SŁUŻEBNOŚĆ PRZESYŁU- INFORMACJE PODSTAWOWE

SŁUŻEBNOŚĆ PRZESYŁU- INFORMACJE PODSTAWOWE
Służebność przesyłu to ograniczone prawo rzeczowe (prawo na rzeczy cudzej)
które zapewnia uprawnionemu (przedsiębiorcy przesyłowemu np. Zakładowi
Energetycznemu) tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy
( nieruchomości) , na których przedsiębiorca przesyłowy wybudował swoje urządzenia .
Do urządzeń tych należą, zgodnie z art.49 § 1 kodeksu cywilnego urządzenia służące do
doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne
urządzenia podobne,które nie są częścią składową gruntu lub budynku (cudzego), na
którym zostały usytuowane (wybudowane), a są własnością przedsiębiorstwa
przesyłowego.
Prawo to oznacza, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie
z nieruchomościj, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, np.słupy niskiego,
średniego oraz wysokiego napięcia, przez które przechodzą napowietrzne linie
energetyczne, sieci wodociągowe, gazowe oraz inne urządzenia – wybudowane i
eksploatowane przez przedsiębiorstwa przesyłowe (np. wodociągowe, energetyczne).
zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń w zakresie niezbędnym dla zapewnienia
prawidłowego funkcjonowania tychże urządzeń (art. 3051 kodeksu cywilnego)
Służebność przesyłu została wprowadzona do polskiego prawodawstwa z dniem 3
sierpnia 2008 r. art 1 pkt 2 ustawy z 30 maja 2008 r. (Dz.U.08.116.731) zmieniającej
ustawą KODEKS CYWILNY w celu uregulowania stosunków prawnych dotyczących
urządzeń przesyłowych między przedsiębiorcami przesyłowymi i właścicielami
nieruchomości, na których takie urządzenia się znajdują .
Służebność przesyłu ma zastosowanie nie tylko w sytuacji, gdzie urządzenia przesyłowe
już istnieją na cudzych nieruchomościach gruntowych, ale również w sytuacji, kiedy
inwestycja taka jest dopiero planowana.
Dotychczasowe korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego z cudzej własności
(nieruchomości) i pobudowanie na tych nieruchomościach przez przedsiębiorcę
przesyłowego urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary,
gazu, prądu elektrycznego oraz innych podobnych urządzeń i eksploatowanie przez
przedsiębiorstwa przesyłowe (np. wodociągowe, energetyczne) tych urządzeń w zakresie
niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego ich funkcjonowania jest niczym innym jak
tylko bezumownym korzystaniem tzn.takim korzystaniem, które w żaden sposób nie
zostało potwierdzone żadną umową zawartą z właścicielem nieruchomości, na której te
urządzenia zostały umieszczone. W związku z tym właściciele tych nieruchomości nie
czerpią z udostępnienia swoich nieruchomości przedsięiorcom przemysłowym żadnych
korzyści finansowych, do których mają prawo.
Właścicielowi nieruchomości przysługuje wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z
nieruchomości od dnia jej zakupu z zastrzeżeniem art. 118 ustawy z dnia 23 kwietnia
1964 r. Kodeks cywilny , ktory mówi o tym, iż termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a
dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem
działalności gospodarczej - trzy lata.
Sprawę Wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości regulują przepisy
Kodeksu Cywilnego (art. 224 § 2, art. 225 kc) i jest ono określane jednorazowo za cały
miniony okres ( tj. doo 10 lat wstecz dla osoby fizycznej i 3 lata dla firm) korzystania
-2z nieruchomości przez posiadacza bez tytułu prawnego liczony do dnia 3 sierpnia 2008 r.
O wysokości należnego wynagrodzenia dla właściciela nieruchomości decydują stawki
rynkowe za korzystanie z danego rodzaju rzeczy, w określonych warunkach i czas
posiadania rzeczy przez przedsiębiorcę przesyłowego (wyrok SN z dn. 7 kwietnia 2000 r.,
sygn. akt IV CKN 5/2000, wyrok SN z dn. 15.09.2005 r., sygn. akt II CK 61/2005).
