Bibliotekarz od starożytności do współczesności

BIBLIOTEKARZ
od starożytności
do współczesności
Biblioteka
(gr. bibilon albo biblos = książka, theke = składnica)
to zorganizowany zbiór książek, czasopism
i innych materiałów; odpowiednio wyposażony budynek służący
ich przechowywaniu i udostępnianiu (…);
instytucja usługowa współdziałająca w rozwoju nauki, oświaty,
gospodarki i kultury poprzez upowszechnianie
dorobku myśli ludzkiej.1
1
Encyklopedia Britanica, 1998, Poznań
Bibliotekarz
to pracownik biblioteczny,
ściślej pracownik zatrudniony zawodowo w bibliotekarstwie,
ponieważ w bibliotece zatrudnione są też osoby nie związane
z merytorycznymi pracami bibliotecznymi,
jak np. pracownicy administracji i obsługi.
Jest to także tytuł i stanowisko w hierarchii służby bibliotecznej.2
2
Encyklopedia wiedzy o książce, 1971, Wrocław, Warszawa, Kraków
BIBLIOTEKA
I BIBLIOTEKARZ
NA PRZE-LOMIE
DZIEJÓW
Najstarsze biblioteki sięgają
650 roku p.n.e. Zapiski z tego okresu
wykonywano na glinianych tabliczkach
pismem klinowym.
Z chwilą przeniesienia
stolicy cesarstwa do
Bizancjum
(326 rok), dzięki wysiłkom
Konstantyna Wielkiego
powstała biblioteka
cesarska. Przy pomocy
greckich uczonych
gromadzono w niej
literaturę chrześcijańską.
Liczyła ona ok. 120 tys.
woluminów. W oparciu o
jej wspaniałe zbiory
powstało wielkie dzieło
prawnicze cesarza
Justyniana Corpus Iuris
Civilis, wytyczające
podstawy życia
publicznego całego
świata zachodniego.
W STAROŻYTNOŚCI
bibliotekarzem był na ogół
uczony. Kopiował on teksty
na glinianych tabliczkach.
Aby teksty nie pomieszały
się, przechowywano je
w oddzielnych
skrzyniach.
Najsławniejszym
bibliotekarzem
w starożytności był
Kallimach. Sporządził on
tzw. katalogi Pinakes
zawierające 120 tomów
w układzie działowym,
a w obrębie działów alfabetycznie. Biblioteki
publiczne w Rzymie
rekrutowały bibliotekarzy
spośród niewolników,
natomiast kierownikami
zbiorów bywali członkowie
elit społecznych.
W 39 roku p.n.e powstała
pierwsza rzymska biblioteka
publiczna na Awentynie w
świątyni Wolności. Założycielem
był Caius Asinus Pollio.
Nosiła nazwę Atrium Libertatis.
W latach 285-247 p.n.e. powstała Biblioteka
w Aleksandrii. Założona przez króla egipskiego Ptolemeusza I Sotera oraz jego syna Ptolemeusza II
Filadelfosa - posiadała 700 tys. zwojów
z rękopiśmiennymi zabytkami
literatury greckiej.
Drugim sławnym ośrodkiem nauki hellenistycznego
Wschodu stała się
Biblioteka w Pergamonie
w Azji Mniejszej. Król Eumenes II (197-158 p.n.e.)
wyposażył bibliotekę w 200 tys. woluminów.
Biblioteki wówczas nie posiadały pomieszczeń do
czytania, dlatego zwoje czytano na głos, podczas
przechadzki po krużgankach.
Biblioteka Celsusa w Efezie jest jedną
z najlepiej zachowanych bibliotek starożytnych.
Zbudowana w roku 110 p.n.e przez Tyberiusza
Juliusza Akwilę jako miejsce uczczenia pochówku
ojca - Gajusza Juliusza Celsusa Polemenusa. Krypta
z sarkofagiem znajduje się dokładnie pod miejscem,
w którym kiedyś znajdowała się biblioteka
i czytelnia. 12 tys. zwojów przechowywano
w szafach rozlokowanych w niszach ściennych, które
miały chronić przed wilgocią. W centralnej części
biblioteki znajdował się posąg Ateny. Istnieje
przekaz, że biblioteka połączona była tajemnym
przejściem z … domem publicznym.
Powstanie średniowiecznych
bibliotek można datować na
V i VI wiek. W tym okresie
tworzono biblioteki klasztorne,
w których gromadzono pozostałości
księgozbiorów starożytnych.
