JUBILEUSZ W BIBLII

JUBILEUSZ W BIBLII
Nazwa i przepisy dotyczące roku jubileuszowego – Znaczenie społeczne i religijne roku jubileuszowego – Idea roku jubileuszowego
w Nowym Testamencie – Wnioski.
1. Nazwa i przepisy dotyczące roku jubileuszowego
a) Nazwa
Pojęcie roku jubileuszowego pojawia się w Kpł 25, 8-11a:
Naliczysz sobie siedem lat szabatowych, to jest siedem razy po siedem lat. Czas tych siedmiu lat
szabatowych wyniesie ci czterdzieści dziewięć lat. Dziesiątego dnia, siódmego miesiąca zatrąbisz w
róg. W Dniu Pojednania zatrąbicie w róg w całej waszej ziemi. Będziecie święcić pięćdziesiąty rok
i ogłosicie uwolnienie w kraju dla wszystkich jego mieszkańców. Będzie to dla was jobel [jubileusz] i każdy z was powróci do swej własności i każdy powróci do swego rodu. Rok pięćdziesiąty
będzie dla was jobel [jubileuszem].
Tłumaczenie tekstu brzmi dziwnie, bo jest to możliwie dosłowny przekład z hebrajskiego. Występuje w nim dwukrotnie słowo jobel (jowel) (lbeAy), które tłumaczenia współczesne przekładają: jubileusz lub przymiotnikowo: jubileuszowy. lbeAy to pierwotnie ‘baran’,
a później ‘róg’, stąd przenośnie instrument muzyczny, róg, którego dęciem oznajmiano
początek tego pięćdziesiątego roku. Ten róg stał się symbolem radości i niezwykłej uroczystości.
Najstarsze, pierwsze w ogóle tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego na język
grecki, czyli tzw. Septuaginta opuszcza słowo lbeAy, opisując je: evniauto.j avfe,sewj
shmasi,a au[th e;stai u`mi/n „będzie dla was ten rok sygnałem (znakiem) odpuszczenia”.
Septuaginta powstała w środowisku judaistycznym, znającym doskonale tradycje i język
hebrajski, ale jednocześnie otwartym na kulturę grecką. Starożytny – już nie pierwszy –
przekład łaciński – Wulgata, jest wierniejszy wobec oryginału hebrajskiego i tłumaczy
lbeAy „iobeleus”. Podobnie ma nowsze, bo z 1993 r. tłumaczenie niemieckie: „Ein Jobeljahr”. W starszych jest natomiast: „Jubeljahr”.
b) Przepisy dotyczące roku jubileuszowego
1. Rok jubileuszowy łączy się z tzw. roku szabatowym, który obchodzono co 7 lat.
Przepis o roku szabatowym nakazywał dawać ziemi odpoczynek, podobnie jak każdy szabat daje odpoczynek człowiekowi każdego siódmego dnia. Po takich siedmiu latach szabatowych, czyli po 49 latach, następował rok jubileuszowy jako „rok pięćdziesiąty”.
2
Początek roku jubileuszowego sygnalizował głos trąby w Dniu Pojednania ( ~yrIPuKih;
~A). Dzień Pojednania, to święto do dziś uroczyście obchodzone przez Izraelitów. Należy
ono do najważniejszych świąt izraelskich. Dzień Pojednania obchodzi się 7 dnia dziesiątego miesiąca, wg kalendarza izraelskiego, który przypada na wrzesień – październik według naszego kalendarza. Jest to dzień wstrzymania się od pracy, dzień pokuty i postu.
2. Początek roku jubileuszowego był jednocześnie proklamacją uwolnienia (rArD>)
„w kraju dla wszystkich jego mieszkańców”. Hebrajskie słowo rArD> ‘uwolnienie’ oznaczało pierwotnie uwolnienie z osobistej niewoli. W tekście Kpł 25, 10 mówi o uwolnieniu
z obcych rąk posiadłości gruntowej. Na mocy tego przepisu każdy otrzymywał z powrotem to, co przedtem posiadał, a co utracił przez sprzedaż za długi. W roku jubileuszowym
każdy mógł więc powrócić d o swojej własności.
3. W roku jubileuszowym obowiązywały także przepisy dotyczące odpoczynku ziemi.
Są one identyczne z tymi, które określały zasady odpoczynku ziemi w roku szabatowym:
Cały ten rok pięćdziesiąty będzie dla was rokiem jubileuszowym - nie będziecie siać, nie będziecie
żąć tego, co urośnie, nie będziecie zbierać nieobciętych winogron, bo to będzie dla was jubileusz, to
będzie dla was rzecz święta. Wolno wam jednak będzie jeść to, co urośnie na polu (Kpł 25, 11-12).
