosi w Polsce zaledwie 4,2%57. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego dynamizuj rozwój produkcji głównie w branach konsumpcyjnych, a wic takich, w których ze wzgldu na charakter technologii zaplecze B+R nie wystpuje w szerszej skali. Wydaje si, e bez interwencji pa stwa w kierunku motywowania inwestorów zagranicznych do inwestowania w nowoczesne dziedziny wytwarzania, a take bez zwikszenia nakładów na rozwój zaplecza B+R zmiana tej sytuacji bdzie zadaniem trudnym do zrealizowania. Polska pod wzgldem nakładów na badania i rozwój jest nie tylko opóniona w stosunku do krajów Unii Europejskiej, ale take niektórych krajów bd cych w trakcie procesu transformacji, z którymi bezporednio rywalizuje o kapitał58. Zagro enia zwizane z zanieczyszczeniem rodowiska Koncerny midzynarodowe mog stosowa praktyki ,,wypychania” za granic tzw. brudnych technologii, które prowadz do zanieczyszczenia rodowiska naturalnego w kraju przyjmuj cym kapitał zagraniczny. Ma to miejsce wówczas, gdy w kraju goszcz cym obowi zuj mniej restrykcyjne przepisy dotycz ce ochrony rodowiska ni w macierzystym kraju korporacji. Obok inwestycji proekologicznych podejmowanych przez inwestorów zagranicznych zdarzały si przypadki przenoszenia do Polski przestarzałych tech- 57 Stymulowanie innowacyjno ci i zdolno ci eksportowych polskiej gospodarki poprzez popraw struktury napływu inwestycji zagranicznych do Polski, IBnGR, Gdask 2007, s. 23. 58 Na przykład w 2005 r. współczynnik udziału wydatków na sfer B+R kształtował si w Czechach na poziomie 1,42% PKB, dla Wgier wynosił 0,94%, natomiast w przypadku Polski było to jedynie 0,57%. redni poziom wskanika w 2004 r. dla 25 krajów UE wyniósł 1,86%, a kraje przodujce pod tym wzgldem (Szwecja i Finlandia) osignły, odpowiednio, 3,95% oraz 3,51% – na podstawie danych Eurostatu (http://epp.eurostat.ec.europa.eu) oraz danych zawartych w publikacji GUS: Nauka i technika w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006, s. 137. 63 Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... nologii, które s ju niedozwolone w krajach macierzystych korporacji, b d takich, których nie bdzie mo na wykorzystywa w przyszłoci59. Nierównomierne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych w Polsce Negatywnie naley oceni nierównomierne rozłoenie przestrzenne inwestycji zagranicznych w Polsce. Kapitał zagraniczny konsekwentnie omija te obszary Polski, które maj słabo rozwinit infrastruktur techniczn , komunikacyjn i bankow oraz s obci one relatywnie wysokim bezrobociem, natomiast preferuje due aglomeracje miejskie, w których infrastruktura jest dobrze rozwinita, a bezrobocie nie stanowi znacz cego problemu. Najwiksza koncentracja podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego według danych GUS wystpuje w województwie mazowieckim – 5530 firm zloka lizowało na terenie tego województwa swoj działalno . Nastpne miejsca zajmuj województwa: dolnol skie (1831 firm) i l skie (1652 firmy). Najmniej inwestorów zagranicznych przyci gnły województwa: warmi sko-mazurskie, witokrzyskie i podlaskie. Tabela 4. Lokalizacja podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego według województw w 2005 r. Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Województwo Mazowieckie Dolnolskie lskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Pomorskie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Kujawsko-pomorskie Opolskie Lubelskie Podkarpackie Warmisko-mazurskie witokrzyskie Podlaskie Liczba lokalizacji 5530 1831 1652 1385 1074 1041 920 726 682 457 420 332 271 268 148 100 ródło: Działalno gospodarcza…, s. 26. 59 D. Walewska, Magia wielkich liczb. Raport o inwestycjach zagranicznych w Polsce, ,,Rzeczpospolita” 1998, 7 lipca, s. 12. 