Średniowieczne biblioteki
znajdowały się zazwyczaj
w zakrystiach kościelnych,
w klasztorach lub specjalnych
przybudówkach przy
kościołach. W bibliotekach tych
prowadzono działalność
warsztatów wytwórczych
książek oraz gromadzono zbiory,
w szczególności o tematyce
religijnej. Księgozbiór był raczej
mały, a dostęp do niego mieli
jedynie przedstawiciele
świata nauki i kleru.
Książki z bibliotek klasztornych,
przykuwane do półek i pulpitów,
traktowane były jak najcenniejsze
eksponaty. Zainteresowany
czytelnik musiał bardzo starać się,
aby wypożyczyć książkę, była ona
zawsze silnie związana z miejscem
jej przechowywania.
W okresie ŚREDNIOWIECZA
biblioteką zajmował się mnich klasztorny.
Nadzorował skryptorium i jako armarius
lub librarius zawiadywał biblioteką. Urząd
bibliotekarza nakładał obowiązek
czuwania nad porządkiem i czystością
książek oraz nad opracowywaniem
katalogów, które zazwyczaj były zwykłymi
listami inwentaryzacyjnymi, potrzebnymi
do odnalezienia rękopisu i dlatego
zawierały tylko najniezbędniejsze dla tego
celu informacje. Do obowiązków
bibliotekarza należało również czuwanie
nad wypożyczaniem ksiąg.
W wyznaczonych terminach bracia
gromadzili się, oddawali wypożyczone
książki i otrzymywali nowe.
U benedyktynów wymieniano książki raz
na rok, podczas gdy św. Izydor i Augustyn
nakazywali w swych regułach codzienne
wypożyczanie braciom książek z rana,
a oddawanie wieczorem. Książki
wypożyczano również poza klasztory,
ale pierwszeństwo miały inne
zgromadzenia klasztorne. Zbiory
wypożyczano także osobom świeckim.
Za każdą wypożyczoną książkę należało
złożyć zastaw (memoriale), który
zazwyczaj miał postać innego dzieła.
Polskie biblioteki okresu
średniowiecza miały również
charakter duchowny.
Księgozbiory osób świeckich
należały do wyjątków. Najbardziej
znanymi bibliotekami tamtego
okresu były: biblioteka kapitulna
w Gnieźnie, w Krakowie,
w Płocku i w Toruniu.
Dużym księgozbiorem okresu
średniowiecza mógł
pochwalić się klasztor
św. Krzyża na Łysej Górze.
W okresie Odrodzenia wiedza była
jednym z narzędzi umożliwiających
zdobycie władzy i wpływów
politycznych. Wynalezienie druku
przez Jana Gutenberga
spowodowało wzrost popytu na
książkę. Zaczęto tworzyć
księgozbiory pod hasłem
sibi et amicis (dla siebie
i przyjaciół).Stopniowo zanikły
skryptoria, powstał przemysł
książkowy, a produkcja i handel
książką przeszedł do rąk
świeckich. Biblioteka przyjęła
nowoczesne funkcje – obsługiwała
coraz szersze kręgi czytelnicze.
Jednym z największych
księgozbiorów prywatnych
w tamtym okresie
była znana na skalę europejską
Biblioteka Zygmunta Augusta.
W ODRODZENIU
i OŚWIECENIU
bibliotekarzem mógł
w zasadzie zostać każdy
wykształcony człowiek.
Bibliotekarzami byli
również urzędnicy
książęcy i królewscy,
miłośnicy ksiąg, poeci,
uczeni itp. Często była
to praca dorywcza, którą
traktowali jako zajęcie
uboczne, mało lub w
ogóle nie troszcząc
się o bibliotekę. Tylko
nieliczni z nich przeszli
do historii jako zasłużeni
bibliotekarze
np. Onufry Kopczyński najwybitniejszy
bibliotekarz doby
przedrozbiorowej,
prekursor zawodowego
bibliotekarstwa
polskiego.
Powstały liczne biblioteki w stylu barokowym.
Książki umieszczano często w zamkniętych
szafach, a nie jak w poprzednich latach na
otwartych pólkach i pulpitach. W wielu krajach
tworzyły się biblioteki zakładane przez panujących
władców. W XVII wieku powstała także najstarsza
biblioteka Stanów Zjednoczonych –
Biblioteka Harvarda w Cambridge.
