Leczenie ADHD

Leczenie ADHD
Zweryfikowany przez:mgr Kamila KroczPsycholog społeczny, autorka wielu
publikacji dotyczących rozwoju osobistego oraz warsztatów z doradztwa zawodowego i
komunikacji międzypłciowej.
Mówiąc o metodach leczenia ADHD, należy przede wszystkim zaznaczyć, że terapia nie jest
łatwa. Zwykle trwa kilka lat i angażuje wiele osób. Warto jest zdać sobie z tego sprawę już na
samym początku, aby wyrobić sobie odpowiednie nastawienie, a następnie wykazać się
cierpliwością w dążeniu do celu, jakim jest zminimalizowanie objawów choroby i poprawa
komfortu życia dziecka. Leczenie ADHD obejmuje metody farmakologiczne i
psychoterapeutyczne.
Spis treści
1. Objawy ADHD
2. Kto zajmuje się leczeniem ADHD?
3. Metody leczenia ADHD
1. Psychoedukacja
2. Terapia EEG-biofeedback
3. Trening zastępowania agresji
4. Terapia behawioralna ADHD
4. Leczenie farmakologiczne ADHD
1. Skuteczność farmakoterapii w leczeniu ADHD
5. Naturalne sposoby leczenia ADHD
6. Dieta a leczenie ADHD
7. Wspieranie dziecka z ADHD w domu
8. Wspieranie dziecka z ADHD w szkole
1. Objawy ADHD
ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej, to choroba zaczynająca się we
wczesnym dzieciństwie, najczęściej w pięciu pierwszych latach życia. Aby pomóc dziecku,
musisz zrozumieć, że ADHD u dzieci to nie tylko problemy ze skupieniem uwagi czy ciągły
ruch. Ta choroba zmienia sposób, w jaki dziecko się zachowuje, myśli i czuje. ADHD
objawia się odrobinę inaczej u różnych dzieci. Niektóre będą się ciągle niespokojnie wierciły,
podrygiwały, nawet sobie tego nie uświadamiając. Inne będą patrzyły w przestrzeń w
bezruchu lub ciągle bujały w obłokach, co utrudnia funkcjonowanie w szkole lub
nawiązywanie przyjaźni z innymi dziećmi.
Aby stwierdzić, czy dziecko rzeczywiście cierpi na zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
odpowiedz „tak” lub „nie” na poniższe pytania.
Czy twoje dziecko:
ciągle się porusza, wierci się, wykonuje szybkie, niepotrzebne ruchy, podryguje?
biega, chodzi, podskakuje, nawet jeśli wszyscy wokół niego siedzą?
ma problemy z czekaniem na swoją kolej, zarówno podczas zabawy, jak i rozmowy?
nie kończy tego, co zaczęło?
potrafi bardzo szybko znudzić się już bo kilku chwilach zabawy czy czynności?
ciągle jest zamyślone na tyle, że masz wrażenie, iż żyje w innym świecie?
mówi, kiedy inni starają się coś powiedzieć?
działa, zanim zdąży pomyśleć?
ciągle rozprasza się tym, co dzieje się wokół?
ma ciągłe problemy z pracą na lekcjach i pracą domową?
Jeśli na większość z tych pytań odpowiedź brzmi „tak”, lepiej zgłoś się z dzieckiem do
lekarza. Tylko specjalista będzie potrafił trafnie zdiagnozować ADHD. Listę niepokojących
zachowań dziecka weź ze sobą na wizytę. Pamiętaj, że objawy ADHD nie pojawiają się tylko
w jednym miejscu (np. w szkole). To zaburzenie powoduje problemy niezależnie od miejsca,
w którym dziecko się znajduje. Dziecko z ADHD może mieć problemy nie tylko z nauką, ale
i nawiązywaniem przyjaźni oraz kontaktem z rodzicami.
2. Kto zajmuje się leczeniem ADHD?
Dziecko z zespołem ADHD powinno przede wszystkim być pod opieką lekarza psychiatry.
Nie jest to jednak jedyna osoba, która zajmuje się leczeniem tych zaburzeń. W zespole
terapeutycznym powinni się również znaleźć psycholog oraz pedagog. Jak widać, dzieci z
ADHD wymagają kompleksowego leczenia. Natomiast nie jest to jeszcze pełna lista osób,
których pomoc jest potrzebna dla uzyskania efektów terapii.
