Podsumowanie i sprawdzenie

Transkrypt

SZKOŁY
PONADGIMNAZJALNE
zakres podstawowy
Po prostu
EDB
E
w ćwic DB
zeniac
h
on
line
Edukacja dla bezpieczeństwa
O erta
sklepf.w
:
sip.pl
Podręcznik
Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw,
694525, sklep.wsip.pl
Sz
Autorzy: Bogusława Breitkopf, Mariusz Cieśla
Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do edukacji
dla bezpieczeństwa, na podstawie opinii rzeczoznawców: mgr Danuty Petry, dr. Janusza Ropskiego
i dr hab. Doroty Zdunkiewicz-Jedynak.
Zakres kształcenia: podstawowy.
Etap edukacyjny: IV.
Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne.
Rok dopuszczenia: 2012.
Numer ewidencyjny w wykazie dla wersji elektronicznej podręcznika: 500/e/2012
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.
Warszawa 2013
Wydanie I
ISBN 978-83-02-12832-5
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Wojciech Chmielewski, Mieczysława Kompanowska
(redaktor cyklu), Barbara Koncerewicz (redakcja merytoryczna)
Konsultacje: Barbara Durmała, Zbigniew Piątka
Redakcja językowa: Ewa Wojtyra
Redakcja techniczna: Marzenna Kiedrowska
Projekt okładki: Paweł Jan Rafa
Projekt graficzny: Katarzyna Trzeszczkowska
Opracowanie graficzne: Joanna Plakiewicz
Fotoedycja: Ignacy Składowski
Skład i łamanie: Studio DeTePe Paweł Rusiniak
Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe
Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga
zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany
na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu
iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android
wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).
Pomoc techniczna: [email protected]
Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być
przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96
Tel.: 22 576 25 00
Infolinia: 801 220 555
www.wsip.pl
Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują.
Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.
Szanujmy cudzą własność i prawo.
Więcej na www.legalnakultura.pl
Polska Izba Książki
Sz
SPIS TREŚCI
1 . Pi e r w sz a p o m o c w n agł ych wyp a dka ch
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Organizacja pierwszej pomocy .................................................................................
Kontrola funkcji życiowych .......................................................................................
Utrata przytomności ..................................................................................................
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa ......................................................................
Rany, krwawienia i krwotoki .....................................................................................
Uszkodzenia kości i stawów ......................................................................................
Oparzenia termiczne i chemiczne ............................................................................
Ciała obce w organizmie ...........................................................................................
Wstrząs pourazowy ....................................................................................................
Pogryzienia, użądlenia, ukąszenia ............................................................................
Nagłe zachorowania – chorzy są wśród nas ..............................................................
8
16
21
29
39
51
60
68
74
79
84
2 . Sy st e m b e z pi e c z e ń st wa p a ń s twa
12
13
14
System obronny Rzeczypospolitej Polskiej .............................................................. 94
Powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli ....................... 101
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej .................................................................... 105
3 . Oc h r o n a l u d n o śc i i obro n a cywiln a
15
16
17
Międzynarodowe prawo humanitarne ..................................................................... 114
Ochrona ludności i zwierząt ..................................................................................... 126
Ostrzeganie i alarmowanie ....................................................................................... 135
4 . Z a gr o ż e n i a c z a su p o ko ju
18
19
20
21
Katastrofy, awarie techniczne, klęski żywiołowe ......................................................
Ewakuacja poszkodowanych .....................................................................................
Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych ............................................................
Zagrożenia terrorystyczne ........................................................................................
142
155
162
165
5 . Z a gr o ż e n i a w yst ę pu j ące p o dcz a s wo jny
22
23
Wojna i konwencjonalne środki rażenia ................................................................... 172
Broń masowego rażenia ............................................................................................ 179
3
Sz
O podręczniku
Podręcznik został podzielony na pięć działów tematycznych.
Każdy dział jest podzielony na jednostki lekcyjne. W sumie są 23 lekcje.
Skrótowe wprowadzenie
do tematu
Tekst główny
jest podzielony
na podrozdziały
Bogata ikonografika
ułatwiająca naukę
i zapamiętanie
Schematy
postępowania
ratowniczego
Algorytm postępowania
ratowniczego
Sz
Wykresy określające zasady
postępowania ratowniczego
w zależności od stanu
poszkodowanego
Fotograficzne ujęcie
sekwencji postępowania
ratowniczego
Po każdym
rozdziale
podsumowanie
i sprawdzenie
znajomości
tematu
Zbliżenia
ważniejszych
czynności
Definicje i objaśnienia
ważniejszych terminów
Wyróżnione najważniejsze
kwestie do zapamiętania
Odnośniki
do przydatnych
stron internetowych
Sz
Sz
1
Pierwsza
pomoc w nagłych wypadkach
▪ Organizacja pierwszej pomocy
▪ Kontrola funkcji życiowych
▪ Utrata przytomności
▪ Resuscytacja krążeniowo-oddechowa
▪ Rany, krwawienia i krwotoki
▪ Uszkodzenia kości i stawów
▪ Oparzenia termiczne i chemiczne
▪ Ciała obce w organizmie
▪ Wstrząs pourazowy
▪ Pogryzienia, użądlenia, ukąszenia
▪ Nagłe zachorowania – chorzy są wśród nas
Sz
8
1
Organizacja
pierwszej pomocy
▪ Każdy człowiek powinien znać zasady udzielania pierwszej pomocy. Zapoznaj się z nimi!
▪ Stosowanie algorytmów postępowania ratowniczego usprawnia akcję ratunkową.
▪ Ktoś powinien pokierować akcją ratunkową, zanim przybędą wyspecjalizowane służby
ratownicze. Być może będziesz to Ty.
OCENA ZAGROŻEŃ – OCEŃ,
PRZEMYŚL, DZIAŁAJ!
PIERWSZA POMOC to zespół czynności
podejmowanych w celu ratowania osoby znajdującej
się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia sprzętu medycznego oraz środków leczniczych przez osoby nieposiadające uprawnień
do podejmowania medycznych działań ratowniczych.
Życie osób z ciężkimi obrażeniami ciała zależy od czasu, w jakim zostanie udzielona im
pomoc specjalistyczna. Największe szanse
na przeżycie mają poszkodowani, którzy
trafią na salę operacyjną w ciągu godziny od
momentu wypadku. Okres ten nazywa się
złotą godziną. Podczas udzielania pierwszej
pomocy bardzo ważne są platynowe minuty,
w których świadek zdarzenia podejmuje
czynności mające na celu ratowanie życia.
Świadek zdarzenia przede wszystkim powinien zadbać o bezpieczeństwo osoby, która
doznała urazu. Jego pierwszym i najważniejszym zadaniem – zanim podejdzie do po-
Świadkowie na miejscu wypadku
Lekarze i ratownicy medyczni
SOS
Defibrylacja
Rozpoznanie
Wezwanie
pomocy
112
Zabiegi
zaawansowane
RKO
Pogotowie
ratunkowe
Pomoc
natychmiastowa
Pierwsza pomoc przedlekarska
Szpital
Fachowa pomoc medyczna
Ogniwa łańcucha ratunkowego
DZIAŁ 1 | LEKCJA 1
Sz
O RG A N I Z A C JA P I E RW S Z E J P O M O C Y
szkodowanego – jest ocena sytuacji w miejscu zdarzenia. Należy wytężyć wszystkie
zmysły, aby zauważyć jak najwięcej szczegółów mogących świadczyć o niebezpieczeństwie. Przykładowe zagrożenia:
▪ związane z ogniem lub substancjami toksycznymi;
▪ utrudniony dostęp do poszkodowanego
(np. po lodzie, wodzie czy zboczu);
▪ groźba porażenia prądem;
▪ niebezpieczeństwo zawalenia się budynku
w miejscu zdarzenia;
▪ zachowanie innych świadków – czy mówią głośno i są niespokojni, czy walczą ze
sobą, czy mają broń, czy istnieje podejrzenie, że są pod wpływem alkoholu lub narkotyków?;
▪ niebezpieczne zwierzęta w pobliżu.
Oceniając miejsce zdarzenia, należy postawić sobie następujące pytania: Co się
K RO K P O K RO K U
Po przyjeździe na miejsce wypadku
komunikacyjnego należy:
1. zatrzymać pojazd w odległości 20–25 m
od miejsca wypadku;
2. włączyć światła awaryjne (w nocy pozostawić
włączone światła mijania, aby oświetlały
miejsce wypadku);
3. zaciągnąć hamulec ręczny, wyjąć i zabrać
ze sobą kluczyki;
4. założyć kamizelkę odblaskową i ustawić
trójkąt ostrzegawczy;
5. zabrać apteczkę oraz gaśnicę i podejść
do miejsca wypadku.
wydarzyło? Jaki jest mechanizm urazu?
Jakie istnieją zagrożenia (dla ratownika,
poszkodowanych i świadków zdarzenia)?
Czy widzę, słyszę, czuję, że istnieje jakieś niebezpieczeństwo? W jaki sposób
Obszar zabudowany
20–25 m
0–1 m
Obszar niezabudowany
20–25 m
30–50 m
Autostrada lub droga ekspresowa
20–25 m
100 m
Zabierz ze sobą:
trójkąt ostrzegawczy
kamizelkę odblaskową
gaśnicę
Odległości zatrzymania samochodu i ustawienia trójkata ostrzegawczego na miejscu wypadku
apteczkę
9
Sz
10
P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H
zabezpieczyć się przed ewentualnymi zagrożeniami? Czy będzie potrzebna pomoc
specjalistyczna? Ilu jest poszkodowanych
i w jakim są stanie?
Zabezpieczenie pojazdu przed stoczeniem
TELEFONY ALARMOWE
▪ 112 – Centrum Powiadamiania
Ratunkowego (służby ratunkowe)
(numer używany w całej Europie)
Ustawienie trójkąta w pobliżu zaparkowanego na poboczu
samochodu
Po dokonaniu oceny miejsca zdarzenia
i usunięciu zagrożeń (postawieniu trójkąta
ostrzegawczego w odpowiedniej odległości,
ogrodzeniu taśmą terenu zagrożenia) należy
iść wolno i spokojnie, rozglądając się wokół,
biorąc pod uwagę potencjalne zagrożenia.
Karta ICE – zawiera imię i nazwisko właściciela oraz numery
telefonów do 3 osób, które należy powiadomić w razie
wypadku
PAMIĘTAJ!
Sprawdź, czy możesz bezpiecznie zbliżyć się
do poszkodowanego. Nie stań się sam ofiarą!
Upewnij się, czy nie zagraża Ci niebezpieczeństwo
i zatroszcz się o bezpieczeństwo innych w miejscu
wypadku.
Oceń stan poszkodowanego i zastosuj odpowiednie postępowanie.
▪ 999 – pogotowie ratunkowe
▪ 998 – straż pożarna
▪ 997 – policja
Do miejsca zdarzenia nie wolno podchodzić
z zapalonym papierosem. Dobrze mieć ze
sobą rękawiczki lateksowe (winylowe lub foliowe) oraz okulary.
W uszkodzonym pojeździe należy zaciągnąć
hamulec ręczny, wyłączyć zapłon, wyjąć kluczyki i położyć je na podłodze samochodu,
sprawdzić, czy nie wydobywa się dym i nie
wycieka paliwo, i zabezpieczyć pojazd przed
stoczeniem.
Jeżeli w wypadku uczestniczy cysterna
przewożąca niebezpieczne substancje toksyczne (NST), wówczas należy zatrzymać
się w bezpiecznej odległości umożliwiającej
odczytanie kodu na tablicy informacyjnej,
powiadomić służby ratunkowe o zaistniałym
zdarzeniu, podając kody cyfrowe umieszczone na pomarańczowym polu prostokątnej tablicy. Podobnie należy zachować się,
gdy uszkodzona zostanie sieć energetyczna.
Wzywając pomoc, należy pozostać w samochodzie. Ratujący powinien kierować się
zasadą: bezpieczeństwo przede wszystkim.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 1
Sz
Okulary i rękawiczki ochronne
Maseczki
do sztucznego
oddychania
Maseczka ochronna
dróg oddechowych
Latarka elektryczna
Chusteczki
jednorazowe
Środki ochrony indywidualnej
istnieje zagrożenie przemocą, nie należy
wkraczać na zagrożony obszar, lecz wezwać
policję.
Bez odpowiedniego zabezpieczenia i masek
nie należy wchodzić na obszary, gdzie stężenie tlenu może być zmniejszone albo panuje
toksyczne stężenie substancji chemicznych
(kanalizacja, silosy, ładownie statków).
W miejscu zdarzenia należy zwrócić szczególną uwagę na osoby uciekające, próbujące
się ukryć, wykonujące groźne gesty. Jeśli
1
PAMIĘTAJ!
W każdej sytuacji należy najpierw ocenić
zagrożenie, a następnie zastosować środki
bezpieczeństwa odpowiednie do istniejącego
zagrożenia.
2
3
Bazpieczne zdejmowanie rękawiczek po zakończonej akcji ratunkowej – bez dotykania strony brudnej gołą dłonią
11
Sz
12
K RO K P O K RO K U
Po dokonaniu wstępnej oceny stanu
poszkodowanych należy wezwać pomoc,
dzwoniąc pod numer telefonu 112 lub 999.
Zgłaszającemu się dyspozytorowi należy podać
konkretne informacje w następującej kolejności:
1. Gdzie – opisać miejsce zdarzenia (gdzie
wydarzył się wypadek – adres, charakterystyczne punkty, opis drogi dojazdu).
2. Co – opisać charakter zdarzenia (wypadek
komunikacyjny, pożar, upadek z wysokości,
ulatniający się gaz, uszkodzona sieć energetyczna, osoby uwięzione w pojeździe, droga
nieprzejezdna itp.).
3. Ile – podać liczbę poszkodowanych oraz ich
płeć, wiek i stan (należy podać informację,
czy zagrożone jest życie ludzkie).
4. Co zostało zrobione – jakiej pomocy
udzielono.
5. Kto wzywa pomoc – swoje dane.
Dalsze
PAMIĘTAJ!
Nie rozłączaj się, nie upewniwszy się, że meldunek
został przyjęty i właściwie zrozumiany. Dyspozytor
może udzielić wielu cennych wskazówek.
Schemat postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy
Zapewnienie bezpieczeństwa osobie poszkodowanej polega na odizolowaniu jej od
zagrożenia (odsunięciu przedmiotów raniących, odłączeniu prądu, usunięciu czynnika
raniącego). Podchodząc do poszkodowanego, należy ocenić jego wiek, płeć, masę
ciała i ogólny wygląd. Trzeba zwrócić uwagę
na pozycję, w jakiej się on znajduje. W wypadku kilku osób poszkodowanych należy
możliwie szybko ocenić ich stan i rozpocząć
udzielanie pierwszej pomocy od najciężej
rannych. Dzieci, kobiety w ciąży i osoby
w podeszłym wieku stanowią grupę zwiększonego ryzyka.
Udzielający pomocy musi zadbać także
o bezpieczeństwo świadków zdarzenia.
Należy odsunąć ich od miejsca zdarzenia,
a wskazanym osobom wydać konkretne polecenia w celu usprawnienia przebiegu akcji
ratowniczej.
OBOWIĄZEK ŚWIADCZENIA
PIERWSZEJ POMOCY
W systemie polskiego prawa karnego istnieje
obowiązek świadczenia pierwszej pomocy,
a odpowiedzialność za nieudzielenie jej regulują przepisy kodeksu karnego. Artykuł
160. § 1. k.k. przewiduje karę pozbawienia
wolności do lat 3 dla każdego kto naraża
człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo
utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na
zdrowiu. Artykuł 162. § 1. k.k. także przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 dla
każdego kto osobie znajdującej się w położeniu
grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem
utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez
narażenia siebie lub innej osoby na takie niebezpieczeństwo.
W artykule 4. Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym wskazano: Kto zauważy
DZIAŁ 1 | LEKCJA 1
Sz
Do opatrywania ran najlepiej stosować typowe środki opatrunkowe, dostępne w każdej aptece:
▪ kompresy gazowe (różnych rozmiarów,
pakowane po 3 sztuki) – na zranienia, skaleczenia, otarcia;
▪ gazę w rozmiarach: ¼ m2, ½ m2 i 1 m2 (do
robienia kompresów, opatrywania oparzeń
lub ran powierzchniowych, złamań otwartych itp.);
▪ watę, ligninę – jako materiał chłonący,
który można położyć na gazę;
▪ opatrunki cylindryczne (rękawkowe) tzw.
Codofix, w różnych rozmiarach – do mocowania opatrunku na palcu, kończynie, głowie;
▪ przylepce (plastry) różnego rodzaju – na
mniejsze zranienia, odciski, otarcia (mogą
być wodoodporne);
▪ opatrunki hydrożelowe (opatrunki nieprzylepne) – na rany oparzeniowe;
▪ przylepiec (taśmę) – do mocowania opatrunków;
▪ bandaże różnych rozmiarów i typów:
z dzianiny – do mocowania opatrunków na
ranach, elastyczne lub z krepy – do stabilizowania skręceń, stłuczeń;
osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego
zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem
zdarzenia powodującego taki stan, w miarę
możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do
skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu
podmiotów ustawowo powołanych do niesienia
pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego.
APTECZKA PIERWSZEJ POMOCY
I JEJ ZASTOSOWANIE
Apteczki pierwszej pomocy powinny znajdować się w domu, szkole, samochodzie,
miejscu pracy. Na wycieczkę, biwak czy rajd
również należy zabrać apteczkę wyposażoną
stosownie do podejmowanych aktywności,
pory roku i czasu trwania wyprawy. Każda
apteczka powinna się znajdować w miejscu
łatwo dostępnym i suchym.
PAMIĘTAJ!
Skompletuj apteczkę stosownie do rodzaju aktywności, pory roku i czasu trwania wyprawy.
Zapakuj ją na końcu i umieść w miejscu łatwo
dostępnym i suchym.
Przykładowa zawartość
apteczki samochodowej
13
Sz
14
▪ chustę trójkątną, nazywaną też opatrunkiem trójkątnym – do mocowania opatrunków na różnych częściach ciała i stabilizacji
kończyn górnych; można też z niej wykonać
kompres lub osłonić rany powierzchniowe.
W apteczce powinny się także znaleźć
środki ochrony indywidualnej: rękawiczki,
maseczka do sztucznego oddychania, okulary (chronią przed kontaktem z płynami
ustrojowymi), agrafki i zaciski do bandaży,
nożyczki z tępymi końcami, koc termiczny
(do zabezpieczenia poszkodowanego przed
wychłodzeniem).
Przykładowy osobisty zestaw ratunkowy,
dostępny w każdej chwili, może się składać
z agrafki, apaszki i podpaski higienicznej
(podpaska zastąpi opatrunek, apaszka – zastąpi bandaż, a agrafka posłuży do przymocowania odwiniętej poły ubrania).
Podsumowanie i spr awdzenie
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Pierwsza pomoc to czynności mające na celu ratowanie osoby znajdującej się
w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, podejmowane przez świadka zdarzenia
bez użycia sprzętu medycznego oraz środków leczniczych.
▪ Złota godzina to czas, jaki upływa od momentu doznania urazu do wykonania
zabiegów medycznych ratujących życie.
▪ Platynowe minuty to czas konieczny do ratowania zdrowia i życia poszkodowanego,
trwający od momentu doznania urazu do przybycia służb ratowniczych. Należą one
zawsze do świadka zdarzenia.
▪ Zawsze należy najpierw ocenić zagrożenie, a następnie zastosować środki
bezpieczeństwa odpowiednie do istniejącego zagrożenia.
▪ W pierwszej kolejności należy udzielić pomocy osobie najciężej poszkodowanej,
a dopiero później lżej poszkodowanym.
▪ Istnieje prawny obowiązek udzielania pomocy poszkodowanym. Za nieudzielenie takiej
pomocy osobie w stanie zagrożenia życia lub zdrowia grozi kara pozbawienia wolności.
▪ W stanach zagrożenia życia trzeba niezwłocznie wezwać profesjonalną pomoc.
▪ Nie należy się rozłączać, nie upewniwszy się, że meldunek został przyjęty i właściwie
zrozumiany.
▪ Na wycieczkę, biwak czy rajd należy zabrać apteczkę wyposażoną stosownie
do rodzaju aktywności, pory roku, liczby uczestników i czasu trwania wyprawy.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień czynności, jakie należy podjąć w celu zorganizowania pierwszej pomocy.
2. Wezwij pomoc do wypadku, który miał miejsce w szkole.
3. Jaki jest numer Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Polsce i całej Europie?
4. Opisz działania ratownika podczas zabezpieczania miejsca wypadku.
5. Wymień zagrożenia występujące w sytuacji wypadku z udziałem cysterny, która
uległa uszkodzeniu. Zaplanuj postępowanie ratownika na miejscu zdarzenia.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 1
Sz
6. Wymień pytania, na które należy sobie odpowiedzieć, dokonując oceny sytuacji.
7. Wyobraź sobie, że przystępujesz do udzielania pierwszej pomocy
poszkodowanym w wypadku komunikacyjnym. Opisz, w jaki sposób zadbasz
o swoje bezpieczeństwo.
8. Dlaczego nie wolno się rozłączać ze służbami ratowniczymi, zanim nie
upewnimy się, czy zostaliśmy właściwie zrozumiani?
9. Zaplanuj wyposażenie apteczki dla 7-osobowej grupy, która wybiera się
w czerwcu na trzydniową wycieczkę w Tatry.
10. W telefonie komórkowym przy wybranym numerze telefonu wpisz ICE, będzie to
informacja, kogo należy powiadomić w razie wypadku.
PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE
www.ratmed.pl
www.ratownictwo.pl
www.policja.pl
15
Sz
16
2
Kontrola funkcji
życiowych
▪ Szybkie działanie w nagłym wypadku może decydować o życiu lub śmierci.
▪ Poznaj kolejność sprawdzania czynności życiowych poszkodowanego.
▪ Naucz się postępować zgodnie ze złotą maksymą „Przede wszystkim – nie szkodzić”.
OCENA STOPNIA ŚWIADOMOŚCI
Osoba leżąca bez ruchu niekoniecznie musi
być nieprzytomna. Gdy miejsce wypadku jest
bezpieczne, a ratującemu, poszkodowanym
i świadkom zdarzenia nie zagraża niebezpieczeństwo, przystępujemy do sprawdzenia
funkcji życiowych poszkodowanego.
Należy zawsze, gdy jest to możliwe, podchodzić do poszkodowanego od strony nóg, aby
być widocznym. Jeżeli sytuacja wypadkowa
to uniemożliwia, wówczas podchodząc nie
należy wołać ani zadawać pytań, aby uniknąć raptownej reakcji poszkodowanego.
Gwałtowne poruszenie głową przez osobę
poszkodowaną może dodatkowo spowodować uszkodzenie kręgosłupa.
Następnie należy pochylić się nad poszkodowanym i patrząc na jego twarz, sprawdzić, czy reaguje na dotyk i głos. W tym celu
trzeba potrząsnąć go delikatnie za ramiona
i głośno zawołać: „Wszystko w porządku?”,
„Czy mnie słyszysz?”, „Otwórz oczy!”. Jeżeli
poszkodowany reaguje i może mówić, to
znaczy, że jego drogi oddechowe są drożne,
a oddech i krążenie wydolne.
W celu sprawdzenia stopnia świadomości
można zadać poszkodowanemu kilka łatwych
do sprawdzenia pytań, np.: „Ile jest 2+3?”,
„Jaki jest dzisiaj dzień?”, „Ile widzisz palców?”.
Dopóki poszkodowany jest przytomny (jego
stan może bowiem ulec pogorszeniu), należy przeprowadzić z nim (lub/i świadkiem
zdarzenia) szybko wywiad SAMPLE, polegający na zadawaniu pytań o:
S – symptomy (objawy urazu),
A – alergie (czy jest na coś uczulony),
M – medykamenty (czy zażywa jakieś lekarstwa, jakie?),
P – przeszłość chorobowa,
L – lunch (ostatni posiłek przed wypadkiem, kiedy jadł/pił, co jadł),
E – ewentualnie, co się stało, pytania wynikające z kontekstu zdarzenia.
Zebranie wywiadu jest bardzo istotne, ponieważ ułatwi służbom ratowniczym rozpoznanie dodatkowych zagrożeń, wynikających
z przebytych chorób, alergii czy przyjmowanych leków. Po zebraniu wywiadu, jeżeli stan
poszkodowanego budzi jakiekolwiek wątpliwości, należy wezwać pogotowie ratunkowe.
PAMIĘTAJ!
Podczas zbierania wywiadu szczególną uwagę
należy zwrócić na dolegliwości zgłaszane przez
poszkodowanego (S) ewentualnie na wydarzenia
poprzedzające wypadek (E).
W razie zagrożenia życia należy natychmiast
wezwać karetkę pogotowia, gdyż stan poszkodowanego może w każdej chwili ulec pogorszeniu.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 2
Sz
KO N T RO L A F U N KC J I Ż YC I OW YC H
nie oddalając się od poszkodowanego, należy wołać o pomoc. Jeśli w pobliżu znajduje
się inna osoba, to trzeba poprosić ją, by podeszła i czekała na dalsze polecenia.
Jeżeli jest to możliwe, należy pozostawić poszkodowanego w pozycji zastanej i udrożnić
mu drogi oddechowe. U osoby nieprzytomnej największe ryzyko stanowi język. W momencie utraty przytomności mięśnie wiotczeją. Jeżeli poszkodowany leży na plecach,
język opada do gardła, blokując tchawicę
i uniemożliwiając przepływ tlenu do organizmu. W takiej sytuacji trzeba jak najszybciej udrożnić drogi oddechowe, stosując tzw.
manewr (rękoczyn) czoło–żuchwa.
OCENA PRZYTOMNOŚCI
Przytomność u niemowląt i maleńkich
dzieci sprawdza się, obserwując reakcję na
głośne mówienie, głaskanie po policzku lub
podrażnianie spodu stopy. Jeżeli nie spostrzegliśmy żadnej reakcji na dotyk i głos,
uznajemy, że niemowlę (małe dziecko) jest
nieprzytomne.
U dorosłych i starszych dzieci przytomność
sprawdza się, poruszając poszkodowanych
za barki i mówiąc coś do nich. Jeżeli poszkodowani nie reagują na bodźce dotykowe
i dźwiękowe, istnieje ryzyko, że są nieprzytomni i mogą mieć niedrożne drogi oddechowe lub wymagać resuscytacji. Wówczas,
Sprawdzanie
przytomności
Drogi oddechowe
udrożnione
Wołanie o pomoc
Udrożnianie
dróg
oddechowych
Drogi
oddechowe
niedrożne
Ocena przytomności i udrożnianie dróg oddechowych
17
Sz
18
PAMIĘTAJ!
Gdy poszkodowany jest nieprzytomny, wołaj
o pomoc, nie oddalając się z miejsca wypadku.
Zawsze, gdy jest to możliwe, udrożnij drogi
oddechowe poszkodowanemu w pozycji zastanej.
OCENA ODDECHU
Obecność lub brak oddechu sprawdza się po
udrożnieniu dróg oddechowych poszkodowanego, angażując zmysły: wzroku, słuchu
i dotyku (widzimy ruchy klatki piersiowej lub
pracę przepony, słyszymy oddech i czujemy
na skroni ciepło wydychanego powietrza).
W tym celu należy rozluźnić poszkodowanemu ubranie, usunąć widoczne ciała obce
utrudniające oddychanie i udrożnić drogi
oddechowe. Osoby po laryngektomii (operacji usunięcia krtani) oddychają przez otwór
w szyi. U takich osób oddech przez usta i nos
jest niewyczuwalny.
PAMIĘTAJ!
Zawsze, gdy masz wątpliwości, czy oddech
jest prawidłowy, postępuj tak, jakby był on
nieprawidłowy.
Sprawdzanie oddechu u osoby dorosłej leżącej na plecach
U osób dorosłych (powyżej okresu dojrzewania) udrożnienie dróg oddechowych polega na odgięciu głowy do tyłu i uniesieniu
żuchwy do pozycji, w której broda jest skierowana ku górze. Ratownik kładzie dłoń na
czole poszkodowanego, a dwa palce drugiej
dłoni – wskazujący i środkowy – na części
kostnej żuchwy (na brodzie). Uciskanie na
czoło poszkodowanego powoduje, że jego
głowa odgina się do tyłu, a uciskanie na
brodę powoduje przemieszczenie żuchwy
ku górze.
U dzieci (między pierwszym rokiem życia
a okresem dojrzewania) należy odgiąć głowę
do tyłu i unieść żuchwę do pozycji, w której
usta są skierowane ku górze.
U niemowląt (do pierwszego roku życia) należy delikatnie unieść palcem żuchwę i jednocześnie odchylić głowę lekko do tyłu.
PAMIĘTAJ!
Drogi oddechowe udrażnia się przez odgięcie
głowy do tyłu i uniesienie żuchwy.
Odgięcie głowy do tyłu i uniesienie żuchwy
powodują uniesienie języka, podniebienia
miękkiego i nagłośni (patrz rys. na s. 17).
W ten sposób drogi oddechowe stają się
drożne. Rękoczyn ten wykonuje się u każdego poszkodowanego, nawet z podejrzeniem urazu kręgosłupa.
Oddech sprawdza się, przykładając skroń
do nosa i ust poszkodowanego oraz kierując wzrok na klatkę piersiową. Należy skupić
się na prawidłowym rozpoznaniu oddechu
za pomocą wyżej wskazanych zmysłów.
Oddech sprawdza się przez 10 sekund (jeżeli w ciągu 10 sekund wystąpią 2 oddechy
prawidłowe, można uznać, że oddech jest
wydolny). U dzieci i niemowląt na tę czynność należy przeznaczyć do 10 sekund (jeżeli
usłyszymy 2 oddechy, możemy skrócić czas
sprawdzania).
Pojedyncze oddechy agonalne traktowane są
jako oddech nieprawidłowy (niewydolny). Jeśli poszkodowany dorosły nie oddycha, a ratownik jest sam, powinien wezwać pomoc,
telefonując pod numer alarmowy. Jeśli w pobliżu znajduje się inna osoba, to należy jej
polecić wezwanie karetki pogotowia, podając
numery alarmowe.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 2
Sz
KO N T RO L A F U N KC J I Ż YC I OW YC H
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Do poszkodowanego należy podchodzić zawsze, gdy jest to możliwe, od strony
nóg, aby być widocznym. Jeżeli sytuacja wypadkowa uniemożliwia podejście od strony
nóg, wówczas należy podchodzić bardzo ostrożnie.
▪ Z poszkodowanym przytomnym (lub/i świadkiem zdarzenia) należy przeprowadzić
wywiad SAMPLE.
▪ Podczas zbierania informacji szczególną uwagę należy zwrócić na dolegliwości
zgłaszane przez poszkodowanego (S) oraz wydarzenia poprzedzające wypadek (E).
▪ Przytomność u niemowląt i maleńkich dzieci sprawdza się, obserwując reakcję
na głośne mówienie, głaskanie po policzku lub podrażnianie spodu stopy.
▪ Przytomność osób dorosłych i starszych dzieci sprawdza się, badając reakcję
na poruszanie ich za barki i wołanie.
▪ Jeżeli poszkodowany nie reaguje na bodźce, należy, nie oddalając się z miejsca
zdarzenia, wołać o pomoc.
▪ Zawsze, gdy jest to możliwe, należy udrożnić drogi oddechowe poszkodowanemu
w pozycji zastanej.
▪ Obecność lub brak oddechu sprawdza się za pomocą wzroku, słuchu i dotyku
po udrożnieniu dróg oddechowych poszkodowanego.
▪ Zawsze, gdy pojawią się wątpliwości, czy oddech jest prawidłowy, należy
postępować tak, jakby był on nieprawidłowy.
▪ Udrożnienie dróg oddechowych następuje przez odgięcie głowy do tyłu i uniesienie
żuchwy.
▪ Na sprawdzenie oddechu należy poświęcić 10 sekund.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wyjaśnij, dlaczego do poszkodowanego należy podchodzić od strony nóg.
2. W jakim celu przeprowadza się wywiad SAMPLE?
3. Młoda, 17-letnia dziewczyna zemdlała. Do omdlenia doszło w kościele w letni
dzień. Ołtarz był bogato przystrojony liliami. Po kilku minutach odzyskała
świadomość. Zaproponuj pytania, jakie należy zadać poszkodowanej w ramach
wywiadu SAMPLE.
4. Opisz, w jaki sposób sprawdza się przytomność niemowląt i maleńkich dzieci.
5. Co jest warunkiem koniecznym do sprawdzenia oddechu? Odpowiedź
uzasadnij.
6. Uzasadnij, dlaczego w sytuacjach wątpliwych należy zakładać brak oddechu.
7. Ile czasu należy poświęcić na sprawdzenie oddechu dorosłych, dzieci
i niemowląt? Odpowiedź uzasadnij.
8. Wymień podstawowe numery alarmowe obowiązujące w Polsce.
9. Przećwiczcie w parach sprawdzanie czynności życiowych i postępowanie wobec
osoby przytomnej.
19
Sz
20
10. Mimo że obecnie nie ma obowiązku badania tętna u poszkodowanych,
przećwiczcie w parach sprawdzanie oddechu i tętna. Zapiszcie, ile oddechów
usłyszycie w ciągu 10 sekund. Sprawdźcie, ile oddechów wykonujecie w ciągu
minuty w spoczynku, a ile po wysiłku. Zbadajcie sobie tętno na tętnicy
promieniowej lub szyjnej. Podzielcie się spostrzeżeniami. Wyjaśnijcie przyczynę
różnicy wyników.
www.pierwszapomoc.com
www.ratownik-med.pl
www.ratownictwo.win.pl
DZIAŁ 1 | LEKCJA 2
Sz
21
3
Utrata
przytomności
▪ Człowiek nieprzytomny nie ma odruchów obronnych przed zachłyśnięciem (np. połykania,
kaszlu), co może stanowić zagrożenie dla jego życia.
▪ Naucz się postępowania z poszkodowanymi w stanach omdlenia, utraty przytomności, udaru
słonecznego lub cieplnego.
POMOC OSOBIE OMDLAŁEJ
OMDLENIE to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana zaburzeniem dopływu krwi
do mózgu; najczęściej trwa około minuty, ale może
utrzymywać się do 3 minut.
Do omdleń najczęściej dochodzi w stanie
silnego zdenerwowania, emocji, zarówno
pozytywnych, jak i negatywnych, z głodu
lub niedożywienia, długiego przebywania
w dusznym pomieszczeniu, gwałtownej
zmiany pozycji z leżącej na stojącą, nadwrażliwości na zapachy, widok krwi itp.
Osoba mdlejąca delikatnie osuwa się na podłoże. Ma bladą twarz i zwolniony oddech.
a)
Po odzyskaniu przytomności poszkodowany
będzie logicznie odpowiadał na pytania. Należy go posadzić, nie wolno pozwolić, by
nagle wstał (gdyż ponownie może zemdleć),
b)
Pomoc omdlałemu: a) poluzowanie uciskających części garderoby, b) uniesienie kończyn (pozycja czterokończynowa)
Sz
22
przeprowadzić wywiad SAMPLE i – w zależności od przyczyny omdlenia – wezwać
pomoc.
Niebezpieczne dla zdrowia i życia są upadki:
na betonowe podłoże, krawężnik, kamień
Asekuruj poszkodowanego (nie dopuść
do upadku), zadbaj o bezpieczeństwo
Udrożnij jego drogi oddechowe
lub uderzenie głową o krawędzie mebli.
W wyniku upadku może dojść do urazu
czaszkowo-mózgowego. W tej sytuacji nie
wolno stosować pozycji czterokończynowej.
Uniesienie kończyn pogłębiłoby uraz.
Świadek przebywający w pobliżu powinien
podtrzymać mdlejącego (złagodzić upadek),
ułożyć go na plecach i zapewnić mu dostęp
świeżego powietrza, po czym udrożnić drogi
oddechowe, rozluźnić uciskające części garderoby i ułożyć w pozycji czterokończynowej
(ręce i nogi unieść do góry).
PAMIĘTAJ!
Sprawdź jego czynności życiowe
(przytomność i oddech)
U omdlałej kobiety w ciąży nie stosuje się pozycji
czterokończynowej. Układa się ją na plecach,
a pod jej prawy bok podkłada zrolowany koc
(ubranie), aby unieść go pod kątem około 15–30°.
Ułóż poszkodowanego na plecach
Jeżeli do omdlenia doszło w pozycji siedzącej
lub leżącej, poszkodowany zasłabł po raz wtóry,
ma więcej niż 40 lat lub nie odzyskał świadomości
– należy wezwać pomoc medyczną.
ZAPOBIEGANIE ZASŁABNIĘCIOM
Rozepnij mu odzież (kołnierzyk, pasek)
Unieś jego ręce i nogi
Przed zasłabnięciem odczuwa się takie
symptomy, jak: narastające uczucie duszności, zawroty głowy, szum w uszach, mroczki
przed oczami, przyspieszony oddech, szybsze tętno, złe samopoczucie, narastająca
bladość powłok skórnych, zwłaszcza twarzy.
Jeżeli po upływie 2–3 minut
przytomność powróciła, nie pozwól
na szybkie wstanie
K RO K P O K RO K U
Osoba, która odczuwa pierwsze objawy zasłabnięcia, powinna sama lub z pomocą drugiej
osoby natychmiast wykonać jedną z następujących czynności:
1. opuścić duszne pomieszczenie (np. kościół,
lokal dyskotekowy, market);
2. otworzyć okno, rozpiąć uciskające części
odzieży;
3. usiąść lub kucnąć i pochylić głowę między
kolana;
4. położyć się, unieść nogi i oprzeć o fotel, kanapę lub ścianę, jeśli przebywa się w domu.
Sprawdź stopień świadomości,
przeprowadź wywiad SAMPLE,
posadź poszkodowanego
Po upływie 2–3 minut, jeżeli nie ma on
zawrotów głowy i mroczków przed oczami,
pomóż poszkodowanemu wstać
Schemat postępowania w przypadku omdlenia
DZIAŁ 1 | LEKCJA 3
Sz
U T R ATA P R Z Y T O M N O Ś C I
a)
b)
Zapobieganie zasłabnięciom przez: a) przyjęcie pozycji siedzącej z głową pochyloną między kolana, b) zastosowanie chwytu
hakowego do podtrzymania osoby tracącej przytomność
POMOC OSOBIE Z UTRATĄ
PRZYTOMNOŚCI
BRAK ŚWIADOMOŚCI (nieprzytomność)
to taki stan, w którym poszkodowany nie reaguje
na bodźce zewnętrzne i mogą się pojawić u niego
problemy z oddychaniem.
Do najczęstszych przyczyn utraty przytomności należy zaliczyć: urazy głowy, wstrząs,
choroby układu nerwowego (np. padaczkę,
udar mózgu), cukrzycę, zatrzymanie krążenia, zawał mięśnia sercowego, wpływ alkoholu lub leków, ukąszenia owadów, przegrzanie, oziębienie, podtopienie, porażenie
prądem, uczulenie.
Niezastosowanie u nieprzytomnego odpowiednich rękoczynów udrażniających drogi
oddechowe może doprowadzić do zatrzymania oddechu i krążenia. Leżąca na wznak
osoba nieprzytomna może zadławić się własną śliną bądź treścią żołądkową (np. podczas wymiotów), dlatego, jeśli to możliwe,
przy zachowanym oddechu, należy ułożyć ją
w pozycji bocznej ustalonej.
PAMIĘTAJ!
Pozycja boczna ustalona jest pozycją bezpieczną
dla poszkodowanego nieprzytomnego z zachowanym oddechem.
W pozycji bocznej ustalonej zawsze układaj
poszkodowanych nieprzytomnych, u których:
– stwierdzisz wycieki z nosa, ucha i/lub ust;
– zauważysz ślady treści żołądkowej;
– zaistnieje konieczność pozostawienia
poszkodowanego bez opieki (samego);
– ustał napad drgawek (po ataku padaczki);
– stwierdzisz w oddechu zapach alkoholu
(upojenie alkoholowe).
23
Sz
24
Sprawdź przytomność poszkodowanego
– krzyknij do niego, porusz go za barki
Udrożnij drogi oddechowe
(rękoczyn czoło-żuchwa)
Wezwij pomoc (wyznacz kogoś do pomocy)
Rozepnij odzież poszkodowanego pod szyją,
zdejmij okulary
Upewniwszy się, że na miejscu wypadku
zostało zapewnione bezpieczeństwo, a ratowanemu, ratującemu i świadkom wypadku
nie zagraża niebezpieczeństwo, należy podejść do poszkodowanego (jeżeli to możliwe
– od strony nóg) i poruszyć go za barki, po
czym zapytać: „Co się stało?”, „Czy mnie
słyszysz?”. Następnie zawołać pomoc lub
wyznaczyć spośród świadków osobę do pomocy. Należy rozpiąć ubranie pod szyją poszkodowanego, poluzować uciskające części
garderoby i zdjąć mu okulary. Później należy
a)
Sprawdzaj oddech poszkodowanego
przez 10 sekund
Wezwij pogotowie ratunkowe (112 lub 999)
Rozepnij uciskające części garderoby,
usuń duże przedmioty
z kieszeni poszkodowanego
b)
Nogę poszkodowanego znajdującą się dalej
od Ciebie zegnij w kolanie, stopę oprzyj o podłoże,
rękę znajdującą się bliżej Ciebie zegnij w łokciu
i ułóż pod kątem prostym do ciała
Spleć swoje palce z palcami dłoni
poszkodowanego znajdującej się dalej
od Ciebie i przyłóż do jego policzka,
drugą ręką uchwyć nogę nad kolanem
i obróć poszkodowanego do siebie
Wyciągnij swoją dłoń spod policzka
poszkodowanego, udrożnij jego drogi oddechowe,
a nogę, która posłużyła do przetaczania
poszkodowanego, ułóż w taki sposób, aby kolano
było pod kątem prostym do biodra. Zadbaj o jego
komfort termiczny. Sprawdzaj oddech
Schemat postępowania podczas ratowania poszkodowanego
z utratą przytomności i zachowanym oddechem
c)
Układanie nieprzytomnego w pozycji bocznej ustalonej:
a) ułożenie rąk i nóg do przewrotu, b) ułożenie rąk i nóg
po przewrocie, c) okrycie kocem termicznym i wezwanie
pomocy
DZIAŁ 1 | LEKCJA 3
Sz
ratowanego – prostując palce ratowanego
– odgiąć jego głowę ku tyłowi, kierując kącik ust ku podłożu. Ułożyć nogę, za którą
przetaczano ratowanego, w taki sposób, aby
kolano znajdowało się w miarę możliwości
pod kątem prostym do biodra. Pamiętaj o zapewnianiu komfortu termicznego oraz psychicznego poszkodowanemu i regularnym
(co minutę) sprawdzaniu jego oddechu – do
czasu przybycia pogotowia ratunkowego.
W pozostałych przypadkach, gdy ratujący
może pozostać przy nieprzytomnym do
czasu przybycia służb ratunkowych, należy
kontrolować jego czynności życiowe i reagować na zmiany. Układanie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej nie jest
konieczne.
odgiąć głowę do tyłu i unieść żuchwę, pochylić się nad poszkodowanym i za pomocą
wzroku, słuchu i dotyku sprawdzać oddech
przez 10 sekund. Jeżeli poszkodowany oddycha, wezwać pogotowie ratunkowe (lub
wskazać osobę, która ma to zrobić). Klęcząc
przy poszkodowanym, usunąć duże przedmioty z jego kieszeni, upewnić się, że jego
nogi są wyprostowane, po czym nogę dalszą
zgiąć w kolanie i podkurczyć tak, aby stopa
przylegała do podłoża. Rękę poszkodowanego (bliższą ratownikowi), zgiętą w łokciu,
ułożyć pod kątem prostym w stosunku do
ciała (w miarę możliwości) w taki sposób,
aby dłoń była skierowana do góry. Palce dłoni
ratującego spleść z palcami dłoni dalszej poszkodowanego, ułożyć w poprzek klatki piersiowej i przytrzymać stroną grzbietową dłoni
poszkodowanego przy policzku. Następnie
przytrzymując dłoń przyciśniętą do policzka,
drugą ręką uchwycić za dalszą nogę poszkodowanego powyżej kolana i pociągnąć, by
ratowany obrócił się na bok w kierunku
ratującego. Po wyjęciu dłoni spod policzka
PAMIĘTAJ!
Pozycja bezpieczna musi być stabilna, a ułożenie
głowy zapewnić swobodny wypływ śliny i płynów.
Unikaj ucisku na klatkę piersiową. Bądź przygotowany do obrócenia osoby do pozycji leżącej na plecach. Kontroluj oddech. Po 30 minutach leżenia na
jednym boku ułóż nieprzytomnego na drugim boku.
Ocena stanu świadomości.
Wezwanie karetki pogotowia
NIEPRZYTOMNA
PRZYTOMNA
Pozycja półsiedząca
lub pozycja na wznak
z przechyleniem tułowia
o 30° w lewą stronę
Zachowany oddech
Brak oddechu
Pozycja boczna
ustalona
na lewym boku
Resuscytacja w pozycji
na wznak z uniesieniem
prawego biodra
lub przesunięciem
brzucha w lewą stronę
Zabezpieczenie
przed wychłodzeniem
Schemat postępowania podczas udzielania
pomocy kobiecie w ciąży, będącej w stanie
zagrożenia zdrowia i życia
25
Sz
26
Pomoc kobiecie w ciąży
w przypadku zasłabnięcia –
ułożenie na lewym boku
PAMIĘTAJ!
UDAR CIEPLNY
Nieprzytomną kobietę w ciąży, zawsze gdy jest
to możliwe, układaj na lewym boku. Zmniejszy
to ucisk macicy na aortę i żyłę główną dolną.
W przypadku pozostawienia jej na plecach prawy
bok unieś pod kątem około 15–30°, podkładając
zrolowaną odzież.
Udar cieplny może wystąpić, gdy regulacja
temperatury nie działa skutecznie, ustaje pocenie się i może dojść do utraty przytomności.
Do udaru cieplnego najczęściej dochodzi,
gdy poszkodowany przebywa w bardzo gorącym otoczeniu lub ma gorączkę. Ciało
bardzo szybko się nagrzewa i może dojść
do zgonu. Skóra jest gorąca, sucha, zaczerwieniona. Inne objawy to: głośny oddech,
wysoka temperatura ciała, ból głowy, dezorientacja, chwiejny chód, nudności, wymioty, mrowienie kończyn, stopniowa utrata
przytomności.
UDAR SŁONECZNY
Udar słoneczny najczęściej jest wynikiem
silnego nasłonecznienia głowy i karku, powodującego przekrwienie opon mózgowych
i mózgu. U poszkodowanego pojawiają się:
zaburzenie świadomości, zarumieniona,
gorąca skóra twarzy, kontrastująca z bladą
skórą ciała, niepokój, utrata orientacji, nudności (torsje) i sztywność karku.
Pamiętajcie, że promienie ultrafioletowe są
szkodliwe dla oczu, dlatego w miejscach silnego nasłonecznienia lub tam, gdzie woda
lub śnieg zwiększa jego intensywność, należy nosić okulary przeciwsłoneczne.
e.
K RO K P O K RO K U
Udzielając pierwszej pomocy osobie z udarem
cieplnym, należy:
1. przenieść ją w chłodne, przewiewne miejsce
(zastosować wiatraki, otworzyć drzwi)
i ułożyć w pozycji półsiedzącej, gdy jest
przytomna, lub leżącej z uniesieniem głowy,
gdy jest nieprzytomna;
2. zapewnić drożność dróg oddechowych,
kontrolować funkcje życiowe i wezwać
pogotowie ratunkowe;
3. zdjąć wierzchnią odzież i owinąć w zimne,
mokre prześcieradło;
4. jeżeli temperatura ciała spada, zamienić
mokre prześcieradło na suche;
5. osobę nieprzytomną ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i przygotować się do wykonania
resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
K RO K P O K RO K U
Pierwsza pomoc w udarze słonecznym polega na:
1. ułożeniu poszkodowanego w miejscu
zacienionym w pozycji półleżącej;
2. stosowaniu zimnych, mokrych kompresów
na głowę;
3. zapewnieniu komfortu termicznego;
4. kontroli i utrzymaniu czynności życiowych
do przybycia pomocy medycznej.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 3
Sz
pić nudności, zawroty głowy, dezorientacja
oraz stopniowa utrata przytomności.
PAMIĘTAJ!
Do udaru cieplnego może dojść także wtedy,
gdy podczas upalnych dni przebywa się zbyt długo
w zamkniętym samochodzie (szczególnie narażone są dzieci i osoby starsze).
K RO K P O K RO K U
Udzielając pierwszej pomocy osobie, u której
wystąpiły objawy przegrzania, należy:
1. umieścić ją w chłodnym miejscu, unieść jej
nogi i wezwać pomoc;
2. osobie przytomnej podać do picia napoje wielomineralne przeznaczone dla sportowców;
3. kontrolować czynności życiowe i reagować
na zmiany.
PRZEGRZANIE
Przegrzanie to stan wywołany przez utratę
wody i soli wskutek nadmiernego pocenia się.
Często zdarza się ono osobom uprawiającym
jogging lub jeżdżącym na rowerze, które nie
uzupełniają płynów. W stanie przegrzania
skóra jest blada, zimna i lepka, mogą wystą-
WIESZ, ROZUMIESZ
wywiad SAMPLE, zwracając szczególną uwagę na dolegliwości zgłaszane przez
poszkodowanego (S) oraz wydarzenia poprzedzające wypadek (E).
▪ Omdlenie to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana zaburzeniem dopływu
krwi do mózgu, trwa około minuty, ale może utrzymywać się do 3 minut.
▪ Nieprzytomną kobietę w ciąży należy (zawsze gdy jest to możliwe) układać na lewym
boku. Omdlałej kobiety w ciąży nie wolno układać w pozycji czterokończynowej! Trzeba
ułożyć ją na plecach, a pod jej prawy bok podłożyć zrolowany koc, ręczniki lub części
garderoby, aby unieść go pod kątem około 15–30°.
▪ Brak świadomości (nieprzytomność) to taki stan, w którym poszkodowany
nie reaguje na bodźce zewnętrzne.
▪ Pozycja boczna ustalona jest pozycją bezpieczną dla poszkodowanego
nieprzytomnego z zachowanym oddechem.
▪ W pozycji bocznej ustalonej należy układać nieprzytomnych w wypadku stwierdzenia
wycieków z nosa, ucha i/lub ust, zauważenia śladów treści żołądkowej, konieczności
pozostawienia poszkodowanego bez opieki (samego), ustania napadu drgawek
(po ataku padaczki), stwierdzenia w oddechu poszkodowanego zapachu alkoholu
(upojenie alkoholowe).
▪ Udar cieplny zwykle występuje, gdy ośrodek regulacji temperatury w mózgu nie działa
skutecznie.
▪ Udar słoneczny najczęściej występuje w wyniku przekrwienia opon mózgowych
i mózgu wskutek silnego nasłonecznienia głowy i karku.
▪ Przegrzanie jest to stan wywołany przez utratę wody i soli, głównie wskutek
nadmiernego pocenia się.
27
Sz
28
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień najczęstsze przyczyny omdleń.
2. Zaproponuj algorytm postępowania w przypadku omdlenia: koleżanka, która
niedawno zaczęła stosować dosyć drastyczną dietę, zasłabła na korytarzu
szkolnym. Jest przerwa, tłum ludzi wokół. W wyniku upadku nie doszło
do żadnych dodatkowych obrażeń.
3. Kobieta w ciąży zemdlała w kościele. Upadając, nieszczęśliwie uderzyła głową
w belkę łączącą dwie ławki. Po 2 minutach odzyskała przytomność. Zaproponuj
zakres pierwszej pomocy w opisanym przypadku.
4. Czy pomoc w obu wyżej opisanych przypadkach będzie podobna? Odpowiedź
uzasadnij.
5. Zaproponuj listę pytań do wywiadu SAMPLE w opisanym wyżej przypadku.
O co warto dopytać poszkodowaną osobę?
6. Wymień przypadki, w których układanie poszkodowanego w pozycji bocznej
ustalonej jest konieczne.
7. Wyjaśnij, dlaczego pozycja boczna ustalona jest pozycją bezpieczną
dla poszkodowanego nieprzytomnego.
8. Przećwiczcie w parach zastosowanie pozycji czterokończynowej w przypadku
omdlenia i w pozycji bocznej ustalonej, a także w przypadku utraty przytomności.
9. Zaproponuj, jak można się chronić przed udarem słonecznym.
10. Opisz zakres pierwszej pomocy w przypadku udaru cieplnego.
www.pierwszapomoc.com
www.pierwszapomoc.net
ratunek.esculap.pl
DZIAŁ 1 | LEKCJA 3
Sz
29
4
Resuscytacja
krążeniowo-oddechowa
▪ Jeżeli praca serca jest zatrzymana, krążenie można przywrócić jedynie dzięki działaniu
mechanicznemu z zewnątrz.
▪ Czas reakcji jest bardzo istotny – do rozpoczęcia działań masz zaledwie 4 minuty.
▪ Naucz się postępować zgodnie z obowiązującymi standardami.
RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO-ODDECHOWA Z UWZGLĘDNIENIEM
WIEKU POSZKODOWANYCH
RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO-ODDECHOWA RKO (z ang. CPR – cardiopulmonary resuscitation) to zespół czynności
ratowniczych, które w przypadku zatrzymania krążenia
i oddechu zastępują okresowo pracę serca i płuc.
Resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO)
stosuje się w przypadku nagłego zatrzymania krążenia (NZK). Powinna być rozpoczęta
przed upływem 4 minut od momentu zatrzymania krążenia i oddechu. Po upływie tego
czasu w większości przypadków dochodzi do
powstania nieodwracalnych zmian w tkance
mózgowej. Dlatego od postawy i podjętych
działań świadków zdarzenia zależy życie
osoby potrzebującej natychmiastowej pomocy.
Podstawowe metody podtrzymywania życia
(BLS – Basic Life Support) obejmują czynności utrzymania drożności dróg oddechowych
oraz podtrzymywania oddychania i krążenia.
Zawierają następujące elementy: wstępną
ocenę stanu poszkodowanego, udrożnienie
dróg oddechowych, wentylację powietrzem
wydechowym ratownika oraz uciski mostka.
Resuscytację prowadzi się według schematu:
A – Airway – drogi oddechowe – udrożnienie dróg oddechowych,
B – Breathing – oddychanie – sprawdzenie
oddechu,
C – Circulation – krążenie – wykonanie
ucisków mostka.
Algorytm podstawowych zabiegów resuscytacyjnych (BLS) u dorosłego polega na:
zapewnieniu bezpieczeństwa (poszkodowanym, ratującym i świadkom zdarzenia),
sprawdzeniu przytomności (jeżeli poszkodowany nie reaguje – wołanie o pomoc)
i udrożnieniu dróg oddechowych. W tym
celu ratujący kładzie swoją dłoń na czole
poszkodowanego, a dwa palce drugiej dłoni
(wskazujący i środkowy) na części kostnej
żuchwy (na brodzie). Uciskanie na czoło
poszkodowanego powoduje odgięcie głowy
do tyłu, a ucisk na brodę – przemieszczenie
żuchwy ku górze. Oddech należy sprawdzać
przez 10 sekund. Ratujący pochyla się nad
twarzą poszkodowanego, kierując wzrok na
jego klatkę piersiową. Jednocześnie wsłuchuje się w oddech poszkodowanego, wyczuwa na swoim policzku ruch powietrza
(wydech) oraz obserwuje ruchy klatki piersiowej poszkodowanego. Jeśli poszkodowany
Sz
30
nie oddycha, a ratujący jest sam, powinien
on wezwać pomoc, telefonując pod numer
alarmowy (112). Jeśli jest z nim inna osoba,
to powinien jej zlecić wezwanie karetki pogotowia, podając numery alarmowe (patrz
s. 10). Może także poprosić o przyniesienie
urządzenia do resuscytacji, tzw. AED (ang.
Automated External Defibrillator) omówione
na s. 36. Następnie należy wykonać 30 ucisków klatki piersiowej (mostka) u poszkodowanego leżącego na plecach na twardym
podłożu. Jeśli poszkodowany leży na brzuchu lub na boku, trzeba go obrócić do pozycji
leżącej na plecach (patrz s. 32). Uciski wykonuje się nasadą dłoni splecionych ze sobą
palcami, przyłożonych w środkowej części
klatki piersiowej (między sutkami). Dłonie
układamy jedna na drugiej. Poszkodowany
powinien wówczas leżeć na wznak na twardym podłożu. Ratujący klęczy z boku i w czasie wykonywania ucisków ma ręce wyprostowane w stawach łokciowych. Mostek uciska
się na głębokość 5–6 cm z częstotliwością
100 uciśnięć na minutę. Czas ucisku i relaksacji (przerwy) powinien być równy. Po
wykonaniu 30 ucisków należy wykonać
2 oddechy ratownicze. Każdy z oddechów
powinien trwać sekundę, a siła wdmuchnięcia powinna być niewielka (wystarczająca
do uniesienia klatki piersiowej). Zgodnie
z zaleceniami objętość oddechowa dla dorosłego poszkodowanego wynosi 6–7 cm3/kg,
co odpowiada objętości około 400–600 cm3
na jeden oddech ratowniczy.
Ocena stanu poszkodowanego
PRZYTOMNY
NIEPRZYTOMNY
Oceń stan poszkodowanego
pod względem ewentualnych
urazów i obrażeń
Oddycha
Sprawdź oddech
Nie oddycha lub oddech
jest niewydolny
Zastosuj procedury odpowiednie
do rodzaju urazów i obrażeń
Wezwij pogotowie ratukowe
Wykonaj RKO:
30 ucisków i 2 oddechy
ratownicze w tempie
100 uciśnięć na minutę
Kontroluj czynności życiowe
poszkodowanego
Wspieraj psychicznie
Prowadź RKO do momentu
osłabnięcia, przybycia karetki
pogotowia lub powrotu oddechu
poszkodowanego
Zapewnij komfort termiczny
Schemat postępowania podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej dorosłego
DZIAŁ 1 | LEKCJA 4
Sz
R E SU S C Y TA C JA K R Ą Ż E N I OWO - O D D E C H OWA
1. Sprawdzenie przytomności
– delikatne potrząsanie
za ramiona
2. Wezwanie pomocy
3. Udrożnienie dróg oddechowych i sprawdzenie oddechu
4. Wezwanie pogotowia
ratunkowego
5. Ułożenie pierwszej
dłoni do ucisków – środek
klatki piersiowej
6. Wykonywanie ucisków – dłonie splecione,
ręce wyprostowane w łokciach
7. Wykonywanie oddechów
ratowniczych przy
użyciu maseczki
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dorosłego
31
Sz
32
K RO K P O K RO K U
Odwracanie na plecy poszkodowanego
leżącego na brzuchu.
1. Upewnij się, że poszkodowany ma wyprostowane nogi (lub mu je wyprostuj).
2. Uklęknij w rozkroku po stronie, w którą zwrócona jest twarz poszkodowanego (aby w czasie
przewrotu nie spowodować urazów twarzy).
3. Rękę poszkodowanego, która znajduje się
po przeciwnej stronie, połóż wyprostowaną
w łokciu przy głowie poszkodowanego, aby
bezpiecznie mógł być przez nią obrócony.
4. Pod wyprostowaną nogę poszkodowanego
(znajdującą się po stronie ratującego) podłóż
swoją rękę w taki sposób, aby dłoń znalazła się
na udzie nogi dalszej.
5. Pod rękę poszkodowanego
(od strony ratującego) wsuń drugą rękę
i ułóż ją w taki sposób, aby dłoń znalazła się
na plecach poszkodowanego w pobliżu dalszej
łopatki.
6. Przybliż się do poszkodowanego i – prostując
swoje ręce – obróć go na bok.
7. Gdy poszkodowany leży na boku, wysuń
swoje ręce i przenieś tę, która była na udzie,
pod jego plecy, a tą, która była na plecach,
przytrzymuj głowę poszkodowanego.
8. Asekurując głowę poszkodowanego, obróć go
na plecy.
9. Udrożnij drogi oddechowe, sprawdź oddech
i w razie jego braku kontynuuj RKO.
1. Ułożenie rąk i nóg
poszkodowanego i ratującego
2. Ułożenie poszkodowanego
po przewrocie i udrożnienie
dróg oddechowych
Odwracanie na plecy poszkodowanego
leżącego na brzuchu
PAMIĘTAJ!
Jeżeli ratujący nie może wykonać oddechów
ratowniczych, powinien wykonywać tylko uciskanie
klatki piersiowej z częstotliwością 100 uciśnięć
na minutę aż do powrotu prawidłowego oddechu
lub przyjazdu karetki pogotowia.
Przed rozpoczęciem resuscytacji krążeniowo-oddechowej dziecka (od roku do
okresu dojrzewania) należy sprawdzić, czy
jest ono przytomne (podobnie jak u dorosłego). Następnie wezwać pomoc (ale nie
wolno się teraz oddalić od dziecka). Trzeba
rozpocząć resuscytację – dopiero po minucie można zatelefonować pod numer alarmowy!
Należy udrożnić drogi oddechowe – podobnie jak u dorosłego, z tym że głowę dziecka
odchyla się nieznacznie do tyłu. Później
DZIAŁ 1 | LEKCJA 4
Sz
Za prawidłową objętość oddechową przyjmuje się taką, która spowoduje wychylenie
klatki piersiowej dziecka. Niezależnie od
liczby ratowników prowadzących resuscytację dziecka po 5 wstępnych oddechach ratowniczych wykonuje się 30 ucisków klatki
piersiowej, a następnie 2 oddechy ratownicze, co stanowi jeden cykl. Uciski wykonuje
się w środkowej części klatki piersiowej,
nad wyrostkiem mieczykowatym mostka,
przykładając jedną rękę bądź dwie. Mostek
uciska się na głębokość 1/3 wymiaru poprzecznego klatki piersiowej z częstotliwością nie mniej niż 100 uciśnięć na minutę.
Czas ucisku i relaksacji (przerwy) powinien
być równy. W ciągu 2-minutowej resuscytacji
należy wykonać około 5 cykli.
trzeba sprawdzić, czy dziecko oddycha, a jeśli
tak – to czy oddech jest wydolny. Oddech
sprawdza się tak samo jak u dorosłego –
przez 10 sekund. Jeśli dziecko nie oddycha
lub oddycha nieprawidłowo, wykonuje się
5 oddechów ratowniczych. Dziecko wentyluje się metodą usta-usta lub usta-nos. Każdy
oddech powinien trwać sekundę.
1. Udrożnianie dróg oddechowych
PAMIĘTAJ!
Po minutowej resuscytacji dziecka wezwij karetkę
pogotowia.
2. Wykonywanie oddechów ratowniczych
metodą usta-usta lub usta-nos
Jeśli jest dostępne urządzenie AED przeznaczone
dla dzieci, można je zastosować, ale dopiero
po przeprowadzeniu minutowej resuscytacji.
Przed rozpoczęciem resuscytacji niemowlęcia (do pierwszego roku życia) należy sprawdzić, czy jest przytomne. Robi się to inaczej
niż u dorosłego i dziecka. Ratujący uderza
palcami w stopkę niemowlęcia i obserwuje
reakcję: grymasy twarzy, płacz, ruchy ciała.
Jednocześnie głośno mówi do niego, sprawdzając reakcję na głos. Brak reakcji oznacza,
że niemowlę jest nieprzytomne. Następnie
trzeba wezwać pomoc, po czym udrożnić
drogi oddechowe (ułożenie z brodą lekko
uniesioną do góry). Główkę niemowlęcia,
podobnie jak dziecka, odchyla się do tyłu,
jednakże usta powinny być skierowane ku
górze. Trzeba sprawdzić, czy niemowlę
oddycha (jak u dorosłego i dziecka – przez
10 sekund). Jeśli niemowlę nie oddycha lub
oddech jest niewydolny, to wykonuje się
5 oddechów ratowniczych.
3. Uciskanie
mostka
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dziecka
33
Sz
34
Niemowlę wentyluje się metodą usta–usta-nos. Ratownik swoimi ustami obejmuje
usta i nosek niemowlęcia. Za prawidłową objętość oddechową przyjmuje się taką, która
spowoduje wychylenie klatki piersiowej niemowlęcia. Każdy oddech ratowniczy powinien trwać sekundę. Następnie należy rozpocząć uciskanie klatki piersiowej (mostka).
Prowadzi się je w środkowej części klatki
piersiowej, dwoma palcami tuż pod linią sutek. Uciski klatki piersiowej u niemowlęcia
wykonuje się opuszkami dwóch palców na
głębokość 1/3 wymiaru poprzecznego klatki
piersiowej z częstotliwością 120 ucisków na
minutę. Po pięciu wstępnych oddechach ratowniczych wykonuje się 30 ucisków klatki
piersiowej, a następnie 2 oddechy ratownicze, co stanowi jeden cykl. W ciągu 2 minut
należy wykonać około 5 cykli. Po minutowej
resuscytacji niemowlęcia należy wezwać pogotowie ratunkowe (jeżeli świadek zdarzenia
tego nie zrobił).
Oceń stan dziecka lub niemowlęcia
NIEPRZYTOMNE
PRZYTOMNE
Oceń stan poszkodowanego
pod względem ewentualnych
urazów i obrażeń
Oddycha
Sprawdź oddech
Nie oddycha
lub oddech jest niewydolny
Zastosuj procedury odpowiednie
do rodzaju urazów i obrażeń
Wykonaj 5 oddechów
ratowniczych
Kontroluj czynności życiowe
poszkodowanego
Wspieraj psychicznie
Wykonuj RKO przez minutę
(ok. 2–3 cykle) 30 ucisków
i 2 oddechy ratownicze w tempie
120 ucisków na minutę
Zapewnij komfort termiczny
Wezwij pogotowie ratunkowe
Prowadź RKO do momentu
osłabnięcia, przybycia karetki
pogotowia lub powrotu oddechu
Schemat postępowania podczas resuscytacji
krążeniowo-oddechowej dzieci i niemowląt
DZIAŁ 1 | LEKCJA 4
Sz
Oddech usta–usta-nos
POMOC OSOBOM
LARYNGEKTOMOWANYM
Może zdarzyć się sytuacja, że poszkodowany
ma wykonaną przetokę tchawiczą (tracheostomię). Oddech u takiej osoby sprawdza
się, przykładając skroń bezpośrednio do
otworu w szyi, a nie do ust i nosa. Wdmuchiwanie powietrza również odbywa się przez
otwór znajdujący się w szyi – metodą usta-tracheostomia (przetoka tchawicza).
LARYNGEKTOMOWANY to osoba po zabiegu
operacyjnym polegającym na usunięciu krtani.
Ma po nim stały otwór zespoleniowy z przodu szyi,
przez który oddycha.
Ratujący, prowadząc sztuczną wentylację, po
wykonaniu każdego oddechu ratowniczego
powinien obserwować klatkę piersiową
poszkodowanego i kontrolować jej ruchy.
Podczas wdmuchiwania powietrza kątem
oka obserwuje unoszenie się klatki piersiowej, a podczas wydechu, gdy głowę zwraca
w kierunku klatki piersiowej, obserwuje jej
opadanie. W tej metodzie nie jest konieczne
odchylanie głowy.
Niezależnie od liczby ratowników prowadzących resuscytację dorosłego po 30 uciskach
klatki piersiowej wykonuje się 2 oddechy ratownicze. W ciągu 2-minutowej resuscytacji
należy wykonać pięć cykli ratowniczych.
Uciskanie
mostka
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa niemowlęcia
PAMIĘTAJ!
Uciśnięcia klatki piersiowej u niemowlęcia wykonuje się opuszkami dwóch palców.
Resuscytację krążeniowo-oddechową prowadzi się
do momentu:
– przyjazdu służb ratowniczych (karetki pogotowia);
– przywrócenia samoistnego, normalnego oddechu u poszkodowanego;
– wyczerpania sił ratownika.
RESUSCYTACJA KOBIETY CIĘŻARNEJ
ZASADY WYKONYWANIA
DEFIBRYLACJI
Uciski mostka u kobiety ciężarnej nie powinny być wykonywane w ułożeniu na
wznak. W celu zmniejszenia ucisku macicy
na aortę brzuszną i żyłę główną dolną kobietę w ciąży układa się odchyloną o 15–30°
na lewym boku. Najprostszym sposobem
jest wsunięcie pod jej prawy bok zrolowanego koca, ręczników lub części garderoby.
Mostek należy uciskać w połowie jego długości ze standardową częstotliwością i głębokością uciśnięć.
Jeśli pierwszej pomocy udzielają dwie osoby, jedna z nich powinna szybko rozpocząć
resuscytację krążeniowo-oddechową, a druga – wezwać pomoc i przynieść aparat AED
(defibrylator). Gdy pierwszej pomocy udziela
tylko jedna osoba, to jest ona zobowiązana
zarówno do wezwania pomocy, jak i przyniesienia AED. Najlepiej jest ułożyć urządzenie
po lewej stronie poszkodowanego, na poziomie jego głowy.
35
Sz
36
1. Otwarcie pokrywy
i włączenie urządzenia
DEFIBRYLACJA to zabieg medyczny stosowany
podczas reanimacji. Polega on na przeprowadzeniu
impulsu elektrycznego prądu stałego o określonej energii przez migoczące komory serca w celu uregulowania
ich rytmu.
PAMIĘTAJ!
W komplecie z AED powinny znajdować się także:
maska twarzowa, rękawiczki jednorazowe, nożyczki, maszynka do golenia.
2. Przyklejenie elektrod
3. Odsunięcie
osób trzecich
i uruchomienie
impulsu
elektrycznego
Jeśli poszkodowanym jest osoba, która uległa głębokiej hipotermii (wyziębieniu), a dostępny jest AED, to należy go użyć, pamiętając, że przed przyklejeniem elektrod trzeba
osuszyć klatkę piersiową poszkodowanego.
Osoba udzielająca pierwszej pomocy z wykorzystaniem AED powinna ograniczyć
liczbę defibrylacji do trzech. Kolejne wyładowanie może nastąpić po ogrzaniu poszkodowanego do temperatury ciała powyżej 30°C.
Polecenia głosowe i wizualne, przekazywane
automatycznie przez AED, należy wykonywać do czasu: przybycia ratowników, gdy poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać,
lub do utraty sił osoby udzielającej pierwszej
pomocy.
Symbol defibrylatora
4. Wykonywanie ucisków
klatki piersiowej
PAMIĘTAJ!
Resuscytacja z użyciem AED nie jest zalecana
u niemowląt.
Resuscytację krążeniowo-oddechową wykonuje
się, układając poszkodowanego na płaskim
i twardym podłożu.
Gdy poszkodowany leży w innej pozycji,
trzeba go obrócić na plecy.
Zastosowanie AED
DZIAŁ 1 | LEKCJA 4
Sz
K RO K P O K RO K U
4. Zdejmij ubranie poszkodowanego,
aby odsłonić jego klatkę piersiową.
5. Przyklej elektrody zgodnie z rysunkiem
na elektrodach.
6. Postępuj zgodnie z zaleceniami głosowo-wizualnymi emitowanymi przez AED.
7. Upewnij się, że nikt nie dotyka poszkodowanego i wydaj komendę: „Proszę się odsunąć”.
8. Następnie postępuj zgodnie z zaleceniami
głosowo-wizualnymi emitowanymi przez AED.
Instrukcja użycia AED (defibrylatora)
1. Przed włączeniem defibrylatora upewnij
się, czy poszkodowany nie ma przy sobie
niebezpiecznych przedmiotów – jeśli ma,
musisz je usunąć.
2. Sprawdź, czy: poszkodowany nie leży
w kałuży, ma suchą odzież i skórę, nie leży na
metalowym podłożu.
3. Niektóre AED uruchamiają się automatycznie
po otwarciu pokrywy, inne wymagają włączenia.
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) to czynności ratownicze okresowo
zastępujące pracę serca i płuc.
▪ Resuscytację prowadzi się według schematu: A (Airway – udrożnienie przepływu
powietrza przez odchylenie głowy i uniesienie żuchwy, B (Breathing – przywracanie
oddechu przez wykonanie oddechów ratowniczych, C (Circulation – przywracanie
krążenia przez uciskanie mostka).
▪ Decyzję o rozpoczęciu RKO podejmuje się, gdy poszkodowany nie reaguje na bodźce
dotykowe i nie oddycha lub jego oddech jest niewydolny.
▪ W każdym przypadku, bez względu na wiek poszkodowanego, RKO prowadzi się,
powtarzając cyklicznie 30 uciśnięć mostka i 2 oddechy ratownicze (30 : 2) w tempie
100 na minutę.
▪ U dzieci i niemowląt RKO poprzedza się wykonaniem 5 oddechów ratowniczych
(podobnie u osób tonących i duszących się).
▪ RKO kontynuuje się do czasu przybycia karetki pogotowia, utraty sił ratującego
lub powrotu czynności życiowych poszkodowanego.
▪ Uciski mostka u kobiety ciężarnej przeprowadza się w ułożeniu z uniesionym prawym
bokiem pod kątem około 15–30° (przechylenie na lewy bok). Mostek uciska się w połowie
jego długości ze standardową częstotliwością i głębokością uciśnięć.
▪ Oddech u laryngektomowanego sprawdza się, przykładając skroń bezpośrednio
do otworu w szyi, a nie do ust i nosa. Wdmuchiwanie powietrza odbywa się również
przez otwór znajdujący się na szyi metodą usta–tracheostomia.
▪ Defibrylacja to czynności polegające na przeprowadzeniu impulsu elektrycznego
przez migoczące komory serca w celu uregulowania ich rytmu.
▪ Resuscytację krążeniowo-oddechową wykonuje się, układając poszkodowanego
na płaskim i twardym podłożu. Gdy poszkodowany leży w innej pozycji, trzeba go
obrócić na plecy.
37
Sz
38
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień zasady bezpiecznego postępowania ratującego osobę z zaburzeniem
oddychania i krążenia.
2. Opisz, w jaki sposób rozpoznasz czynności życiowe poszkodowanego.
3. Wymień czynności, jakie należy podjąć w celu wykonania RKO dorosłego.
4. Opisz różnice występujące między RKO dorosłego, dziecka i niemowlęcia.
5. Wyjaśnij, w jaki sposób należy wykonać RKO kobiety w ciąży.
6. Opisz wykonanie RKO osoby laryngektomowanej.
7. Wyjaśnij przeznaczenie urządzenia AED i podaj zasady bezpieczeństwa podczas
jego stosowania.
8. Opisz zasady postępowania i udzielania pierwszej pomocy mężczyźnie w wieku
około 35 lat, u którego – po upadku z dachu budynku parterowego – stwierdzono
brak czynności życiowych. Sytuacja zdarzyła się w miejscu, które dobrze znasz.
Wezwij karetkę pogotowia.
9. Przećwicz na fantomach algorytmy postępowania w sytuacji zatrzymania
czynności życiowych poszkodowanego: dorosłego, dziecka i niemowlęcia.
www.ratmed.pl
www.prc.krakow.pl
www.ratownictwo.win.pl
DZIAŁ 1 | LEKCJA 4
Sz
39
5
Rany, krwawienia
i krwotoki
▪ Najczęściej zdarzają się nam skaleczenia, otarcia i zranienia, którym towarzyszą krwawienia
lub krwotoki.
▪ Trzeba umieć postępować z tego typu uszkodzeniami.
▪ Naucz się tamować krwotoki i opatrywać rany, dbając jednocześnie o własne bezpieczeństwo.
▪ kąsane – mają charakter ran tłuczonych
lub szarpanych; goją się zwykle źle i ulegają
łatwo zakażeniu, gdyż ślina zwierząt zawiera
substancje trawiące; każde pokąsanie należy
rozpatrywać z punktu widzenia zakażenia
wścieklizną, tj. starać się odszukać zwierzę
i obserwować stan jego zdrowia przez kilka
kolejnych dni; bezpośrednio po ukąszeniu
ranę należy dokładnie przemyć wodą z mydłem (rany kąsane na ogół słabo krwawią);
▪ ukąszenie żmii – widoczne są dwa małe
otwory położone blisko siebie; okolica rany
jest bolesna, szybko narasta jej obrzęk; jad
żmii zawiera substancje hemolizujące i neurotoksyczne (działające na hemoglobinę krwi
i układ nerwowy), szybko przenika w tkanki.
RODZAJE RAN I ICH OPATRYWANIE
Rana to uszkodzenie skóry i tkanek leżących
głębiej. Do klasycznych cech rany należą:
ból, krwawienie i rozwarcie brzegów, które
zależą od wielkości rany, sprężystości uszkodzonych tkanek i kierunku ich rozdzielenia.
Rozróżnia się następujące typy ran:
▪ kłute – np. spowodowane nadepnięciem
na ostrze sterczącego gwoździa (rana może
zawierać ciała obce i być zakażona);
▪ cięte – ich brzegi są gładkie, szeroko rozwarte, krwawią obficie, goją się łatwo po zbliżeniu brzegów;
▪ tłuczone, miażdżone – ich brzegi są nieregularne, tkanki otaczające są stłuczone
i zawierają podbiegnięcia krwawe, skąpo
krwawią, są podatne na zakażenie;
▪ szarpane (darte) – mają nieregularne
naddarte fragmenty tkanki, są pierwotnie
zabrudzone, mogą w nich znajdować się
fragmenty ubrania, rdzy, kory; wymagają
natychmiastowej pomocy lekarskiej;
▪ postrzałowe – widoczne są dwa otwory,
tzw. wlot rany (pozornie mała rana), który
łączy się z rozległym uszkodzeniem tkanek
otaczających kanał drążący, oraz wylot rany
(brak wylotu świadczy o tym, że kula utkwiła
w ciele poszkodowanego, tzw. rana ślepa);
PAMIĘTAJ!
Ran usytuowanych w okolicach czaszki, klatki
piersiowej i jamy brzusznej nie wolno niczym przemywać, należy je zawsze konsultować z lekarzem.
Zranienia, skaleczenia i otarcia należy przemyć
tylko czystą wodą lub wodą z mydłem.
Przed podejściem do poszkodowanego ratownik
powinien założyć lateksowe rękawiczki, szczególnie jeżeli poszkodowany jest ranny.
Bezpieczeństwo osoby udzielającej pomocy jest
tak samo ważne jak poszkodowanego.
Sz
40
Przystępując do opatrywania ran, należy
pamiętać o podstawowych zasadach: krwawiącą ranę tamować przez przyłożenie opatrunku na ranę i uciśnięcie jej; unieruchomienie uszkodzonej części ciała pozwala
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Odpowiednie ułożenie poszkodowanego
Sprawdzenie czynności życiowych
Uniesienie zranionej kończyny
PIERWSZA POMOC W KRWAWIENIACH
I KRWOTOKACH KOŃCZYN
Założenie opatrunku
Stabilizacja uszkodzonej kończyny
Wsparcie psychiczne.
Zebranie wywiadu SAMPLE
Wezwanie pogotowia ratunkowego
Zasady opatrywania ran kończyn
zmniejszyć krwawienie i ból; jeśli uszkodzona część ciała nie jest oderwana całkowicie, a przytrzymuje ją pewien odcinek
skóry, należy ją delikatnie przyłożyć, tak
jak przed uszkodzeniem, i zabandażować;
amputowane części ciała trzeba zabezpieczyć, jeśli to możliwe, w sterylnej gazie,
utrzymując w chłodzie (nie wolno ich zamrozić), najlepiej w plastikowej torbie; jeśli
w ranie widoczne są narządy wewnętrzne,
np. jelita, to nie wolno ich wprowadzać do
jamy brzusznej, a tylko zabezpieczyć przed
wysychaniem i zakażeniem, przykrywając
wilgotną gazą i folią; jeśli w ranie tkwią jakieś przedmioty (nóż, pręt, szkło), nie wolno
ich wyjmować, aby nie spowodować silnego
krwawienia; przedmiot tkwiący w ranie tamuje krew – należy go stabilizować za pomocą opatrunku.
Krwotok to wypływ krwi w pełnym jej składzie przez uszkodzoną ścianę naczynia
krwionośnego lub poza serce. Wyróżniamy
krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne.
Krwotok może być:
▪ tętniczy – krew wypływa pod ciśnieniem
w sposób pulsujący, zgodnie z falą tętna;
▪ żylny – krew wypływa z całej powierzchni
rany w sposób jednostajny;
▪ włośniczkowy – krew sączy się przez cały
czas (wyciek kropelkowy).
a) ucisk w miejscu krwawienia
Opatrunek uciskowy
DZIAŁ 1 | LEKCJA 5
Sz
R A N Y, K RWAW I E N I A I K RWO T O K I
szkodowanego przytomnego tamowanie
krwi trzeba rozpocząć np. od uniesienia
zranionej kończyny (aby rana znalazła się
powyżej serca) i uciśnięcia miejsca krwawienia przez przyłożenie czystego opatrunku
Krwotok zewnętrzny łatwo rozpoznać po wypływającej z rany krwi. Udzielając pierwszej
pomocy, należy zadbać o bezpieczeństwo,
ocenić stan poszkodowanego (świadomość,
oddech) i wezwać karetkę pogotowia. U po-
Odsłoń ranę – rozpoznaj uraz – wezwij pogotowie
Rana nie krwawi
Rana krwawi
Opatrunek osłaniający, kompres
W miarę możliwości uniesienie
zranionej kończyny
Krwotok nie ustaje
Krwotok ustaje
Opatrunek uciskowy
Krwotok nie ustaje
Ucisk na dużą tętnicę
Krwotok nie ustaje
Opaska zaciskowa
(jako ostateczność!)
Postępowanie przeciwwstrząsowe
oraz reagowanie na zmiany
Postępowanie w przypadku opatrywania ran i tamowania krwotoków
b) owinięcie bandażem lub zastosowanie chusty trójkątnej
c) unieruchomienie kończyny
41
Sz
42
bezpośrednio na krwawiącą ranę (mocuje
się go np. bandażem; ucisk można kontynuować aż do zatamowania krwawienia). Jeśli
krwawienie nie ustaje i opatrunek przesiąka
krwią – nałożyć na niego nowy opatrunek
i nadal stosować ucisk (nie wolno zmieniać
opatrunku). Do tamowania krwotoku tętniczego należy zastosować opatrunek uciskowy składający się z kilku warstw (gazy,
materiału chłonącego, twardego przedmiotu
uciskającego ranę i jej okolice oraz bandaża
lub chusty trójkątnej). Następnie po opatrze-
niu rany unieruchomić krwawiącą kończynę.
Jeśli wymienione metody zawodzą, trzeba
zastosować ucisk na tętnicę doprowadzającą
krew do uszkodzonej części ciała.
PAMIĘTAJ!
Jeśli krwotok nie zostanie zatamowany, może dojść
do znacznej utraty krwi i rozwinięcia się wstrząsu
hipowolemicznego.
Stosowanie opaski uciskowej jest ostatecznością.
Można jej użyć wówczas, gdy inne środki okazały
się nieskuteczne.
Opatrunek
kłosowy
przedramienia
Opatrunek
kłosowy dłoni
2
4
6
8
3
5
7
5 7
1
9
Opatrunek kł
kłosowy stawu barkowego
DZIAŁ 1 | LEKCJA 5
Sz
Opatrunek żółwiowy stawu łokciowego
Obwój żółwiowy rozpoczyna się na stawie
(prosimy wcześniej poszkodowanego, aby
przyjął ułożenie kończyny najmniej bolesne,
tzw. oszczędne). Opaskę bandaża układa się
centralnie na stawie (kolanie, łokciu, pięcie)
i prowadzi się zwoje kolejno – raz powyżej,
raz poniżej stawu, stopniowo oddalając się
od jego środka.
RODZAJE OPATRUNKÓW, KTÓRE MOŻNA
ZASTOSOWAĆ NA RANACH KOŃCZYN
Opatrunek należy zawsze dostosować do
rodzaju rany i jej umiejscowienia. Powinien być większy od rany. Raz położony nie
może być przesuwany, powinien przylegać
i szczelnie osłaniać ranę. Nie może być założony za mocno, aby nie utrudniać krążenia.
Rany umiejscowione na częściach prostych
kończyn, dłoni i stopie opatruje się, stosując obwoje: kolisty, kłosowy lub śrubowy.
Na stawy: skokowy, kolanowy i łokciowy
stosuje się obwój żółwiowy. Stawy barkowy
i biodrowy opatruje się obwojem kłosowym
ósemkowym.
Obwój kolisty to taki, w którym warstwy bandaża się pokrywają. Stosuje się go na małe
rany lub w opatrunku uciskowym. W obwoju śrubowym bandaż układa się ukośnie,
przykrywając częściowo poprzednią warstwę
obwoju. Obwój kłosowy uzyskuje się, prowadząc opaskę bandaża ukośnie nad raną, a po
stronie przeciwnej – koliście. W miejscu zranienia opatrunek tworzy kłos, ściśle przylegający do rany.
Obwój kłosowy-ósemkowy powstaje z formowania opaską bandaża nieregularnej ósemki.
Małe kółeczko kreślimy wokół szczuplejszej
części ciała (np. ramienia, uda, kciuka),
a duże kółko wokół grubszej części ciała
(klatki piersiowej, pasa, nadgarstka). Ten
sposób bandażowania stosuje się do opatrywania ran stawów: barkowego, biodrowego,
kciuka, grzbietu stopy lub ran w ich okolicy.
PAMIĘTAJ!
Każdy opatrunek zaczyna się i kończy obwojem
kolistym.
Poszkodowany w czasie opatrywania ran powinien
siedzieć lub leżeć.
Opatrzoną kończynę należy stabilizować.
Jeżeli opatrunek przesiąknie krwią, należy nałożyć
jego kolejną warstwę.
W czasie opatrywania rany kończynę należy
unieść.
TAMOWANIE KRWAWIEŃ
Z RAN SZYI I GŁOWY
Tamowanie krwawień z ran szyi
W przypadku uszkodzonej żyły należy zatamować krwawienie, przykładając jałowy
opatrunek, ewentualnie folię uszczelniającą
ranę.
W przypadku krwawienia tętniczego działanie musi być bardzo szybkie! Krwawienie
należy zatamować, stosując ucisk na uszkodzoną tętnicę. Najlepiej ucisnąć tętnicę palcem wskazującym i kciukiem.
43
Sz
44
Sposób uciskania
tętnicy szyjnej
PAMIĘTAJ!
Uszkodzenie żył szyjnych może spowodować zator
powietrzny, a uszkodzenie tętnic szyjnych doprowadzić do wykrwawienia się poszkodowanego.
Uciskanie tętnic po obu stronach szyi spowoduje
zaburzenia ukrwienia mózgowia.
Tamowanie krwawień z ran głowy
Przy podejrzeniu złamania podstawy czaszki
(w wywiadzie SAMPLE – uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i z nosa), po
uprzednim unieruchomieniu głowy, miejsce
krwawienia (nos, uszy) przykrywa się jałowym opatrunkiem i nie stosuje się żadnego
ucisku, aby umożliwić swobodny wypływ
krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Do
przyjazdu karetki pogotowia należy kontrolować czynności życiowe poszkodowanego oraz zapewnić mu komfort termiczny
i wsparcie psychiczne. Nieprzytomnego należy ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.
W przypadku krwawienia z otwartych ran
czaszki zakłada się opatrunek chłonący. Nie
wolno tamować wypływu krwi, aby zapobiec
gromadzeniu się jej pod czaszką. Jeżeli powłoka czaszki nie została uszkodzona, należy
zastosować opatrunek ścisły i dociskać palcami odpowiednią tętnicę, w zależności od
miejsca urazu.
Opatrunek szyi, skroni, głowy – uździenica
dwustronna, nazywana często opatrunkiem
„na zakonnicę” – jest jedynym opatrunkiem
umożliwiającym opatrzenie ran szyi bez stosowania obwoju kolistego wokół szyi. Opatrunek rozpoczyna się obwojem kolistym
wokół czoła. Opaskę bandaża kładzie się na
karku i prowadzi nad łukami brwiowymi
z powrotem na kark (pierwszy obwój). Następnie sprowadza się ją pod brodę (zmiana
ułożenia), mocując na kości żuchwy – zakreśla pętlę wokół twarzy, kończąc na brodzie (drugi obwój) – i ponownie prowadzi
się na kark (powrót do pierwotnego ułożenia). Czynność tę powtarza się, prowadząc
opaskę coraz wyżej nad czołem i coraz dalej
od skroni.
PAMIĘTAJ!
Jeżeli podejrzewasz złamanie podstawy czaszki,
miejsca wycieku przykryj opatrunkiem bez stosowania ucisku, aby umożliwić swobodny wypływ
krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.
Miejsca uciskania tętnic w doraźnym tamowaniu krwotoków
tętniczych
DZIAŁ 1 | LEKCJA 5
Sz
Uździenica dwustronna
Zastosowanie opatrunku Codofix na ranę głowy
TAMOWANIE KRWAWIEŃ
Z RAN TUŁOWIA
ści dróg oddechowych, wezwaniu pomocy
i założeniu opatrunku zastawkowego. W tym
celu na ranę należy położyć czysty opatrunek, który dodatkowo trzeba przykryć folią,
a następnie przykleić do ciała przylepcem
w taki sposób, aby powietrze mogło wydostać się z klatki piersiowej, ale nie było do
niej zasysane.
Rany klatki piersiowej
Pierwsza pomoc w przypadku ran drążących
klatki piersiowej (słychać odgłosy ssania
podczas wdechu, a podczas wydechu widać
pęcherzyki) polega na zapewnieniu drożno-
Naklejenie opatrunku
Ułożenie w pozycji
siedzącej
Miejsce
wydostawania
się powietrza
na zewnątrz
Opatrunek zastawkowy rany klatki piersiowej
45
Sz
46
Często, gdy poszkodowany jest przytomny,
ułożenie go w pozycji siedzącej lub półsiedzącej poprawia oddychanie. Należy upewnić się, czy w tej pozycji poszkodowany czuje
się lepiej, i do przyjazdu pogotowia ratunkowego kontrolować jego czynności życiowe,
reagując na zmiany w jego zachowaniu, oraz
zapewnić mu wsparcie psychiczne i komfort
termiczny.
PAMIĘTAJ!
W przypadku rany drążącej klatki piersiowej należy
założyć opatrunek zastawkowy.
Urazy brzucha
Upewniwszy się, że warunki bezpieczeństwa
zostały spełnione, a poszkodowany jest przytomny, należy wezwać pomoc i przystąpić do
opatrywania ran. Jeśli nie stwierdzimy objawów wstrząsu, układamy poszkodowanego
w pozycji półleżącej ze zgiętymi kończynami
dolnymi.
W przypadku wstrząsu trzeba ułożyć poszkodowanego w tzw. pozycji przeciwwstrząsowej – z kończynami dolnymi uniesionymi
pod kątem 30°. Jeżeli rana biegnie pionowo
(z góry na dół brzucha), należy ułożyć po-
Sprawdzenie parametrów życiowych (A, B, C).
Poszkodowany jest przytomny, oddycha
Bez rany
Rana
Z wytrzewieniem
Bez wytrzewienia
Mokry opatrunek osłaniający.
Przykrycie folią (nie wolno
wpychać wnętrzności)
Opatrunek osłaniający
Rana poprzeczna
Rana podłużna
Nogi ugięte w kolanach
Nogi wyprostowane
Zapewnienie komfortu termicznego i wsparcia psychicznego
Zasady opatrywania urazów i obrażeń brzucha
DZIAŁ 1 | LEKCJA 5
Sz
szkodowanego płasko na podłożu. Zapobiegnie to rozchylaniu się rany i wytrzewieniu
(wydostaniu się jelit na zewnątrz).
Jeśli nastąpi wytrzewienie, tzn. narządy
wydostaną się na zewnątrz jamy brzusznej
(często są to jelita), to należy je przykryć wilgotnym (jeśli jest dostępny) opatrunkiem
osłonowym. Nie wolno wpychać trzewi do
jamy brzusznej. Dodatkowo opatrunek należy przykryć folią, co zapobiegnie wysuszeniu trzewi.
Jeśli widoczne są tkwiące w powłokach jamy
brzusznej ciała obce, to nie wolno ich usuwać. Należy zabezpieczyć je jałowym opatrunkiem stabilizującym i czekać na przyjazd karetki pogotowia.
Stabilizacja ciała obcego zrolowanymi bandażami
PAMIĘTAJ!
W przypadku ran lub urazów brzucha nie wolno:
– usuwać ciał obcych;
– wpychać wypadających narządów do jamy
brzusznej;
– stosować ciasnych opatrunków;
– karmić i poić poszkodowanego;
– pozwolić poszkodowanemu wstać lub unosić
tułów.
Przymocowanie opatrunku
OPATRYWANIE RAN Z CIAŁEM OBCYM
Jeżeli w ranie tkwi ciało obce (np. szkło, pręt,
nóż), należy je ustabilizować przez obłożenie
z obu stron opatrunkami (np. zrolowanymi
bandażami), zabezpieczającymi przedmiot
przed jego przemieszczeniem.
Unieruchomienie
kończyny
PAMIĘTAJ!
Ciał obcych nie wolno wyjmować z rany, ponieważ
stanowią one swego rodzaju korek tamujący
wypływ krwi.
Bandaże należy przymocować wokół przedmiotu tkwiącego w ranie. W przypadku opatrywania rany z ciałem obcym kończyny należy odpowiednio ułożyć poszkodowanego,
stabilizując kończynę, zapewnić mu wsparcie psychiczne i komfort termiczny oraz – do
przyjazdu karetki pogotowia – kontrolować
czynności życiowe i reagować na zmiany.
Opatrunek rany z ciałem obcym
47
Sz
48
KRWOTOK Z NOSA
Do najczęstszych przyczyn krwawień z nosa
należą: urazy, choroby krwi, nadciśnienie tętnicze krwi, infekcje górnych dróg oddechowych, zbyt częste używanie kropli do nosa.
Jeśli nie ma podejrzenia urazu czaszki,
a poszkodowany jest nieprzytomny, należy:
wezwać pomoc, ułożyć poszkodowanego
w pozycji bocznej ustalonej, udrożnić drogi
oddechowe, kontrolować oddech i zawartość
jamy ustnej, stosować ucisk na skrzydełka od
nasady nosa aż do ustania krwawienia.
Jeśli poszkodowany jest przytomny, należy
go posadzić, pochylić tułów do przodu,
a brodę unieść do góry (wtedy spływająca
po tylnej ścianie gardła krew nie zaleje dróg
oddechowych i może być usunięta z jamy
ustnej), uspokoić i stosować ucisk palcami
na skrzydełka od nasady nosa do momentu
ustania krwawienia. Można także przyłożyć
zimny kompres na nos i szyję.
PAMIĘTAJ!
Udzielając pierwszej pomocy, należy bezwzględnie
przestrzegać pełnego schematu postępowania
ratowniczego, a każdą krew należy traktować
jako zakażoną.
Pochylenie
poszkodowanego
SKUTKI NIEUDZIELENIA
WŁAŚCIWEJ POMOCY
Zaciśnięcie
skrzydełek nosa
Opatrunki stosuje się przede wszystkim
w celu powstrzymania krwawienia i zabezpieczenia rany przed zakażeniem. W urazach
jamy brzusznej – także przed wysychaniem
trzewi, a w oparzeniach – w celu schłodzenia oparzonej powierzchni. W każdym
przypadku opatrunek zmniejsza ból i łagodzi cierpienie. Konsekwencją nieudzielenia
właściwej pomocy może być wykrwawienie
się poszkodowanego i jego śmierć na skutek rozwijającego się wstrząsu. Może także
nastąpić pogłębienie urazu, np.: zasłabnięcie, omdlenie, utrata przytomności, odma
opłucna, zakażenie rany. To tylko niektóre
skutki zaniedbań podczas udzielania pierwszej pomocy.
Tamowanie krwotoku z nosa
DZIAŁ 1 | LEKCJA 5
Sz
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Uszkodzenie żył szyjnych może skutkować zatorem powietrznym, a uszkodzenie
tętnic szyjnych może doprowadzić do wykrwawienia się poszkodowanego.
▪ Tamując krwotok z tętnicy szyjnej, najlepiej ucisnąć tętnicę w miejscu
krwawienia palcem wskazującym i kciukiem.
▪ W wypadku podejrzewanego złamania podstawy czaszki, miejsce krwawienia
(nos, uszy) przykrywa się jałowym opatrunkiem, bez stosowania jakiegokolwiek
ucisku.
▪ Na otwarte rany czaszki zakłada się opatrunek chłonący, aby zapobiec
gromadzeniu się krwi pod czaszką.
▪ W przypadku rany drążącej klatki piersiowej należy założyć opatrunek
zastawkowy.
▪ Jeśli ma miejsce wytrzewienie, ranę brzucha należy przykryć wilgotnym,
jałowym opatrunkiem osłonowym. Dodatkowo opatrunek należy przykryć folią.
▪ Ciał obcych nie wolno wyciągać z rany, ponieważ stanowią swego rodzaju korek.
▪ Tamując krwotok z nosa, należy posadzić poszkodowanego, pochylić go do
przodu, udrożnić drogi oddechowe i palcami uciskać skrzydełka od nasady nosa
do momentu ustania krwawienia.
▪ Udzielając pierwszej pomocy, należy bezwzględnie przestrzegać pełnego
schematu postępowania ratowniczego. Każdą krew należy traktować jako
zakażoną.
PYTANIA I POLECENIA
1. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy i przeprowadź wywiad SAMPLE
z poszkodowanym przytomnym z widocznymi ranami na szyi, z których
ciągłą strużką, z całej powierzchni rany, wypływa krew.
2. Wykonaj z silikonu lub modeliny atrapę rany z ciałem obcym
i zademonstruj sposób jej opatrzenia.
3. Zademonstruj zakładanie opatrunku uciskowego na tętnicy ramiennej.
4. Wykonaj opatrunek stawów barkowego, kolanowego i dłoni.
5. Opisz objawy towarzyszące pęknięciu podstawy czaszki i zaproponuj
zakres pierwszej pomocy w opisanym przez Ciebie przypadku.
6. Wykonaj opatrunek umożliwiający opatrzenie zranień: skroni, szyi, żuchwy
i na skórze głowy nad czołem.
7. Wyjaśnij, dlaczego krwotoków z ran czaszki nie wolno tamować, stosując
docisk.
8. Poszkodowany został ugodzony nożem w klatkę piersiową. Przy wydechu
z rany wydobywają się pęcherzyki powietrza, a podczas wdechu słychać
świszczenie. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym przypadku.
9. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy poszkodowanemu z raną poprzeczną
brzucha.
49
Sz
50
10. Zademonstruj zakres pierwszej pomocy w przypadku nieurazowego
krwotoku z nosa.
11. Wezwij pomoc do wypadku, który miał miejsce na boisku szkolnym.
Kolega – uderzony piłką w nos – krwawi. Upadając, uderzył głową
o kamień. Ma mroczki przed oczami i boli go głowa. Jakiej pomocy
udzielisz rannemu koledze do chwili przybycia karetki pogotowia?
www.commed.pl
DZIAŁ 1 | LEKCJA 5
Sz
51
6
Uszkodzenia kości
i stawów
▪ Urazy kości i stawów mogą stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia poszkodowanego.
▪ Jak udzielać pomocy, aby nie zaszkodzić poszkodowanemu?
▪ Naucz się obowiązujących standardów pierwszej pomocy.
PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU
URAZÓW KOŃCZYN
ZŁAMANIE to przerwanie ciągłości
tkanki kostnej w wyniku urazu mechanicznego
(złamanie mechaniczne) lub toczącego się procesu
chorobotwórczego (złamanie patologiczne).
Szkielet jest nośną konstrukcją całego organizmu, tworzącą dla niego oparcie. Jest także
ochroną dla wszystkich tkanek – podtrzymuje mięśnie, naczynia krwionośne, nerwy,
zapewnia ochronę narządom wewnętrznym.
Mięśnie są przytwierdzone do kości, a ruchome połączenia między kośćmi (stawy)
umożliwiają ruchy.
Kości mogą być złamane i ulec przemieszczeniu w stawie. Czasem przemieszczenie
i złamanie występują jednocześnie. Każdemu złamaniu może towarzyszyć rana,
uszkodzenie mięśni, naczyń krwionośnych,
nerwów i narządów. Gdy skóra wokół złamanej kości nie jest naruszona, mówimy o złamaniu zamkniętym. Otwartym złamaniom
towarzyszy rana, a kość jest narażona na zanieczyszczenia i dodatkowe urazy. Takie
złamanie łatwiej rozpoznać, ale udzielając
pomocy, trzeba dodatkowo zapobiec utracie
krwi, infekcji i poruszeniu uszkodzonego
miejsca.
Objawy skręcenia kończyny to nagły, silny
ból lub skurcz po stronie urazu, nasilanie się
bólu podczas próby poruszania, obrzęk i/lub
zniekształcenie w okolicy urazu, zasinienie
SKRĘCENIE to uraz więzadła lub okolicy stawu
na skutek krótkotrwałego przemieszczenia powierzchni
stawowych kości wewnątrz stawu.
ZWICHNIĘCIE to trwałe przemieszczenie
powierzchni stawowych kości wewnątrz stawu.
lub zaczerwienienie i ograniczona lub zniesiona ruchomość kończyny. Może pojawić
się także brak czucia lub uczucie mrowienia
poniżej miejsca urazu.
Złamania zamknięte, zwichnięcia i skręcenia
w obrębie stawów trudno odróżnić. Poszkodowany zwykle wskazuje bolące miejsce.
W każdym przypadku złamania kości zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Uraz ten jest przyczyną wylewu
do tkanek. Przy złamaniu kości miednicy
utrata krwi u osoby dorosłej może wynosić
od 0,5 do 5 l, kości udowej – od 0,3 do 2 l,
podudzia – od 0,1 do 1 l, ramienia – od 0,1
do 0,8 l, a przedramienia – od 0,05 do 0,4 l.
Jest to niewątpliwie dodatkowy czynnik,
który może wywołać wstrząs.
Sz
52
ramię
800 ml
K RO K P O K RO K U
Przystępując do udzielania pierwszej
pomocy poszkodowanemu z urazami kości
i uszkodzeniami stawów, należy:
1. zabezpieczyć miejsce wypadku;
2. zadbać o własne bezpieczeństwo;
3. ocenić rozległość urazu, zdjąć ozdoby
i poprosić, aby poszkodowany przyjął wygodną (tzw. oszczędną) pozycję i podparł
uszkodzoną kończynę zdrową;
4. nogi stabilizować w pozycji zastanej przez
obłożenie ich przedmiotami i wypełnienie
przestrzeni między podłożem a nogami;
5. osłonić opatrunkiem miejsce rany (jeżeli
jest to złamanie otwarte), mocując opatrunek do zdrowej skóry (w razie potrzeby
stabilizować kości miękkimi środkami);
aby odsłonić ranę, należy rozciąć odzież
nożyczkami; nie wolno jej zdejmować!;
6. stabilizować kończyny w pozycji przyjętej
przez poszkodowanego (u nieprzytomnego w pozycji zastanej – nie wolno go
przemieszczać);
7. na okolicę urazu położyć zimny kompres,
który zmniejszy obrzęk i złagodzi ból;
8. okryć poszkodowanego kocem termicznym,
który chroni przed rozwojem wstrząsu;
9. kontrolować czynności życiowe;
10. wspierać psychicznie;
11. reagować na zmiany.
kości
przedramienia
400 ml
miednica
5000 ml
udo
2000 ml
kości
podudzia
1000 ml
Urazy kości a krwotoki
a)
b)
c)
Unieruchomienie: a) obłożeniowe nóg, b) przedramienia, c) ramienia
DZIAŁ 1 | LEKCJA 6
Sz
U S Z KO D Z E N I A KO Ś C I I S TAWÓW
PAMIĘTAJ!
Po urazie poszkodowany odruchowo przyjmuje
tzw. oszczędne ułożenie ciała, sprawiające mu
najmniej bólu. Nie zmieniaj przyjętego przez
poszkodowanego ułożenia ciała.
uszkodzonych kończyn. Nie podawaj poszkodowanemu jedzenia ani picia, gdyż może on wymagać
znieczulenia w szpitalu. Nie pozwól mu palić
papierosów.
Jeżeli pojawią się jakiekolwiek wątpliwości
w momencie rozpoznania urazu, należy zawsze
przyjmować, że doszło do urazu groźniejszego
w skutkach.
Unieruchomienie kończyny (stabilizację) wykonujemy w celu zmniejszenia bólu, krwawienia
i obrzęku. Zapobiega ono także dalszemu uszkodzeniu mięśni i nerwów.
Udzielając pierwszej pomocy poszkodowanym
z uszkodzeniami kości i stawów, unieruchomiaj
je w pozycji zastanej. Nie poprawiaj ułożenia
W przypadku uszkodzenia miednicy, klatki piersiowej, kręgosłupa lub czaszki nie można zastosować
typowej pozycji przeciwwstrząsowej.
Wezwanie pogotowia ratunkowego (112 lub 999)
Postępowanie w przypadku urazów i obrażeń kończyn
53
Sz
54
ZŁAMANIA ŻEBER
Złamanie żeber występuje najczęściej
wskutek bezpośredniego urazu. Charakterystyczną cechą jest ostry ból występujący
w miejscu zranienia, pogłębiający się przy
oddychaniu, kichaniu i kaszlu. Inne objawy
to płytki oddech i przyjęta tzw. postawa
oszczędna, z pochyleniem w stronę złamania. Poszkodowany, pochylając się, uciska żebra w miejscu złamania, częściowo je unieruchomiając. Pozycja ta przynosi mu ulgę.
Poszkodowanego, który ma złamane żebra
i jest przytomny, należy posadzić w wygodnej dla niego pozycji (półsiedzącej z podparciem i wałkiem pod kolanami) lub ułożyć
na bolesnym boku. Krew będzie wówczas
spływała na stronę zranionego płuca i nie
będzie utrudniała oddychania przez zdrowe
płuco. Do przyjazdu karetki pogotowia należy kontrolować czynności życiowe osoby
poszkodowanej oraz zapewnić jej wsparcie
psychiczne i komfort termiczny. Powinno
się unikać przygodnego środka transportu
chorego ze złamanymi żebrami, jednakże
w sytuacjach koniecznych należy transportować poszkodowanego w pozycji półsiedzącej,
z podparciem pod plecami i kolanami.
Złamanie otwarte żeber powoduje uraz
przenikający, tworzący otwór, przez który
powietrze jest zasysane i wydmuchiwane
z klatki piersiowej. Uraz taki nazywa się raną
syczącą. Ranę syczącą rozpoznajemy po spienionej krwi wydostającej się na zewnątrz
i dźwięku powietrza zasysanego przez ranę.
