Noncamerowe gwiazdy filmowe

Noncamerowe gwiazdy filmowe
rozmowa ze Zbigniewem Ugielskim, autorem animacji do „Gier
ulicznych”
Wyspa – Kwartalnik Literacki nr 3/08
Bohater:
Zbigniew Ugielski, Zbonek – reyser filmów animowanych i teledysków prezentowanych na
pokazach w kraju i za granic. Laureat Grand Prix za film „Bo & Lo” na Festiwalu Alternative 4, Tigru
Mures, Rumunia (1996); nagrody drewnianego i srebrnego Yacha dla wideoklipów; Apteka
pt. „Menda” i Mikrofony Kaniony pt. „Pengo” oraz 2-giej nagrody za film „Train”, Promax,
Amsterdam, wiatowy Przegld Maych Form telewizyjnych (2001). Malarz i grafik. Lider
nieistniejcego ju zespou Mikrofony Kaniony, który w pamici wdzicznych fanów zachowa si
jako „najdziwaczniejszy, a przez to chyba najbardziej oryginalny polski zespó, jaki zadebiutowa
w jarociskim kotle”1, tudzie „paranoidalny mix punka, nowej fali i jazzu.”2
Urodzi si w 1966 r. w Lubinie – polskim zagbiu miedziowym jako obywatel, który zrówna
liczb mieszkaców miast i wsi, co zostao zreszt odnotowane w szerzcej komunistyczn
propagand Polskiej Kronice Filmowej. Trudno oprze si wraeniu, i fakt ten uksztatowa jego
dadaistyczne poczucie humoru.
W roku 1986 wystpi ze swoim zespoem w Jarocinie dostajc si do „Zotej Dziesitki”
(Zbonek piewa, gra na basie i pisa najbardziej chyba absurdalne w historii polskiego rocka teksty).
W tym samym roku ukoczy lubiskie Technikum Górnicze i za pierwszym podejciem
(wyczyn do rzadki) dosta si na wydzia grafiki Akademii Sztuk Piknych w Warszawie, gdzie
w Pracowni Animacji Filmowej Daniela Szczechury zrealizowa pierwsze animacje noncamerowe.
Swój „dyplom” („Bo&Lo”) równie nakrci bez kamery.
W 1991 r. wraz z koleg ze studiów Konradem Kuczem (obecnie kompozytorem muzyki
elektronicznej, znanym gównie z „Futra”) wyda kaset „Prond”, na której znalaza si niewielka
cz materiau przygotowanego na potrzeby Eufemii, muzycznej knajpy w warszawskiej ASP. Ten
muzyczno-wizualny duet dziaa do dzi.
Na pocztku lat dziewidziesitych wspópracowa z programem „Alternativi” (oprawa
plastyczna), w którym mona byo zobaczy noncamerowe clipy Mikrofonów jego autorstwa. Póniej
bya równie wspópraca z innymi telewizjami i programami. Do dzi wspópracuje z CANAL +.
Obecnie prowadzi studio animacji, pracuje nad wasnym serialem pt. „Gagatki” i remontuje
motor OSA.
Czas i miejsce akcji:
lipiec, wirtualna przestrze Internetu, po której przemieszcza si
„wehikuem sów” (zwanym
potocznie e-mailem) przenoszc fragmenty zreAnimowanej pami
ci mi
dzy Nadarzynem i Czachówkiem.
Rubryka, w której ukae si ten wywiad powicona jest publikacjom (ksiki, pyty, filmy
itp.), mówic najogldniej, trudno dostpnym dla przecitnego (a nawet nieprzecitnego) odbiorcy.
Tym razem postanowiam posun si do ostatecznoci i zrecenzowa film, którego, by moe, nikt
ju nie zobaczy. Waciwie nie tyle zrecenzowa, co porozmawia o nim...
Chodzi o film „Jak zosta gwiazd filmu nonkamerowego”. Ale ja go prawie nie pami
tam...
Na szczcie ja pamitam. Zwaszcza, e ogldaam cakiem niedawno. Troch przesadziam
piszc, e nikt ju go nie zobaczy. Powinnam bya napisa: nikt prócz mnie. Wiem, e orygina
zagin, ale kopi znalazam u siebie w domu, na kasecie VHS z animacjami zrealizowanymi
w warszawskiej ASP. Jako fatalna, ale, mam nadziej, wystarczy, by spróbowa zreAnimowa
animacj za pomoc sów. Przy okazji moe uda si zreAnimowa take twoj pami.;)
Tak wic „wczam” „projektor sów” i na „papierowym ekranie” pojawia si:
1
2
Autor: ankh: http://savagesaints.blog-spot.com/2008/01/mikrofony-kaniony-sensacja-xx-wieku.html
j.w.
www.filmotekaszkolna.pl
CZO
ÓWKA
Na czarny ekran „wjedaj” biae litery uoone w napis:
Zbigniew Ugielski
„cignc” za sob filmowy portret autora – dugowosy modzieniec umiecha
si do kamery.
