Inicjatywa wspólnotowa INTERREG jako instrument wspierania

Transkrypt

Małgorzata Dziembała
Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego
w Katowicach
Inicjatywa wspólnotowa
INTERREG jako instrument
wspierania spójności terytorialnej
w poszerzonej Unii Europejskiej
Wprowadzenie
Proces poszerzania Unii Europejskiej (UE) nieodmiennie implikuje pytanie
o spójność społeczno-gospodarczą i przestrzenną jej terytorium. Przyjęcie dziesięciu nowych krajów członkowskich, w tym także i Polski, 1 maja 2004 r.,
spowoduje pogłębienie już istniejących dysproporcji i zróżnicowań w obrębie
ugrupowania.
Regiony Polski, w tym regiony przygraniczne, borykają się z różnorodnymi
problemami. Postępujący proces transformacji, któremu podlega Polska, objął
również i jej struktury regionalne. Nie umniejszył skali istniejących zróżnicowań
(także i regionalnych) w poziomie rozwoju społecznego i gospodarczego kraju,
lecz ujawnił nowe problemy i regiony doświadczające trudności strukturalnych 1.
Zwraca się uwagę na tendencję do polaryzacji rozwoju obszaru kraju i warunków życia ludności2. W poszerzonej UE sytuacja może być trudniejsza, bowiem
1
Z. Szymla, Determinanty rozwoju regionalnego, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2000, s. 4650.
2
Zob. B. Winiarski, Konkurencyjność regionów – polityka regionalna – uwarunkowania makroekonomiczne [w:] Problemy transformacji struktur regionalnych i konkurencyjność regionów
324
regiony Polski posiadają odmienne możliwości w zakresie sprostania konkurencji i współzawodnictwa w warunkach jednolitego rynku europejskiego. Pomoc
finansowa UE może wspomóc dokonujące się w kraju procesy dostosowawcze.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie Inicjatywy Wspólnotowej
INTERREG, obecnie implementowanej w Polsce. Działania podejmowane w jej
ramach powinny przyczynić się do intensyfikacji wszelkich aktywności dla rozwijania współpracy pomiędzy regionami różnych krajów. Szczególną rolę Inicjatywa ta odgrywa we wspieraniu i podejmowaniu działań na rzecz regionów
przygranicznych, bowiem w UE  teoretycznie już pozbawionej granic – to właśnie granice polityczne państw mogą wyznaczać linie podziału i stanowić przeszkodę we wzajemnej współpracy i procesie integracji.
1. Rozszerzenie Unii Europejskiej a nierówności
międzykrajowe i międzyregionalne
Terytorium UE nie jest jednorodne. Pomiędzy poszczególnymi krajami UE
oraz ich regionami utrzymują się dysproporcje w stopie zatrudnienia i strukturze
produkcji, wydajności. Zwraca się uwagę, że dysproporcje te są rezultatem słabości strukturalnych – niedostatecznego wyposażenia w czynniki stanowiące
wyznaczniki konkurencyjności gospodarek krajowych i regionalnych. Do czynników tych zalicza się kapitał ludzki (o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach), infrastrukturę (m.in. transportową, telekomunikacyjną, sieci energetyczne, ochrony środowiska), potencjał innowacyjny, odpowiednie wsparcie
środowiska biznesu oraz odpowiedniej jakości środowisko naturalne3.
Dysproporcje i zróżnicowania międzyregionalne zwiększyły się wraz z ostatnim rozszerzeniem UE. Nowe kraje członkowskie wniosły do UE problemy różnorodnej natury, co zostało podkreślone w trzecim raporcie Komisji Europejskiej na temat spójności gospodarczej i społecznej 4. Wzrosła, o blisko 75 mln
mieszkańców, liczba ludności zamieszkującej terytorium tego ugrupowania.
Nowe kraje członkowskie charakteryzują się, w przeważającej mierze, wysoką
w procesie integracji europejskiej, materiały z konferencji pod red. A. Klasika i Z. Zioło, Wyższa
Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2002, s. 16 i 17.
3
A new partnership for cohesion: convergence competitiveness cooperation. Third report on
economic and social cohesion, European Commission, February 2004, s. VII, http://www.europa.eu.
int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/cohesion3/cohesion3_en.htm, 25.05.2004.
4
Ibidem. Komisja Europejska w odstępie trzyletnim publikuje raporty na temat spójności społecznej i gospodarczej obszaru Wspólnoty, w których dokonuje oceny postępów i efektywności
podejmowanych działań dla jej osiągnięcia, może również wskazywać przyszły kształt polityki
spójności.
325
Inicjatywa wspólnotowa INTERREG jako instrument wspierania...
stopą bezrobocia oraz relatywnie wysokim zatrudnieniem w rolnictwie. W 2001 r.,
według dokonanych szacunków, PKB per capita 10 nowych krajów stanowił
niewiele ponad 50% średniej wielkości PKB dla poszerzonej UE. Tylko wskaźniki dla Malty oraz Cypru, przypadające na 1 mieszkańca, przekroczyły 75%
średniej wielkości PKB dla UE jako całości, a pozostałe kraje będą jeszcze przez
wiele lat należały do najuboższych członków UE (tabela 1).
Tabela 1
Podstawowe wskaźniki społeczno-ekonomiczne 10 nowych krajów członkowskich
Unii Europejskiej
Kraj
Cypr
PKB
per capita
(w 2001 r.;
PKB UE =
100)a
Sektorowa struktura zatrudnienia
(w 2002 r.; w %)
przemysł rolnictwo
usługi
Średnioroczna stopa
bezrobocia
(w 2002 r.;
w %)
706
185,4
23,2
15,3
71,6
13,3
Czechy
10 219
166,5
39,9
14,8
55,3
17,3
Estonia
1 367
142,3
31,3
17,0
61,7
10,3
Litwa
3 481
140,8
27,5
17,9
54,6
13,7
Łotwa
2 355
136,6
25,8
15,3
58,9
12,1
Malta
393
176,2
31,2
12,3
66,5
15,2
38 641
144,9
28,6
19,3
52,0
19,9
Słowacja
5 403
149,0
38,5
16,2
55,4
18,7
Słowenia
1 992
174,4
38,7
19,2
52,1
16,3
Węgry
10 188
156,5
34,2
16,0
59,8
15,9
10 nowych
krajów członkowskich
łącznie
74 745
150,5
32,1
13,2
54,7
14,9
UE  25
454 349
100,0
28,8
15,4
65,8
19,0
UE  15
379 604
109,7
28,2
14,0
67,7
17,8
Polska
a
Liczba
mieszkańców
(w 2001 r.;
w tys.)
Według parytetu siły nabywczej walut, przeliczenie dotyczy 25 krajów UE.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A new partnership for cohesion: convergence competitiveness cooperation. Third report on economic and social cohesion, European Commission,
February 2004, s. 188, 189 i 200203, http://www.europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/
docoffic/official/reports/cohesion3/cohesion3_en.htm, 25.05.2004).
Gdyby średni wskaźnik PKB per capita 10 nowych krajów w 2001 r., odnieść do przeciętnej obliczonej dla UE liczącej 15 państw, otrzymalibyśmy wielkość 46,1%. Warto także zauważyć, że stopa zatrudnienia w 2002 r. dla 10 no-
326
wych krajów wyniosła 55,9%, podczas gdy dla 15 krajów członkowskich UE
stanowiła 64,2%5. Biorąc pod uwagę dane statystyczne z 2002 r. można, zdaniem Komisji Europejskiej, wyodrębnić trzy grupy krajów w UE liczącej 25 krajów. Pierwszą grupę tworzyć będzie 12 krajów członkowskich dotychczasowej
„piętnastki” z PKB per capita kształtującym się powyżej średniej dla poszerzonej UE. Drugą grupę stanowić będą: Hiszpania, Portugalia, Grecja oraz Cypr,
Czechy, Malta i Słowenia ze wskaźnikami oscylującymi pomiędzy 68%
a 94% średniej unijnej dla 25 członków. Natomiast w skład ostatniej grupy krajów, których PKB na 1 mieszkańca nie przekroczy 60% średniego PKB UE jako
całości, wejdzie sześć najbiedniejszych nowych krajów członkowskich oraz dwa
potencjalne kraje członkowskie  Rumunia i Bułgaria6.
Komisja Europejska podkreśla w swym raporcie także i to, że regiony nowych krajów członkowskich, w dużej mierze, stanowią najbiedniejsze regiony
poszerzonej UE, przy czym w regionach nowych krajów członkowskich UE,
których PKB per capita kształtuje się poniżej 75% średniej dla 25 państw UE,
mieszka ok. 92% ich obywateli7. Regiony, w których znajdują się stolice poszczególnych państw  to najdynamiczniej rozwijające się obszary nowych krajów
członkowskich8. Znajduje to odzwierciedlenie w istniejących rozpiętościach, zarówno w wielkości PKB per capita, jak i w stopie bezrobocia (tabela 2).