Należy ją opatrzyć, stosując opatrunek trójstronny zastawkowy (patrz s. 45), który zapobiegnie odmie opłucnej.
Wezwanie pogotowia ratunkowego (tel. 112 lub 999)
Postępowanie w przypadku urazów i obrażeń klatki piersiowej
DZIAŁ 1 | LEKCJA 6
Sz
Zasady postępowania w przypadku urazów i obrażeń głowy
pojawiają się: niepamięć wsteczna (poszkodowany nie pamięta wydarzeń bezpośrednio
poprzedzających uraz), opóźniona reakcja
słowna i ruchowa, niezdolność skupienia
uwagi, niewyraźna i niespójna mowa, bóle
głowy, zawroty, mdłości, czasami wymioty.
Pierwsza pomoc w przypadku wstrząśnienia
mózgu polega przede wszystkim na sprawdzeniu i utrzymaniu czynności życiowych poszkodowanego do czasu przyjazdu pogotowia
ratunkowego. Poszkodowanego przytomnego
układa się w pozycji półleżącej, z uniesionymi
oraz podpartymi tułowiem i głową (np. poduszką, zrolowanym ubraniem). Nieprzytomnego układa się w pozycji bocznej ustalonej.
POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU
URAZÓW GŁOWY,
KRĘGOSŁUPA I MIEDNICY
W przypadku uderzenia w głowę tępym
przedmiotem, upadku, wypadku komunikacyjnego, gdy siła urazu przeniesiona w postaci fali uderzeniowej przenosi się na mózg,
może dojść do wstrząśnienia mózgu. Uszkodzony mechanicznie mózg jest szczególnie wrażliwy na niedobór tlenu. Powoduje
to utratę przytomności, której czas i głębokość zależą od rozmiarów urazu. Następuje
zwiotczenie mięśni, zanik odruchów obronnych oraz brak reakcji na bodźce. Po pewnym czasie przytomność powraca, natomiast
55
Sz
56
PAMIĘTAJ!
Poszkodowanego z urazem głowy nie wolno pozostawiać bez opieki, ponieważ jego stan w każdej
chwili może ulec pogorszeniu.
Ucisk mózgu jest bardzo poważnym urazem spowodowanym uciskiem wywieranym przez odłamek kości, krwawieniem lub
obrzękiem mózgu. U poszkodowanego mogą
pojawić się następujące objawy: narastająca
senność, brak kontaktu, czerwona i sucha
skóra, niewyraźna mowa, splątanie (znaczna
dezorientacja), częściowe lub całkowite unieruchomienie – często jednej strony – ciała,
nierówność źrenic, wolne i głośne oddychanie, wolne i silnie wyczuwalne tętno.
Postępowanie ratownicze jest identyczne jak
w przypadku wstrząśnienia mózgu. W obu
przypadkach należy wezwać karetkę pogotowia, kontrolować czynności życiowe i być
gotowym do wykonywania RKO.
Jeżeli poszkodowany ma uraz mózgu, przed
podjęciem akcji ratowniczej należy wezwać
pogotowie. Do momentu przyjazdu pomocy
powinniśmy kontrolować czynności życiowe poszkodowanego. Nie wolno wycierać
wycieków (wypływająca wydzielina zapobiega przenikaniu bakterii). Trzeba przykryć
jałowym opatrunkiem miejsce zranienia.
a)
PAMIĘTAJ!
Poszkodowanemu z uciskiem mózgu należy
zapewnić jak najszybszą pomoc lekarską.
b)
Złamanie czaszki to uraz spowodowany silnym uderzeniem w głowę. Uderzenie może
być bezpośrednie lub pośrednie. Z tym
drugim mamy do czynienia wówczas, gdy
podczas upadku z dużej wysokości na stopy
następuje przeniesienie działającej siły
na czaszkę. Urazowi temu towarzyszy ból,
zmiana wielkości źrenic, wyciek krwawego
lub jasnego (słomkowego) płynu z nosa,
kącika ust i/lub uszu, guz lub wgniecenie
na powierzchni czaszki. Naruszenie tkanki
mózgowej może spowodować zaburzenia
koncentracji, świadomości i oddechu. Nierówność oddechowa oraz krwawienie z jamy
ustnej mogą spowodować zachłyśnięcie i bezdech. Złamanie czaszki jest częstym urazem
doznawanym w wypadkach samochodowych.
c)
PAMIĘTAJ!
Jeżeli wystąpi którykolwiek z powyższych objawów,
należy uznać, że doszło do złamania czaszki
z możliwością uszkodzenia mózgu.
Unieruchomienie odcinka szyjnego kręgosłupa a) dłońmi,
b) udami, c) za pomocą koca zrolowanego w kształcie
litery U
DZIAŁ 1 | LEKCJA 6
Sz
Należy reagować na wszelkie zmiany. Nie
zapominajmy, że zapewnienie komfortu
termicznego i wsparcie psychiczne są bardzo istotne. Pamiętajmy o ułożeniu poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.
W przypadku otwartych urazów czaszkowo-mózgowych dochodzi do uszkodzenia
skóry, kości czaszki i mózgu. Czaszka otacza
i chroni mózg, a wszelkie urazy w jej obrębie należy traktować jako bardzo poważne,
ponieważ mogą powodować uszkodzenie
mózgu. Objawy towarzyszące tym urazom
to: zaburzenia lub utrata przytomności, ból
głowy, przesunięcie lub brak symetrii twarzy
wskutek wylewu krwi do mózgu. Najważniejszym zadaniem jest utrzymanie lub wznowienie czynności oddechowych do przybycia
karetki pogotowia. Opatrując ranę, trzeba
uważać, aby nie ucisnąć naruszonej okolicy
czaszki czy obnażonej tkanki mózgowej.
Należy unikać przemieszczania poszkodowanego. Jeżeli jego życiu nie zagraża niebezpieczeństwo, trzeba pozostawić go w pozycji
zastanej, zabezpieczyć głowę i kontrolować
czynności życiowe aż do momentu przybycia
karetki pogotowia.
Unieruchomienie odcinka szyjnego kołnierzem
profesjonalnym
PAMIĘTAJ!
PAMIĘTAJ!
Główną zasadą podczas udzielania pierwszej
pomocy w przypadku urazu kręgosłupa jest
kontrola i utrzymanie czynności życiowych oraz
unieruchomienie obłożeniowe poszkodowanego.
W przypadku otwartych urazów czaszkowo-mózgowych stosuje się wyłącznie opatrunki
osłonowe, chłonące krwawienie.
Udzielając pomocy, unikaj przemieszczania
osoby poszkodowanej. Powstrzymaj się
od wypowiadania uwag na temat podejrzeń
dotyczących rozpoznania urazu.
Nie wolno uciskać ani tamować krwawień
w obrębie czaszki.
Do uszkodzeń kręgosłupa dochodzi najczęściej podczas wypadków komunikacyjnych
(motocyklowych i samochodowych), a także
w następstwie upadku z wysokości, skoków
do wody i uderzeń głowy. Rdzeń kręgowy
jest delikatny. Jeżeli zostanie uszkodzony,
następuje utrata zdolności ruchu lub czucia
części ciała położonych poniżej uszkodzenia.
Uszkodzeniom tym mogą towarzyszyć następujące objawy: drętwienie, osłabienie, zaburzenia czucia w kończynach, ból szyi i pleców.
Udzielając pomocy, należy obłożyć głowę
i szyję poszkodowanego zrolowaną tkaniną
(w kształcie litery U). Okolice lędźwi, kolan i kostek wypełnić miękkimi tkaninami.
Wzdłuż tułowia ułożyć zrolowane koce lub
inne przedmioty stabilizujące ciało.
Bardzo skomplikowanym urazem, zagrażającym życiu poszkodowanego i wymagającym
szczególnej ostrożności w czasie udzielania
pierwszej pomocy, jest złamanie miednicy.
Często towarzyszą mu uszkodzenia tkanek
i narządów wewnętrznych, szczególnie pęcherza i dróg moczowych. Krwawienie wewnętrzne może być obfite i prawie zawsze
towarzyszy mu wstrząs pourazowy.
Ważne jest, by nie przemieszczać poszkodowanego. Przy udzielaniu pierwszej pomocy
stosuje się unieruchomienie ułożeniowe.
W celu zmniejszenia bólu podpiera się poszkodowanego w ułożeniu zastanym, wypełniając przestrzenie pod kolanami i piętami
oraz w okolicach lędźwi i karku zrolowaną
57
Sz
58
tkaniną, np. kurtką, ręcznikiem czy swetrem. Dzięki temu stabilizuje się ułożenie
ciała. Brodę należy lekko unieść i odwieść
do tyłu. Do przyjazdu karetki pogotowia należy zapewnić poszkodowanemu komfort
termiczny i wsparcie psychiczne, kontrolować jego czynności życiowe i w razie potrzeby reagować na zmiany.
PAMIĘTAJ!
Nie wolno transportować poszkodowanego
z urazem głowy, kręgosłupa i miednicy
przygodnym środkiem transportu. Zawsze
trzeba wezwać pogotowie ratunkowe.
Unieruchomienie poszkodowanego z uszkodzeniem kręgosłupa i/lub miednicy
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Urazy kości i uszkodzenia stawów są najczęściej spowodowane bezpośrednim
lub pośrednim działaniem dużej siły lub przeciążenia.
▪ Uszkodzenia kości i stawów unieruchomia się w pozycji zastanej. Nie wolno
„poprawiać” ułożenia poszkodowanego ani podawać mu picia.
▪ W każdym przypadku uszkodzenia kości i stawów zostają również uszkodzone
naczynia krwionośne, co powoduje wylew do tkanek.
▪ Poszkodowanego przytomnego, który ma złamane żebra, należy posadzić w pozycji
półsiedzącej (z podparciem i wałkiem pod kolanami) lub ułożyć na bolesnym boku.
▪ Ranę „syczącą” należy opatrzyć, dodatkowo uszczelnić i zakleić z trzech stron,
co zapobiegnie odmie opłucnej.
▪ Do wstrząśnienia mózgu może dojść w wyniku uderzenia w głowę tępym
przedmiotem, upadku lub wypadku komunikacyjnego.
▪ Pierwsza pomoc w przypadku wstrząśnienia mózgu polega m.in. na kontrolowaniu
i utrzymaniu czynności życiowych poszkodowanego do chwili przybycia fachowej
pomocy.
▪ Złamaniu czaszki często towarzyszy ból, zmiana wielkości źrenic, wyciek krwawego
lub jasnego płynu z nosa, kącika ust i/lub uszu. Miejsca wycieku trzeba przykryć jałowym
opatrunkiem (nie wolno go wycierać). Należy zapewnić poszkodowanemu komfort
termiczny i psychiczny do czasu przyjazdu karetki pogotowia.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 6
Sz
▪ W otwartych zranieniach czaszkowo-mózgowych dochodzi do uszkodzenia skóry,
kości czaszki i mózgu.
▪ Opatrując uraz czaszkowo-mózgowy, należy zastosować opatrunek chłonący.
Nie wolno uciskać naruszonej okolicy czaszki czy obnażonej tkanki mózgowej.
▪ Pierwsza pomoc w przypadku urazów kręgosłupa i miednicy polega na kontroli oraz
utrzymaniu czynności życiowych, a także zastosowaniu unieruchomienia obłożeniowego
w pozycji zastanej.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień zasady bezpieczeństwa, jakich należy przestrzegać, udzielając pierwszej
pomocy. Uzasadnij konieczność ich przestrzegania.
2. Wymień najczęstsze przyczyny urazów kości i uszkodzeń stawów i opisz
charakterystyczne objawy im towarzyszące.
3. Przećwiczcie w parach udzielanie pomocy w złamaniach kości kończyn.
4. Wyjaśnij, dlaczego osobie z podejrzeniem złamania kości czaszki należy szybko
udzielić pierwszej pomocy i wezwać pomoc medyczną.
5. Kasia została potrącona przez biegnącego kolegę. Upadła na betonową
posadzkę. Przez moment kontakt z nią był niemożliwy. Po chwili otworzyła oczy.
Nie pamiętała zdarzenia, trudno jej było skupić uwagę na odpowiedzi na pytanie.
Mówiła niewyraźnie. Uskarżała się przy tym na ból głowy, zawroty i nudności.
Rozpoznaj uraz i zaproponuj zakres pierwszej pomocy.
6. Poszkodowany młody mężczyzna siedzi oparty o drzewo. Jego sylwetka jest
lekko pochylona w lewą stronę. Ma rozpiętą koszulę, a tuż pod lewym sutkiem
widoczna jest rana, z której wypływa spieniona krew. Podczas oddechu słychać
syczenie. Rozpoznaj uraz i zaplanuj schemat postępowania ratowniczego.
7. Wyjaśnij, dlaczego poszkodowanych z urazem kręgosłupa i miednicy nie należy
przemieszczać.
8. Wyjaśnij, dlaczego u poszkodowanych z urazem głowy, kręgosłupa,
klatki piersiowej i miednicy nie możemy zastosować typowej pozycji
przeciwwstrząsowej.
www.zlamania.medserwis.pl
www.ratownictwo.medyczne.pl
www.poradnikmedyczny.pl
59
Sz
60
7
Oparzenia termiczne
i chemiczne
▪ Oparzenia są często spotykanymi urazami, doświadczył ich niemal każdy.
▪ Właściwe postępowanie w oparzeniach może zapobiec rozwojowi wstrząsu.
▪ Poznaj sposoby postępowania z uwzględnieniem przyczyn oparzeń.
Naucz się właściwych zachowań.
CHARAKTERYSTYKA I POSTĘPOWANIE
RATOWNICZE W PRZYPADKU
OPARZEŃ TERMICZNYCH
Oparzenie to następstwo urazu wywołanego
działaniem wysokiej temperatury, energii
elektrycznej, substancji chemicznej lub promieniowania.
Oparzenia, w zależności od głębokości oraz
konsekwencji dla zdrowia i życia poszkodowanego, dzielą się na cztery stopnie.
Oparzenie I stopnia obejmuje naskórek
(warstwę rogową naskórka); w miejscu oparzenia występuje rumień, obrzęk skóry i ból.
Oparzenie II stopnia obejmuje naskórek
i powierzchowne warstwy skóry właściwej;
skóra jest zaczerwieniona, bolesna, powstają
warstwa
rozrodcza
naskórek
pęcherze, zachowane jest czucie oparzonego
miejsca.
Oparzenie III stopnia objawia się martwicą
całego naskórka i skóry właściwej, łącznie
z przydatkami, oraz uszkodzeniem tkanek
znajdujących się pod skórą; zniszczone
są skórne receptory bólowe, skóra jest sucha,
biała lub szara, może powstać rana lub strup,
nie odczuwa się bólu.
Oparzenie IV stopnia cechuje martwica
wszystkich warstw skóry i tkanek położonych głębiej; najczęściej jest to zwęglenie
fragmentu ciała spowodowane bezpośrednim kontaktem z płomieniem.
Podobnie klasyfikuje się oparzenia substancjami chemicznymi.
skóra
właściwa
zaczerwienienie i obrzęk zaczerwienienie i pęcherz
tkanka
podskórna
a)
b)
c)
martwica naskórka
i skóry właściwej
d)
Stopnie oparzeń: a) budowa skóry, b) oparzenie I stopnia, c) oparzenie II stopnia, d) oparzenie III stopnia
DZIAŁ 1 | LEKCJA 7
Sz
O PA R Z E N I A T E R M I C Z N E I C H E M I C Z N E
reguła dłoni
Im mniejsza bolesność przy rozległych oparzeniach, tym rokowanie jest gorsze. Oparzenia I stopnia goją się samoistnie, rozległe
oparzenia II stopnia wymagają hospitalizacji, a III stopnia – leczenia operacyjnego
z zastosowaniem przeszczepów skóry.
Obliczając rozległość oparzeń, stosuje się
(przy dużych powierzchniach) u osób dorosłych tzw. regułę dziewiątek, u dzieci – regułę piątek. Do obliczania rozległości oparzeń małych powierzchni ciała stosuje się
regułę dłoni. W metodach tych określone
okolice obejmują 9% lub 5% powierzchni
ciała albo wielokrotność tych liczb, a w regule dłoni – dłoń poszkodowanego ze złączonymi i wyprostowanymi palcami obejmuje
1% powierzchni ciała.
reguła
piątek
reguła
dziewiątek
Obliczanie rozległości oparzeń
Poniżej 10% powierzchni ciała
Powyżej 10% powierzchni ciała
Bieżącą wodą,
przez ok. minutę,
potem mokrą gazą,
do ustąpienia bólu,
przez ok. 15–20 minut
Bieżącą wodą,
do ustąpienia bólu,
przez ok. 15–20 minut
Schemat postępowania w opatrywaniu oparzeń termicznych
61
Sz
62
PAMIĘTAJ!
PAMIĘTAJ!
Wszystkie oparzenia obejmujące powyżej 5%
powierzchni ciała są niebezpieczne dla życia i zdrowia osoby poparzonej.
Oparzenia termiczne w obrębie tzw. okolic
wrażliwych, tj. twarzy, oczu, szyi, krocza, rąk,
stóp lub w okolicach stawów, a także obejmujące
cały obwód palca, kończyny, szyi czy tułowia oraz
oparzenia elektryczne wymagają natychmiastowej
pomocy lekarskiej.
Na podstawie stopnia uszkodzenia skóry
i rozległości urazu została określona skala
ciężkości oparzeń, według której wyróżnia
się oparzenia:
▪ lekkie – I i II stopnia – obejmują mniej niż
15% powierzchni ciała; oparzenie III stopnia
– obejmuje mniej niż 2% powierzchni ciała;
▪ średnie – I i II stopnia – obejmuje od 15%
do 25% powierzchni ciała: oparzenie
III stopnia – obejmuje od 2% do 10% powierzchni ciała.
▪ ciężkie – I i II stopnia – obejmują więcej niż
25% powierzchni ciała; oparzenie III stopnia
– więcej niż 10% powierzchni ciała.
OPARZENIA CHEMICZNE
Wiele spośród chemikaliów stosowanych
w gospodarstwie domowym może spowodować liczne, poważne obrażenia. Objawy
będą jednak różne, w zależności od rodzaju
środka, jego ilości, stężenia oraz czasu ekspozycji. W przypadku kontaktu gałki ocznej
ze środkiem żrącym dochodzi do martwicy
tkanek. Gdy dojdzie do poparzenia substancją chemiczną, należy postępować w sposób
przedstawiony niżej (Krok po kroku).
K RO K P O K RO K U
Udzielający pierwszej pomocy osobom poparzonym powinien przestrzegać następujących zasad
postępowania:
1. zadbać o bezpieczeństwo – usunąć poszkodowanego z zagrożonego pomieszczenia,
wyłączyć zasilanie, usunąć czynnik rażący;
2. ugasić odzież, usunąć przyczepiony
do ubrania palący się materiał, podczas gdy
przyczepiony do skóry materiał powinien
tam pozostać;
3. zabezpieczyć drożność dróg oddechowych,
usunąć oparzonego z pomieszczenia
zadymionego;
4. oparzoną powierzchnię ciała natychmiast
chłodzić, polewając zimną wodą przez
kilkanaście minut (działanie to zmniejsza
stopień oparzenia, ponieważ zimna woda
odbiera oparzonej skórze ciepło, działa
przeciwobrzękowo, a ponadto łagodzi ból);
5. przy oparzeniach w obrębie ust i gardła
należy schładzać powierzchnię zewnętrzną
oparzonego miejsca i równocześnie zapewnić
poszkodowanemu warunki do płukania
gardła zimną wodą lub ssania kawałków lodu;
6. w przypadku oparzeń chemicznych
(np. kwasami, zasadami) należy spłukiwać
7.
8.
9.
10.
11.
12.
oparzoną powierzchnię ciała strumieniem
bieżącej wody przez 15 minut;
w oparzeniach wapnem niegaszonym trzeba
najpierw mechanicznie usunąć wapno
(przez wytarcie), a później zmywać je
z oparzonej powierzchni ciała.
w przypadku oparzeń wywołanych łukiem
elektrycznym należy kontrolować funkcje
życiowe poszkodowanego (może bowiem
dojść do zatrzymania oddechu, zatrzymania
czynności serca, mogą wystąpić zaburzenia
rytmu serca) i w zależności od objawów
wdrożyć odpowiednie postępowanie;
przejście prądu przez ciało powoduje
znacznie większe obrażenia wewnętrzne
niż oparzenie zewnętrzne – są to najcięższe
oparzenia;
zdjąć ozdoby ze względu na szybko
pojawiający się obrzęk;
zaopatrzyć rany mokrym opatrunkiem,
oddzielić powierzchnie oparzone i polewać
wodą opatrunek;
w przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu
należy ułożyć poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej;
przewieźć oparzonego do szpitala.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 7
Sz
Poniżej 10% powierzchni ciała
Powyżej 10% powierzchni ciała
Spłukiwanie bieżącą wodą przez ok. 15 minut
Spłukiwanie bieżącą wodą przez ok. minutę
Mokra gaza,
ok. 15–20 minut
Schemat postępowania w opatrywaniu oparzeń chemicznych
63
Sz
64
Wezwanie pogotowia ratunkowego (tel. 112 lub 999)
Schemat postępowania w przypadku porażenia prądem elektrycznym
PAMIĘTAJ!
Nie zrywaj ubrania, które przykleiło się do skóry,
nie przekłuwaj pęcherzy, nie usuwaj martwej skóry.
Rozległe oparzenia schładzaj wilgotnymi chustami,
nie polewaj.
Nie stosuj żadnych maści, kremów lub innych tego
typu okładów.
Nie neutralizuj kwasów zasadami i odwrotnie
– powierzchnię oparzoną spłucz wodą.
Pierwsza pomoc w oparzeniu oka – przemywanie wodą
bieżącą z kranu
DZIAŁ 1 | LEKCJA 7
Sz
K RO K P O K RO K U
W przypadku oparzenia gałki ocznej należy
wdrożyć następujące procedury postępowania:
1. dziecko położyć na boku z głową przechyloną w stronę uszkodzonej gałki ocznej;
dorosły może przemyć gałkę oczną bezpośrednio pod kranem;
2. ochronić zdrowe oko, np. poprzez przykrycie
go opatrunkiem;
3. odchylić powieki uszkodzonego oka dwoma
palcami;
4. wlewać wodę do wewnętrznego kąta oka z wysokości 10 cm – woda opływa wówczas gałkę
oczną i kieruje się do zewnętrznego kąta oka;
5. podczas przemywania należy polecić poszkodowanemu poruszanie gałkami ocznymi we
wszystkich kierunkach;
6. należy za pomocą kompresów gazowych
i chusty trójkątnej obandażować oboje oczu,
pozostawiając je w ten sposób w bezruchu;
7. do momentu przybycia lekarza – opiekować
się poszkodowanym.
a)
b)
ZAPOBIEGANIE ROZWOJOWI
WSTRZĄSU
Każde oparzenie uszkadza ochronną funkcję skóry. Poprzez rozległe rany oparzeniowe
organizm traci duże ilości płynów tkankowych, białka i soli. Ta utrata może prowadzić, podobnie jak i utrata krwi, do wstrząsu
(przy oparzeniach powyżej 15% powierzchni
ciała). Występujący ból i lęk dodatkowo pogłębiają wstrząs. Zastosowanie opisanego
wyżej postępowania pozwoli zmniejszyć ból
i lęk u poszkodowanego. Odpowiednie ułożenie oparzonych powierzchni ciała ochroni
je i złagodzi ból spowodowany dotykiem, tarciem i uciskiem.
Aby zapobiec rozwojowi wstrząsu oparzeniowego, osobę poszkodowaną należy ułożyć
na wznak i unieść jej stopy na wysokość około
30 cm (pod warunkiem, że nie ma przeciwwskazań do stosowania tej pozycji), okryć kocem termicznym i do czasu przybycia służb
medycznych – wspierać psychicznie, kontrolować czynności życiowe i reagować na zmiany.
c)
Kolejne etapy postępowania z oparzeniem: a) zdjęcie ozdób
i schłodzenie wodą bieżącą, b) zmoczenie opatrunku wodą,
c) założenie mokrego opatrunku
65
Sz
66
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Oparzenie to następstwo urazu wywołanego działaniem wysokiej temperatury,
energii elektrycznej, substancji chemicznej lub promieniowania.
▪ Oparzenia dzielą się na cztery stopnie.
▪ Oparzenia twarzy, oczu, szyi, krocza, rąk, stóp lub w okolicach zgięciowych stawów,
a także obejmujące cały obwód kończyny, szyi czy tułowia oraz oparzenia elektryczne
są oparzeniami ciężkimi i wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej.
▪ Obliczając rozległość oparzeń, stosuje się reguły „dziewiątek”, „piątek” i „dłoni”.
▪ Pierwsza pomoc w oparzeniach polega na schładzaniu ran wodą i założeniu mokrego
opatrunku, który dodatkowo należy polewać wodą.
▪ W przypadku oparzeń wywołanych łukiem elektrycznym należy wdrożyć odpowiednie
postępowanie w zależności od objawów.
▪ W przypadku oparzeń chemicznych (np. kwasami, substancjami zasadowymi) należy
spłukiwać oparzoną powierzchnię strumieniem bieżącej wody przez 15 minut.
▪ Przy oparzeniach nie wolno: zrywać ubrania, które przykleiło się do skóry,
przekłuwać pęcherzy, usuwać martwej skóry, stosować maści, kremów, polewać wodą
w przypadku rozległych oparzeń; nie wolno też neutralizować kwasów zasadami
i odwrotnie.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień czynności, jakie należy podjąć, by udzielić pierwszej pomocy osobie
porażonej prądem.
2. Opisz stopnie oparzeń i wskaż zagrożenia dla życia lub zdrowia
poszkodowanego, spowodowane wystąpieniem każdego z nich.
3. Wymień części ciała, których oparzenie stanowi zagrożenie dla życia lub
zdrowia poszkodowanego. Uzasadnij, dlaczego oparzenie tych części ciała jest
szczególnie niebezpieczne.
4. Jesteście na biwaku. Kolega oblał się wrzątkiem. Ma poparzone obie dłonie
i brzuch, do którego przykleiły się kąpielówki. Na lewym nadgarstku, który
też uległ oparzeniu, ma zegarek, a na palcu sygnet. Na dłoniach pojawiły się
pęcherze, a wokół nich skóra jest zaczerwieniona. Rozpoznaj uraz i zaproponuj
zakres pierwszej pomocy w opisanym przypadku.
5. Jesteś u kolegi. Jego młodszy brat oblał się kwasem solnym, który ojciec
przechowywał w szafce pod umywalką. Malec wrzeszczy, wymachuje rękami.
Ma też mokre spodnie. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy. Przydziel zadania
poszczególnym osobom. Pamiętaj, że jesteś z kolegą.
6. Podczas klasowego grillowania nad jeziorem doszło do wypadku. Wojtek,
dokładając drewno do ogniska, podszedł za blisko ognia i zapaliła się jego
kurtka. Wystraszony zaczął wymachiwać ręką, co spowodowało, że ogień
rozwinął się jeszcze bardziej. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym
zdarzeniu.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 7
Sz
7. Wezwij pomoc do poszkodowanego w opisanym wyżej wypadku.
8. Wymień zagrożenia dla zdrowia lub życia wynikające z poparzenia płomieniem.
9. Zaproponuj algorytm postępowania w oparzeniu gałki ocznej substancją żrącą.
www.mediweb.pl
www.resmedica.pl
www.oparzenia.info
www.podkarpacie.straz.pl
67
Sz
68
8
Ciała obce
w organizmie
▪ Jeżeli ciało obce zablokuje drogi oddechowe, niezbędna jest natychmiastowa pomoc.
▪ Pierwsza pomoc w takiej sytuacji różni się w zależności od wieku i stanu poszkodowanego.
CIAŁO OBCE W DROGACH
ODDECHOWYCH
ZADŁAWIENIE to niedrożność górnych dróg
oddechowych, spowodowana dostaniem się do nich
np. fragmentu pokarmu, który może je zablokować.
Jedną z najczęstszych przyczyn niedrożności
dróg oddechowych jest utknięcie w nich ciał
obcych, takich jak np. kęs jedzenia czy część
protezy zębowej. Ciało obce może spowodować częściową lub całkowitą niedrożność
dróg oddechowych.
Chcąc pozbyć się ciała obcego z dróg oddechowych, osoba dławiąca się próbuje kasłać.
Jeśli kaszel staje się nieefektywny, cichy,
narasta wysiłek oddechowy i jest zaburzona
wymiana gazowa, to prawdopodobnie doszło
do całkowitego zamknięcia górnych dróg oddechowych, co oznacza, że osoba poszkodowana nie może oddychać i mówić.
K RO K P O K RO K U
Postępowanie w przypadku zadławienia się
osoby dorosłej.
Przy częściowej niedrożności dróg
oddechowych, kiedy poszkodowany jest
przytomny i efektywnie kaszle, nie należy
wykonywać żadnych rękoczynów, tylko
zachęcać do kaszlu.
Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych dorosłego
DZIAŁ 1 | LEKCJA 8
Sz
C I A Ł A O B C E W O RG A N I Z M I E
W razie zadławienia się osoby otyłej nie
wolno stosować uciśnięć nadbrzusza, tylko
uciśnięcia w części środkowej mostka oraz
uderzenia między łopatki.
Gdy zadławieniu ulegnie kobieta ciężarna,
która jest przytomna, postępowanie jest
identyczne jak z osobą dorosłą, ale zamiast
typowych ucisków nadbrzusza wykonuje się
uciski mostka (w tym samym miejscu co
podczas RKO).
Jeśli dławiąca się kobieta ciężarna straci
przytomność, postępujemy analogiczne jak
z osobą dorosłą, podkładając pod jej prawy
bok zrolowany koc lub części garderoby.
K RO K P O K RO K U
Podczas całkowitej niedrożności dróg
oddechowych, kiedy poszkodowany jest nadal
przytomny, ale przestaje kasłać lub kaszel staje
się nieefektywny (zanika), należy:
1. stanąć z boku, nieco za poszkodowanym;
2. położyć dłoń na klatce piersiowej poszkodowanego, pochylić go do przodu tak, aby
ułatwić przemieszczenie się ciała obcego
do ust (siłą ciążenia);
3. rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń w okolicę
międzyłopatkową i po każdym uderzeniu
sprawdzić, czy ciało obce wydostało się na zewnątrz, a drogi oddechowe są już drożne.
Jeżeli uderzenia w okolicę międzyłopatkową nie
odniosły spodziewanego efektu, należy zastosować 5 uciśnięć nadbrzusza, czyli tzw. rękoczyn
Heimlicha. W tym celu:
1. pochylamy poszkodowanego do przodu;
2. stajemy tuż za nim, bokiem do niego (jedną
stopę wstawiamy między jego stopy),
w taki sposób, aby poszkodowany oparł
się o biodro ratującego, i obejmujemy go
pod pachami, zaciskamy jedną rękę w pięść
i przykładamy w miejsce pomiędzy pępkiem
a wyrostkiem mieczykowatym mostka, drugą
rękę kładziemy na pierwszej i wykonujemy
silne uciśnięcia w kierunku do siebie
i ku górze;
3. zalecane rękoczyny (5 uderzeń między łopatkami i 5 uciśnięć nadbrzusza) wykonuje się
naprzemiennie, do momentu usunięcia ciała
obcego lub utraty przytomności.
PAMIĘTAJ!
Nigdy nie uciskaj nadbrzusza kobiety ciężarnej,
stosuj uciski na mostek.
ZAKRZTUSZENIA SIĘ MAŁEGO DZIECKA
U dziecka można podejrzewać zadławienie,
jeśli nagle – na ogół w trakcie jedzenia lub
zabawy drobnymi przedmiotami – dziecko
kaszle lub dławi się, a do tej pory było zdrowe.
Jeśli mimo stosowanych rękoczynów doszło
do utraty przytomności, należy niezwłocznie
wezwać karetkę pogotowia, poszkodowanego
ułożyć na plecach, udrożnić jego drogi oddechowe, rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową od 30 ucisków klatki piersiowej.
PAMIĘTAJ!
Rękoczynu Heimlicha nie wykonuje się u kobiet
w ciąży, u niemowląt i u osób otyłych.
Z jamy ustnej można próbować usunąć ciało obce
tylko wówczas, gdy jest ono widoczne.
Wykonywanie
rękoczynu Heimlicha
69
Sz
70
K RO K P O K RO K U
Postępowanie w przypadku zadławienia się małego dziecka. Jeżeli kaszel jest efektywny, należy
zachęcać dziecko do kaszlu.
Gdy dziecko nie kaszle, należy:
1. rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową, a potem 5 uciśnięć
nadbrzusza; czynności te należy powtarzać
do momentu usunięcia ciała obcego lub utraty
przytomności;
2. w trakcie uderzeń w okolicę międzyłopatkową
dziecko powinno być pochylone do przodu
lub, jeśli to możliwe, ułożone głową niżej
(małe dziecko podobnie jak niemowlę)
albo położone w poprzek kolan ratującego
i skierowane główką ku dołowi;
3. po każdym uderzeniu ratownik powinien
sprawdzić, czy ciało obce nie zostało usunięte.
Jeśli mimo stosowanych rękoczynów
doszło do utraty przytomności, należy:
1. wezwać karetkę pogotowia, ułożyć dziecko
w pozycji na wznak, usunąć widoczne ciała
obce, udrożnić drogi oddechowe i wykonać
5 oddechów ratowniczych; po każdym
z oddechów ratowniczych należy obserwować
wychylenia klatki piersiowej; jeśli zauważamy
ich brak, należy skorygować odgięcie głowy
do tyłu);
2. jeśli po oddechach ratowniczych nie obserwuje się kaszlu, spontanicznych ruchów ciała
lub prawidłowego oddechu, to w takiej sytuacji
należy wykonać 30 ucisków klatki piersiowej
i kontynuować resuscytację przez minutę;
3. wezwać karetkę pogotowia, jeśli do tej pory
nikt tego nie zrobił.
a
b
c
Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych dziecka:
a) zaglądanie do buzi, b) uderzanie w okolicę
międzyłopatkową, c) uciskanie klatki piersiowej
DZIAŁ 1 | LEKCJA 8
Sz
ZAKRZTUSZENIA SIĘ NIEMOWLĘCIA
K RO K P O K RO K U
Postępowanie w przypadku zadławienia
się niemowlęcia:
1. wziąć niemowlę i, stabilizując jego główkę
razem z tułowiem, ułożyć je na swoim przedramieniu twarzą ku dołowi; przez cały czas
główka niemowlęcia powinna znajdować się
niżej niż tułów;
2. wykonać 5 uderzeń w okolicę między
łopatkami, jeżeli uderzenia okażą się nieskuteczne, odwrócić niemowlę na drugie
przedramię (jest teraz skierowane twarzą
ku górze) i wykonać 5 uciśnięć na mostku
(w tym samym miejscu i tak samo jak przy
wykonywaniu RKO).
Jeśli mimo stosowanych manewrów doszło
do utraty przytomności, należy:
1. wezwać karetkę pogotowia;
2. ułożyć niemowlę w pozycji na wznak;
3. otworzyć usta i poszukać ciała obcego (tylko
widoczne ciało obce może być usuwane
przez jednorazowe wygarnięcie palcem);
4. udrożnić drogi oddechowe i wykonać
5 oddechów (po każdym oddechu
obserwować wychylenia klatki piersiowej;
jeśli ich nie ma, należy skorygować
udrożnienie dróg oddechowych).
Jeśli po wdechach nie obserwuje się kaszlu,
spontanicznych ruchów ciała lub prawidłowego
oddechu, należy wykonać 30 ucisków klatki
piersiowej, kontynuować RKO niemowlęcia
przez minutę i wezwać pogotowie ratunkowe,
jeśli do tej pory nikt tego nie zrobił.
Ratując niemowlę, które zadławiło się i jest
przytomne, należy obserwować, czy może
efektywnie kaszleć. Jeżeli niemowlę nie
kaszle, należy rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową, a potem
5 uciśnięć mostka. Zalecane rękoczyny (5 uderzeń w okolicę między łopatkami i 5 uciśnięć
mostka) wykonuje się do momentu usunięcia
ciała obcego z dróg oddechowych lub utraty
przytomności przez niemowlę.
Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych niemowlęcia,
ułożenie na brzuchu z pochyleniem głowy ku dołowi
i podparciem brody, uderzanie w okolicę międzyłopatkową
Podobieństwa i różnice w postępowaniu ratowniczym w przypadku zadławienia, gdy poszkodowany jest przytomny
Dorosły
Dziecko
Niemowlę
Kaszel występuje – rozpoznaj zadławienie i zachęcaj do kaszlu.
Kaszel ustał lub stał się słaby – poszkodowany zaczyna się dusić:
zastosuj 5 uderzeń między łopatki.
5 uciśnięć nadbrzusza.
5 uciśnięć klatki piersiowej.
Kontynuuj działania do momentu usunięcia ciała obcego lub utraty przytomności
71
Sz
72
Podobieństwa i różnice w postępowaniu ratowniczym w przypadku zadławienia, gdy poszkodowany jest nieprzytomny
Dorosły
Dziecko
Niemowlę
Wezwij pomoc.
Udrożnij drogi oddechowe – usuń tylko widoczne ciała obce.
Wykonaj 30 ucisków mostka.
Wykonaj 5 oddechów ratowniczych.
Wykonaj 2 oddechy ratownicze.
Wykonaj 30 ucisków mostka.
Wykonuj RKO do momentu powrotu czynności życiowych lub przybycia karetki pogotowia.
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Zadławienie to niedrożność górnych dróg oddechowych, spowodowana najczęściej
ich zablokowaniem przez kęs jedzenia.
▪ Gdy poszkodowany jest przytomny i efektywnie kaszle, nie należy wykonywać żadnych
manewrów, tylko zachęcać do kaszlu.
▪ Gdy poszkodowany przestaje kasłać, należy rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń
w okolicę międzyłopatkową.
▪ Jeżeli uderzenia w okolicę międzyłopatkową były nieskuteczne, należy zastosować
5 uciśnięć nadbrzusza, czyli tzw. manewr (rękoczyn) Heimlicha.
▪ Zalecane manewry (5 uderzeń i 5 uciśnięć) kontynuuje się do momentu usunięcia
ciała obcego z dróg oddechowych lub utraty przytomności przez poszkodowanego.
▪ Manewru Heimlicha nie wykonuje się u kobiet w ciąży, niemowląt i osób otyłych.
▪ U kobiet ciężarnych i osób otyłych wykonuje się uciśnięcia w części środkowej
mostka. Uderzenia w łopatki stosuje się jak u pozostałych osób.
▪ Jeśli po oddechach ratowniczych nie zaobserwowano kaszlu, spontanicznych ruchów
ciała lub prawidłowego oddechu, to należy wdrożyć procedury ratownicze stosownie
do wieku lub uwzględniające ciążę.
▪ Ratując niemowlę, stosuje się 5 uderzeń między łopatkami. Jeżeli okażą się one
nieskuteczne, wykonuje się 5 uciśnięć mostka.
PYTANIA I POLECENIA
1. Koleżanka podczas przerwy jadła jabłko. Opowiadałaś/opowiadałeś jej zabawną
historię, która wywołała salwę śmiechu. Nagle koleżanka zamilkła, chwyciła się
za gardło i zaczęła nerwowo wodzić oczami, a jej twarz zrobiła się blada. Wokół
było mnóstwo rozbawionej, hałasującej młodzieży. Zaplanuj udzielenie pierwszej
pomocy, uwzględniając pełen schemat postępowania ratowniczego.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 8
Sz
2. Matka wchodzi do pokoju i widzi, że jej 10-miesięczne niemowlę jest sine,
ma kłopoty z oddychaniem (np. oddycha ciężko), a wokół leżą rozsypane korale,
które przed chwilą zdjęła i położyła na szafce. Dziecko nie kaszle. Zaplanuj
algorytm postępowania w opisanym przypadku.
3. Dziecko w wieku około 2 lat, bawiąc się w piaskownicy, znalazło mały klocek.
Zaciekawione, jak on smakuje, włożyło klocek do buzi. Po chwili zaczęło się
dusić. Zaplanuj algorytm postępowania w opisanym przypadku, w sytuacji,
gdy nikogo nie ma w pobliżu.
4. Wspólnie z kolegami wybraliście się na biwak. Jeden z kolegów poczęstował
przyjaciół złowioną i usmażoną przez siebie rybą. Koleżanka, jedząc
i rozmawiając jednocześnie, zakrztusiła się kęsem jedzenia. Zaczęła kasłać.
Zaniepokojeni koledzy zachęcali ją do kaszlu, niestety nieskutecznie.
Nie pomogły uderzenia w plecy i uciski nadbrzusza – koleżanka straciła
przytomność. Opisz schemat postępowania ratunkowego w opisanym
przypadku.
5. Zaproponuj schemat postępowania ratunkowego w sytuacji zakrztuszenia się
osoby otyłej.
6. Opisz procedurę ratowania krztuszącej się kobiety ciężarnej. Wyjaśnij, dlaczego
u kobiety w ciąży stosuje się odmienną procedurę niż w przypadku zakrztuszenia
się innej osoby dorosłej.
7. Kilkutygodniowe niemowlę podczas karmienia butelką zachłysnęło się mlekiem.
Zaczęło sinieć, ma trudności z oddychaniem. Zaproponuj matce schemat
postępowania w opisanym przypadku.
8. Przećwiczcie na fantomach (mogą to być większe lalki) pełny schemat
postępowania w sytuacji zachłyśnięcia się niemowlęcia. Ćwiczenia wykonajcie
w parach, obserwując nawzajem wykonywane czynności. Podzielcie się uwagami
dotyczącymi udzielania pierwszej pomocy w tym przypadku.
9. Przećwiczcie w 4-osobowych zespołach udzielanie pierwszej pomocy w różnych
przypadkach zakrztuszeń (bez wykonywania ucisków i uderzeń). Wymieńcie
informacje dotyczące poprawności wykonywanych działań. Opowiedzcie,
jak czuliście się w roli poszkodowanego i jakie uczucia towarzyszyły Wam,
gdy udzielaliście pierwszej pomocy.
www.jakratowac.republika.pl
www.poradnikmedyczny.pl
www.medigo.pl
73
Sz
74
9
Wstrząs
pourazowy
▪ Wstrząs jest zagrażającym życiu zaburzeniem krążenia i czynności pracy serca.
▪ Wiele stanów urazowych i chorobowych może być jego przyczyną.
▪ Naucz się postępowania zapobiegającego jego rozwojowi.
RODZAJE I CHARAKTERYSTYKA
WSTRZĄSÓW
WSTRZĄS to zespół zaburzeń ogólnoustrojowych,
który powstaje w wyniku niedotlenienia tkanek ważnych
dla życia narządów. Powodem jest niedostateczny
przepływ krwi.
Słowo wstrząs ma wiele znaczeń. W przypadku udzielania pierwszej pomocy oznacza ono stan spowodowany utratą krążących
płynów ustrojowych. Nie należy go mylić
ze wstrząsem psychicznym, który może wystąpić np. po otrzymaniu złych wiadomości.
Psychiczne obciążenia, takie jak: strach, lęk
oraz ból, mogą nasilić wstrząs.
Objawy wstrząsu mogą być różne, w zależności od przyczyny są to:
▪ szybkie lub słabo wyczuwalne tętno;
▪ blada, zimna skóra, często dreszcze oraz
zimny pot;
▪ niepokój, zdezorientowanie.
Wstrząs hipowolemiczny
Wstrząs hipowolemiczny jest reakcją organizmu na zmniejszoną zawartość krwi w naczyniach krwionośnych.
Bezpośrednią przyczyną wstrząsu hipowolemicznego może być krwotok wewnętrzny
i/lub zewnętrzny, utrata płynów, np. spowodowana przez: rozległe oparzenia, silne wymioty i/lub biegunkę, obfite poty wywołane
udarem słonecznym lub gorączką. Poszkodowany we wstrząsie jest na ogół przytomny.
K RO K P O K RO K U
W sytuacji wystąpienia u poszkodowanego
wstrząsu hipowolemicznego należy:
1. wezwać pogotowie ratunkowe;
2. zwalczać przyczynę wstrząsu, np. zatamować krwotok, opatrzyć oparzenie;
3. ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, tzn. płasko na wznak,
i podnieść jego nogi około 30 cm (pod
kątem 30°);
4. zapewnić komfort termiczny i psychiczny
(uspokoić, wspierać, okryć);
5. kontrolować funkcje życiowe i reagować
na zmiany.
Wstrząs anafilaktyczny
Wstrząs anafilaktyczny jest ostrą, zagrażającą życiu reakcją alergiczną całego organizmu.
Bezpośrednią przyczyną wstrząsu anafilaktycznego może być przyjęcie leku lub prepa-
DZIAŁ 1 | LEKCJA 9
Sz
W S T R Z Ą S P O U R A Z OW Y
z zawałem serca lub obrzękiem płuc) i kontrolować funkcje życiowe, dbając o komfort
psychiczny i termiczny.
ratu krwi, środka uczulającego, np.: orzechów,
owoców morza, czekolady, lub ukąszenie
owadów.
Charakterystycznymi objawami wstrząsu
anafilaktycznego są:
▪ zaczerwienienie skóry, świąd, obrzęki
na całym ciele, rzadziej pokrzywka;
▪ duszność związana z obrzękiem krtani
i/lub skurczem oskrzeli;
▪ nudności, wymioty.
ALGORYTM POSTĘPOWANIA
PRZECIWWSTRZĄSOWEGO
W każdym przypadku, gdy mamy do czynienia z poszkodowanym przytomnym i podejrzewamy wstrząs, należy przeprowadzić
wywiad SAMPLE (patrz s. 16).
PAMIĘTAJ!
K RO K P O K RO K U
Pozycji przeciwwstrząsowej nie powinno się stosować przy urazach czaszkowo-mózgowych, urazach
kręgosłupa i miednicy, duszności oraz nagłych
bólach w klatce piersiowej i/lub w nadbrzuszu.
W przypadku wstrząsu anafilaktycznego
– do momentu przybycia karetki pogotowia
– należy:
1. natychmiast przerwać kontakt poszkodowanego z alergenem, np. wyciągnąć żądło
pszczoły;
2. kontrolować podstawowe funkcje życiowe;
3. jeśli poszkodowany ma strzykawkę z lekiem,
pomóc przyjąć lek, aby przeciwdziałać reakcji
anafilaktycznej;
4. ułożyć poszkodowanego w najwygodniejszej
dla niego pozycji;.
5. nie zostawiać bez opieki, zapewniając komfort psychiczny i termiczny.
We wstrząsie kardiogennym nie wolno stosować
pozycji przeciwwstrząsowej, ponieważ obciążyłaby
dodatkowo krwią już niewydolne serce.
Wstrząs kardiogenny
Wstrząs kardiogenny (sercowopochodny)
to takie zaburzenie funkcji serca, które
sprawia, że organ ten nie jest w stanie wystarczająco zaopatrywać całego organizmu
w tlen.
Bezpośrednimi przyczynami wstrząsu kardiogennego mogą być: zawał mięśnia sercowego, zaburzenie rytmu serca lub zator
tętnicy płucnej. Często dotyczy on chorych
leczących się wcześniej kardiologicznie.
U chorego w stanie wstrząsu można zauważyć szybkie lub słabo wyczuwalne tętno,
zimną, bladą skórę, zimny pot i drżenie.
W wypadku wstrząsu kardiogennego, oczekując na przyjazd służb medycznych, należy
ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną
górną częścią ciała (jak w postępowaniu
Zasady udzielania pierwszej pomocy osobie poszkodowanej
z objawami wstrząsu (przy braku przeciwwskazań)
75
Sz
76
Postępowanie przeciwwstrząsowe:
ułożenie na wznak z uniesionymi
nogami i okrycie kocem termicznym
ZAGROŻENIA WYWOŁANE
WSTRZĄSEM I ZAPOBIEGANIE
WSTRZĄSOWI
Na początku wstrząsu organizm radzi sobie
sam dzięki tzw. centralizacji krążenia. Polega
ona na przemieszczeniu krwi z mniej ważnych życiowo części ciała, tj.: skóry, mięśni
kończyn górnych i dolnych, z obszaru trzewnego do życiowo ważnych narządów: mózgu,
serca i płuc. Dzięki temu organy te otrzymują wystarczającą ilość krwi, a w związku
z tym – także tlenu. Ta „samopomoc” jest
niestety przemijająca.
Przy większej utracie krwi dochodzi do wyczerpania się mechanizmów obronnych
i do wstrząsu nieodwracalnego, który często
prowadzi do śmierci.
Jeśli wyprowadzenie ze wstrząsu nie nastąpi
szybko, życiowo ważne narządy, takie jak
mózg, serce i nerki, mogą zostać nieodwracalnie uszkodzone.
Osoby, które wiedzą, że są uczulone na dane
alergeny, powinny:
▪ unikać z nimi kontaktu, np. omijać miejsca przyciągające owady błonkoskrzydłe i nie
wabić ich swoim zachowaniem;
▪ czytać etykiety na opakowaniach produktów spożywczych;
▪ nosić przy sobie plakietkę (bransoletkę)
z odpowiednią informacją medyczną, która
będzie przydatna lekarzowi;
▪ poprosić lekarza o przepisanie zestawu
przeciwwstrząsowego, który powinien znajdować się w dostępnym miejscu; zestaw
zawiera zwykle leki przeciwhistaminowe
i strzykawkę z adrenaliną.
PAMIĘTAJ!
Pomóż osobie z napadem anafilaksji znaleźć
strzykawkę i wstrzyknąć lek.
Przyłóż strzykawkę do skóry uda i naciśnij
na drugi koniec.
PAMIĘTAJ!
Wstrząs jest zawsze zagrożeniem dla życia, ponieważ w krótkim czasie stan poszkodowanego może
ulec gwałtownemu pogorszeniu.
DZIAŁ 1 | LEKCJA 9
Sz
W S T R Z Ą S P O U R A Z OW Y
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Wstrząs jest zagrażającym życiu zaburzeniem krążenia i czynności serca, wynikającym
z nieprawidłowości pomiędzy pożądanym a rzeczywistym zaopatrzeniem w krew.
▪ Potencjalne przyczyny wstrząsu to: ciężkie krwawienia, oparzenia, nasilone wymioty
lub biegunka (wstrząs hipowolemiczny), problemy z sercem (wstrząs kardiogenny),
reakcje alergiczne (wstrząs anafilaktyczny), urazy rdzenia kręgowego (wstrząs
neurogenny).
▪ Pozycja przeciwwstrząsowa polega na ułożeniu poszkodowanego płasko na wznak
i uniesieniu jego nóg na wysokość około 30 cm (pod kątem 30°).
▪ Poszkodowanego przytomnego, u którego nie występuje wstrząs kardiogenny
i nie doszło do urazu głowy, kręgosłupa, miednicy lub nóg, należy ułożyć w pozycji
przeciwwstrząsowej.
▪ Anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny) jest rzadką, ale ciężką reakcją nadwrażliwości
(alergiczną).
▪ Wielu chorych na anafilaksję ma przy sobie strzykawkę do samodzielnego użycia,
zawierającą odmierzoną dawkę leku. Strzykawka wygląda jak wieczne pióro.
▪ We wstrząsie kardiogennym układa się poszkodowanego z lekko uniesioną górną
częścią ciała.
▪ We wstrząsie anafilaktycznym układa się poszkodowanego w najwygodniejszej
dla niego pozycji.
wywiad SAMPLE. Podczas zbierania informacji trzeba zwrócić uwagę na dolegliwości
zgłaszane przez poszkodowanego (S) oraz wydarzenia poprzedzające wypadek (E).
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień przyczyny, które mogą doprowadzić do rozwoju wstrząsu
kardiogennego.
2. Sąsiad uskarżał się na problemy z sercem. Wiesz, że przyjmował jakieś leki
nasercowe. Tego dnia – mimo upału – pracował ciężko w ogrodzie. Nagle upadł.
Podbiegasz do niego i widzisz, że ma zimną, bladą i pokrytą potem skórę,
ma drgawki, a jego tętno jest szybkie i słabo wyczuwalne. Na szczęście jest
przytomny. Rozpoznaj uraz i zaproponuj algorytm postępowania w opisanym
przypadku.
3. Jesteście na biwaku. Koleżanka zatruła się nieświeżym jedzeniem. Przez cały
dzień męczyły ją wymioty i biegunka. Miała bardzo wysoką temperaturę i pociła
się. Teraz ma zimną, bladą, pokrytą potem skórę i drgawki, a jej tętno jest
szybkie i słabo wyczuwalne. Jest niespokojna i zdezorientowana. Rozpoznaj uraz
i zaproponuj algorytm postępowania w opisanym przypadku.
4. Wezwij pomoc do opisanego wyżej wypadku.
5. Opisz objawy wstrząsu u osoby uczulonej, np. na orzeszki ziemne. Jaki jest
to rodzaj wstrząsu? Zaproponuj algorytm postępowania.
77
Sz
78
6. Napisz ulotkę informującą koleżanki i kolegów o zagrożeniach związanych
z rozwojem wstrząsu anafilaktycznego. Przestrzeż ich przed zachowaniami
zagrażającymi osobie z anafilaksją. Podaj dwa przykłady takich zachowań.
7. Zaproponuj pytania do wywiadu SAMPLE z poszkodowanymi w sytuacjach
opisanych powyżej.
