ekspertyza - Nadleśnictwo Legnica

BYSTRZYCA KŁODZKA, grudzień 2011 r.
EKSPERTYZA DOTYCZĄCA PRZYSTOSOWANIA 7 OBIEKTÓW
MILITARNYCH ZLOKALIZOWANYCH W NADLEŚNICTWIE
LEGNICA, LEŚNICTWIE DOBRZEJÓW W ODZIAŁACH 274 I 275
NA HIBERNAKULA NIETOPERZY
SPORZ ĄDZIŁ:
mgr inż. PAWEŁ KMIECIK
NA ZLECENIE:
NADLEŚNICTWA LEGNICA
Przedmiotem niniejszego opracowania jest 7 naziemnych bunkrów będących
pozostałością po dawnej radzieckiej bazie wojskowej. Obiekty te znajdują się na terenie
Nadleśnictwa Legnica, Leśnictwa Dobrzejów w oddziałach 274 oraz 275. Pięć bunkrów
posiada jedno obszerne wejście pozostałe dwa posiadają po dwa otwory wejściowe (Ryc. 1).
Wszystkie obiekty posiadają otwory wentylacyjne w postaci kominów (Ryc. 1). Opisywane
bunkry są silnie zdewastowane. W przeprowadzonych do tej pory badaniach na terenie
Nadleśnictwa i jego sąsiedztwie (Szkudlarek i in. 2002, Łupicki 2007) brak jest danych
dotyczących występowania nietoperzy w opisywanych obiektach.
Naziemne obiekty militarne na terenach nizinnych Polski, ubogich w jaskinie,
nie użytkowane sztolnie i kopalnie mogą pełnić istotną rolę w życiu nietoperzy. Obiekty
te służą nietoperzom przede wszystkim jako zimowiska. Oprócz tego bunkry mogą odgrywać
również inne istotne role takie jak kwatery przejściowe, stanowiska godowe czy też
schronienia podczas jesiennej akumulacji tłuszczu (Ciechanowski i in. 2004; Szkudlarek i in.
2001).
Niewielkie rozmiary bunkrów, duże otwory wejściowe mogą powodować częste
wychładzanie lub wręcz przemarzanie w trakcie sezonu hibernacyjnego, co jest czynnikiem
obniżającym atrakcyjność obiektów dla nietoperzy. Kolejnym czynnikiem negatywnie
wpływającym na atrakcyjność schronień dla nietoperzy jest antropopresja. Zarówno
w fachowej literaturze chiropterologicznej (Lesiński i in. 2006) jak i w popularnonaukowych
artykułach poświęconych ochronie przyrody (Kepel i in. 1997) znajdujemy informacje
dowodzące, że antropopresja a w szczególności różnego rodzaju formy dewastacji wpływają
negatywnie na warunki bytowania oraz liczebność nietoperzy przebywających w tego typu
hibernakulach.
Podczas kontroli przeprowadzonej 20 grudnia 2011 w obecności pracownika
Nadleśnictwa Pana Jacka Szczukiewicza w jednym z opisywanych obiektów stwierdzono
osobnika mopka (Barbastella barbastellus). Potwierdza to potencjalną atrakcyjność bunkrów
jako zimowisk. Niewielka liczebność nietoperzy w kontrolowanych bunkrach może wynikać
głównie z dwóch czynników:
1. Są to stosunkowo małe obiekty posiadają duże otwory wejściowe i w okresie
zimowym w dużej mierze przemarzają, przez co nie zapewniają odpowiednich
warunków niezbędnych do tego, aby mogły być wykorzystywane przez nietoperze
w okresie hibernacji;
2. Obiekty te na skutek silnej presji ludzi są silnie dewastowane co negatywnie wpływa
na ich atrakcyjność jako zimowisk.
2
Podczas przeprowadzonej kontroli w pięciu obiektach stwierdzono odchody
nietoperzy co może być dowodem na to, że bunkry te wykorzystywane są przez nietoperze
również w okresie poza hibernacją.
W celu polepszenia warunków panujących w opisywanych bunkrach zaleca się
w obiektach mających jeden otwór wejściowy wstawienie zaproponowanego na Ryc. 4
zabezpieczenia.