W 1732 roku powstała Biblioteka braci
Załuskich, która liczyła sobie 300 tys.
druków, 10 tys. rękopisów oraz 24 tys. rycin.
Była to jedna z najbogatszych w tym czasie
bibliotek publicznych w Europie, mająca
pełnić funkcję skarbnicy narodowej.
Ważnym momentem
dla rozwoju
bibliotekarstwa oraz
upublicznienia zasobów
bibliotecznych
było powstanie
w 1773 roku
Komisji Edukacji
Narodowej.
W czasie zaborów
usilnie starano się
zachować tradycję
i kulturę języka
polskiego,
a działalność
oświatowa
i biblioteczna
wspierały ten proces.
W Europie wiek XIX to okres licznych
przemian ekonomicznych, politycznych
i społecznych, które nastąpiły po
rewolucji francuskiej (1789-1799).
U podstaw rozwoju ustroju kapitalistycznego
moc słowa drukowanego odgrywała istotną
rolę w walce i manifestach.
Pojawili się nowi autorzy i nowi odbiorcy,
a co za tym idzie - zmieniła się także rola
książki. Antykwariaty, licytacje, zbiory
prywatne - wszystko to sprawiło, że książka
powoli odzyskała popularność wśród
czytelników. Zbiory klasztorne przekazywane
były do bibliotek publicznych. Nastąpiła
masowa reorganizacja bibliotek,
a w konsekwencji zmieniła się także
rola bibliotekarza.
W XIX wieku dużą rolę
odgrywały
biblioteki narodowe powstały tzw. biblioteki
typu oświatowego,
np. biblioteki
kantonalne (Szwajcaria),
stanowe (USA)
i okręgowe (Anglia),
które miały szczególne
znaczenie dla rozwoju
czytelnictwa.
W Polsce Joachim
Lelewel stworzył
klasyczne dzieło
Bibliograficznych
ksiąg dwoje
(1823-1826),
do dziś uznawane
jako ważne dla
bibliotekoznawstwa.
W XIX wieku zaczęto
zwracać uwagę na fachowe
przygotowanie, pełne
zatrudnienie oraz
usamodzielnienie zawodowe
bibliotekarzy.
Bibliotekarze mieli z reguły
wykształcenie wyższe
humanistyczne, często byli
to wysokiej klasy uczeni
aktywni naukowo.
Wprowadzono oficjalne
egzaminy biblioteczne,
otwarto szkoły zawodowe,
powołano do życia pierwszą
katedrę bibliotekoznawstwa.
Stworzono w ten sposób
podstawy do rozwoju zawodu
bibliotekarza, który stał się
źródłem prestiżu społecznego.
Najbardziej zasłużonymi dla
rozwoju bibliotekarstwa
w tym czasie byli m.in.
Joachim Lelewel
czy Karol J. Estreicher.
Po powstaniu listopadowym
(1830-1831) w celu ocalenia
spuścizny narodowej powstały
takie biblioteki jak: Biblioteka
Ossolińskich we Lwowie,
Czartoryskich w Puławach,
Działyńskich w Kórniku,
Raczyńskich w Poznaniu
oraz Zamoyskich
i Krasińskich
w Warszawie.
W XX wieku książka osiągnęła silną
pozycję. Na potrzeby czytelników
powstawały wypożyczalnie, zarówno
publiczne, jak i prywatne. Ważną rolę
pełniły biblioteki państwowe, które
udostępniały swoje zbiory
środowisku naukowemu oraz
biblioteki narodowe ze swoim
wieloletnim bogactwem zbiorów.
Duża liczba książek oraz
brak miejsca na ich
przechowywanie stały się
bodźcem do powstania nowej
techniki zapisu informacji –
mikrofilmowania, używanego
w szczególności do
utrwalenia tekstu.
W odpowiedzi na rozwój
piśmiennictwa naukowego
zaczęto tworzyć
biblioteki specjalne, gromadzące
pełen materiał
z różnych dziedzin nauki.
Na całym świecie tworzone były
biblioteki publiczne
o ogromnych zasobach, jak np.
New York Public Library
(7 mln książek).
Bibliotekarzom XX wieku
stawiano nowe wymagania –
oczekiwano od nich fachowego
przygotowania do pracy
w bibliotece, a powierzone
obowiązki wykluczały traktowanie
pracy jako zajęcia ubocznego.