8. Zastosuj pozycję zapobiegającą rozwojowi wstrząsu kardiogennego.
9. Zastosuj pozycję zapobiegającą rozwojowi wstrząsu hipowolemicznego u osoby,
u której wystąpił silny krwotok z rany na podudziu. Rana została opatrzona,
krwotok zatrzymany, poszkodowany nie ma dodatkowych obrażeń.
www.pierwszapomoc.net.pl
www.jaalergik.pl
www.biomedical.pl
DZIAŁ 1 | LEKCJA 9
Sz
79
10
Pogryzienia,
użądlenia, ukąszenia
▪ Każde pogryzienie przez zwierzę może stanowić zagrożenie życia lub zdrowia.
▪ Niektóre użądlenia lub ukąszenia mogą być niebezpieczne.
▪ Poznaj zasady pierwszej pomocy oraz ochrony przed atakującym psem.
POGRYZIENIA PRZEZ ZWIERZĘ
K RO K P O K RO K U
Najczęściej sprawcami pogryzień są zwierzęta
domowe. Najbardziej narażone są na nie
dzieci. Każde ugryzienie przez zwierzę powinien obejrzeć lekarz. Głębokie ugryzienia
mogą być przyczyną poważnych ran, ciężkich
krwawień i uszkodzeń tkanek.
Przystępując do udzielania pierwszej pomocy
osobie pogryzionej przez zwierzę, należy:
1. zadbać o bezpieczeństwo własne i świadków
zdarzenia; jeżeli zwierzę nadal jest groźne,
lepiej nie zbliżać się do niego, lecz wezwać
służby ratunkowe;
2. posadzić poszkodowanego, uspokoić
i opatrzyć jego ranę (obejrzeć, przemyć wodą
z mydłem, osuszyć) i założyć opatrunek;
3. jeśli rana obficie krwawi, uciskać ją przez
czysty opatrunek do momentu ustania krwawienia; nie należy usuwać opatrunku, lecz
położyć na niego następny i zabandażować;
4. zebrać wywiad SAMPLE, wezwać pogotowie
ratunkowe lub zapewnić transport do szpitala.
SPOSOBY OCHRONY
PRZED ATAKUJĄCYM PSEM
Nie wolno zaczepiać obcych psów, zwłaszcza agresywnych. Kiedy zwierzę atakuje,
należy zasłonić się dostępnym przedmiotem, np. torbą lub deską. Jeśli nie mamy takiego przedmiotu, należy skulić się i osłonić
twarz oraz wszystkie wrażliwe części ciała,
po czym złączyć nogi, by ochronić tętnice.
W przypadku pogryzienia przez psa należy ustalić, kto jest jego właścicielem,
Rana kąsana po ugryzieniu psa
PAMIĘTAJ!
Wszystkie pogryzienia przez zwierzęta wiążą się
z ryzykiem zakażenia tężcem.
Pogryzienia przez obce lub dzikie zwierzęta stanowią zagrożenie zakażenia wścieklizną.
Każde pogryzienie wymaga natychmiastowej
konsultacji z lekarzem.
Sz
80
i dowiedzieć się, czy zwierzę było szczepione. W przypadku pogryzienia przez zwierzę leśne należy skontaktować się ze służbą
leśną i zapewnić poszkodowanemu pomoc
medyczną.
K RO K P O K RO K U
Chroniąc się przed atakującym psem, przyjmujemy „pozycję żółwia”. Należy wówczas:
1. nie odwracać się tyłem, nie uciekać;
2. ustawić się bokiem do zwierzęcia na lekko
rozstawionych nogach;
3. nie patrzeć psu w oczy i nie okazywać strachu;
4. w miarę możliwości osłonić wszystkie części
ciała, za które chwyta pies (spleść dłonie
do wewnątrz, schować kciuki, założyć ręce
na kark, osłaniając uszy, przykucnąć i przycisnąć głowę do kolan).
PAMIĘTAJ!
Na każdym właścicielu psa ciąży odpowiedzialność
cywilna zgodnie z art. 431. Kodeksu cywilnego
a)
PIERWSZA POMOC
W PRZYPADKU UŻĄDLENIA
Ukąszenia i użądlenia przez owady są bolesne, ale nie stanowią zagrożenia dla życia, jeżeli człowiek nie jest uczulony na jad owadów.
Owadem, którego ukąszenie może być śmiertelne, jest szerszeń. Dla życia małego dziecka
zagrożenie stanowi ukąszenie już jednego
szerszenia, a dla życia osoby dorosłej – trzech.
Pszczoła, osa, szerszeń, trzmiel – to owady,
których użądlenie może wywołać reakcję
alergiczną. Większość owadów żądli w obronie własnej lub gniazda.
W miejscu użądlenia przez pszczołę pozostaje żądło, które najlepiej usunąć krawędzią karty plastikowej lub tępą stroną noża.
Nie wolno usuwać żądła palcami, ponieważ
ucisk na woreczek z jadem spowoduje jego
wstrzyknięcie pod skórę.
Do powikłań spowodowanych ukąszeniami
i użądleniami przez owady należą: reakcja
ogólnoustrojowa na toksyczny jad, zakażenie
w miejscu ukąszenia i wstrząs. Reakcja alergiczna (anafilaksja) po użądleniu owada rozwija się w ciągu kilku minut i może spowodować trudności w oddychaniu, a nawet śmierć.
b)
c)
PAMIĘTAJ!
Użądlenie prowadzi do wielu zmian w organizmie,
zależnych od działania substancji wprowadzanych
przez żądlącego owada. Może okazać się śmiertelne, gdy osoba użądlona jest uczulona na jad
lub gdy miejscem użądlenia jest jama ustna.
Kolejne etapy przyjmowania „pozycji żółwia”:
a) przykucnięcie, b) ułożenie rąk, c) wykonanie skłonu
DZIAŁ 1 | LEKCJA 10
Sz
P O G RY Z I E N I A , U Ż Ą D L E N I A , U K Ą S Z E N I A
PAMIĘTAJ!
POMOC OSOBIE UKĄSZONEJ
PRZEZ ŻMIJĘ
W razie użądlenia przez pszczołę należy zastosować roztwór o słabym odczynie zasadowym (np.
sodę oczyszczoną) w celu zobojętnienia jej jadu.
W Polsce jedynym jadowitym wężem jest
żmija zygzakowata. Zwierzę to atakuje tylko
w przypadku bezpośredniego zagrożenia
(nadepnięte lub dotknięte). Podczas ataku
dochodzi do opróżnienia zawartości gruczołów jadowych, których ujścia znajdują się
na szczycie zębów.
Ukąszenie przez żmiję zygzakowatą pozostawia ślad w postaci dwóch czerwonych
punktów oddalonych od siebie o 5–10 mm.
W obrębie rany szybko rozwija się obrzęk.
U osoby ugryzionej pojawiają się: silny ból,
nudności, wymioty, czasem biegunka, trudności w oddychaniu, pocenie się i objawy
wstrząsu, splątanie i utrata przytomności.
W razie użądlenia przez osę należy zastosować roztwór o słabym odczynie kwaśnym (np. ocet lub sok
cytrynowy) w celu zobojętnienia zasadowego jadu.
a)
b)
UKĄSZENIE to zatruta rana, która powstaje
po zaatakowaniu przez niektóre zwierzęta.
Odsysanie jadu
za pomocą bańki
Reakcja na użądlenie: a) użądlenie na kończynie,
b) opuchlizna po użądleniu w usta
K RO K P O K RO K U
Ślad ukąszenia
przez żmiję
Zawsze, gdy mamy do czynienia z ukąszeniami
i użądleniami przez owady, należy:
1. sprawdzić czynności życiowe osoby ukąszonej i – jeśli to konieczne – wykonać RKO;
2. przeprowadzić wywiad SAMPLE i wezwać
służby medyczne;
3. uspokoić poszkodowanego i zapobiec
rozwojowi wstrząsu;
4. zdjąć poszkodowanemu pierścionki, zegarki
i inne ozdoby, ponieważ może pojawić się
obrzęk;
5. przemyć miejsce użądlenia wodą z mydłem,
położyć na nim przekrojoną cebulę (sok
cebuli zmniejsza działanie kwasu mrówkowego) albo przyłożyć zimny kompres.
Żmija zygzakowata
81
Sz
82
K RO K P O K RO K U
Udzielając pierwszej pomocy osobie ukąszonej
przez żmiję, należy:
1. pomóc poszkodowanemu przyjąć wygodną
pozycję z uniesionym tułowiem, aby serce
było powyżej miejsca ukąszenia; stres i ruch
nasilają działanie trucizny, a uniesienie
tułowia zmniejsza ilość krwi powracającej
do serca;
2. udrożnić drogi oddechowe, kontrolować
oddech i być gotowym do wykonania RKO;
3. natychmiast wezwać pomoc medyczną;
4. zabandażować kończynę, lekko uciskając
bandażem; zakładanie opatrunku zacząć
powyżej miejsca ukąszenia; kończynę stabilizować poniżej poziomu serca;
5. zapewnić wsparcie psychiczne i komfort
termiczny.
jawia się rumień, należy pilnie skonsultować
się z lekarzem.
Groźną chorobą przenoszoną przez kleszcze jest zapalenie opon mózgowych, przeciw któremu można się zaszczepić. Inną
chorobą jest borelioza, która nieleczona doprowadza do bólów mięśniowo-stawowych,
może również spowodować uszkodzenie
mięśnia sercowego i układu nerwowego.
Kleszcza jest dosyć łatwo usunąć ze skóry.
Można to zrobić specjalną pompką kupioną
w aptece, a także bez użycia narzędzia – należy chwycić pasożyta przy skórze, lekko
wykręcić i wyciągnąć go do góry. Natomiast
kleszcza znajdującego się w owłosionej części głowy powinien usunąć lekarz. Skórę
po zabiegu należy obejrzeć i zdezynfekować.
PAMIĘTAJ!
Ukąszenie przez żmiję prowadzi do wstrząsu, który
bezpośrednio zagraża życiu chorego.
ZASADY USUWANIA KLESZCZY
Kleszcze to pasożyty. Wbijają się w skórę i wypijają krew. Żyją na terenach leśnych, w krzakach i wysokiej trawie. Mogą się usadowić
w każdej części ciała, od stóp aż po głowę.
Mogą wywołać chorobę odkleszczową, która
objawia się uczuciem zmęczenia, silnym
bólem głowy i objawami grypopodobnymi.
Jeżeli w miejscu usadowienia się kleszcza po-
Usuwanie kleszcza za pomocą pęsety
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Wszystkie pogryzienia przez zwierzęta stanowią ryzyko zakażenia tężcem.
▪ Pogryzienia przez obce lub dzikie zwierzę stanowią zagrożenie zakażenia
wścieklizną.
▪ Każde pogryzienie wymaga natychmiastowej konsultacji z lekarzem.
▪ Kiedy zwierzę atakuje, należy zasłonić się dostępnym przedmiotem lub skulić się,
osłonić twarz i wszystkie wrażliwe miejsca, przyjmując „pozycję żółwia”.
Sz
P O G RY Z I E N I A , U Ż Ą D L E N I A , U K Ą S Z E N I A
▪ Użądlenie może okazać się śmiertelne, gdy osoba użądlona jest uczulona na jad
lub gdy miejscem użądlenia jest jama ustna.
▪ Na miejsce użądlenia przez pszczołę należy zastosować roztwór o słabym odczynie
zasadowym.
▪ Na miejsce użądlenia przez osę można zastosować roztwór o słabym odczynie
kwaśnym.
▪ Miejsce ukąszenia lub użądlenia należy przemyć wodą z mydłem, położyć przekrojoną cebulę (sok cebuli zmniejsza działanie kwasu mrówkowego) lub zimne kompresy.
▪ Reakcja alergiczna po użądleniu owada rozwija się w ciągu kilku minut (anafilaksja)
i może spowodować trudności w oddychaniu, a nawet śmierć.
▪ Ukąszenie to zatruta rana, która powstaje po zaatakowaniu przez niektóre zwierzęta.
▪ Ukąszenie przez żmiję prowadzi do wstrząsu, który bezpośrednio zagraża życiu.
▪ Chorobami przenoszonymi przez kleszcze są: zapalenie opon mózgowych i borelioza.
▪ Z poszkodowanym, który jest przytomny, lub/i świadkiem zdarzenia należy
przeprowadzić wywiad SAMPLE.
PYTANIA I POLECENIA
1. Scharakteryzuj zagrożenia związane z ranami kąsanymi.
2. Opisz zasady udzielenia pomocy osobie pokąsanej przez psa.
3. Wyjaśnij matce dziecka pokąsanego przez psa, jak ma postępować. Co – oprócz
opatrzenia ran – należy zrobić w takim przypadku?
4. Przećwiczcie w parach przyjmowanie pozycji „na żółwia”.
5. Koleżanka podczas prac w ogrodzie została użądlona. Na palcu wskazującym
prawej dłoni widoczna jest mała, ciemna zadra. Palec szybko puchnie.
Na palcach dłoni ma pierścionki. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy.
6. Wojtek odpoczywał nad jeziorem. Właśnie wyszedł z wody i szedł trawnikiem
w stronę przyjaciół. Nagle zatrzymał się, usiadł i zawołał głośno o pomoc.
Na stopie był zmiażdżony owad, trudny do rozpoznania. Nie zostawił żądła,
więc może to była osa. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy.
7. Wymień zagrożenia związane z użądleniami owadów.
8. Pracujesz jako wolontariusz na kolonii. Jeden z chłopców ma nad kostką ślad
w postaci dwóch czerwonych punktów, oddalonych od siebie o 5–10 mm.
W obrębie rany szybko rozwija się obrzęk. Dziecko narzeka na silny ból i nudności. Rozpoznaj uraz i zaproponuj zakres pierwszej pomocy i dalsze działania.
9. Wymień zagrożenia związane z usadowieniem się kleszcza w skórze.
10. Zaproponuj pytania do wywiadu SAMPLE w przypadku ukąszeń i pogryzień.
www.kmp.szczecin.pl
www.info-med.pl
83
Sz
84
11
Nagłe zachorowania
– chorzy są wśród nas
▪ Zawał serca, udar mózgu, atak epilepsji, cukrzycy, astmy – to sytuacje, których możesz być
świadkiem.
▪ Czas reakcji w tych przypadkach jest bardzo istotny.
ZAWAŁU SERCA
Serce jest mięśniem, który pompuje krew
i rozprowadza ją po całym organizmie. Tak
jak inne mięśnie, serce również potrzebuje
dopływu krwi. Jest w nią zaopatrywane przez
tzw. tętnice wieńcowe. Gdy dopływ krwi
zmniejsza się, zaczynają się problemy, takie
jak bóle w klatce piersiowej i zawał serca.
Ponadto chory najczęściej jest pobudzony,
wystraszony, następuje u niego zmiana oddechu (od normalnego do spłyconego i przyspieszonego), a tętno ulega wahaniom.
om.
K RO K P O K RO K U
Pierwsza pomoc choremu z zawałem
mięśnia sercowego:
1. przeprowadzić wywiad SAMPLE; zebrany
wywiad ułatwi rozpoznanie choroby i pozwoli
stwierdzić przyczynę zawału;
2. wezwać pogotowie ratunkowe;
3. rozluźnić uciskające części garderoby, np.
krawat, rozpiąć kołnierzyk, pasek od spodni
lub sukienki, ułożyć chorego w wygodnej dla
niego pozycji – siedzącej lub półsiedzącej
– z podpartymi głową i barkami oraz z nogami
zgiętymi w kolanach i podpartymi;
4. zapewnić komfort psychiczny, uspokoić i nie
pozwolić się ruszać – każdy niepotrzebny
wysiłek zwiększa zapotrzebowanie mięśnia
sercowego na tlen;
5. umożliwić przyjęcie leku, jeżeli poszkodowany ma go przy sobie, zapewnić dostęp
świeżego powietrza i komfort termiczny;
6. do przyjazdu karetki pogotowia kontrolować
podstawowe czynności życiowe chorego; jeśli
dojdzie do zatrzymania oddechu i krążenia,
rozpocząć RKO; jeśli jest dostępny AED,
należy go zastosować (patrz s. 36).
ZAWAŁ MIĘŚNIA SERCOWEGO to ostre
niedokrwienie ściany serca, spowodowane najczęściej
zamknięciem zaopatrującego ją w krew naczynia
wieńcowego, a w konsekwencji przerwaniem
dostarczania tlenu, co prowadzi do martwicy serca.
Zawał może się objawiać:
▪ uciskiem w klatce piersiowej;
▪ bólem za mostkiem (trudnym do zniesienia) o charakterze uciskowym, który może
promieniować do żuchwy, lewej ręki, okolicy
międzyłopatkowej i do nadbrzusza;
▪ nudnościami, wymiotami, uczuciem niepokoju, lękiem, uczuciem zbliżającej się
śmierci, znacznym osłabieniem, dusznością
(wstrząs kardiogenny), zimnymi potami.
Sz
N A G Ł E Z A C H O ROWA N I A – C H O R Z Y S Ą W Ś RÓ D N A S
Objawy astmy są następujące:
▪ duszność wydechowa o charakterze napadowym (trudność wykonania wydechu);
▪ świsty lub inne głośne dźwięki przy wydechu oraz niemożność mówienia;
▪ blada skóra, wokół ust może pojawić się
zasinienie;
▪ wyczerpanie, zawroty głowy i splątanie wywołane niedotlenieniem mogą doprowadzić
do utraty przytomności i zatrzymania czynności życiowych.
Pierwsza pomoc w zawale
Pi
l serca – ułożenie
ł ż i chorego
h
w pozycji siedzącej ze zgiętymi nogami, wsparcie
psychiczne i oczekiwanie na przyjazd karetki pogotowia
NAPADU ASTMY OSKRZELOWEJ
Astma oskrzelowa to zespół chorobowy wywołany odwracalnym, napadowym zwężeniem dróg oddechowych.
Napad astmy powoduje skurcz mięśni dróg
oddechowych, co bardzo utrudnia oddychanie, a szczególnie wydech. Napady mogą być
wywołane przez alergię lub stres.
Pierwsza pomoc w ataku astmy – podanie leku wziewnego
za pomocą inhalatora
K RO K P O K RO K U
Podczas ataku astmy należy:
1. uspokoić chorego – ma to korzystny wpływ
na jego oddychanie;
2. pomóc mu usiąść i pochylić się lekko
do przodu – ułożenie to, przez stabilizację
obręczy barkowej, poprawia mechanikę
oddychania;
3. zapewnić dostęp świeżego powietrza
i przeprowadzić wywiad SAMPLE;
4. pomóc przyjąć choremu lek, jeśli ma go
przy sobie; najczęściej lek przyjmuje się
za pomocą inhalatorów;
5. wezwać pogotowie ratunkowe, kontrolować czynności życiowe chorego i reagować
na zmiany, zapewnić mu komfort termiczny
i psychiczny.
EPILEPSJI (NAPADU DRGAWEK)
Napad drgawkowy może być wywołany przez
wiele czynników: zmęczenie, stres, migotanie światła, urazy czaszkowo-mózgowe, zaburzenia przemiany materii, zatrucia, niedotlenienie, długotrwały brak snu, zespół
abstynencji poalkoholowej, polekowej oraz
odstawienia narkotyków, wzrost temperatury
ciała (szczególnie u dzieci).
U chorego na padaczkę, w czasie mniejszego
napadu, występuje krótkie zaburzenie prawidłowej czynności mózgu prowadzące
85
Sz
86
do utraty świadomości otoczenia. Może
to wyglądać jak marzenie na jawie lub nagłe
„wyłączenie się”, „zawieszenie”. W tym przypadku chorego trzeba chronić przed niebezpieczeństwami i uspokoić go po powrocie
do świadomości.
Działania ratujących powinny być nakierowane głównie na zabezpieczenie chorego
przed urazami, na udrożnienie dróg oddechowych w czasie ataku oraz zapewnienie
drożnych dróg oddechowych po ustaniu
drgawek.
K RO K P O K RO K U
Postępowanie z chorym w przypadku
napadu drgawek:
1. jeśli jest to możliwe, należy zabezpieczyć
osobę z atakiem epilepsji przed upadkiem
na ziemię,
2. usunąć wszelkie przedmioty z otoczenia
poszkodowanego, które w przypadku kontaktu z ofiarą mogą prowadzić do skaleczeń
i urazów,
3. trzeba udrożnić drogi oddechowe i ochronić
głowę chorego przed uderzeniami o podłoże,
przytrzymując ją oburącz albo udami,
4. nie przytrzymywać chorego, aby nie doprowadzić do uszkodzeń ciała, np. złamania
kości kończyn,
5. wyłącznie w przypadku dużego ataku należy
przytrzymać osobę chorą za ramiona, dociskając ją do podłoża,
6. po ustąpieniu drgawek należy ułożyć chorego
w pozycji bocznej ustalonej oraz zapewnić
mu komfort termiczny i psychiczny,
7. do przyjazdu karetki pogotowia należy
kontrolować podstawowe funkcje życiowe
chorego i reagować na zmiany.
EPILEPSJA (PADACZKA) to choroba
o złożonej etiologii, towarzysząca wielu schorzeniom
ośrodkowego układu nerwowego. Jej cechą jest pojawianie
się napadów drgawek. Choruje na nią ok. 1% społeczności.
SPLĄTANIE to zespół jakościowych zaburzeń przytomności; charakteryzuje się znaczną dezorientacją,
zaburzeniami myślenia, chaotycznymi wypowiedziami.
a)
b)
Napad drgawek u chorego objawia się:
▪ nagłym upadkiem na ziemię, któremu
często towarzyszy krzyk, oraz utratą świadomości;
▪ kurczowymi ruchami lub skurczami całego ciała albo poszczególnych jego części;
▪ wypływem śliny z jamy ustnej (czasami
o zabarwieniu krwawym);
▪ często bezwiednym oddaniem moczu.
Po ustąpieniu drgawek u chorego przez
krótki czas występuje brak świadomości lub
dezorientacja (stan splątania), później – niepamięć wsteczna dotycząca przebiegu zdarzenia.
PAMIĘTAJ!
Pomoc medyczną należy wezwać zawsze, gdy:
doszło do ataku w miejscu publicznym, drgawki
trwały dłużej niż 5 minut lub powracają, chory
ma problemy z oddychaniem, doznał urazu
lub pozostaje nieprzytomny bądź splątany dłużej
niż 5 minut.
Pierwsza pomoc w napadzie drgawek: a) udrożnienie
dróg oddechowych i unieruchomienie głowy kolanami,
b) przytrzymanie za ramiona i dociśnięcie do podłoża
Sz
Hipoglikemia, czyli małe stężenie cukru we
krwi, może wystąpić po przyjęciu przez chorego zbyt dużej dawki insuliny lub po przyjęciu właściwej dawki, ale niezjedzeniu
posiłku albo na skutek spalenia cukru w wyniku intensywnego wysiłku. Wszystkie wymienione objawy związane są ze zbyt małą
ilością glukozy dostarczanej do mózgu. Początkowo chory odczuwa głód, jest osłabiony,
ma zawroty głowy i drżą mu mięśnie. Często
bywa zdezorientowany lub agresywny. Następnie pojawiają się takie objawy wstrząsu,
jak: blada skóra, zimny pot, płytki oddech,
przyspieszone tętno, utrata przytomności.
DRGAWKI NIEMOWLĄT
WYWOŁANE PRZEZ GORĄCO
Niemowlęta i małe dzieci mogą mieć napady
drgawek wywołane przez wysoką temperaturę, spowodowaną np. infekcją.
W przypadku napadu drgawek trzeba zabezpieczyć dziecko, aby nie uderzyło się
o łóżeczko. Nie wolno też powstrzymywać
ruchów. W takiej sytuacji wskazane jest
ochłodzenie dziecka – zwilżanie czoła i pach
gąbką (nawilżaną w wodzie o temperaturze
ok. 20°C). Po ustąpieniu drgawek należy
sprawdzić czynności życiowe i w zależności od stanu niemowlaka odpowiednio reagować. W większości przypadków dziecko
będzie chciało spać. Należy ubrać je w suche
ubranie, pozwolić spać, a następnie skontaktować się z lekarzem.
PAMIĘTAJ!
Cukrzyca nierozpoznana lub niedostatecznie
leczona może prowadzić do utraty świadomości.
Śpiączka cukrzycowa jest ciężkim powikłaniem tej
choroby.
POSTĘPOWANIE Z OSOBĄ
CHORĄ NA CUKRZYCĘ
Cukrzyca jest chorobą, w której organizm
nie potrafi regulować ilości cukru we krwi.
Rozróżnia się cukrzycę typu I (postać młodzieńcza) i cukrzycę typu II (występującą
u dorosłych).
Przy cukrzycy typu I trzustka zaprzestaje
prawie całkowicie produkcji i wydzielania
insuliny (regulującej przemianę cukrów
w organizmie), dlatego przyjmuje się ją
w zastrzykach.
Przy cukrzycy typu II działanie insuliny wyprodukowanej przez organizm jest niewystarczające.
U chorych na cukrzycę groźne są dwa stany:
hiperglikemii (kiedy poziom cukru jest za wysoki) i hipoglikemii (w przypadku niedoboru
cukru w organizmie). Większość chorych
kontroluje chorobę, stosując dietę i przyjmując insulinę. Hiperglikemia najczęściej
występuje u osób z nierozpoznaną cukrzycą.
Początkowo organizm broni się przed wzrostem poziomu glukozy we krwi, co objawia
się wzmożonym pragnieniem i łaknieniem
oraz częstym oddawaniem moczu.
a)
b)
c)
Podawanie insuliny i badanie poziomu cukru we krwi:
a) samodzielne wykonywanie zastrzyku, b) gleukometr
(glukometr), c) pompa insulinowa
87
Sz
88
Śpiączka cukrzycowa charakteryzuje się:
▪ u chorego przytomnego – uczuciem pragnienia oraz bólami brzucha;
▪ u chorego nieprzytomnego – zapachem
acetonu z ust (podobnym do zapachu zmywacza do paznokci lub jabłek), suchością śluzówki, języka i skóry oraz przyspieszonym
tętnem.
K RO K P O K RO K U
W sytuacji, gdy mamy trudności z rozpoznaniem rodzaju śpiączki cukrzycowej, przy zachowanej świadomości chorego należy wykonać
następujące czynności:
1. pomóc mu usiąść lub położyć się z uniesionymi barkami;
2. przeprowadzić wywiad SAMPLE i postępować stosownie do zebranych informacji;
3. w hipoglikemii podać choremu węglowodany
(kostkę cukru, słodki napój);
4. gdy zauważymy poprawę samopoczucia,
podać więcej węglowodanów; jednak gdy
stan chorego się nie poprawia, natychmiast
wezwać pogotowie ratunkowe.
5. jeżeli chory jest nieprzytomny, ułożyć go
w pozycji bocznej ustalonej, wezwać karetkę
pogotowia, kontrolować funkcje życiowe
i dbać o jego komfort termiczny.
PAMIĘTAJ!
Osoby chore na cukrzycę mogą mieć przy sobie
niebieską bransoletkę, strzykawkę lub pompę
do insuliny, książeczkę cukrzycową, kostki cukru.
UDARU MÓZGU
Do udaru dochodzi, kiedy zakrzep krwi lub
krwawienie odcina dopływ krwi i tym samym
– tlenu do części mózgu. Jego skutki zależą
od tego, jak duży obszar został objęty udarem, a także która część mózgu ucierpiała.
UDAR MÓZGU jest wynikiem przerwania
dopływu krwi do tego organu. Uszkodzenie mózgu prowadzi do uszkodzenia ciała, które może być krótkotrwałe
i łagodne lub masywne, często kończące się zgonem.
Podczas udaru mózgu występują różne
objawy (w zależności od tego, które części
organu zostały nim dotknięte), gdyż określone części mózgu kontrolują różne funkcje
organizmu.
Objawami udaru mózgu mogą być:
▪ bóle głowy, zaburzone widzenie, częściowa
utrata wzroku lub widzenie błyskających
świateł;
b)
a)
Pierwsza pomoc w udarze mózgu: a) ułożenie
poszkodowanego, b) sprawdzanie unoszenia ramion
Sz
1. Polecenie: uśmiechnij się – bada opadanie
twarzy.
Poszkodowany uśmiecha się:
▪ prawidłowo – jednakowe poruszanie się
obu stron twarzy;
▪ nieprawidłowo – jedna strona twarzy
porusza się inaczej niż druga – asymetria
(tzw. fajka).
2. Polecenie: unieś ramiona przed siebie
– bada unoszenie ramion.
Poszkodowany ma zamknięte oczy i unosi
obydwa wyprostowane przed sobą ramiona na 10 sekund:
▪ prawidłowo – obydwa ramiona poruszają się jednakowo albo wcale;
▪ nieprawidłowo – jedno ramię nie porusza się albo uniesione opada bądź występuje drżenie palców i dłoni jednej ręki.
3. Polecenie: powtórz zdanie… lub: odpowiedz na pytanie – bada mowę poszkodowanego.
Poszkodowany powtarza proste zdanie
lub odpowiada na proste pytanie:
▪ prawidłowo – używa odpowiednich
słów, wymawia je wyraźnie;
▪ nieprawidłowo – wymawia niewyraźnie, błędnie dobiera słowa lub nie jest
zdolny do mówienia.
▪ splątanie (mówienie bez sensu), często
mylone z upojeniem alkoholowym;
▪ objawy porażenia lub osłabienia, często
tylko po jednej stronie ciała;
▪ trudności w mówieniu, opadanie kącika ust;
▪ wyciek śliny z jednej strony ust;
▪ zaburzenia równowagi, chwiejny chód, nagły upadek;
▪ utrata przytomności (może być stopniowa
lub nagła).
K RO K P O K RO K U
Udzielając pomocy poszkodowanemu z udarem
mózgu, należy:
1. udrożnić drogi oddechowe i sprawdzić czynności życiowe;
2. przeprowadzić wywiad SAMPLE, gdy jest
to możliwe;
3. wezwać karetkę pogotowia lub skontaktować
się z lekarzem;
4. osobie przytomnej, która jest w stanie się
porozumiewać, wydać polecenia opisane
w przedszpitalnej skali udarów – Cincinnati,
ułożyć go w pozycji półsiedzącej z uniesionymi barkami i głową i starać się go
uspokoić, zetrzeć ślinę z jego twarzy i być
przygotowanym na ewentualne wymioty;
5. nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej
ustalonej, na porażonej stronie (porażoną
częścią twarzy ku dołowi, aby zapewnić
swobodny wypływ śliny oraz zapobiec
zachłyśnięciu);
6. kontrolować czynności życiowe poszkodowanego, zapewnić mu komfort psychiczny
i termiczny.
WYSTĄPIENIA OSTRYCH
BÓLÓW BRZUCHA
Ból brzucha może mieć różne nasilenie
– od łagodnego dyskomfortu do trudnych
do zniesienia dolegliwości. Jego przyczyny
mogą być różne. Niektóre bóle brzucha
świadczą o poważnych chorobach, np.:
▪ deskowaty brzuch – krwawienie wewnętrzne; krew w połączeniu z obrzękiem tkanek
prowadzi do sztywności tkanek brzucha;
▪ silny ból w okolicy pępka, promieniujący
na prawą stronę, gorączka, brak apetytu, wymioty – zapalenie wyrostka robaczkowego,
wymagające natychmiastowej interwencji
chirurgicznej;
PAMIĘTAJ!
Choremu z udarem mózgu nie wolno podawać
płynów i pokarmów ani pozwolić na palenie
papierosów.
Aby ocenić, czy u poszkodowanego wystąpił udar i jak jest silny, należy posłużyć się
przedszpitalną skalą udarów – Cincinnati,
na którą składają się trzy polecenia.
89
Sz
90
▪ ból zlokalizowany tuż pod mostkiem,
chory określa go jako „dziurę wypaloną wewnątrz” – wrzód żołądka;
▪ uogólniony ból brzucha, nudności, płaczliwość, chęć przytulenia się do innych – stres;
▪ nagły ból powodujący, że dziecko w wieku
poniżej 4 miesięcy krzyczy i podkurcza
nóżki – kolka żołądkowa.
Bóle brzucha mogą świadczyć także o schorzeniach mięśni, przepuklinie i naderwaniu
mięśnia.
K RO K P O K RO K U
W przypadku bólu brzucha należy:
1. przeprowadzić z chorym wywiad SAMPLE,
aby wykluczyć niedawny uraz, zatrucie i inne
choroby;
2. pomóc choremu przyjąć wygodną pozycję (na boku – z uniesionym tułowiem
lub na plecach – z podniesionymi głową,
tułowiem i barkami oraz z nogami zgiętymi
w kolanach i podpartymi);
3. jeżeli ból jest silny i nie zmniejsza się
w ciągu pół godziny, zwrócić się o poradę
lekarską.
PAMIĘTAJ!
Należy wezwać karetkę pogotowia, gdy bólowi
towarzyszą: wymioty świeżą krwią, wysoka
temperatura, brzuch jest twardy i/lub wystąpią
objawy wstrząsu.
WIESZ, ROZUMIESZ
■ Zawał mięśnia sercowego to ostre niedokrwienie ściany serca, spowodowane
zamknięciem zaopatrującego ją naczynia wieńcowego, co prowadzi do martwicy serca.
▪ Zawał najczęściej objawia się uciskowym bólem umiejscowionym za mostkiem,
promieniującym do żuchwy, lewej ręki lub nadbrzusza. Mogą wystąpić nudności,
wymioty, niepokój, lęk, uczucie zbliżającej się śmierci, znaczne osłabienie, duszności.
▪ Z chorym przytomnym (lub/i świadkiem zdarzenia) należy przeprowadzić wywiad
SAMPLE; zebrane informacje ułatwią rozpoznanie choroby i postępowanie.
▪ Choremu z zawałem serca należy zapewnić komfort psychiczny, uspokoić go,
zabronić wykonywania ruchów i umożliwić przyjęcie leku.
▪ Astma oskrzelowa to zespół chorobowy wywołany odwracalnym, napadowym
zwężeniem dróg oddechowych.
▪ W przypadku ataku astmy należy pomóc choremu usiąść i pochylić się lekko
do przodu, zapewnić dostęp świeżego powietrza, przeprowadzić wywiad SAMPLE
i pomóc mu przyjąć lek.
▪ Działania osób ratujących chorego z atakiem epilepsji powinny mieć na celu
zabezpieczenie chorego przed urazami, udrożnienie dróg oddechowych podczas ataku
oraz ułożenie w pozycji bocznej ustalonej po ataku.
▪ Cukrzyca jest chorobą, w której organizm nie potrafi skutecznie regulować ilości
cukru we krwi.
▪ Cukrzyca nierozpoznana lub niedostatecznie leczona może prowadzić do utraty
świadomości. Śpiączka cukrzycowa jest ciężkim powikłaniem cukrzycy.
▪ Udar mózgu jest wynikiem przerwania dopływu krwi do mózgu.
Sz
▪ Nieprzytomnego z udarem mózgu należy ułożyć w pozycji bocznej ustalonej,
na porażonej stronie ciała.
▪ Choremu z udarem mózgu nie wolno podawać płynów i pokarmów oraz nie można
mu pozwolić na palenie papierosów.
▪ Należy wezwać karetkę pogotowia, gdy: bólowi brzucha towarzyszą wymioty świeżą
krwią, wysoka temperatura, brzuch jest twardy i/lub wystąpią objawy wstrząsu.
PYTANIA I POLECENIA
1. 30-latek biorący udział w maratonie nagle odłączył się od grupy. Przysiadł
na poboczu, trzymając rękę w okolicy mostka. Uskarża się na ból za mostkiem,
trudny do zniesienia ucisk, który promieniuje do żuchwy, lewej ręki, łopatki
i nadbrzusza. Jest bardzo wystraszony, słaby, niespokojny, jest mu duszno i boi
się o własne życie. Ma kłopoty z oddychaniem. Zaproponuj zakres pierwszej
pomocy w opisanym przypadku.
2. Zaproponuj pytania do wywiadu SAMPLE w przypadku opisanym w poleceniu 1.
3. Wezwij pomoc do wypadku drogowego. Kierowca ciężko oddycha, ma sine usta
i paznokcie, uskarża się na silny ból zamostkowy. Jest wystraszony, spocony,
w zamkniętej dłoni ściska lek. Podróżował sam. Określ lokalizację miejsca
zdarzenia, uwzględniając jedynie fakt zatrzymania się na poboczu drogi.
4. Opisz, jakiej pomocy udzielisz koleżance, która nagle dostała ataku astmy.
Zdarzenie miało miejsce na biwaku podczas kwitnienia traw.
5. Na dyskotece szkolnej kolega nagle upadł z krzykiem na podłogę, po czym jego
ciało zaczęło drgać. Z ust wyciekała spieniona ślina o krwawym zabarwieniu.
Zaproponuj schemat postępowania w opisanym przypadku. Określ, co mogło
być bezpośrednią przyczyną ataku.
6. Wyjaśnij, dlaczego po ataku epilepsji nie wolno pozwolić choremu odejść,
chociaż jest już przytomny.
7. Wyjaśnij różnice między hiperglikemią a hipoglikemią.
8. Jakie ułożenie ciała przyjmiesz w chwili, gdy ból brzucha jest nie do zniesienia?
Co może jeszcze złagodzić ból? Odpowiedź uzasadnij.
9. Dowiedz się, czy wśród twoich koleżanek i kolegów są osoby chorujące
na opisane wyżej dolegliwości lub inne choroby. Dowiedz się od nich,
jak mogłabyś/mógłbyś im pomóc. Czasem niewiele trzeba, aby uratować
komuś życie.
www.choroby.biz.pl
www.biomedical.pl
www.forumzdrowia.pl
91
Sz
Sz
2
System
bezpieczeństwa państwa
▪ System obronny Rzeczypospolitej Polskiej
▪ Powinności obronne władz
samorządowych, instytucji i obywateli
▪ Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej
Sz
94
System obronny
Rzeczypospolitej
Polskiej
12
▪ Działania sił natury, katastrofy przemysłowe, terroryzm i wojna stanowią zagrożenie dla
człowieka.
▪ Nieodzowny jest sprawnie działający system obronny, przeciwdziałający wymienionym
zagrożeniom.
Dla zapewnienia realizacji interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa Rzeczpospolita Polska organizuje
i rozwija zintegrowany system bezpieczeństwa
narodowego. Częścią składową tego systemu jest
system obronny państwa, powołany dla przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom interesów
narodowych. System ten jest zintegrowany z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa poprzez
wspólne procedury działania w sytuacjach kryzysowych i w czasie wojny […].
Strategia sektorowa do Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej
Polskiej (p. 56, 2009 r.).
wego Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie
którego podejmowane są działania mające
zapobiegać różnego rodzaju zagrożeniom.
NATO – Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego,
popularnie zwana Sojuszem Północnoatlantyckim
(ang. North Atlantic Treaty Organisation).
Organizacja polityczno-wojskowa, która została
powołana w 1949 roku na podstawie podpisanego
przez 12 państw Traktatu północnoatlantyckiego.
a)
ZAŁOŻENIA POLITYKI
BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA
W wyniku przemian geopolitycznych, które
dokonały się w Polsce i w krajach sąsiednich
po roku 1989, nasz kraj może prowadzić suwerenną politykę wewnętrzną i zagraniczną,
zgodną z polską racją stanu. Wstąpienie Polski
do Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO)
i Unii Europejskiej (UE) wzmocniło polską
pozycję w regionie. Jednak niepodległość
nie jest zagwarantowana na zawsze. Dlatego
co kilka lat opracowywany jest nadrzędny
dokument: Strategia bezpieczeństwa narodo-
b)
Flaga: a) NATO, b) UE
Sz
SY S T E M O B RO N N Y R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J
Jest ona skorelowana z Koncepcją Strategiczną NATO i Europejską Strategią Bezpieczeństwa i stanowi podstawę do opracowania Polityczno-Strategicznej Dyrektywy
Obronnej RP.
W dzisiejszym świecie większym zagrożeniem są działania sił natury i działalność
człowieka niż zagrożenie konfliktem zbrojnym. Zagrożenia naturalne to m.in.: powodzie, tornada, huragany, trzęsienia ziemi,
wybuchy wulkanów. Skutkiem działalności człowieka (często nieodpowiedzialnej)
bywa uwolnienie toksycznych środków
przemysłowych, używanych w zakładach
do produkcji różnego rodzaju dóbr, oraz katastrofy związane z transportem samochodowym, kolejowym i wodnym substancji
trujących (np. ropy naftowej). Inne zagrożenia związane są z funkcjonowaniem elektrowni jądrowych, tam, zapór, elektrowni
wodnych itp.
Bardzo poważnym zagrożeniem bezpieczeństwa są działania terrorystyczne, trudne
do przewidzenia i przeciwdziałania, oraz
prowadzony przez zorganizowane grupy
przestępcze przemyt i handel materiałami
podwójnego zastosowania (pokojowego
i wojskowego). Konsekwencją tej działalności jest możliwość zakupu broni masowego
rażenia i środków jej przenoszenia oraz dysponowania nimi przez państwa prowadzące
politykę konfrontacyjną, ugrupowania terrorystyczne czy przestępcze.
ZADANIA SYSTEMU OBRONNEGO
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Polska buduje swój system obronny stosownie do zagrożeń, swego położenia geostrategicznego, przyjętych zobowiązań sojuszniczych oraz potencjału gospodarczego,
demograficznego i intelektualnego.
Aby system działał właściwie, Polska musi
tworzyć infrastrukturę obronną państwa oraz
prowadzić politykę bezpieczeństwa na arenie
międzynarodowej. Ważnym elementem tego
systemu jest edukacja społeczeństwa w zakresie zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej (jednym z jej elementów jest edukacja
dla bezpieczeństwa).
PAMIĘTAJ!
System Obronny Państwa (SOP) składa się
z podsystemu militarnego i niemilitarnego oraz
łączącego ich właściwe współdziałanie i koordynację podsystemu kierowania obronnością.
Do zadań systemu obronnego państwa polskiego należy:
▪ przeciwdziałanie wybuchowi wojny;
▪ wszechstronne przygotowanie państwa
do odparcia ewentualnej agresji;
▪ likwidacja skutków zagrożeń.
PAMIĘTAJ!
SOP tworzą wszystkie siły i środki przeznaczone
do realizacji zadań obronnych, odpowiednio
do tych zadań zorganizowane, utrzymywane
i przygotowywane.
Podsystem kierowania obronnością
System Obronny Rzeczypospolitej Polskiej
95
Sz
96
SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA
CHARAKTERYSTYKA PODSYSTEMÓW
Podsystem kierowania obronnością
Podsystem kierowania obronnością ma zapewnić sprawne funkcjonowanie państwa
w czasie kryzysu, zagrożenia i wojny. W jego
skład wchodzą wszystkie organy władzy i administracji państwowej, samorządowej oraz
dowództwa wojskowe – zgodnie z kompe-
tencjami i zadaniami obronnymi oraz infrastrukturą zapewniającą funkcjonowanie tych
organów w okresie zagrożenia.
PAMIĘTAJ!
W myśl zapisów Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej Prezydent i Rada Ministrów – organy
sprawujące władzę wykonawczą – są naczelnymi
organami kierowania obronnością.
Podsystem niemilitarny (niemilitarne struktury obronne)
Podsystemy systemu obronnego państwa
Sz
Warszawa – pałac prezydencki
twa, wykonuje zadania związane z ochroną
ludności.
W procesie podejmowania decyzji dotyczących obronności państwa Polska współpracuje z organami państw członkowskich
NATO i UE na mocy przyjętych traktatów
i protokołów.
Podsystem militarny tworzą Siły Zbrojne RP.
Ich zadaniem jest ochrona niepodległości
państwa i niepodzielności jego terytorium
oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic.
Siły zbrojne biorą także udział w zwalczaniu
klęsk żywiołowych i usuwaniu ich skutków,
ochronie mienia, akcjach poszukiwawczych,
akcjach ratunkowych (gdy zagrożone jest
zdrowie i życie ludzi), w oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz
ich unieszkodliwianiu. Uczestniczą także
w realizacji zadań z zakresu zarządzania
kryzysowego i w działaniach antyterrorystycznych.
Polskie Siły Zbrojne – w czasie pokoju
są w pełni zawodowe (od 2010 r.). Celem
profesjonalizacji polskiej armii jest zastąpienie służby obowiązkowej ochotniczą służbą
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej stoi
na straży suwerenności i bezpieczeństwa
państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Jest najwyższym
zwierzchnikiem sił zbrojnych.
Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej
Polskiej. W ramach zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego
przygotowuje administrację państwową i gospodarkę narodową do działania w okresie
kryzysu, zagrożenia bezpieczeństwa i wojny.
Minister Obrony Narodowej opracowuje
ogólne założenia polityki obronnej, zarządza
resortem obrony narodowej, w tym głównym
elementem systemu obronnego państwa,
którym są siły zbrojne.
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji kieruje pozamilitarnymi służbami
ochrony państwa.
Ministrowie nadzorują wykonanie zadań
obronnych przez podległe im ministerstwa,
podporządkowane jednostki organizacyjne
i podmioty gospodarcze.
Wojewodowie nadzorują działania związane
z obronnością państwa na ich terenie. Wojewoda, jako szef obrony cywilnej wojewódz-
97
Sz
98
zawodową, przy jednoczesnym dostosowaniu liczebności, struktury i wyposażenia
armii do nowych wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa narodowego.
PODZIAŁ SIŁ ZBROJNYCH RP
▪ Wojska operacyjne – są przygotowane
do prowadzenia działań w kraju i poza jego
terytorium w strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego, w ramach innych organizacji
bezpieczeństwa międzynarodowego oraz doraźnie tworzonych koalicji.
▪ Wojska wsparcia – są przeznaczone do zabezpieczenia działań wojsk operacyjnych
i wykonywania zadań obronnych, głównie
na terytorium kraju, we współdziałaniu z pozamilitarnymi jednostkami systemu obronnego państwa. W ich skład wchodzą: Żandarmeria Wojskowa, organy administracji
wojskowej, jednostki logistyki stacjonarnej,
stacjonarne placówki medyczne itp.
PAMIĘTAJ!
W czasie wojny Siłami Zbrojnymi RP dowodzi,
mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
wojsk operacyjnych i wojsk wsparcia. NSR
tworzą ochotnicy (żołnierze rezerwy), którzy
na podstawie zawieranych kontraktów zostaną
powołani do wojska w przypadku zagrożenia
militarnego i niemilitarnego (kataklizmów
i klęsk żywiołowych) – w kraju i za granicą.
Podsystem niemilitarny tworzą: administracja rządowa, samorząd terytorialny oraz inne
podmioty i instytucje państwowe, a także
przedsiębiorcy, na których nałożono obowiązek realizacji zadań na rzecz obronności.
Podsystem ten ma zapewnić sprawne i bezpieczne funkcjonowanie państwa, zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi
Sił Zbrojnych RP oraz jednostek odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne
państwa, a także zadania wynikające z obowiązków państwa-gospodarza (Host Nation
Support – HNS), ochronę i zabezpieczenie
potrzeb bytowych ludności oraz tworzenie
warunków do jej przetrwania.
W skład tego podsystemu wchodzą ogniwa:
ochronne, informacyjne i gospodarczo-obronne.
HNS (HOST NATION SUPPORT) – oznacza
cywilną i wojskową pomoc, świadczoną w okresie
pokoju, kryzysu i wojny przez państwo-gospodarza
dla sił sojuszniczych i organizacji NATO, które są
rozmieszczone na jego terytorium lub się przez nie
przemieszczają.
Duże znaczenie dla zwiększenia potencjału
obronnego będą miały Narodowe Siły Rezerwowe (NSR), tworzone od 1 stycznia 2011
roku. Ich celem jest wzmocnienie potencjału
a
b
Policja należy do systemu niemilitarnego: a) policjanci oddziału prewencji podczas zabezpieczania manifestacji, b) policjanci
z wydziału ruchu drogowego na miejscu wypadku
Sz
pożarową oraz nadzór nad przestrzeganiem
prawa w czasie stanu wojennego.
Ogniwa informacyjne służą: ochronie i propagowaniu polskich interesów narodowych,
informacyjnemu osłabianiu przeciwnika,
umacnianiu determinacji obronnej i wytrwałości społeczeństwa w sytuacji zagrożenia.
Ogniwa gospodarczo-obronne mają zapewnić: utrzymanie mocy produkcyjnych i remontowych, niezbędnych do realizacji zadań wynikających z Programu Mobilizacji
Gospodarki (PMG), tworzenie i utrzymanie rezerw, przygotowanie infrastruktury
transportowej na potrzeby obronne, przygotowanie państwa do działania w warunkach ograniczonych dostaw, uruchomienie
świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli na rzecz obrony państwa, realizację inwestycji o znaczeniu strategicznym,
odtwarzanie zniszczonej infrastruktury,
zaopatrywanie formacji obrony cywilnej
w sprzęt, monitorowanie potencjału ekonomicznego w zakresie przemysłu, rolnictwa,
łączności, transportu, energetyki, leśnictwa
i ochrony zdrowia.
Ogniwa ochronne, związane z zapewnieniem funkcjonowania państwa, obejmują
w szczególności: ochronę granicy państwowej, ochronę osób szczególnie ważnych
oraz służących im obiektów i transportu,
ochronę delegacji i przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych innych państw,
zapewnienie łączności, ochronę obiektów
szczególnie ważnych dla obronności państwa, ochronę dóbr kultury i dziedzictwa
narodowego, zapewnienie bezpieczeństwa
i porządku publicznego, ochronę przeciw-
Funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu (BOR)
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Sojusz Północnoatlantycki (NATO) i Unia Europejska (UE) są gwarantami
bezpieczeństwa Polski.
▪ Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej to dokument, który
określa kierunki zapobiegania zagrożeniom.
▪ System Obronny Państwa składa się z podsystemu militarnego i niemilitarnego
oraz podsystemu kierowania obronnością.
▪ Zadaniem Systemu Obronnego Państwa jest przeciwdziałanie wybuchowi wojny,
przygotowanie państwa do odparcia ewentualnej agresji i likwidacja skutków zagrożeń.
▪ Podsystem kierowania obronnością tworzą organy władzy administracji państwowej,
administracji samorządowej oraz dowódcy wojskowi.
▪ Najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP jest Prezydent RP.
▪ Podsystem militarny tworzą Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej.
99
Sz
100
▪ Zadaniem Narodowych Sił Rezerwowych jest wzmacnianie potencjału militarnego
państwa.
▪ Podsystem niemilitarny tworzą organy administracji rządowej, samorząd terytorialny,
instytucje państwowe oraz przedsiębiorcy.
▪ W skład podsystemu niemilitarnego wchodzą ogniwa: ochronne, informacyjne
i gospodarczo-obronne.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień gwarancje bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej oraz podaj tytuł
nadrzędnego dokumentu określającego zasady bezpieczeństwa państwa
polskiego.
2. Wymień ogniwa Systemu Obrony Państwa i opisz ich zadania.
3. Scharakteryzuj przeznaczenie wojsk operacyjnych.
4. Scharakteryzuj przeznaczenie wojsk wsparcia.
5. Wyjaśnij, w jakim celu tworzone są Narodowe Siły Rezerwowe.
6. Scharakteryzuj elementy podsystemu niemilitarnego.
www.mon.gov.pl
www.polska-zbrojna.pl
Sz
101
13
Powinności obronne
władz samorządowych,
instytucji i obywateli
▪ Każdy obywatel jest zobowiązany do obrony Ojczyzny siłami i środkami, jakimi dysponuje.
▪ Każdy obywatel wykonuje świadczenia na rzecz państwa w czasie nadzwyczajnych zagrożeń,
rozporządzając swoją osobą lub swoimi ruchomościami i nieruchomościami.
z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa. Są nimi: dowódca
inspektoratu wsparcia, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień, izby skarbowe, urzędy
skarbowe, inspektorzy kontroli skarbowej,
państwowi inspektorzy sanitarni itp.
Obrona Ojczyzny jest sprawą i obowiązkiem
wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.
(Art. 1. ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.
O powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z późn. zm.).
POWINNOŚCI OBRONNE
ADMINISTRACJI CYWILNEJ
I WOJSKOWEJ
Administracja publiczna to przyjęte przez
państwo struktury organizacyjne, których
instytucje oraz organy samorządu terytorialnego realizują działania mające na celu
zaspokojenie zbiorowych i indywidualnych
potrzeb obywateli, wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach.
Administracja rządowa obejmuje organy
administracji zespolonej i niezespolonej.
Do administracji zespolonej zalicza się działających pod zwierzchnictwem wojewody –
kierowników służb, inspekcji i straży (np. pożarnej), wykonujących zadania własne oraz
w imieniu wojewody.
Administrację niezespoloną tworzą terenowe organy administracji rządowej, podporządkowane właściwemu ministrowi, oraz
kierownicy innych państwowych jednostek
organizacyjnych, wykonujących zadania
Wojewódzki Sztab Wojskowy w Lublinie
Sz
102
Współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej, działających na obszarze województwa,
nadzoruje wojewoda. Kieruje on ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia,
zdrowia i mienia ludności oraz zagrożeniom
środowiska, działalnością w zakresie bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku
publicznego, ochrony praw obywatelskich,
a także zapobiegania klęskom żywiołowym
oraz innym nadzwyczajnym zagrożeniom, jak
również zwalczania i usuwania ich skutków.
Wykonuje i koordynuje zadania w zakresie
obronności oraz bezpieczeństwa państwa.