64 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga 6. Podsumowanie Bezporednie inwestycje zagraniczne rozwijaj si w Polsce bardzo dynamicznie. Od pocz tku procesu transformacji, tj. od 1989 r., do ko ca 2006 r. inwestorzy zagraniczni ulokowali w ten sposób w naszym kraju prawie 92 mld USD. Efektem tak znacznego napływu BIZ do Polski jest, jak wynika z przeprowadzonej analizy, wystpowanie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych zjawisk gospodarczych. Do pozytywnych skutków obecnoci BIZ w polskiej gospodarce naley zaliczy przede wszystkim: napływ nowoczesnych technologii i urz dze technicznych, wprowadzanie nowoczesnych rozwi za w dziedzinie produktów przemysłowych, budownictwa i handlu oraz metod zarz dzania, wzrost wydajnoci pracy, a take bardziej proeksportow postaw podmiotów z udziałem zagranicznym ni ogółu podmiotów gospodarczych w Polsce. Równie nakłady inwestycyjne, ponoszone przez spółki z udziałem kapitału zagranicznego, szczególnie w postaci nakładów na wyposaenie, s relatywnie wiksze w porównaniu z ogółem podmiotów. Negatywne zjawiska to: znaczna skłonno firm z udziałem zagranicznym do importu (szczególnie zaopatrzeniowego), stosowanie cen transferowych w rozliczeniach, niewielkie zaangaowanie w produkcj wysokiej techniki, co mo e prowadzi do redukcji zaplecza B+R, wypieranie z rynku rodzimych producentów poprzez stosowanie zanionych cen oraz nierównomierne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych. Pomimo istniej cych zagroe , jakie towarzysz napływowi BIZ, trzeba mie wiadomo , e s one niezbdne dla dalszego rozwoju gospodarczego Polski. Niedobór własnego kapitału, konieczno przeprowadzenia restrukturyzacji, brak własnego zaplecza naukowo-badawczego sprawia, e nie mamy wy boru, musimy zabiega o jak najwikszynapływ kapitału w postaci BIZ do kraju. Jednake aby Polska mogła odnie w przyszłoci wiksze korzyci ni dotychczas z napływu długoterminowych inwestycji, niezbdne jest opracowanie przez rz d długofalowej, aktywnej polityki w tej dziedzinie. Nie chodzi tu bynajmniej o ograniczanie rynku, ale o jego wspomaganie. Dotychczasowe mechanizmy alokacyjne nie skierowały inwestorów zagranicznych w wystarczaj cym stopniu do gałzi przemysłu wysokiej techniki, czyli dziedzin o kluczowym znaczeniu dla strukturalnej modernizacji polskiej gospodarki. Nie skierowały równie inwestorów do tych obszarów, gdzie ze wzgldu na wysoki poziom bezrobocia inwestycje zagraniczne s najbardziej potrzebne. Dlatego te konieczne s działania na rzecz wł czenia inwestorów zagranicznych do realizacji strategicznych celów rozwojowych kraju. Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 65 Literatura Axarloglou K., Pournarakis M. , Do All Foreign Direct Investment Inflows Benefit the Local Economy?, „The World Economy” 2007, vol. 3. Barzdo T., Polska pita na wiecie. Ernst & Young o atrakcyjno ci krajów, „Gazeta Prawna” 2006, nr 119. Bk M., Kulawczuk P., Analiza wpływu inwestycji zagranicznych na polsk gospodark, PAIZ, Warszawa 1996. Bezpo rednie inwestycje i kredyty zagraniczne, RSSG przy RM, Raport nr 18, Warszawa 1996. Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce według stanu na koniec 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, DAiPE, Warszawa 2005, http://mg.gov.pl. Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagro enia, RSSG, Raport nr 46, Warszawa 2005. Bezpo rednie inwestycje zagraniczne wynios w skali globalnej 755 mld USD, „Puls Biznesu” 2004, 27 maja. Bielecki J., Konkurencja midzy kandydatami, „Rzeczpospolita” 2002, 2 listopada. Bie K., Lepsze czasy dla pracowników. Kto zatrudnia, kto zwalnia, „Rzeczpospolita” 2006, 26 kwietnia. Bilans płatniczy Rzeczpospolitej Polskiej za IV kwartał 2005 roku, Departament Komunikacji Społecznej NBP, Warszawa 2006, http://www.nbp.pl. Blomstrom M., Kokko A., How Foreign Investment Affects Host Countries?, „Policy Research Working Paper” 1997. Blomstrom M., Lipsey R., Zejan M., What Explains Developing Country Growth?, „Working Paper” 1994, nr 4132. Borensztein E., DeGgregorio J., Lee J.W., How Does Foreign Investment Affect Economic Growth?, „Journal of International Economics” 1998, nr 45. Boruc R., Szoszkiewicz A., Dyktatura supermarketów, „Wprost” 1996, nr 12. Chojna J., Miejsce podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce narodowej Polski [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2005. Chojna J., Sektor zagraniczny w polskiej gospodarce [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006. Chrocicki T., Inwestycje i eksport o ywiaj