Stosownie do uchwały SN z 17 czerwca 2005 r., sygn. III CZP 29/05: właścicielowi
nieruchomości przysługuje roszczenie o odpowiednie wynagrodzenie za korzystanie z
niruchomości , przeciwko posiadaczowi służebności w złej wierze, a za takim zgodnie
uważa się przedsiębiorcę przesyłowego, jeżeli nie uzyskal on żadnego tytułu prawnego do
władania cudzą nieruchomoscią.
Należy mieć również na uwadze iż na potrzeby ustalenia wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie należy określić zwaloryzowaną wartość czynszu dzierżawnego w
poszczególnych latach korzystania z gruntu .
Ponieważ wynagrodzenia nie dotyczą szkód i są związane wyłącznie z opłatami za
korzystanie z nieruchomości,oprócz należnego właścicielowi nieruchomości
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego z jego
własności ( nieruchomości), właścicielom tych nieruchomości należy się stosowne
odszkodowanie.
Odszkodowanie związane są z zadośćuczynieniem za szkody powstałe podczas budowy
infrastruktury (np. gazociągu przesyłowego, sieci wysokiego napięcia, itp.) mimo
uzyskania zgody właściciela na czasowe zajęcie nieruchomości oraz szkody wynikające z
samego istnienia sieci w przestrzeni nieruchomości.
Na wyliczenie wysokości odszkodowania mają wpływ między innymi takie czynniki jak:
1) Budowa sieci:
− utrata pożytków (korzyści) z nieruchomości (w trakcie trwania sezonu
wegetacyjnego, w trakcie następnego sezonu produkcyjnego,utrata pożytków
spowodowana wprowadzeniem naziemnych elementów infrastruktuty
− utrudnienia w korzystaniu z nieruchomości : utrudniony dojazd do nieruchomosci,
zakłócenia w dostawie mediów, oddziaływanie promieniowania
elektromagnetycznego, halas, drgania itp.
2) Eksploatacja sieci przez przedsiębiorstwa przesyłowe:
- zmniejszenie wartości użytkowej nieruchomości (przejściowe lub trwałe)
- zmniejszenie wartości rynkowej nieruchomości poprzez trwale ograniczenia
w sposobie korzystania z nieruchomości
- zmniejszenie wartości rynkowej nieruchomości poprzez zmianę dotychczasowej
funkcji nieruchomości na funkcję o mniejszej wartości ( np. na nieużytki)
Zgodnie z przepisami prawnymi właściciele nieruchomości mogą dochodzić opłat
za lata poprzednie( wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości oraz
stosowne odszkodowani) jeżeli nie wyrazili zgody na bezpłatne korzystanie z
przestrzeni nieruchomości, jednak nie mogą domagać się takich opłat na
przyszłość .
Dalsze opłaty na rzecz wlaścicieli nieruchomości, na ktorych przesiębiorca przesyłowy
wybudował lub dopiero zamierza wybudować urządzenia przesyłowe, są możliwe tylko
wówczas, jeżeli na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego zostanie ustanowiona służebność
przesyłu tzn.jeżeli pomiędzy przesiębiorcą przesyłowym a właścicielem nieruchomości
zostanie zawarta właściwa umowa w formie aktu notarialnego, która szczegółowo określi
zakres czynności, które przedsiębiorca przesyłowy może wykonywać w stosunku do
-3nieruchomości, a tym samym z jakimi działania przedsiębiorcy właściciel nieruchomości
się zgadza. W szczególności w umowie powinny być ustalone wysokość i zasady płatności
wynagrodzenia dla właściciela nieruchomości Jeśli strony ustanawiają w umowie
służebność przesyłu na nieruchomości, na której już zainstalowano urządzenia, w umowie
warto również ustalić kwestię opłaty za korzystanie z gruntu przez przedsiębiorcę
przesyłowego za okres przed wejściem w życie przepisów o służebności przesyłu, czyli do
3 sierpnia 2008, o ile dotychczas kwestia opłat za bezumowne korzystanie z
nieruchomości nie została pomiędzy stronami uregulowana.