Częścią administracji publicznej jest administracja wojskowa, której terenowe organy
działają w całym kraju. Jej działalność obejmuje organizację oraz realizację zadań mających na celu wszechstronne zaspokojenie
potrzeb polskich sił zbrojnych w zakresie
środków niezbędnych do ich prawidłowego
funkcjonowania w czasie pokoju i w czasie
wojny. Terenowymi Organami Administracji Wojskowej (TOAW) kierują osoby wyznaczone w administracji wojskowej na stano-
wiska: Dowódcy Inspektoratu Wsparcia Sił
Zbrojnych, Szefa Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego (WSzW) oraz Wojskowego Komendanta Uzupełnień.
ŚWIADCZENIA OSOBISTE
I RZECZOWE OBYWATELI
Świadczenia obywateli to jedna z form realizacji powszechnego obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w czasie wojny oraz
zwalczania klęsk żywiołowych i nadzwyczajnych zagrozeń środowiska. Obejmują
one świadczenia osobiste w postaci nieodpłatnego wykonywania w czasie wolnym
od pracy różnego rodzaju prac doraźnych
w ustalonym wymiarze godzin w roku oraz
świadczenia rzeczowe, polegające na udostępnieniu posiadanych pomieszczeń, środków transportu, narzędzi i innego sprzętu,
a także dostarczaniu posiadanych materiałów na potrzeby obrony.
Obowiązek świadczeń osobistych może obejmować również użycie dostępnych narzędzi
prostych, a w stosunku do osób świadczących doręczanie dokumentów – wypełnianie
Wojskowa Komenda Uzupełnień w Bydgoszczy
Sz
POWINNOŚCI OBRONNE WŁADZ SAMORZĄDOWYCH, INSTYTUCJI I OBYWATELI
tych obowiązków i udostępnienie środków
transportu.
Obowiązek świadczeń osobistych może być
nałożony w związku z ćwiczeniami wojskowymi, ćwiczeniami w jednostkach przewidzianych do militaryzacji, ćwiczeniami
w obronie cywilnej oraz ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony, a także w celu dostarczenia i obsługi
przedmiotów świadczeń rzeczowych.
Czas wykonywania świadczeń osobistych nie
może przekraczać jednorazowo 12 godzin,
a w stosunku do kurierów oraz osób dostarczających i obsługujących przedmioty świadczeń rzeczowych – 48 godzin. Nałożenie obowiązku wykonania świadczenia osobistego
może nastąpić najwyżej trzy razy w roku.
Urzędnikami odpowiedzialnymi za sprawne
przeprowadzenie egzekucji świadczeń rzeczowych są: wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, którzy decyzją administracyjną nakładają wykonanie tych obowiązków
na urzędy, instytucje państwowe, podmioty
gospodarcze i osoby fizyczne.
Wojewoda kieruje działaniami w zakresie
planowania oraz realizacji świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony:
▪ koordynuje realizację zadań przez organy
wykonawcze samorządu terytorialnego w zakresie planowania i nakładania obowiązku
świadczeń;
▪ występuje, jako organ obrony cywilnej,
z wnioskiem do wójta o nałożenie obowiązku
świadczeń na rzecz Obrony Cywilnej (OC);
▪ prowadzi zbiorczy wykaz świadczeń osobistych i rzeczowych przewidzianych do realizacji na terenie województwa;
▪ planuje wydatki finansowe związane z nakładaniem obowiązku świadczeń;
▪ rozpatruje roszczenia o odszkodowanie
za szkody powstałe w przedmiotach świadczeń.
PAMIĘTAJ!
Na osoby mające obywatelstwo polskie, które
ukończyły 16, a nie przekroczyły 60 lat, może być
nałożony obowiązek świadczeń osobistych, polegających na wykonywaniu prac doraźnych na rzecz
przygotowania obrony państwa albo zwalczania
klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków.
Pracodawca jest zobowiązany zwolnić (usprawiedliwić nieobecność w pracy) pracownika
na czas niezbędny do wykonywania świadczenia
osobistego.
ŚWIADCZENIA SZCZEGÓLNE
Obowiązek świadczeń rzeczowych może być
nałożony na urzędy i instytucje państwowe,
przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także na osoby fizyczne. Świadczenia
te polegają na oddaniu posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych w sytuacji zagrożenia państwa i przygotowań do obrony.
Czas wykonywania świadczeń rzeczowych
nie może przekraczać jednorazowo:
▪ 48 godzin – w sytuacji sprawdzania gotowości mobilizacyjnej sił zbrojnych;
▪ 7 dni – w przypadku ćwiczeń wojskowych
lub ćwiczeń w jednostkach przewidzianych
do militaryzacji;
▪ 24 godzin – w związku z ćwiczeniami
w obronie cywilnej lub ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony.
Świadczenia szczególne, wykonywane odpłatnie przez terenowe organy administracji
rządowej, instytucje państwowe oraz przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne,
polegają na:
▪ dostarczaniu posiadanych nieruchomości
i rzeczy ruchomych na potrzeby obronne
w sposób niezmieniający ich właściciela
i przeznaczenia;
▪ przystosowaniu budowanych (przebudowywanych i rozbudowywanych) obiektów
oraz wytwarzanych rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa w sposób niezmieniający ich właścicieli i przeznaczenia;
▪ gromadzeniu, przechowywaniu i konserwacji przedmiotów niezbędnych do wykonania wyżej wymienionych czynności.
103
Sz
104
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ W Rzeczypospolitej Polskiej administracja wojskowa jest częścią administracji
publicznej, wchodzącej w skład administracji rządowej.
▪ Administracja rządowa dzieli się na zespoloną i niezespoloną.
▪ Wojewoda koordynuje współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych
administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa.
▪ Terenowymi organami administracji wojskowej są: dowódca inspektoratu wsparcia,
szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych i wojskowi komendanci uzupełnień.
▪ Świadczenia obywateli na rzecz obrony państwa dzielą się na osobiste i rzeczowe.
▪ Świadczenia szczególne polegają na ich odpłatnym wykonywaniu.
PYTANIA I POLECENIA
1. Omów powinności obronne administracji cywilnej i wojskowej.
2. Wymień zadania wojewody dotyczące obronności.
3. Wyjaśnij, co rozumiesz przez pojęcie świadczenie na rzecz obrony. Podaj kilka
przykładów świadczeń.
4. Wymień zadania wojewody w realizacji świadczeń.
5. Wyjaśnij, co to są świadczenia szczególne, i określ, na czym polegają.
6. Wiosną i latem 2010 roku niektóre obszary Polski uległy podtopieniu, a na innych
woda powodziowa utrzymywała się przez wiele dni. Zrób wykaz zadań,
do których wykonania mógłbyś być zobowiązany w ramach świadczeń osobistych
na wypadek powodzi.
Sz
105
14
Siły Zbrojne
Rzeczypospolitej
Polskiej
▪ Siły zbrojne dysponują środkami do zabezpieczenia granic państwa przed atakiem z zewnątrz
oraz do udzielania pomocy społeczeństwu w czasie klęsk i katastrof.
▪ Biorą również udział w działaniach antyterrorystycznych na arenie międzynarodowej.
▪ Elementem wzmacniającym stan osobowy Sił Zbrojnych RP są Narodowe Siły Rezerwowe.
W celu wypełnienia misji związanej ze wspieraniem bezpieczeństwa wewnętrznego
i pomocy społeczeństwu Siły Zbrojne RP
utrzymują zdolność do realizacji zadań polegających na: monitorowaniu i ochronie przestrzeni powietrznej oraz wsparciu ochrony
granicy lądowej i morskiej, prowadzeniu
działalności rozpoznawczej i wywiadowczej,
monitorowaniu skażeń promieniotwórczych,
chemicznych i biologicznych, oczyszczaniu
terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego, prowadzeniu działań poszukiwawczo-ratowniczych, pomocy władzom
państwowym, administracji publicznej oraz
społeczeństwu w reagowaniu na zagrożenia.
Zasadniczym elementem obrony narodowej
są Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (...).
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (p. 95, 2007 r.)
ZADANIA SIŁ ZBROJNYCH
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej utrzymują gotowość do realizacji trzech rodzajów
misji, to jest:
▪ zagwarantowania obrony państwa i reagowania w przypadku zagrożenia zewnętrznego;
▪ udziału w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach reagowania
kryzysowego i humanitarnych;
▪ wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego
i pomocy społeczeństwu.
Siły Zbrojne RP utrzymują gotowość do realizacji zadań związanych z obroną i ochroną
nienaruszalności naszych granic, biorą
udział w działaniach antyterrorystycznych
w kraju i poza nim, działają w ramach realizacji zadań NATO i Organizacji Narodów
Zjednoczonych (ONZ) w rozwiązywaniu
lokalnych i regionalnych konfliktów zbrojnych oraz w operacjach zbrojnych (w ramach
zobowiązań sojuszniczych) poza granicami
Polski.
Wojska lądowe – czołg Leopard 2A4
Sz
106
a)
b)
c)
Siły powietrzne – samoloty: a) F-16, b) Su-22, c) MiG-29
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej
Sz
S I ŁY Z B RO J N E R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J
a)
b)
c)
Marynarka Wojenna: a) fregata ORP Generał Kazimierz Pułaski, b) okręt podwodny ORP Orzeł, c) samolot Bryza
W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą:
▪ Wojska lądowe;
▪ Siły powietrzne;
▪ Marynarka wojenna;
▪ Wojska specjalne.
Wojska lądowe są przeznaczone do obrony
państwa w obliczu każdej formy zagrożenia
militarnego. Wyspecjalizowane jednostki
wojsk lądowych są przygotowane do likwidacji zagrożeń niemilitarnych. Ich struktura
jest oparta na związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach.
Siły powietrzne są przeznaczone do obrony
przestrzeni powietrznej kraju. Funkcjonują
w ramach Narodowego Systemu Obrony
Powietrznej, który jest zintegrowany z systemem sojuszniczym oraz z europejskim
systemem cywilno-wojskowym.
Mar ynarka wojenna jest przeznaczona
do obrony państwa na polskich obszarach
morskich, utrzymania morskich linii komunikacyjnych państwa polskiego podczas
kryzysu i wojny, morskiej obrony wybrzeża
oraz udziału (wraz z innymi rodzajami sił
zbrojnych) w lądowej obronie wybrzeża.
W czasie pokoju marynarka wojenna wspiera
działania Straży Granicznej w obszarze polskich wód terytorialnych i wyłącznej polskiej
strefy ekonomicznej.
Wojska specjalne są przeznaczone do prowadzenia operacji specjalnych w kraju i poza
jego granicami, w okresie pokoju, kryzysu
Żołnierze morskiej jednostki działań specjalnych – Formoza
i wojny. Rozwój tych jednostek jest związany
z realizacją nowoczesnej doktryny militarnej,
która zakłada tworzenie wyspecjalizowanych
sił, zdolnych do wykonania różnorodnych
i specyficznych zadań.
W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą również:
Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych – odpowiedzialne za planowanie i dowodzenie częścią Sił Zbrojnych RP, wydzieloną do przeprowadzania operacji militarnych, także
poza granicami kraju.
Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych – odpowiedzialny za: zabezpieczenie jednostek wojskowych działających poza granicami państwa,
planowanie i realizację zadań wynikających
z funkcji państwa-gospodarza (HNS), zarządzanie wydzielonymi siłami wojsk inżynieryjnych i obronę przed bronią masowego
rażenia.
107
Sz
108
Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia – organ
zarządzający systemem zabezpieczenia medycznego Sił Zbrojnych RP.
i obronę obiektów, zabezpieczenie funkcjonowania Ministerstwa Obrony Narodowej
i podległych mu jednostek organizacyjnych.
PODSTAWOWE UZBROJENIE RÓŻNYCH
RODZAJÓW SIŁ ZBROJNYCH
Żołnierze Żandarmerii Wojskowej
Żandarmeria Wojskowa – organ ochrony porządku publicznego na terenach jednostek
wojskowych oraz w miejscach publicznych.
Żandarmeria Wojskowa włączona jest w system reagowania kryzysowego, bierze udział
w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych
i humanitarnych.
Dowództwo Garnizonu Warszawa – odpowiada za: rozwinięcie i funkcjonowanie stanowisk dowodzenia szczebla strategicznego
w czasie pokoju, kryzysu i wojny, ochronę
Żołnierze
w hełmach
kevlarowych
i kamizelkach
taktycznych
Siły Zbrojne RP dysponują coraz nowocześniejszym uzbrojeniem i wyposażeniem.
Dużą wagę przywiązuje się do indywidualnego wyposażenia żołnierzy. Współczesne
umundurowanie ma zapewnić komfort
w każdych warunkach atmosferycznych,
a elementy wyposażenia, takie jak hełm kevlarowy i kamizelka kuloodporna, chronią
życie i zdrowie żołnierzy.
Karabinek szturmowy wz. 96 Beryl kaliber 5,56
z podwieszanym granatnikiem wz. 74 Pallad
Polska armia dysponuje wysokiej jakości
bronią i wyposażeniem wojskowym:
▪ karabinek wz. 96 Beryl – przystosowany do miotania granatów
nasadkowych oraz podwieszania granatnika
wz. 74 Pallad;
Stacja radiolokacyjna
DZIAŁ
DZI
DZ
D
ZIIA
Z
IA
AŁ
Ł 2 | LLE
LEKCJA
EK
KCJ
KC
CJJ A 114
C
4
PPK
Spike
Sz
Samolot C-295 CASA
▪ nowoczesny karabin wyborowy Sako
TRG-21 produkcji fińskiej;
▪ najnowsze przyrządy celownicze;
▪ kołowy transporter opancerzony (KTO)
Rosomak – charakteryzuje się dużą mobilnością i siłą ognia; wyposażony jest w automatyczny system rozpoznania skażeń
chemicznych i promieniotwórczych, system
nawigacji lądowej GPS oraz klimatyzację;
▪ przeciwpancerny zestaw rakietowy Spike
LR – modułowy system broni przeciwpan-
Śmigłowiec W-3PL Głuszec
KTO Rosomak
cernej nowej generacji o maksymalnym zasięgu 4000 m;
▪ lekki moździerz LM-60D – przeznaczony
jako broń wsparcia dla pododdziałów piechoty górskiej, aeromobilnych i zmechanizowanych;
▪ czołg Leopard 2A4 produkcji niemieckiej;
▪ czołgi T-72 i PT-91 produkcji polskiej;
▪ artyleryjski system Regina;
Czołg PT-91 Twardy
109
Sz
110
▪ radiostacje typu RRC (Radmor radio communication) z wysokim stopniem zabezpieczenia
przed przeciwdziałaniem elektronicznym;
▪ śmigłowiec wsparcia bojowego W-3PL
Głuszec;
▪ samoloty myśliwskie F-16 Jastrząb produkcji amerykańskiej – charakteryzują się
zaawansowaną technologią i systemem
umożlwiającym tankowanie w powietrzu;
▪ samoloty transportowe CASA C-295M;
▪ rakiety woda-woda RBS MK o zasięgu
200 km dla okrętów typu Orkan.
Wojska specjalne dysponują najnowocześniejszą techniką, wykorzystywaną przez
tego rodzaju formacje. Dotyczy to zarówno
broni strzeleckiej, jak i wyposażenia indywidualnego każdego żołnierza. W skład wyposażenia wchodzą m.in.: hełmy, kamizelki
szturmowe, środki łączności oraz uzbrojenie:
pistolety Browning HP, SIG Sauer, Glock,
pistolet maszynowy Heckler & Koch MP-5,
karabiny snajperskie, strzelby Remington
Wingmaster.
Samobieżna haubicoarmata Krab artyleryjskiego systemu
Regina
ORP „Grom” i ORP „Metalowiec”
Sz
NARODOWE
SIŁY REZERWOWE
WOJSKOWE
CENTRUM EDUKACJI
OBYWATELSKIEJ
Narodowe Siły Rezerwowe to ochotniczy
zasób osobowy żołnierzy rezerwy, otrzymujących przydziały kryzysowe na określone stanowiska służbowe w jednostkach
wojskowych, nadane w wyniku zawartych
kontraktów i pozostających w dyspozycji
do wykorzystania w przypadku zagrożeń militarnych i niemilitarnych, zarówno w kraju,
jak i w misjach poza granicami państwa.
Organem uprawnionym do nadania przydziału kryzysowego jest wojskowy komendant uzupełnień, właściwy ze względu na
miejsce zamieszkania. Przydział kryzysowy
nadaje się na okres od 2 do 6 lat, z możliwością jego ponownego nadania, nie dłużej
jednak niż łącznie na okres 15 lat.
Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej (WCEO) odpowiada za programowanie, organizowanie i prowadzenie
działalności edukacyjnej, promocyjnej oraz
kształcenia specjalistycznego, rozszerzającego kompetencje kadry i pracowników wojska na potrzeby sił zbrojnych w zakresie:
▪ edukacji obywatelskiej;
▪ historii wojskowości i tradycji sił zbrojnych;
▪ pedagogiki, profilaktyki psychologicznej,
socjologii;
▪ metodyki działalności kulturalno-oświatowej i promocji obronności;
▪ doskonalenie kompetencji społecznych
dowódców;
▪ doskonalenia kadry pionu wychowawczego;
▪ opracowywanie materiałów metodycznych
do działalności wychowawczej;
▪ międzynarodowego prawa humanitarnego
konfliktów zbrojnych i ochrony dóbr kultury
w czasie konfliktów zbrojnych;
▪ dyscypliny wojskowej.
PAMIĘTAJ!
Żołnierzami rezerwy są osoby, które złożyły
przysięgę wojskową i zostały przeniesione
do rezerwy po zwolnieniu z czynnej służby
wojskowej, w tym z zawodowej służby wojskowej
lub ze służby kandydackiej, jeżeli w dalszym ciągu
podlegają obowiązkowi służby wojskowej.
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Siły Zbrojne RP mają za zadanie obronę państwa, uczestniczenie w misjach
pokojowych i stabilizacyjnych oraz wspieranie bezpieczeństwa wewnętrznego
Rzeczypospolitej Polskiej.
▪ W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą: wojska lądowe, siły powietrzne, marynarka
wojenna, siły specjalne oraz Dowództwo Operacyjne, Inspektorat Wsparcia,
Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, Żandarmeria Wojskowa i Dowództwo
Garnizonu Warszawa.
▪ Polscy żołnierze otrzymują najnowocześniejsze wyposażenie, zapewniające
komfort wykonywania zadań w każdych warunkach.
▪ Nowoczesne uzbrojenie polskiej armii to: KTO Rosomak, karabinki Beryl,
karabiny wyborowe TRG, zestawy przeciwpancerne Spike, lekkie moździerze, systemy
artyleryjskie Regina, wyrzutnie rakietowe Langusta, stacje radiolokacyjne, radiostacje,
111
Sz
112
śmigłowce Sokół, samoloty wielozadaniowe F-16 i transportowe CASA, rakiety
dla okrętów wojennych oraz wyposażenie i uzbrojenie dla jednostek specjalnych.
▪ Narodowe Siły Rezerwowe mają wzmocnić potencjał zawodowych sił zbrojnych
oraz realizować zadania z zakresu zarządzania kryzysowego.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień zadania realizowane przez Siły Zbrojne RP.
2. Scharakteryzuj strukturę Sił Zbrojnych RP.
3. Wymień uzbrojenie Sił Zbrojnych RP.
4. Opisz zadania, jakie wyznaczono Narodowym Siłom Rezerwowym.
5. Wyjaśnij, kogo nazywamy żołnierzem rezerwy.
www.wp.mil.pl
www.wojsko-polskie.pl
www.wceo.wp.mil.pl
Sz
3
Ochrona
ludności i obrona cywilna
▪ Międzynarodowe prawo humanitarne
▪ Ochrona ludności i zwierząt
▪ Ostrzeganie i alarmowanie
Sz
114
15
Międzynarodowe
prawo humanitarne
▪ Najwyższą wartością jest życie ludzkie.
▪ Prawo humanitarne spisano z myślą, by chronić człowieka w czasie konfliktu zbrojnego.
▪ Drugą w kolejności wartością są dobra kultury, które również są chronione przez prawo
międzynarodowe.
GENEZA MIĘDZYNARODOWEGO
PRAWA HUMANITARNEGO
Wojny od zawsze niosły ze sobą zniszczenia
i cierpienie walczących żołnierzy i ludności
cywilnej. Ci pierwsi nie otrzymywali pomocy
medycznej i większość z nich umierała z powodu odniesionych ran. Ludność cywilna
była narażona na grabieże, przesiedlenia
i głód, a od XX wieku – na bombardowania
dywanowe miast i użycie broni masowego
rażenia.
Prawo humanitarne spisano z naturalnej
potrzeby ochrony osób bezbronnych – rannych na polu walki, jeńców, kobiet, dzieci,
osób starszych – w sytuacji zagrożenia życia
i zdrowia. Źródłem prawa humanitarnego
są normy zwyczajowe, które kształtowały
się wraz z rozwojem cywilizacyjnym ludzkości. Określały one formy wszczynania
i kończenia wojen, zasady traktowania i wykupu jeńców, traktowania zakładników jako
gwarantów zawartych postanowień, ochrony
ludności cywilnej, duchownych itp.
Wraz z rozwojem chrześcijaństwa starano
się wprowadzić zakaz walki w określone dni
tygodnia i święta religijne, potwierdzono
prawo azylu w kościele. Starano się także
zakazać używania łuku i kuszy jako broni
zbyt śmiercionośnych, ale tylko w stosunku
do chrześcijan. Jednak wojna rządziła się
własnymi prawami, a jeńcy i ludność cywilna byli zdani na łaskę zwycięzców.
Obóz uchodźców z Kosowa
Sz
M I Ę D Z Y N A RO D OW E P R AWO H U M A N I TA R N E
Dopiero w XIX wieku powstały oficjalne
dokumenty mające charakter umów międzynarodowych. Jednym z pierwszych była
Deklaracja w przedmiocie prawa wojny morskiej, podpisana w Paryżu w 1856 roku, która
ostatecznie zniosła korsarstwo.
W 1864 roku rząd Szwajcarii zwołał międzynarodową konferencję, na której przyjęto
konwencję O polepszeniu losu rannych wojskowych w armiach w polu będących, zwaną również pierwszą konferencją czerwonokrzyską,
stanowiącą, że:
▪ ambulanse i szpitale wojskowe będą
uznane za neutralne, chronione i szanowane
przez walczące strony;
▪ personel szpitali i ambulansów oraz kapelani mają korzystać z neutralności;
▪ ranni lub chorzy żołnierze będą zbierani
z pola walki, bez względu na to, do której
z walczących stron należą;
▪ dla szpitali, ambulansów i transportów
ewakuacyjnych będzie przyjęty znak rozpoznawczy – biała flaga z czerwonym krzyżem
i flaga narodowa; personel medyczny będzie
miał białą opaskę z czerwonym krzyżem.
Konwencję szwajcarską podpisało 16 państw.
Stworzyła ona podstawy do dalszego rozwijania międzynarodowego prawa humanitarnego, dotyczącego konfliktów zbrojnych,
które dziś składa się z czterech części:
▪ Prawa przeciwwojennego – zapobiegającego
konfliktom;
▪ Prawnych ograniczeń walki zbrojnej;
▪ Ochrony ofiar wojny i dóbr kultury;
▪ Odpowiedzialności za naruszenie prawa humanitarnego.
KONWENCJA – od łacińskiego słowa conventio
– oznacza umowę, układ. Umowa może mieć charakter
społeczny lub międzynarodowy i dotyczyć spraw
politycznych, gospodarczych i innych.
ludzkie były jeszcze większe. Cztery lata
po zakończeniu konfliktu społeczność międzynarodowa rozpoczęła proces wprowadzania nowych rozwiązań prawnych.
12 sierpnia 1949 roku na międzynarodowej
konferencji w Genewie uchwalono cztery
konwencje. Wraz z protokołami dodatkowymi z 1977 roku są one głównymi dokumentami międzynarodowego prawa humanitarnego.
Konwencje genewskie z 1949 roku obowiązują:
▪ zawsze, gdy toczą się działania wojenne;
▪ wszystkie strony konfliktu, nawet gdy
jedna z nich nie jest stroną konwencji;
▪ od momentu rozpoczęcia działań zbrojnych do chwili ostatecznego powrotu do poprzedniego miejsca pobytu osób podlegających ochronie;
▪ osoby chronione – nie można zrzec się
przysługującej ochrony prawnej.
I konwencja genewska: O polepszeniu losu
rannych i chorych w armiach czynnych zabrania zabijania lub ranienia przeciwnika poddającego się lub wyłączonego z walki. Osoby
wyłączone z walki (ranni, chorzy i jeńcy)
oraz te, które nie uczestniczą bezpośrednio
w działaniach zbrojnych, mają prawo do poszanowania i w każdych okolicznościach
powinny być chronione i traktowane humanitarnie. Pojmani kombatanci (uczestnicy walki zbrojnej) oraz osoby cywilne,
które są we władzy strony przeciwnej, mają
prawo do poszanowania ich życia, godności,
praw osobistych i przekonań, do wymiany
korespondencji ze swoimi rodzinami oraz
mogą korzystać z wszelkiej pomocy z zewnątrz. Ochroną objęci są także: personel
medyczny i duchowni, zakłady lecznicze,
KONWENCJE GENEWSKIE
I PROTOKOŁY DODATKOWE
Podczas I wojny światowej użyto na szeroką skalę nowych rodzajów broni i metod
walki, takich jak: broń chemiczna, pierwsze
bombardowania lotnicze miast, a także branie do niewoli setek tysięcy jeńców wojennych. Podczas II wojny światowej cierpienia
115
Sz
116
Znaki rozpoznawcze Czerwonego Krzyża, Czerwonego Kryształu i Czerwonego Półksiężyca
środki transportu medycznego oraz sprzęt
i materiały przeznaczone do użytku medycznego. Znakiem tej ochrony są emblematy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego
Półksiężyca oraz Czerwonego Kryształu
(od 2007 roku) na białym tle, które także
podlegają ochronie.
II konwencja genewska: O polepszeniu losu
rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych
na morzu określa zasady postępowania wobec uczestników działań zbrojnych wyłączonych z walki wskutek zranień lub choroby
oraz rozbitków na morzu. Według zapisów
konwencji, jeżeli nie podejmują oni wrogich
działań, winni być traktowani w sposób humanitarny, czyli:
▪ powinni być szanowani i leczeni;
▪ w przypadku dostania się w ręce nieprzyjaciela mają prawa, które gwarantuje im status
jeńca;
▪ ludność cywilna i statki cywilne mają prawo
pomagać rannym, chorym i rozbitkom;
▪ formacje sanitarne oraz statki są chronione i nie mogą być atakowane;
▪ personel sanitarny i duchowny powinien
być szanowany i chroniony;
▪ znak rozpoznawczy Czerwonego Krzyża,
Czerwonego Półksiężyca lub Czerwonego
Kryształu może być używany jedynie przez
osoby upoważnione do niesienia pomocy
rannym, chorym i rozbitkom oraz umieszczany na obiektach i sprzęcie przeznaczonym do tego celu.
III konwencja genewska: O traktowaniu jeńców wojennych – określa zasady ich traktowania. Według jej zapisów wzięcie do niewoli
jest formą wyłączenia z walki zbrojnej jej
uczestników. Jeniec jest we władzy państwa
nieprzyjacielskiego, a nie osób lub oddziałów, które go pojmały. Z chwilą ustania powodów zatrzymania w niewoli oraz po faktycznym ustaniu działań zbrojnych jeńcy
powinni być zwolnieni.
Pomoc medyczna udzielana jeńcom wojennym
Status jeńca – uprawnienia i obowiązki.
▪ W razie wzięcia do niewoli jeniec zobowiązany jest podać swoje nazwisko i imiona, datę
urodzenia, stopień wojskowy oraz numer posiadanej legitymacji.
▪ Jeniec nie ma obowiązku wierności wobec
mocarstwa zatrzymującego; za próbę ucieczki
z niewoli może być karany tylko dyscyplinarnie.
Sz
▪ Jeńcy mają prawo do poszanowania godności
osobistej i wyznania, do warunków bytowania
i wyżywienia zapewniających im zachowanie
zdrowia, do wymiany korespondencji i praktyk
religijnych.
▪ Jeńcy nie mogą być wykorzystywani do działań zbrojnych ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia.
▪ Jeniec nie może zrzec się samodzielnie
uprawnień przysługujących mu z mocy konwencji, w tym statusu jeńca.
IV konwencja genewska: O ochronie osób
cywilnych podczas wojny zapewnia ochronę
ludności cywilnej w czasie działań zbrojnych
oraz podczas okupacji wojennej. Otacza
szczególną ochroną dzieci, kobiety, osoby
starsze i chore. Osoby cywilne, będące we
władzy strony przeciwnej, mają prawo do poszanowania ich osoby, honoru, praw rodzinnych, praktyk religijnych oraz zwyczajów.
OSOBĄ CYWILNĄ jest każda osoba, która nie
należy do sił zbrojnych jakiegokolwiek z państw i nie
bierze udziału w walce.
LUDNOŚĆ CYWILNA obejmuje wszystkie osoby
cywilne.
▪ deportacji lub przesiedlania własnej ludności cywilnej na terytorium okupowane.
Konwencja zobowiązuje do:
▪ zapewnienia ludności cywilnej podstawowego minimum warunków egzystencji;
▪ traktowania jej w sposób humanitarny;
▪ otoczenia szczególną opieką osób potrzebujących pomocy;
▪ poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych ludności cywilnej do przetrwania.
Zasady ogólne, wspólne dla czterech konwencji.
▪ Konwencje mają zastosowanie we wszelkich okolicznościach, gdy tylko istnieje konflikt zbrojny. W przypadku wojny domowej
należy zachować podstawowe zasady humanitarne (minimum humanitaryzmu).
▪ Zakazuje się brania zakładników, egzekucji bez legalnego wyroku, zabrania zadawania tortur, podobnie jak wszelkiego traktowania okrutnego lub poniżającego.
▪ Zakazane jest stosowanie aktów zemsty.
▪ Nikt nie może być zmuszany do rezygnacji ani nie może dobrowolnie zrezygnować
z ochrony przyznanej przez konwencje.
▪ Osoby chronione powinny zawsze móc
korzystać z opieki mocarstwa opiekuńczego (państwo neutralne zobowiązane jest
do ochrony ich interesów) oraz opieki Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża.
Spotkanie żołnierzy z ludnością cywilną nieuczestniczącą
w walce zbrojnej
PAMIĘTAJ!
Obecność wśród ludności cywilnej pojedynczych
osób nieodpowiadających określeniu osoby cywilnej
nie pozbawia tej ludności jej cywilnego charakteru.
PROTOKOŁY DODATKOWE Z 1977 ROKU
DO KONWENCJI GENEWSKICH
Konwencja zabrania:
▪ zmuszania ludności cywilnej do służby
wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika;
▪ przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z terytoriów okupowanych;
Protokół dodatkowy I dotyczy ochrony ofiar
międzynarodowych konfliktów zbrojnych:
▪ zabrania atakowania ludności cywilnej;
▪ zabrania atakowania szpitali i urządzeń
służących opiece nad rannymi i chorymi;
117
Sz
118
▪ zabrania dokonywania ataków, które nie
są skierowane przeciwko określonym celom
wojskowym, oraz niszczenia dóbr niezbędnych do przetrwania ludności;
▪ zabrania stosowania środków powodujących szkody w środowisku naturalnym;
▪ określa sytuację prawną organizacji obrony
cywilnej podczas konfliktów zbrojnych;
▪ stanowi uzupełnienie postanowień czterech konwencji genewskich z 1949 roku.
Protokół dodatkowy II dotyczy ochrony ofiar
niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych:
▪ obowiązuje strony konfliktu toczącego się
wewnątrz jednego państwa;
▪ upoważnia do niesienia ofiarom pomocy
oraz zapewnia przestrzeganie praw humanitarnych.
Zasady ogólne, wspólne dla protokołów dodatkowych I i II z 1977 roku, do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 roku:
▪ stanowią rozwinięcie postanowień konwencji genewskich (I–IV);
▪ zapewniają w większym niż dotychczas
stopniu ochronę ofiarom międzynarodowych konfliktów zbrojnych;
▪ zapewniają ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych niemiędzynarodowych (wewnętrznych), jednak zakres tej ochrony jest
mniejszy;
▪ wraz z konwencjami genewskimi tworzą
system prawny międzynarodowej ochrony
ofiar konfliktów zbrojnych.
Protokół dodatkowy III z 2005 roku nakazuje
personelowi sanitarnemu, który nie używa
znaku czerwonego krzyża lub czerwonego
półksiężyca używanie symbolu czerwonego
kształtu (foto na górze s. 116).
taryzmu, która zakazuje zadawania niepotrzebnych cierpień. Dlatego wojskowi zobowiązani są do minimalizowania strat przez
wydawanie ostrzeżeń oraz dobór właściwych
środków walki.
Zasada konieczności wojennej (wojskowej)
oznacza użycie sił zbrojnych tylko w przypadku operacji wojskowych. Takie użycie sił
zbrojnych jest zgodne z prawem wojennym.
Zasada proporcjonalności uwzględnia korzyści wojskowe i względy humanitarne. Ma
miejsce wówczas, gdy strony nie powodują
niezamierzonych strat i szkód cywilnych
w stosunku do oczekiwanego efektu przeprowadzonego ataku.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
ZA NIEPRZESTRZEGANIE
MIĘDZYNARODOWEGO
PRAWA HUMANITARNEGO
Po II wojnie światowej zostały podjęte działania mające na celu określenie odpowiedzialności za przestępstwa wojenne. Rządy:
Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej
Brytanii i Związku Radzieckiego podpisały
porozumienie o ściganiu i karaniu głównych
przestępców wojennych z państw Osi.
Do porozumienia dołączono Kartę Międzynarodowego Tr ybunału Wojskowego.
OGRANICZENIA W PROWADZENIU
WALKI ZBROJNEJ
Strony konfliktu są ograniczone prawem
w zakresie stosowania dowolnych metod
i środków walki. W planowaniu operacji
wojskowych obowiązuje zasada humani-
Proces norymberski
Sz
Wymienione zasady prawa międzynarodowego mają również zastosowanie w funkcjonowaniu Międzynarodowego Trybunału
Karnego dla Rwandy w Aruszy, sądzącego
zbrodniarzy wojennych w Rwandzie, oraz
Międzynarodowego Trybunału Karnego dla
byłej Jugosławii w Hadze.
Dokumenty te stały się podstawą przeprowadzonych w Norymberdze i Tokio procesów
zbrodniarzy wojennych.
Zasady sformułowane w porozumieniu
wielkich mocarstw i w Karcie Trybunału
Norymberskiego są częścią powszechnego
międzynarodowego prawa humanitarnego.
Stanowią one, że:
▪ Kto dopuszcza się zbrodni międzynarodowej,
ponosi za to odpowiedzialność i karę.
▪ Jeżeli prawo krajowe nie przewiduje kary
za popełnienie zbrodni międzynarodowych,
to ta okoliczność nie zwalnia od odpowiedzialności osoby, która takiej zbrodni się dopuściła.
▪ Jeżeli zbrodnię [mającą charakter międzynarodowy] popełniła osoba działająca jako
głowa państwa lub funkcjonariusz publiczny,
to ta okoliczność nie zwalnia jej od odpowiedzialności […] i nie zmniejsza wymiaru kary.
▪ Działanie na rozkaz rządu lub przełożonego
nie zwalnia od odpowiedzialności, lecz ta okoliczność może wpłynąć na złagodzenie kary.
▪ Oskarżony, który popełnił zbrodnię międzynarodową, ma prawo do bezstronnego i rzetelnego procesu.
▪ Zbrodniami międzynarodowymi są: zbrodnie
przeciwko pokojowi, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne, zdefiniowane w Karcie Trybunału Norymberskiego.
MIĘDZYNARODOWY RUCH
CZERWONEGO KRZYŻA
I CZERWONEGO PÓŁKSIĘŻYCA
W 1859 roku rozegrała się krwawa bitwa
pod Solferino. Świadkiem tego wydarzenia
był Szwajcar Henry Dunant, który, wstrząśnięty widokiem pobojowiska – tysięcy zabitych i pozostawionych bez jakiejkolwiek pomocy żołnierzy, opisał swoje traumatyczne
przeżycia w książce Wspomnienie Solferino.
Przedstawił w niej także ideę zorganizowania pomocy medycznej dla rannych podczas
wojny.
W 1863 r. Henry Dunant wraz z czterema
innymi osobami założył w Genewie Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym Wojskowym. W 1875 roku organizacja ta zmieniła
nazwę na Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK).
Radovan Karadžić sądzony przed Międzynarodowym
Trybunałem Karnym dla byłej Jugosławii w Hadze
Pomoc humanitarna niesiona przez żołnierzy na terenach
objętych konfliktem zbrojnym
119
Sz
120
Obecnie Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża działa na podstawie własnego
statutu oraz przepisów prawa międzynarodowego, zawartych w konwencjach genewskich
z 1949 roku i ich protokołach dodatkowych.
Pełni rolę mediatora w międzynarodowych
i wewnętrznych konfliktach zbrojnych oraz
prowadzi akcje humanitarne, niosąc pomoc
ofiarom.
Delegaci MKCK odwiedzają jeńców wojennych i więźniów politycznych, pomagają
w łączeniu rozdzielonych przez wojnę rodzin. Organizują konwoje z pomocą humanitarną, prowadzą szpitale i wytwórnie
protez. Są wszędzie tam, gdzie toczą się
konflikty zbrojne.
W roku 1919, w celu koordynacji działalności stowarzyszeń krajowych, utworzono Międzynarodową Federację Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca,
która od 1991 roku zwana jest Ligą Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.
Powołany w Genewie
w 1863 r.
Powołana w Genewie
w 1919 r.
Struktura organizacji Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
Sz
Polski Czerwony Krzyż został utworzony
w 1919 roku. Jego członkowie nieśli pomoc
ofiarom także podczas II wojny światowej,
a po jej zakończeniu – repatriantom, sierotom, chorym, osobom poszukującym swoich
rodzin lub zaginionych bliskich.
Ruch Czerwonego Krzyża nie ma charakteru politycznego ani religijnego, a jego idea
zawarta jest w siedmiu podstawowych zasadach:
▪ humanitaryzmu – ochrona życia i zdrowia
oraz godności człowieka;
▪ bezstronności – kieruje się rzeczywistymi potrzebami cierpiącego człowieka bez względu
na rasę, narodowość, wyznawaną wiarę czy
poglądy polityczne;
▪ neutralności – nigdy nie jest stroną w konfliktach politycznych;
▪ niezależności – zachowuje niezależność
od rządu swojego kraju;
▪ dobrowolności – jego członkowie działają
z własnej i nieprzymuszonej woli;
▪ jedności – w każdym kraju istnieje tylko
jedno, otwarte dla wszystkich, stowarzyszenie Czerwonego Krzyża lub Czerwonego
Półksiężyca;
▪ powszechności – stowarzyszenia krajowe
są równe i wzajemnie się wspierają.
Historia rabunku wojennego dóbr kultury
jest tak stara jak historia wojen. Dzieła
sztuki były grabione przez wojska walczących państw, które traktowały przedmioty
mające wielką wartość jako łup wojenny.
A gdy najeźdźcy zrabowali już wszystkie
wartościowe nieruchomości i przedmioty,
burzyli lub podpalali całe miasta. Taki właśnie los spotkał Kartaginę, Korynt, bibliotekę
w Aleksandrii czy Świątynię Jerozolimską.
W czasach nowożytnych, w 1527 roku,
miało miejsce katastrofalne splądrowanie Rzymu przez wojska cesarza Karola V.
W XVII wieku największych rabunków
w Europie dokonywano podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648). Szczególnie bezwzględnie postępowały wojska szwedzkie.
W XIX wieku na miano największego grabieżcy dóbr kultury zasłużył Napoleon Bonaparte. Nie oszczędził bowiem żadnego kraju,
który podbił lub pokonał.
Podczas I i II wojny światowej dokonywano
rabunku dzieł sztuki i zabytków kultury
na wielką skalę. Do dziś nie odnaleziono
Bursztynowej Komnaty czy dzieł sztuki skradzionych przez nazistowskich dygnitarzy
z muzeów całej Europy.
Dubrownik ostrzelany przez serbską artylerię
Płonący Zamek Królewski w Warszawie
OCHRONA DÓBR KULTURY
121
Sz
122
W trakcie konfliktów po II wojnie światowej
dobra kultury również były celami ataków.
Przykładem takich działań jest ostrzał zabytkowego Dubrownika przez serbską artylerię
w 1991 roku podczas wojny na Bałkanach.
Polska poniosła ogromne straty dóbr kultury
w czasie potopu szwedzkiego, okresie zaborów, powstań narodowych oraz w wyniku I i II
wojny światowej. Jedną z największych była
utrata insygniów koronacyjnych królów Polski zrabowanych w 1795 roku przez Prusaków.
KONWENCJA HASKA Z 1954 ROKU
Skala zniszczeń podczas II wojny światowej
uświadomiła światu konieczność podjęcia
zdecydowanych działań, mających na celu
ochronę dóbr kultury. Ich efektem było podpisanie 14 maja 1954 roku konwencji haskiej
(Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego). Współpraca wielu
państw zaowocowała również utworzeniem
Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną, do którego
członkowie konwencji mają prawo wpisywać nieruchome dobra kultury oraz miejsca
przechowywania ruchomych dóbr kultury.
▪ gmachy – których przeznaczeniem jest
przechowywanie dóbr kulturalnych ruchomych, np.: muzea, biblioteki, archiwa oraz
schrony, w których przechowuje się dobra
kultury na wypadek wojny;
▪ ośrodki – obejmujące znaczną liczbę dóbr
kultury, zwane ośrodkami zabytkowymi.
Na konferencji w Hadze ustalono również
specjalny znak na oznaczenie dóbr kultury.
Zaprojektował go Polak, uczestnik konferencji – profesor Jan Zachwatowicz. Jest nim
tarcza skierowana ostrzem w dół, podzielona
wzdłuż przekątnych na cztery pola (czwórdzielna w krzyż skośny), dwa błękitne i dwa
białe. Znak w układzie potrójnym może być
używany jedynie do identyfikacji dóbr kultury nieruchomych, które podlegają szczególnej ochronie.
Międzynarodowe znaki rozpoznawcze dóbr kultury
DOBREM KULTURY jest każdy przedmiot ruchomy
lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturowego ze względu
na wartość historyczną, naukową lub artystyczną.
Według konwencji haskiej dobra kultury
dzielimy na:
▪ ruchome dobra kultury – obrazy, rzeźby,
zabytkowe stroje, rękopisy, starodruki, nuty,
broń, numizmaty, przedmioty związane
z kulturą ludową;
▪ nieruchome dobra kultury – zabytki architektury, cmentarze, obiekty etnograficzne,
pola bitewne, obiekty techniki i kultury
materialnej, parki narodowe i rezerwaty,
pomniki przyrody, obiekty archeologiczne
i paleontologiczne;
Obraz Dama z gronostajem Leonarda da Vinci ze zbiorów
Muzeum Czartoryskich w Krakowie
Sz
Zamek Królewski w Warszawie po odbudowie
▪ Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce
– dziedzictwo kulturalne 1978;
▪ Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski
obóz koncentracyjny i zagłady (1940 –1945)
▪ Puszcza Białowieska/Białowieżskaja Puszcza – dziedzictwo naturalne 1979 i 1992
(w 1979 roku na listę światowego dziedzictwa została wpisana część polska Białowieskiego Parku Narodowego; białoruska
część Puszczy Białowieskiej została wpisana
w 1992 roku i od tego czasu oba obszary tworzą jeden obiekt transgraniczny);
▪ Stare Miasto w Warszawie – dziedzictwo
kulturalne 1980;
▪ Stare Miasto w Zamościu – dziedzictwo
kulturalne 1992;
▪ średniowieczny zespół miejski Torunia
▪ zamek krzyżacki w Malborku – dziedzictwo kulturalne 1997;
▪ Kalwaria Zebrzydowska – dziedzictwo kulturalne 1999;
Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa
kulturalnego i naturalnego, podpisana w Paryżu w 1972 roku, wprowadziła do prawa
międzynarodowego określenia: dziedzictwo
kulturalne i dziedzictwo naturalne.
Listę ochrony specjalnej Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego
Ludzkości prowadzi Organizacja Narodów
Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki
i Kultury (United Nations Educational,
Scientif ic and Cultural Organisation). Nominacje do umieszczenia na liście zgłaszają poszczególne państwa. O wyborze
zgłaszanego obiektu lub obszaru decyduje
jego wartość historyczna bądź przyrodnicza i spełnienie przynajmniej jednego
z dziesięciu kryteriów. O wpisaniu obiektu
na listę światowego dziedzictwa rozstrzyga
konferencja UNESCO.
Na liście UNESCO znajdują się następujące
obiekty położone w Polsce:
▪ Stare Miasto w Krakowie – dziedzictwo
kulturalne 1978;
123
Sz
124
▪ kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy –
dziedzictwo kulturalne 2001;
▪ drewniane kościoły południowej Małopolski
i Podkarpacia – Binarowa, Blizne, Dębno,
Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa – dziedzictwo kulturalne 2003;
▪ Park Mużakowski – obiekt transgraniczny
polsko-niemiecki – dziedzictwo kulturalne
2004;
▪ Hala Stulecia we Wrocławiu – dziedzictwo
kulturalne 2006.
Hala Stulecia we Wrocławiu
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Powstanie międzynarodowego prawa humanitarnego miało na celu ograniczenie
tragicznych następstw wojny.
▪ W 1864 roku odbyła się w Genewie pierwsza konferencja międzynarodowego prawa
humanitarnego, na której przyjęto konwencję o ochronie rannych i chorych żołnierzy,
ustalono ochronę ambulansów i szpitali wojskowych oraz wprowadzono znak ochronny
– czerwony krzyż na białym tle.
▪ Kolejne konwencje genewskie określały zasady postępowania wobec ofiar wojny:
polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu, humanitarnego
traktowania jeńców wojennych, ochrony osób cywilnych.
▪ Protokół dodatkowy I określa zasady postępowania i ochrony ofiar
międzynarodowych konfliktów zbrojnych.
Sz
▪ Protokół dodatkowy II dotyczy ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych.
▪ Protokół dodatkowy III wprowadza znak czerwonego krzyształu.
▪ Międzynarodowe prawo humanitarne zobowiązuje strony konfliktu do ograniczenia
metod i środków walki w taki sposób, by chronić ludność cywilną przed dodatkowym
cierpieniem.
▪ Łamanie międzynarodowego prawa humanitarnego skutkuje odpowiedzialnością
prawną w sferze stosunków międzynarodowych.
▪ W 1863 roku powołano w Genewie Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym
Wojskowym, który w 1875 roku zmienił nazwę na Międzynarodowy Komitet Czerwonego
Krzyża (MKCK). W 1919 roku powołano Międzynarodową Federację Stowarzyszeń
Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, zwaną wówczas Ligą Czerwonego Krzyża
i Czerwonego Półksiężyca.
▪ MKCK pełni funkcję neutralnego pośrednika w międzynarodowych i wewnętrznych
konfliktach zbrojnych oraz prowadzi akcje humanitarne, niosąc pomoc ofiarom
tych konfliktów.
▪ Konferencja haska z 1954 roku wprowadziła prawną ochronę dóbr kultury. Celem tego
dokumentu jest zabezpieczenie dóbr kultury przed grabieżą i zniszczeniem podczas
działań wojennych.
▪ Dobra kultury zostały podzielone na: ruchome, nieruchome, gmachy i ośrodki.
▪ Dla dóbr kultury szczególnie chronionych ustalono specjalny znak.
▪ Ochroną dóbr kultury, będących dziedzictwem kulturalnym ludzkości, zajmuje się
UNESCO – organizacja działająca w ramach ONZ. Jej zasługą jest stworzenie listy
Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wyjaśnij, co oznacza pojęcie: międzynarodowe prawo humanitarne.
2. Omów genezę międzynarodowego prawa humanitarnego.
3. Wymień, z jakich części składa się prawo humanitarne.
4. Jakie są ogólne zasady obowiązujące w konwencjach genewskich.
5. Wyjaśnij, na czym polega odpowiedzialność za nieprzestrzeganie
międzynarodowego prawa humanitarnego.
6. Omów działalność MKCK.
7. Omów genezę ochrony dóbr kultury.
8. Wyjaśnij, jak rozumiesz pojęcie dobra kultury, i opisz, jak je dzielimy.
9. Narysuj znak ochrony specjalnej dóbr kultury.
10. Wymień pięć obiektów w Polsce wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa
Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości.
www.obronacywilna.pl
www.mswia.gov.pl
www.pck.pl
125
Sz
126
16
Ochrona ludności
i zwierząt
▪ W celu ochrony życia trzeba umieć posługiwać się indywidualnymi środkami ochrony dróg
oddechowych i skóry oraz znać zasady wykonywania zabiegów sanitarnych.
▪ Każdy obywatel musi wiedzieć, do czego służą zbiorowe środki ochrony, schrony i ukrycia,
a także na czym polega ewakuacja i jakie są jej zasady.
INDYWIDUALNE ŚRODKI OCHRONY
DRÓG ODDECHOWYCH I SKÓRY
Indywidualne środki ochrony zabezpieczają
przed środkami trującymi, toksycznymi
środkami przemysłowymi, biologicznymi,
pyłem promieniotwórczym oraz częściowo
przed działaniem promieniowania cieplnego
wybuchów jądrowych.
Do indywidualnych środków ochrony ludności przed skażeniami należą:
▪ maska przeciwgazowa i odzież ochronna;
▪ indywidualne pakiety do likwidacji skażeń.
Do indywidualnych środków ochrony dróg
oddechowych zalicza się:
▪ maski przeciwgazowe filtracyjne i izolacyjne różnych typów;
▪ respiratory;
▪ maski tkaninowe i opaski przeciwpyłowe
wykonane we własnym zakresie (chroniące
przed skażeniami promieniotwórczymi).
Maska przeciwgazowa filtracyjna MP-4 służy
do ochrony dróg oddechowych, oczu i twarzy
przed działaniem środków trujących, biologicznych oraz substancji promieniotwórczych. Wkładki filtrosorpcyjne oczyszczają
powietrze z par środków trujących i toksycznych aerozoli. Nagłowie taśmowe umożliwia szczelne dopasowanie maski do twarzy.
Przed założeniem maski należy przetrzeć
szybki okularowe tkaniną przeciwzroszeniową, która zapobiega potnieniu okularów.
Nakładki okularowe powinno się zakładać
przy temperaturze poniżej 0°C. Maskę przeciwgazową należy przechowywać w worku
z folii, który chroni ją przed zamoknięciem.
Maska przeciwgazowa MP-5
Maska przeciwgazowa filtracyjna MP-5 jest
przystosowana do pobierania płynów bez konieczności jej zdejmowania.
W obronie cywilnej są w wyposażeniu starsze i nowsze typy masek filtracyjnych, np.
MS Heros, MT-213/2.
Sz
O C H RO N A L U D N O Ś C I I Z W I E R Z ĄT
INDYWIDUALNE ŚRODKI
OCHRONY SKÓRY
Do ochrony skóry przed działaniem szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia i życia
substancji oraz środków chemicznych służy
odzież ochronna. Zabezpiecza ona skórę
przed działaniem środków trujących, broni
biologicznej, substancji promieniotwórczych,
promieniowania cieplnego wybuchu jądrowego oraz przed środkami zapalającymi.
Maska filtracyjna MT-213/2
a)
PAMIĘTAJ!
b)
c)
W maskach izolacyjnych drogi oddechowe i oczy
są całkowicie odizolowane od skażonego środowiska. Osoba używająca maski oddycha powietrzem
zawartym lub wytwarzanym w urządzeniu wchodzącym w skład maski.
Jako pierwszą zawsze zakłada się maskę przeciwgazową lub zastępczy środek ochrony dróg
oddechowych.
Jeśli w sytuacji zagrożenia nie dysponujemy
opisanymi środkami ochrony dróg oddechowych, możemy wykorzystać środki zastępcze.
Są nimi: opaska przeciwpyłowa lub maska
tkaninowa. Można zastosować również
respiratory, półmaski przeciwpyłowe lub
maski przemysłowe. W niektórych z nich stosowane są pochłaniacze par gazów kwaśnych,
cyjanowodoru, amoniaku i tlenku węgla.
a)
Odzież ochronna OP-1 użyta jako: a) narzutka, b) płaszcz,
c) kombinezon
b)
a)
b)
c)
Odzież ochronna lekka dwuczęściowa: a) bluza, b) rękawice
ochronne trzypalcowe, c) spodnie z szelkami i pończochami
ochronnymi
Środki ochrony dróg oddechowych: a) kaptur ochronny
(maska ucieczkowa) b) półmaski ochronne przeciwpyłowe
127
Sz
128
Do środków ochrony skóry należą:
▪ ogólnowojskowa odzież ochronna OP-1M;
▪ lekka odzież ochronna L-1 i L-2;
▪ filtracyjna odzież ochronna FOO-1.
W skład ogólnowojskowej odzieży ochronnej wchodzą: płaszcz, pończochy i rękawice ochronne. Ogólnowojskową odzież
ochronną OP-1M można założyć jako narzutkę, płaszcz ochronny lub kombinezon.
Inne typy to: odzież ochronna lekka jednoczęściowa (L-1) i dwuczęściowa (L-2).