Portret „usadawia si” w górnej czci ekranu. Wyglda to tak jakby kto
w czer ta wklei fragment nagranej tamy. Pod portretem pojawia si
czerwony napis:
prezentuje
Na biaym tle rysowany bezporednio na tamie tekst:
film pt.
Pod spodem (równie noncamerowy) brzeg tamy filmowej z perforacjami.
Zblienie na perforacje, które przeksztacaj si w mae wdrujce ludziki.
Wykorzystujesz motyw usterki (widz ma wraenie, e tama przesun
a si w projektorze,
moe wrcz zerwa
a), by ostatecznie zaprezentowa j jako walor. Ludziki-perforacje wprowadzaj
nas w dalsz cz filmu. Usterki – niedoskona
o rysunku, rozedrganie obrazu to jednoczenie
cechy, które stanowi najwikszy atut filmów „krconych bez kamery”. Noncamerowi animatorzy
zdaj si w tych nieporadnociach znajdowa szczególne upodobanie...
„Kamerowi” take. Symuluj choroby tamy: otarcia, zadrapania, zapalenia, a nawet drgawki.
W noncamerze takie efekty s niezamierzone i stanowi jej istot.
Poza tym usterk masz ju w tytule. Film noncamerowy to epitet sprzeczny, tak wic gwiazd jego moe
zosta np. wspaniay nieudacznik.
SCENA I
Trzeba wielu wyrzecze. Widzimy przekrelon (zamaszyste kreski
wydrapane na tamie) scen z jakiej imprezy – dwie taczce postacie,
kobieta i mczyzna (czciowo rysowane na tamie, czciowo sfilmowani
aktorzy). Facet jest wyranie goy. No, moe nie cakiem. W kadym razie bez
spodni.
Czy rzeczywicie trzeba tylu wyrzecze, by „nakrci filmy bez kamery” – zero imprez, zero
sexu, zero rockandrolla..., nie wspominajc o innych atrakcjach?;)
Jasne, i jeszcze si modli. Szczerze mówic miaem kilka fajnych scen, a potem mylaem jak je
„opatrzy”. Wic zamiast „trzeba wielu wyrzecze” równie dobrze mogem napisa „...zala tam winem”.
SCENA II
Trzeba duo pracowa
Na ciemnym tle kontur przedstawiajcy tors muskularnego mczyzny
walcego w co wielkim motem.
www.filmotekaszkolna.pl
Animacja noncamerowa to pracoch
onne zajcie, moe nawet nieco monotonne (jak owo
jednostajne walenie m
otem). Rysowanie poszczególnych faz ruchu na tamie 35, a zw
aszcza 16 mm
(24 rysunki na sekund) wymaga cierpliwoci i samozaparcia. Nasza wspólna koleanka Ela Wsik
nabawi
a si choroby oczu przygotowujc noncamerow czo
ówk.
Julian Antoniszczak unikn
podobnych problemów dziki wynalazkowi, który pomaga
mu
przenosi rysunki na tam. Czy równie mia
e jakie patenty;) aby u
atwi sobie prac?
Kolegów, „maszynki” równie przydatne, co paliwo
opne. Dorabia
em wtedy jako tapicer. Mia
em
kas, wic mia
em czym je „tankowa”.
Wykona
em te kopi podwietlanego stolika Normana McLarena, na którym zrobi
em straszn ilo
animacji, jakie 35 minut póki si pulpit nie rozlecia
.
SCENA III
Trzeba wyczuwa tempo
Taczca para (czciowo wydrapywana na tamie, czciowo filmowana).
Jako basista raczej nie powiniene mie problemów z wyczuwaniem tempa. Nawiasem
mówic owa zdolno (bardzo przydatna w pracy reysera) wydaje si odgrywa szczególn rol
w animacji noncamerowej. Wystarczy wspomnie muzyczno-wizualne eksperymenty Normana
McLarena, czy twórczo Antoniszczaka, który przed studiami na krakowskiej ASP ukoczy
redni
szko
muzyczn, sam komponowa
muzyk do swoich filmów i zdarza
o mu si wydrapywa dwik
bezporednio na ciece dwikowej. Powiedz, jak te wizualno-muzyczne przygody wyglda
y
u ciebie?