Biorąc pod uwagę stopy bezrobocia z 2002 r., najwyższą jej wielkość odnotowano w Polsce, bowiem w regionach, takich jak województwa: dolnośląskie,
lubuskie, warmińsko-mazurskie oraz zachodniopomorskie stopa ta kształtowała
się powyżej 25%. Równie niekorzystne stopy odnotowano tylko w dwóch regionach w Niemczech, a mianowicie w regionie Dessau i Halle9.
Poszerzenie UE wpłynie na pogłębienie dysproporcji pomiędzy poszczególnymi jej regionami. W związku z tym przedmiotem szczególnej troski UE jest
zapewnienie spójności, która posiada nie tylko swój wymiar ekonomiczny
i społeczny, ale także wymiar przestrzenny (terytorialny). Działania podejmowane dla jej realizacji przejawiają się we wspieraniu poprawy dostępności obszarów posiadających niekorzystne położenie, czy też będących peryferyjnymi10.
Komisja Europejska uwypukla pojęcie spójności terytorialnej, mającej szerszy
kontekst. Jej zadaniem jest przyczynianie się do bardziej zrównoważonego roz5
A new partnership for cohesion: convergence competitiveness cooperation. Third report...,
op. cit., s. 188.
6
Ibidem, s. 11 i 12.
7
Ibidem, s. IX.
8
Ibidem, s. 10.
9
Ibidem, s. 191, 201 i 203 (bez uwzględnienia departamentów zamorskich Francji).
10
J. Szlachta, Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej konsekwencje dla Polski [w:] Problemy transformacji..., op. cit., s. 59 i 60.
327
woju terytorialnego, m.in. poprzez zapewnienie spójności polityki regionalnej
z politykami sektorowymi, które posiadają oddziaływanie przestrzenne, a także
poprzez poprawę integracji terytorialnej i rozwijanie współpracy między regionami. Komisja Europejska zwraca również uwagę, że dalszy, zrównoważony
rozwój Wspólnoty będzie zakłócony m.in. poprzez koncentrację aktywności
i ludności w regionach centralnych Wspólnoty, poprzez istniejące dysproporcje
między obszarami metropolitalnymi a resztą kraju, szczególnie silnie ujawniające się w nowych krajach członkowskich oraz poprzez występowanie obszarów
peryferyjnych, czy też obszarów przygranicznych11.
Tabela 2
Regionalne zróżnicowania poziomu PKB (według parytetu siły nabywczej walut) i stopy
bezrobocia w niektórych nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej
Kraj
Regiony (NUTS II a) o najwyższym
i najniższym PKB per capita
(w 2001 r.; UE-25 = 100)
Czechy
Praha
Severozpád
Polska
województwo mazowieckie
województwo lubelskie
Słowacja
Bratislavský
Východné Slovensko
Węgry
Közép-Magyarország
Észak-Magyarország
148,7
52,6
Regiony o najniższej i najwyższej
średniorocznej stopie bezrobocia
(w 2002 r.; w %)
Praha
Moravskoslezsko
3,6
13,4
województwo małopolskie
województwo lubuskie
16,2
26,3
111,7
37,3
Bratislavský
Východné Slovensko
8,7
22,2
89,2
37,0
Közép-Magyarország
Észak-Magyarország
4,0
8,9
69,9
31,4
a
Do przeprowadzania analiz, porównań międzynarodowych w skali regionalnej, jak również do
wyznaczania obszarów kwalifikujących się do otrzymania wsparcia z funduszy strukturalnych,
służy Nomenklatura Jednostek Terytorialnych dla Celów Statystycznych (NUTS). Jest to pięciostopniowa, hierarchiczna klasyfikacja. W Polsce jednostkom terytorialnym poziomu NUTS II odpowiadają województwa (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r.
w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS),
Dz.U. z 2000 r., nr 58, poz. 685 z późn. zm.).
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A new partnership for cohesion: convergence competitiveness cooperation. Third report..., op. cit., s. 200203.
Przyjęcie nowych państw przyczyniło się do powstania nowych granic wewnętrznych oraz nowych, narodowych granic zewnętrznych. W rozszerzonej UE
nadal będą występować zjawiska typowe dla obszarów przygranicznych. Obsza11
op. cit., s. 27 i 28.
328
ry te borykają się z różnorodnymi, specyficznymi problemami rozwojowymi
związanymi ze swoim peryferyjnym położeniem w obrębie państwa. W środowisku międzynarodowym są one izolowane  społeczności zamieszkujące terytoria przygraniczne są rozdzielone. Granice państwowe powodują trudności
w tworzeniu i nawiązywaniu różnych więzi gospodarczych czy społecznych
pomiędzy obszarami przygranicznymi.
W systemie krajowym regiony przygraniczne są często zapomniane, będąc
oddalonymi od centrum kraju – w przeważającej mierze od regionów o wysokiej
dynamice rozwoju. W związku z tym może występować w nich wyższa stopa
bezrobocia niż w innych regionach, a poziom rozwoju infrastruktury może być
niedostateczny12. Jednocześnie obszary te mogą zdyskontować korzyści związane z lokalizacją w pobliżu granic wewnętrznych, zwłaszcza jeśli prowadzona
jest intensywna współpraca. Istniejący własny potencjał może umniejszyć ujemne konsekwencje wynikające z niekorzystnego położenia przestrzennego tych
obszarów13.
Antycypując negatywne skutki związane z przyjęciem nowych państw Komisja Europejska stwierdziła, iż konieczne będzie zintensyfikowanie działań na
rzecz wzmacniania spójności poszerzonej UE i sformułowała propozycję priorytetów również w wymiarze terytorialnym  w tym wzmacnianie współpracy
przygranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej. Podkreśla się, iż sytuacja
regionów przygranicznych UE uległa poprawie nie tylko poprzez realizację jednolitego rynku wewnętrznego, ale również poprzez rozwijanie nowych form
współpracy – dzięki wsparciu finansowemu udzielanemu z instrumentu finansowego UE, jaką jest Inicjatywa Wspólnotowa INTERREG14.
2. Inicjatywy Wspólnotowe w latach 20002006
W każdym okresie programowym UE przeprowadzała reformę polityki
strukturalnej, w celu zwiększenia efektywności i skuteczności udzielanej pomocy finansowej. Na lata 20002006 ograniczono liczbę priorytetowych celów do
trzech. Pomoc w ramach celu 1 jest udzielana regionom najuboższym, w ramach
12
K. Heffner, A. Polko, Górny Śląsk i Północne Morawy jako region transgraniczny [w:] Górny
Śląsk i Północne Morawy jako silny region transgraniczny Europy Środkowej, pod red. A. Klasika
i O. Milerskiego, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 29.
13
Ibidem, s. 29 i 30.
14
Jedność, solidarność, różnorodność Europy, jej narodów i jej terytorium. Drugi raport
w sprawie spójności gospodarczej i społecznej, Komisja Europejska, weryfikacja i tłumaczenie:
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej w Warszawie, http://www.rcie.katowice.pl/?strona=Dokumenty, s. 24.
329
celu drugiego – obszarom, które podlegają przemianom gospodarczym i to zarówno przemysłowym, jak i miejskim, wiejskim i zależnym od rybołówstwa.
Cel 3  w porównaniu do poprzednich – ma charakter horyzontalny i odnosi się
do działań w zakresie adaptacji i modernizacji polityk edukacji, szkoleń i zatrudnienia. Realizacji celów postawionych przez Wspólnotę służą cztery fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejski Fundusz Społeczny (ESF), Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa
oraz Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
Na lata 20002006 przeznaczono 195 mld euro (w cenach z 1999 r.) na działania
podejmowane z funduszy strukturalnych, z tego dla celu 1 przyznano 69,7% całości środków strukturalnych15. Integralnymi instrumentami interwencji dokonywanymi przez Wspólnotę są Inicjatywy Wspólnotowe oraz działania innowacyjne  finansowane także ze środków funduszy strukturalnych16.
Inicjatywy Wspólnotowe służą rozwiązywaniu specyficznych problemów
społeczno-ekonomicznych mających charakter ponadnarodowy, które posiadają
istotne znaczenie dla całej Wspólnoty  w celu uzyskania wartości dodanej i realizacji postawionych przez nią celów. W ten sposób Wspólnota bardziej kompleksowo wpływa na harmonijny rozwój jej terytorium, a same Inicjatywy
Wspólnotowe „postrzega się jednoznacznie jako praktyczne odzwierciedlenie
idei spójnej, jednolitej ponadnarodowej Wspólnoty, która decyduje o całości
swojej polityki gospodarczej i socjalnej”17.
