Pobierz - CSRinfo

Przegląd Środkowoeuropejski, nr 46, Wrzesień 2007
www.centraleuropeanreview.pl
Etyka biznesu czynnikiem konkurencyjnym
Umysł człowieka szlachetnego podąŜą za prawością, umysł prostaka szuka korzyści
Konfucjusz, Pięcioksiąg, tom 4, rozdz.XVI1
Wstęp
Zacytowanej za Stephenem Youngiem myśli Konfucjusza nie naleŜy wprost przekładać na
urzędowe wdraŜanie „odnowy moralnej”, ale nie ulega wątpliwości, Ŝe Ŝadne decyzje
legislacyjne nie zlikwidują społecznej akceptacji dla prostactwa w rozumieniu Konfucjusza i
przyzwolenia dla nieetycznych zachowań w imię „wyŜszych” celów.
Niewłaściwym jest jednak bezkrytyczne podejście do myśli Konfucjusza, gdyŜ szukanie
korzyści przez „człowieka szlachetnego” nie moŜe być naganne, jeśli droga do ich osiągnięcia
nie stoi w sprzeczności ze stosowaniem się do etycznych zasad spisanych w formie kodeksu
etyki lub kodeksu etycznego postępowania, a całość podana jest do publicznej wiadomości i
stanowi podstawę oceny firmy lub instytucji przez interesariuszy.
Od czasu gdy na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku w Minnesota Center for
Corporate Responsibility opracowano wytyczne dla menedŜerów przedsiębiorstw
uwzględniające interesariuszy w etyce biznesu poprzez zdefiniowanie Zasad Okrągłego Stołu
z Caux do chwili obecnej powstała niezliczona liczba róŜnorodnych form deklaracji zasad
etycznego postępowania.
Większość z tych deklaracji, zasad lub kodeksów stanowi integralną część polityki
ZrównowaŜonego Rozwoju (Sustainability). Określenie to zostało zdefiniowane przez
Światową Komisję ds. Ochrony Środowiska i Rozwoju przy ONZ w 1987 roku w następujący
sposób: „Ludzkość jest w stanie rozwijać się w sposób zrównowaŜony – tak, aby zadowalając
dzisiejsze potrzeby równocześnie nie zagraŜać prawu przyszłych pokoleń do spełniania
swoich potrzeb”.
Ta górnolotna definicja ONZ została zaadaptowana przez środowiska biznesu globalnego
jako kierunek zrównowaŜonego rozwoju biznesu, który jest jednocześnie efektywny
ekonomicznie, przyjazny dla środowiska, odpowiedzialny społecznie i etyczny.
NaleŜy w tym kontekście wspomnieć jeszcze dwie inicjatywy związane z ONZ. Jedna z nich
to opublikowanie osiemnaście lat wcześniej, bo w 1969 roku, Raportu Sekretarza
Generalnego ONZ o Stanie Środowiska Naturalnego („Raport U’Thanta”), w którym po raz
pierwszy pośród globalnych problemów ludzkości wskazano degradację biosfery.
Druga inicjatywa to ogłoszenie dziewięciu pryncypiów UN Global Compact podczas Szczytu
w Davos w 1999 roku przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofi Annana. Znaczącym jest w
tym przypadku fakt, Ŝe zasady Global Compact, noszące charakter porozumienia, powstały w
duŜej mierze przy aktywnym udziale największych przedsiębiorstw międzynarodowych.
Pryncypia te apelują do członków społeczności międzynarodowej i firm globalnych o
1
S. Young, 2005, Etyczny kapitalizm, Metamorfoza, Wrocław
przestrzeganie praw człowieka, praw pracowniczych i ochronę środowiska. Weszły one w
Ŝycie w lipcu 2000 r. po podpisaniu ich przez przedstawicieli 50 firm międzynarodowych. W
2003 roku został dodany kolejny punkt - przeciwdziałanie korupcji.