Podkreślić należy, iż ustanowienie służebności może nastąpić odpłatnie albo też
nieodpłatnie tzn. właściciel nieruchomości może zgodzić się , aby przedsiębiorca
przesyłowy nie placił jemu żadnych pieniędzy z tego tytułu, iż korzysta z jego własności.
W praktyce jednak bardzo rzadko zdarza się, by właściciele obciążonej nieruchomości
wyrazili zgodę na ustanowienie slużebności przesyłu i jednocześnie zrezygnowali
z jakiegokolwiek ekwiwalentu pieniężnego, który im się słusznie należy i który to
ekwiwalent pieniężny jest im zagwaranowany przez przepisy prawa.
Oczywistym jest fakt, iż służebność przesyłu nie ustanowi się sama.
W tym celu potrzebne jest działanie którejkolwiek ze stron :właściciela nieruchomości lub
przedsiębiorcy przesyłowego wyrażające się w przedstawionym w formie pisemnej
oświadczeniu(wezwaniu) do ustanowienia służebności przesyłu i określenia warunków
umowy oraz zapłaty za okres przeszły i przyszły.
Instytucja służebności przesyłu oznacza to, że zarówno właściciel nieruchomości, na której
urządzenia przesyłwe znajdowały się przed wejściem w życie przepisów wprowadzających
służebność przesyłu, jak i przedsiębiorca przesyłowy, mogą domagać się zawarcia umowy
ustanawiającej służebność przesyłu oraz ustalenia wynagrodzenia.
Należy przy tym wziąć pod uwagę, iż żadnej ze stron, ani przedsiebiorcy
przesyłowemu ani też wlaścicielowi nieruchomości nie przysługuje prawo do
odmowy ustanowienia slużebności przesyłu ! Kwestię sporną mogą stanowić
jedynie warunki samej umowy określające sposób korzystania z cudzej
nieruchomości jak i warunki określające wysokość i sposób wynagrodzenia dla
właścicieli nieruchomości.
Ustawodawca przyjął zasadę, iż w przypadku sądowego ustanowienia służebności
przesyłu odpowiednie wynagrodzenie ustalał będzie sąd.
Wynagrodzenie to powinno uwzględniać:
• szkody poniesione przez właściciela nieruchomości (brak możliwości zabudowy i
czerpania z przedmiotowej nieruchomości pożytków) na skutek wybudowania na
nieruchomości urządzeń przesyłowych;
• zakres ograniczeń własności nieruchomości i powodowanych uciążliwości (tj. rozmiar,
rodzaj, położenie, właściwości i sposób eksploatacji urządzeń przesyłowych,
• rodzaj, przeznaczenie i powierzchnię nieruchomości należącej do właściciela
nieruchomości;
• niemożność korzystania z nieruchomości, na której posadowiono urządzenia przesyłowe
w sposób zgodny z jej społeczno – gospodarczym przeznaczeniem;
• przeznaczenie nieruchomości, zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania
-4przestrzennego;
• konieczność zachowania stref ochronnych wyłączonych spod zabudowy wskutek
wybudowania urządzeń przesyłowych;
• ograniczenie zdolności inwestycyjnych na nieruchomości;
• obniżenie jakości, funkcjonalności i wartość nieruchomości gruntowych, na których
posadowiono urządzenia przesyłowe.