W 1917 roku powstał Związek
Bibliotekarzy Polskich, którego
zadaniem było stworzenie podstaw
zawodu bibliotekarza organizowano m.in. kursy
bibliotekarskie, opracowano
przepisy dotyczące zbiorów
bibliotecznych. W okresie tym
powstawały czasopisma oraz
literatura fachowa dotyczące
działalności bibliotekarzy.
Zadaniem bibliotekarza XX wieku
było gromadzenie, opracowanie,
przechowywanie
i udostępnianie książek, czasopism
oraz innych dokumentów dla
potrzeb rozwoju oświaty
i kultury oraz nauki i gospodarki.
Wśród polskich bibliotek
naukowych
z tego czasu można wymienić
Bibliotekę Jagiellońską.
Ostatnie lata w działalności
bibliotek to także zauważalny
wzrost zapotrzebowania
na fachową
i szybką informację.
Internet stał się medium,
bez którego współczesne
biblioteki nie mogą już
funkcjonować.
Obecnie biblioteki,
oprócz tradycyjnych zbiorów
drukowanych, oferują
użytkownikowi różnorodne
rodzaj danych
elektronicznych.
Rola bibliotekarza poszerza
się, ponieważ staje się on
rodzajem przewodnika
po rozległych zasobach
sieciowych – musi pomóc
użytkownikowi odnaleźć
w zalewie internetowych
informacji tę właściwą.
Rozwój technik informatycznych
pod koniec XX i na początku XXI
wieku spowodował,
iż WSPÓŁCZESNY
bibliotekarz musiał znacznie
podnieść swoje kompetencje
zawodowe. Okazało się,
że tradycyjne „gromadzenie,
opracowanie i udostępnianie”
w działalności bibliotekarza
to za mało wobec wymagań
współczesnego użytkownika.
Zmieniła się współczesna biblioteka,
zmienił się również sam bibliotekarz
– obecnie rodzaj jego działalności
zawodowej zależy od typu
biblioteki, w której jest zatrudniony.
W bibliotekach publicznych praca
bibliotekarza zbliża się niekiedy
do działalności animatora
kulturalno-oświatowego, a w dużych
bibliotekach akademickich często
ma ona charakter samodzielnej
pracy naukowej lub wspomagającej
proces naukowo - dydaktyczny
macierzystej uczelni.
Joachim Lelewel – historyk,
bibliograf, poliglota i działacz
społeczny
.
ONI TEz
BYLI
BIBLIOTEKARZAMI
Czesław Miłosz – polski prawnik, dyplomata,
poeta i historyk literatury
Julian Przyboś – poeta,
eseista i tłumacz
Marcel Proust – francuski
pisarz i prozaik
Św. Cyryl – misjonarz, patron
Europy, twórca alfabetu
(tzw. głagolicy)
Johann Wolfgang von Goethe –
niemiecki poeta, uczony i polityk
Gottfried Wilhelm Leibniz –
niemiecki filozof,
matematyk i prawnik
Adam Mickiewicz – poeta,
działacz i publicysta
polityczny
Pius XI – papież i arcybiskup
Mediolanu
Zbigniew Herbert –
polski poeta,
dramatopisarz i eseista
Bracia Grimm – pisarze i uczeni
Niemieccy
STEREOTYP
BIBLIOTEKARZA
Z pewnością przeciętny „Pan Iksiński” zapytany jak kojarzy mu się wizerunek zawodu bibliotekarza odpowie, że będzie to:
- szczupła wysoka Pani
- bez makijażu i biżuterii
- w okularach
- mająca siwe włosy związane w kok lub warkocz
- ubrana w spódnicę po same kostki oraz płaskie i niemodne buty
Co myślimy o zawodzie bibliotekarza?
Według ankiety przeprowadzonej wśród samych zainteresowanych (bibliotekarzy) oraz studentów (2003, Uniwersytet Wrocławski, Poradnik Bibliotekarza9/2003, Aneta
Firlej-Buzon, str. 3), bibliotekarz jest zwykle źle odbierany prze opinię publiczną i nie cieszy się społecznym uznaniem.
Dlaczego?
Według ankietowanych praca ta uznawana jest za żmudną, nudną i nie wymagającą kierunkowego wykształcenia. Jednym słowem ciepła posadka dla przedstawicielki płci
żeńskiej, osoby, która ma niewielkie wymagania i ambicje, jest nieśmiała, raczej zakompleksiona, zamknięta w sobie, jednakże uczciwa do bólu, niezwykle pracowita
i wysoce ceniąca sobie ład i porządek.