Przez te trzydzieści lat (od 1969 do 1999) byliśmy świadkami „dojrzewania” świadomości
obywatelskiej biznesu i powstawania wielu inicjatyw środowiskowych, społecznych,
prowadzących w konsekwencji do stworzenia szeregu nowych pojęć i norm, takich jak ISO
14001 (Norma Zarządzania Środowiskowego), Społeczna Odpowiedzialność Biznesu (CSR –
Corporate Social Responsibility), SA8000 (Social Accountability 8000, Norma
Odpowiedzialności Społecznej 8000), Reguła 3E (Triple Bottom Line, Potrójna Linia
Przewodnia) czy teŜ Karta Biznesu na Rzecz ZrównowaŜonego Rozwoju (International
Chamber of Commerce - The Business Charter for Sustainable Development) oraz Inicjatywa
na rzecz Raportowania (Global Reporting Initiative - GRI).
Powstawały teŜ róŜne organizacje pozarządowe i instytucje ukierunkowane na zagadnienia
ekologiczne i społeczne, np. Wordwatch Institute -1975r., Ethics Officers Association 1992r., WBCSD (World Business Council for Sustainable Development) - 1995r., czy teŜ
SAI (Social Accountability International), poprzednio CEPAA (Council on Economic
Priorities Accreditation Agency) -1997r.
Etyka biznesu na początku XXI wieku
Z bardzo duŜą dozą prawdopodobieństwa moŜna stwierdzić, Ŝe kaŜda globalna korporacja,
której strategia działania przewiduje wieloletni trwały rozwój, i która nie jest podatna na
Ŝaden cykl wyborczy, posiada spisane zasady etycznego działania. Wymagania globalnego
biznesu niejako wymuszają poprzez tzw. chain responsibility (odpowiedzialność łańcuchowa)
wprowadzanie takich zasad równieŜ w kręgu partnerów biznesowych.
Ponadto firmy globalne są świadome, Ŝe zasady etyki i społecznej odpowiedzialności
wbudowane w jakikolwiek projekt, powodują Ŝe szansa niepowodzenia, czy powstania
kontrowersyjnej sytuacji mogącej opóźnić zakończenie inwestycji, jest zminimalizowana.
Ponadto firmy etyczne i odpowiedzialne społecznie przyciągają cennych pracowników oraz
zdobywają poparcie społeczności lokalnych dla swojej działalności.
Przemiany polityczno społeczne zapoczątkowane w Polsce w 1989 roku zachodziły
równolegle z zmianami w sposobie prowadzenia biznesu. Wejście na nasz rynek korporacji
globalnych wraz z ich standardami prowadzenia biznesu w zakresie minimalizacji
negatywnego wpływu na środowisko naturalne oraz przestrzegania zasad konkurencji opartej
na solidnych podstawach etycznych powoduje, Ŝe niezaleŜnie od standardów firm globalnych
coraz więcej duŜych przedsiębiorstw krajowych definiuje jednoznaczne zasady etycznego
biznesu i wymaga od swoich pracowników przestrzegania ich w praktyce.
Niemniej, naleŜy w tym miejscu w pełni zgodzić się z Igorem Chałupcem, byłym prezesem
PKN Orlen, Ŝe „kodeksy spisane na papierze nie wystarczą, aby wyeliminować niewłaściwe
etyczne zachowania w firmie, która zatrudnia kilkaset osób. Potrzeba tutaj długofalowej
strategii, by taka firma nauczyła się działać według nowych standardów. Do tego konieczna
jest otwarta komunikacja zewnętrzna i wewnętrzna, która pozwala eliminować patologie i
naduŜycia. I nie musi to wcale oznaczać instrumentalizacji etyki na potrzeby kreowania
wizerunku”. 2
Kodeksy są czymś niemal powszechnym w USA i coraz bardziej upowszechniają się teŜ w
innych krajach zachodnich oraz w Japonii3. Stanowią one przewodniki dla pracowników firm
i innych interesariuszy czyli dostawców, podwykonawców czy klientów dające jednoznaczny
sygnał jakich standardów oczekuje się równieŜ od nich.