Tak więc w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości nie wyraża zgody na wybudowanie
przez przedsiębiorcę przesyłowego urządzeń przesyłowych na terenie jego nieruchomości
gdyż nie może porozumieć się z przedsiębiorcą przesyłowym w kwestii umowy
służebności przesyłu,przedsiębiorca przesyłowy uda się do Sądu o wydanie orzeczenia
zezwalającego jemu na korzystanie z cudzej nieruchomosci celem wybudowania na niej
urządzeń przesyłowych. Podstawę przedsiębiorcy przesyłowemu daje orzeczenie Sądu
Należy w tym miejscu wskazać, że w wyroku z dnia 11 maja 2005 r. Sąd Najwyższy
potwierdził, że właścicielom gruntów należy się od przedsiębiorstw wykorzystujących te
urządzenia godziwa rekompensata.
W wyroku z dnia 11 maja 2005 r., (III CK 556/2004) Sąd Najwyższy - Izba Cywilna
stwierdza:
„(…)Jednakże należy również pamiętać o zapewnieniu ochrony właścicielom gruntów, na
których znajdują się urządzenia takie jak słupy i linie energetyczne, telefoniczne,
wodociągi i gazociągi wykorzystywane przez firmy przesyłowe”.
Wniosek o ustanowienie służebności przesyłu składa się do Sądu właściwego ze względu
na miejsce położenia nieruchomości.
Wpis sądowy do tego wniosku – zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych - wynosi 200 zł.
Dokumenty wymagane do złożenia wniosku to m. in:
• odpis aktualny z księgi wieczystej dla nieruchomości, na której posadowiono urządzenia
przesyłowe, na okoliczność potwierdzenia przysługującego właścicielowi prawa własności
nieruchomości;
• mapkę do celów prawnych lub inne dokumenty, na okoliczność wykazania istnienia oraz
miejsca ulokowania na nieruchomości urządzeń przesyłowych;
• wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (jeśli sporządzono taki
plan);
• pismo skierowane przez właściciela nieruchomości do przedsiębiorstwa przesyłowego,
na okoliczność stwierdzenia, że właściciel nieruchomości dążył do zawarcia z
przedsiębiorstwem przesyłowym umowy o ustanowienie służebności przesyłu, bez
konieczności przeprowadzania postępowania sądowego;
• pismo, w którym przedsiębiorstwo przesyłowe odmawia zawarcia umowy o ustanowienie
służebności przesyłu, na okoliczność wykazania, że spełniona została przesłanka przepisu
z art. 3052 § 2 kodeksu cywilnego.
Jak z powyższego wynika, służebność przesyłu może powstać w drodze umowy pomiędzy
właścicielem nieruchomości a właścicielem urządzeń przesyłowych zawartej w drodze
polubownej oraz z mocy orzeczenia sądowego.
Oznacza to, że zarówno właściciel nieruchomości, na której urządzenia te znajdowały się
przed wejściem w życie przepisów wprowadzających służebność przesyłu, jak i
przedsiębiorca przesyłowy, mogą domagać się zawarcia umowy ustanawiającej
-5 służebność przesyłu oraz ustalenia wynagrodzenia.
Oprócz ustanowienia służebności przesyłu w drodze umowy pomiędzy właścicielem
nieruchomości a właścicielem urządzeń przesyłowych zawartej w drodze polubownej oraz
z mocy orzeczenia sądowego, slużebność przesyłu może powstać w drodze zasiedzenia.
Właściciele nieruchomości, przez które biegną instalacje typu linie energetyczne,
gazociągi, wodociągi itp. muszą wiedzieć, że przedsiębiorstwo, do którego należy taka
instalacja może w pewnych sytuacjach zasiedzieć służebność przesyłu .
Służebność przesyłu (czyli prawo do korzystania przez przedsiębiorcę
przesyłowego w oznaczonym zakresie z nieruchomości należącej do innej osoby,
zgodnie z przeznaczeniem urządzeń, które przedsiębiorca zamierza wybudować lub
już wybudował) jest ograniczonym prawem rzeczowym, które przedsiębiorca
przesyłowy może zasiedzieć
Pozwalają im na to przepisy Kodeksu Cywilnego a zwłaszcza przepis art. 292 ,
w zw.
z art. 172 § 1 k.c.). któryprzewiduje taką możliwość (zasiedzenia służebności przesyłu) i
jednocześnie określa przesłanki, których spełnienie może spowodować zasiedzenie
służebności przesyłu. Nie należy zapominać również, że w tym przedmiocie ustawodawca
odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez
zasiedzenie, tj. art. 172, 173, 175 i 176 kodeksu cywilnego. .