4. Księga Kapłańska podaje następnie przepisy szczegółowe regulujące zwrot własności
w roku jubileuszowym.
W tym roku jubileuszowym (lbeAYh; tn:v.Bi) każdy powróci do swej własności. Kiedy więc będziecie sprzedawać coś bliźniemu albo kupować coś od bliźniego, nie wyrządzajcie krzywdy jeden drugiemu. Ale odpowiednio do liczby lat, które upłynęły od jubileuszu, będziesz kupował od bliźniego,
a on sprzeda tobie odpowiednio do liczby lat plonów. Im więcej lat pozostaje do jubileuszu, tym
większą cenę zapłacisz, im mniej lat pozostaje, tym mniejszą cenę zapłacisz, bo ilość plonów on ci
sprzedaje. Nie będziecie wyrządzać krzywdy jeden drugiemu. Będziesz się bał Boga twego, bo Ja
jestem Pan, Bóg wasz! (Kpł 25, 13-17).
Zasada powrotu Izraelity do swojej własności i do swojej rodziny (rodu) zostaje uzupełniona wskazaniem, że w zależności od większej, czy mniejszej bliskości roku jubileuszowego należy ziemię sprzedawać taniej lub drożej. Im więcej lat pozostaje do jubileuszu, tym większą cenę należy zapłacić.
5. Odkryte niedawno w NUZI kontrakty handlowe sugerują, że już w XV w. przed Chr.
Mezopotamia miała przepisy podobne do ustaw roku szabatowego. Potwierdza to starożytność Prawa Mojżeszowego.
2. Znaczenie społeczne i religijne roku jubileuszowego
a) Znaczenie społeczne roku jubileuszowego
Geneza roku jubileuszowego jest prawdopodobnie następująca: pod koniec niewoli babilońskiej, czyli w V w. przed Chr. redaktor Księgi Kapłańskiej (społeczność kapłanów)
zebrał prawa dotyczące odzyskania własności i uzyskania wolności utraconej przez zaprzedanie. Dokonał tego w momencie, gdy zaistniała możliwość odzyskania tego wszyst-
3
kiego, co Izraelici utracili około 50 lat temu. W ten sposób redaktor księgi stworzył podstawy prawne do odzyskania przez Izraelitów wolności i utraconych dóbr materialnych.
Zebrane przepisy miały doniosłe znaczenie społeczne. Broniły one Izraelitów przed zubożeniem, przed tworzeniem się wśród nich klasy bogaczy, zakazywały pobierania lichwy
i procentów, podkreślały solidarność rodziny.
Rok jubileuszowy był próbą wprowadzenia idealnego stanu społecznej sprawiedliwości
i równości1. Zarówno Prawo Mojżesza, jak i nauczanie Proroków dbały o porządek i
zdrowy ustrój społeczny. Mimo szlachetnych zasad nakazujących ochronę, opiekę i pomoc
ludziom biednym, prawodawca zdawał sobie sprawę z tego, że nie da się osiągnąć powszechnego dobrobytu. Mając więc na uwadze ten fakt starał się uregulować opiekę nad
wdowami, sierotami, przybyszami, lewitami szeregiem postanowień, a użytkowanie własności prywatnej przedstawił jako służbę na rzecz społeczeństwa, a nie jako środek zaspokojenia własnych zachcianek.
b) Znaczenie religijne roku jubileuszowego
(a) Motywacja teologiczna
1. Zakaz sprzedaży ziemi, gdyż należy ona do Boga:
Nie wolno sprzedawać ziemi na zawsze, bo ziemia należy do Mnie, a wy jesteście u Mnie przybyszami i osadnikami (Kpł 25, 23).
2. Zakaz wykorzystania trudnej sytuacji bliźniego w celu bogacenia się, bo jest on pod
opieką Boga:
Jeżeli brat twój zubożeje i ręka jego osłabnie, to podtrzymasz go, aby mógł żyć z tobą przynajmniej
jak przybysz lub osadnik. Nie będziesz brał od niego odsetek ani lichwy. Będziesz się bał Boga
swego i pozwolisz żyć bratu z sobą (Kpł 25, 35-36).
Jeżeli brat z powodu ubóstwa sprzeda się tobie, nie będziesz nakładał na niego pracy niewolniczej.
Będziesz się z nim obchodził jak z najemnikiem albo jak z osadnikiem. Będzie służyć tobie tylko
do roku jubileuszowego (Kpł 25, 39-40).
3. Nakaz wspomagania krewnych:
Jeżeli twój brat zubożeje i sprzeda swoją posiadłość, wtedy wystąpi jego najbliższy krewny jako
wykupujący i odkupi ziemię sprzedaną przez brata (Kpł 25, 25).