Inicjatywy uzupełniają działania realizowane w ramach celów priorytetowych. Jednakże ze środków Inicjatyw mogą być również wspierane obszary
znajdujące się poza tymi celami18. Istotne jest, aby działania podejmowane w ich
ramach były komplementarne lub też stanowiły uzupełnienie działań realizowanych przez poszczególne państwa członkowskie.
W każdym okresie programowania zmieniał się zakres tematyczny, który
obejmowały Inicjatywy Wspólnotowe. W okresie obejmującym lata 19941999
realizowanych było trzynaście Inicjatyw Wspólnotowych. Posiadały one szeroki
zakres przedmiotowy, wspierając m.in.: współpracę unijnych regionów przygra15
Rozporządzenie Rady z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych (1260/1999/WE), art. 7, ust. 1 i 2 [w:] Wspólnotowe akty prawne dotyczące
pomocy przedakcesyjnej, funduszy strukturalnych i funduszu spójności, Urząd Komitetu Integracji
Europejskiej, Warszawa 2001.
16
Zakres działań innowacyjnych jest znacznie mniejszy; obejmują one przedsięwzięcia nowatorskie odnoszące się do przygotowania studiów, projektów pilotażowych, wymiany doświadczeń, a więc mające znaczenie ponadkrajowe. Zob. Rozporządzenie Rady 1260/1999/WE, art. 22,
ust. 1.
17
K. Głąbicka, M. Grewiński, Europejska polityka regionalna, Dom Wydawniczy „Elipsa”,
Warszawa 2003, s. 128.
18
Rozporządzenie Rady 1260/1999/WE, art. 20, ust. 3.
330
nicznych, rozwój obszarów wiejskich, przystosowanie pracowników do zmian
w przemyśle, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, regenerację obszarów
miejskich i miast, promowanie dywersyfikacji obszarów zależnych od przemysłu obronnego, tekstylnego i odzieżowego oraz rybołówstwa19. Na Inicjatywy
Wspólnoty przeznaczono w latach 19941999 łącznie 14,1 mld ecu (w cenach
z 1994 r.), w tym na INTERREG II/REGEN 3472 mln ecu, tj. 24,7% kwoty
przyznanej dla Inicjatyw Wspólnotowych20. Na nowy okres programowania –
obejmujący lata 20002006  podjęto decyzję o modyfikacji polityki strukturalnej UE, a więc i Inicjatyw Wspólnoty.
Z uwagi na zbyt duże rozproszenie środków finansowych, tj. ich wydatkowanie na zbyt dużą liczbę programów, zbieżnych niekiedy z regionalnymi programami krajowymi, liczba Inicjatyw Wspólnotowych uległa zmniejszeniu.
W ten sposób koncentracja i efektywność wydatkowanej pomocy miała ulec
wzmocnieniu. Początkowe propozycje odnosiły się do ograniczenia liczby Inicjatywy do trzech, jednakże ostatecznie na szczycie w Berlinie w marcu 1999 r.
podjęto decyzję o wprowadzeniu czterech Inicjatyw na lata 20002006, obecnie
obowiązujących21. Te Inicjatywy, które wspierają realizację określonych obszarów priorytetowych, to22:
– Inicjatywa INTERREG III  dotyczy współpracy przygranicznej (transgranicznej), ponadnarodowej i międzyregionalnej; ma przyczynić się do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju przestrzeni europejskiej;
– Inicjatywa EQUAL – promuje współpracę ponadnarodową, której celem
jest wyrównywanie szans w dostępie do rynku pracy i zwalczanie wszelkich
przejawów dyskryminacji na rynku pracy;
– Inicjatywa LEADER+  wspiera rozwój obszarów wiejskich;
– Inicjatywa Urban II – ma na celu wspieranie zrównoważonego rozwoju
obszarów miejskich; dotyczy ona miast oraz obszarów miejskich dotkniętych
kryzysem, borykających się z trudnościami rewitalizacji.
Postanowiono, iż w latach 20002006 na Inicjatywy Wspólnotowe przeznaczy się 5,35% z całości dostępnych środków funduszy strukturalnych. Podkreślając znaczenie Inicjatywy INTERREG III, zwłaszcza w perspektywie przyjęcia
19
W latach 19941999 funkcjonowały następujące Inicjatywy Wspólnotowe: INTERREG II,
Employment, Leader II, Adapt, SMEs, Urban, Konver, Regis II, Retex, Resider II, Rechar II, Peace, Pesca. Zob. Structural Actions 2000–2006: Commentary and Regulations, Office for Official
Publications of the European Communities, Luxembourg 2000, s. 17.
20
I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 121; First Report on Economic and Social Cohesion 1996, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1996,
s. 152 i 153.
21
I. Pietrzyk, op. cit., s. 146 i 147.
22
Rozporządzenie Rady 1260/1999/WE, art. 20.
331
nowych członków, zarezerwowano na nią przynajmniej 2,5% środków strukturalnych. Równocześnie zwrócono uwagę na to, że w ramach tej Inicjatywy wspierane będą nie tylko działania transgraniczne, w szczególności tych państw UE, które
posiadają najdłuższe granice z krajami kandydującymi, ale również działania
służące ulepszonej koordynacji INTERREG III z programami, które nie są finansowane z funduszy strukturalnych i dostępne są dla krajów niebędących
członkami UE. Ma się na uwadze programy takie, jak: TACIS, PHARE, MEDA.
Podjęto również postanowienie, że każda Inicjatywa Wspólnoty finansowana
jest z jednego funduszu strukturalnego. Inicjatywa INTERREG III finansowana
jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, podobnie Inicjatywa URBAN II. Natomiast Inicjatywy LEADER+ i EQUAL są wspierane
odpowiednio z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji
Rolnej i Europejskiego Funduszu Społecznego.
W latach 20002006 na Inicjatywy Wspólnotowe postanowiono przeznaczyć
10,44 mld euro, z tego blisko połowę środków otrzymała Inicjatywa INTERREG III  4875 mln euro23. Ta wielkość alokacji środków odnosi się do
dotychczasowych państw UE. Przy dokonywaniu podziału środków pomiędzy
poszczególne państwa brano pod uwagę kryterium dotyczące wielkości populacji zamieszkującej wewnętrzne regiony przygraniczne, regiony najbardziej odległe oraz graniczące z krajami Europy Centralnej i Wschodniej. Największym
beneficjentem środków tej Inicjatywy jest Hiszpania (900 mln euro), a w dalszej
kolejności następujące kraje: Niemcy (737 mln euro), Grecja (568 mln euro)
oraz Włochy (426 mln euro)24.
Perspektywa przyjęcia nowych krajów do UE spowodowała przyznanie
przeszło 24 mld euro na pomoc strukturalną (włączając w to środki Funduszu
Spójności). Z całości tej kwoty na realizację programów w ramach celu 1 przeznaczono 14,96 mld euro (tabela 3).
W latach 20042006 w nowych krajach członkowskich były realizowane tylko dwie Inicjatywy, a mianowicie INTERREG III i EQUAL. Polska została największym beneficjentem funduszy strukturalnych w tym okresie. Zostały jej bowiem przeznaczone największe środki finansowe na wspieranie działań w ramach
celu 1, w ramach programu INTERREG III i EQUAL25. Z całkowitej pomocy finansowej przyznanej nowo przyjętym państwom na Inicjatywę INTERREG III
przeznaczy się 478,86 mln euro, z tego dla Polski 46,2% tej kwoty (wykres 1).
23
Structural Actions 20002006..., op. cit., s. 19.
Interreg and Urban: budgets and guidelines for 20002006, „Inforegio news”, Newsletter,
November 1999, nr 69.
25
Pozostałe Inicjatywy: Urban II i Leader+, jak i działania innowacyjne nie będą realizowane
w nowoprzyjętych krajach członkowskich w okresie 2004–2006.
24
332
Tabela 3
Alokacja środków strukturalnych Wspólnoty dla 10 nowych krajów członkowskich
Unii Europejskiej w latach 2004–2006 (w mln euro, ceny bieżące)
Kraj
Cel 1
Cel 2
Cel 3
INTERREG III
EQUAL
Fundusz
Spójnościa
Razem
Czechy
1 454,27
71,30
58,79
68,68
32,10
936,05
2 621,19
Estonia
371,36
0,00
0,00
10,60
4,07
309,03
695,06
Cypr
b
0,00
28,02
21,95
4,30
1,81
53,94
113,44
Łotwa
625,57
0,00
0,00
15,26
8,03
515,43
1 164,29
Litwa
895,17
0,00
0,00
22,49
11,87
608,17
1 537,70
1 995,72
0,00
0,00
68,68
30,29
1 112,67
3 207,36
63,19
0,00
0,00
2,37
1,24
21,94
88,74
8 275,81
0,00
0,00
221,36
133,93
4 178,60
12 809,70
237,51
0,00
0,00
23,65
6,44
188,71
456,31
Węgry
Malta
Polska
Słowenia
Słowacja
Razem
1 041,04
37,17
44,94
41,47
22,27
570,50
1 757,39
14 959,64
136,49
125,68
478,86
252,05
8 495,04
24 451,18
a
Średnia; b włączając Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa.