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 11 grudnia 2008 r. (II CSK 314/08), wskazał, że
„według art. 3054 k.c., do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o
służebnościach gruntowych, a więc m. in. art. 292 k.c.”
Przedsiębiorca przesyłowy może żądać sądowego stwierdzenia zasiedzenia przez niego
służebności przesyłu, jeżeli korzystał przez 30 lat ( w złej wierze) lub 20 lat( w przypadku
dobrej wiary) z urządzeń przesyłowych, które są widoczne i trwałe. W takim przypadku
służebność przesyłu zostanie stwierdzona w postępowaniu sądowym. Zgodnie ze
stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Najwyższy (uchwała z 7 października 2008 roku,
sygn.: III CZP 89/03) nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej
służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa dopuszczalne było także przed
ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu.
W przypadku ustanowienia przez Sąd slużebności przesyłu w drodze zasiedzenia
przez przedsiębiorcę przesyłowego ,właściciel nieruchomości nie będzie mógł
domagać się od przedsiębiorcy przesyłowego żadnego wynagrodzenia za
tolerowanie takiej instalacji na swojej nieruchomości, nawet za bezumowne
korzystanie , gdy przedsiębiorca korzystał z nieruchomości bez tytułu prawnego.
Tak więc ustanowienie slużebności przesyłu w postanowienia sądowego o zasiedzeniu
służebności przesyłu ma to bardzo istotne konsekwencje dla właścicieli nieruchomości ,na
której posadowione są urządzenia przesyłowe
Jeżeli przedsiębiorca przesyłowy uzna, że ma postawy do tego, aby ustanowić
służebnośc przesyłu poprzez zasiedzenie( co wcale nie znaczy, że ma rację), złoży do
Sądu właściwy wniosek.
Sąd rozpoznając taki wniosek będzie badał, czy przedsiębiorca przemysłowy użytkował
cudzą nieruchomość w dobrej czy też złej wierze.
-6Użytkowanie cudzych nieruchomości przez przedsiębiorstwa przesyłowe w dobrej wierze
Sąd ustali wtedy, gdy przedsiębiorca przemysłowy wybudował urządzenia przesyłowe
na cudzej nieruchomości w oparciu o decyzję o wywłaszczeniu nieruchomosci na
podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości (tekst jednolity: Dz. U. 1974 r. Nr 10 poz. 64 ze zm.) lub w
oparciu o decyzję administracyjną, wydaną choćby na podstawie przepisów ustawy z dnia
6 lipca 1950 o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (tekst jedn. Dz. U. z 1954 r., Nr 32,
poz. 135)w celu budowy urządzeń przesyłowych. Na ten właśnie sposób ustalenia, iż
przedsiębiorca przemysłowy korzysta z cudzej nieruchomosci w dobrej wierze wskazał
postanowienie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 grudnia 2008 r. (I CSK
171/2008).Oczywiście to na przedsiębiorcy przesyłowym ciąży obowiązek przedstawienia
jako dowodów w sprawie w/w decyzji dotyczacych poszczególnych nieruchomosci.
Poza tym pamiętać należy, iż od dnia użytkowania cudzej nieruchomości w oparciu o
wyżej wspomniane decyzje , musi minąć co najmiej 20 lat, aby przedsiębiorca przesyłowy
mógł nabyć służebność przesyłu w drodze zasiedzenia
Jeżeli Sąd ustali, iż przedsiębiorca przesyłowy wybudował na cudzej nieruchomości
urządzenia przesyłowe bez jakichkolwiek decyzji administracyjnych, o których mowa
powyżej, czyli użtkował cudzy grunt bez tytułu prawnego, przedsiębiorca przesyłowy
jest posiadaczem w złej wierze, co znajduje opdzwierciedlenie w wyroku Sądu
Najwyższego (II CSK 346/08) z dnia 25 listopada 2008 r. W tej sytuacji może on nabyć
służebność przesyłu(bezpłatnie) po 30 latach korzystania z cudzej nieruchomosci.