(2) Aspekty duchowe
Święta izraelskie były przeżywane jako radosna antycypacja przyszłości. Święta aktualizują, ożywiają autentyczne nadzieje na ostateczny kres zbawienia. Działanie Boga
w przeszłości jest gwarancją, zapewnieniem takiego działania w przyszłości. Na przykład
wyjście z Egiptu jest gwarancją całkowitego wyzwolenia w przyszłości:
Ja jestem Pan, wasz Święty, Stworzyciel Izraela, wasz Król! Tak mówi Pan, który otworzył drogę
przez morze i ścieżkę przez potężne wody; który wiódł na wyprawę wozy i konie, także i potężne
1
K. PAURITSCH, Rok jubileuszowy, Praktyczny Słownik Biblijny 1146-1147.
4
wojsko; upadli, już nie powstaną, zgaśli, jak knotek zostali zdmuchnięci. Nie wspominajcie wydarzeń minionych, nie roztrząsajcie w myśli dawnych rzeczy. Oto Ja dokonuję rzeczy nowej: pojawia
się właśnie. Czyż jej nie poznajecie? Otworzę też drogę na pustyni, ścieżyny na pustkowiu (Iz 43,
15-19).
Święto daje przeżycie radości, że naród znajduje się w obecności Boga:
Weźcie sobie pierwszego dnia owoce pięknych drzew, liście palmowe, gałązki gęstych drzew i
wierzb nadrzecznych. Będziecie się weselić przed Panem, Bogiem waszym, przez siedem dni (Kpł
23, 40).
Będziesz się cieszył w obliczu Pana, Boga twego, w miejscu, które sobie obierze Pan, Bóg twój, na
mieszkanie dla imienia swojego (Pwt 16, 11).
Aby radość świąteczna była prawdziwa musi wypływać ze skruszonego i oczyszczonego serca. Tę postawę duchową przypomina na przykład Ps 80 (81). Jest to psalm o charakterze liturgicznym, hymn świąteczny.
Prorocy protestują przeciw radości w przeżywaniu liturgii, jeżeli nie wypływa ona
z czystego i wiernego Bogu serca:
Nienawidzę, brzydzę się waszymi świętami. Nie będę miał upodobania w waszych świątecznych
zgromadzeniach (Am 5, 21).
Położę kres wszystkim (…) zabawom, świętom, dniom nowiu, szabatom i wszystkim uroczystym
zebraniom (Oz 2, 13).
Przestańcie składania czczych ofiar! Obrzydłe Mi jest wznoszenie dymu; święta nowiu, szabaty,
zwoływanie świętych zgromadzeń. Nie mogę ścierpieć świąt i uroczystości. Nienawidzę całą duszą
waszych świąt nowiu i obchodów; stały Mi się ciężarem; sprzykrzyło Mi się je znosić (Iz 1, 13-14).
Czyż nie jest raczej ten post, który wybieram: rozerwać kajdany zła, rozwiązać więzy niewoli, wypuścić wolno uciśnionych i wszelkie jarzmo połamać (Iz 58, 6).
Wzmianka o poście miała szczególne znaczenie na początku święta Dnia Pojednania, od
którego zaczynał się rok jubileuszowy.
3. Idea roku jubileuszowego w Nowym Testamencie
Idea roku jubileuszowego pojawia się w inauguracyjnym wystąpieniu Chrystusa w Nazarecie. Chrystus odczytał i skomentował tekst Iz 61, 1-2:
Duch Pański spoczywa na Mnie, [ten], który Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim głosił dobrą nowinę (dosłownie: Ewangelię, por. euvaggeli,sasqai), więźniom przepowiadał (khru,xai) wolność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym przepowiadał (khru,xai)
rok łaskawy (dekto,n) Pana (Łk 4, 18-19).
Słowo dekto,n ma znaczenie: łaskawy, przyjemny. „Rok łaskawy”, to aluzja do roku jubileuszowego, który przewiduje ogólne uwolnienie i wyzwolenie.
5
Tekst, który Chrystus odczytał dotyczy w sensie literalnym misji proroka Izajasza (Tritoizajasz). Łukasz cytuje ten tekst według wersji Septuaginty (najstarszy, pierwszy grecki
przekład Starego Testamentu). Prorok powołuje się na Boże namaszczenie i jest świadomy, że przez niego przemawia sam Bóg. Izajasz miał przed sobą gromadę wygnańców po
powrocie do kraju. Cierpieli oni niedostatek i ucisk, czekali na jakąś zmianę. Prorok przepowiada im w Imieniu Boga radykalną zmianę losu. Głosi im dobrą nowinę. Dobra nowina ma być głoszona ludziom upośledzonym socjalnie i duchowo, znajdujący się w jakimkolwiek stanie niewoli i poniżeniu. W ludzkim pojęciu upośledzeni, u Boga są uprzywilejowani. Celem misji proroka jest zatem pocieszenie i obudzenie nadziei na lepszą przyszłość, przygotowanie do atmosfery radości odnowienia.