Przerysowa
em kiedy pisakiem minut cieki dwikowej filmu „Wielka Majówka”. S
ycha bas,
perkusj, mniej gitar i tekst, ale Maanam by
rozpoznawalny.
Zakleja
em owady i roliny skoczem na tamie 35mm. Stworzenia rozk
adajc si puszcza
y soki.
Z kadym kopiowaniem film dojrzewa
. Obiekty wykraczajc poza kadr (np. y
ki lici, skrzyde
) równie
zostawia
y swój lad na ciece dwikowej.
Zawsze s
ucha
em Briana Eno. Moim marzeniem by
o zobrazowanie jakiego ambientu. Niedawno
oglda
em film „The Jacket” (w Polsce znany jako „Ob
d”), a w „ty
ówce” muzyka Briana Eno oraz
identycznie przyklejone na tam roliny!?
SCENA IV
Trzeba uk
ada niekiepskie fabu
ki
Seria zmieniajcych si w zawrotnym tempie kolorowych obrazów, napisów,
rycin...
Kiedy przeanalizowa
am t sekwencj (to moe trafniejsze okrelenie) okaza
o si, e jest to
seria jednoklatkowych scenek (trudno ci zarzuci, e zanudzasz widza d
ugimi ujciami. ;)) Wszystkie
przedstawiaj fragmenty tekstów i ilustracje „Trzech muszkieterów”. Kada klatka stanowi
namalowany precyzyjnie kolorowy obraz. Niekiedy na obraz nak
ada si tekst. „Trzej
muszkieterowie” to do klasyczna inspiracja jeli chodzi o tworzenie filmowych fabu
ek. Przyznam
jednak, e twoje filmy przypominaj mi raczej mniej klasyczne, absurdalne teksty, które pisa
e dla
Mikforonów Kanionów. Animacja noncamerowa w ogóle kojarzy si z artem, grotesk... Tymczasem
o filmie fabularnym, do którego przygotowywa
e animowane wstawki, wiele mona powiedzie, ale
na pewno nie to, e jest komedi.
Chodzi o „Gry uliczne” Krzysztofa Krauze? Co pewien czas powracajcy temat zabójstwa Pyjasa?
Dosta
em scenariusz. W kilku epizodach znalaz
em miejsce dla wyklepanych z kolorowej folii
noncamerowych wstawek. Okaza
o si, e reyser (wtedy te eksperymentowa
) zaznaczy
te same miejsca.
www.filmotekaszkolna.pl
Tak wic do
oy
em kilka minut do filmu.
Odnonie fabu
y... Zapomnij o „musztardzielach”. Zabra
em dziecku kilka bajek do projektora, jakich
dawniej by
o wiele. Wklei
em, a „bu
ki” same si u
oy
y.
SCENA V
Trzeba mie dryg
Narysowane na tamie, podrygujce ;) kobiece nogi w butach na wysokich
obcasach. „Kamera” wdruje w gór pokazujc, e tancerka jest naga
i pontna. Kiedy dociera do g
owy rysunek zamienia si w obraz filmowy.
Widzimy fragment twarzy i w
osy aktorki.
Drygu nie mona ci odmówi
. Realizujc t króciutk animacj uye nieomal wszystkich
technik noncamerowych (no moe oprócz wypalania lub drzeworytów odbijanych na tamie filmowej,
co praktykowa Julian Antoniszczak). Byo wic wydrapywanie na tamie z emulsj, rysowanie na
tamie bez emulsji, malowanie... i, co najbardziej mnie interesuje, „obróbka” tamy z gotowym
materiaem filmowym. Momentami wyglda to tak, jakby usuwa cz
emulsji, obrysowujc
uprzednio kontury sfilmowanych postaci i zostawiajc nieprzetworzone fragmenty obrazu. Chwilami
miaam wraenie, e wklejasz tam filmow w tam filmow – taki animowany kola lub filmowe
samplowanie...
Tak, to prosta technika. Wklejanie „ósemki” w 16-tk, bd 16-tki w 35-tk to betka. Niekiepsko by
by
o wklei je wszystkie w 70-cio milimetrow tam typu Imax. Wyobraasz sobie? Ludzie przychodz na
film, siadaj, zak
adaj okulary, a tu zamiast trójwymiarowych dinozaurów rozp
aszczone komary!
Trudniejsze jest napryskiwanie sprejem na oklejon miniszablonami i roz
oon na 30 metrach
tam (efekt zbliony do akwatinty) lub przepuszczanie jej przez maszyny obróbki skóry i futra.