Jako pozytywny przykład na polskim rynku moŜna w tym miejscu wymienić np. zasady
zawarte w „Kodeksie Postępowania Skanska” składającego się z czterech części:
1. Zasady ogólne
2. Relacje z pracownikami
3. Etyka w biznesie
4. Środowisko naturalne
Nie same jednak zasady są w tym przypadku czymś specjalnym na tle róŜnorodnych
kodeksów. Na uwagę zasługuje sposób ich promowania poprzez wysłanie tego kodeksu do
partnerów biznesowych jako załącznik do imiennego listu napisanego przez Prezesa Zarządu.
Końcowy fragment tego listu „Będziemy takŜe oczekiwać od firm współpracujących z nami
lub pracujących dla nas przestrzegania tych samych reguł” nie stwarza Ŝadnych wątpliwości
co do zasad, jakimi kieruje się firma „Skanska” w swojej działalności biznesowej.
Z reguły jednak przedsiębiorstwa ograniczają się do publikowania swoich kodeksów na
stronach internetowych lub w formie broszur kierowanych głównie do pracowników.
Prowadzone są teŜ specjalne szkolenia mniej lub bardziej skuteczne w zaleŜności od tego,
czy firma rzeczywiście przywiązuje wagę do etycznego prowadzenia biznesu czy teŜ realizuje
wyłącznie wytyczne płynące z centrali.
Kodeksy mają róŜnorodne formy. Dostępne są standardowe kodeksy i przewodniki, takie jak
Światowe Zasady Sullivana dotyczące najlepszych praktyk w krajach rozwijających się, czy
teŜ wydane przez OECD „Wskazówki dla Przedsiębiorstw Wielonarodowych”, które
zawierają część poświęconą walce z korupcją. Niektóre branŜe wypracowują standardy
specyficzne dla swojego sektora, jak „Responsible Care” dla przemysłu chemicznego4 .
Źródłem norm organizacyjnych ujmowanych przez kodeks etyczny są wartości podzielane
przez członków organizacji, przede wszystkim te, które stanowią rdzeń, moŜna więc mówić o
nich jako o wartościach rdzennych firmy, spółki, organizacji pozarządowej5, czy teŜ np.
instytucji samorządowej realizującej program „Przejrzysta Polska”.
Nie ma Ŝadnych wątpliwości, Ŝe „kodeks etyki”, „kodeks postępowania” lub spotykany
równieŜ „kodeks przedsiębiorstwa” będzie najbardziej efektywny, jeśli zostanie sporządzony
specjalnie na zamówienie w konsultacjach z jak najszerszym gronem pracowników na
wszystkich szczeblach. O ile jednak takie rozwiązanie jest w przypadku firmy krajowej
moŜliwe do realizacji (tak było m.in. w Spedpolu), o tyle w przypadku firm globalnych
tworzenie wspólnych wartości z udziałem wszystkich pracowników jest nierealistyczne albo
jedynie pozorowane. Najlepszym rozwiązaniem wówczas jest adaptacja kodeksu globalnego
2
Biznesmeni z zasadami: jak pogodzić profity z sumieniem, Rzeczpospolita, 27 czerwca 2006, str. B5
John Bray, 2002, Twarzą w Twarz z Korupcją, Control Risk Group & International Business Leaders Forum,
Streszczenie dla osób zarządzających firmami, IBLF, tłum. M. Garztecki, Warszawa.
4
TamŜe
5
W.Gasparski, 2000, Wykłady z Etyki Biznesu, WSPiZ im. Leona Koźmińskiego, Warszawa
3
poprzez poszerzenie go o wymagania krajowe. Takie lokalne kodeksy powinny być jednak
bardziej restrykcyjne od „kodeksu matki” i nie mogą stanowić próby ominięcia jego
wymagań.
RóŜnorodne są teŜ zakresy zagadnień jakie kodeksy postępowania zaliczają do etyki biznesu.
Kodeks postępowania firmy Lucent Technologies uwzględnia ochronę środowiska i rolę
społeczną, kodeks International Paper juŜ w trzecim punkcie mówi o bezpieczeństwie
pracowników.