Ważne jest, aby pamiętać, jak ogromną rolę odgrywają nauczyciele oraz rodzina dziecka. Z
tego względu prowadzone są dla nich specjalne programy edukacyjne. Odpowiednie
przeszkolenie osób z otoczenia dziecka może w bardzo dużym stopniu pomóc w stworzeniu
dla niego warunków, w których łatwiej mu będzie funkcjonować, a w efekcie zmniejszyć
ilość oraz nasilenie objawów. Ważne jest również, aby zachowany był stały kontakt między
zespołem terapeutycznym a rodzicami dziecka i jego nauczycielami.
3. Metody leczenia ADHD
Terapia ADHD jest wielokierunkowa. Oznacza to, że w jej skład wchodzi leczenie dziecka,
jak również działania edukacyjne skierowane do rodziców oraz nauczycieli. Warto jest przede
wszystkim uzmysłowić sobie, jakie są cele leczenia. Ogólnie mówiąc, ma ono doprowadzić
do zmniejszenia objawów ADHD, zmniejszenia objawów współistniejących (np. dysleksji,
dysgrafii) oraz zmniejszenia ryzyka późniejszych powikłań. W skład terapii ADHD wchodzą:
terapia behawioralna – celem tej terapii jest modyfikowanie zachowań dziecka, co ma
w efekcie doprowadzić do wyciszenia złych zachowań, a wzmocnienia dobrych; jedna
z najbardziej skutecznych terapii;
psychoedukacja na temat przyczyn, objawów, leczenia ADHD, co ma pomóc dziecku
w zdjęciu z siebie poczucia winy;
praca na pozytywnych wzmocnieniach ma pomóc dziecku w podwyższeniu własnej
samooceny oraz zwiększeniu motywacji do pracy;
ustalenie systemu zasad oraz konsekwencji ich nieprzestrzegania w różnych
środowiskach (np. dom, szkoła);
nauczanie wyrównawcze – są to dodatkowe zajęcia, które mają pomóc dziecku
wyrobić w sobie pewne nawyki, które będą mu pomagały w uczestniczeniu w
zajęciach; stworzenie strategii ułatwiających radzenie sobie z objawami
chorobowymi;
zajęcia z logopedą – często wśród dzieci z nadpobudliwością występują zaburzenia
mowy, takie jak jąkanie – w takich przypadkach terapia mowy jest niezbędna;
terapia zajęciowa – ukierunkowana z reguły na rozwój motoryczny dziecka;
trening umiejętności społecznych;
terapia zaburzeń uwagi;
terapia indywidualna – może okazać się potrzebna w przypadku dzieci, u których
dołączają się objawy depresyjne lub nerwicowe; niekiedy pomocna okazuje się terapia
rodzinna, trening umiejętności rodzicielskich i poradnictwo rodzinne, jeżeli wyraźne
są nieprawidłowości dotyczące relacji poszczególnych jej członków oraz
funkcjonowania rodziny jako całości;
farmakoterapia – terapia za pomocą leków nie jest stosowana jako metoda
samodzielna. Jeżeli jest wprowadzona, a nie dzieje się tak zawsze, powinna być
połączona z psychoterapią. Istnieje kilka grup leków stosowanych w terapii ADHD.
Należą do nich: leki psychostymulujące, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego
noradrenaliny, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, alfa-mimetyki.
Przyczyny zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi są złożone.
Nie dysponujemy w chwili obecnej wystarczającą wiedzą medyczną i psychologiczną, aby
precyzyjnie je wskazać. Wiemy, że na pojawienie się objawów ADHD mają wpływ
predyspozycje genetyczne, a także wystąpienie specyficznych czynników zewnętrznych. Nie
zostały jednak, jak do tej pory, opracowane takie formy terapii, które prowadziłyby do
całkowitego wyleczenia zespołu hiperkinetycznego. Większość dzieci potrzebuje pomocy
terapeutycznej i wsparcia w życiu z nadpobudliwością, chociaż wiele z nich „wyrasta”
przynajmniej z części objawów ADHD.
Wszelkie oddziaływania terapeutyczne, w tym farmakologiczne, mogą prowadzić jedynie do
zmniejszenia nasilenia objawów nadpobudliwości, nie są w stanie natomiast „wyleczyć”
ADHD. Stąd mówimy raczej o opiece nad dzieckiem lub pomocy dziecku z zespołem
hiperkinetycznym i jego rodzinie niż o terapii samego ADHD. Oddziaływania terapeutyczne
mogą się dodatkowo koncentrować na leczeniu zaburzeń współwystępujących i zmniejszeniu
ryzyka ewentualnych powikłań nadpobudliwości. Pomoc osobie z ADHD to nie tylko wizyta
w gabinecie terapeuty. To przede wszystkim nieustanna praca z dzieckiem, którą w domu
wykonują rodzice, a w szkole – nauczyciele.