W pierwszym przypadku efekt przypomina akwatint, a farba tworzy „ziarno” tak wielkie, e sam Jim
Jarmusch by pozazdroci
(J.J. krci
ósemk, kopiowa
na 16-tk, a t, w miar jak stawa
si s
awny, na 35tk).
Drugi sposób nadaje si do poniewierania cudzych filmów. 90% polskiej produkcji fabularnej
powinno si podda temu zabiegowi. To odwieajcy peeling, niewiele, prócz perforacji zostaje z orygina
u.
Wró
my do techniki, która wicej pozostawia z oryginau ni perforacje. W kolejnej
noncamerce równie jej uye. Tym razem wykorzystae relacj z zawodów sportowych. Usune
fragmenty emulsji, podmalowae na czerwono. Dao to do
niezwyky efekt...
Film szkoleniowy dla narciarzy z lat 70-tych da
mi prof. Daniel Szczechura, z zami
owania
sportowiec. Powiedzia
, e mog go przerobi.
„Zapali
em” wic narciarzom g
owy, bo jedzili tak jako niemrawo, przydusi
em, wywróci
em,
podepta
em i obsika
em, by pozby si ó
tej emulsji. Konrad Kucz wyspawa
przemys
ow muz a la Nitzer
Ebb i tak powsta
film „Zapaleni narciarze” oraz mój i Konrada, do dzi sprawnie dzia
ajcy, duet
weselno-pogrzebowy.
Obróbka tamy poprzez sikanie? Tego jeszcze nie byo. Chyba ju nigdy nie spojrz na
„Narciarzy” tak jak wczeniej.;)
Powiedz jakie niespodzianki pojawiy si przy okazji kolejnych noncamerek „Bo&Lo” oraz
w animacjach realizowanych dla programu „Alternativi” i póniejszych?
Noncamerowy western „Bo&Lo”, parodia znanej bajki, zdoby
grand prix za animacj na
transylwaskim festiwalu filmów offowych „ Alternative 4” (co jak Alternatywy 4 lub Alternativi –
przypadkowa zbieno nazw).
Siedzc w festiwalowym kinie pierwszy raz zda
em sobie spraw, e kreski mog mie pó
metrowe
drgania i tak dzia
a na ludzi, e potrafi oni t
umnie mia si (bez przerwy na popkorn) ca
e 7 minut.
Film jest do radykalny równie za spraw fonii, któr w ca
oci, na w
asnych strunach g
osowych
stworzy
poeta i dwikonaladowca Adam Zakrzewski. Jest te uniwersalny. Mona go puszcza z dowoln
prdkoci (jak we wspomnianym programie Alternativi) i zawsze mieszy.
Bo oprócz wszystkich wymienionych tutaj „trzeba” nie widz w omawianym filmie tego, co chyba
www.filmotekaszkolna.pl
najistotniejsze w animacji – poczucia humoru.
Co do programu Altrenativi to robiem tam jedyn
w swoim rodzaju noncamerow
opraw graficzn
,
takie te dingle i teledyski. Dzi to niemoliwe. Wszechmog
cy 3D-bajzel rz
dzi. „Wasa si i szwenda
pierdolona menda” za sowami Andrzeja Kodymowskiego z teleklipu Apteki, który kiedy zrobiem, a którego
nikt nie widzia oprócz drewnianego Yacha.
SCENA VI czyli WIELKI FINA
Trzeba si stara, eby zosta gwiazd
W centrum kadru pojawia si tajemnicza rysa, która „otwieraj
c” ekran
zamienia si w twarz Marilyn Monroe (jak u Andy'ego Warhola)
filmu
Powracaj
ludziki-perforacje z czoówki
Non-Kamerowego
Gwiazdy noncamery nie s moe tak s
awne jak Marilyn Monroe. Trudno jednak oprze si
wraeniu, e ich ycie, prócz trudów, posiada jednak pewne uroki. Choby ten siedmiominutowy
miech na transylwaskiej Alternatywy 4.;) Czemu wic zrezygnowa
e z animacji noncamerowej?
Zwyka kolej rzeczy. Od 10-ciu lat mam wasne studio animacji Yellow Moon. Mniej wicej tyle samo
trwa moja wspópraca z Canal +. Przez ten czas przerobiem niemal wszystkie techniki, ale zawsze najlepiej
wyraaem si w tej jednej – animacji noncamerowej.
ReAnimowaa: Dorota Suwalska
www.filmotekaszkolna.pl