ZASTĘPCZE ŚRODKI OCHRONY SKÓRY
Zastępcze środki ochrony skóry zabezpieczają przed pyłem promieniotwórczym, ale
mają ograniczone właściwości ochronne
przed środkami chemicznymi i biologicznymi. Zaliczamy do nich:
▪ płaszcze oraz peleryny przeciwdeszczowe
z gumy i podgumowane, z płótna impregnowanego, tkanin z włókien sztucznych,
folii itp.;
▪ fartuchy ochronne gumowe, z tkanin podgumowanych i impregnowanych, skórzane
i z tworzyw sztucznych;
▪ kombinezony skórzane i ubiory z folii metalizowanej;
▪ buty gumowe, skórzane i z tworzyw
sztucznych;
▪ okulary ochronne (przemysłowe, motocyklowe, narciarskie, pływackie);
▪ nakrycia głowy gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych.
Ze środków tych można skompletować
odzież ochronną, która – uzupełniona maską, półmaską przemysłową lub tkaninową
– umożliwi wykonanie czynności ratunkowych, prac gospodarskich, a także pokonanie
krótkiego odcinka terenu skażonego.
ZBIOROWE ŚRODKI
OCHRONY LUDNOŚCI
Filtracyjna odzież ochronna
Filtracyjna odzież ochronna FOO-1 przeznaczona jest do indywidualnej ochrony skóry
przed parami i aerozolami środków trujących. Chroni również przed pyłem promieniotwórczym i aerozolami biologicznymi.
W komplecie znajdują się: kurtka z kapturem, spodnie na szelkach, rękawice z ocieplaczami, kalosze, torba na odzież, torba
na rękawice i kalosze. Jest to zaawansowana
technologicznie odzież ochronna.
Do zbiorowej ochrony ludności przed skutkami działań zbrojnych, katastrof ekologicznych lub przemysłowych, a także ochrony
dóbr kultury i nauki służą specjalnie zbudowane i wyposażone budowle ochronne.
Są to obiekty odpowiednio konstrukcyjnie
przygotowane i wyposażone w infrastrukturę techniczną.
Każda budowla ochronna ma wejście
z przedsionkami wyposażonymi w gazoszczelne drzwi, odporne na działanie wysokiego ciśnienia i odłamów, komory schronowe, komorę filtrowentylacyjną, węzeł
sanitarny oraz tunelowe wyjście awaryjne,
wyprowadzone poza strefę zagruzowania,
Sz
łopaty, łomy) oraz zapas żywności, leków
czy sprzętu łączności.
Urządzenie filtrowentylacyjne obiektu zbiorowej ochrony przed skażeniami stanowi
jego zasadniczy element zapewniający
oczyszczanie powietrza zewnętrznego, usuwanie powietrza wydychanego i utrzymywanie nadciśnienia uniemożliwiającego przenikanie skażonego powietrza do wnętrza.
wynoszącego połowę wysokości budynku
plus 3 m, służące do dostarczania powietrza.
Budowlami ochronnymi o wysokiej wytrzymałości konstrukcji są schrony. Wyposażone są one w urządzenia zabezpieczające
ludność przed działaniem wszystkich czynników rażenia broni konwencjonalnej, jądrowej, chemicznej, biologicznej i toksycznych
środków przemysłowych.
PAMIĘTAJ!
W okresie pokoju schrony powinny być utrzymywane w takim stanie, aby można było doprowadzić
je do gotowości, do zajęcia przez ludzi, w czasie
nie dłuższym niż 72 godziny.
Model schronu pod budynkiem
1 – wejście do schronu, 2 – przedsionki, 3 – korytarz,
4 – komory schronowe, 5 – komora filtrowentylacyjna,
6 – pomieszczenie obsługi schronu, 7 – magazyn
podręczny, 8, 9, – komory rozprężenia, 10 – zbiorniki
przepływowe, 11 – umywalnie, 12 – węzeł sanitarny (WC),
13 – wyjście zapasowe
Stacja filtrów
Innym elementem zbiorowej ochrony ludności są ukrycia. Muszą w nich znajdować się
instalacje, urządzenia i sprzęt kwaterunkowy
oraz materiały niezbędne do zapewnienia
ludności warunków do przetrwania. Obiekty
te mogą być wyposażone tylko w wentylator (dmuchawę) do dostarczania powietrza
i wstępnego oczyszczania pomieszczenia
z pyłów.
Ukrycia to głównie umocnione podpiwniczenia w budynkach. Służą chwilowemu ukryciu przed skutkami bombardowań, opadem
promieniotwórczym, skażeniem środkami
trującymi, w tym toksycznymi środkami
przemysłowymi.
Zapewnienie ochrony oraz warunków do
przetrwania osób przebywających w schronie przez co najmniej 3 dni, bez pomocy
z zewnątrz, wymaga: wyposażenia go w specjalistyczne urządzenia oraz instalacje
filtrowentylacyjne, zaopatrzenia w wodę
i urządzenia do odprowadzania ścieków,
ogrzewania oraz energii elektrycznej. Niezbędny do przetrwania jest także sprzęt
kwaterunkowy (łóżka, ławki, krzesła, stoły
itp.), przeciwpożarowy, ratunkowy (kilofy,
129
Sz
130
W przypadku zagrożenia środkami trującymi miejscowa ludność zostanie wcześniej
poinformowana za pomocą systemu wczesnego ostrzegania. W ramach powszechnej
samoobrony mieszkańcy są zobowiązani
do przygotowania ukryć doraźnych własnymi siłami. W tym celu, w porozumieniu
z terenowym szefem obrony cywilnej, podejmują następujące działania:
▪ typują obiekty lub pomieszczenia, w których planują wykonać ukrycia doraźne;
▪ określają rodzaj prac, jakie należy wykonać, aby obiektowi nadać charakter budowli
ochronnej.
Ukryciami doraźnymi będą najczęściej podpiwniczenia budynków, w których wcześniej
wykonano wzmocnienia stropów, uszczelniono pomieszczenia przez zamurowanie
zbędnych otworów i uszczelnienie drzwi.
Mogą mieć zainstalowane urządzenie filtrowentylacyjne lub wentylator. Jeżeli zezwalają
na to warunki konstrukcyjne, powinny mieć
dwa wyjścia – główne i zapasowe.
Jako schrony lub zastępcze budowle ochronne (ukrycia) mogą służyć stacje metra,
podziemne przejścia komunikacyjne, tunele i parkingi podziemnie, po uprzednim
ich przygotowaniu. Należy zaprojektować
zainstalowanie tam urządzeń filtrowentylacyjnych (wentylatorów), wykonać prace
uszczelniające i przygotować pomieszczenia
do przebywania ludzi.
PAMIĘTAJ!
Przebywając w budowli ochronnej, trzeba się
podporządkować poleceniom służby porządkowej
(schronowej).
W budowli ochronnej nie wolno:
– przetrzymywać zwierząt domowych, materiałów
łatwopalnych oraz wydzielających silny zapach;
– wykonywać żadnych czynności, które powodują
nadmierne zużycie tlenu: palić papierosów, lampek
i kuchenek gazowych, naftowych, świec itp.
Przebywając w budowli ochronnej, trzeba ściśle
przestrzegać przepisów sanitarno-higienicznych.
EWAKUACJA LUDNOŚCI
Ewakuacja jest jednym z podstawowych działań mających na celu ochronę życia i zdrowia
ludzi oraz zwierząt, ratowanie mienia, w tym
zabytków i ważnej dokumentacji, w razie wystąpienia różnego rodzaju zagrożeń.
Ewakuację ludności planuje się i przygotowuje w czasie pokoju, a realizuje w czasie
kryzysu, zagrożenia lub wojny. Podlegają
jej wszyscy, którzy znajdują się w rejonie
zagrożenia. Pierwszeństwo do ewakuacji
mają: dzieci, kobiety ciężarne, osoby niepełnosprawne, osoby przebywające w zakładach
opiekuńczych, domach dziecka, szpitalach dla
przewlekle i nieuleczalnie chorych itp. Znajomość odpowiednich danych pozwoli na właściwe zaplanowanie środków transportu oraz
przygotowanie miejsc czasowego pobytu.
Ewakuacja polega na zorganizowanym
przemieszczeniu ludności, zwierząt i mienia z rejonów, gdzie występują zagrożenia,
do miejsc bezpiecznych.
PAMIĘTAJ!
Ze względu na rodzaj niebezpieczeństwa wyróżnia
się ewakuację I, II i III stopnia.
Widok jednej ze stacji warszawskiego metra
Ewakuacja I stopnia polega na niezwłocznym
przemieszczeniu ludności (mienia) z rejonów, gdzie wystąpiło bezpośrednie zagrożenie
dla życia lub zdrowia ludzkiego, do rejonów
bezpiecznych. Realizuje się ją natychmiast po
pojawieniu się zagrożenia.
Sz
▪ wójt (burmistrz, prezydent miasta), jeżeli
stan wyjątkowy wprowadzono tylko na obszarze gminy (miasta);
▪ starosta, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono na obszarze większym niż jedna
gmina wchodząca w skład powiatu;
▪ wojewoda, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono na obszarze większym niż jeden powiat wchodzący w skład województwa;
▪ minister spraw wewnętrznych lub inny
(właściwy) minister, jeżeli stan wyjątkowy
wprowadzono na obszarze większym niż
jedno województwo;
▪ wojewoda – w przypadku zagrożeń radiacyjnych o zasięgu wojewódzkim;
▪ minister spraw wewnętrznych – w przypadku zagrożeń radiacyjnych o zasięgu krajowym.
Ludzie przebywający na terenie objętym
ewakuacją powinni po jej zarządzeniu:
▪ odłączyć dopływ wody, energii elektrycznej
i gazu oraz wygasić ogień w piecach i kominkach przed opuszczeniem domu;
▪ zabrać ze sobą dokumenty i przygotowany
bagaż z rzeczami osobistymi, środkami
indywidualnej ochrony przed skażeniami,
apteczką podręczną i żywnością na 2–3 dni;
▪ zabezpieczyć okna i drzwi;
▪ przymocować do każdego plecaka (walizki,
torby) kartki z nazwiskiem, imieniem i adresem miejsca docelowego;
▪ do ubrań dzieci i osób niepełnosprawnych
przyszyć kartki (identyfikatory) z ich danymi
personalnymi;
▪ ściśle wykonywać polecenia organów
obrony cywilnej i osób kierujących ewakuacją.
Ewakuacja szkoły podczas alarmu pożarowego
Ewakuacja II stopnia polega na przygotowanym przemieszczeniu ludności (mienia)
z rejonów przyległych do zakładów, obiektów
hydrotechnicznych oraz innych obiektów stanowiących zagrożenie dla ludności w przypadku ich awarii. Realizuje się ją w sytuacji
wystąpienia symptomów takiego zagrożenia.
Ewakuacja III stopnia polega na uprzednio
przygotowanym przemieszczeniu ludności i mienia w czasie stanu podwyższonej
gotowości obronnej państwa. Prowadzona
jest w związku z zagrożeniami związanymi
z kryzysem militarnym oraz wojną.
W ramach ewakuacji I, II i III stopnia należy
przewidzieć też samoewakuację.
SAMOEWAKUACJA to indywidualne przemieszczenie się ludności z rejonów, gdzie może wystąpić
lub wystąpiło zagrożenie dla życia i zdrowia, do miejsc
bezpiecznych, oparte na własnym transporcie
i indywidualnej możliwości zakwaterowania.
STAN WYJĄTKOWY to jeden ze stanów nadzwyczajnych państwa, którego wprowadzenie powoduje
m.in. ograniczenie określonych praw i swobód obywatelskich. Może zostać wprowadzony, gdy zostaną zagrożone: porządek konstytucyjny państwa, bezpieczeństwo obywateli, porządek publiczny, istnieje poważne
zagrożenie atakami terrorystycznymi lub wystąpią
klęski żywiołowe.
W przypadku ewakuacji I i II stopnia decyzję
o jej przeprowadzeniu, w zależności od rodzaju, miejsca i skali zagrożenia, podejmują:
131
Sz
132
ZABIEGI SANITARNE I SPECJALNE
Zabiegi sanitarne to zespół czynności mających na celu usunięcie z powierzchni ciała,
błon śluzowych oczu, nosa i ust substancji
promieniotwórczych, środków trujących czy
biologicznych. Rozróżnia się zabiegi sanitarne częściowe i całkowite.
DEZAKTYWACJA to usuwanie substancji
promieniotwórczych ze sprzętu, środków
transportowych, żywności, odzieży, wody i terenu.
Dezaktywacja może być częściowa lub całkowita.
ODKAŻANIE to usuwanie środków trujących
ze skażonego sprzętu, ubrania, terenu, wody,
żywności, paszy itp. Odkażanie może być częściowe
lub całkowite.
DEZYNFEKCJA to niszczenie drobnoustrojów
chorobotwórczych (biologicznych) i ich form
przetrwalnikowych w środowisku zewnętrznym.
DEZYNSEKCJA to niszczenie owadów.
DERATYZACJA to niszczenie gryzoni (odszczurzanie).
DEKONTAMINACJA to usuwanie szkodliwych
substancji ze skażonych: powierzchni skóry, odzieży,
urządzeń, obiektów, przedmiotów i zwierząt, zwłaszcza
na terenach powodziowych po opadnięciu wody.
a
Łaźnia do wykonywania zabiegów sanitarnych
Częściowe zabiegi sanitarne polegają na usuwaniu substancji promieniotwórczych, środków trujących i biologicznych z odkrytych
części ciała.
b
c
Dezaktywacja: a) ścian budynku, b) odzieży ochronnej, c) ubrań, d) środka transportu
d
Sz
OCHRONA ZWIERZĄT
Działania mające na celu ochronę zwierząt
domowych, w sytuacji chemicznego skażenia obszaru, polegają na zabezpieczeniu
– uszczelnieniu obór i chlewni z bydłem
i trzodą – i uniemożliwieniu przedostawania się szkodliwych substancji do wnętrza.
W budynkach gospodarczych, w miarę potrzeby, należy: uszczelnić sufit, szpary w konstrukcjach drewnianych, futryny i drzwi,
zasłonić otwory wentylacyjne od strony wewnętrznej pomieszczeń, zamurować część
okien, a pozostałe zaopatrzyć w izolacyjne
okiennice lub zasłonić przezroczystą folią,
by utrzymać naturalne oświetlenie.
Pralnia chemiczna
PAMIĘTAJ!
We wnętrzu uszczelnionych pomieszczeń, wskutek
podwyższonej temperatury powietrza, wytwarza
się nadciśnienie, które nie dopuszcza do przenikania środków trujących z zewnątrz.
Całkowite zabiegi sanitarne polegają na usuwaniu substancji promieniotwórczych, środków
trujących i biologicznych z całej powierzchni
ciała. Poddaje się im ludzi skażonych tymi
środkami, niezależnie od przeprowadzenia
częściowych zabiegów sanitarnych.
Zabiegi specjalne to zespół czynności mających na celu dezaktywację, odkażanie i dezynfekcję sprzętu, środków transportowych
oraz ubrań. Rozróżnia się zabiegi specjalne
częściowe i całkowite.
Częściowe zabiegi specjalne polegają na dezaktywacji, odkażaniu i dezynfekcji tych miejsc
na przedmiotach czy środkach transportu,
których mogą dotykać ludzie w czasie wykonywania różnych czynności.
Całkowite zabiegi specjalne polegają na dezaktywacji, odkażaniu i dezynfekcji całej powierzchni skażonej.
W razie braku etatowych odkażalników
(środków chemicznych do odkażania ludzi
i sprzętu), roztworów dezaktywacyjnych lub
dezynfekcyjnych do częściowych zabiegów
specjalnych można użyć detergenty używane
w gospodarstwie domowym. Zastosowanie
ich w dużym stopniu zmniejsza, a niekiedy
całkowicie likwiduje skażenie (zakażenie)
zmywanych powierzchni.
W uszczelnionych pomieszczeniach należy
zgromadzić zapas paszy dla zwierząt na 5
do 7 dni, a w sytuacji, gdy nie ma doprowadzonego wodociągu, także wody. Dodatkowy zapas paszy na 7 do 10 dni powinien
znajdować się w bezpiecznej (pod względem
przeciwpożarowym) odległości, przykryty
podręcznymi materiałami.
W celu zabezpieczenia zwierząt przed przejściem fali uderzeniowej i opadu promieniotwórczego należy wykorzystać ochronne właściwości terenu: wąwozy, jary, lasy.
W razie zagrożenia (również powodzią) z gospodarstw położonych w pobliżu dużych
miast i ośrodków przemysłowych oraz obiektów wojskowych należy wywieźć zwierzęta
na odległość 20–50 km.
PAMIĘTAJ!
Krzaki i zagajniki nie chronią przed środkami
trującymi i pyłem promieniotwórczym, ponieważ
w nich środki te będą się dłużej utrzymywały.
Planując ewakuację zwierząt w obszarze województwa, należy przyjąć zasadę, że najpierw zabezpieczamy i wywozimy materiał hodowlany (do
reprodukcji), a następnie zwierzęta gospodarskie.
133
Sz
134
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Do indywidualnych środków ochrony przed skażeniami zaliczamy maskę
przeciwgazową, odzież ochronną i indywidualne pakiety do likwidacji skażeń.
▪ Maski przeciwgazowe dzieli się na filtracyjne i izolacyjne.
▪ Zastępczymi środkami ochrony dróg oddechowych są opaski przeciwpyłowe, maski
tkaninowe, półmaski przeciwpyłowe i maski przemysłowe.
▪ Do środków ochrony skóry zaliczamy odzież ochronną OP-1M, L-1, L-2 i filtracyjną
odzież ochronną FOO-1.
▪ Zastępcze środki, przeznaczone do ochrony skóry, to: płaszcze, peleryny
przeciwdeszczowe, fartuchy ochronne, kombinezony itp.
▪ Do zbiorowych środków ochrony ludności zaliczamy budowle ochronne, które dzielą
się na schrony i ukrycia.
▪ Do zbiorowych środków ochrony zaliczamy także ewakuację.
▪ Po opuszczeniu terenu skażonego ludzie muszą wykonać konieczne, całkowite
zabiegi sanitarne, a sprzęt i urządzenia poddać całkowitym zabiegom specjalnym.
▪ Do przeprowadzania częściowych zabiegów sanitarnych służą indywidualne pakiety
przeciwchemiczne.
▪ Zastępczymi środkami do wykonywania zabiegów sanitarnych są detergenty,
a do zabiegów specjalnych – ziemia, słoma, trawa, woda, śnieg itp.
▪ W celu ochrony zwierząt gospodarskich należy uszczelnić pomieszczenia, w których
one przebywają, oraz zgromadzić odpowiedni zapas żywności i wody.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wyjaśnij przeznaczenie indywidualnych środków ochrony przed skażeniami.
Podaj przykłady takich środków.
2. Wymień przedmioty, które można przeznaczyć na zastępcze środki ochrony dróg
oddechowych.
3. Wymień znane ci maski przeciwgazowe i opisz ich przeznaczenie.
4. Wyjaśnij przeznaczenie schronu i wymień jego podstawowe wyposażenie.
5. Wymień zasady zachowania się w budowlach ochronnych.
6. Zaproponuj zastępcze środki ochrony dróg oddechowych i skóry dla 4-osobowej
rodziny.
7. Wyjaśnij znaczenie pojęć ewakuacja i samoewakuacja. Określ, w jakim celu się je
przeprowadza. Wskaż różnice.
8. Opisz poszczególne stopnie ewakuacji.
9. Wyjaśnij, w jakim celu przeprowadza się zabiegi sanitarne i specjalne.
10. Zaproponuj sposób, w jaki można
przeprowadzić zabiegi sanitarne w domu.
Sz
135
17
Ostrzeganie
i alarmowanie
▪ Ostrzeganie i alarmowanie jest ważnym elementem zorganizowanego działania, dlatego powinniśmy skutecznie rozpoznawać sygnały alarmowe i znać sposoby zachowania się po ich usłyszeniu.
▪ Wykonane w odpowiednim czasie zmniejszają ryzyko utraty życia i zdrowia, a także straty
materialne.
bryk używających w procesie produkcji toksycznych środków przemysłowych), służba
dyżurna Państwowej Straży Pożarnej, służba
dyżurna Policji, specjalistyczne laboratoria,
zautomatyzowane urządzenia pomiarowe itp.
Do ostrzegania i alarmowania ludności wykorzystuje się:
▪ systemy alarmowe miast sterowane radiowo i przewodowo;
▪ pojedyncze syreny alarmowe (elektryczne
lub ręczne);
▪ rozgłośnie radiowe i ośrodki telewizyjne
(w tym telewizji kablowej), Internet;
▪ urządzenia nagłaśniające na pojazdach;
▪ zastępcze środki alarmowe, które mają
znaczenie lokalne (dzwonki alarmowe,
gongi, dzwony kościelne).
Właściwie zorganizowany system alarmowy
musi spełniać następujące warunki:
▪ sygnał powinien być ogłoszony z takim wyprzedzeniem, aby w krótkim czasie można
było szybko i spokojnie wykonać określone
czynności;
▪ ogłoszenie sygnału powinno się odbywać
jednocześnie dla wszystkich;
▪ urządzenia alarmowe powinny być tak
rozmieszczone, aby zasięgi ich słyszalności
wzajemnie się pokrywały;
WYKRYWANIE ZAGROŻEŃ
I OSTRZEGANIE
Jednym z zadań obrony cywilnej, mającym
decydujący wpływ na efektywność prowadzonej akcji ratowniczej i udzielenie ludności skutecznej pomocy, jest wykrywanie
zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie.
OSTRZEGANIE to terminowe przekazywanie komunikatów i informacji uprzedzających o prawdopodobnych zagrożeniach oraz zalecających podjęcie działań
zabezpieczających i ochronnych, a także instruujących
o sposobach ich wykonania.
ALARMOWANIE ma na celu natychmiastowe przekazanie sygnału do właściwych władz, służb i ludności
na danym terenie oraz przesłanie informacji o zagrożeniu wymagającym podjęcia natychmiastowych działań.
Wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie ludności jest realizowane w ramach
Systemu Wykrywania i Alarmowania (SWA).
System ten jest przygotowywany w czasie
pokoju, a rozwijany w razie zaistnienia nadzwyczajnych zagrożeń ludzi i środowiska –
w czasie pokoju i w czasie wojny. SWA jest
tworzony przez działające w systemie obrony
cywilnej formacje ostrzegania i alarmowania. W skład SWA wchodzą: dyspozytorzy
obiektów stwarzających zagrożenie (np. fa-
Sz
136
▪ wszyscy powinni być przeszkoleni w zakresie znajomości sygnałów alarmowych
i zasad postępowania po ich ogłoszeniu.
W naszym kraju abonentów systemów komórkowych jest tylu, ilu mieszkańców. Dlatego służby odpowiedzialne za ostrzeganie
i alarmowanie ludności o zagrożeniach biorą
pod uwagę wprowadzenie systemu komórkowego przekazu wiadomości Cell Broadcast
(CB), wykorzystującego najnowsze zdobycze
technologii w zakresie telekomunikacji. Największą jego zaletą jest możliwość alarmowania wybranej grupy użytkowników, przebywających w regionie, gdzie może wystąpić
a
b
d
e
zagrożenie. Zaletą takiego rozwiązania jest
również jego funkcjonowanie nawet w przypadku przeciążenia sieci. Jednak otrzymanie
komunikatu za pomocą systemu CB jest
możliwe wówczas, gdy użytkownik przebywa
w pewnym określonym i dostępnym dla sieci
obszarze oraz ma włączony telefon.
RODZAJE ALARMÓW I ZASADY
POSTĘPOWANIA PO ICH USŁYSZENIU
Po usłyszeniu sygnału alarmu o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska należy:
▪ zachowywać się spokojnie, przeciwdziałać
panice i lękowi, ściśle wykonywać zarządze-
c
Urządzenia alarmowe: a) syrena
alarmowa ręczna, b) syrena alarmowa
przewoźna, c) krótkofalówka, d) gong,
e) megafon
Sz
O S T R Z E G A N I E I A L A R M OWA N I E
do ukryć, powinni spędzić z pastwisk zwierzęta i zamknąć je w przygotowanych wcześniej pomieszczeniach.
Po usłyszeniu uprzedzenia o zagrożeniu
skażeniami lub zakażeniami należy:
▪ sprawdzić, jakimi indywidualnymi środkami ochrony dysponujemy;
▪ sprawdzić zabezpieczenie przygotowanych
zapasów żywności i wody;
▪ sprawdzić szczelność przygotowanych pomieszczeń dla ludzi i zwierząt;
▪ jeśli nie ma innych zaleceń, udać się
do pomieszczeń ochronnych (ukryć);
▪ przestrzegać ogłaszanych zarządzeń oraz
wykonywać polecenia organów obrony cywilnej.
Po usłyszeniu sygnału alarmowego o skażeniach należy:
▪ nałożyć indywidualne środki ochrony;
▪ udać się do najbliższego ukrycia i przebywać w nim do chwili odwołania alarmu.
Przebywając w terenie skażonym:
▪ nie wolno zdejmować maski i środków
ochrony skóry;
▪ nie wolno jeść, pić i palić tytoniu;
▪ należy szybko się przemieszczać wyznaczonymi trasami, ale nie wolno przy tym
wzniecać kurzu;
▪ należy jak najszybciej opuścić teren skażony.
nia służb porządkowych przekazywanych
w komunikatach;
▪ nie zbliżać się do rejonu objętego klęską
żywiołową i zagrożeniem środowiska;
▪ opuścić zagrożony rejon i stosować się
do poleceń zawartych w komunikatach;
▪ jeśli przebywamy w pomieszczeniu
(w domu), włączyć odbiornik radiowy lub
telewizyjny na jedno z pasm lokalnych i stosować się do poleceń przekazywanych w komunikatach.
Po usłyszeniu sygnału alarmu powietrznego
osoby znajdujące się w domu powinny:
▪ wyłączyć wszystkie urządzenia elektryczne
i gazowe oraz wygasić ogień w piecu, kominku;
▪ zamknąć okna i zabezpieczyć mieszkanie;
▪ zabrać dokumenty osobiste, zapas żywności, indywidualne środki ochrony przed skażeniami, środki opatrunkowe oraz, w miarę
potrzeb i możliwości, latarkę elektryczną,
koc, odbiornik radiowy (na baterie) itp.;
▪ zawiadomić o alarmie sąsiadów (którzy
mogli nie usłyszeć sygnału alarmowego);
▪ pospiesznie udać się do najbliższego
schronu lub ukrycia.
Po usłyszeniu sygnału alarmu powietrznego
osoby znajdujące się w zakładzie pracy,
szkole lub miejscu publicznym powinny:
▪ przerwać pracę (wyłączyć maszyny i urządzenia), naukę, udział w imprezie, podróż;
▪ udać się do najbliższego schronu lub
ukrycia;
▪ pomagać słabszym, starszym, chorym
i niepełnosprawnym;
▪ podporządkować się ściśle poleceniom
służb obrony cywilnej, która wskaże miejsca
ukrycia i drogi dojścia do niego.
Prowadzący pojazdy mechaniczne lub konne
powinni je zatrzymać i ustawić tak, aby nie
blokowały dróg i wejść do ukryć. Kierowcy
i pasażerowie powinni udać się do najbliższego ukrycia. Z pojazdów konnych należy
wyprząc konie i uwiązać je za trwałymi osłonami. Rolnicy (hodowcy), zanim udadzą się
ZASADY POSTĘPOWANIA
PO USŁYSZENIU ALARMU W SZKOLE
Każdy uczeń i pracownik szkoły musi zapoznać się ze szkolnym systemem alarmowania
i ewakuacji. Jest to ważny element ochrony
przed różnego rodzaju zagrożeniami. Szkolenie w zakresie ewakuacji powinno się odbyć na początku roku szkolnego, po przybyciu nowych uczniów i pracowników
do szkoły. Ewidencjonuje się je w dzienniku
lekcyjnym. Podczas szkolenia ćwiczy się
sposoby opuszczania klasy, ustawienia się
na korytarzu, zapamiętuje kierunek i drogę
ewakuacji – dojście do drzwi ewakuacyjnych
137
Sz
Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: informacja
o zagrożeniu i sposobie postępowania mieszkańców
Uprzedzenie o klęskach
żywiołowych i zagrożeniu środowiska
Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze
Formy i treść komunikatu uprzedzenia o zagrożeniu zakażeniami ustalają organy państwowej inspekcji sanitarnej
Uprzedzenie o zagrożeniu zakażeniami
Środki masowego przekazu
Sposób ogłaszania alarmów
Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga!
Uwaga! Osoby znajdujące się na terenie ................. około
godz. ....... min. ....... Może nastąpić skażenie .......... (podać
rodzaj skażenia) w kierunku ............. (podać kierunek)
Akustyczny
system
alarmowy
Akustyczny
system
alarmowy
Uwaga! Odwołuję alarm o skażeniach dla .....................
Powtarzana trzykrotnie
zapowiedź słowna: Uwaga!
Uwaga! Uwaga! Odwołuję alarm
powietrzny dla .....................
Sposób odwoływania alarmów
Dźwięk ciągły
trwający
3 minuty
Dźwięk ciągły
trwający
3 minuty
Sposób odwoływania alarmów
Akustyczny
system
alarmowy
Odwołuję alarm o klęskach ...................... dla ......................
Odwołuję uprzedzenie o zagrożeniu ...................... (rodzaj
skażenia) dla ......................
Znak czarny
Uwaga! Ogłaszam alarm o skażeniach ............... (podać rodzaj
skażenia) dla ..........................
Uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami
Rodzaj komunikatu
▪ Przerywany modulowany dźwięk syreny.
▪ Sekwencja krótkich sygnałów wydawanych sygnałem
dźwiękowym pojazdu lub innym podobnym urządzeniem, lub też uderzenia metalem czy też innym przedmiotem w stosunku 1:1 (1 sekunda wydawania dźwięku
oraz 1 sekunda przerwy).
Alarm
o skażeniach
Znak
czerwony
Wizualny
sygnał
alarmowy
Powtarzana trzykrotnie
zapowiedź słowna: Uwaga!
Uwaga! Uwaga! Ogłaszam alarm
powietrzny dla ...........................
KOMUNIKATY OSTRZEGAWCZE
▪ Ciągły modulowany dźwięk syreny w okresie jednej
minuty.
▪ Następujące po sobie sekwencje długich dźwięków
sygnałów dźwiękowych pojazdów, gwizdków, trąbek lub
innych przyrządów na sprężone powietrze w stosunku
3:1 (3 sekundy dźwięku, 1 sekunda przerwy).
Akustyczny system alarmowy
Alarm
powietrzny
Rodzaj alarmu
Sposób ogłaszania alarmów
RODZAJE ALARMÓW, SYGNAŁY ALARMOWE (DzU z 2006 r. nr 191, poz. 1415)
138
Sz
O S T R Z E G A N I E I A L A R M OWA N I E
i ustawienie na zbiórce po opuszczeniu
budynku. Uczniowie powinni wykonywać
wszystkie czynności powoli, aby dokładnie
je zapamiętali.
Każdy uczestnik szkolenia powinien:
▪ rozpoznać sygnał alarmowy;
▪ przerwać naukę;
▪ wyjść z klasy, zachowując przyjętą kolejność (jako pierwszy salę opuszcza pierwszy
rząd od drzwi, następnie środkowy i kolejny,
tak aby nie zatarasować wyjścia);
▪ wychodzić z klasy dwójkami, zachowując
spokój;
▪ poruszać się po korytarzu prawą stroną;
▪ iść szybkim krokiem (ale nie biegiem)
w kierunku drzwi ewakuacyjnych;
▪ stanąć w wyznaczonym miejscu w dwuszeregu, aby nauczyciel mógł sprawdzić
obecność;
▪ stać spokojnie, aż zostanie odwołany alarm.
DROGI EWAKUACJI
Z BUDYNKU SZKOLNEGO
W każdej szkole opracowany jest szczegółowy plan ewakuacji, na którym zaznaczone są drogi ewakuacji z poszczególnych
pomieszczeń szkolnych. Uczniowie każdej
klasy mają wyznaczony rejon zbiórki, w którym powinni się zgłosić po opuszczeniu
budynku szkolnego. Każdy uczeń ma obowiązek zapoznać się z drogami ewakuacyjnymi swojej szkoły. Powinien też wiedzieć,
którym wyjściem ma opuścić budynek (również w czasie przerwy).
W obiektach użyteczności publicznej drogi
ewakuacji są oznaczone specjalnymi znakami i symbolami, opracowanymi według
Polskiej Normy. Należy je poznać, by wiedzieć, co oznaczają i gdzie powinny być
umieszczone. Ich znajomość pozwoli także
na właściwe pokonywanie przeszkód na drodze ewakuacji. Znaki i symbole ewakuacyjne
wykonane są ze specjalnego luminescencyjnego tworzywa. Dzięki temu można łatwo je
dostrzec i znaleźć drogę ewakuacji, również
w warunkach ograniczonej widoczności.
PAMIĘTAJ!
Ewakuacja to szybkie i zorganizowane opuszczenie
zagrożonego miejsca w celu ratowania zdrowia
i życia przebywających tam ludzi.
Znaki ewakuacyjne wg PN-97/N-01256/02
139
Sz
140
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie ludności jest realizowane
w ramach Systemu Wykrywania i Alarmowania (SWA).
▪ Do ostrzegania i alarmowania ludności wykorzystuje się systemy alarmowe miast
(sterowane radiowo i przewodowo), pojedyncze syreny alarmowe (elektryczne lub
ręczne), rozgłośnie radiowe i ośrodki telewizyjne (w tym telewizji kablowej), Internet,
urządzenia nagłaśniające na pojazdach, zastępcze środki alarmowe, które mają
znaczenie lokalne (dzwonki alarmowe, gongi, dzwony kościelne).
▪ Sygnał alarmowy powinien być ogłoszony z takim wyprzedzeniem, aby w krótkim
czasie można było szybko i spokojnie wykonać określone czynności.
▪ Ogłoszenie sygnału powinno się odbywać jednocześnie dla wszystkich.
▪ Urządzenia alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby zasięgi ich słyszalności
wzajemnie się pokrywały.
▪ Wszyscy powinni być przeszkoleni w zakresie znajomości sygnałów alarmowych
i zasad postępowania po ich ogłoszeniu.
▪ Każdy powinien znać znaki ewakuacyjne.
▪ W czasie alarmu, być może, zostanie też wprowadzony system komórkowego
przekazu wiadomości: Cell Broadcast (CB).
PYTANIA I POLECENIA
1. Wyjaśnij różnicę między ostrzeganiem i alarmowaniem.
2. Wymień urządzenia, jakie można wykorzystać w celu ostrzeżenia ludności
o zagrożeniu.
3. Jakie warunki musi spełniać właściwie zorganizowany system alarmowy?
4. Omów system komórkowego przekazu wiadomości.
5. Podaj zapowiedź słowną alarmu o klęskach żywiołowych i omów czynności,
jakie należy wykonać po usłyszeniu komunikatu.
6. Podaj zapowiedź słowną alarmu powietrznego i omów czynności, które należy
wykonać po usłyszeniu komunikatu (w domu, szkole).
7. Podaj zapowiedź słowną uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami (zakażeniami)
i omów czynności, które należy wykonać po usłyszeniu komunikatu.
8. Wymień zasady zachowania się w terenie skażonym.
9. Opisz, jak postąpisz po usłyszeniu alarmu pożarowego w szkole.
10. Dowiedz się, jak brzmi sygnał alarmu
o zagrożeniu pożarowym w szkole
i gdzie w tej sytuacji ewakuuje się twoja klasa.
Sz
4
Zagrożenia
czasu pokoju
▪ Katastrofy, awarie techniczne, klęski żywiołowe
▪ Ewakuacja poszkodowanych
▪ Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych
▪ Zagrożenia terrorystyczne
Sz
142
Katastrofy, awarie
techniczne, klęski
żywiołowe
18
▪ Zagrożenia czasu pokoju mogą być nie mniej niszczycielskie niż skutki zmagań wojennych.
▪ Znajomość podstawowych zasad zachowania się w czasie trwania różnych zagrożeń może
uratować człowiekowi zdrowie, a nawet życie.
ZAGROŻENIA NADZWYCZAJNE
I KATASTROFY NATURALNE
Zagrożenia, jakie niosą dla współczesnych społeczeństw katastrofy i awarie techniczne oraz
klęski żywiołowe, są równe skutkom wojny.
Zagrożeniami nadzwyczajnymi są zjawiska
lub wydarzenia, które zagrażają zdrowiu i życiu ludzi oraz mieniu. Występują na znacznym obszarze i powodują bardzo duże straty
materialne i zagrożenie sanitarne.
Katastrofa naturalna jest zdarzeniem związanym z działaniem sił natury. Mogą ją
spowodować: wyładowania atmosferyczne,
wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe
występowanie ekstremalnych temperatur,
osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie,
zatory lodowe na rzekach, morzu, jeziorach,
zbiornikach wodnych, masowe występowanie
szkodników, chorób roślin i zwierząt, chorób
zakaźnych u ludzi albo też działanie innego
żywiołu.
Jedną z częściej występujących katastrof naturalnych jest powódź. Przyczyną powodzi
są najczęściej spiętrzenia wód w rzekach
powyżej normalnego poziomu. Rzeka występuje wówczas z brzegów, a jej wody zalewają
niekiedy ogromne obszary. Powodzie najczę-
Powódź jest jedną z częściej występujących katastrof
naturalnych na terenach Polski. Najczęściej jej przyczyną
bywa spiętrzenie wód w rzekach spowodowane ulewnymi
deszczami lub szybko topniejącym śniegiem
ściej zdarzają się wiosną, a ich źródłem jest
topniejący zbyt szybko śnieg. Latem i jesienią powodzie mogą wystąpić po ulewnych
deszczach, zimą podczas spływu kry i tworzenia się zatoru lodowego, a także w wyniku
silnych wiatrów wiejących od morza i spię-
Sz
K ATA S T RO F Y, AWA R I E T E C H N I C Z N E , K L Ę S K I Ż Y W I O Ł OW E
Zagrożenia czasu pokoju
143
Sz
144
trzających wody w stronę brzegu. Powodzie
stanowią poważne niebezpieczeństwo dla
zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt. Powodują zniszczenia budynków i urządzeń,
systemu komunikacyjnego, niszczą zasiewy
i uprawy rolne oraz inne dobra materialne.
PAMIĘTAJ!
Jeśli w czasie powodzi zarządzono ewakuację,
to należy się jej natychmiast poddać, aby uniknąć
uwięzienia na zalanym terenie.
W czasie powodzi należy uważnie słuchać instrukcji ewakuacyjnych podawanych przez środki
masowego przekazu.
Należy się przemieszczać wyłącznie zalecanymi
drogami ewakuacji, gdyż inne mogą być zablokowane.
W przypadku ostrzeżenia o zagrożeniu powodziowym należy:
▪ przenieść wartościowe rzeczy i miejsca sypialne na górne kondygnacje budynku;
▪ jeśli to możliwe, odesłać dzieci i osoby starsze w bezpieczne miejsce, np. do rodziny;
▪ ustalić sposoby kontaktowania się z rodziną
(sieć telefoniczna może być przeciążona);
▪ odłączyć źródła energii, gazu i wody;
▪ usunąć środki, które mogą stanowić źródło skażenia, np. chemikalia z piwnic, garaży
i zabudowań gospodarczych;
▪ zgromadzić w domu niezbędną ilość niepsującej się żywności oraz wody pitnej;
▪ przez cały czas słuchać podawanych przez
radio (Internet, lokalną telewizję) komunikatów o zagrożeniu i sposobach postępowania;
▪ zapewnić sobie odpowiednią ilość źródeł
światła – latarki, świece, zapasowe baterie
do radia i latarek;
▪ w miarę możliwości zapewnić wszystkim
domownikom odpowiednią odzież i obuwie
(kalosze);
▪ utrzymywać w sprawności sprzęt pływający (pontony, łodzie), jeśli go posiadamy,
i używać tylko podczas zagrożenia życia, ponieważ prąd wody może porwać sprzęt wraz
z osobami;
▪ wyprowadzić lub wywieźć inwentarz
w bezpieczne miejsce, wskazane przez komitet przeciwpowodziowy;
▪ zapewnić zwierzętom paszę na co najmniej 2 do 3 dni;
Umacnianie wałów przeciwpowodziowych
Sz
▪ poznać dokładnie drogi ewakuacyjne;
▪ stosować się do poleceń osób prowadzących akcję ratunkową;
▪ w razie ewakuacji zabrać ze sobą: najcenniejsze rzeczy, dokumenty, odzież i produkty
żywnościowe na 2 do 3 dni;
▪ wyłączyć odbiorniki energii (prąd, gaz)
i wodę, zamknąć mieszkanie.
Osoby, które podczas ostrzeżenia o zagrożeniu powodziowym przebywają poza domem,
na otwartym terenie, powinny:
▪ udać się na najwyższe miejsce w terenie
i tam pozostać;
▪ podczas przemieszczania się unikać przekraczania wszelkich nurtów wodnych;
▪ użyć tyczki do badania gruntu, jeżeli muszą przekroczyć zalany obszar.
Zawieja śnieżna
▪ ubrać się ciepło, najlepiej wielowarstwowo,
jeśli musimy wyjść na zewnątrz;
▪ zachować szczególną ostrożność, kiedy poruszamy się po zaśnieżonym i oblodzonym
terenie.
W czasie burzy śnieżnej należy unikać podróżowania. Jeśli jednak musimy jechać,
to trzeba:
▪ wyjeżdżać z pełnym zapasem paliwa;
▪ powiadomić rodzinę o docelowym miejscu
podróży;
▪ zabrać ze sobą prowiant, koc lub śpiwór
i naładowany telefon komórkowy.
Jeśli utkniemy w drodze, powinniśmy:
▪ pozostać w samochodzie i nie szukać pomocy samemu;
▪ umocować na antenie lub dachu samochodu jaskrawą część ubrania (najlepiej koloru czerwonego), tak aby była widoczna dla
ratowników;
▪ pozostawić włączone światła (drogowe lub
awaryjne), abyśmy byli widoczni;
▪ siedząc w samochodzie, poruszać ramionami i nogami w celu utrzymania prawidłowego krążenia krwi;
▪ oszczędnie korzystać z ogrzewania samochodowego;
▪ uważać, aby spaliny z pracującego silnika
nie dostawały się do wnętrza samochodu
(w tej sytuacji powinniśmy włączyć obieg
zamknięty).
PAMIĘTAJ!
Jeśli nurt jest bardzo szybki, to nawet woda o głębokości 15 cm może przewrócić dorosłą osobę.
Jeżeli przypadkiem wjedziemy na teren objęty
powodzią, to powinniśmy natychmiast zawrócić
i pojechać inną drogą.
Jeżeli na obszarze objętym powodzią samochód,
którym jedziemy, zostanie unieruchomiony,
powinniśmy go natychmiast opuścić i udać się
na najwyższe miejsce w terenie.
PAMIĘTAJ!
W sytuacji, gdy potrzebna jest nam pomoc,
sygnalizujemy ją, wywieszając kolorowe tkaniny
lub machając nimi:
Kolor BIAŁY – potrzeba ewakuacji.
Kolor CZERWONY – potrzeba żywności
i wody.
Kolor NIEBIESKI – potrzeba pomocy
medycznej.
Równie groźnym zjawiskiem pogodowym
co powódź jest burza śnieżna. Są to wielogodzinne, obfite opady śniegu połączone z silnymi wiatrami.
W razie ostrzeżenia o burzy śnieżnej należy:
▪ pozostać w domu w czasie opadów;
145
Sz
146
Upały są przyczyną powstawania pożarów lasów
Burza jest zjawiskiem atmosferycznym, charakteryzującym się intensywnymi, ulewnymi
opadami połączonymi często z wyładowaniami atmosferycznymi oraz silnym wiatrem. Może jej towarzyszyć również grad.
Obfity grad, tzw. gradobicie, może spowodować znaczne straty materialne: uszkadzać
samochody, linie energetyczne oraz poczynić
szczególnie dotkliwe straty w rolnictwie.
W czasie burzy najlepiej schronić się w budynku. Podczas gwałtownej burzy nie należy
słuchać przez słuchawki radia podłączonego
do kontaktu, bezpieczniejsze są odbiorniki
na baterię. Nie należy zbliżać się do urządzeń
elektrycznych i metalowych. Nie jest również
bezpieczne kąpanie się w wannie, korzystanie z wody bieżącej, dotykanie kranu czy kaloryfera. Ogólna zasada jest taka, że należy
odłączyć urządzenia elektryczne od prądu.
Zaskoczeni przez burzę w otwartym terenie,
powinniśmy stosować się do następujących
zasad:
▪ nie wolno stawać pod wysokimi drzewami
czy latarniami ani w pobliżu trakcji tramwajowych i kolejowych, transformatorów
i przewodów wysokiego napięcia;
▪ w otwartym terenie należy kucnąć ze złączonymi nogami;
▪ nie wolno kłaść się na ziemi i stawać
w rozkroku; powierzchnia styku ciała z ziemią musi być jak najmniejsza;
▪ nie wolno jeździć na rowerze ani dotykać
jego metalowych części;
▪ nie wolno korzystać z parasoli z metalowymi rączkami, słuchać radia przez słuchawki oraz korzystać z telefonów komórkowych (najlepiej je wyłączyć).
Bardzo groźnymi zjawiskami pogodowymi
są: huragany, sztormy i trąby powietrzne.
Wywołują je nadzwyczaj szybkie ruchy powietrza, często połączone z gwałtownymi
ulewami. Ich skutki mogą być katastrofalne,
bywa że są przyczyną śmierci ludzi i zwierząt, niszczą budynki, samochody, urządzenia energetyczne i telekomunikacyjne. Chroniąc się przed tymi zjawiskami, należy:
▪ słuchać ostrzeżeń i porad podawanych
przez rozgłośnie radiowe i telewizyjne,
w jaki sposób się zachowywać;
▪ zabezpieczyć okna, wnieść do domu przedmioty, które mogą być porwane przez wiatr,
np. pojemniki na śmieci, meble ogrodowe;
Sz
Trzęsienie ziemi jest jednym z najgroźniejszych zjawisk naturalnych. Dochodzi
do niego w wyniku gwałtownego rozładowania naprężeń powstałych wskutek
przemieszczania się warstw skalnych w zewnętrznej warstwie skorupy ziemskiej.
Trzęsienia ziemi są źródłem ogromnych
strat materialnych, a także innych groźnych
zjawisk naturalnych, jak, np.: wybuchy wulkanów, powodzie, tsunami i katastrofy (budowlane, przemysłowe). Niekiedy są przyczyną śmierci tysięcy ludzi.
Gdy podczas trzęsienia ziemi zostanie
uszkodzony budynek, w którym aktualnie
przebywamy, należy pamiętać o:
▪ wyłączeniu instalacji gazowej, elektrycznej, wodnej;
▪ zabraniu ze sobą najważniejszych dokumentów, żywności, koców, niezbędnej
odzieży, pieniędzy;
▪ dopilnowaniu, aby budynek opuścili wszyscy domownicy oraz sąsiedzi;
▪ zachowaniu szczególnej ostrożności
na klatce schodowej;
▪ niezwłocznym opuszczeniu budynku możliwie najbezpieczniejszą, dostępną drogą.
▪ zaopatrzyć się w żywność, wodę pitną oraz
baterie do radia i latarek;
▪ ewakuować się natychmiast po ogłoszeniu
ewakuacji przez służby ratownicze;
▪ unikać zbliżania się do okien, jeśli pozostaliśmy w domu;
▪ uważać na zerwane przewody sieci elektrycznej;
▪ sprawdzić zniszczenia, zachowując szczególną ostrożność;
▪ wezwać odpowiednie służby do przywrócenia dostaw wody, gazu i energii elektrycznej,
jeśli sieci zostały uszkodzone lub zniszczone.
Upał jest to stan pogody, gdy temperatura powietrza przy powierzchni ziemi przekracza
+30°C. Wysokie temperatury niszczą (uszkadzają) nawierzchnie dróg, tory kolejowe, linie
energetyczne. Upałom bardzo często towarzyszy susza, czyli okres bez opadów atmosferycznych lub niskich opadów w stosunku
do średnich wieloletnich wartości. Upał może
być przyczyną przesuszenia gleby, czego następstwem jest zmniejszenie lub całkowite
zniszczenie upraw, zmniejszenie zasobów
wody pitnej, a także zwiększone prawdopodobieństwo pożarów, zwłaszcza lasów.
a
b
Skutki trzęsienia ziemi: a) w San Francisco w 1906 r., b) na Haiti w 2010 r.
147
Sz
148
PAMIĘTAJ!
Gdy z jakichkolwiek powodów nie możemy opuścić zagrożonego budynku, musimy koniecznie
wywiesić w oknie białe prześcieradło lub obrus
– jako znak dla ratowników, że potrzebujemy
pomocy.
Gdy zostaliśmy unieruchomieni (przysypani),
powinniśmy wzywać pomoc, stukać w lekkie
elementy metalowe – w ten sposób ułatwimy
ratownikom odnalezienie nas.
Do niebezpiecznych zjawisk przyrodniczych
(naturalnych) należą także lawiny. Przyczyną
ich występowania jest gwałtowna utrata stabilności i spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas śniegu,
lodu, gruntu lub materiału skalnego. Aby
uchronić własne życie i zdrowie podczas
zagrożenia lawiną, powinniśmy pamiętać
o przestrzeganiu następujących zasad:
▪ należy schować się za pobliskimi skałami
lub spróbować uciec z rejonu lawiny;
▪ trzeba natychmiast pozbyć się nart, kijków,
a szczególnie deski snowboardowej, która
wciąga głęboko pod śnieg znoszony lawiną;
▪ trzeba przykucnąć z rękami skrzyżowanymi na wysokości twarzy i piersi – utworzona w ten sposób przestrzeń z powietrzem
może zwiększyć naszą szansę przeżycia;
▪ należy odchylić odzież na piersi i w powstałą przestrzeń schować twarz, aby utrzymać więcej powietrza;
▪ gdy zostaniemy zasypani, natychmiast
po zdarzeniu powinniśmy się energicznie
poruszać, aby śnieg nie zablokował klatki
piersiowej;
▪ należy zorientować się, gdzie jest góra,
a gdzie dół (splunąć lub tylko wypuścić ślinę
z ust i obserwować kierunek spływania
śliny).
Szczególnie niebezpieczne dla dużych skupisk ludzi są epidemie – szybko rozprzestrzeniające się ostre choroby zakaźne. Epidemie
rozprzestrzeniają się przez drogi oddechowe, spożywanie zakażonych produktów
lub wody, zetknięcie się z zakażonymi przed-
miotami, kontakt z chorymi ludźmi i zwierzętami czy też ukąszenia owadów i kleszczy
– nosicieli chorób. Szczególnym rodzajem
epidemii jest pandemia, czyli występowanie
choroby w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach.
Meksyk 2009 rok – pasażerowie metra w maseczkach
chroniących przed zakażeniem wirusem grypy A/H1N1
Epidemie chorób występujące wśród zwierząt i roślin mogą przybrać rozmiary i mieć
charakter prawdziwej klęski żywiołowej, np.
masowe rozmnażanie się szkodników – szarańczy, stonki ziemniaczanej, chrząszczy
majowych, termitów itp.
Zasady postępowania w przypadku wystąpienia epidemii:
▪ W celu ochrony ludzi przed zakażeniami
przeprowadza się szczepienia ochronne.
▪ Bardzo ważne jest rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny osobistej i otoczenia.
▪ Po opuszczeniu terenu zakażonego należy
przeprowadzić zabiegi sanitarne.
▪ Wszelkie rany i zadrapania należy zabezpieczyć środkami dezynfekcyjnymi.
▪ Do czasu przeprowadzenia całkowitych zabiegów sanitarnych nie wolno jeść, pić i palić
papierosów.
▪ Wodę można pić tylko po wcześniejszym
30-minutowym przegotowaniu.
▪ W przypadku zaobserwowania zmian chorobowych należy niezwłocznie zgłosić się
do lekarza.
Sz
ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE
Zagrożenia cywilizacyjne spowodowane
działalnością człowieka to awarie techniczne,
takie jak: pożary, awarie zakładów przemysłowych, magazynowanie i wewnątrzzakładowy
transport substancji toksycznych, awarie radiacyjne, katastrofy komunikacyjne, budowlane i górnicze, awarie urządzeń infrastruktury technicznej, sieci energetycznej itp.
AWARIA TECHNICZNA to gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń
technicznych, powodujące przerwę w ich używaniu lub
utratę ich właściwości.
Emisja gazów przemysłowych
PAMIĘTAJ!
Katastrofą naturalną lub awarią techniczną może
być również zdarzenie wywołane działaniem
terrorystycznym.
Jedną z głównych przyczyn globalnego zagrożenia środowiska jest zanieczyszczenie
powietrza. Wskutek dostawania się dwutlenku węgla, dwutlenku siarki, tlenku
azotu oraz pyłów przemysłowych do atmosfery coraz częstsze jest zjawisko kwaśnych
deszczy. Wraz z opadami atmosferycznymi
trujące związki chemiczne, rozpuszczone
w kropelkach wody, opadają na ziemię. Najczęściej kwaśnie deszcze występują na terenach zurbanizowanych i przemysłowych.
Są przyczyną powstawania wielu bardzo
groźnych chorób – zwłaszcza wśród niemowląt. Kwaśne deszcze niszczą środowisko naturalne – powodują zakwaszanie rzek
i jezior, niszczenie flory i fauny, degradację
gleby, niszczenie zabytków architektury
i elewacji budynków.