Jak w rzeczywistości wygląda praca wykonywana przez bibliotekarza?
Bibliotekarz odpowiada za profesjonalną obsługę czytelników, przez co wpływa na to, czy czytelnik po raz kolejny odwiedzi bibliotekę. To jednak jeden z bardzo wielu
obowiązków. Bezpośrednia obsługa czytelników to zwykle zadanie pracowników działu udostępniania. Bibliotekarze, których rzadziej widać, odpowiadają m.in.
za gromadzenie i katalogowanie, wykonywanie i weryfikację spisów bibliograficznych, przygotowywanie zestawień tematycznych czy sporządzanie innych usług
bibliotecznych.
Pośród specjalizacji w zawodzie bibliotekarza można wymienić: bibliologa, bibliografa, bibliotekarza zbiorów specjalnych, , specjalistę informacji naukowej, technicznej
i ekonomicznej
W nowych realiach w pełni skomputeryzowanej biblioteki akademickiej pojawiły się także nowe stanowiska takie jak bibliotekarz-menedżer, czy specjalista informacji
elektronicznej. Wielu bibliotekarzy pełni także rolę dydaktyczną w uczelni macierzystej. Niestety zawód ten wciąż uważany jest za mało atrakcyjny.
A jakie są prognozy na przyszłość?
Już w chwili obecnej kształtuje się kolejna specjalizacja, tzw. fechreferenta, czyli bibliotekarza dziedzinowego, co jest odzwierciedleniem ogromnych potrzeb wynikających
z szybkiego rozwoju nauki. Bibliotekarz XXI wieku musi być zatem badaczem, doradcą, planistą, menadżerem, przywódcą, członkiem zespołu i osobą rozwiązującą
problemy, a przede wszystkim człowiekiem o szerokich horyzontach myślowych, pozytywnie nastawionym do ludzi i świata.
BIBLIOTEKARZ
W FILMIE
BIBLIOTEKARZ
W LITERATURZE
W BIBLIOTECE
NA WES ŁO
Rok temu korzystałam tu z książki o głuchych,
chciałabym znowu ją wypożyczyć.
- A jaka to książka?
- Nie pamiętam, ale w zeszłym roku korzystałam,
taka jasna okładka.
- No dobrze, podam pani książki,
jakie mamy z surdopedagogiki.
- Ja nie chcę z surdopedagogiki, ja chcę o głuchych.
Student oddaje książki w bibliotece:
- Czy mogłaby pani sprawdzić czy jestem czysty?
– zwraca się do bibliotekarki.
- Proszę bardzo ... Zechce pan pokazać swoje ręce,
uszy i szyję?
- Dzień dobry. Wykładowca wysłał mnie po
książkę do biblioteki.
Mówił, że tu jest.
- Tak? A jaka to książka?
- Nie wiem, nie pamiętał autora ani tytułu,
ale ona na pewno tu jest.
- To może chociaż kolor okładki pamiętał?
- Ja chcę tę książkę,
którą miesiąc temu
dawała mi ta druga Pani.
Spragniony wiedzy czytelnik wpada do biblioteki:
- Ja poproszę jeszcze
raz tę książkę z fizyki, którą ostatnio pożyczałem.
- A jaka to była książka?
- No...taka gruba z zieloną okładką...
BIBLIOGRAFIA
1. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, 1995, tom I, Wydawnictwo Naukowe PWN
2. Britannica, Edycja polska, 1998, tom IV, Wydawnictwo Kurpisz Poznań
3. Encyklopedia wiedzy o książce, 1971, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków
4. Historia książki i bibliotek w zarysie, 1972, Państwowy Ośrodek Kształcenia Korespondencyjnego
Bibliotekarzy, Warszawa
5. Poradnik Bibliotekarza, nry z lat: 1992, 1996, 1997, 2000, 2003, 2004, 2006, 2007, 2008, 2011
6. Puls AM, Gazeta Studentów AM w Poznaniu, 2000, Rok 5, Nr 40
NETOGRAFIA
 http://www1.bg.us.edu.pl/Wystawy/biblioteka_inaczej.pdf
 http://ebib.oss.wroc.pl/2004/56/sawicka.php
 http://www.ebib.info/2006/80/a.php?augustyn_fijal
 http://zsziobiblioteka.republika.pl/ciekawostki.html