Źródło: Structural Funds for the 10 accession countries: the European Commission gives the green light, „Inforegio news”, Newsletter, January 2004, nr 118.
Polska
46,23%
Malta
0,49%
Słowenia
4,94%
Węgry
14,34%
Litwa
4,70%
Łotwa
3,19%
Cypr
0,90%
Estonia
2,21%
Czechy
14,34%
Słowacja
8,66%
Wykres 1. Podział środków na realizację Inicjatywy INTERREG III dla nowych państw
członkowskich Unii Europejskiej w latach 20042006
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Structural Funds..., op. cit.
333
Tak więc w poszerzonej UE Inicjatywa INTERREG III odgrywa istotną rolę,
wspierając przedsięwzięcia o charakterze ponadgranicznym. Ma ona tym samym
wymiar ponadregionalny.
3. INTERREG III – program wspierania współpracy
przygranicznej, ponadnarodowej i międzyregionalnej26
Inicjatywa INTERREG III korzysta z doświadczeń Inicjatywy INTERREG II
realizowanej w latach 19941999, która wspierała współpracę przygraniczną,
dotyczącą transeuropejskich sieci energetycznych i współpracę intraregionalną 
głównie w dziedzinie planowania przestrzennego27. W kolejnym okresie nastąpiło przeformułowanie i zmodyfikowanie obszarów wsparcia. Celem Inicjatywy
INTERREG III w latach 20002006 jest przyczynianie się do spójności społeczno-gospodarczej i zapewnienie harmonijnego, zrównoważonego rozwoju
przestrzeni europejskiej, realizowanego poprzez poszczególne komponenty tej
Inicjatywy28. Priorytetowymi działaniami są działania ukierunkowane na wzmocnienie integracji terytorialnej w obrębie UE oraz UE z krajami niebędącymi
członkami tego ugrupowania. Nakreślono priorytety, które poprzez tę Inicjatywę
będą realizowane. Przedmiotem specjalnej uwagi uczyniono obszary przygraniczne, stanowiące granice zewnętrzne UE oraz regiony najbardziej oddalone 29.
Inicjatywa INTERREG III składa się z trzech komponentów, które wspierają odpowiednio określone obszary: współpracę transgraniczną, ponadnarodową i międzyregionalną.
W ramach INTERREG-u IIIA (tzw. komponent A) promowane są działania
służące rozwijaniu zintegrowanej współpracy między władzami publicznymi
obszarów tych krajów, które sąsiadują ze sobą (graniczą). Wspierane są również
regiony znajdujące się na zewnętrznych granicach Wspólnoty oraz na niektórych
26
Rozważania zawarte w niniejszej części artykułu przygotowano na podstawie: Communication from the Commission to the Member States of 28.04.00 laying down guidelines for
a Community Initiative concerning trans-European cooperation intended to encourage harmonious and balanced development of the European territory INTERREG III, Commission of the European Communities, 28.4.00 C(2000) 11010-EN; oraz Inicjatywy Wspólnoty 20002006 na rzecz
zrównoważonego rozwoju. Wnioski dla Polski (dokumenty robocze, omówienia, komentarze), Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, WarszawaGdańsk, czerwiec 2000.
27
M. Kasprzyk, Zasady funkcjonowania programu Interreg II na podstawie doświadczeń
niemieckich, „Wspólnoty Europejskie” 2000, nr 2, s. 46; Inicjatywy Wspólnoty 2000–2006...,
op. cit., s. 13.
28
Wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące Inicjatywy INTERREG III zostały zawarte
w: Communication from the Commission..., op. cit.
29
Communication from the Commission..., op. cit., s. 3 i 4.
334
granicach morskich. Nawiązywana współpraca pomiędzy władzami tych obszarów ma na celu aktywizację tych obszarów oraz wspólne rozwiązanie lokalnych
problemów30.
INTERREG IIIB (tzw. komponent B) dotyczy wspierania zrównoważonego,
trwałego, harmonijnego rozwoju całego obszaru UE i służyć ma integracji przestrzennej, a obszarem współpracy ma być współpraca ponadnarodowa regionów,
które należą do określonych stref programowych. Współpraca ta prowadzona ma
być bowiem w ramach wydzielonych zgrupowań dużych regionów. Wydzielono
13 takich stref  dużych regionów paneuropejskich. Podejmowane działania mają wspierać współpracę ponadnarodową prowadzoną pomiędzy władzami
różnych szczebli. W ramach tego komponentu obszary wsparcia są ściśle określone i dotyczą m.in.: opracowania strategii operacyjnych rozwoju przestrzennego o zasięgu transnarodowym, promowania efektywnych i zrównoważonych
systemów transportowych, promowania ochrony środowiska i dobrego zarządzania dziedzictwem kulturowym, promowania integracji pomiędzy regionami
nadmorskimi i wyspiarskimi, oraz takiej, która włączyłaby w tę współpracę regiony najbardziej oddalone.
W ramach ostatniego komponentu INTERREGU IIIC promowane jest rozwijanie współpracy międzyregionalnej na skalę europejską, jednakże pomiędzy
obszarami, które nie przylegają do siebie. Dokonuje się to poprzez wspieranie
działań mających na celu poprawę skuteczności polityk oraz instrumentów rozwoju regionalnego. Promuje się powiązania sieciowe odnoszące się do polityki
regionalnej (współpracę sieciową regionów), buduje się sieć współpracy, czerpie
wzory z najlepszych przykładów (good practice). Do otrzymania wsparcia ze
środków tego komponentu uprawnione są regiony z całego obszaru Wspólnoty.
Wyodrębniono cztery strefy programowe z tym, że zadeklarowanie udziału
w jednej strefie nie powoduje, że traci się możliwość uczestnictwa w działaniach
realizowanych przez inną strefę. Zagadnieniami priorytetowymi wspieranymi ze
środków programu są tematy sformułowane przez Komisję i dotyczące m.in.:
badań naukowych, rozwoju technologicznego, wspierania małych i średnich
przedsiębiorstw, rozwoju społeczeństwa informacyjnego, turystyki, kultury.
Wyróżnia się programy przygotowywane z inicjatywy państw członkowskich (tzw. inicjatywy narodowe) oraz z inicjatywy wspólnotowej. Należy
wspomnieć o odmienności programowania i pozyskiwania środków z Inicjatyw
Wspólnotowych. Komisja Europejska prezentuje bowiem priorytetowe obszary
(dziedziny), które będą wspierane przez poszczególne Inicjatywy, biorąc pod
uwagę problemy, które mają zostać rozwiązane. Po dokonaniu konsultacji z kra30
Został wyróżniony określony obszar działania tej Inicjatywy. Obszarami, które mogą ubiegać
się o wsparcie ze środków wymienionego komponentu są jednostki terytorialne poziomu NUTS III 
położone wzdłuż granic wewnętrznych i zewnętrznych UE oraz niektóre obszary nadmorskie.
335
jami członkowskimi określane są wytyczne dla każdej z Inicjatyw 31. W dalszej
kolejności państwo członkowskie przedkłada programy, do których przesyłane
są ich uzupełnienia (tzw. uzupełnienia programów). Procedura ta jest odmienna
niż w przypadku programów inicjowanych i przedkładanych przez dane państwo
członkowskie. Wówczas bowiem państwa członkowskie same określają, na jakie
priorytetowe obszary – istotne dla rozwiązania problemów poszczególnych krajów czy też ich regionów  będzie kierowana pomoc finansowa z funduszy
strukturalnych32. Jednakże regiony te muszą być zakwalifikowane do odpowiedniego celu polityki europejskiej.
Inicjatywa INTERREG III wdrażana jest zgodnie z określonymi zasadami.
Chodzi o: budowanie wspólnego programu Inicjatywy Wspólnoty, przy czym
podejmowane działania muszą przynosić wartość dodaną, a wspieranie ze środków operacje muszą mieć określony wpływ transnarodowy. Dopuszczalne jest
również współfinansowanie programów, które są realizowane w jednym państwie, ale pod warunkiem, że ich efekt będzie miał charakter transgraniczny. Realizowana musi być zasada partnerstwa przejawiająca się w szerokim zaangażowaniu władz publicznych, również partnerów społecznych i gospodarczych.
W przygotowywanych programach powinny być odzwierciedlone wytyczne odnoszące się do funduszy strukturalnych, także do polityk Wspólnoty. Programy
muszą być komplementarne do działań wspieranych ze środków funduszy strukturalnych w ramach poszczególnych celów czy Inicjatyw 33.