Wielkim problemem aglomeracji miejsko-przemysłowych jest także smog – zanieczyszczone powietrze, zawierające duże
stężenia pyłów i toksycznych gazów, których
źródłem są głównie motoryzacja i przemysł.
Zimowy smog nad Warszawą
Smog ogranicza widoczność, niszczy roślinność oraz powoduje podrażnienie dróg oddechowych i oczu lub wręcz bardzo utrudnia
oddychanie.
KWAŚNY DESZCZ to opad atmosferyczny zawierający znaczne ilości związków kwasów siarkowego
i azotowego.
Zanieczyszczenie gleb i gruntów powodują
związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy. Pochodzą
one z odpadów przemysłowych i komunalnych, gazów i pyłów emitowanych przez
zakłady przemysłowe, gazów z silników
spalinowych oraz z substancji stosowanych
149
Sz
150
w rolnictwie (nawozy sztuczne, środki
ochrony roślin).
Zanieczyszczenia wód spowodowane są
wprowadzaniem w nadmiarze do rzek, jezior i wód gruntowych substancji nieorganicznych, organicznych, radioaktywnych
i innych, które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych.
Dziura ozonowa – jej powstanie jest związane z emisją do atmosfery szkodliwych
gazów – freonów, które powodują zmniejszenie stężenia ozonu (O3) w stratosferze.
Ozon stratosferyczny pochłania część promieniowania ultrafioletowego, docierającego
do Ziemi. Nadmiar promieni (zwłaszcza
UVB) jest przyczyną osłabienia odporności
na zarażenia chorobami wirusowymi, nowotworami i przyspiesza proces starzenia się
skóry. Organizm ludzki broni się przed nadmiarem ultrafioletu, produkując ochronną
warstwę pigmentu (efektem ochrony jest
opalenizna). Skutkiem długiego przebywania na słońcu jest podrażnienie spojówek,
co może doprowadzić do zaćmy.
PAMIĘTAJ!
Dziura ozonowa występuje głównie na obszarach
podbiegunowych.
STRATOSFERA to druga warstwa atmosfery
ziemskiej, zaczynająca się na wysokości 16–20 km
nad powierzchnią Ziemi.
Uwolnienie – to wydostanie się do atmosfery
niebezpiecznych dla życia ludzkiego toksycznych środków przemysłowych, w tym radiacyjnych. Przykładem takiego zagrożenia jest
awaria elektrowni jądrowej w Czarnobylu
w 1986 roku i podpalenie szybów naftowych
w czasie wojny w Zatoce Perskiej w 1990 roku.
Aby uchronić się przed skutkami zagrożeń
radiacyjnych, należy:
▪ słuchać w radiu informacji i oglądać w lokalnej telewizji komunikaty o charakterze
i stopniu zagrożenia, jego zasięgu i szybkości rozprzestrzeniania się;
▪ zachować spokój;
▪ wykonać zalecenia przekazywane w komunikatach, np. wzywające do poddania się
Awaria elektrowni jądrowej Fukushima w wyniku trzęsienia ziemi i tsunami
Sz
szczepieniu ochronnemu, zwłaszcza dzieci
do lat 12;
▪ ewakuować się niezwłocznie po otrzymaniu komunikatu od służb ratowniczych i postępować według ich zaleceń.
Jeśli w przypadku zagrożenia radiacyjnego
musimy pozostać w domu, to powinniśmy:
▪ zamknąć okna i drzwi, wyłączyć wentylatory oraz klimatyzację i zabezpieczyć wszelkie otwory w mieszkaniu (budynku);
▪ mieć przy sobie włączone radio na baterie;
▪ okryć nos i usta chusteczką, tamponem
itp., jeśli musimy wyjść na zewnątrz;
▪ ukryć zwierzęta i nakarmić je przechowywaną w zamknięciu paszą;
▪ jeśli nie jest to konieczne, nie używać telefonu (linie telefoniczne są niezbędne do prowadzenia akcji ratowniczej);
▪ wziąć prysznic, zmienić buty i odzież (rzeczy używane na zewnątrz schować do plastikowej torby lub worka);
▪ przechowywać żywność w szczelnych pojemnikach lub w lodówce;
▪ postępować zgodnie z zaleceniami wydawanymi przez służby ratownicze do czasu
odwołania zagrożenia.
Po odwołaniu zagrożenia radiacyjnego powinniśmy:
▪ opuścić ukrycie i w razie najmniejszych
podejrzeń o skażenie – poddać siebie i rodzinę zabiegom sanitarnym;
▪ unikać spożywania żywności z własnego
ogrodu oraz mleka od krów i kóz, dopóki
zwierzęta nie zostaną zbadane przez służby
sanitarne.
Zagrożenia katastrofalnymi zatopieniami występują na terenie naszego kraju co roku.
Dzielą się na małe – o zasięgu lokalnym,
średnie – o zasięgu regionalnym i duże
– o zasięgu krajowym. Te ostatnie mają
charakter klęski żywiołowej. Ostatnia taka
powódź miała miejsce w maju, czerwcu
i sierpniu 2010 roku.
Zagrożenie powodziowe może być skutkiem
awarii piętrzących wodę urządzeń hydrotechnicznych. W ich zasięgu mieszka w Polsce 570 tys. ludzi.
Coraz częściej nasz kraj nawiedzają orkany,
czyli wiatry, których siła przekracza 33 m/s.
Powodują one bardzo duże zniszczenia
(zerwane dachy domów, uszkodzone samochody, powalone drzewa, zerwane linie energetyczne i telefoniczne) oraz ofiary wśród
ludzi.
LOKALNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA
Powódź w Kłodzku (1997 r.)
Polska leży w obszarze, który nie jest narażony na trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów, uderzenia cyklonów oraz występowanie skrajnie niskich i wysokich temperatur.
Jednak na naszym terytorium występują
inne niszczycielskie siły natury i zagrożenia
cywilizacyjne, na które musimy być przygotowani.
Poważnym zagrożeniem dla funkcjonowania systemu energetycznego i komunikacyjnego są skrajne temperatury, zwłaszcza
niskie. Zimą na przełomie lat 2009 i 2010
w wielu regionach Polski temperatura nocą
spadła poniżej –30°C. Na skutek mrozu popękały linie energetyczne i szyny kolejowe.
151
Sz
152
Na trasy nie wyjechały pociągi, źle funkcjonowała komunikacja miejska, odwołano niektóre loty samolotów. Po skrajnie mroźnej
zimie znacznie pogorszył się stan techniczny
dróg, przez co stały się jeszcze bardziej niebezpieczne.
W Polsce nie tylko jakość dróg, ale również
inne czynniki wpływają na liczbę wypadków
drogowych. W 2010 roku w 48 872 wypadkach zginęły 3902 osoby.
PAMIĘTAJ!
O bezpieczeństwie jazdy decyduje nie tylko
jakość techniczna dróg, ale przede wszystkim
przestrzeganie zasad ruchu drogowego oraz
rozwaga i wzajemna życzliwość.
Czarny punkt – ostrzeżenie o częstych wypadkach
Utrudnienia ruchu kolejowego spowodowane obfitymi
opadami śniegu i mrozem
W wielu zakładach w Polsce (zwłaszcza przemysłu chemicznego) zmagazynowane są toksyczne środki przemysłowe. W wyniku niekontrolowanego uwolnienia tych substancji w niebezpieczeństwie mogą znaleźć się
nie tylko pracownicy zakładów, ale również
Wypadek samochodowy
Sz
Elektrownia jądrowa w Temelinie (Czechy) w pobliżu granicy z Polską
mieszkańcy terenu w promieniu kilkudziesięciu kilometrów. Poważne zagrożenie stwarza
również transport niebezpiecznych substancji.
W Polsce występują także wstrząsy spowodowane tąpnięciami. Zwłaszcza w miastach –
w okolicach Bełchatowa oraz na Dolnym Śląsku w zagłębiu miedziowym – zjawiska te są
źródłem znacznych szkód materialnych. Tąpnięcia powodują uszkodzenia budynków, infrastruktury komunalnej, komunikacyjnej itp.
Źródłem potencjalnego zagrożenia radiacyjnego w Polsce są reaktory badawcze w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, instalacje wytwarzające źródła promieniotwórcze
w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Izotopów, przechowalniki wypalonego paliwa
jądrowego w Zakładzie Unieszkodliwiania
Odpadów Promieniotwórczych w Świerku
i obiekty Krajowego Składowiska Odpadów
Promieniotwórczych w Różanie. Poza tym
w odległości około 300 km od naszych granic
pracuje 25 reaktorów jądrowych.
PAMIĘTAJ!
Elektrownia jądrowa jest dość bezpiecznym
źródłem pozyskiwania energii, pod warunkiem,
że przestrzegane są ściśle wszystkie zasady funkcjonowania urządzeń radiacyjnych.
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Powódź to spiętrzenie wody powyżej normalnego poziomu.
▪ Burza śnieżna to wielogodzinne opady śniegu, połączone z silnym wiatrem.
▪ Burza charakteryzuje się intensywnymi opadami deszczu, wyładowaniami
atmosferycznymi, silnym wiatrem, a czasem nawet opadem gradu.
▪ Huragany, sztormy i trąby powietrzne to szybkie przemieszczanie się powietrza
powodujące znaczne straty materialne, a także śmierć ludzi i zwierząt.
153
Sz
154
▪ Trzęsienie ziemi powstaje w wyniku gwałtownego rozładowania naprężeń powstałych
w wierzchniej warstwie skorupy ziemskiej.
▪ Lawina to spadanie, staczanie się ze stoku górskiego śniegu, lodu, gruntu itp.
▪ Epidemia to szybkie rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych wśród ludzi.
▪ Zagrożenia cywilizacyjne spowodowane są działalnością człowieka.
▪ Zagrożeniami cywilizacyjnymi są: pożary, awarie zakładów przemysłowych, awarie
(katastrofy) radiacyjne, katastrofy komunikacyjne, budowlane itp.
▪ Konsekwencją zagrożeń cywilizacyjnych jest zanieczyszczenie powietrza, wody
i gleby, dziura ozonowa, topnienie lodowców.
PYTANIA I POLECENIA
1. Co to są katastrofy naturalne? Scharakteryzuj dwie wybrane.
2. Zaplanuj działania, jakie należy podjąć w przypadku usłyszenia ostrzeżenia
o zagrożeniu powodziowym.
3. Jakie podejmiesz działania, kiedy powódź zastanie Cię na zewnątrz budynku
lub w samochodzie?
4. Opisz, jak należy się zachować w momencie usłyszenia komunikatu o burzy
śnieżnej.
5. Jedziesz samochodem. W pewnym momencie zerwała się burza śnieżna.
Jakie wykonasz czynności?
6. Wyjaśnij, jak należy zachować się w czasie burzy.
7. Jesteś w domu. Usłyszałaś/usłyszałeś w radiu ostrzeżenie, że zbliża się silny
wiatr. Co zrobisz w tej sytuacji?
8. Huragan uszkodził budynek (mieszkanie), w którym mieszkasz. Musisz opuścić
pomieszczenie. Co zrobisz, co zabierzesz i na co zwrócisz szczególną uwagę?
9. Jesteś w górach. Masz przypięte narty lub deskę snowboardową. Widzisz
zbliżającą się lawinę. Co musisz zrobić, żeby przeżyć?
10. Co musisz zrobić i czemu się podporządkować w czasie epidemii?
11. Scharakteryzuj wybrane zagrożenia cywilizacyjne.
12. Ogłoszono, że nastąpiła awaria elektrowni jądrowej. Jakie działania należy podjąć
w celu ochrony życia?
13. Jaki, według Ciebie, rodzaj zagrożenia jest najbardziej niebezpieczny
dla środowiska naturalnego i dla człowieka? Odpowiedź uzasadnij.
14. Wymień lokalne zagrożenia środowiska. Scharakteryzuj te, które występują
w Twoim regionie lub miejscu zamieszkania.
Sz
155
19
Ewakuacja
poszkodowanych
▪ Znajomość podstaw ewakuacji poszkodowanych to ważna umiejętność.
▪ Poznaj zasady poprawnego przeprowadzania ewakuacji poszkodowanych.
▪ Naucz się sposobów podnoszenia, odciągania i wynoszenia poszkodowanych.
▪ podejmować zadań, których nie jest się
w stanie należycie wykonać (przecenianie
bądź niekiedy niedocenianie swych sił lub
możliwości);
ZASADY BEZPIECZEŃSTWA
W REJONACH PORAŻENIA
Rejonem porażenia nazywamy obszar, gdzie
stwierdzono niszczące działanie czynników
naturalnych (sił przyrody) lub człowieka
na znajdujące się na nim istoty żywe i użyteczne struktury materialne.
W rejonach prowadzenia akcji ratunkowej
nie wolno:
▪ tarasować przejść oraz dróg ewakuacji;
▪ krzyczeć, wprowadzać nerwowej atmosfery, czynić zgiełku, ponieważ to wszystko
może przerodzić się w panikę i utrudnić
działania ratownicze;
▪ interweniować w przypadku prowadzenia
działań przez wykwalifikowanych ratowników;
b
c
a
Ewakuacja poszkodowanych: a) w wypadku samochodowym,
b) z pożaru, c) w wypadku załamania się lodu
Sz
156
▪ samowolnie opuszczać wyznaczonego stanowiska;
▪ poruszać się po zagrożonym obiekcie,
wchodzić do stref zakazanych i szczególnie
niebezpiecznych, penetrować ruin i pogorzelisk.
K RO K P O K RO K U
W przypadku, gdy poszkodowany leży,
ratujący powinien:
1. skrzyżować jego nogi, a ręce ułożyć wzdłuż
tułowia;
2. uklęknąć za głową poszkodowanego;
3. wsunąć ręce pod kark i między łopatki
(opierając głowę na wewnętrznych częściach przedramienia);
4. podnieść głowę, jednocześnie unosząc
plecy;
5. przysunąć się jak najbliżej, następnie
podnieść poszkodowanego do pozycji
siedzącej, podpierając jego plecy;
6. zgiąć jedną rękę poszkodowanego i ułożyć
na klatce piersiowej;
7. wsunąć ręce pod jego pachy i przytrzymując brodą jego głowę ułożoną na klatce
piersiowej ratownika, obiema rękami
chwycić za przedramię;
8. jedną rękę poszkodowanego chwycić
w okolicy nadgarstka, a drugą w okolicy
łokcia;
9. zrobić przysiad w rozkroku z zachowaniem
pozycji pionowej (nie zginać pleców);
10. następnie wstać, podciągnąć poszkodowanego do góry i oprzeć o swoje biodro.
11. w takiej pozycji odciągnąć poszkodowanego w bezpieczne miejsce, po czym
ułożyć bezpiecznie (w zależności od typu
urazu) i udzielić pierwszej pomocy.
SPOSOBY PODNOSZENIA
I ODCIĄGANIA POSZKODOWANYCH
W celu uniknięcia dodatkowych urazów
u poszkodowanego, a także zabezpieczenia
zdrowia ratownika, opracowano kilka zasad:
▪ nie należy przesuwać poszkodowanego,
jeżeli nie jest to absolutnie konieczne;
▪ poszkodowanego przytomnego informuje
się o tym, co zamierza się robić, aby umożliwić współpracę i uniknąć niepokoju;
▪ zawsze trzeba się upewnić, czy wszyscy
pomocnicy wiedzą, co robić, aby współdziałanie było sprawne;
▪ gdy kilka osób przenosi poszkodowanego,
tylko jedna wydaje polecenia.
Aby ustrzec się urazu pleców lub kręgosłupa,
należy stosować odpowiednie techniki udzielania pomocy. Podczas podnoszenia i opuszczania poszkodowanego trzeba posłużyć się
najsilniejszymi mięśniami swojego ciała
(udo, biodro, ramię). W tym celu należy
przykucnąć obok poszkodowanego z rozstawionymi stopami (jedną wysuniętą nieco
do przodu), wyprostować plecy, przysunąć
się do poszkodowanego, chwycić i podnieść
ratowanego. Poszkodowanego należy chwycić i przenosić w taki sposób, by maksymalnie chronić miejsca urazu.
Najbezpieczniejszym sposobem przenoszenia, zarówno dla osoby poszkodowanej, jak
i ratownika, jest zastosowanie chwytu Rauteka. Jeśli nie podejrzewamy urazu kręgosłupa, możemy w prosty sposób wyciągnąć
poszkodowanego z samochodu. Jeżeli natomiast u poszkodowanego podejrzewamy
uraz kręgosłupa, musimy zwrócić szczególną uwagę na stabilizowanie odcinka szyjnego kręgosłupa.
PAMIĘTAJ!
Ewakuacja poszkodowanego z miejsca wypadku
jest dopuszczalna jedynie w przypadku, gdy
udzielenie pomocy na miejscu zdarzenia jest
niemożliwe.
Zawsze, gdy jest to możliwe, należy korzystać z pomocy świadków zdarzenia. W sytuacji, gdy jest dwóch ratowników, jedna
osoba unosi tułów poszkodowanego, a druga
trzyma jego nogi. W ten sposób można podnieść osobę poszkodowaną równocześnie.
PAMIĘTAJ!
Gdy pomocy udziela więcej niż jedna osoba, polecenia wydaje zawsze osoba stojąca w okolicy głowy
poszkodowanego.
Sz
E WA K UA C JA P O S Z KO D OWA N YC H
Chwyt Rauteka: wsunięcie rąk pod pachy poszkodowanego,
uchwycenie nachwytem jego ręki, przykucnięcie,
wyprostowanie tułowia i odciągnięcie poszkodowanego
w bezpieczne miejsce
Podczas wynoszenia poszkodowanego z samochodu należy uważać, aby nie zahaczył
on piętami o ramę auta i nie uderzył nogami
o podłoże. Ratownik amortyzuje upadek nóg
poszkodowanego, opierając jego ciężar na
własnym biodrze i udzie.
Podobnie wynosi się osobę siedzącą na krześle. W innych sytuacjach, gdy ze względu na
masę ciała poszkodowanego przemieszczenie go ze strefy zagrożenia jest niemożliwe,
można przesunąć go wzdłuż podłoża na
kocu, płaszczu lub innej części garderoby.
Wydobywanie poszkodowanego z samochodu z zastosowaniem chwytu Rauteka
157
Sz
158
się, przełożyć rękę między nogi poszkodowanego, następnie, uginając nogi w kolanach, podnieść i ułożyć poszkodowanego
na swoich barkach. Ręką przełożoną między
nogami uchwycić poszkodowanego za nadgarstek, a drugą można podtrzymać głowę
poszkodowanego.
Jeżeli jest dwóch ratowników, wówczas najlepiej jest przenosić osoby wyczerpane, stosując „krzesełko dwuręczne”. Ratownicy kucają twarzami do siebie (z wyprostowanymi
plecami) po obu stronach poszkodowanego.
Krzyżują ręce za plecami poszkodowanego
i chwytają za pasek (poszkodowany obejmuje
swoimi rękoma barki ratowników). Drugą
parę rąk wsuwają pod kolana poszkodowanego, chwytają się za nadgarstki, przesuwają
splecione ręce na środek ud. Podnoszą się
równocześnie, pamiętając o utrzymaniu wyprostowanych pleców.
SPOSOBY WYNOSZENIA
POSZKODOWANYCH
Czasami bywają sytuacje, gdy wyczerpaną,
np. długim marszem, osobę należy przenieść. Jeśli waży ona niewiele, jest lekka
i przytomna, można ją przenieść znanym
sposobem „na barana” – poszkodowany jest
niesiony na plecach ratownika i obejmuje
go rękami za szyję. Ratownik natomiast
podtrzymuje poszkodowanego za uda. Powszechnie znany sposób „matczyny” polega
na tym, że ratownik niesie poszkodowanego
na rękach, a ten obejmuje go za szyję. Sposób
„strażacki”, chociaż nie jest tak bezpieczny
dla ratownika jak chwyt Rauteka, umożliwia
sprawne przemieszczenie się z poszkodowanym, nawet w trudnych warunkach (np. po
schodach).
Aby zastosować sposób „strażacki”, należy
stanąć twarzą do poszkodowanego, pochylić
b)
c)
a)
Przenoszenie poszkodowanego: a) sposobem „matczynym”, b) sposobem „strażackim”, c) „na barana”
Sz
Przenoszenie sposobem „na ławeczce” polega na tym, że ratownicy, klęcząc za plecami poszkodowanego (twarzami do siebie),
chwytają się wzajemnie za nadgarstki pod
udami oraz na wysokości łopatek poszkodowanego. Ten obejmuje za szyję ratowników,
którzy przenoszą go w pozycji lekko przechylonej (półsiedzącej) do tyłu.
Do przenoszenia chorych i rannych, którzy z różnych przyczyn nie mogą się przemieszczać o własnych siłach, wykorzystuje
się nosze.
a)
K RO K P O K RO K U
Podczas układania poszkodowanego
na noszach należy przestrzegać ściśle
określonych zasad:
1. nosze ustawia się po stronie cięższego zranienia poszkodowanego lub przed rannym;
2. ratownicy ustawiają się po stronie lżejszego
zranienia lub stają w dużym rozkroku
nad leżącym poszkodowanym;
3. równocześnie unosi się poszkodowanego
i ostrożnie układa się go na noszach;
4. uszkodzone kończyny okłada się miękkimi
przedmiotami;
5. na kończynę górną dodatkowo zakłada się
temblak.
b)
Rannych w klatkę piersiową oraz mających
trudności w oddychaniu układa się w pozycji półsiedzącej, podkładając pod plecy
i głowę miękkie przedmioty. Głowę odchyla
się na bok i odwodzi ku tyłowi, aby udrożnić
drogi oddechowe. Wyjątek stanowią ranni
w szyję, których przenosi się z głową pochyloną ku przodowi.
Rannych w potylicę, szczękę, plecy oraz
nieprzytomnych przenosi się w ułożeniu
na boku. Rannych w brzuch (z wyjątkiem ran
wzdłużnych brzucha) przenosi się z uniesionym tułowiem i głową oraz podkurczonymi nogami (z wałkiem pod kolanami, aby
nogi w czasie marszu nie przesuwały się).
Rannych z podejrzeniem urazu kręgosłupa
c)
Sposoby przenoszenia poszkodowanego: a) „krzesełko
dwuręczne”, b) „na ławeczce”, c) „na ławeczce” z zastosowaniem chusty trójkątnej związanej w pętlę
159
Sz
160
lub miednicy należy przenosić na twardym
podłożu (blat stołu, drzwi, deska lub specjalistyczne nosze), stabilizując starannie ciało.
prowizoryczne z drążków, koców, taśm,
bielizny pościelowej (prześcieradło, poszwa
na kołdrę). Za nosze mogą posłużyć także
drzwi, blaty stołów, szerokie deski.
PAMIĘTAJ!
Nie przenoś poszkodowanego, jeżeli to nie jest
konieczne. Tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy
życie ludzkie jest zagrożone, można przemieszczać
poszkodowanych.
Ranni w klatkę piersiową i głowę nie mogą być
przenoszeni z głową ułożoną poniżej stóp.
W sytuacji, gdy trzeba przenieść poszkodowanego na znaczną odległość, a brakuje
typowych noszy ratowniczych, można przygotować nosze prowizoryczne, wykorzystując do tego celu drążki, koce, kurtki, płaszcze lub marynarki. Kurtkę (marynarkę itp.)
należy dokładnie zapiąć, wywrócić na lewą
stronę, pozostawiając niewywrócone rękawy
i przeprowadzając przez nie drążki. W podobny sposób można skonstruować nosze
Przekładanie poszkodowanego z urazem kręgosłupa
na nosze
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ W rejonach porażenia trzeba przestrzegać warunków bezpieczeństwa.
▪ Ewakuacja poszkodowanego jest dopuszczalna jedynie w przypadku, gdy udzielanie
pomocy na miejscu wypadku jest niemożliwe.
▪ Chwyt Rauteka jest najbezpieczniejszym sposobem przenoszenia poszkodowanych.
▪ Osobę chorą i osłabioną należy przenosić sposobem „na barana”, „matczynym”
lub w ostateczności „strażackim”.
▪ Jeśli jest dwóch ratowników, wówczas poszkodowanego najlepiej przenosić, stosując
„krzesło dwuręczne” lub metodę „na ławeczce”.
▪ Gdy poszkodowanego trzeba przenieść na znaczną odległość, a brakuje nam
typowych noszy, wówczas można wykonać nosze prowizoryczne.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień zasady bezpieczeństwa obowiązujące w rejonach porażenia.
2. Jakich zasad należy przestrzegać podczas podnoszenia i odciągania
poszkodowanych z zagrożonego miejsca?
Sz
3. Przećwiczcie w parach zastosowanie chwytu Rauteka (odciągnięcie
poszkodowanego).
4. Wymień sposoby, jakie może zastosować dwóch ratowników, wynosząc
poszkodowanych z miejsca zdarzenia.
5. Przećwiczcie (w sposób bezpieczny) przenoszenie poszkodowanych sposobami
„na barana” i „strażackim”.
6. Przenieście poszkodowanego, stosując „krzesło dwuręczne” i „ławeczkę”.
7. Wyjaśnij, w jaki sposób można wykonać nosze prowizoryczne.
161
Sz
162
20
Psychologiczne skutki
sytuacji kryzysowych
▪ Stres powoduje duże obciążenie dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
▪ Zachowanie poszczególnych ludzi w sytuacjach stresowych jest nieprzewidywalne.
▪ Jeśli zapanujesz nad strachem, możesz uratować życie swoje i swoich najbliższych.
SYTUACJA KRYZYSOWA
REAKCJE CZŁOWIEKA NA LĘK I STRACH
Celem edukacji obronnej jest przygotowanie ludzi do umiejętnego zachowania się
w trudnych warunkach, jakie pojawiają się
w czasie konfliktu zbrojnego, klęsk żywiołowych i katastrof cywilizacyjnych.
Reakcje ludzi na katastrofy są skutkiem silnego oddziaływania różnych gwałtownych
i trudnych do zniesienia bodźców: akustycznych (krzyk i płacz), optycznych (widok krwi,
spalonych ciał), termicznych (ogień i dym)
i mechanicznych (walących się budynków),
które wywołują uczucie strachu i lęku oraz
zjawisko paniki. Niewielu ludzi potrafi opanować strach, który powoduje bardzo niekorzystne fizyczne dolegliwości: drgawki, pocenie się, uczucie słabości w nogach, nudności,
wymioty itp., a także brak racjonalnego myślenia i możliwości realnej oceny sytuacji.
SYTUACJA KRYZYSOWA to niespodziewane
i niepożądane zdarzenie lub seria zdarzeń, które
stanowią istotne zagrożenie utraty zdrowia i życia.
STRES I JEGO WPŁYW
NA ZACHOWANIE LUDZI
Zagrożenie powoduje, że w środowisku
normalnego życia człowieka zachodzą gwałtowne zmiany. Nadzwyczajne zagrożenia, katastrofy naturalne, awarie techniczne są przyczyną powstawania stresu, powodującego
duże obciążenie dla zdrowia fizycznego i psychicznego pojedynczych osób i grup ludzi.
Stan napięcia u ludzi przejawia się uczuciem niepokoju, lęku, postawą rezygnacji,
niekiedy nawet agresji i zaburzeniami świadomości (amok).
a
b
Postawa wyrażająca: a) agresywność, b) rezygnację
Sz
P SYC H O L O G I C Z N E S K U T K I SY T UA C J I K RY Z Y S OW YC H
Panika tłumu
Dochodzi do zwątpienia, depresji lub bezcelowych działań, np. szturmuje się przeładowane łodzie ratunkowe, a nie dostrzega się
pustych. Wszyscy biegną do jednego wyjścia
awaryjnego, nie widząc innego. Ludzie biegną, krzyczą lub płaczą wraz z innymi, bez
własnej oceny sytuacji.
Najbardziej naturalną reakcją na zagrożenie
jest strach, który jest zjawiskiem nieuniknionym, powszechnym, normalnym i naturalnym. Strach mobilizuje jednak rezerwy
organizmu i zwiększa jego fizyczną wydolność. Nasilenie się strachu u młodzieży
będzie wprost proporcjonalne do subiektywnego odczuwania zagrożenia. Strach nie
ominie nauczycieli, staną oni jednak przed
koniecznością dawania dobrego przykładu.
Muszą kierować działaniami, bez względu
na trudną sytuację.
Często mówimy, że strach jest zaraźliwy.
Zaraźliwe są nie tylko strach, ale także odwaga, nie tylko bierność i depresja, lecz
także aktywność i wola przeżycia. Człowiek,
który potrafi zachować „zimną krew”, działa
mobilizująco na innych. Jeśli wie, co robić
i działa odpowiedzialnie (mimo własnego
strachu), ludzie skupieni wokół niego będą
robili to samo.
PAMIĘTAJ!
Podstawową zasadą postępowania w sytuacjach
kryzysowych oraz w obliczu reakcji nimi
wywołanych jest kierowanie się zdrowym
rozsądkiem, wspieranie samodzielności,
apelowanie do rozważnego, kontrolowanego
i energicznego działania.
ZJAWISKO PANIKI
Panika jest to nagły i nieoczekiwany wybuch silnego i szybko rozprzestrzeniającego się zbiorowego strachu, wywołanego
najczęściej wyolbrzymionym lub urojonym
niebezpieczeństwem, powodującego gwałtowną ucieczkę, której towarzyszy zaćmienie
świadomości ulegających jej osób.
Panika to strach, który:
▪ jest nagły i nieoczekiwany, do którego nie
można się przygotować;
▪ szybko się rozprzestrzenia;
▪ ma postać zbiorową;
▪ spowodowany jest najczęściej urojonym
lub wyolbrzymionym niebezpieczeństwem,
wywołanym np. przez plotkę o zagrożeniu
radiacyjnym;
▪ powoduje gwałtowną, niekontrolowaną
ucieczkę;
▪ połączony jest z obniżoną kontrolą świadomości postępowania.
163
Sz
164
PRZECIWDZIAŁANIE PANICE
Najtrudniej jest kierować zachowaniami ludzi w rejonach porażenia, gdy stanowią oni
np. tłum obserwatorów biernie poddających
się niekontrolowanym emocjom.
Aby zapobiec panice tłumu, należy:
▪ rozdzielać skupiska biernie zachowujących się ludzi na mniejsze grupy, co może
zapobiec powstawaniu tłumu z wszelkimi
jego społecznymi i psychologicznymi następstwami;
▪ rozpoznawać i ewentualnie izolować jednostki z wyraźnymi zaburzeniami psychicznymi, mogące wywierać niekorzystny wpływ
na innych;
▪ użyć przymusu, w razie potrzeby nawet
fizycznego, wobec osób o chwilowym braku
równowagi emocjonalnej (np. zszokowanych, rozhisteryzowanych), niepodporządkowujących się obowiązującym rygorom,
niekorzystnie wpływających na innych
i utrudniających akcję ratunkową;
▪ niezwłocznie okazywać – możliwą w danych warunkach – pomoc poszkodowanym,
zwłaszcza osobom rannym, których widok
źle wpływa na stan psychiczny znajdujących
się w pobliżu ludzi, oraz roztaczać nad nimi
opiekę;
▪ systematycznie przekazywać zgromadzonym ludziom, zwłaszcza poszkodowanym,
wiarygodne, uspokajające informacje;
▪ zaangażować ludzi do czynnego uczestniczenia w akcji ratunkowej, aby czuli się potrzebni innym.
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Zagrożenie powoduje, że w środowisku naturalnym funkcjonowania człowieka
zachodzą gwałtowne zmiany.
▪ Inaczej w obliczu zagrożenia zachowują się pojedyncze osoby, a inaczej grupy ludzi.
▪ Opanowanie uczucia strachu jest bardzo trudne.
▪ Strach mobilizuje i zwiększa funkcję wydolności organizmu.
▪ Ten, kto potrafi zachować „zimną krew”, działa mobilizująco na innych.
▪ Jeśli uczyłaś/uczyłeś się postępować w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia,
to potrafisz przeciwdziałać panice.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wyjaśnij, jak rozumiesz pojęcie sytuacja kryzysowa.
2. Opisz, jak reagują na sytuację kryzysową pojedyncze osoby, a jak grupy ludzi.
3. Opisz reakcje ludzi na strach.
4. Wyjaśnij, jak rozumiesz pojęcie panika. Podaj znany Ci przykład wystąpienia
paniki. Możesz w tym celu skorzystać z wielu informacji na ten temat dostępnych
w Internecie. Podaj ich źródło.
5. Jak można przeciwdziałać panice? Podaj przykłady działań.
6. Zaplanuj ćwiczenia relaksacyjne, podczas których uda Ci się najlepiej odpocząć.
7. Wypisz kilka najbardziej dla Ciebie stresujących sytuacji.
Zastanów się, w jaki sposób można ich uniknąć.
Sz
165
21
Zagrożenia
terrorystyczne
▪ Terroryzm to światowa „choroba” doby globalizacji, bezwzględna w działaniach i trudna
do opanowania.
▪ Poznaj miejsca potencjalnych zagrożeń i sposoby zachowania się w czasie ataków
terrorystycznych.
Zagrożeniem dla Europy, w tym i dla Polski,
jest zorganizowany terroryzm międzynarodowy. Polska musi się liczyć z możliwością działań skierowanych przeciwko niej w związku
z udziałem w kampanii antyterrorystycznej (...).
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (pkt 34, 2007).
a
MIĘDZYNARODOWY
WYMIAR TERRORYZMU
Terroryzm jest formą przemocy, polegającą
na przemyślanej akcji wymuszania określonych działań bądź zastraszania: rządów, instytucji lub określonych grup społecznych.
Działania terrorystów mają zazwyczaj cel
polityczny, ekonomiczny, religijny.
Terroryzm międzynarodowy stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, podważa wiarę
w tolerancję i otwartość, na których oparte
są społeczeństwa europejskie. Dlatego jest
poważnym zagrożeniem dla Europy i świata.
Organizacje terrorystyczne posiadają różnorodne źródła finansowania. Dzięki pieniądzom i dostępowi do nowoczesnych środków
łączności (sieci elektronicznej) są w stanie
stosować przemoc w sposób nieograniczony.
Europa jest zarówno celem, jak i bazą grup
terrorystycznych. Komórki Al-Kaidy odkryto
b
Zamachy terrorystyczne: a) Nowy Jork 2001 r., b) Biesłan 2004 r.
Sz
166
w Wielkiej Brytanii, we Włoszech, w Niemczech, Hiszpanii i Belgii. Dogodne warunki
dla rozwoju terroryzmu stwarza ciągle
postępujący proces globalizacji, ale także
niekorzystne zjawisko rozszerzającego się
ubóstwa na świecie i coraz większego rozwarstwienia społeczeństw. Szeroko dostępne
środki masowego przekazu umożliwiają pozyskiwanie nowych sympatyków, a wolny
handel i sposobność studiowania na najlepszych amerykańskich i europejskich
uniwersytetach sprzyja przemieszczaniu
się grup terrorystycznych po całym świecie.
Ogromne znaczenie ma ich oddziaływanie
psychologiczne, gdyż uderzają niespodziewanie w zwykłych ludzi, zaskakując ich w codziennych sytuacjach i w miejscach, gdzie
powinni czuć się bezpiecznie, jak to miało
miejsce w Nowym Jorku (11.09.2001 r. – zabitych 5856 osób), Moskwie (23.10.2002 r.
– zabitych 128 zakładników), Madrycie
(11.03.2003 r. – zabitych 200 osób, 1400
osób rannych), Biesłanie (1.09.2004 r. – zabitych 335 osób, w tym 156 dzieci), Londynie
(7.07.2005 r. – zabitych 35 osób).
Kształtując bezpieczeństwo wewnętrzne,
trzeba rozwijać umiejętność właściwego zachowania się obywateli w przypadku wystąpienia realnego zagrożenia terrorystycznego.
PAMIĘTAJ!
Sieć terrorystyczna to struktura pozbawiona
władzy centralnej i terytorium, nieposiadająca
ludności oraz przestrzennie zlokalizowanych
zasobów. Ma na celu wszechstronne
zabezpieczenie grup terrorystycznych,
aby mogły przetrwać i skutecznie działać.
MIEJSCA SZCZEGÓLNIE
NIEBEZPIECZNE
Terroryści starają się zyskać jak największy
rozgłos. Atak na mały obiekt będzie się wiązał z mniejszą liczbą ofiar, a trzeba pamiętać,
że im więcej ofiar, tym większy rozgłos dla
zamachu.
PAMIĘTAJ!
Miejscami potencjalnych ataków terrorystów są:
dworce kolejowe, stacje metra, porty lotnicze,
centra handlowe, obiekty użyteczności publicznej
(teatry, kina), obiekty sportowe i kultury, siedziby
władz (urzędy), obiekty wytwarzania i dystrybucji
energii, świątynie, ujęcia wody, szkoły.
PROCEDURY POSTĘPOWANIA
Podczas zagrożenia atakiem bombowym
Jeżeli znajdziecie się w sytuacji zagrożenia,
dowiecie się o podłożeniu ładunku wybuchowego lub znajdziecie przedmiot niewiadomego pochodzenia, co do którego macie
podejrzenie, że może to być bomba lub inne
Miejscami szczególnie zagrożonymi są lotniska. Tu widok hali odbioru bagażu na lotnisku im. Chopina w Warszawie
Sz
Z A G RO Ż E N I A T E R RO RY S T YC Z N E
▪ nie starać się za wszelką cenę ratować
z parkingu swojego samochodu – życie jest
ważniejsze.
niebezpieczne urządzenie, powinniście to natychmiast zgłosić służbom odpowiedzialnym
za bezpieczeństwo na danym terenie. Mogą
to być najbliższe jednostki policji czy straży
miejskiej lub administrator obiektu.
Postępowanie w miejscach publicznych,
w których często przebywamy:
▪ wybrać drogę pospiesznej ewakuacji z budynku, stacji metra lub innego zatłoczonego
miejsca;
▪ zwrócić uwagę na ciężkie lub łatwo tłukące
się przedmioty, które mogą być przesunięte
podczas wybuchu, by jak najszybciej się
od nich oddalić;
▪ zapamiętać elementy z najbliższego otoczenia;
▪ nie przyjmować żadnych pakunków od obcych osób;
▪ nie pozostawiać własnego bagażu bez
opieki.
Postępowanie po otrzymaniu informacji
o podłożeniu lub groźbie podłożenia bomby:
▪ zabezpieczyć zagrożone miejsce, zachowując środki bezpieczeństwa, do czasu przybycia policji;
▪ bezwzględnie wykonywać polecenia policjantów, którzy po przybyciu na miejsce
incydentu bombowego przejmują dalsze
kierowanie akcją;
▪ sprawdzić swoje miejsce pracy, jeżeli
nie wiadomo, gdzie dokładnie znajduje się
bomba – być może uda się znaleźć przedmioty nieznanego pochodzenia (pomieszczenia ogólnodostępne mogą sprawdzać
tylko osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo w danej instytucji);
▪ nie dotykać podejrzanych przedmiotów;
▪ po ogłoszeniu ewakuacji zachować spokój,
co pozwoli na sprawne i bezpieczne opuszczenie zagrożonego rejonu;
▪ po ogłoszeniu ewakuacji niezwłocznie
opuścić budynek, zabierając rzeczy osobiste
(torebki, siatki, nesesery, plecaki);
▪ jak najszybciej oddalić się z miejsca zagrożonego wybuchem;
PAMIĘTAJ!
Procedury postępowania w wypadku zagrożenia
atakiem bombowym obowiązują także we wszystkich rodzajach transportu publicznego.
Postępowanie po otrzymaniu informacji telefonicznej o zagrożeniu bombowym:
▪ jeśli groźbę o podłożeniu bomby otrzymaliśmy przez telefon, należy możliwie długo
przeciągać rozmowę, wykorzystując dowolny
pretekst, by móc jak najszybciej poinformować o tym właściwe służby;
▪ starać się zapamiętać (zapisać) rozmowę
w szczegółach;
▪ zwrócić uwagę na wszelkie dźwięki w tle
oraz szczegóły dotyczące głosu i nawyków
mówiącego;
▪ powiadomić ekspertów: pirotechników,
policję, straż pożarną i służby medyczne;
▪ niezwłocznie zaalarmować służby techniczne (elektryków, hydraulików);
▪ przeprowadzić ewakuację.
Postępowanie w sytuacji, gdy znaleziono
bombę lub istnieje podejrzenie jej podłożenia:
▪ nie dotykać bomby;
▪ zabezpieczyć miejsce niebezpieczne i powiadomić odpowiednie służby;
▪ rozpocząć ewakuację ludzi, pozostawiając
drzwi i okna otwarte;
▪ przed ewakuacją zabezpieczyć cenne materiały;
▪ rejony ewakuacji i punkty zbiorcze najpierw dokładnie sprawdzić – czy nie znajdują się tam podejrzane urządzenia, sprzęty,
przedmioty;
▪ wyłączyć zasilanie elektryczne, gaz itp.
w obszarze zagrożonym;
▪ usunąć z otoczenia wszystkie materiały
palne;
▪ przygotować sprzęt przeciwpożarowy.
167
Sz
168
PAMIĘTAJ!
Bomby mogą być detonowane drogą radiową,
dlatego wszystkie nadajniki, w tym również aparaty
radiowe i telefony komórkowe w promieniu 250 m
muszą zostać wyłączone, z wyjątkiem tych, które
będą potrzebne do kierowania akcją.
Postępowanie w sytuacji, gdy wybuch bomby
już nastąpił:
▪ wezwać policję, jednostkę pirotechniczną,
straż pożarną, brygadę ratowniczą i pomagać tym służbom w działaniach;
▪ ewakuować personel z zagrożonego obszaru, po uprzednim sprawdzeniu, czy
na drogach ewakuacji i w punktach zbornych
nie ma podejrzanych przedmiotów;
▪ zabezpieczyć cenne materiały na obszarach zagrożonych;
▪ zabezpieczyć dowody rzeczowe z miejsca
eksplozji.
SKAŻEŃ BIOLOGICZNYCH
I CHEMICZNYCH
Nieprzewidywalność i ekstremalność działań
terrorystów zwiększają zagrożenie użycia
przez nich broni masowego rażenia. Terroryzm chemiczny, biologiczny i nuklearny
wzbudza obecnie największy strach.
Jeżeli jedziemy samochodem i słyszymy informację o ataku terrorystycznym, należy:
▪ wyłączyć dmuchawy (klimatyzację) i zamknąć okna;
▪ włączyć zamknięty obieg powietrza;
▪ słuchać lokalnego radia i stosować się
do poleceń służb ratowniczych;
▪ podjechać do pierwszego zamieszkanego
budynku i postępować według wskazówek
dla osób przebywających w budynku.
Jeżeli przebywamy w budynku, należy:
▪ pozostać w nim i wpuścić do niego zagrożonych przechodniów;
▪ poinformować innych mieszkańców o zagrożeniu, zamknąć drzwi i okna;
▪ wyłączyć klimatyzację i wentylatory, pozalepiać wywietrzniki itp.;
▪ unikać przebywania w piwnicach i innych
nisko położonych częściach budynku;
▪ unikać niepotrzebnego zużycia tlenu (np.
nie palić w kominku, nie gotować);
▪ włączyć radio lub telewizor (najlepiej stację lokalną).
Jeżeli przebywamy poza budynkiem, należy:
▪ udać się do najbliższego zamieszkanego
budynku;
▪ w miarę możliwości poruszać się prostopadle do kierunku wiatru, chronić drogi
oddechowe (np. oddychać przez chusteczkę
do nosa);
▪ w przypadku kontaktu z niebezpiecznymi
substancjami zostawić odzież wierzchnią
i obuwie przed domem;
▪ umyć dokładnie twarz, włosy i ręce, oczyścić oczy i uszy.
Jeżeli doszło do skażenia, to:
▪ nie wolno dotykać i wąchać podejrzanych
przedmiotów, sprzątać proszku ani ścierać
cieczy;
▪ aby zapobiec rozprzestrzenianiu się substancji, należy ją przykryć, np. kocem;
▪ trzeba pozamykać okna oraz drzwi i wyłączyć klimatyzację;
▪ nie wolno dopuścić do powstania przeciągów;
▪ należy opuścić pomieszczenie – nie wolno
wpuszczać do niego innych osób;
▪ należy zdjąć odzież, która miała kontakt
z podejrzaną substancją, włożyć ją do plastikowego worka i umyć się pod prysznicem;
▪ po kontakcie z podejrzanymi substancjami
nie wolno jeść, pić ani palić tytoniu.
Gdy mieliśmy bezpośredni kontakt z podejrzaną substancją, to:
▪ nie wolno wynosić jej z pomieszczenia;
▪ skażoną odzież własną należy zabezpieczyć tak samo jak przesyłkę;
▪ gdy pracowaliśmy w rękawiczkach i odzieży ochronnej, trzeba zabezpieczyć je tak
samo jak podejrzaną przesyłkę;
▪ należy natychmiast umyć ręce, twarz itp.
Sz
Z A G RO Ż E N I A T E R RO RY S T YC Z N E
▪ nie zadawać pytań, nie patrzeć w oczy terrorystom;
▪ zawsze pytać o pozwolenie, np. gdy
chcemy wstać, skorzystać z toalety itp.;
▪ zapamiętać szczegóły dotyczące porywaczy – może to pomóc władzom w uwolnieniu pozostałych zakładników oraz w identyfikacji porywaczy i ich aresztowaniu.
POSTĘPOWANIE
Z PODEJRZANĄ PRZESYŁKĄ
W przypadku gdy przesyłka została otwarta
i zawiera jakąkolwiek podejrzaną zawartość
w formie stałej (np.: pył, kawałki, granulki,
galaretę, pianę) lub płynnej, nie należy ruszać tej zawartości, tzn. nie wolno jej: rozsypywać, dotykać, wąchać, przenosić, powodować ruchu powietrza w pomieszczeniu
(wyłączyć systemy wentylacji, klimatyzacji,
zamknąć okna). Całą zawartość przesyłki
należy umieścić w worku plastikowym, zamknąć go i zakleić taśmą lub plastrem. Tak
zabezpieczoną trzeba umieścić w kolejnym
worku i zabezpieczyć, także zaklejając taśmą
lub plastrem.
Naszą czujność powinna wzbudzić przesyłka, która np.:
▪ nie zawiera informacji o nadawcy (brakuje
jego adresu);
▪ pochodzi od nadawcy lub z miejsca, z którego się jej nie spodziewamy;
▪ wydobywa się z niej odgłos przesypującego
się proszku lub dziwny zapach (migdałów,
marcepanu);
▪ jest nadmiernie (starannie) oklejona;
▪ posiada dziwne, nienaturalne zgrubienia,
plamy.
POSTĘPOWANIE
W TRAKCIE OPERACJI
ANTYTERRORYSTYCZNYCH
Starajmy się uspokoić, akcja zawsze wywołuje zamieszanie i panikę, ludzie są w szoku,
dlatego:
▪ nie próbujmy uciekać, połóżmy się
na podłodze i spróbujmy znaleźć
jakąś osłonę, trzymajmy ręce
na głowie do końca akcji
uwalniania;
▪ słuchajmy rozkazów i instrukcji
grupy antyterrorystycznej;
▪ nie trzyjmy oczu w wypadku
użycia gazów łzawiących;
▪ nie uciekajmy z obiektu,
dopóki nie zostanie wydany
rozkaz opuszczenia go
– możemy bowiem
zostać uznani za
terrorystę;
▪ w chwili uwolnienia wychodźmy
jak najszybciej, nie zatrzymujmy
się, by zabrać rzeczy osobiste;
zawsze istnieje ryzyko wybuchu
lub pożaru;
▪ spróbujmy się zidentyfikować
(przedstawić), bądźmy jednak
przygotowani na ostre
traktowanie ze strony
ekipy ratunkowej – dopóki
nie zostaniemy formalnie
zidentyfikowani jako jedni
z zakładników, jesteśmy
traktowani jak
potencjalni porywacze.
ZASADY POSTĘPOWANIA
W PRZYPADKU ZNALEZIENIA
SIĘ W GRUPIE ZAKŁADNIKÓW
Jeśli znaleźliśmy się w grupie zakładników,
należy:
▪ starać się zwrócić uwagę napastników
na fakt, że mają do czynienia z ludźmi;
▪ zachowywać się spokojnie, naturalnie;
▪ przyjąć postawę pasywną i uległą; oddać
to, czego żądają terroryści i – dla własnego
bezpieczeństwa – wykonywać ich polecenia;
▪ nie dyskutować z napastnikami, nie wykonywać gestów zwracających ich uwagę;
▪ postarać się rozwinąć u siebie potrzebę
przetrwania, bowiem sytuacja przetrzymywania zakładników może trwać długo;
169
Sz
170
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Terroryzm to forma przemocy polegająca na zaplanowanej i przeprowadzonej akcji.
▪ Terroryzm zaskakuje ludzi w ich codziennym życiu i w miejscach, gdzie powinni czuć
się bezpiecznie.
▪ Najbardziej narażone na akty terroru są miejsca, gdzie znajduje się skupisko ludzi.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wyjaśnij pojęcia: terroryzm, sieć terrorystyczna, terroryzm międzynarodowy.
2. Wymień miejsca potencjalnych ataków. Uzasadnij, dlaczego te miejsca są tak
niebezpieczne.
3. Jesteś w miejscu publicznym. Ogłoszono, że należy się ewakuować. Opisz, jakie
powinno być twoje działanie.
4. Otrzymałeś/otrzymałaś informację o podłożeniu bomby. Opisz, jakie powinno
być twoje działanie.
5. Odebrałeś/odebrałaś telefon. Rozmówca mówi o podłożeniu bomby. Opisz,
co zrobisz w tej sytuacji.
6. W budynku mieszkalnym znaleziono bombę. Opisz działania, jakie należy podjąć
w związku z tym faktem.
7. Ogłoszono, że nastąpiło skażenie chemiczne (zakażenie biologiczne).
Co zrobisz, będąc w domu, w samochodzie lub na zewnątrz budynków?
8. W pobliżu budynku, w którym mieszkasz, doszło do awarii cysterny przewożącej
chlor. Jakie będzie twoje działanie w zaistniałej sytuacji?
9. Miałeś kontakt z podejrzaną przesyłką. Co musisz zrobić?
10. Na jaką przesyłkę powinniśmy zwrócić szczególną uwagę?
11. Jesteś w kinie. Nagle przerwano projekcję filmu. Wszyscy zostali zakładnikami
grupy terrorystów. Jak powinieneś się zachować, żeby przeżyć?
12. Rozpoczęła się akcja grupy antyterrorystycznej. Jest dużo huku, krzyku i dymu.
Jak się zachowasz w takiej sytuacji?
Sz
5
Zagrożenia
występujące podczas wojny
▪ Wojna i konwencjonalne środki rażenia
▪ Broń masowego rażenia
Sz
172
Wojna
i konwencjonalne
środki rażenia
22
▪ Obecnie konstruuje się coraz doskonalsze środki walki.
▪ Poznaj konwencjonalne środki rażenia i nowoczesną broń, jak również sposoby zachowania się
ludności w rejonie ich zastosowania.
Istotnym elementem gospodarczej sfery bezpieczeństwa Polski jest rozwój przemysłu obronnego (...). (Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, pkt 71,
2007 r.).
Wojna to konflikt zbrojny między państwami,
narodami lub grupami etnicznymi. Jako
zjawisko społeczno-polityczne jest obecna
w historii człowieka od początków jego społecznej organizacji. Zasięg wojny jest zależny
od stopnia rozwoju technologicznego.
Człowiek na potrzeby wojny produkuje
najnowocześniejsze środki rażenia, które
oddziałują na wojska przeciwnika i jego
terytorium. Dzięki mikroelektronice udoskonalono nowoczesne układy kierowania,
zwłaszcza w dziedzinach czujników samonaprowadzania i zapalników głowic bojowych.
Bomby i pociski rakietowe mogą w coraz
wyższym stopniu samoczynnie „myśleć”,
bez dalszej ingerencji obsługi po starcie czy
odpaleniu.
PODZIAŁ WSPÓŁCZESNYCH
ŚRODKÓW RAŻENIA
Kompania reprezentacyjna Wojska Polskiego
Broń to przedmiot, narzędzie, urządzenie,
które służy do obrony własnej albo do rażenia przeciwnika. Środek rażenia jest jednym
z elementów broni.
Środki rażenia są rodzajem broni zaczepnej, którą dzielimy na broń: konwencjonalną, precyzyjną, masowego rażenia, elektroniczną, środki zapalające i nowe rodzaje
broni, które są w fazie prób lub projektu.
Bronią konwencjonalną nazywamy wszystkie środki walki o ograniczonych w czasie
i przestrzeni skutkach rażenia, stanowiące
uzbrojenie współczesnych armii. W jej skład
wchodzi broń biała, miotająca i palna.
Sz
WO J N A I KO N W E N C J O N A L N E Ś RO D K I R A Ż E N I A
Podział współczesnej broni
i samopowtarzalnej, w której przeładowanie
następuje po każdym naciśnięciu spustu.
Broń artyleryjska to jeden z rodzajów sił
zbrojnych, wspierający pododdziały wojsk
Broń biała występuje jako broń bojowa tylko
w postaci bagnetów oraz noży szturmowych. Dowódcy kompanii reprezentacyjnych
i poczty sztandarowe używają szabel.
Broń miotająca (neurobalistyczna) wykorzystuje sprężystość materiału, stosowana jest
w jednostkach specjalnych, które używają
kuszy wykonanej z zastosowaniem najnowocześniejszej technologii.