4. Leczenie farmakologiczne ADHD
W odniesieniu do leczenia farmakologicznego warto wiedzieć, że nie jest to metoda tak
zwanego „pierwszego rzutu” w leczeniu ADHD. Oznacza to, że sięga się po nią w przypadku
nieskuteczności innych metod lub też skrajnego nasilenia objawów. Ważne jest również, że
efekty stosowania leków nie są natychmiastowe. Trzeba na nie poczekać kilka tygodni.
Bywają sytuacje, że samo dobranie odpowiedniego leku trwa dość długo i wymaga
zmieniania preparatów, zanim znajdzie się odpowiedni. Wynika to ze zróżnicowanych reakcji
na dany lek u różnych pacjentów. Aby terapia lekami była skuteczna, trzeba stosować ją
systematycznie i w odpowiednich dawkach. Należy pamiętać, że tego typu leczenie prowadzi
się przez określony czas. Nie usuwa ono objawów, co oznacza, że działa tylko tak długo, jak
się je stosuje. Natomiast tego typu terapia pomaga wprowadzić inne sposoby leczenia, jak
również zapobiega powikłaniom samej choroby. Szacuje się, że nie więcej niż 10% dzieci z
ADHD wymaga leczenia farmakologicznego. Leki nie rozwiążą problemów dziecka, ale
mogą mu pomóc skoncentrować się na wykonywanych czynnościach, zapanować nad
emocjami i ruchliwością. W leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej stosuje się
różne rodzaje leków: leki psychostymulujące (głównie pochodne amfetaminy), trójcykliczne
leki przeciwdepresyjne (TLPD), atomoksetynę, klonidynę, neuroleptyki (w niewielkich
dawkach). Leki te nie są obojętne i niosą ryzyko efektów ubocznych.
4.1. Skuteczność farmakoterapii w leczeniu ADHD
Warto wiedzieć, w jakim zakresie leki mogą pomóc w terapii. Nie można spodziewać się, że
usuną wszystkie problemy związane z ADHD. Nadal jednak w niektórych przypadkach są
one nieodzownym elementem leczenia. Czego można w takim razie oczekiwać od
farmakoterapii? Jest kilka kierunków działania leków w ADHD:
pomagają wyciszyć objawy nadruchliwości;
ułatwiają dziecku koncentrację w czasie nauki, pomagają utrzymywać uwagę na
wykonywanej czynności;
ograniczają nieporozumienia z otoczeniem – informacje docierające do dziecka z zewnątrz,
to, co mówią do niego inne osoby, staje się dla niego bardziej przyswajalne i zrozumiałe;
sprawiają, że dziecko jest w stanie nad sobą zapanować, co znaczy, że np. chwilę pomyśli,
zanim coś powie.
Natomiast trzeba pamiętać, że istnieją pewne ograniczenia skuteczności farmakoterapii. Nie
można oczekiwać, że leki zastąpią właściwe podejście w wychowywaniu oraz nauczaniu. Jak
wynika z obserwacji, stworzenie właściwych warunków dla funkcjonowania dziecka przez
rodziców oraz nauczycieli jest podstawą prawidłowego rozwoju oraz zminimalizowania
objawów. Leki nie spowodują również nagłego znacznego polepszenia efektów w nauce.
Oczywiście, jak już wcześniej wspomniano, podniosą koncentrację w czasie lekcji oraz
odrabiania pracy domowej, ale nie można oczekiwać, że przeciętny uczeń nagle znajdzie się
wśród najlepszych. Leki mogą w pewnym stopniu hamować impulsywność dziecka. Jeżeli
jednak dziecko charakteryzuje się wysokim poziomem agresji, pomimo systematycznego
podawania leków we właściwej dawce, to należy zastanowić się nad innymi jej źródłami (np.
nieprawidłowe relacje w rodzinie, przemoc fizyczna). Jednym z bardziej uciążliwych
problemów towarzyszących ADHD jest dysleksja oraz dysgrafia. Niestety, również w
przypadku tych zaburzeń farmakoterapia nie daje efektów.
5. Naturalne sposoby leczenia ADHD
Z roku na rok coraz więcej dzieci i dorosłych jest diagnozowanych z zespołem
nadpobudliwości psychoruchowej (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Leczenie
takiego zaburzenia jest drogie i może powodować skutki uboczne. Dlatego warto poznać
także naturalne sposoby na ADHD.