4. Implementacja Inicjatywy INTERREG III w Polsce
Poszczególne regiony Polski, w tym regiony przygraniczne, w nierównomierny sposób doświadczać będą konsekwencji związanych z członkostwem
w UE. Przykładowo, regiony usytuowane wzdłuż granicy polsko-niemieckiej
tracą korzyści wynikające z ich lokalizacji w odniesieniu do pozostałych regionów kraju, czy też różnicy w wysokości wynagrodzeń i cen po obu stronach
granicy. Stając się regionem UE, są one narażone na współzawodnictwo z silnie
wspieranymi do tej pory regionami przygranicznymi Niemiec. Wschodnie obszary przygraniczne Polski powinny zostać zaktywizowane, bowiem stają się
granicą zewnętrzną UE, będącą przedmiotem jej specjalnej uwagi 34.
31
Rozporządzenie Rady 1260/1999/WE, art. 21.
K. Gawlikowska-Hueckel, Procesy rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej: konwergencja czy polaryzacja?, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 236.
33
Inicjatywy Wspólnoty 2000–2006..., op. cit., s. 15 i 16.
34
I. Jędrzejczyk, Wykorzystanie inwestycji do budowy przewagi konkurencyjnej regionu
w procesie integracji europejskiej [w:] Problemy transformacji..., op. cit., s. 104–108.
32
336
Regiony przygraniczne Polski wymagają wsparcia. Charakteryzują się problemami pilnymi do rozwiązania. Wskazuje się, że obszar pogranicza polsko-niemieckiego boryka się z trudnościami strukturalnymi, w tym z bezrobociem
strukturalnym. Jedynie działania prowadzone w długim okresie, zmierzające do
transformacji tych obszarów w „regiony uczące się”, mogą dać pozytywne rezultaty. Równie ważne jest wsparcie ich środkami finansowymi UE, a skoordynowanie przedsięwzięć prowadzonych po obu stronach granicy wzmocni rezultaty działań, przyczyniając się do poprawy sytuacji gospodarczej tych obszarów35. Wraz
z przesuwaniem się granic UE uwaga powinna zostać skierowana nie tylko na
wspierane silnie do tej pory obszary zachodniej Polski, lecz również na granicę
południową i wschodnią. Dla zaktywizowania gospodarczego regionów przygranicznych znaczenie ma prowadzona współpraca transgraniczna  wymagająca
stworzenia odpowiednich warunków dla jej rozwoju, wśród których wymienia
się odpowiedni poziom rozwoju infrastruktury obszarów leżących po obu stronach granic, czy też otoczenia dla dokonywania działalności gospodarczej36.
Komponent A
80%
Komponent C
6%
Komponent B
14%
Wykres 2. Podział środków na realizację Inicjatywy INTERREG III w Polsce
w latach 20042006
Źródło: dane Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.interreg.mgpips.gov.pl/_
fundusze.php?dzial=1002& poddzial= =1223&dokument=2559, 4.06.2004.
Wielkość środków finansowych przyznanych Polsce na realizację Inicjatywy
INTERREG III w latach 20042006 wyniesie 221,358 mln euro. Z całości tej
kwoty, 80% alokacji, tj. 177,087 mln euro przeznaczono na finansowanie działań w obrębie komponentu A (wykres 2). Pozostałą kwotę przeznaczono na
35
E. Nowińska-Łaźniewska, J. Kotus, Problemy bezrobocia na pograniczu polsko-niemieckim
w perspektywie integracji z UE, „Wspólnoty Europejskie” 2003, nr 1.
36
A. Mierosławska, Czynniki aktywizujące i hamujące rozwój współpracy transgranicznej,
„Samorząd Terytorialny” 2004, nr 3, s. 43 i 44.
337
realizację działań z INTERREGu IIIB – 14%, tj. 30,99 mln euro oraz 6%,
tj. 13,282 mln euro na działania realizowane w ramach tzw. komponentu C.
W ramach INTERREGu IIIA największa alokacja środków, czyli ponad 48%
całkowitej alokacji przyznanej dla Polski w obrębie tego komponentu, została
przeznaczona na realizację programów na granicy zachodniej. Rozdysponowanie kwot na poszczególne programy realizowane w ramach INTERREG IIIA,
wdrażanego w Polsce, przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4
Alokacja środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Inicjatywy INTERREG IIIA dla Polski w latach 20042006
Programy  wyszczególnienie
Wielkość środków (w euro)
Polska  Meklemburgia
Polska – Brandenburgia
29 942 930
Polska  Saksonia
26 610 520
Polska  Czechy
18 002 947
Polska  Słowacja
10 501 719
Polska  Litwa  Federacja Rosyjska (Obwód
Kaliningradzki)
24 161 496
Polska  Ukraina  Białoruś
INTERREG IIIA (całość alokacji)
30 048 271
37 818 870
177 086 753
Źródło: jak na wykresie 2.
Natomiast w ramach komponentu B Polska jest objęta następującymi programami: Region Morza Bałtyckiego – BSR (ang. Baltic Sea Region) oraz CADSES
 Obszar Europy Środkowej, Adriatyckiej, Naddunajskiej i Południowo-Wschodniej (ang. Central, Adriatic, Danubian and South-Eastern European Space),
a w ramach komponentu C Polska przynależy do Strefy Wschodniej i do Strefy
Północnej.
Zgodnie z dokumentem Podstawy wsparcia Wspólnoty37, przedstawiającym
kierunki wykorzystania środków wspólnotowych w Polsce w latach 20042006,
środki strukturalne mają być przeznaczone na realizację następujących tzw. osi
rozwoju:
37
Podstawy wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework) to dokument, w którym
zostały określone m.in. wielkość funduszy strukturalnych i innych instrumentów oraz kierunki ich
wydatkowania w Polsce w latach 20042006. Dokument ten dla Polski został przyjęty przez Kolegium Wysokich Komisarzy 10 grudnia 2003 r. i przez Radę Ministrów 23 grudnia 2003 r. Zob.
Podstawy wsparcia Wspólnoty 20042006. Podstawowe informacje, Ministerstwo Gospodarki,
Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, grudzień 2003, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/_
fundusze.php?dzial=1192&poddzial=1205&dokument=2539, 4.06.2004.
338
1) rozwój sektora przedsiębiorstw oraz wzrost zatrudnienia w sektorze
przedsiębiorstw;
2) rozwój zasobów ludzkich;
3) zwiększenie poziomu inwestycji infrastrukturalnych związanych ze wzrostem gospodarczym i jakością życia;
4) poprawę warunków dla rozwoju regionalnego, w tym rozwoju obszarów
wiejskich.
Działania realizowane w ramach punktu czwartego będą wdrażane m.in. za
pomocą Inicjatywy Wspólnoty INTERREG III.
Tabela 5
Wybrane dane dotyczące pogranicza polsko-czeskiego (stan na 31 grudnia)a
Regionb
Ludność
(ogółem)
Gęstość
zaludnienia
(osoba/km2)
Stopa bezrobocia
(w %)
Liberecký
3 163
427 396
135
7,35
Královéhradecký
4 758
549 329
115
6,32
Pardubický
4 519
507 176
112
7,93
Olomoucký
5 140
638 374
124
11,78
Moravskoslezský
5 554
1 265 912
228
15,11
Czechy
78 866
10 206 436
129
8,90
Podregion Jeleniogórsko-Wałbrzyski
10 371
1 332 622
128
27,60
Podregion Opolski
9 412
1 061 009
113
19,40
Podregion Rybnicko-Jastrzębski
1 354
645 244
477
16,30
Bielsko-Bialski
2 352
643 586
274
12,90
312 685
38 218 531
122
18,00
Polska
a
Powierzchnia
(km2)
b
Dane dla Polski za 2002 r., dane dla Czech za 2001 r.; odpowiednik jednostki terytorialnej poziomu NUTS III.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Community Initiative Programme – CIP, INTERREG
IIIA, Czech Republic–Poland (version July 2003), s. 36, http://www.interreg.mgpips.gov.pl/_fundusze.php?dzial=1002&poddzial=1249&podpoddzial=1300&dokument=2662, 16.05.2004; oraz
Rocznik Statystyczny Województw 2003, GUS, Warszawa 2003, s. CXXVI–CXXVII i CL–CLIII.
Regiony przygraniczne Polski zostały objęte wsparciem w ramach Inicjatywy INTERREG IIIA38. W latach 20042006 programy finansowane z tego kom38
Regionami uprawnionymi do otrzymania wsparcia w ramach INTERREG IIIA są jednostki
terytorialne poziomu NUTS III. W przypadku Polski stanowią one odpowiednik podregionów.