W innej sytuacji posługuje się tym tekstem Jezus. Zwraca się on do słuchaczy, którzy
odczuwają przede wszystkim ucisk duchowy, Przygniata ich jarzmo Prawa i tradycji judaistycznej wraz z drobiazgowymi przepisami, pogarda i niezrozumienie kierownictwa duchowego Izraela, grzech i cierpienie. Chrystus zapowiada – jak kiedyś Izajasz – radykalną
zmianę. Gdy jednak u proroka chodzi o wizję przyszłości, o zapowiedź czegoś, co dopiero
nastąpi, u Jezusa ta wizja już się realizuje:
Począł więc mówić do nich: „Dziś [zaktualizowały się] spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli” (Łk 4, 21).
Łukasz jest wrażliwy na pojęcie czasu. Gdy więc inni synoptycy piszą, że „wypełniło
się Pismo”, dla niego wraz z wypełnianiem się zapowiedzi Pisma Świętego następuje wypełnianie się czasu. Zmiana czasu, zmiana epoki następuje wraz z przyjściem Jezusa i z
jego działalnością.
Aluzja w tym kontekście do roku jubileuszowego wskazuje, że jest to czas wyjątkowy,
święty, czas wielkich zmian i odnowy, czas szczególnej radości. Początek tego czasu nie
oznajmia dźwięk trąby – jak w Starym Testamencie – lecz głos Jezusa, jego słowo obecne
w Ewangelii.
4. Wnioski
Z analizy tekstów, które mówią o roku jubileuszowym wynikają dla Kościoła następujące wnioski:
1. Rok jubileuszowy został ustanowiony jako rok święty, szczególny w Starym Testamencie. Kościół, czyli nowy lud Boży jest kontynuacją ludu Bożego Starego Testamentu.
Tym, który łączy dwie epoki: epokę Starego i epokę Nowego Testamentu jest osoba i
działalność Jezusa Chrystusa. Przemówienie w Nazarecie wyraźnie na to wskazuje. Nie
oznacza to przejęcie rytuału i kalendarza liturgicznego judaizmu, ale odnalezienie sensu
tego, co Bóg zamierzał, ustanawiając rok jubileuszowy. Określił to Chrystus w kazaniu na
górze:
Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić
(Mt 5, 17).
Chrystus powołuje się na rok jubileuszowy i daje jego nową interpretację.
2. Rok jubileuszowy w Starym Testamencie miał przede wszystkim znaczenie społeczne. Chodziło o odzyskanie własności i wolności utraconej przez zaprzedanie. Troska o
6
biednych i socjalnie pokrzywdzonych. Ten aspekt mieści się w biblijnym pojęciu zbawienia, jakie zapowiada Izajasz, a urzeczywistnia Chrystus. Myśl, aby w roku jubileuszowym
darować długi krajom biednym, nie jest zatem tylko wnioskiem o charakterze socjalnym,
lecz religijnym
3. Nieporządek w świecie, niewola, bieda, cierpienia, to według Biblii konsekwencje
grzechu. Oczywiście nie wprost grzechu tego, kto cierpi (por. J 9), ale konsekwencją nieporządku w świecie, w którym żyjemy we wspólnocie i jesteśmy zależni jedni od drugich.
Stąd idea uwolnienia zawiera także myśl o wyzwoleniu się z grzechu, o nawróceniu serca.
4. Odpoczynek ziemi w roku jubileuszowym ma dla nas wymiar ekologiczny. Dziś np.
w RFN ogranicza się produkcję rolną, aby nie było nadprodukcji.
5. Początek jubileuszu w Starym Testamencie ogłaszał dźwięk instrumentu – lbeAy, teraz
ogłasza go głos Chrystusa. W liturgii roku jubileuszowego podkreśla ten aspekt intronizacja Ewangelii – znak obecności Chrystusa w jego słowie.
6. Rok jubileuszowy jest świętem radości. Niech przypomina to tekst Księgi Powtórzonego Prawa:
Będziesz się cieszył w obliczu Pana, Boga twego, w miejscu, które sobie obierze Pan, Bóg twój, na
mieszkanie dla imienia swojego (Pwt 16, 11).
Ma to być jednak radość serca czystego i odnowionego.