Broń strzelecka należy do broni miotającej
(pirobalistycznej) o kalibrze do 20 mm. Wykorzystuje ciśnienie gazów prochowych, powstających podczas spalania prochu. Dziś
używa się broni automatycznej, w której
przeładowanie następuje samoczynnie w wyniku działania części gazów prochowych,
Samobieżna wyrzutnia rakietowa Langusta
173
Sz
174
Z A G RO Ż E N I A W Y S T Ę PU JĄ C E P O D C Z A S WO J N Y
Podział broni strzeleckiej
lądowych. Dzieli się na artylerię ciągnioną
i samobieżną. W jej skład wchodzą haubicoarmaty mogące prowadzić ogień do celów
znajdujących się w zasięgu wzroku (armaty),
jak i celów nieobserwowanych (haubice).
W skład broni artyleryjskiej wchodzi również
artyleria rakietowa, wyposażona w kierowane
i niekierowane pociski rakietowe. Do bezpośredniego wsparcia piechoty używane
są moździerze strzelające stromotorowo.
Moździerz LM-60
W skład konwencjonalnych środków rażenia
wchodzą ponadto granaty ręczne obronne
i zaczepne (jako indywidualne wyposażenie
żołnierza), miny przeciwpiechotne i przeciwpancerne, bomby, rakietowe pociski lotnicze
oraz torpedy montowane na okrętach nawodnych, podwodnych i śmigłowcach marynarki
wojennej.
Broń elektroniczna ma za zadanie rozpoznawanie źródeł emisji elektromagnetycznej
oraz dezorganizacji pracy środków i systemów elektronicznych przeciwnika, wykorzystujących energię elektromagnetyczną,
w tym energię wiązkową, przy jednoczesnym zapewnieniu warunków jej efektywnego użycia przez wojska własne.
Broń precyzyjna należy do nowej generacji
broni, opartej na najnowszych osiągnięciach
elektroniki i mechaniki precyzyjnej. Charakteryzuje się dalekim zasięgiem, mobilnością
i skutecznością rażenia. Zaliczamy do niej: rakiety samosterujące, samoloty bezzałogowe,
lotnicze rakietowe pociski kierowane i bomby,
zestawy rozpoznawczo-uderzeniowe, najnowocześniejsze przeciwpancerne pociski kierowane, kierowane rakiety przeciwlotnicze.
Sz
Bezzałogowy system rozpoznawczo-uderzeniowy Predator
Z dostępnych środków podręcznych można
wykorzystać piasek i ziemię.
Fosfor biały spala się jasnym płomieniem,
wydziela się przy tym duża ilość ciepła.
Temperatura spalania fosforu wynosi około
1200°C. Palący się fosfor wydziela duże ilości
gęstego, białego, trującego dymu. Można go
gasić wodą, piaskiem lub ziemią.
Zagęszczone ciekłe mieszaniny zapalające mają
konsystencję żelu, rozpadają się na kawałki
przylepiające się do przedmiotów. Nadano
im nazwę napalm. Temperatura ich spalania
wynosi ponad 900°C. Mieszanki te rozpływają się i przenikają do zagłębień i szczelin,
utrzymują się łatwo na powierzchni wody
oraz zapalają i przepalają łatwo palne przedmioty. Podczas palenia napalm zużywa bardzo duże ilości tlenu i wydziela trujący tlenek węgla. Należy gasić go piaskiem i wodą,
jednak z pewnej odległości, ponieważ rozpryskuje się i może poparzyć gaszącego.
Pirożele są lepkimi substancjami o konsystencji ciasta. Podczas spalania przylepiają
się do powierzchni przedmiotów. Produktem spalania metalizowanych mieszanek
jest żużel, który nagrzewa się do białego żaru
i przepala cienką blachę karoserii samochodów. Gasi się go tak samo jak napalm.
Obecnie trwają prace nad wyprodukowaniem nowych środków rażenia, które
mogą zmienić oblicze przyszłych wojen.
Zestawy rozpoznawczo-uderzeniowe mają
możliwość wykrycia celu, śledzenia go i identyfikacji zakończonej precyzyjnym atakiem.
Środki zapalające to związki chemiczne lub
mieszaniny zdolne do wydzielania w czasie
spalania dużej ilości ciepła, mogące dzięki
swym właściwościom zapalać inne materiały
i przedmioty oraz razić ludzi i zwierzęta.
Sód i potas przy zetknięciu z wodą reagują
burzliwie, wytwarzając wodór i duże ilości
ciepła. Temperatura ich palenia się wynosi
około 1000°C. Mieszaniny te można gasić
tylko piaskiem lub ziemią.
Magnez to metal, którego spalaniu towarzyszy
wydzielanie jaskrawego światła oraz znacznej
ilości energii cieplnej – około 2000°C. Płonącego magnezu lub mieszanin zapalających,
w skład których wchodzi magnez, nie można
gasić wodą, ponieważ w temperaturze ponad
1700°C ulegają one rozkładowi i wydzielający się wodór wzmaga zjawisko palenia.
Termit jest mieszaniną glinu i tlenku żelaza. Paląc się, wytwarza temperaturę ponad
3000°C, powoduje stapianie się płyt stalowych i pękanie betonu. Termitu nie można
gasić wodą, bo wskutek wysokiej temperatury woda rozkłada się na wodór i tlen, które
tworzą mieszaninę wybuchową. Palący się
termit można ugasić tylko przez obniżenie temperatury do około 1000°C. Można
to osiągnąć za pomocą gaśnicy śniegowej.
175
Sz
176
Są to m.in.: broń wiązkowa, w skład której
wchodzi broń laserowa, mikrofalowa i plazmowa, oraz inne rodzaje broni – geofizyczna i psychotroniczna.
Broń laserowa niszczy cel za pomocą wiązki
światła, wysłanej bezpośrednio ze źródła
lub za pośrednictwem zwierciadeł. Już dziś
używa się takiej broni do oślepiania kierowców, celowniczych broni pokładowej wozów
bojowych oraz kamer bezzałogowych środków rozpoznawczych.
Broń mikrofalowa ma obezwładniać przeciwnika, nie czyniąc mu trwałej krzywdy. Fale
o odpowiedniej częstotliwości przenikają
przez ubranie i powodują szybkie rozgrzanie
powierzchni skóry. Po około 5 sekundach ból
jest tak silny, że człowiek ucieka z pola rażenia. Ból szybko mija, a oddziaływanie broni
nie pozostawia obrażeń.
Broń plazmowa opiera swe działanie na jonizacji gazu (zwanego plazmą). Ponieważ
doskonale nadaje się do tego azot, broń plazmowa może być używana z powodzeniem
w atmosferze Ziemi. Potrzebuje jednak, podobnie jak laser, pewnej ilości energii.
Działanie broni geofizycznej opiera się na technologii oddziaływania na fragment jonosfery za pomocą urządzeń elektronicznych.
Spowoduje to sztucznie trzęsienia ziemi
o ogromnej sile wzbudzanej w płynnym jądrze Ziemi. Kataklizmy wywołane przez nią
będą wydawały się działaniem sił natury.
Broń psychotroniczna będzie umożliwiała
oddziaływanie na psychikę ludzi – również
na czytanie w ich myślach i kierowanie nimi.
posażeniu najnowocześniejsze pod względem uzbrojenia strategiczne bombowce B-2
Spirit oraz myśliwce przewagi powietrznej
F-22 Raptor. W najbliższych latach zostanie
wprowadzony do służby myśliwiec wielozadaniowy F-35 Lightning II w trzech wersjach: F-35A – dla Sił Powietrznych Stanów
Zjednoczonych, F-35B – samolot krótkiego
startu i pionowego lądowania dla Korpusu
Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych
i F-35C – przeznaczony dla Marynarki Wojennej USA jako samolot pokładowy stacjonujący na lotniskowcach.
a
b
c
NAJNOWSZE ŚRODKI RAŻENIA
Kraje najbardziej uprzemysłowione i jednocześnie dysponujące najnowszymi technologiami rozwijają nowoczesną broń. Największą rolę na świecie – pod względem wielkości
potencjału ekonomicznego i militarnego
– odgrywają Stany Zjednoczone Ameryki.
Amerykanie przodują w tworzeniu i rozwijaniu technologii militarnych. Mają na wy-
Najnowsze środki rażenia: a) myśliwiec przewagi
powietrznej F-22 Raptor b) bombowiec B-2 Spirit,
c) myśliwiec F-35 Lightning II
Sz
TECHNOLOGIA STEALTH zmniejsza prawdopodobieństwo wykrycia przez systemy obrony przeciwnika (m.in. zaburza pracę urządzeń elektronicznych).
Jednostki, w których zastosowano tę technologię, mają
opływowe kształty i są wyposażone w materiały pochłaniające promieniowanie elektromagnetyczne (m.in. bombowiec B-2, myśliwce F-22 i F-35 czy okręt Sea Shadow).
ZACHOWANIE SIĘ LUDNOŚCI
W REJONIE RAŻENIA BRONI
KONWENCJONALNEJ
W rejonie rażenia broni konwencjonalnej nie
ma potrzeby stosowania środków ochrony
dróg oddechowych, oczu i skóry, dzięki czemu
prowadzenie akcji ratowniczej jest łatwiejsze.
W czasie prac porządkowych i udzielania pomocy poszkodowanym w tym rejonie należy
uważać na niewybuchy, które stanowią duże
zagrożenie dla życia i zdrowia pracujących
tam ludzi, jak również na zniszczone części
infrastruktury. W razie wykrycia niewybuchów prace przy porządkowaniu terenu należy
przerwać, powiadomić służby obrony cywilnej
i postępować zgodnie z ich poleceniami.
Ludność w rejonie rażenia broni konwencjonalnej może pomagać siłom OC, prowadzącym akcję ratunkową, udzielając informacji
o lokalizacji ukryć, przebiegu instalacji komunalnych, dojść do zagruzowanych budowli ochronnych itp.
Do prac o charakterze ratowniczym, wykonywanych przez ludność, zalicza się:
Ruiny budynku zniszczonego w czasie nalotu
▪ odgruzowywanie budowli ochronnych,
dróg, placów;
▪ wyszukiwanie poszkodowanych oraz przenoszenie ich do punktów opatrunkowych;
▪ pomoc poszkodowanym i opiekę nad
nimi;
▪ zabezpieczenie urządzeń komunalnych
w celu zapewnienia dopływu wody, gazu,
energii elektrycznej;
▪ pomoc jednostkom pożarniczym w lokalizacji i likwidacji pożarów;
▪ pomoc w utrzymaniu porządku, ochronie
mienia, zapobieganiu panice.
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ W skład środków rażenia wchodzą: broń konwencjonalna, masowego rażenia,
elektroniczna i precyzyjna oraz środki zapalające i nowe rodzaje broni.
▪ Broń konwencjonalna to środki walki o ograniczonych w czasie i przestrzeni skutkach
rażenia.
▪ Do broni konwencjonalnej zaliczamy broń białą, miotającą i palną.
177
Sz
178
▪ Broń biała występuje tylko w postaci bagnetów, noży szturmowych i szabel używanych
przez kompanie reprezentacyjne.
▪ Z broni miotającej używane są dziś tylko kusze.
▪ Broń palna wykorzystuje ciśnienie powstałe w czasie spalania się prochu.
▪ Broń elektroniczna zakłóca działanie systemów elektronicznych przeciwnika.
▪ Broń precyzyjna to m.in. zestawy rozpoznawczo-uderzeniowe.
▪ Środki zapalające to związki chemiczne mogące zapalać inne materiały i przedmioty
oraz razić ludzi i zwierzęta.
▪ Najnowsze środki walki oparte są na technologii stealth.
▪ Nowe środki walki to broń laserowa, mikrofalowa, plazmowa, geofizyczna
i psychotroniczna.
▪ W rejonie porażenia bronią konwencjonalną ludność cywilna może uczestniczyć
w akcji ratunkowej.
PYTANIA I POLECENIA
1. Wymień środki rażenia.
2. Scharakteryzuj broń konwencjonalną.
3. Scharakteryzuj broń elektroniczną, precyzyjną i nowe środki rażenia.
4. Scharakteryzuj środki zapalające.
5. Opisz najnowsze środki walki.
6. Opisz, jak powinna zachować się ludność cywilna w rejonie porażenia bronią
konwencjonalną.
Sz
179
23
Broń masowego
rażenia
▪ Podział broni masowego rażenia jest bardzo ogólny.
▪ Wzbogać Swoją wiedzę na temat broni masowego rażenia.
Broń masowego rażenia to współczesne
środki walki, przeznaczone do masowego rażenia ludzi, zwierząt, roślin, sprzętu i obiektów na dużych obszarach.
Do broni masowego rażenia zalicza się broń:
jądrową, chemiczną, biologiczną, radiologiczną oraz niektóre środki wykorzystywane
w przemyśle i zaliczane do grupy toksycznych środków przemysłowych.
BROŃ JĄDROWA
Broń jądrowa to zestaw (np. typu implozyjnego, artyleryjskiego lub termojądrowego),
który po zakończeniu procedury uzbrajania
i odpalania jest zdolny do zainicjowania reakcji jądrowej z uwolnieniem energii. Podstawowym parametrem wybuchu jądrowego
jest moc wybuchu jądrowego, przez który należy rozumieć całkowitą energię wydzieloną
Sz
180
podczas wybuchu jądrowego. Określa się ją
za pomocą równoważnika trotylowego. Energia wybuchu jądrowego o mocy 1 kilotony
(1 kt) jest równoważna z energią wydzieloną
przy wybuchu tysiąca ton trotylu, a 1 megatony (1 Mt) – miliona ton trotylu.
Czynnikami rażenia wybuchu jądrowego są:
fala uderzeniowa, promieniowanie cieplne,
promieniowanie przenikliwe, promieniotwórcze skażenie terenu, impuls elektromagnetyczny.
Fala uderzeniowa stanowi około 50% całej
energii wybuchu jądrowego i może oddziaływać na ludzi bezpośrednio lub pośrednio.
Pierwsze uderzenie polega na gwałtownym
zwiększeniu się ciśnienia w chwili podejścia
fali, które odczuwa się jako bardzo silne uderzenie. Drugie uderzenie fali jądrowej polega
na miotaniu przez nią różnych przedmiotów.
Człowiekowi znajdującemu się w budynku
lub w jego pobliżu grożą ciężkie obrażenia
ciała, a nawet śmierć.
Promieniowane cieplne stanowi około 35% energii wybuchu. Rozprzestrzenia się z prędkością
około 300 tys. m/s (fala uderzeniowa nadchodzi później niż promieniowanie cieplne). Powoduje nagrzewanie się przedmiotów oraz
oparzenia skóry. Źródłem promieniowania
cieplnego jest ognista kula, której temperatura sięga kilku milionów stopni. Promieniowanie cieplne jest przyczyną, zależnie
od odległości od centrum eksplozji, wyparowywania przedmiotów i ogromnych pożarów.
Promieniowanie przenikliwe towarzyszy wybuchowi jądrowemu. Jest emisją neutronów, promieniowania gamma, alfa i beta.
Promieniowanie alfa i beta rozprzestrzenia
się w powietrzu na niewielkie odległości
i nie powoduje znacznych strat. Natomiast
strumień promieniowania gamma i neutronów, emitowany podczas wybuchu jądrowego, nazywany jest promieniowaniem
przenikliwym i stanowi 5% jego mocy. Promieniowanie to powoduje chorobę popromienną, rozwijającą się stopniowo, w zależności od pochłoniętej dawki.
Promieniotwórcze skażenie terenu jest wynikiem opadu pyłu promieniotwórczego po-
Charakterystyka I, II i III strefy zniszczeń po naziemnym wybuchu jądrowym
Sz
B RO Ń M A S OW E G O R A Ż E N I A
wstałego podczas naziemnego lub podziemnego wybuchu jądrowego i stanowi około 6%
jego mocy. Podobnie jak w przypadku opadu
pyłu promieniotwórczego, wydzielane jest
promieniowanie alfa, beta i gamma. Promieniowanie alfa ma największą zdolność jonizacji, jednak możliwości przenikania są bardzo
ograniczone (zatrzymuje je kartka papieru).
Zdolność jonizująca promieniowania beta
jest mniejsza niż promieniowania alfa. Niebezpieczne jest jednak jego bezpośrednie
oddziaływanie na nieosłonięte
części ciała, które prowadzi do poparzeń skóry. Odzież ochronna nie
zabezpiecza przed nim.
Efekt osiadania pyłu promieniotwórczego prowadzi do skażenia
terenu, obiektów na nim się znajdujących oraz, co jest szczególnie
ważne dla ludności, skażenia produktów żywnościowych i wody.
Przewiduje się, że w przypadku
wystąpienia opadów deszczu w rejonie napromieniowanym powstaną wysokie skażenia.
Impuls elektromagnetyczny jest efektem oddziaływania promieniowania gamma z otoczeniem i stanowi mniej niż 1% siły wybuchu. Oddziałuje na urządzenia elektryczne
i elektroniczne – wywołuje bardzo wysokie
napięcie w przewodach i niszczy je.
Ładunki neutronowe to broń jądrowa o małej mocy (do kilku kt). Podstawowym czynnikiem rażenia ludzi w wypadku tego typu
broni jest krótkotrwałe promieniowanie
przenikliwe, powstające w momencie wybuchu. Promieniotwórcze skażenie terenu
jest znikome lub w ogóle nie występuje.
Wybuchowi neutronowemu towarzyszą takie same zjawiska fizyczne, jakie obserwowane są podczas wybuchu jądrowego małej
mocy, tj. błysk i fala cieplna (około 8%), fala
uderzeniowa (około 8%), promieniowanie
przenikliwe (praktycznie nie występuje) oraz
impuls elektromagnetyczny (poniżej 1%).
CHARAKTERYSTYKA BRONI
RADIOLOGICZNEJ
Broń radiologiczna to środek walki, w którym czynnikiem rażącym jest rozproszony
materiał promieniotwórczy. W broni tej
mogą być wykorzystywane materiały pochodzące z ośrodków realizujących cywilne
i wojskowe programy jądrowe, jak również
odpady promieniotwórcze z reaktorów badawczych czy środki promieniotwórcze stosowane w przemyśle lub medycynie.
Materiały radioaktywne – pochodzące zarówno od broni jądrowej,
jak i broni radiologicznej – emitują
cząstki alfa, beta oraz promieniowanie gamma. Cząstki alfa powodują znaczne zagrożenie dla ludzi
w przypadku, gdy dostaną się do organizmu poprzez układ pokarmowy
lub oddechowy. Cząstki beta mogą
spowodować poparzenia skóry. Promieniowanie gamma charakteryzuje
się dużym zasięgiem i przenikliwością, powodując zagrożenie dla osób znajdujących
się w zasięgu jego oddziaływania.
BROŃ CHEMICZNA
Broń chemiczna to środki walki, których
h
rażące działanie polega na wykorzystaniu
toksycznych właściwości bojowych środków
trujących (BST).
Skutki użycia broni chemicznej
181
Sz
182
Bojowe środki trujące (BST) to toksyczne
związki chemiczne, które mogą oddziaływać na systemy fizjologiczne organizmu,
przedostając się do jego wnętrza poprzez
drogi oddechowe, pokarmowe, błony śluzowe, oczy i skórę.
Środkami przenoszenia BST są: amunicja
chemiczna (bomby lotnicze, pociski artyleryjskie, pociski artylerii rakietowej, głowice rakiet), generatory aerozoli, miny chemiczne, wyrzutnie świec i granatów.
Pod względem toksykologicznym bojowe
środki trujące dzielą się na:
▪ paralityczno-drgawkowe – są to bezbarwne
środki trujące lub żółtobrunatne ciecze,
które, w zależności od dawki, powodują
zwężenie źrenic, ślinotok, drgawki, wymioty,
niekontrolowane oddawanie moczu i kału,
paraliż mięśni, w tym mięśni płuc, co prowadzi do zatrzymania oddychania;
▪ parzące środki trujące – ich nazwa pochodzi
od objawów ich działania, które przypominają oparzenia termiczne; wykazują również silne działanie ogólnotrujące; środki
te przenikają do organizmu przez drogi oddechowe, śluzówki i skórę, powodują trudno
gojące się oparzenia, wrażliwe na zakażenia
i urazy mechaniczne;
▪ ogólnotrujące – działają na organizm,
wywołując zaburzenia w funkcjonowaniu
enzymów wewnątrzkomórkowych odpowiadających za procesy biochemiczne w organizmie; przenikanie związków ogólnotrujących do organizmu odbywa się przede
wszystkim przez drogi oddechowe, w mniejszym stopniu przez skórę;
▪ duszące – powodują nieodwracalne zmiany
w tkance płucnej, prowadzące do śmierci
organizmu wskutek niedotlenienia; są to
środki trujące nietrwałe, łatwo lotne, niepowodujące trwałych skażeń.
▪ drażniące – oddziałują na nerwy czuciowe
spojówek oczu i błon śluzowych górnych
dróg oddechowych, wywołują uczucie pieczenia, łzawienie, kaszel, ból w klatce pier-
siowej; w dużych stężeniach mogą powodować podrażnienia skóry, ból głowy, nudności
i wymioty; w niewielkich stężeniach podrażnienie ustępuje bez skutków ubocznych;
▪ psychogazy – to substancje wywołujące
psychozy lub stany równoważne psychozom;
psychika człowieka zmienia się bez jakichkolwiek widocznych uszkodzeń organizmu;
odbiór rzeczywistości zostaje zakłócony,
przytłumiony, a nawet odwzorowany w całkowicie zmienionej formie; świadomość zostaje ograniczona, a nawet wyłączona.
TOKSYNY BAKTERYJNE
Jad kiełbasiany jest to egzotoksyna produkowana w warunkach naturalnych przez
laseczkę jadu kiełbasianego. Jeśli produkcja
odbywa się w hodowli laboratoryjnej, wówczas stosuje się nazwę „toksyna botulinowa”.
Biologiczne działanie jadu kiełbasianego jest
bardzo silne. Zwierzęta i człowiek reagują
na tę toksynę w różnym stopniu, w wypadkach
skrajnych – nawet porażeniem i śmiercią.
Laseczki jadu kiełbasianego
ŚRODKI TRUJĄCE O DZIAŁANIU
FITOTOKSYCZNYM
Są to trucizny roślinne powodujące uszkodzenie lub obumieranie roślin. Mogą być
wprowadzane do roślin poprzez korzenie,
łodygę lub liście. Środki o działaniu fitotok-
Sz
B RO Ń M A S OW E G O R A Ż E N I A
skuteczność toksyn może być wykorzystana
w działaniach terrorystycznych.
Toksyczne środki przemysłowe (TSP) są to toksyczne lub promieniotwórcze substancje
w postaci stałej, ciekłej lub gazowej. Mogą
być produkowane lub wykorzystywane w zakładach przemysłowych, medycynie, wojsku
oraz innych gałęziach gospodarki narodowej.
TSP mogą występować jako związki i pierwiastki chemiczne, substancje biologiczne
lub radioaktywne i być opisywane jako toksyczne środki chemiczne (TSC), toksyczne
środki biologiczne (TSB), promieniotwórcze
środki przemysłowe (PSP).
Konsekwencją rozwoju przemysłu jest produkowanie, przetwarzanie, magazynowanie
i przewożenie TSP. Środki znajdujące się
w obiektach produkcyjnych, magazynowych
oraz podczas transportu nie stwarzają poważniejszego zagrożenia dla ludności cywilnej. Jednakże uwolnienie ich, w przypadku
awarii lub celowego działania, może stwarzać duże zagrożenie.
Promieniotwórcze środki przemysłowe wykorzystywane w przemyśle mogą spowodować
powstanie skażeń promieniotwórczych.
Potencjalnymi źródłami skażeń promieniotwórczych są m.in.: przemysł jądrowy,
instytuty badawcze, zakłady przetwarzające
i magazyny odpadów radioaktywnych, źródła promieniowania używane w przemyśle
i medycynie, transport oraz skradzione lub
nielegalnie przewożone elementy ładunków
jądrowych.
Toksyczne środki biologiczne mogą spowodować powstanie zakażeń biologicznych w wyniku ich przypadkowego uwolnienia, działań
dywersyjnych, awarii lub uszkodzenia instalacji przeznaczonych do ich produkcji i przechowywania. Do obiektów, w których mogą
występować środki biologiczne, należy zaliczyć szpitale, instalacje medyczne, sanitarne
i badawcze, zakłady produkcyjne i magazyny
oraz instalacje do przetwarzania odpadów
w przemyśle farmaceutycznym i rolnym.
sycznym, ze względu na ich przeznaczenie,
można podzielić na grupy:
▪ herbicydy – środki przeznaczone do niszczenia chwastów;
▪ defolianty – środki powodujące opadanie
liści z drzew, krzewów i innych roślin;
▪ desykanty – środki wysuszające rośliny,
głównie listowie i źdźbła;
▪ arborycydy – środki do niszczenia roślin
zdrewniałych (krzewów i drzew).
BROŃ BIOLOGICZNA
B
Broń
biologiczna to drobnoustroje chorobotwórcze oraz środki ich przenoszenia.
Do środków biologicznych zaliczane są mikroorganizmy (lub organizmy wytwarzające
toksyny), które wywołują choroby u ludzi,
roślin, zwierząt lub powodują psucie się
(rozpad) materiałów.
Do broni biologicznej zalicza się urządzenia (oraz gryzonie, insekty itp.) pozwalające
na przenoszenie, rozpylanie lub rozsiewanie
środków biologicznych.
Broń biologiczna może znaleźć zastosowanie podczas ataku na pojedyncze osoby oraz
na obszary zamieszkane przez ludność cywilną. Do zakażenia ludzi w wyniku jej użycia dochodzi przez:
▪ układ pokarmowy (zakażona woda, żywność);
▪ układ oddechowy;
▪ skórę, krew (ukąszenia zakażonych owadów).
Wykrywanie i rozpoznanie ataku bronią biologiczną jest bardzo trudne, ponieważ symptomy jej użycia są podobne do objawów przy
naturalnie występujących chorobach.
Toksyny są to trujące produkty żywych organizmów, które również mogą być otrzymywane na drodze syntezy. Substancje
te posiadają różnorodną toksyczność, która
przewyższa znane środki chemiczne. Oddziałują na organizm gwałtowniej od mikroorganizmów. Pierwsze objawy wywołują
zazwyczaj już po kilku godzinach. Wysoka
183
Sz
184
WIESZ, ROZUMIESZ
▪ Broń masowego rażenia to środki walki przeznaczone do masowego rażenia ludzi,
zwierząt, sprzętu i obiektów na dużych obszarach.
▪ Broń jądrowa to zestaw, który po zakończeniu procedury uzbrajania i odpalania jest
zdolny do zainicjowania reakcji jądrowej z uwolnieniem energii.
▪ Czynnikami rażenia wybuchu jądrowego są: fala uderzeniowa, promieniowanie
cieplne, promieniowanie przenikliwe, promieniotwórcze skażenie terenu i impuls
elektromagnetyczny.
▪ Ładunki neutronowe to broń jądrowa o małej mocy, której głównym czynnikiem
rażenia jest promieniowanie przenikliwe.
▪ W broni radiologicznej czynnikiem rażącym jest rozproszony materiał
promieniotwórczy.
▪ Broń chemiczna to środki walki, których rażące działanie polega na wykorzystaniu
toksycznych właściwości bojowych środków trujących.
▪ Środki trujące dzielimy na: paralityczno-drgawkowe, parzące, ogólnotrujące, duszące,
drażniące, psychogazy, toksyny i środki o działaniu fitotoksycznym.
▪ Broń biologiczna to drobnoustroje chorobotwórcze.
▪ Toksyczne środki przemysłowe to substancje mogące stworzyć zagrożenie
dla zdrowia i życia człowieka.
PYTANIA I POLECENIA
1. Co to jest broń masowego rażenia i co wchodzi w jej skład?
2. Omów działanie czynników rażenia broni jądrowej na organizm człowieka.
3. Scharakteryzuj ładunki neutronowe.
4. Opisz broń radiologiczną.
5. Scharakteryzuj broń chemiczną i dokonaj jej podziału toksykologicznego.
6. Scharakteryzuj broń biologiczną.
7. Opisz toksyczne środki przemysłowe.
Sz
BIBLIOGRAFIA
1. Akimow I. N, Iljin G. W.: Obrona Cywilna w gospodarce rolnej, Warszawa 1975.
2. Alarmowanie w Obronie Cywilnej (poradnik), Warszawa 1975.
3. Bartosz K, Grochowski L, Jastrzębski J., Kuczyński J., Okińczyc J., Selech Cz., Sianożęcki H.: Szkolenie
Obronne, wyd. II, Warszawa 1979.
4. Bass D., Baker R.: Pierwsza pomoc i opieka domowa. Poradnik rodzinny Oficyna Wydawnicza READ ME,
Warszawa 2006
5. Breitkopf B., Marciniak M., Worwa Z.: Przysposobienie obronne. WSiP, Warszawa 2010.
6. Bukalski L., Budźko W.: Zabezpieczenie gospodarstwa domowego, żywności, wody i paszy przed skażeniami,
Warszawa 1968.
7. Chomiczewski K., Gall W., Grzybowski J.: Epidemiologia działań wojennych i katastrof. Alfa Medica Press,
Bielsko Biała 2001.
8. Chrząszczewska A.: Bandażowanie, Warszawa 2006.
9. Colquhoun M.C., Handley A.J., Evans T.R.: ABC resuscytacji (red. J. Jakubaszko), Górnicki Wydawnictwo
Medyczne, Wrocław 2006.
10. Fleming M.: Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych. Zbiór dokumentów. Uzupełnienie
i redakcja M. Gąska, E. Mikos-Skuza, Warszawa 2003.
11. Gąska M, Ciupiński A.: Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych, Warszawa 2001.
12. Greene C., Dunne J.: Pierwsza pomoc dziecku ABC. Ilustrowany poradnik dla rodziców i opiekunów.
Ofic. Wyd. LOTOS Sc., Łódź 1996
13. Harding D. (red): Encyklopedia broni. 7000 lat historii uzbrojenia, Warszawa 1995.
14. Hawk J., McGregor J.: Poradnik medyczny. Skóra i Słońce. Wiedza i Życie, Warszawa 2001.
15. Henneberg M., Skrzydlewska E.: Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami, Warszawa 1984.
16. Instrukcja o działaniu sił ratowniczych Obrony Cywilnej, Warszawa 1979.
17. Instrukcja w sprawie zasad ewakuacji ludności, zwierząt i mienia na wypadek masowego zagrożenia,
Warszawa 2008.
18. Jak chronić żywność przed substancjami promieniotwórczymi środkami trującymi i biologicznymi?,
Warszawa 1974.
19. Jakson G.: Encyklopedia życia codziennego – zdrowe serce. TENTEN, Warszawa 1995.
20. Jakubaszko J. (red.): Ratownik medyczny, Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007.
21. Jankowska-Poleganow E., Poleganow B.: Odkrywamy międzynarodowe prawo humanitarne, Oficyna
Wydawniczo-Poligraficzna „ADAM”, Warszawa 2005.
22. Jaworski A.: Ogólne wiadomości o środkach zapalających i zasady ochrony przed nimi, Warszawa 1972.
23. Konieczny J.: Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, Poznań-Warszawa 2001.
24. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 1997.
25. Lipskambe S (red.): Wielka encyklopedia zdrowia dla całej rodziny. Wyd. Parragon, Warszawa 2003.
26. Maska przeciwgazowa MP-4, Warszawa 1978.
27. Materiał edukacyjny Międzynarodowe Prawo Humanitarne, Materiał edukacyjny wydany przez
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, b.d.w i b.m.w.
28. Miesięcznik „Nowa Technika Wojskowa”.
29. Miesięcznik „RAPORT”.
30. Obrona przed bronią masowego rażenia w operacjach połączonych (DD/3.8), Warszawa 2004.
31. Ochrona nieruchomych dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego oraz innych sytuacji kryzysowych,
Warszawa 2002.
32. Orłoś H.: Atlas grzybów leśnych, PWRiL, Warszawa 1974.
33. Osiński A., Szlęk J.: Poradnik dowódcy pododdziału w zakresie obrony przed bronią masowego rażenia,
Wrocław 2004.
34. Panufnik K., Matecka V., Wojtasz S.: Pierwsza pomoc. Wyd. FORUM Sp. z o o Poznań 2008.
35. Podręcznik do szkolenia podstawowego formacji Obrony Cywilnej, Warszawa 1981.
36. Prezentacja Power point: Bądź bardziej bezpieczny. Bądź przygotowany, www.mswia.gov.pl
37. Przeworski K.: Ewakuacja jako sposób ochrony ludności, Warszawa 2002.
38. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń
i właściwości organów w tych sprawach (Dz. U. z dnia 20 października 2006 r.).
39. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007.
40. Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego
Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.
Sz
41.
42.
43.
44.
45.
46.
Sukiennik K: Obrona Cywilna za granicą, Warszawa 1973.
Szarek J.: Psychologia obrony cywilnej, Warszawa 1988.
Szyszka K., Krawczyk L., Pellowski W.: Ochrona przed skażeniami. (Skrypt wykładu), Wrocław 1997.
Tachaksa S.: Poradnik pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. Warszawski Dom Wydawniczy 1996.
Tyrała P.: Zarządzanie kryzysowe, Toruń 2001.
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. O powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej (tekst jednolity
z późniejszymi uzupełnieniami).
47. Walewska-Zielecka B.: Pierwsza pomoc w stanach nagłych. Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
48. Wardrope J. Smith A.R.: Leczenie ran i oparzeń. Wyd. lekarskie PZWL, Warszawa 1995.
49. Wytyczne resuscytacji 2010. Polska Rada Resuscytacji. Kraków 2010.
http://www.americanheart.org – Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne
http://www.ekoinfo.pl – Serwis informacyjny ochrony środowiska
http://www.erc.edu. – Europejska Rada Resuscytacji
http://www.emspoland.pl – Emergency Medical System Poland Mirosław Pałka
http://www.grzyby.pl – Atlas grzybów Polski
http://www.mon.gov.pl – Ministerstwo Obrony Narodowej
http://www.mswia.gov.pl – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
http://www.obronacywilna.pl – Serwis informacyjny Obrony Cywilnej
http://www.pck.pl – Polski Czerwony Krzyż
Sz
RYSUNKI I FOTOGRAFIE
Okładka: (Strażak-ratownik w kombinezonie i z aparatem tlenowym) Nikitin Victor/Shutterstock.com
Tekst: s. 7 (apteczka) Leonid Smirnov/Shutterstock.com; s. 8 (rysunek Ogniwa łańcucha ratunkowego) A. Piesiewicz;
s. 8, 21, 23, 29, 51, 68, 74, 81, 84, 86, 88, (plaster) Montenegro/Shutterstock.com; s. 9, 12, 22, 26, 27, 37, 52, 62, 65,
69, 70, 71, 74, 75, 79, 80, 81, 84, 85, 86, 88, 89, (spinacz biurowy) BMCL/Shutterstock.com; s. 9 (samochody zderzenie) Charlie Hutton/Shutterstock.com, (samochód szary) Maksim Toome/Shutterstock.com, (trójkąt ostrzegawczy) woodsy/Shutterstock.com,(kamizelka odblaskowa) Elnur/Shutterstock.com,(gaśnica) prism68/
Shutterstock.com(apteczka) woodsy/Shutterstock.com; s. 10 (Ustawienie trójkąta) M. Jarowicz, (Zabezpieczenie
pojazdu) M. Jarowicz, (Karta ICE) PCK; s. 11 (okulary i rękawiczki ochronne) Michael J Thompson/Shutterstock.com,
(maseczki do sztucznego oddychania) M. Jarowicz, (chusteczki higieniczne) RusGri/Shutterstock.com (maseczka
ochronna) UltraOrto, S.A./Shutterstock.com, (latarka) zirconicusso/Shutterstock.com, (zdejmowanie rękawiczek)
W. Wójtowicz; s. 13 (Zawartość apteczki samochodowej) M. Jarowicz, (Chusta trójkątna i koc termiczny)
W. Wójtowicz; s. 14, 15, 19, 20, 27, 28, 37, 38, 49, 50, 58, 59, 66, 67, 72, 73, 77, 78, 82, 83, 90, 91, (EKG) B. Melo/
Shutterstock.com; s.17 (Ocena przytomności i udrożnianie dróg oddechowych) W. Wójtowicz, (schematy drożności i niedrożności) M. Jarowicz; s. 18 (Sprawdzanie oddechu u osoby dorosłej) W. Wójtowicz; s. 21 (Pomoc omdlałemu) W. Wójtowicz; s. (Zapobieganie zasłabnięciom) W. Wójtowicz; s. 24 (Układanie nieprzytomnego w pozycji
bocznej ustalonej) W. Wójtowicz; s. 26 (Pomoc nieprzytomnej kobiecie w ciąży) W. Wójtowicz; s. 30 (Odwracanie
na plecy) W. Wójtowicz; s. 33 (Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dziecka) W. Wójtowicz; s. 35 (Resuscytacja
krążeniowo-oddechowa niemowlęcia) W. Wójtowicz; s. 36 (Zastosowanie AED) W. Wójtowicz, (Symbol defibrylatora) J. Plakiewicz; s. 40 (Opatrunek uciskowy) M. Jarowicz; s. 41 (Opatrunek uciskowy c.d.) M. Jarowicz; s. 42
(Opatrunek kłosowy dłoni) W. Wójtowicz, (Opatrunek kłosowy przedramienia) W. Wójtowicz, (Opatrunek kłosowy
stawu barkowego) W. Wójtowicz; s. 43 (Opatrunek żółwiowy stawu łokciowego) M. Jarowicz; s. 44 (Sposób uciskania tętnicy szyjnej) W. Wójtowicz, (rysunek Miejsca uciskania tętnic) A. Piesiewicz; s.45 (Uździenica dwustronna)
W. Wójtowicz, (Zastosowanie opatrunku codofix) W. Wójtowicz, (Opatrunek zastawkowy) W. Wójtowicz; s. 47
(Opatrunek rany z ciałem obcym) W. Wójtowicz; s. 48 (Tamowanie krwotoku z nosa) W. Wójtowicz, (rękawice
i okulary ochronne) Michael J Thompson/Shutterstock.com; s. 52 (rysunek Urazy kości a krwotoki) A. Piesiewicz,
(Unieruchomienie złamania kości przedramienia) M. Jarowicz, (Unieruchomienie złamania kości ramienia)
W. Wójtowicz, (unieruchomienie obłożeniowe nóg) W. Wójtowicz; s. 56 (Unieruchomienie odcinka szyjnego kręgosłupa) W. Wójtowicz; s. 57 (Unieruchomienie odcinka szyjnego kołnierzem) W. Wójtowicz; s. 58 (Unieruchomienie
poszkodowanego z uszkodzeniem kręgosłupa i/lub miednicy) M. Jarowicz; s. 60 (rysunek Stopnie oparzeń)
M. Kopecki; s. 61 (rysunek Obliczanie rozległości oparzeń) M. Kopecki; s. 64 (Pierwsza pomoc w oparzeniu oka)
W. Wójtowicz; s. 65 (Kolejne etapy postępowania z oparzeniem) W. Wójtowicz; s. (Usuwanie ciała obcego z dróg
oddechowych dorosłego) W. Wójtowicz; s. 69 (układ dłoni) G. Bryk/WSiP (Rękoczyn Heimlicha) W. Wójtowicz,
(Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych dziecka) M. Jarowicz; s. 71 (Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych niemowlęcia) W. Wójtowicz; s. 76 (Postępowanie przeciwwstrząsowe) W. Wójtowicz; s. 79 (Rana kąsana po
ugryzieniu psa) W. Wójtowicz, (Rotwailer) Tatiana Makotra/Shutterstock.com; s. 80 (Kolejne etapy przyjmowania
„pozycji żółwia”) W. Wójtowicz; s. 81 (Reakcja na użądlenie) W. Wójtowicz, (Szerszeń) irin-k/Shutterstock.com,
(Odsysanie jadu za pomocą bańki) M. Jarowicz, (Ślad ukąszenia przez żmiję) W. Wójtowicz, (Żmija zygzakowata)
Benny Trapp/Wikipedia; s. 82 (Usuwanie kleszcza za pomocą pęsety) W. Wójtowicz, (Kleszcz) PetrJilek/
Shutterstock.com; s. 85 (Pierwsza pomoc w zawale serca) W. Wójtowicz, (Pierwsza pomoc w ataku astmy)
W. Wójtowicz; s. 86 (Pierwsza pomoc w napadzie drgawek) W. Wójtowicz; s. 87 (samodzielne wykonywanie zastrzyku) Alexander Raths/Shutterstock.com, (gleukometr) greenland/Shutterstock.com, (pompa insulinowa)
WILLIE J. ALLEN JR./St. Petersburg Times/ZUMA Press/Forum; s. 88 (Pierwsza pomoc w udarze mózgu)
W. Wójtowicz; s. 93 (żołnierz na warcie) Iurii Osadchi/Shutterstock.com; s. 94 (flaga NATO) Hintau Aliaksei/
Shutterstock.com, (flaga UE) wavebreakmedia ltd/Shutterstock.com; s. 97 (Warszawa – pałac prezydencki)
WojciechKozlowski/Shutterstock.com; s. 98 (policjanci oddziału prewencji) Bartos. Bobkowski/Agencja Gazeta,
(policjanci z wydziału ruchu drogowego) Marcin Stępień/Agencja Gazeta; s. 99 (Funkcjonariusze Biura Ochrony
Rządu) Franciszek Mazur/AG; s. 99, 100, 111, 124, 125, 134, 140, 153, 154, 160, 161, 162, 170, 177, 178, 183, 184
(siatka maskująca) StudioSmart/Shutterstock.com; s. 101 (Wojewódzki Sztab Wojskowy w Lublinie) Rafał
Michałowski/AG; s. 102 (Wojskowa Komenda Uzupełnień w Bydgoszczy) Pit1233/Wikipedia; s. 105 (czołg Leopard
2A4) WCEO; s. 106 (F-16) J van der Wolf/Shutterstock.com, (Su-22) Adrian Pingstone/Wikipedia, (MiG-29) MSgt
John E. Lasky/U.S. Air Force, (helikopter) WCEO; s. 107 (fregata Generał Kazimierz Pułaski), Javier Bueno Iturbe/
Wikipedia, (okręt podwodny ORP Orzeł) Łukas. Golowanow & Maciek Hypś, Konflikty.pl/Wikipedia, (samolot
Bryza) Voytek S/Wikipedia, (żołnierze jednostki Formoza) DPI MON; s. 108 (Żołnierze Żandarmerii Wojskowej)
WCEO, (Żołnierz w hełmie kevlarowym i kamizelce kuloodpornej), WCEO, (Karabinek Beryl), WCEO, (PPK Spike)
WCEO, (KTO Rosomak) WCEO; s. 109 (Czołg PT-91 Twardy), WCEO, (Stacja radiolokacyjna) WCEO, (Śmigłowiec
Głuszec) PZL-Świdnik S.A., spółka z grupy Augusta Westland; WCEO, (Samolot CASA) WCEO; s. 110 (haubicoarmata Krab) Spike78/Wikipedia, (ORP „Grom” i „Metalowiec” z rakietami RBS) Arek1979/Wikipedia;
Sz
s. 113 (Strażak na tle pożaru) Digital Storm/Shutterstock.com; s. 114 (Obóz uchodźców z Kosowa) marco vacca
BE&W; s. 116 (Znaki rozpoznawcze Czerwonego Krzyża, Czerwonego Kryształu i Czerwonego Półksiężyca) Igor
Straburzyński/WSiP, (Pomoc medyczna dla jeńców wojennych) Erik S. Hansen/U.S. Marine Corps Photo; s. 117
(Poszanowanie i ochrona ludności cywilnej) MC2(SW) Matthew D. Leistikow/U.S. Navy Photographer; s. 118
(Proces norymberski) Ray D’Addario/NARA; s. 119 (Radovan Karadžić) Jerry Lampen/ANP/BE&W, (Pomoc humanitarna niesiona przez żołnierzy) JACOB J. KIRK/USN/UPI/GAMMA/BE&W; s. 121 (Dubrownik ostrzelany
przez serbską artylerię) Bracodbk, cropped by DIREKTOR/Wikipedia, (Płonący Zamek Królewski w Warszawie)
Wikipedia; s. 122 (rysunek Międzynarodowe znaki rozpoznawcze dóbr kultury) J. Plakiewicz, (Obraz Dama z gronostajem) Leonardo da Vinci; s. 123 (Zamek Królewski w Warszawie po odbudowie) PLRANG/Shutterstock.com;
s. 124 (Hala Stulecia we Wrocławiu) Robert Drozd/Wikipedia; s. 126 (Maska przeciwgazowa MP-5) MASKPOL;
s. 127 (Maska filtracyjna MT-213/2) MASKPOL, (rysunek Odzież ochronna OP-1) M. Kopecki, (rysunek Odzież
ochronna lekka dwuczęściowa) M. Kopecki, (kaptur ochronny) MASKPOL, (półmaski ochronne przeciwpyłowe)
MASKPOL; s. 128 (Filtracyjna odzież ochronna) MASKPOL; s. (Stacja filtrów) I. Straburzyński/WSiP; s. 130 (Widok
jednej ze stacji warszawskiego metra) Jacek Łagowski/Agencja Gazeta; s. 131 (Ewakuacja szkoły na wypadek pożaru) D. Czyżow; s. 132 (Łaźnia do wykonywania zabiegów sanitarnych) Krzystof Gogo, (dezaktywacja ścian)
Krzysztof Gogo, (dezaktywacja odzieży ochronnej) Krzystof Gogo, (dezaktywacja ubrań) Krzysztof Gogo, (dezaktywacja pojazdu) Krzysztof Gogo; s. 133 (Pralnia chemiczna) R. Piątkowski/WSiP; s. 136 (syrena alarmowa ręczna)
Krzysztof Gogo, (syrena alarmowa przewoźna) Krzysztof Gogo, (krótkofalówka) Krzysztof Gogo, (gong) Krzysztof
Gogo, (megafon) Krzysztof Gogo; s. 138 (pociski) Oculo/Shutterstock.com, (uwaga skażenie promieniowaniem)
Pi-Lens/Shutterstock.com; s. 139 (Znaki ewakuacyjne) wg PN-92/N-01256/02; s. 141 (śmigłowiec i ratownicy w górach) Caro/Alamy/BE&W; s. 142 (Powódź) Darek Miszkiel/Alamy/BE&W; s. 143 (strażak w ogniu) Tomislav
Stajduhar/Shutterstock.com; s. 144 (umacnianie wałów przeciwpowodziowych) PAP/EPA/DAMIR SENCAR; s. 145
(Śnieżyca) Klapi/Wikipedia; s. 146 (Pożar lasu) John McColgan/Wikipedia; s. 147 (Trzęsienie ziemi w San
Francisco) Chadwick, H. D/Wikipedia, (Trzęsienie ziemi na Haiti) Petty Officer 2nd Clas. Candice Villarreal, USN;
s. 148 (Meksyk – pasażerowie metra w maseczkach) Eneas De Troya from Mexico City, México/Wikipedia; s. 149
(emisja gazów przemysłowych) M. Kozioł/WSiP, (zimowy smog nad Warszawą) Lech Zielaskowski/WSiP; s. 150
(Awaria elektrowni jądrowej w Fukushima) KYODO NEWS/ACTION PRESS BE&W; s. 151 (Powódź w Kłodzku)
PAP/ADAM HAWAŁEJ; s. 152 (Utrudnienia ruchu kolejowego spowodowane mrozem) Tomas. Stańczak/Agencja
Gazeta, (Skutki wycieku ropy naftowej) Gerald Herbert/AP/Eas. News. (wypadek samochodowy) Dawid Lukasik/
Echo Dnia/Forum, (rysunek czarny punkt) J. Plakiewicz; s. 153 (Elektrownia jądrowa w Temelinie) Kletr/
Shutterstock.com; s. 155 (Ewakuacja poszkodowanych w wypadku samochodowym) Marcin Bielecki/FORUM,
(Ewakuacja poszkodowanych z pożaru) Maciej Jarzebinski/FORUM, (Ewakuacja poszkodowanych w wypadku załamania lodu) Grażyna Jaworska/Agencja Gazeta; s. 157 (Chwyt Rauteka) W. Wójtowicz, (Wydobywanie poszkodowanego z samochodu) W. Wójtowicz; s. 158 (Przenoszenie poszkodowanego) W. Wójtowicz; s. 159 (Sposoby
przenoszenia poszkodowanego) W. Wójtowicz; s. 160 (rysunek Przekładanie poszkodowanego z urazem kręgosłupa) M. Kopecki; s. 162 (Postawa wyrażająca agresywność) Yuri Arcurs/Shutterstock.com, (Postawa wyrażająca rezygnację) siamionau pavel/Shutterstock.com; s. 163 (Panika tłumu) ULLSTEINBILD/BE&W; s. 165 (Atak na WTC
w Nowym Jorku) Eric J. Tilford/U.S. Navy Photo, (Zamach terrorystyczny w Biesłanie) PAP/EPA/DMITRY
KHRUPOV/NOVYE IZVESTIA; s. 166 (hala dworca lotniczego) Foma/Wikipedia; s. 168 (skażenie biologiczne)
cg-art/Shutterstock.com; s. 169 (koperta w trójkącie) cg-art/Shutterstock.com, (żołnierz w trójkącie) cg-art/
Shutterstock.com + Oleg Zabielin/Shutterstock.com, (celownik w trójkącie) ancroft/Shutterstock.com + cg-art/
Shutterstock.com; s. 171 (Żołnierze w ubraniach ochronnych i wóz obrony chemicznej) joyfull/Shutterstock.com;
s. 172 (Uroczysta odprawa warty przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie) PAP/Paweł Kula; s. 173
(Wyrzutnia rakiet Langusta) Golowanow & Maciek Hypś, Konflikty.pl/Wikipedia; s. 174 (Moździerz LM-60) WCEO;
s. 175 (System rozpoznawczo-uderzeniowy Predator) PAP/EPA/JEFFREY S. VIANO; s. 176 (myśliwiec przewagi
powietrznej F-22 Raptor) TSGT BEN BLOKER, USAF, (bombowiec B-2 Spirit) Staff Sgt. Cherie A. Thurlby/U.S.
Air Force, (myśliwiec F-35 Lightning II) Lockheed Martin/Navy Visual News Service; s. 177 (Ruiny budynku zniszczonego w czasie nalotu) SPC Mmoses Mlasko, U.S. Army; s. 179 (wybuch jądrowy) STOCKFOLIO/Alamy/BE&W,
(skażenie jądrowe) Andux/Wikipedia; s. 180 (rysunek Strefy zniszczeń po wybuchu jądrowym) M. Kopecki; s. 181
(Skutki użycia broni chemicznej) Sa.vakilian/Wikipedia; s. 181 (skażenie radioaktywne) cg-art/Shutterstock.com,
(odpady radioaktywne) Dirk Ercken/Shutterstock.com, (broń chemiczna) Andux/Wikipedia; s. 182 (laseczki jadu
kiełbasianego) EYE OF SCIENCE/SCIENCE PHOTO LIBRARY/East News, s. 183 (broń biologiczna) Andux/
Wikipedia
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne oświadczają, że podjęły starania, mające na celu dotarcie do właścicieli
i dysponentów praw autorskich wszystkich zamieszczonych utworów. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
przytaczając w celach dydaktycznych utwory lub fragmenty, postępują zgodnie z art. 29 ustawy o prawie autorskim.
Jednocześnie Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne oświadczają, że są jedynym podmiotem właściwym do kontaktu autorów tych utworów lub innych podmiotów uprawnionych w wypadkach, w których twórcy przysługuje
prawo do wynagrodzenia.
Sz
TRZY ADRESY
icał
awi
edza podr
ęką
WSI
PNET.
PL
Bawsi
ę,uczizal
i
czajt
est
y!
Nawsi
pnet
.
plznaj
dzi
eszci
ekawezadani
a,
kt
ór
epomogąCiut
r
wal
i
ć
ispr
awdzi
ćwi
edzęzewszyst
ki
chpr
zedmi
ot
ów.Ospr
awdzi
anyikar
t
kówki
ni
emusi
szsi
ęj
użmar
t
wi
ć.
EGZAMER.
PL
Spr
awdzajswoj
ąwi
edzę
pr
zedegzami
nem!
Naegzamer
.
plr
ozwi
ążeszegzami
nszóst
okl
asi
st
y,
gi
mnazj
al
nyimat
ur
ę.
Iodr
azudowi
eszsi
ę,
zczegoj
est
eśmocny,
acomusi
szpowt
ór
zyć.
Dost
ani
eszt
akżedodat
kowemat
er
i
ał
ydoćwi
czeń.
SKLEP.
WSI
P.
PL
Kor
zyst
ajznowoczesnych
ćwi
czeńipodr
ęczni
ków!
Nowoczesneebookiimnóst
woećwi
czeń.Podr
ęczni
ki
,
dodat
kowepomoce,
r
epet
yt
or
i
a,
at
l
asy,
sł
owni
ki–wszyst
kot
oznaj
dzi
eszpodj
ednym adr
esem
skl
ep.
wsi
p.
pl
.Pr
zezcał
ądobę.
www.
wsi
p.
pl
Sz

Podsumowanie i sprawdzenie

Transkrypt

Podobne dokumenty

infonet - yongchunquan.eu

Udzielanie pierwszej pomocy medycznej w środowisku taktycznym