Krok 1. Tran i inne oleje pozyskiwane z ryb naturalnie zwiększają koncentrację i umożliwiają
skupienie uwagi na dłużej, co jest największym problemem w ADHD. Dawniej bardzo często
stosowano tran u dzieci w formie nieprzyjemnie pachnącego płynu. Dzisiaj dostępne są
żelowe pastylki bez smaku i zapachu. Należy brać jedną tabletkę dziennie razem z jedzeniem
i nie przekraczać zalecanej dawki.
Krok 2. Poszukaj suplementów zawierających wyciąg z kory sosny – łagodzi on objawy
ADHD.
Krok 3. Korzystaj z dobrodziejstw kawy lub herbaty, szczególnie rano i wczesnym
popołudniem. Jeśli masz ADHD, kofeina stymuluje organizm i zwiększa możliwości
skupienia się.
Krok 4. Ale nie przesadzaj z kawą! Kawa wieczorem nie pozwoli ci zasnąć. W zależności od
osoby, kawa może działać nawet do ośmiu godzin. Weź to pod uwagę, zanim zaparzysz sobie
kolejną filiżankę. Co więcej, ten aromatyczny napój może nawet nasilić objawy ADHD,
zamiast je wyeliminować, a także odwadnia organizm, jeśli wypijemy jej za dużo.
Krok 5. Ziołowe herbatki lub dostępne bez recepty specyfiki zawierające miłorząb japoński
poprawiają krążenie, a także usprawniają transport krwi do mózgu. To ważne czynniki w
walce z ADHD.
Krok 6. Środki zawierające wyciąg z owsa stymulują organizm tak, jak kofeina. Ich działanie
nie jest jednak tak gwałtowne i długotrwałe.
Krok 7. Jeśli ADHD nie pozwala ci się uspokoić, pij herbatkę rumiankową. Uspokaja ona
system nerwowy i pomaga poradzić sobie z nerwowymi objawami ADHD. Na niektórych
działa wręcz usypiająco – staraj się więc pić rumianek wieczorem, a nie rano.
Zawsze bierz pod uwagę wszystkie swoje alergie, kiedy chcesz leczyć ADHD naturalnie. Jeśli
masz uczulenie na owoce morza, bardzo możliwe, że uczulisz się także na tran. Jeśli
zauważysz u siebie objawy, jakie może wywołać alergia, natychmiast odstaw suplement i
zgłoś się do lekarza. Większość suplementów i ziół potrzebuje czasu, aby ich działanie na
objawy ADHD zaczęło być widoczne. Może to trwać nawet dwa miesiące – trzeba więc
cierpliwie czekać.
6. Dieta a leczenie ADHD
Wprowadzenie specjalnej diety stanowi jedną z alternatywnych metod leczenia zespołu
nadpobudliwości psychoruchowej. Diety są wprowadzane, pomimo trudności w
konsekwentnym ich stosowaniu, a także braku jednoznacznych dowodów na ich skuteczność
w redukowaniu objawów ADHD. Diety stosowane w leczeniu ADHD zakładają jak
najbardziej naturalne odżywianie. Eliminują określone substancje z jadłospisu dziecka bądź
wzbogacają go o inne składniki. Wśród tych pierwszych – diet eliminacyjnych – dużą
popularność zyskała dieta doktora Benjamina Feingolda, oparta na teorii związku
nadpobudliwości psychoruchowej z nietolerancją pokarmową. Dieta ta zakłada unikanie
spożywania sztucznych barwników i konserwantów (m.in. waniliny czy benzoesanu sodu), a
także ich naturalnych odpowiedników. Niektórzy badacze zaobserwowali niewielką poprawę
u części dzieci z ADHD (około 10%). Jednakże w większości badań naukowych rewelacje o
skuteczności diety Feingolda nie znalazły potwierdzenia. Podobnie było z dietą zakładającą
zastąpienie cukru miodem. Tutaj także obiektywne badania nie potwierdziły skuteczności tej
metody.