Przykład - Kodeks postępowania i praktyk biznesowych (Code of Conduct ABB)
Jedną z pierwszych korporacji globalnych, które rozpoczęły swoją działalność biznesową w
Polsce po 1989 roku był koncern ABB. Firma ta powstała w 1987 roku poprzez połączenie
szwajcarskiej firmy BBC Brown Boveri oraz szwedzkiej Asea AB i oferuje swoim klientom
kompletny pakiet produktowo-serwisowy w dziedzinie energetyki i automatyki. ABB
deklaruje, Ŝe uczciwość jest kluczowym czynnikiem kształtującym reputację firmy na rynku,
a etyka i określone normy postępowania to podstawa działalności biznesowej.
WdroŜony w całym koncernie w 2006 roku „Kodeks postępowania i praktyk biznesowych”
odnosi się nie tylko do przestrzegania przepisów prawa, lecz takŜe porusza wiele innych
kwestii. Zarząd koncernu oczekuje i wierzy, Ŝe wartości etyczne i biznesowe są ze sobą
powiązane i Ŝe wszyscy pracownicy ABB stać będą na straŜy najwyŜszych standardów
zachowań etycznych. Kodeks ten połączył w jednym dokumencie obowiązujące poprzednio
zasady zdefiniowane w Kodeksie Etyki, Polityce Społecznej ABB czy teŜ Polityce
Środowiskowej ABB. Punktem wyjścia do tego Kodeksu były wewnętrzne badania ankietowe
w wyniku których zostały sformułowane trzy wiodące zasady biznesu koncernu:
determinacja, odpowiedzialność i szacunek. PoniŜej przedstawiono w duŜym skrócie
zagadnienia jakie one obejmują.
Determinacja – to zasady w jaki sposób ABB pomaga swoim klientom osiągnąć sukces
poprzez zdobywanie zaufania dzięki uczciwości i uczciwej konkurencji na rynku, a nie tylko
koncentrowanie się na jakości. Ponadto koncern jednoznacznie zakazuje swoim pracownikom
oferowanie, obiecywanie lub przekazywanie osobom publicznym, partiom politycznym i
partnerom biznesowym jakichkolwiek korzyści majątkowych. Jednocześnie pracownikom
ABB nie wolno przyjmować Ŝadnych prezentów, które miałyby wpływ na ich działalność
biznesową.
Odpowiedzialność – w obszarze wewnętrznym to dbałość o majątek firmy, właściwe
wykorzystywanie (wyłącznie do celów słuŜbowych) infrastruktury IT, przestrzeganie zasad
ochrony własności intelektualnej, unikanie konfliktu interesów i zakaz jakichkolwiek
manipulacji w księgowości.
Odpowiedzialność – w obszarze zewnętrznym to staranne dobieranie partnerów biznesowych,
uczciwość w relacjach z dostawcami i z kredytodawcami oraz przestrzeganie najwyŜszych
standardów etycznych w relacjach z władzami.
Szacunek – to wymagania stawiane pracownikom w relacjach wewnętrznych oparte m.in. na
otwartej i systematycznej wymianie informacji, wzajemnym szacunku, tolerancji oraz
przestrzeganiu najwyŜszych standardów w zakresie bezpieczeństwa pracy.
Zakończenie
śaden kodeks, Ŝadne spisane i deklarowane zasady nie będą miały jakiejkolwiek wartości
jeŜeli cała strategia firmy sprowadzi się jedynie do ich napisania, ogłoszenia i umieszczenia
na stronach internetowych oraz obowiązkowo na biurku Prezesa. Kodeks stanowić powinien
jedynie ogniwo całego systemu stosowania Etyki Biznesu w działalności biznesowej obok
takich elementów jak: komunikowanie, wewnętrzne badanie opinii dotyczące praktyki
przestrzegania zasad kodeksu , szkolenia, kontrola przestrzegania, stała analiza
skuteczności, metody karania, promocja etycznego zachowania, zarządzanie kadrami i
dialog z interesariuszami.
Warunkiem sukcesu funkcjonowania całego systemu jest jednoznaczna przejrzystość
jednostki organizacyjnej nadzorującej realizację etyki w strategii firmy.
Dr inŜ. Andrzej Brzozowski
Wykładowca w WyŜszej Szkole Biznesu – National Louis University
Stosunki Międzynarodowe i Dyplomacja
Nowy Sącz
[email protected]
28.08.2007