gospodark, „Nowe ycie Gospodarcze” 2006, nr 1. Coraz wicej centrów kompetencyjnych. Czy nasz kraj ma szans sta si centrum usług BPO?, „Rynki Zagraniczne” 2005, nr 81. Durka B., Podnoszenie konkurencyjno ci polskiej gospodarki, „Nowe ycie Gospodarcze” 2004, nr 8. Durka B., Chojna J., Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskim handlu zagranicznym [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006. Działalno gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006. FDI. Poland’s Dynamism Confirmed, „The Warsaw Voice” 2006, nr 27. Garliska G., Kierunek: innowacyjno , „Nowe ycie Gospodarcze” 2005, nr 1. Golejewska A., Relacje midzy handlem zagranicznym i bezpo rednimi inwestycjami zagranicznymi w przemy le przetwórczym Polski, „Gospodarka Narodowa” 2004, nr 5–6. Gradzewicz M., Kolasa M., Napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych a wzrost gospodarczy w Polsce, „Ekonomista” 2005, nr 4. Hausmann R., Fernadez-Arias E., Foreign Direct Investment: Good Cholesterol?, „Working Paper” 2000, nr 417. Hines J.R., Rice Jr. E., Fiscal Paradise: Foreign Tax Havens and American Business, „Quarterly Journal of Economics” 1994, vol. 109, II. 66 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga Informacja o funkcjonowaniu „szarej strefy” w polskiej gospodarce i przeciwdziałania jej przez słu by skarbowe, http://www.podatki.gov.pl. Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2004. Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2007. Janto-Drozdowska E., Majewska M., Grala J., Atrakcyjno inwestycyjna Polski w wietle zagranicznych inwestycji bezpo rednich, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2002, z. 3. Jaworek M., Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w prywatyzacji gospodarki, Dom Organizatora, Toru 2006. Karaszewski W., Kilka uwag na temat znaczenia bezpo rednich inwestycji zagranicznych dla kraju przyjmujcego oraz skali i znaczenia tych inwestycji w Polsce [w:] Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagro enia, RSSG , Raport nr 46, Warszawa 2005. Kope U., Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w gospodarce wiatowej i w krajach Europy rodkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2003. Kotowicz-Jawor J., Inwestycje w polskiej gospodarce, „Nowe ycie Gospodarcze” 2006, nr 23. Kumar A., Does Foreign Direct Investment Help Emerging Economies?, „Economic Letter” 2007, vol. 2, nr 1. Kapitał zagraniczny w Polsce, CBOS, Warszawa, maj 2006. Liberska B., Czynniki przycigajce zagraniczne inwestycje bezpo rednie [w:] Kapitał zagraniczny w Polsce – warunki działania, pod red. Z. Sadowskiego, PTE, Warszawa 1999. Liberska B., Przyczyny zmniejszenia napływu bezpo rednich inwestycji do Polski w kontek cie globalnych i regionalnych przepływów [w:] Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagro enia, RSSG , Raport nr 46, Warszawa 2005. Loungani P., Razin A., How Beneficial Is Foreign Direct Investment for Developing Countries?, „Finance & Development” 2001, vol. 38, nr 2. Majewska M., Grala J., Zagraniczne inwestycje bezpo rednie a wzrost gospodarczy Polski [w:] Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce, UMK, Toru 2003. Marczewski K., Koniunktura gospodarcza wiata i Polski w latach 2004–2007, IKCHZ, Warszawa 2006. Mczyska E., Bezpo rednie inwestycje zagraniczne. Czynniki dynamizujce: wiatowe i lokalne, Materiały z konferencji nt. „Bilans płatniczy Polski – wyzwania i zagroenia”, PTE, Warszawa, 11 grudnia 1998 r. Napływ bezpo rednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski. Informacja Departamentu Analiz i Prognoz Ministerstwa Gospodarki, DAiPMG, Warszawa 2006, http://www.mg.gov.pl. Nauka i technika w 2005 roku, GUS, Warszawa 2006. OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, 3rd ed., OECD, Paris 1996. 500 miejsc pracy od 3M, „Gazeta Wyborcza” 2005, 19 grudnia. Polska 2006. Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006. Ponad dwa miliardy mniej z prywatyzacji, „Rynki Zagraniczne” 2006, nr 20. Privatization. Ambitious Plans, „The Warsaw Voice” 2005, 23 stycznia. Prywatyzacja przedsibiorstw pa stwowych w 2004 r., GUS, Warszawa 2005. Przybylska K., Czynniki determinujce przypływ zagranicznych inwestycji bezpo rednich do Polski, ,,Ekonomista” 1998, nr 2–3. Przystupa J., Bezpo rednie inwestycje zagraniczne w Polsce według danych Narodowego Banku Polskiego [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKiCHZ, Warszawa 2004, 2006. Raport o przekształceniach własno ciowych w 2005 roku, MSP, Warszawa 2006. Rekordowa warto inwestycji, http://www.paiz.gow.pl. Resort skarbu nie zwalnia tempa, „Gazeta Prawna” 2005, nr 135. Root F.R., International Trade and Investment, College Division South-Western Publ. Co., Cincinnati–Ohio. Skutki napływu bezpo rednich inwestycji zagranicznych... 67 Róaski J., Warunki efektywnego działania inwestora zagranicznego w kraju goszczcym – teoria i praktyka, „Przegld Organizacji” 2004, nr 1. Stymulowanie innowacyjno ci i zdolno ci eksportowych polskiej gospodarki poprzez popraw struktury napływu inwestycji zagranicznych do Polski, IBnGR, Gdask 2007. Uwagi metodologiczne [w:] Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w 2005 roku, NBP, Warszawa 2007. Walewska D., Magia wielkich liczb. Raport o inwestycjach zagranicznych w Polsce, ,,Rzeczpospolita” 1998, 7 lipca. Witkowska J., Zagraniczne ródła innowacji w gospodarce polskiej [w:] Procesy innowacyjne w polskiej gospodarce, RSSG, Raport nr 26, Warszawa 2005. World Investment Report, UNCTAD 1999. World Investment Report 2006, UNCTAD 2006, http://www.unctad.org/fdistatistics. World Investment Report 2007, UNCTAD 2007, http://www.unctad.org/fdistatistics. Wybrane procesy prywatyzacyjne z udziałem inwestorów zagranicznych, MSP, Warszawa 2006, http://www.msp.gov.pl. Wysokiska Z., Konkurencyjno w midzynarodowym i globalnym handlu technologiami, PWN, Warszawa–Łód 2001. Wysokiska Z., Witkowska J., Handel i inwestycje zagraniczne a zrównowa ony rozwój, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łód 2004. Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w roku 2003, NBP, Warszawa 2004. Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w roku 2004, NBP, Warszawa 2005. Zagraniczne inwestycje bezpo rednie w Polsce w roku 2005, NBP, Warszawa, stycze 2007. The Impact of Foreign Direct Investment on the Host Country – The Case of Poland The inflow of foreign direct investment in Poland and other CEE countries started to develop on a larger scale as a result of changes introduced by the systemic transformation. The consequences of FDI in host countries are widely discussed and assessed in different ways. A positive approach to the effects of foreign direct investment stresses the fact that it provides resources in the situation of the shortage of capital resulting from insufficient internal savings, it contributes to technological advancement, disseminates modern management methods and increases the importer country’s export potential. Also, FDI is viewed as a method for stimulating economic growth in underdeveloped regions and counteracting unemployment as a result of job creation by foreign investors. The negative effects of FDI, on the other hand, include the following criticism: the limitation of the sovereignty and effectiveness of the host country’s macroeconomic policies, increased imports, the application of transfer prices in business settlements, and an adverse impact on the labour market due to reduced employment. The net effect of positive and negative effects cannot be determined on an a priori basis. Czesława Pilarska – doktor, adiunkt w Katedrze Mikroekonomii na Wydziale Ekonomii i Stosunków Mi dzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zainteresowania naukowo-badawcze: bezporednie inwestycje zagraniczne, proces internacjonalizacji polskich przedsi biorstw, specjalne strefy ekonomiczne, klastry, mi dzynarodowa konkurencyjno gospodarki. e-mail: [email protected] 68 Czesława Pilarska, Grzegorz Wał ga Grzegorz Wał ga – magister, asystent w Katedrze Mikroekonomii na Wydziale Ekonomii i Stosunków Mi dzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zainteresowania naukowo-badawcze: mikroekonomia, ekonomika gospodarstw domowych, rynek pracy. e-mail: [email protected]