339
ponentu będą realizowane na trzech granicach, tj. polsko-niemieckiej, wzdłuż granicy południowej polsko-czeskiej i polsko-słowackiej. Wdrażane będą również
programy na wschodniej granicy Polski, a więc na granicy polsko-ukraińskiej,
polsko-białoruskiej, polsko-litewskiej i polsko-rosyjskiej39.
Na pograniczu polsko-czeskim zasięg terytorialny programu obejmie po
stronie polskiej następujące podregiony: jeleniogórsko-wałbrzyski (województwo dolnośląskie), opolski (województwo opolskie), rybnicko-jastrzębski oraz
bielsko-bialski (województwo śląskie). Podstawowe dane odnoszące się do wymienionych obszarów przygranicznych przedstawiono w tabeli 5.
Jak wynika z danych zestawionych w tabeli 5, polskie regiony przygraniczne
borykają się z wysokim bezrobociem. Natomiast po stronie czeskiej wysokość
bezrobocia jest zróżnicowana. Wśród słabości pasma pogranicza polsko-czeskiego wymienia się m.in. występujące problemy w zakresie środowiska naturalnego, niewystarczającą ochronę przeciwpowodziową i antyerozyjną, także rozwój infrastruktury nie jest dostateczny, ograniczony warunkami naturalnymi,
a stan połączeń komunikacyjnych wręcz zły40.
Tabela 6
Podstawowe dane odnoszące się do pogranicza polsko-słowackiego
Regionb
Powierzchnia
(km2)
Ludność
a
Gęstość
zaludnienia
(osoba/km2)
Stopa bezrobocia
(w %; stan na
31 grudnia)b
Žilinský
6 788,37
692 332
102
14,74
Prešovský
8 992,64
789 968
88
23,00
Podregion BielskoBialski
2 352,00
643 586
274
12,90
Podregion Nowosądecki
7 478,00
1 096 875
147
16,40
Podregion Krośnieńsko-Przemyski
10 414,00
949 751
91
18,20
312 685,00
38 218 531
122
18,00
Polska
a
Dane dla Polski za 2002 r., dane dla Słowacji za 2001 r., w przypadku stopy bezrobocia dane dla
obu krajów za 2002 r.; b odpowiednik jednostki terytorialnej poziomu NUTS III.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: INTERREG IIIA Poland–Slovak Republic. Community
Initiative Programme 20042006 (draft, September 2003), s. 20, http://www.interreg.mgpips.gov.
pl/_fundusze.php?dzial=1002&poddzial=1249&podpoddzial=1250&dokument=2609, 16.05.2004;
oraz Rocznik Statystyczny Województw 2003, op. cit., s. CXXVI, CXXVII i CL–CLIII.
39
Na granicy wschodniej będą realizowane programy trójstronne.
Community Initiative Programme – CIP, INTERREG IIIA, Czech Republic–Poland (version
July 2003), s. 12, http://www.interreg.mgpips.gov.pl/_fundusze.php?dzial=1002&poddzial=1249&
podpoddzial=1300&dokument=2662, 16.05.2004.
40
340
Wsparcie z INTERREGu IIIA przeznaczone jest także dla regionów pogranicza polsko-słowackiego. Program obejmuje zasięgiem terytorialnym trzy podregiony po stronie polskiej: bielsko-bialski (województwo śląskie), nowosądecki
(województwo małopolskie) i krośnieńsko-przemyski (województwo podkarpackie). Natomiast po stronie słowackiej do otrzymania pomocy finansowej
w ramach tego komponentu kwalifikują się dwa regiony. Podstawowe dane obrazujące sytuację w tym pasie pogranicza przedstawiono w tabeli 6.
Jak wynika z przedstawionych danych, trudna sytuacja tego obszaru określona jest także wysoką stopą bezrobocia, a same obszary są słabo rozwinięte.
Wdrażanie Incjatywy INTERREG IIIA będzie następować na podstawie
opracowanego przez władze obu krajów wspólnego wieloletniego dokumentu
programowego, który zawiera odpowiednie elementy, wyspecyfikowane w wytycznych przedstawionych przez Komisję Europejską41.
W przygotowanych dokumentach programowych dla obu obszarów granicznych zostały sformułowane priorytety mające na celu rozwiązanie specyficznych, wybranych problemów rozwojowych tych obszarów. Ograniczone możliwości finansowe determinowały także liczbę priorytetów, w obrębie których
można ubiegać się o wsparcie. Dla pogranicza polsko-czeskiego i polsko-słowackiego zostały wypracowane priorytety wymienione w tabeli 7, w ramach
których będą realizowane działania w latach 20042006.
Przy opracowywaniu dokumentów programowych istotne stały się dokumenty już istniejące oraz doświadczenia pozyskane w trakcie wdrażania wspólnych programów finansowanych ze środków Phare CBC na tym obszarze pogranicza42. Wspomnieć należy, że Polska uczestniczyła w programach (na
zachodniej granicy) współfinansowanych ze środków Phare CBC, które były
komplementarne do INTERREGu IIIA – realizowanego po stronie niemieckiej.
Powiązania historyczne i kulturowe obszarów po obu stronach granic, a także
realizowana już współpraca mogą przyczynić się do intensyfikacji i wzmocnienia wzajemnych stosunków, zwłaszcza gospodarczych.
Na południowej i zachodniej granicy Polski realizowane były już programy
z zakresu współpracy przygranicznej, w związku z tym wdrażanie przyszłych
programów INTERREG IIIA wydaje się łatwiejsze, aniżeli w przypadku programów realizowanych na granicy wschodniej. Przewidywane trudności tkwią
w braku doświadczeń w realizacji tego typu współpracy na wschodnim przygraniczu Polski i w słabym przygotowaniu administracji. Trudności wynikają rów41
The INTERREG III Community Initiative. How to prepare programmes. A practical guide
for preparing new, and amending existing INTERREG III Community Initiative Programmes, as
a result of Enlargement, European Commission, 2004, http://www.europa.eu.int/comm/regional_
policy/interreg3/doc/docu_en.htm, 9.06.2004.
42
Zob. Strategia rozwoju pogranicza polsko-czeskiego, „Biuletyn Pogranicza Polsko-Czeskiego” 2000, nr 3 (suplement).
341
nież ze strony partnerów zza granicy wschodniej, a koniecznością jest także
skoordynowanie działań z programami wnoszącymi wkład finansowy dla partnerów niebędących krajami członkowskimi UE43.
Tabela 7
Priorytety programów dla Inicjatywy INTERREG IIIA na lata 2004–2006:
Polska–Słowacja i Polska–Czechy
Priorytety zidentyfikowane na obszarze
pogranicza polsko-słowackiego
Priorytet 1. Rozwój infrastruktury
Działanie 1. Rozwój infrastruktury technicznej
i komunikacyjnej
Działanie 2. Rozwój infrastruktury ochrony
środowiska
Priorytet 2. Rozwój społeczno-ekonomiczny
Działanie 1. Rozwój zasobów ludzkich i promocja przedsiębiorczości
Działanie 2. Ochrona dziedzictwa naturalnego
i kulturowego
Działanie 3. Wsparcie dla inicjatyw lokalnych
Priorytet 3. Pomoc techniczna
Priorytety zidentyfikowane na obszarze
pogranicza polsko-czeskiego
Priorytet 1. Dalszy rozwój i modernizacja infrastruktury dla poprawy konkurencyjności
obszaru pogranicza
Działanie 1. Wsparcie infrastruktury o znaczeniu transgranicznym
Działanie 2. Infrastruktura ochrony środowiska
i ochrony przeciwpowodziowej
Działanie 3. Wspieranie infrastruktury okołobiznesowej i turystycznej
Priorytet 2. Rozwój społeczności lokalnej pogranicza
Działanie 1. Rozwój turystyki
Działanie 2. Wspieranie inicjatyw lokalnych
Działanie 3. Wspieranie transgranicznych
struktur organizacyjnych i sieci współpracy
Priorytet 3. Pomoc techniczna
Źródło: INTERREG IIIA..., op. cit., s. 1518; Community Initiative Programme..., op. cit., s. 1721.
Programy opracowywane dla Inicjatyw Wspólnotowych muszą być zgodne
z wytycznymi przygotowywanymi przez Komisję Europejską44. Zostały określone i sformułowane kryteria wyboru projektów do finansowania ze środków
komponentu A. Komisja zwraca uwagę na to, iż projekty muszą mieć charakter
transgraniczny. Przedstawiany projekt musi być zgodny ze strategiami, politykami krajowymi i regionalnymi. Konieczne jest również wykazanie jego zgodności z politykami wspólnotowymi i komplementarność z innymi programami
43
M. Guz-Vetter, Polsko-niemieckie pogranicze: szanse i zagrożenia w perspektywie przystąpienia do Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002, s. 115 i 116.