Ważne dla wlaścicieli nieruchomości jest to , iż dnia 5.06.2009 r. Sąd Najwyższy
w sprawie sygn.akt I CSK 495/08 wydał postanowienie w ktorym stwierdził,że do
posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności przesyłu na państwowym gruncie
nie można zaliczyć okresu, w którym przedsiębiorstwo państwowe korzystało z tej
służebności na rzecz Skarbu Państwa. Sąd Najwyższy w postanowieniu tym stwierdził, że
sytuacja taka, tzn. korzystanie ze służebności przesyłu na rzecz Skarbu Panstwa trwała do
1 lutego 1989 r, czyli do czasu sprywatyzowania np. Zakładów Energetycznych.
Oznacza to, że 30-letni okres korzystania z cudzej nieruchomości dla ustalenia
zasiedzenia służebności przesyłu , gdzie posiadaczem w złej jest przedsiębiorstwo
przesyłowe, zaczyna się dopiero od dnia 1 lutego 1989 roku.
A zatem właściciele nieruchomości mogą ubiegać się o odszkodowanie i
wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości jak również
żądać ustalenia odpłatnej służebności przesyłu w drodze umowy pomiędzy nimi a
przedsiębiorstwami przesyłowymi.
Dodatkowo warto wiedzieć, iż prawo do ustanowienia służebności przesyłu przysługuje
także użytkownikowi wieczystemu.
Teza taka jest zawarta w postanowieniu Sądu Najwyższego z 17 stycznia 1974 r., III CRN
316/73. Stwierdzono w nim, że wieczyste użytkowanie zostało ukształtowane jako
instytucja pośrednia między prawną kategorią własności a kategorią tzw. praw rzeczowych
ograniczonych. Warto też wspomnieć o uchwale Sądu Najwyższego z 22 października
1968 r., III CZP 98/68, w której stwierdzono, że z charakteru użytkowania wieczystego
wynika, że należy doń odpowiednio stosować przepisy dotyczące prawa własności, w tym
przepisy normujące kwestię tzw. służebności drogi koniecznej, co w swietle
obowiązujących przytoczonych wyżej uregulowan prawnych dotyczy również służebności
przesyłu.
-7Należy przy tym pamiętać,że wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają
ustanowione na nim obciążenia.
Bardzo ważną kwestią jest również to, iż w niektórych wypadkach właściciel
nieruchomości może żądać aby przedsiębiorca przesyłowy nabył od niego tę część
nieruchomości, na której znajduje się urządzenia przesyłowe. Może to mieć miejsce
wtedy, gdy przez posadowienie urządzeń przesyłowych korzystanie z gruntu jest
niemożliwe lub bardzo utrudnione. Roszczenie takie powstaje jednak tylko wtedy, gdy
wzniesione urządzenie przesyłowe ma wartość znacznie przenoszącą wartość zajętej
nieruchomości. Wystąpienie z takim roszczeniem jest zgodne zgodnie z art. 231 § 2
kodeksu cywilnego
Z pewnością wprowadzone przez polskiego ustawodawcę przepisy umożliwią
przedsiębiorstwom przesyłowym legalny dostęp do nieruchomości, na których
umieszczono urządzenia przesyłowe. Zyskają również właściciele nieruchomości, gdyż
będą mogli domagać się odpowiedniego wynagrodzenia w przypadku, kiedy
przedsiębiorca przesyłowy permanentnie odmawia zawarcia umowy o ustanowienie
służebności przesyłu.