Inną dietą eliminacyjną, stosowaną u osób z ADHD, jest Few Foods Diet, czyli „dieta
niewielu produktów”. Opiera się ona na rozpoznaniu metodą prób i błędów, a następnie
wyeliminowaniu alergenów wywołujących objawy nietolerancji pokarmowej. U kilku procent
dzieci dieta ta pozwala zmniejszyć nasilenie, a nawet wyeliminować objawy
nadpobudliwości, niektórych zaburzeń zachowania i dysforii. Jest to możliwe, jeśli faktycznie
są one związanie z nietolerancją pokarmową. U osób z ADHD bywa także stosowana dieta
ograniczająca spożycie fosforanów – tzw. dieta Herthy Hafer. Wszystkie te diety wymagają
wielu wyrzeczeń ze strony dziecka i dużej konsekwencji rodziców. Mogą być też źródłem
konfliktów. Należy zatem w każdym przypadku rozważyć, czy koszty wprowadzenia reżimu
są współmierne do zysków. Druga grupa diet stosowanych w leczeniu ADHD zakłada
uzupełnianie niedoborów poszczególnych składników odżywczych. Wśród podawanych
substancji poprawiających aktywność układu nerwowego są witaminy, mikroelementy,
suplementy białkowe oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Wszelkie zmiany w diecie
należy jednak stosować ostrożnie i zawsze po konsultacji z lekarzem. I przede wszystkim
trzeba pamiętać, że nie są one cudownym lekiem na zespół nadpobudliwości psychoruchowej.
7. Wspieranie dziecka z ADHD w domu
Skuteczność leczenia dzieci z ADHD w ogromnym stopniu zależy od ich rodziców. Dlatego
też niezwykle ważne jest, aby od samego początku byli dobrze wyedukowani na temat tego
zaburzenia oraz wyszkoleni w zakresie opieki nad dzieckiem z tym problemem. Istnieją
pewne ogólne zasady, których rodzice powinni przestrzegać:
okazywanie zrozumienia oraz akceptacji dziecku – nie może ono czuć, że jest traktowane
gorzej, ponieważ negatywne emocje mogą jeszcze dodatkowo nasilić objawy;
podkreślanie prawidłowych zachowań dziecka, chwalenie;
rygorystyczne przestrzeganie norm i zasad;
dostosowanie obowiązków dziecka do jego możliwości – należy brać pod uwagę zakres oraz
czas trwania czynności, które powinno wykonać.
8. Wspieranie dziecka z ADHD w szkole
Szkoła jest drugim środowiskiem, w którym dziecko spędza najwięcej czasu, dlatego
prowadzi się szkolenia dla nauczycieli, którzy mają pod opieką dzieci z ADHD. Ogólne
zasady postępowania z dzieckiem w szkole są podobne do tych, które zostały wymienione
wyżej odnośnie rodziny. Istnieją jednak jeszcze dodatkowe warunki, których spełnienie może
ułatwić radzenie sobie z problemem:
stworzenie właściwych warunków w czasie trwania lekcji – ważne jest, aby w sali, w której
prowadzone są zajęcia, ograniczyć do minimum przedmioty, kolory, które mogą rozpraszać;
dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela, aby ten mógł w łatwiejszy sposób skupić na
sobie uwagę ucznia, natomiast warto jest zwrócić uwagę, aby jego miejsce nie było przy
oknie ani drzwiach (to również może utrudniać koncentrację);
dzielenie pracy – czynności, które dziecko ma zrobić, nie mogą być zbyt długie; należy
podzielić pracę na kilka etapów;
przedstawienie planu lekcji na początku zajęć;
przedstawianie dzieciom metod dydaktycznych, które ułatwiają zapamiętywanie oraz
przyswajanie informacji;
ciekawe prowadzenie lekcji, obejmujące pracę w grupach itp.
Aby stwierdzić na pewno, czy dziecko ma ADHD, zgłoś się do lekarza pediatry lub poproś o
opinię szkolnego psychologa. Po dłuższej rozmowie na temat zachowania dziecka oraz
sytuacji w domu i w szkole może się okazać, że objawy są spowodowane innymi czynnikami
niż choroba. Czasami to problemy w domu (rozwód, częste kłótnie rodziców, śmierć w
rodzinie) czy w szkole są odpowiedzialne za takie, a nie inne zachowanie dziecka.
Jeśli po wizycie u lekarza okaże się, że dziecko cierpi na ADHD, nie wpadaj w panikę.
Pamiętaj, że dzieci z ADHD bardzo często czują, że zawiodły swoich rodziców i całe
otoczenie. Ich brak samokontroli nie jest jednak powodem, aby dziecko odrzucać. Wręcz
przeciwnie – potrzebuje ono jeszcze więcej miłości i wsparcia, także w trakcie leczenia.
Bibliografia
Borowska A., Jak pomóc dziecku z ADHD?, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 2009,
ISBN 978-83-7173-198-3.
Green C., Chee K., Zrozumieć ADHD, Laurum, Warszawa 2009, ISBN 978-83-61732-05-1.
Neal M.J., Farmakologia w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, ISBN 83200-3117-6.
Pfiffner L., Wszystko o ADHD, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004, ISBN 83-7298-694-0.
Redakcja abcZdrowie.pl, 18-12-2013