44
Zob. Communication from the Commission..., op. cit.; oraz dodatkowe wskazania dotyczące
programu dla nowych krajów członkowskich w: The INTERREG III Community Initiative...,
op. cit.
342
europejskimi. W danym projekcie musi wziąć udział określona liczba partnerów.
Nieodzowne jest także zapewnienie wkładu własnego dla sfinansowania danego
projektu – nie mniejszego niż 25% wartości projektu.
Wspomnieć tutaj należy o odbiorcach unijnej pomocy w ramach INTERREGu IIIA, czyli beneficjentach. Będą to jednostki samorządu terytorialnego,
związki samorządowe, partnerzy społeczno-ekonomiczni, instytucje edukacyjne,
kulturalne, naukowo-badawcze, promujące przedsiębiorczość, dyrekcje parków
narodowych, organizacje turystyczne, organizacje pozarządowe oraz Kościoły
i wspólnoty religijne.
Obecnie w regionach, w tym w województwie śląskim, wdrażane są już programy finansowane ze środków INTERREG IIIC. Wśród przedsięwzięć, które
są uruchamiane w ramach Inicjatywy INTERREG IIIC, wymienić można projekt „Regionalny Trójkąt Weimarski INTERREG IIIC”. Powinien on przyczynić
się do intensyfikacji i poszerzenia współpracy zaangażowanych regionów. Przy
jego realizacji współpracować będą trzy regiony: województwo śląskie, Północna
Nadrenia-Westfalia (będąca Partnerem Wiodącym projektu) oraz region Nord-Pas de Calais we Francji45. Wymienione regiony współpracują już ze sobą.
Działania, w ramach tej współpracy, które mogą uzyskać wsparcie i będą podejmowane, dotyczą restrukturyzacji przemysłu i terenów poprzemysłowych
oraz polityki społecznej. Finansowane będą również przedsięwzięcia służące
tworzeniu nowoczesnej administracji. Województwo śląskie będzie odpowiedzialne za wdrażanie tego ostatniego obszaru. Zakończenie realizacji projektu
przewidziane jest na marzec 2007 r. Realizowany typ przedsięwzięcia to: Regionalne Przedsięwzięcie Ramowe, w którym uczestnicy pochodzą co najmniej
z 3 krajów, są nimi albo jednostki terytorialne regionu, bądź to inne jednostki,
które mogą działać w ich imieniu46. W ramach INTERREGu IIIC realizowany
jest także projekt „Sieć partnerów przemysłowych”, służący wymianie informacji z partnerami związanymi z restrukturyzacją, w ramach którego przewidziano
seminaria.
Wspomnieć należy, iż w Polsce, w regionach przygranicznych, wdrażane
były programy, dla których środki finansowe po drugiej stronie granicy pochodziły z programu INTERREG IIIA. Środki z programu współpracy przygranicznej Phare CBC przeznaczone były na wspieranie współpracy w ramach programu INTERREG IIIA na granicy polsko-niemieckiej i sfinansowanie polskiej
części wkładu do programu. Również w ramach INTERREGu II realizowana
była współpraca transgraniczna między nowymi landami Niemiec a Polską, któ45
Te partnerskie regiony współpracowały już ze sobą, wnosząc doświadczenia w zakresie
restrukturyzacji przemysłu.
46
Zob. informacje na temat projektu Regionalny Trójkąt Weimarski INTERREG IIIC:
http://www.silesia-region.pl/wiadomosc.php?id=827&curr_hit=1&kategoria1=21&szukane=&kolej=0,
4.06.2004.
343
ra zaowocowała powstaniem euroregionów obejmujących tereny przygraniczne
Niemiec i Polski oraz przygraniczne tereny niemieckie, polskie i czeskie. Jednakże sprawna współpraca tych euroregionów była ograniczona poprzez bariery
prawne, ekonomiczne, społeczne i organizacyjne. Środki na finansowanie programu ze strony polskiej pochodziły z programu Phare47.
W ramach Inicjatywy INTERREG wspierane są więc działania mające na
celu rozwój współpracy przygranicznej, pomimo iż wielkość środków przeznaczona dla Polski na jej prowadzenie jest stosunkowo niewielka w porównaniu
z wielkością środków przekazywanych w ramach funduszy strukturalnych. Niemniej jednak wypracowane rozwiązania organizacyjne służyć będą efektywniejszemu ich zdobyciu w przyszłości. Ważne również jest to, iż realizowane projekty różnego typu służyć będą integracji społeczeństw po obu stronach granic.
Inicjatywa Wspólnotowa INTERREG III to program, którego Polska jest
głównym beneficjentem wśród nowych krajów członkowskich. Kraj nasz aktywnie włącza się i uczestniczy w procesie programowania i realizacji tej Inicjatywy. W związku z tym okres po rozszerzeniu UE należy wykorzystać na jak
najlepsze zarządzanie programami, tym bardziej, że środki finansowe są przedmiotem zainteresowania podmiotów współuczestniczących w programie po obu
stronach granic.
5. Propozycje dotyczące współpracy terytorialnej w nowej
polityce spójności Unii Europejskiej po 2006 r.
W najnowszym – trzecim już – raporcie, przygotowanym przez Komisję Europejską, wysunięto propozycje dla podejmowanych działań48. Zostały sformułowane nowe priorytetowe cele polityki spójności i określono je w sposób następujący49:
– konwergencja – cel ukierunkowany na pobudzenie rozwoju gospodarczego i tworzenie nowych miejsc pracy w najmniej rozwiniętych krajach członkowskich i regionach,
– regionalna konkurencyjność i zatrudnienie – cel mający podnieść konkurencyjność gospodarczą i wzrost zatrudnienia,
47
D. Czykier-Wierzba, Wykorzystanie funduszy strukturalnych w nowych landach Niemiec
w latach 19941999, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 3, s. 64 i 65.
48
op. cit.
49
Ibidem, s. XXVII–XXXI. Zob. także: A new partnership for cohesion: convergence, competitiveness, cooperation, „Inforegio news”, Newsletter, March 2004, nr 120.
344
– europejska współpraca terytorialna – cel promujący harmonijny i zrównoważony rozwój całego obszaru Wspólnoty.
Szerszego komentarza wymaga ostatni z wyżej wymienionych celów. Realizacja tego celu nastąpi poprzez wspieranie współpracy przygranicznej, ponadnarodowej i międzyregionalnej. Komisja zaproponowała ten nowy, priorytetowy
cel, opierając się na pozytywnych doświadczeniach uzyskanych z wdrażania Inicjatywy INTERREG. Cel ten obejmie obszary położone wzdłuż granic UE, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych, z zadaniem wypracowania przez władze sąsiadujących obszarów wspólnych rozwiązań odnośnie do niektórych
problemów. Współpraca transgraniczna obejmie nie tylko granice lądowe, ale
również kwalifikujące się granice morskie. Podejmowane działania będą finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Warto
zwrócić uwagę, że w ramach tego celu zaproponowano wprowadzenie tzw. nowego instrumentu prawnego dla współpracy przygranicznej50. Przedstawiono
również nowy instrument sąsiedztwa (New Neighbourhood Instrument NNI),
który miałby funkcjonować po obu stronach granic zewnętrznych Wspólnoty.
Przewiduje się objęcie jego oddziaływaniem także granic morskich. Jego zadaniem jest wspieranie współpracy transgranicznej i zrównoważonego rozwoju
ekonomicznego oraz społecznego.
Komisja Europejska, tworząc ten ostatni cel, przystępuje do budowy nowej
formy współpracy regionów ponadpaństwowych, mających nowy status. Rozwiązanie to ma jednak charakter fakultatywny. Komisja proponuje bowiem dokonanie oceny dotychczas funkcjonujących 13 stref współpracy ponadnarodowej
w ramach INTERREGu IIIB i wyznaczenie spójnych stref współpracy, w ramach których podejmowane działania będą się koncentrować wokół zidentyfikowanych, ponadnarodowych priorytetów51.
Zakończenie
Poszerzenie UE o nowe kraje członkowskie spowoduje pogłębienie dysproporcji międzyregionalnych. W szczególnie trudnej sytuacji znajdą się regiony
przygraniczne. W latach 20002006 współpraca przygraniczna, ponadnarodowa
i międzyregionalna w krajach UE wspierana jest poprzez Inicjatywę Wspólnotową INTERREG III, w ramach której realizowane są jej trzy komponenty.
50
Nie został on precyzyjnie zdefiniowany, jednakże ma na celu rozwiązanie problemów, które
będą pojawiać się w związku z realizacją europejskich programów transgranicznych.
51
op. cit., s. XXXI.