Podstawa rury powinna znajdować się na wysokości ok. 1m od podłoża nie wyżej niż
1,5m. Średnica rury powinna mieścić się w wymiarach 50 - 60cm. Zabezpieczenie rury
w postaci ruchomej, poprzecznej rury należy umieścić od wnętrza bunkra (Ryc. 4). Sugeruje
się, aby rury była możliwie jak najdłuższa co powinno utrudnić zniszczenie znajdującego
się na jej końcu zabezpieczenia. Na końcu śruby wyjmowanej do góry, prostopadle do jej osi
należy wykonać otwór na kłódkę. Nie zaleca się do zamknięcia zabezpieczenia używania
kłódki jarzmowej. Lepiej w tego typu zabezpieczeniach sprawdzają się kłódki trzpieniowe,
mosiężne, wzmocnione.
W obiektach posiadających dwa otwory wejściowe zaleca się w jednym z nich
wstawienie rury zabezpieczającej (Ryc. 4), drugi otwór wejściowy należy zabezpieczyć „na
ślepo”. Bunkier posiadającym zamieszczony na Ryc. 2 poziomy otwór wentylacyjny należy
zabezpieczyć „na ślepo”. Części poziomego otworu wentylacyjnego (Ryc. 2) znajdujące się
na jego końcach należy wyprofilować w taki sposób, aby podczas zimowej kontroli obiektu
osoba kontrolująca nie doznała obrażeń ciała. Pozostałe pionowe otwory wentylacyjne
wszystkich obiektów należy pozostawić w stanie zastanym.
Opisywane
obiekty
militarne
posiadają
odpowiednie
szczeliny
i
nisze,
w których mogą się ukryć nietoperze (Ryc. 3), dlatego też nie jest konieczne zwiększanie
wewnątrz obiektów liczby kryjówek. Z uwagi na stwierdzenie w obiektach tylko jednego
nietoperza dopuszcza się możliwość przeprowadzenia zadań związanych z przystosowaniem
na hibernakula obiektów w okresie zimowym. Zaleca się umieszczenie w widocznym miejscu
niewielkich tablic informacyjnych o tym , że obiekty są zimowiskiem nietoperzy.
Proponowana treść tablicy informacyjnej: „Chronione zimowisko nietoperzy, zakaz wstępu”.
Zastosowanie tego typu zabezpieczeń w opisywanych bunkrach powinno podnieść
atrakcyjność tych obiektów dla nietoperzy przede wszystkim jako zimowisk. Prawdopodobny
efekt zostanie osiągnięty dzięki uzyskaniu odpowiedniej do hibernacji termiki obiektów oraz
poprzez zmniejszenie antropopresji. Istnieją inne alternatywne metody przystosowania
bunkrów na zimowiska, które w przypadku opisywanych obiektów również można
zastosować (Mitchell-Jones et al. 2004, Mitchell-Jones et al. 2007).
3
Ryc. 1. Otwór wejściowy oraz pionowe otwory
wentylacyjne
Ryc. 2. Poziomy otwór wentylacyjny
Ryc. 3. Mopek zimujący w otworze
4
Ryc. 4. Projekt zabezpieczenia bunkra wg J. Furmankiewicz
5
LITERATURA
Ciechanowski M., Szkudlarek R., Dudek I., Piksa K. 2004. Aktywność nietoperzy
w otworach kryjówek podziemnych poza okresem hibernacji w Polsce – przegląd
dotychczasowych badań. Nietoperze Tom V (1-2); 85 – 94;
Kepel A., Olejnik E., Trojanowski P. 1997. Co nowego w „Salamandrze”? Biul. PTOP
„Salamandra” 1: 2 – 5;
Lesiński G., Fuszara M., Fuszara E. 2006. Wpływ dwóch rodzajów dewastacji
w podziemiach na liczebność zimujących nietoperzy. Nietoperze Tom VII (1-2): 3 – 9;
Łupicki D. 2007. Inwentaryzacja Chiropterologiczna Nadleśnictwo Legnica;
Mitchell-Jones A. J. & McLelch A. P. 2004. Bat workers’ manual 3rd;
Mitchell-Jones A. J., Bihari Z., Masing M., Rodrigues L. 2007. Protecting and managing
underground sites for bats. EUROBATS Bublication Series No. 2 (English version).
UNEP/EROBATS Secretariat, Bonn, Germany, 38 pp;
Szkudlarek R., Paszkiewicz R., Bohm T., Nowak E., Łupicki D. 2001. Bunkry Ziemi
Lubuskiej jako schronienia nietoperzy. Nietoperze Tom II (1): 85 – 92;
Szkudlarek R., Paszkiewicz R., Hebda G., Gottfried T., Cieślak M., Mika Anna., Ruszlewicz
A. 2002. Atlas rozmieszczenia nietoperzy w południowo-zachodniej Polsce – stanowiska
zimowe z lat 1982 – 2002. Nietoperze Tom III (2): 197 – 235.
6