345
Polska, uzyskawszy członkostwo w UE, została także objęta tym programem
w latach 20042006. Inicjatywa INTERREG III, wspierając rozwój współpracy
przygranicznej, powinna wnieść istotny wkład w aktywizację gospodarczą obszarów przygranicznych w Polsce. Warunkiem uzyskania określonych efektów
społeczno-ekonomicznych jest sprawna absorpcja środków finansowych. Jednakże ważne również jest skuteczne współdziałanie społeczności po obu stronach granicy. Wtedy bowiem realizowane projekty nie staną się tylko kolejnym
wykorzystaniem środków na realizację „widocznych” inwestycji, lecz również
zmobilizują społeczności zamieszkujące te obszary do współpracy, do wspólnych przedsięwzięć, nawiązywania więzi kulturowych, społecznych, budowania
nowych kontaktów gospodarczych. Kreując w efekcie „ducha przedsiębiorczości”, wzmocnią one istniejący tam kapitał ludzki, budując potencjał regionu także
i w tym wymiarze. Prowadzona współpraca transgraniczna może stwarzać
ogromną szansę na dalszy rozwój regionów przygranicznych z uwagi na specyfikę istniejących tam problemów rozwojowych.
Obecnie prowadzone są dyskusje na temat przyszłego kształtu europejskiej
polityki spójności w latach 20072013. Został zaproponowany nowy cel: europejska współpraca terytorialna, w ramach której wspierana będzie współpraca
przygraniczna, ponadnarodowa i międzyregionalna.
Literatura
A new partnership for cohesion: convergence competitiveness cooperation. Third report on economic and social cohesion, European Commission, February 2004, http://www.europa.eu.int/
comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/cohesion3/cohesion3_en.htm, 25.05.2004.
A new partnership for cohesion: convergence, competitiveness, cooperation, „Inforegio news”,
Newsletter, March 2004, nr 120.
Communication from the Commission to the Member States of 28.04.00 laying down guidelines for
a Community Initiative concerning trans-European cooperation intended to encourage harmonious and balanced development of the European territory INTERREG III, Commission of
the European Communities, 28.4.00 C(2000) 11010-EN.
Community Initiative Programme – CIP, INTERREG III A, Czech Republic–Poland (version July
2003), http://www.interreg.mgpips.gov.pl/_fundusze.php?dzial=1002&poddzial=1249&podpoddzial=1300&dokument=2662, 16.05.2004.
Czykier-Wierzba D., Wykorzystanie funduszy strukturalnych w nowych landach Niemiec w latach
1994-1999, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 3.
First Report on Economic and Social Cohesion 1996, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1996.
Gawlikowska-Hueckel K., Procesy rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej: konwergencja czy
polaryzacja?, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003.
Głąbicka K., Grewiński M., Europejska polityka regionalna, Dom Wydawniczy „Elipsa”, Warszawa 2003.
Guz-Vetter M., Polsko-niemieckie pogranicze: szanse i zagrożenia w perspektywie przystąpienia
do Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.
346
Heffner K., Polko A., Górny Śląsk i Północne Morawy jako region transgraniczny [w:] Górny
Śląsk i Północne Morawy jako silny region transgraniczny Europy Środkowej, pod red.
A. Klasika i O. Milerskiego, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001.
Inicjatywy Wspólnoty 20002006 na rzecz zrównoważonego rozwoju. Wnioski dla Polski (dokumenty robocze, omówienia i komentarze), Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, WarszawaGdańsk, czerwiec 2000.
Interreg and Urban: budgets and guidelines for 20002006, „Inforegio news”, Newsletter, November 1999, nr 69.
INTERREG IIIA Poland–Slovak Republic. Community Initiative Programme 20042006 (draft,
September 2003), http://www.interreg.mgpips.gov.pl/_fundusze.php?dzial=1002&poddzial=
1249&podpoddzial=1250&dokument=2609, 16.05.2004.
Jedność, solidarność, różnorodność Europy, jej narodów i jej terytorium. Drugi raport w sprawie
spójności gospodarczej i społecznej, Komisja Europejska, weryfikacja i tłumaczenie: Urząd
Komitetu Integracji Europejskiej w Warszawie, http://www.rcie.katowice.pl/?strona=Dokumenty.
Jędrzejczyk I., Wykorzystanie inwestycji do budowy przewagi konkurencyjnej regionu w procesie
integracji europejskiej [w:] Problemy transformacji struktur regionalnych i konkurencyjność
regionów w procesie integracji europejskiej, materiały z konferencji pod red. A. Klasika
i Z. Zioło, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2002.
Kasprzyk M., Zasady funkcjonowania programu Interreg II na podstawie doświadczeń niemieckich, „Wspólnoty Europejskie” 2000, nr 2.
Mierosławska A., Czynniki aktywizujące i hamujące rozwój współpracy transgranicznej, „Samorząd Terytorialny” 2004, nr 3.
Nowińska-Łaźniewska E., Kotus J., Problemy bezrobocia na pograniczu polsko-niemieckim
w perspektywie integracji z UE, „Wspólnoty Europejskie” 2003, nr 1.
Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Podstawy wsparcia Wspólnoty 20042006. Podstawowe informacje, Ministerstwo Gospodarki,
Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, grudzień 2003, http://www.funduszestrukturalne.gov.
pl/_fundusze.php?dzial=1192&poddzial=1205&dokument=2539, 4.06.2004.
Rocznik Statystyczny Województw 2003, GUS, Warszawa 2003.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury
Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), Dz.U. z 2000 r., nr 58, poz. 685
z późn. zm.
Rozporządzenie Rady z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące funduszy
strukturalnych (1260/1999/WE) [w:] Wspólnotowe akty prawne dotyczące pomocy przedakcesyjnej, funduszy strukturalnych i funduszu spójności, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2001.
Strategia rozwoju pogranicza polsko-czeskiego, „Biuletyn Pogranicza Polsko-Czeskiego” 2000,
nr 3 (suplement).
Structural Actions 20002006: Commentary and Regulations, Office for Official Publications of
the European Communities, Luxembourg 2000.
Structural Funds for the 10 accession countries: the European Commission gives the green light,
„Inforegio news”, Newsletter, January 2004, nr 118.
Szlachta J., Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej konsekwencje dla Polski [w:] Problemy
transformacji struktur regionalnych i konkurencyjność regionów w procesie integracji europejskiej, materiały z konferencji pod red. A. Klasika i Z. Zioło, Wyższa Szkoła Informatyki
i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2002.
347
Szymla Z., Determinanty rozwoju regionalnego, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zakład
Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2000.
The INTERREG III Community Initiative. How to prepare programmes. A practical guide for preparing new, and amending existing INTERREG III Community Initiative Programmes, as
a result of Enlargement, European Commission, 2004, http://www.europa.eu.int/comm/regional_policy/interreg3/doc/docu_en.htm, 9.06.2004.
Winiarski B., Konkurencyjność regionów  polityka regionalna – uwarunkowania makroekonomiczne [w:] Problemy transformacji struktur regionalnych i konkurencyjność regionów
w procesie integracji europejskiej, materiały z konferencji pod red. A. Klasika i Z. Zioło,
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2002.
INTERREG Initiative – a Tool for Supporting Territorial Integrity
within Enlarged European Union
The admission of new countries to the EU (including Poland) on 1 May 2004, implies greater
interregional diversity. Poland’s regions, including cross-border territories, are facing a number of
problems. The paper presents the INTERREG III Initiative and the major activities it supports.
This should support initiatives at different levels undertaken by local authorities, which aim at
strengthening cross-regional cooperation. Special attention should be given to supporting cross-border cooperation in the enlarged European Union. The objective of such cooperation is to
eliminate artificial gaps created by political borders, and to enhance cross-border cooperation
between EU communities. All European programmes may support the activities undertaken by the
particular countries, especially in cross-border territories. It is necessary, however, to make
a proper use of the available resources. The undertaking of joint cross-border activities may provide additional opportunities for developing cross-border regions.
Małgorzata Dziembała – adiunkt w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych na
Wydziale Ekonomii Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach. Studia wyższe
ukończyła na tej uczelni w 1996 r., uzyskując tytuł magistra. W 2003 r. uzyskała stopień doktora
nauk ekonomicznych na podstawie rozprawy nt. „Integracja europejska a konkurencyjność polskich
regionów”.
Zainteresowania naukowo-badawcze: europejska integracja gospodarcza, polityka regionalna Unii
Europejskiej.
Kontakt: Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Wydział Ekonomii,
Katedra Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych, ul. Pułaskiego 25, 40-276 Katowice, tel.:
(0-32) 200-61-10, fax: (0-32) 200-61-45, e-mail: [email protected].

Inicjatywa wspólnotowa INTERREG jako instrument wspierania

Transkrypt

Podobne dokumenty

Szanowni Państwo, Wally Olins, genialny twórca światowych marek

Załącznik nr 9c

Pobierz plik w formacie: pdf Rozmiar

zobacz

Książek Elżbieta, Poznan Science and Technology Park